strong lǐ sān shí liù yán gé sān shí liù jūn lǐ yī strong
礼三十六 沿革三十六 军礼一
tiān zǐ zhū hóu jiāng chū zhēng lèi yí zào mà bìng jì suǒ guò shān chuān zhōu liáng běi qí suí dà táng
天子诸侯将出征类宜造禡并祭所过山川(周 梁 北齐 隋 大唐)
zhōu zhì, tiān zǐ jiāng chū zhēng, lèi yú shàng dì, yí yú shè, zào yú mí. sì shī wèi dì wèi. dì wèi wǔ dé zhī dì, suǒ jì yú nán jiāo zhě. lèi yí zào, jiē jì míng. kǒng yǐng dá yún:" tiān dào yuǎn, yǐ shì lèi ér jì gào zhī yě. shè zhǔ shā lù, gù qiú pián yí. shè zhǔ yīn, wàn wù yú cǐ duàn shā, gù yuē yí. zào, zhì yě, wèi zhì fù zǔ zhī miào yě. yán mí zhě, cí shí xiān cóng bēi, bù gǎn liú zūn zhě mìng yě. jiāng chū zhě, wèi xíng xìng xún shòu." mà yú suǒ zhēng zhī dì. mà, shī jì yě, wèi bīng dǎo yě, qí lǐ wáng. qí shén gài chī yóu, huò yún huáng dì, yòu yún:" ruò zhì suǒ zhēng zhī dì jì zhě, zé yǐ huáng dì chī yóu zhī shén, gù yì jiē dé yún mà shén yě. ruò tián shòu, dàn jì chī yóu ér yǐ." shòu mìng yú zǔ, yǐ qiān miào zhǔ zài yú qí chē yǐ xíng. gào zǔ yǐ xíng, shì bù zì zhuān, gù yán shòu mìng. bì yǐ qiān zhǔ xíng, yán bì yǒu zūn yě. wú qiān zhǔ, yǐ bì bó pí guī gào yú zǔ mí, suì fèng yǐ chū, zài yú qí chē yǐ xíng. měi shě diàn yān, ér hòu jiù shě. yǐ pú hǎi lǐ shén, nǎi gǎn jí ān yě. suǒ gào bù yǐ chū, jí mái zhī. ruò yǒu qiān zhǔ, zé zài qiān zhǔ ér xíng, cǐ bì bó suì mái yú jiē xián. fǎn bì gào, shè diàn, zú, liǎn bì yù, cáng zhū liǎng jiē zhī jiān, nǎi chū, gài guì mìng yě. shòu chéng yú xué. dìng bīng móu yě. guò dà shān chuān, zé yòng shì yān. yòng shì, lìng tài zhù yòng jì shì gào zhī." fán gào bì yòng shēng bì, fǎn yì rú zhī"." shēng" dāng wèi" zhì". chū zhēng zhí yǒu zuì, fǎn, shì diàn yú xué, yǐ xùn guó gào. shì cài diàn bì, lǐ xiān shī yě. xùn guó, suǒ shēng huò duàn ěr zhě. zhū hóu jiāng chū zhēng, yí shè zào mí jí wú qiān zhǔ yǐ zhǔ mìng, bìng rú tiān zǐ zhī zhì.
周制,天子将出征,类於上帝,宜於社,造於祢。肆师为帝位。(帝谓五德之帝,所祭於南郊者。类、宜、造,皆祭名。孔颖达云:"天道远,以事类而祭告之也。社主杀戮,故求便宜。社主阴,万物於此断杀,故曰宜。造,至也,谓至父祖之庙也。言祢者,辞时先从卑,不敢留尊者命也。将出者,谓行幸巡狩。")禡於所征之地。(禡,师祭也,为兵祷也,其礼亡。其神盖蚩尤,或云黄帝,又云:"若至所征之地祭者,则以黄帝、蚩尤之神,故亦皆得云禡神也。若田狩,但祭蚩尤而已。")受命於祖,以迁庙主载於齐车以行。(告祖以行,示不自专,故言受命。必以迁主行,言必有尊也。)无迁主,以币帛皮珪告於祖祢,遂奉以出,载於齐车以行。每舍奠焉,而后就舍。(以脯醢礼神,乃敢即安也。所告不以出,即埋之。若有迁主,则载迁主而行,此币帛遂埋於阶閒。)反必告,设奠,卒,敛币玉,藏诸两阶之间,乃出,盖贵命也。受成於学。(定兵谋也。)过大山川,则用事焉。(用事,令太祝用祭事告之。"凡告必用牲币,反亦如之"。"牲"当为"制"。)出征执有罪,反,释奠於学,以讯馘告。(释菜奠币,礼先师也。讯馘,所生获断耳者。)诸侯将出征,宜社造祢及无迁主以主命,并如天子之制。
liáng tiān jiàn chū, lù liǎn dìng jūn lǐ, yī gǔ zhì lèi zào děng yòng shēng bì. dì yuē:" yí zhě qǐng zhēng tǎo yǒu yí, zào zhě bǐng móu yú miào, lèi zhě fèng tiān shí yǐ míng fá, bìng míng bù gǎn zì zhuān. chén bì chéng mìng kě yě." liǎn bù néng duì. yán zhí zhī yòu zhēng zhī, yú shì gào yòng shēng bì, fǎn yì rú zhī.
梁天监初,陆琏定军礼,依古制类造等用牲币。帝曰:"宜者请征讨有宜,造者禀谋於庙,类者奉天时以明伐,并明不敢自专。陈币承命可也。"琏不能对。严植之又争之,於是告用牲币,反亦如之。
běi qí tiān zǐ qīn zhēng zuǎn yán, zé fú tōng tiān guān, wén wù chōng tíng. yǒu sī zòu gēng yī, nǎi rù, guān wǔ biàn, zuǒ diāo fù chán yǐ chū. shì qì, zé rì bèi fǎ jià, chéng mù lù, yǐ zào yú miào. zài qiān miào zhǔ yú zhāi chē, yǐ qí xíng. cì yí yú shè, yǒu sī yǐ máo xuè xìn jūn gǔ, zài dì shè shí zhǔ yú chē, yǐ qí xíng. cì zé rì chén liù jūn, bèi dà jià, lèi yú shàng dì. cì zé rì qí hòu tǔ shén zhōu yuè zhèn hǎi dú yuán chuān děng. nǎi wèi kǎn méng, dū jiāng liè shēng yú kǎn nán, běi shǒu. yǒu sī yú kǎn qián dú méng wén, gē shēng ěr, chéng xuè, huáng dì shòu shēng ěr, biàn shòu dà jiàng, nǎi zhì yú kǎn. yòu shà xuè, shà biàn, yòu yǐ zhì kǎn. lǐ bì, mái shēng jí méng shū. yòu bo rì, jiàn yá qí yú shàn, jì yǐ tài láo. jí suǒ guò míng shān dà chuān, yǒu sī zhì jì. jiāng jiè zhàn suǒ, bo gāng rì, bèi xuán shēng, liè jūn róng, shè chái yú chén dì, wèi shàn ér mà jì. dà sī mǎ diàn shǐ, yǒu sī diàn máo xuè, lè zòu dà huò zhī yīn. lǐ bì, chè shēng, chái liáo. zhàn qián yī rì, huáng dì dǎo zǔ, sī kōng dǎo shè. zhàn qián zé gè bào yǐ tài láo. yòu yòng tài láo shǎng yòng mìng yú zǔ, yǐn gōng chén rù jīng mén, jí shén tíng ér shòu bǎn yān. yòu fá bù yòng mìng yú shè, jí shén tíng xíng lù qì, zhèn lǚ ér hái. gé miào yì shè qì, zé rì xíng yǐn zhì zhī lǐ, wén wù chōng tíng. yǒu sī zhí jiǎn, jì nián hào yuè shuò, chén liù shī kǎi rù gé miào zhī shì, yǐn zhì cè xūn zhī měi, yòng shù qí gōng, bù tì shǎng diǎn yān.
北齐天子亲征纂严,则服通天冠,文物充庭。有司奏更衣,乃入,冠武弁,左貂附蝉以出。誓讫,择日备法驾,乘木辂,以造於庙。载迁庙主於斋车,以俟行。次宜於社,有司以毛血衅军鼓,载帝社祏主於车,以俟行。次择日陈六军,备大驾,类於上帝。次择日祈后土、神州、岳镇、海渎、源川等。乃为坎盟,督将列牲於坎南,北首。有司於坎前读盟文,割牲耳,承血,皇帝受牲耳,遍授大将,乃寘於坎。又歃血,歃遍,又以寘坎。礼毕,埋牲及盟书。又卜日,建牙旗於墠,祭以太牢。及所过名山大川,有司致祭。将届战所,卜刚日,备玄牲,列军容,设柴於辰地,为墠而禡祭。大司马奠矢,有司奠毛血,乐奏大濩之音。礼毕,彻牲,柴燎。战前一日,皇帝祷祖,司空祷社。战前则各报以太牢。又用太牢赏用命於祖,引功臣入旌门,即神庭而授版焉。又罚不用命於社,即神庭行戮讫,振旅而还。格庙诣社讫,择日行饮至之礼,文物充庭。有司执简,记年号月朔,陈六师凯入格庙之事,饮至策勋之美,用述其功,不替赏典焉。
suí zhì, tiān zǐ xíng xìng, yǒu sī jì suǒ guò míng shān dà chuān. yuè dú yǐ tài láo, shān chuān yǐ shǎo láo. ruò qīn zhēng jí xún shòu, zé lèi shàng dì yí shè zào miào, huán lǐ yì rú zhī.
隋制,天子行幸,有司祭所过名山大川。岳渎以太牢,山川以少牢。若亲征及巡狩,则类上帝、宜社、造庙,还礼亦如之。
dà yè qī nián, zhēng gāo lí. yáng dì qiǎn zhū jiàng yú jì chéng nán sāng gān hé shàng, zhù shè jì èr tán, shè fāng wěi, xíng yí shè lǐ. dì zhāi yú lín shuò gōng huái huāng diàn, yǔ gào guān jí shì cóng, gè zhāi yú qí suǒ. shí èr wèi bīng shì bìng zhāi. dì gǔn miǎn yù lù, bèi fǎ jià. lǐ bì, yù jīn lù, fú tōng tiān guān, hái gōng. yòu yú gōng nán lèi shàng dì, jī chái liáo tán, shè gāo zǔ wèi yú dōng fāng. dì fú dà qiú ér miǎn, chéng yù lù, jì diàn yù bó, bìng rú yí shè. zhū jūn shòu zuò bì, dì jiù wèi, guān liáo, nǎi chū. jiāng fā, dì yù lín shuò gōng, qīn shòu jié dù, suì chū. qí dà jià, jù chū shī yí piān. shì suì, xíng xìng guān hǎi zhèn, yú tū lí shān wèi tán, cí huáng dì, xíng mà jì. huáng dì jí zhū péi jì jìn shì guān zhū jūn jiāng, jiē zhāi yī xiǔ. yǒu sī gōng zhàng shè wèi, wèi mái kǎn shén zuò xī běi, nèi wěi zhī wài. jiàn èr qí yú nán mén wài. yǐ xióng xí shè dì xuān yuán shén zuò yú wěi nèi. huáng dì chū cì rù mén, qún guān dìng wèi, jiē zài bài diàn. lǐ bì, hái xíng gōng.
大业七年,征高丽。炀帝遣诸将於蓟城南桑乾河上,筑社稷二坛,设方壝,行宜社礼。帝斋於临朔宫怀荒殿,与告官及侍从,各斋於其所。十二卫兵士并斋。帝衮冕玉辂,备法驾。礼毕,御金辂,服通天冠,还宫。又於宫南类上帝,积柴燎坛,设高祖位於东方。帝服大裘而冕,乘玉辂,祭奠玉帛,并如宜社。诸军受胙毕,帝就位,观燎,乃出。将发,帝御临朔宫,亲授节度,遂出。(其大驾,具出师仪篇。)是岁,行幸观海镇,於秃黎山为坛,祠黄帝,行禡祭。皇帝及诸陪祭近侍官诸军将,皆斋一宿。有司供帐设位,为埋坎神座西北,内壝之外。建二旗於南门外。以熊席设帝轩辕神座於壝内。皇帝出次入门,群官定位,皆再拜奠。礼毕,还行宫。
dà táng zhì, chē jià xíng xìng jí qīn zhēng, yǒu sī lèi yí zào mà, rú kāi yuán lǐ.
大唐制,车驾行幸及亲征,有司类宜造禡,如开元礼。
bá jì zhōu hòu zhōu suí dà táng
軷祭(周 后周 隋 大唐)
zhōu zhì, tiān zǐ jiāng chū shī, dà yù zhǎng yù yù lù yǐ sì. jí fàn bá, wáng zì zuǒ yù, yù xià zhù, dēng, shòu pèi, fàn bá, suì qū zhī. xíng shān yuē bá. fàn zhī zhě, fēng tǔ wèi shān xiàng, yǐ pú chú jí bǎi wèi shén zhǔ. jì jì zhī, yǐ chē lì zhī ér qù, yù wú xiǎn nán yě. chūn qiū chuán yuē:" bá shè shān chuān." zì, yóu yě. wáng yóu zuǒ yù, jìn zhì mǎ shǐ bù xíng yě. bá yīn pú mò fǎn. pú yīn fù. jí jì, zhuó pū. pū zuǒ zhí pèi, yòu jì liǎng zhǐ, jì fàn, nǎi yǐn. zhǐ wèi liǎng wèi, fàn wèi chē shì qián yě. wèi yīn wèi, fàn yīn fàn.
周制,天子将出师,大驭掌驭玉辂以祀。及犯軷,王自左驭,驭下祝,登,受辔,犯軷,遂驱之。(行山曰軷。犯之者,封土为山象,以菩刍棘柏为神主。既祭之,以车轹之而去,喻无险难也。春秋传曰:"跋涉山川。"自,由也。王由左驭,禁制马使不行也。軷音蒲末反。菩音负。)及祭,酌仆。仆左执辔,右祭两轵,祭軓,乃饮。(轵谓两轊,軓谓车轼前也。轊音卫,軓音犯。)
hòu zhōu yíng tài bái, chū guó mén ér bá jì.
后周迎太白,出国门而軷祭。
suí zhì, huáng dì xíng xìng qīn xún shòu zé bá jì. qí lǐ, yǒu sī yú guó mén wài, wěi tǔ wèi shān xiàng, shè mái kǎn. yǒu sī kū yáng, chén zǔ dòu. jià jiāng zhì, wěi diàn bì, jiàn pú hǎi, jiā yáng yú bá, xī shǒu. yòu diàn jiǔ jiě yáng, bìng zhuàn mái yú kǎn. jià zhì, tài pú jì liǎng zhǐ jí fàn qián, nǎi yǐn, shòu jué, suì lì bá shàng ér xíng.
隋制,皇帝行幸亲巡狩则軷祭。其礼,有司於国门外,委土为山象,设埋埳。有司刳羊,陈俎豆。驾将至,委奠币,荐脯醢,加羊於軷,西首。又奠酒解羊,并馔埋於埳。驾至,太仆祭两轵及軓前,乃饮,授爵,遂轹軷上而行。
dà táng chē jià qīn zhēng, rú kāi yuán lǐ.
大唐车驾亲征,如开元礼。
tiān zǐ zhū hóu sì shí tián liè zhōu sòng liáng chén běi qí hòu zhōu suí dà táng
天子诸侯四时田猎(周 宋 梁 陈 北齐 后周 隋 大唐)
zhōu zhì, tiān zǐ zhū hóu wú shì, zé suì xíng sōu miáo xiǎn shòu zhī lǐ.
周制,天子诸侯无事,则岁行蒐苗狝狩之礼。
zhòng chūn jiào zhèn lǚ, sī mǎ yǐ qí zhì mín, píng liè zhèn, rú zhàn zhī zhèn. yǐ qí zhě, lì qí qī mín yú qí xià yě. bīng zhě xiōng shì, bù kě kōng shè, yīn sōu shòu ér xí zhī. fán shī, chū yuē zhì bīng, rù yuē zhèn lǚ, jiē xí zhàn yě. sì shí gè jiào mín yǐ qí yī yān. chūn xí zhèn lǚ, bīng rù shōu zhòng, zhuān yú nóng. píng yóu zhèng yě. wáng zhí lù gǔ, zhū hóu zhí fén gǔ, jūn jiāng zhí jìn gǔ, shī shuài zhí tí, lǚ shuài zhí pí, zú zhǎng zhí náo, liǎng sī mǎ zhí duó, gōng sī mǎ zhí zhuó, gǔ rén zhí yuē:" yǐ lù gǔ gǔ guǐ xiǎng, yǐ fén gǔ gǔ jūn shì, yǐ jìn gǔ gǔ jīn zòu, yǐ jīn náo zhǐ gǔ, yǐ jīn duó tōng gǔ, yǐ jīn zhuó jié gǔ." tí wèi mǎ shàng gǔ, yǒu qū mù tí chí gǔ lì mǎ máo shàng zhě, gù wèi zhī tí. dù zi chūn yún:" gōng sī mǎ wèi wǔ rén wéi wǔ wǔ zhī sī mǎ yě." zhèng xuán wèi:" wáng bù zhí fén gǔ, shàng zhī yú zhū hóu yě. wǔ zhǎng, wèi zhī gōng sī mǎ zhě, suī bēi, yì tóng qí hào." fén yīn fén. yǐ jiào zuò zuò jìn tuì jí xú shū shù zhī jié. xí zhàn fǎ. suì yǐ sōu tián, yǒu sī biǎo háo, shì mín, gǔ, suì wéi jìn. huǒ bì, xiàn qín yǐ jì shè. chūn tián wèi sōu. yǒu sī, dà sī tú yě, zhǎng dà tián yì, zhì tú shù zhī zhèng lìng. biǎo háo, lì biǎo ér háo jì yě. shì mín, shì yǐ fàn tián fǎ zhī fá yě. shì yuē:" wú gān chē, wú zì hòu shè." lì jīng suì wéi jìn. huǒ bì, huǒ zhǐ yě. chūn tián zhǔ yòng huǒ, yīn fén lái chú chén cǎo, jiē shā ér huǒ zhǐ. xiàn yóu zhì yě. tián zhǐ, yú rén zhí jīng, zhòng jiē xiàn qí suǒ huò qín yān. shī yún:" yán sī qí zōng, xiàn jiān yú gōng." chūn tián zhǔ jì shè zhě, tǔ fāng shī shēng yě. háo dú wéi mà.
仲春教振旅,司马以旗致民,平列阵,如战之阵。(以旗者,立旗期民於其下也。兵者凶事,不可空设,因蒐狩而习之。凡师,出曰治兵,入曰振旅,皆习战也。四时各教民以其一焉。春习振旅,兵入收众,专於农。平犹正也。)王执路鼓,诸侯执鼖鼓,军将执晋鼓,师帅执提,旅帅执鼙,卒长执铙,两司马执铎,公司马执镯,(鼓人职曰:"以路鼓鼓鬼享,以鼖鼓鼓军事,以晋鼓鼓金奏,以金铙止鼓,以金铎通鼓,以金镯节鼓。"提谓马上鼓,有曲木提持鼓立马髦上者,故谓之提。杜子春云:"公司马谓五人为伍伍之司马也。"郑玄谓:"王不执鼖鼓,尚之於诸侯也。伍长,谓之公司马者,虽卑,亦同其号。"鼖音坟。)以教坐作进退疾徐疏数之节。(习战法。)遂以蒐田,有司表貉,誓民,鼓,遂围禁。火弊,献禽以祭社。(春田为蒐。有司,大司徒也,掌大田役,治徒庶之政令。表貉,立表而貉祭也。誓民,誓以犯田法之罚也。誓曰:"无干车,无自后射。"立旌遂围禁。火弊,火止也。春田主用火,因焚莱除陈草,皆杀而火止。献犹致也。田止,虞人植旌,众皆献其所获禽焉。诗云:"言私其豵,献肩于公。"春田主祭社者,土方施生也。貉读为禡。)
zhòng xià jiào bá shě, rú zhèn lǚ zhī zhèn. qún lì zhuàn chē tú, dú shū qì, biàn hào míng zhī yòng. shuài yǐ mén míng, xiàn bǐ gè yǐ qí míng, jiā yǐ hào míng, xiāng yǐ zhōu míng, yě yǐ yì míng, bǎi guān gè xiàng qí shì, yǐ biàn jūn zhī yè shì. qí tā jiē rú zhèn lǚ. bá shě, cǎo zhǐ zhī yě, jūn yǒu cǎo zhǐ zhī fǎ. dú shū qì, yǐ bù shū xiào lù jūn shí zhī fán yào. hào míng zhě, huī shí suǒ yǐ xiāng bié yě. xiāng suì zhī shǔ wèi zhī míng, jiā zhī shǔ wèi zhī hào, bǎi guān zhī shǔ wèi zhī shì. zài guó yǐ biǎo cháo wèi, zài jūn yòu xiàng qí zhì ér wèi zhī, yǐ bèi sǐ shì. yè shì, jiè yè shǒu zhī shì. suì yǐ miáo tián, rú sōu zhī fǎ. chē bì, xiàn qín yǐ xiǎng yuè. xià tián wèi miáo, zé qǔ bù yùn rèn zhě, ruò zhì miáo qù bù xiù shí zhě yún. chē bì, qū shòu zhī chē zhǐ yě. xià tián zhǔ yòng chē, shì suǒ qǔ wù xī, jiē shā ér chē zhǐ. yuè, zōng miào zhī xià jì yě. dōng xià tián zhǔ yú jì zōng miào zhě, yīn yáng shǐ qǐ, xiàng shén zhī zài nèi.
仲夏教茇舍,如振旅之阵。群吏撰车徒,读书契,辨号名之用。帅以门名,县鄙各以其名,家以号名,乡以州名,野以邑名,百官各象其事,以辨军之夜事。其他皆如振旅。(茇舍,草止之也,军有草止之法。读书契,以簿书校录军实之凡要。号名者,徽识所以相别也。乡遂之属谓之名,家之属谓之号,百官之属谓之事。在国以表朝位,在军又象其制而为之,以备死事。夜事,戒夜守之事。)遂以苗田,如蒐之法。车弊,献禽以享礿。(夏田为苗,择取不孕任者,若治苗去不秀实者云。车弊,驱兽之车止也。夏田主用车,示所取物希,皆杀而车止。礿,宗庙之夏祭也。冬夏田主於祭宗庙者,阴阳始起,象神之在内。)
zhòng qiū jiào zhì bīng, rú zhèn lǚ zhī zhèn. wáng zài tài cháng, zhū hóu zài qí, jūn lì zài qí, shī dōu zài zhān, xiāng suì zài wù, jiāo yě zài zhào, bǎi guān zài yú, gè shū qí shì yǔ qí hào yān. qí tā jiē rú zhèn lǚ. jūn lì, zhū jūn shuài yě. shī dōu, suì dài fū yě. xiāng suì, xiāng dài fū yě. huò zài zhān, huò zài wù, zhòng shǔ jūn lì, wú suǒ jiāng yě. jiāo wèi xiāng suì zhī zhōu zhǎng xiàn zhèng yǐ xià yě. yě wèi gōng yì dài fū. zài zhào zhě, yǐ qí jiāng xiàn zú yě. bǎi guān, qīng dài fū yě. zài yú zhě, yǐ qí shǔ wèi wáng yě. fán jīng qí, yǒu jūn zhòng zhě huà yì wù, wú zhě bó ér yǐ. shū dāng wèi huà, jiē huà yǐ yún qì. suì yǐ xiǎn tián, rú sōu tián zhī fǎ. luó bì, zhì qín yǐ sì bēng. qiū tián wèi xiǎn. xiǎn, shā yě. luó bì, wǎng zhǐ yě. qiū tián zhǔ yòng wǎng, zhōng shā zhě duō yě, jiē shā ér wǎng zhǐ. bēng dāng wèi fāng. qiū tián zhǔ jì sì fāng, bào chéng wàn wù. shī yún" yǐ shè yǐ fāng".
仲秋教治兵,如振旅之阵。王载太常,诸侯载旂,军吏载旗,师都载旃,乡遂载物,郊野载旐,百官载旟,各书其事与其号焉。其他皆如振旅。(军吏,诸军帅也。师都,遂大夫也。乡遂,乡大夫也。或载旃,或载物,众属军吏,无所将也。郊谓乡遂之州长、县正以下也。野谓公邑大夫。载旐者,以其将羡卒也。百官,卿大夫也。载旟者,以其属卫王也。凡旌旗,有军众者画异物,无者帛而已。书当为画,皆画以云气。)遂以狝田,如蒐田之法。罗弊,致禽以祀祊。(秋田为狝。狝,杀也。罗弊,网止也。秋田主用网,中杀者多也,皆杀而网止。祊当为方。秋田主祭四方,报成万物。诗云"以社以方"。)
zhòng dōng jiào dà yuè. chūn biàn gǔ duó, xià biàn hào míng, qiū biàn qí wù, zhì dōng dà yuè, jiǎn jūn shí. yú rén lái suǒ tián zhī yě, wèi biǎo, bǎi bù zé yī, wèi sān biǎo yòu wǔ shí bù wèi yī biǎo. tián zhī rì, sī mǎ jiàn qí yú hòu biǎo zhī zhōng, qún lì yǐ qí wù gǔ duó zhuó náo, gè shuài qí mín ér zhì. zhì míng bì qí, zhū hòu zhì zhě. nǎi chén chē tú rú zhàn zhī zhèn, jiē zuò. yú rén lái suǒ tián zhī yě, shān chú qí cǎo lái, wèi kě zhèn zhī chù. hòu biǎo zhī zhōng, wǔ shí bù biǎo zhī zhōng yāng. biǎo, suǒ yǐ shí zhèng háng liè yě. sì biǎo jī èr bǎi wǔ shí bù, zuǒ yòu zhī guǎng dāng róng sān jūn, bù shù wèi wén. zhì, zhì zhī sī mǎ. zhì, zhèng yě. bì, pū yě. jiē zuò, dāng tīng shì. qún lì tīng shì yú zhèn qián. zhǎn shēng yǐ zuǒ yòu xùn zhèn yuē:" bù yòng mìng zhě zhǎn zhī." qún lì, zhū jūn shuài yě. zhèn qián, nán miàn xiāng biǎo yě. yuè lìng:" jì qiū, tiān zǐ jiào yú tián liè, yǐ xí wǔ róng." sī tú jìn pǔ, běi miàn yǐ shì zhī. cǐ dà yuè lǐ, shí zhèng suì zhī zhòng dōng, ér shuō jì qiū zhī zhèng, yú zhōu wèi zhòng dōng, wèi yuè lìng zhě shī zhī yǐ. zhǎn shēng zhě, xiǎo zi yě. fán shì zhī dà lüè, gān shì tāng shì zhī shǔ shì yě. zhōng jūn yǐ pí lìng gǔ, gǔ rén jiē sān gǔ, sī mǎ zhèn duó, qún lì zuò qí, chē tú jiē zuò. gǔ xíng míng zhuó, chē tú jiē xíng, jí biǎo nǎi zhǐ. sān gǔ lù duó, qún lì bì qí, chē tú jiē zuò. zhōng jūn, zhōng jūn zhī jiāng yě. tiān zǐ liù jūn, sān sān ér jū yī piān. qún lì jì tīng shì, gè fù qí bù qǔ. zhōng jūn zhī jiàng lìng gǔ gǔ, yǐ zuò qí shì zhòng zhī qì. gǔ rén zhě, zhōng jūn zhī jiāng shī shuài lǚ shuài yě. sī mǎ zhèn duó yǐ zuò zhòng. zuò, qǐ yě. jì qǐ, gǔ rén jī gǔ yǐ xíng zhī, wǔ cháng míng zhuó yǐ jié zhī. wǔ zhǎng yī yuē gōng sī mǎ. jí biǎo, zì hòu biǎo qián zhì dì èr biǎo. sān gǔ zhě, gǔ rén yě. lù dú rú zhuō lù zhī lù. yǎn shàng zhèn zhī wèi lù. lù zhě, zhǐ xíng xī qì yě. sī mǎ fǎ yuē:" gǔ shēng bù guò chāng, pí shēng bù guò dá, duó shēng bù guò láng." chāng yīn tǔ gāng fǎn. dá yīn tǔ dá fǎn. yòu sān gǔ, zhèn duó zuò qí, chē tú jiē zuò. gǔ jìn míng zhuó, chē zhòu tú qū, jí biǎo nǎi zhǐ, zuò zuò rú chū. qū zhě, fù dí shàng jí zhī jiàn. chūn qiū chuán yuē" xiān rén yǒu duó rén zhī xīn". jí biǎo, zì dì èr qián zhì dì sān biǎo. nǎi gǔ, chē chí tú zǒu, jí biǎo nǎi zhǐ. jí biǎo, zì dì sān qián zhì qián biǎo. gǔ jiè sān què, chē sān fā, tú sān cì. gǔ jiè, jiè gōng dí yě. gǔ yī què, chē yī zhuǎn, tú yī cì, sān ér zhǐ, xiàng fú dí. nǎi gǔ tuì, míng náo qiě què, jí biǎo nǎi zhǐ, zuò zuò rú chū. náo suǒ yǐ zhǐ gǔ yě. jūn tuì, zú cháng míng náo yǐ hé zhòng. gǔ rén wéi zhǐ zhī. tuì, zì qián biǎo zhì hòu biǎo. gǔ duó zé tóng, xí zhàn zhī lǐ, chū rù yī yě. yì zhě, fèi zhuó ér míng náo. suì yǐ shòu tián: yǐ jīng wèi zuǒ yòu hé zhī mén, qún lì gè shuài qí chē tú yǐ xù hé chū, zuǒ yòu chén chē tú, yǒu sī píng zhī. qí jū zú xián yǐ fēn dì, qián hòu yǒu tún bǎi bù, yǒu sī xún qí qián hòu. xiǎn yě, rén wéi zhǔ yì yě, chē wéi zhǔ. dōng tián wèi shòu, yán shǒu qǔ zhī wú suǒ zé yě. jūn mén yuē hé, jīn wèi zhī lěi mén, lì liǎng jīng yǐ wéi zhī. xù hé chū, yòng cì dì chū hé mén yě. zuǒ yòu, huò chū ér zuǒ, huò chū ér yòu. yǒu sī píng zhī, xiāng shī jū mén, zhèng qí chū rù zhī háng liè yě. qí, jūn lì suǒ zài yě. fēn dì, diào qí bù qǔ shū shù. qián hòu yǒu tún bǎi bù, chē tú yì qún xiāng qù zhī shù yě. chē tú bì chū yú hé mén, xiāng shī yòu xún qí xíng zhèn. zhèng zhòng yún:" xiǎn yě, rén wéi zhǔ, rén jū qián. yì yě, chē wéi zhǔ, chē jū qián." jì zhèn, nǎi shè qū nì zhī chē, yǒu sī biǎo háo yú zhèn qián. qū, qū chū qín shòu, shǐ qū tián zhě yě. nì, nì yào bù de lìng zǒu. shè cǐ chē zhě, tián pū yě. zhōng jūn yǐ pí lìng gǔ, gǔ rén jiē sān gǔ, qún sī mǎ zhèn duó, chē tú jiē zuò. suì gǔ xíng, tú xián méi ér jìn. qún sī mǎ, liǎng sī mǎ yě. méi zhuàng rú zhù, xián zhī, yǒu huà jié xiàng zhōng. jūn fǎ zhǐ yǔ, wèi xiāng yí huò yě. tiān zǐ shā zé xià dà ruí, zhū hóu shā zé xià xiǎo ruí. ruí, yǒu yú shì zhī jīng qí yě. xià wèi bì zhī. dài fū shā zé zhǐ zuǒ chē, zuǒ chē zhǐ zé bǎi xìng tián liè. zuǒ chē, qū nì zhī chē. dà shòu gōng zhī, xiǎo qín sī zhī, huò zhě qǔ zuǒ ěr. zhèng zhòng yún:" dà shòu gōng zhī, shū zhī yú gōng xiǎo qín sī zhī, yǐ zì bì yě." huò dé qín shòu zhě, qǔ qí zuǒ ěr, dāng yǐ jì gōng duō shǎo. bì yīn bì èr fǎn. jí suǒ bì, gǔ jiē xiè, chē tú jiē zào. jí suǒ bì, zhì suǒ bì zhī chù. tián suǒ dāng yú zhǐ yě. tiān zǐ zhū hóu sōu shòu yǒu cháng, zhì qí cháng chù, lì shì gǔ zào, xiàng gōng dí kè shèng ér xǐ yě. jí léi jī gǔ yuē xiè. zào, huān yě. shū yuē" qián shī nǎi gǔ fù gǔ zào", yì wèi xǐ yě. xiè yīn hài. fù gǔ yīn fú. tú nǎi bì. mìng zhì qín yè shòu yú jiāo, rù xiàn qín yǐ xiǎng zhēng. tú nǎi bì, tú zhǐ yě. dōng tián zhǔ yòng zhòng, wù duō, zhòng dé qǔ yě. zhì qín yè shòu yú jiāo, jù suǒ huò qín, yīn yǐ jì sì fāng zhī shén yú jiāo. yuè lìng jì qiū" tiān zǐ jì tián, mìng zhǔ cí jì qín yú sì fāng" shì yě. rù yòu yǐ qín jì zōng miào.
仲冬教大阅。(春辨鼓铎,夏辨号名,秋辨旗物,至冬大阅,简军实。)虞人莱所田之野,为表,百步则一,为三表;又五十步为一表。田之日,司马建旗於后表之中,群吏以旗物鼓铎镯铙,各帅其民而致。质明弊旗,诛后至者。乃陈车徒如战之阵,皆坐。(虞人莱所田之野,芟除其草莱,为可阵之处。后表之中,五十步表之中央。表,所以识正行列也。四表积二百五十步,左右之广当容三军,步数未闻。致,致之司马。质,正也。弊,仆也。皆坐,当听誓。)群吏听誓於阵前。斩牲以左右徇阵曰:"不用命者斩之。"(群吏,诸军帅也。阵前,南面乡表也。月令:"季秋,天子教於田猎,以习五戎。"司徒搢朴,北面以誓之。此大阅礼,实正岁之仲冬,而说季秋之政,於周为仲冬,为月令者失之矣。斩牲者,小子也。凡誓之大略,甘誓、汤誓之属是也。)中军以鼙令鼓,鼓人皆三鼓,司马振铎,群吏作旗,车徒皆作。鼓行鸣镯,车徒皆行,及表乃止。三鼓摝铎,群吏弊旗,车徒皆坐。(中军,中军之将也。天子六军,三三而居一偏。群吏既听誓,各复其)(部曲。中军之将令鼓鼓,以作其士众之气。鼓人者,中军之将、师帅、旅帅也。司马振铎以作众。作,起也。既起,鼓人击鼓以行之,伍长鸣镯以节之。伍长一曰公司马。及表,自后表前至第二表。三鼓者,鼓人也。摝读如涿鹿之鹿。掩上振之为摝。摝者,止行息气也。司马法曰:"鼓声不过阊,鼙声不过阘,铎声不过琅。"阊音吐刚反。阘音吐答反。)又三鼓,振铎作旗,车徒皆作。鼓进鸣镯,车骤徒趋,及表乃止,坐作如初。(趋者,赴敌尚疾之渐。春秋传曰"先人有夺人之心"。及表,自第二前至第三表。)乃鼓,车驰徒走,及表乃止。(及表,自第三前至前表。)鼓戒三阕,车三发,徒三刺。(鼓戒,戒攻敌也。鼓一阕,车一转,徒一刺,三而止,象服敌。)乃鼓退,鸣铙且卻,及表乃止,坐作如初。(铙所以止鼓也。军退,卒长鸣铙以和众。鼓人为止之。退,自前表至后表。鼓铎则同,习战之礼,出入一也。异者,废镯而鸣铙。)遂以狩田:以旌为左右和之门,群吏各帅其车徒以叙和出,左右陈车徒,有司平之。旗居卒閒以分地,前后有屯百步,有司巡其前后。险野,人为主;易野,车为主。(冬田为狩,言守取之无所择也。军门曰和,今谓之垒门,立两旌以为之。叙和出,用次第出和门也。左右,或出而左,或出而右。有司平之,乡师居门,正其出入之行列也。旗,军吏所载也。分地,调其部曲疏数。前后有屯百步,车徒异群相去之数也。车徒毕出於和门,乡师又巡其行阵。郑众云:"险野,人为主,人居前。易野,车为主,车居前。")既阵,乃设驱逆之车,有司表貉於阵前。(驱,驱出禽兽,使趋田者也。逆,逆要不得令走。设此车者,田仆也。)中军以鼙令鼓,鼓人皆三鼓,群司马振铎,车徒皆作。遂鼓行,徒衔枚而进。(群司马,两司马也。枚状如箸,衔之,有繣结项中。军法止语,为相疑惑也。)天子杀则下大緌,诸侯杀则下小緌。(緌,有虞氏之旌旗也。下谓弊之。)大夫杀则止佐车,佐车止则百姓田猎。(佐车,驱逆之车。)大兽公之,小禽私之,获者取左耳。(郑众云:"大兽公之,输之於公;小禽私之,以自畀也。"获得禽兽者,取其左耳,当以计功多少。畀音必二反。)及所弊,鼓皆駴,车徒皆譟。(及所弊,至所弊之处。田所当於止也。天子诸侯蒐狩有常,至其常处,吏士鼓譟,象攻敌克胜而喜也。疾雷击鼓曰駴。譟,驩也。书曰"前师乃鼓{付鼓}譟",亦谓喜也。駴音骇。{付鼓}音符。)徒乃弊。命致禽馌兽於郊,入献禽以享烝。(徒乃弊,徒止也。冬田主用众,物多,众得取也。致禽馌兽於郊,聚所获禽,因以祭四方之神於郊。月令季秋"天子既田,命主祠祭禽於四方"是也。入又以禽祭宗庙。)
shuō yuē: tiān shēng wǔ cái, rén bìng yòng zhī, fèi yī bù kě, shuí néng qù bīng. lì dài yǐ lái, huò luàn zhī zuò, fēi wǔ bù dìng, shì yǐ jūn zǐ xí zhī. kǒng zǐ yuē:" bù jiào mín zhàn, shì wèi qì zhī." wáng zhì yuē:" tiān zǐ zhū hóu wú shì ér bù tián, yuē bù jìng. tián bù yǐ lǐ, yuē bào tiān wù." zuǒ shì chuán yuē:" chūn sōu xià miáo qiū xiǎn dōng shòu, jiē yú nóng xì yǐ jiǎng shì." sān nián zhì bīng, rù ér zhèn lǚ, guī ér yǐn zhì, yǐ shù jūn shí. zhāo wén zhāng, míng guì jiàn, biàn děng liè, shùn shào zhǎng, xí wēi yí yě." gǔ liáng chuán yuē:" yīn sōu shòu yǐ xí yòng wǔ shì, lǐ zhī dà zhě yě. ài lán yǐ wéi fáng, lán, xiāng cǎo yě. fáng, wèi tián zhī dà xiàn. zhì zhān yǐ wéi yuán mén, zhān, jīng qí zhī míng, tōng bó wèi zhān. yuán mén, áng chē yǐ qí yuán biǎo mén. yǐ gé fù zhì yǐ wéi niè, zhì, shèn yě. niè, mén zhōng niè yě. gé huò wèi hè. niè, wǔ jié fǎn. liú páng wò, yù jī zhě bù dé rù. liú páng wò, wèi chē liǎng wèi tóu, gè qù mén biān róng wò. wò, sì cùn yě. jī guà zhě zé bù dé rù mén. chē guǐ chén, chén bù chū zhé. mǎ hòu tí, fā zú xiāng yìng, chí jí xiāng tóu. yǎn qín lǚ, yǎn qǔ zhòng qín. yù zhě bù shī qí chí, rán hòu shè zhě néng zhōng. bù shī chí chěng zhī jié. guò fáng fú zhú, bù cóng bēn zhī dào yě. zhàn bù zhú bēn zhī yì. miàn shāng bù xiàn, xián zhū jiàng. bù chéng qín bù xiàn. è nüè yòu xiǎo. qín suī duō, tiān zǐ qǔ sān shí yān. yī wèi gān dòu, wèi zì zuǒ biāo ér shè, dá yú yòu ǒu, wèi shàng děng. ǒu, bó qián gǔ yě, yīn yú, yòu wǔ kǒu fǎn. èr wèi bīn kè, wèi shè yòu ěr běn, wèi cì děng. sān wèi chōng jūn zhī páo. wèi shè zuǒ bì dá yú yòu gǔ yāo yuè, wéi xià děng. qí yú yǔ shì zhòng yǐ xí shè yú shè gōng. qǔ sān shí yǐ gōng gān dòu bīn kè jūn zhī páo. shè gōng, zé gōng. shè ér zhōng, tián bù dé qín zé dé qín shè ér bù zhōng, tián dé qín zé bù dé qín. shì yǐ zhī gǔ zhī guì rén yì ér jiàn yǒng lì yě." shè yǐ bù zhēng wèi rén, yī ràng wèi yì.
说曰:天生五材,人并用之,废一不可,谁能去兵。历代以来,祸乱之作,非武不定,是以君子习之。孔子曰:"不教民战,是谓弃之。"王制曰:"天子诸侯无事而不田,曰不敬。田不以礼,曰暴天物。"左氏传曰:"春蒐、夏苗、秋狝、冬狩,皆於农隙以讲事。"三年治兵,入而振旅,归而饮至,以数军实。昭文章,明贵贱,辨等列,顺少长,习威仪也。"穀梁传曰:"因蒐狩以习用武事,礼之大者也。艾兰以为防,(兰,香草也。防,为田之大限。)置旃以为辕门,(旃,旌旗之名,通帛为旃。辕门,昂车以其辕表门。)以葛覆质以为槷,(质,椹也。槷,门中臬也。葛或为褐。槷,五结反。)流旁握,御击者不得入。(流旁握,谓车两轊头,各去门边容握。握,四寸也。击挂者则不得入门。)车轨尘,(尘不出辙。)马候蹄,(发足相应,迟疾相投。)掩禽旅,(掩取众禽。)御者不失其驰,然后射者能中。(不失驰骋之节。)过防弗逐,不从奔之道也。(战不逐奔之义。)面伤不献,(嫌诛降。)不成禽不献。(恶虐幼小。)禽虽多,天子取三十焉。一为乾豆,(谓自左膘而射,达於右腢,为上等。腢,膊前骨也,音虞,又五口反。)二为宾客,(谓射右耳本,为次等。)三为充君之庖。(谓射左髀达於右〈骨{幺月}〉,为下等。)其馀与士众以习射於射宫。(取三十以供乾豆、宾客、君之庖。射宫,泽宫。)射而中,田不得禽则得禽;射而不中,田得禽则不得禽。是以知古之贵仁义而贱勇力也。"(射以不争为仁,揖让为义。)
sòng wén dì yuán jiā èr shí wǔ nián rùn èr yuè, dà sōu yú xuān wǔ chǎng. zhǔ sī liè zòu shēn shè, kè rì xiào liè, bǎi guān bèi bàn. shè xíng gōng diàn biàn zuò wǔ zhàng yú mù fǔ shān nán gāng, shè wáng gōng bǎi guān biàn zuò màn shěng rú cháng yí, shè nán běi zuǒ yòu sì háng jīng mén. jiàn qí yǐ biǎo huò chē. diàn zhōng láng yī rén diǎn huò chē, zhǔ zhě èr rén shōu qín, lì èr shí sì rén pèi huò chē shí èr liǎng. xiào liè zhī guān zhe cōng zhě, yǒu dài. èr pǐn yǐ shàng yōng dāo, bèi shuò huī fān, sān pǐn yǐ xià dài dāo, jiē qí chéng. jiàng lǐng bù qǔ xiān liè yī rì, bù wéi. lǐng jūn jiāng jūn yī rén dū yòu zhēn hù jūn jiāng jūn yī rén dū zuǒ zhēn dà sī mǎ yī rén jū zhōng, dǒng zhèng zhū jiàng, xī shòu jié dù. diàn zhōng láng lǜ huò chē bù qǔ, zài dà sī mǎ zhī hòu. shàng shū pú yè yǐ xià zhū guān cáo lìng shǐ děng, dū shè jiū sī, xiào liè fēi wéi. zhì rì, huì yú xuān wǔ chǎng, liè wéi chóng wéi. shè liú shǒu tián jiē wèi yú yún lóng mén wài, nèi guān dào běi, wài guān dào nán, yǐ xī wèi shàng. shè cóng guān wèi yú yún lóng mén nèi, dà guān jiē běi, xiǎo guān jiē nán, yǐ xī wèi shàng. shè xiān zhì guān wèi yú xíng shàng chē mén wài, nèi guān dào xī, wài guān dào dōng, yǐ běi wèi shàng. shè xiān zhì guān hái wèi yú guǎng mò mén wài dào zhī dōng xī, yǐ nán wèi shàng. xiào liè rì píng dàn, zhèng zhí shì zhōng zòu yán. shàng shuǐ yī kè, zòu" chuí yī gǔ", wèi yī yán. shàng shuǐ èr kè, zòu" chuí èr gǔ", wèi zài yán. diàn zhōng shì yù shǐ zòu kāi dōng zhōng huá yún lóng mén, yǐn zhàng wèi xiǎo jià lǔ bù. bǎi guān fēi xiào liè zhī guān, zhe zhū fú, jí liè guǎng mò mén wài. liú shǒu tián jiē hòu bù cóng guān jiù wèi qián bù cóng guān yī lǔ bù xiān zhì guān xiān xíng. shàng shuǐ sān kè, zòu" chuí sān gǔ", wèi sān yán. shàng shuǐ sì kè, zòu" wài bàn". zhèng cì zhí shì zhōng sàn qí cháng shì jǐ shì huáng mén shì láng sàn qí shì láng jūn xiào, jiàn lǚ jìn jiā shàng gé. zhèng zhí shì zhōng fù xǐ, tōng shì lìng shǐ dài guī yìn zhōng shū zhī yìn. shàng shuǐ wǔ kè, huáng dì chū. zhe hēi jiè zé dān yī, chéng niǎn. zhèng zhí shì zhōng fù xǐ péi chéng, bù dài jiàn. diàn zhōng shì yù shǐ dū shè huáng huī yǐ nèi. cì zhí shì zhōng cì zhí huáng mén shì láng hù jià zài qián. yòu cì zhí shì zhōng pèi xìn xǐ xíng xǐ, yǔ zhèng zhí huáng mén shì láng cóng hù jià zài hòu. bù míng gǔ jiǎo, bù dé xuān huá, yǐ cì yǐn chū, jǐng bì rú cháng yí. chē jià chū, zàn bì zhě zài bài. huáng tài zǐ rù shǒu. chē jià jiāng zhì, wēi yí chàng yǐn xiān zhì qián bù cóng guān jiù wèi, zài bài. chē jià zhì xíng diàn qián huí niǎn, zhèng zhí shì zhōng guì zòu:" jiàng niǎn." cì zhí shì zhōng chēng zhì yuē:" kě." zhèng zhí shì zhōng fǔ fú qǐ. huáng dì jiàng niǎn dēng yù zuò, shì chén shēng diàn. zhí wèi sà suǒ lì fǎn jǐ wǔ bēn, máo tóu wén yī hé wěi, yǐ cì liè jiē. zhèng zhí shì zhōng zòu:" jiě yán." xiān zhì cóng jià bǎi guān hái biàn zuò màn shěng. huáng dì ruò qīn shè qín, biàn fú róng fú, rú xiào liè yí. nèi wài cóng guān jí wǔ bēn xī biàn fú, sà jǐ chōu qiào, yǐ bèi wǔ wèi. huáng huī nèi guān, cóng rù wéi lǐ. liè zhì bù qǔ, guǎng zhāng zhēn wéi, qí gǔ xiāng jiàn, xián méi ér jìn. zhēn zhōu wéi huì, dū zhēn lìng shǐ bēn qí hào fǎ shī lìng yuē:" chūn qín huái yùn, sōu ér bù shè niǎo shòu zhī ròu bù dēng yú zǔ, bù shè pí gé chǐ yá gǔ jiǎo máo yǔ bù dēng yú qì, bù shè." zhēn huì. dà sī mǎ míng gǔ cù wéi, zhòng jūn gǔ zào jǐng jiǎo, zhì xuān wǔ chǎng zhǐ. dà sī mǎ tún běi jīng mén, èr zhēn shuài tún zuǒ yòu jīng mén, diàn zhōng zhōng láng lǜ huò chē bù qǔ rù cì běi jīng mén nèi zhī yòu. huáng dì cóng nán jīng mén rù shè qín. yè zhě yǐ huò chē shōu zǎi, hái chén yú huò qí zhī běi. wáng gōng yǐ xià yǐ cì shè qín, gè sòng yì huò qí xià, fù shōu qín zhǔ zhě. shì bì, dà sī mǎ míng gǔ jiě wéi fù tún, diàn zhōng láng lǜ qí shǔ shōu qín, yǐ shí huò chē, fèng chē fèng chōng páo chú. zhèng chú zhì zūn jiǔ zǔ ròu yú zhōng kuí, yǐ kào xiǎng xiào liè zhòng jūn. zhì bū, zhèng zhí shì zhōng liàng yí zòu yán, cóng guān hái zhe zhū fú, sà jǐ fù qiào. zài yán, xiān zhì guān xiān hái. sān yán hòu èr kè, zhèng zhí shì zhōng zòu:" wài bàn." huáng dì zhe hēi jiè zé dān yī. zhèng cì zhí shì zhōng sàn qí cháng shì jǐ shì huáng mén shì láng jūn xiào jìn jiā yù zuò. zhèng zhí shì zhōng guì zòu:" hái gōng." cì zhí shì zhōng chēng zhì yuē:" kě." zhèng zhí shì zhōng fǔ fú qǐ. shèng yú dēng niǎn hái, wèi cóng rú cháng yí. dà sī mǎ míng gǔ sàn tún, yǐ cì jiù shě. chē jià jiāng zhì, wēi yí chàng yǐn liú shǒu tián jiē xiān zhì qián bù cóng guān jiù wèi, zài bài. chē jià zhì diàn qián huí niǎn, zhèng zhí shì zhōng guì zòu:" jiàng niǎn." cì zhí shì zhōng chēng zhì yuē:" kě." zhèng zhí shì zhōng fǔ fú qǐ. shèng yú jiàng rù. zhèng zhí cì zhí shì zhōng sàn qí cháng shì děng cóng zhì gé. zhèng zhí shì zhōng zòu:" jiě yán." nèi wài bǎi guān bài biǎo wèn xùn qì, bà.
宋文帝元嘉二十五年闰二月,大蒐於宣武场。主司列奏申摄,克日校猎,百官备办。设行宫殿便座武帐於幕府山南冈,设王公百官便座幔省如常仪,设南北左右四行旌门。建旗以表获车。殿中郎一人典获车,主者二人收禽,吏二十四人配获车十二两。校猎之官著葱褶,有带。二品以上拥刀,备槊麾幡,三品以下带刀,皆骑乘。将领部曲先猎一日,布围。领军将军一人督右甄;护军将军一人督左甄;大司马一人居中,董正诸将,悉受节度。殿中郎率获车部曲,在大司马之后。尚书仆射以下诸官曹令史等,督摄纠司,校猎非违。至日,会於宣武场,列为重围。设留守填街位於云龙门外,内官道北,外官道南,以西为上。设从官位於云龙门内,大官阶北,小官阶南,以西为上。设先置官位於行上车门外,内官道西,外官道东,以北为上。设先置官还位於广莫门外道之东西,以南为上。校猎日平旦,正直侍中奏严。上水一刻,奏"槌一鼓",为一严。上水二刻,奏"槌二鼓",为再严。殿中侍御史奏开东中华云龙门,引仗为小驾卤簿。百官非校猎之官,著朱服,集列广莫门外。留守填街后部从官就位;前部从官依卤簿;先置官先行。上水三刻,奏"槌三鼓",为三严。上水四刻,奏"外办"。正次直侍中、散骑常侍、给事黄门侍郎、散骑侍郎、军校,剑履进夹上閤。正直侍中负玺,通事令史带龟印中书之印。上水五刻,皇帝出。著黑介帻单衣,乘辇。正直侍中负玺陪乘,不带剑。殿中侍御史督摄黄麾以内。次直侍中、次直黄门侍郎护驾在前。又次直侍中佩信玺、行玺,与正直黄门侍郎从护驾在后。不鸣鼓角,不得諠譁,以次引出,警跸如常仪。车驾出,赞陛者再拜。皇太子入守。车驾将至,威仪唱引先置前部从官就位,再拜。车驾至行殿前回辇,正直侍中跪奏:"降辇。"次直侍中称制曰:"可。"正直侍中俯伏起。皇帝降辇登御座,侍臣升殿。直卫鈒(所立反)戟武贲,毛头文衣鹖尾,以次列阶。正直侍中奏:"解严。"先置从驾百官还便座幔省。皇帝若亲射禽,变服戎服,如校猎仪。内外从官及武贲悉变服,鈒戟抽鞘,以备武卫。黄麾内官,从入围里。列置部曲,广张甄围,旗鼓相见,衔枚而进。甄周围会,督甄令史奔骑号法施令曰:"春禽怀孕,蒐而不射;鸟兽之肉不登於俎,不射;皮革齿牙骨角毛羽不登於器,不射。"甄会。大司马鸣鼓蹙围,众军鼓譟警角,至宣武场止。大司马屯北旌门,二甄帅屯左右旌门,殿中中郎率获车部曲入次北旌门内之右。皇帝从南旌门入射禽。谒者以获车收载,还陈於获旗之北。王公以下以次射禽,各送诣获旗下,付收禽主者。事毕,大司马鸣鼓解围复屯,殿中郎率其属收禽,以实获车,奉车奉充庖厨。正厨置樽酒俎肉於中逵,以犒飨校猎众军。至晡,正直侍中量宜奏严,从官还著朱服,鈒戟复鞘。再严,先置官先还。三严后二刻,正直侍中奏:"外办。"皇帝著黑介帻单衣。正次直侍中、散骑常侍、给事黄门侍郎、军校进夹御座。正直侍中跪奏:"还宫。"次直侍中称制曰:"可。"正直侍中俯伏起。乘舆登辇还,卫从如常仪。大司马鸣鼓散屯,以次就舍。车驾将至,威仪唱引留守填街先置前部从官就位,再拜。车驾至殿前回辇,正直侍中跪奏:"降辇。"次直侍中称制曰:"可。"正直侍中俯伏起。乘舆降入。正直次直侍中、散骑常侍等从至閤。正直侍中奏:"解严。"内外百官拜表问讯讫,罢。
liáng chén bìng yī sòng yí. qí yì zhě, zhì xíng diàn yú mù fǔ shān nán gāng, bìng shè wáng gōng bǎi guān mù. xiān liè yī rì, qiǎn mǎ qí bù wéi. zuǒ lǐng jūn jiāng jūn dū zuǒ, yòu lǐng jūn jiāng jūn dū yòu, dà sī mǎ dǒng zhèng zhū jūn. liè rì, shì zhōng sān zòu, yī zòu chuí yī gǔ, wèi yī yán, sān yán qì, yǐn zhàng wèi xiǎo jià lǔ bù. huáng dì chéng mǎ róng fú, cóng zhě xī jiàng shān zé, huáng huī jǐng bì, gǔ chuī rú cháng yí. liè qì, yàn huì xiǎng láo, bǐ xiào duō shǎo. lù yī rén yǐ chéng luàn fǎ. huì bì, hái gōng.
梁陈并依宋仪。其异者,置行殿於幕府山南冈,并设王公百官幕。先猎一日,遣马骑布围。左领军将军督左,右领军将军督右,大司马董正诸军。猎日,侍中三奏,一奏搥一鼓,为一严,三严讫,引仗为小驾卤簿。皇帝乘马戎服,从者悉绛衫帻,黄麾警跸,鼓吹如常仪。猎讫,宴会享劳,比校多少。戮一人以惩乱法。会毕,还宫。
běi qí chūn sōu lǐ: yǒu sī guī dà fáng, jiàn huò qí, yǐ biǎo huò chē. qián yī rì, mìng bù wéi. lǐng jūn jiāng jūn yī rén, dū zuǒ zhēn hù jūn jiāng jūn yī rén, dū yòu zhēn dà sī mǎ yī rén, jū zhōng, jié zhì zhū jūn. tiān zǐ chén xiǎo jià, fú tōng tiān guān, chéng mù lù, yì xíng gōng. jiāng qīn qín, fú róng fú, sà jǐ zhě jiē yán. wǔ wèi zhāng zhēn wéi, qí gǔ xiāng jiàn, xián méi ér jìn. zhēn cháng kāi yī fāng, yǐ lìng sān qū. wéi hé, lì bēn qí lìng yuē:" niǎo shòu zhī ròu bù dēng yú zǔ zhě, bù shè pí gé chǐ yá gǔ jiǎo máo yǔ bù dēng yú qì zhě, bù shè." zhēn hé, dà sī mǎ míng gǔ cù wéi, zhòng jūn gǔ zào míng jiǎo, zhì qī chù ér zhǐ. dà sī mǎ tún běi jīng mén, èr zhēn shuài tún zuǒ yòu jīng mén. tiān zǐ chéng mǎ, cóng nán jīng mén rù, qīn shè qín. yè zhě yǐ huò chē shōu qín, zài hái, chén yú huò qí zhī běi. wáng gōng yǐ xià yǐ cì shè qín, jiē sòng qí xià. shì bì, dà sī mǎ míng gǔ jiě wéi, fù tún. diàn zhōng láng lǜ qí shǔ shōu qín, yǐ shí huò chē. tiān zǐ hái xíng gōng, mìng yǒu sī měi qín zé qǔ sān shí, yī yuē gān dòu, èr yuē bīn kè, sān yuē chōng jūn zhī páo. qí yú jí yú wéi xià liàng kào jiàng shì. lǐ bì, gǎi fú, sà zhě tāo rèn ér hái. xià miáo qiū xiǎn dōng shòu, lǐ jiē tóng.
北齐春蒐礼:有司规大防,建获旗,以表获车。前一日,命布围。领军将军一人,督左甄;护军将军一人,督右甄;大司马一人,居中,节制诸军。天子陈小驾,服通天冠,乘木辂,诣行宫。将亲禽,服戎服,鈒戟者皆严。武卫张甄围,旗鼓相见,衔枚而进。甄常开一方,以令三驱。围合,吏奔骑令曰:"鸟兽之肉不登於俎者,不射;皮革齿牙骨角毛羽不登於器者,不射。"甄合,大司马鸣鼓促围,众军鼓譟鸣角,至期处而止。大司马屯北旌门,二甄帅屯左右旌门。天子乘马,从南旌门入,亲射禽。谒者以获车收禽,载还,陈於获旗之北。王公以下以次射禽,皆送旗下。事毕,大司马鸣鼓解围,复屯。殿中郎率其属收禽,以实获车。天子还行宫,命有司每禽择取三十,一曰乾豆,二曰宾客,三曰充君之庖。其馀即於围下量犒将士。礼毕,改服,鈒者韬刃而还。夏苗、秋狝、冬狩,礼皆同。
hòu zhōu zhòng chūn jiào zhèn lǚ, dà sī mǎ jiàn dà huī yú lái tián zhī suǒ. xiāng shāo zhī guān, yǐ qí wù gǔ duó zhēng náo, gè shuài qí rén ér zhì. zhū qí hòu zhì zhě. jiàn huī yú hòu biǎo zhī jūn zhōng, yǐ jí zhòng shù. zhì míng, yǎn huī, zhū qí bù jí zhě. nǎi chén tú qí, rú zhàn zhī zhèn. dà sī mǎ běi miàn shì zhī. jūn zhōng jiē tīng gǔ jiǎo, yǐ wéi jìn zhǐ zhī jié. tián zhī rì, yú lái zhī běi, jiàn qí wèi hé mén. zhū jiàng shuài tú qí xù rù qí mén, yǒu sī jū mén, yǐ píng qí rén. jì rù ér fēn qí dì, xiǎn yě zé tú qián ér qí hòu, yì yě zé qí qián ér tú hòu. jì zhèn, jiē zuò, nǎi shè qū nì qí, yǒu sī biǎo mà yú qián. yǐ tài láo jì huáng dì xuān yuán shì, yú shòu dì wèi shàn, jiàn èr qí, liè wǔ bīng yú zuò cè, xíng sān xiàn lǐ. suì sōu tián, zhì qín yǐ jì shè. zhòng xià jiào bá shě, suì miáo tián. zhòng qiū liàn bīng xiǎn tián. zhòng dōng dà yuè, suì shòu. qí zhì qín xiǎng yuè jiào xí zhī yí, bìng rú gǔ zhōu fǎ.
后周仲春教振旅,大司马建大麾於莱田之所。乡稍之官,以旗物鼓铎钲铙,各帅其人而致。诛其后至者。建麾於后表之军中,以集众庶。质明,偃麾,诛其不及者。乃陈徒骑,如战之阵。大司马北面誓之。军中皆听鼓角,以为进止之节。田之日,於莱之北,建旗为和门。诸将帅徒骑序入其门,有司居门,以平其人。既入而分其地,险野则徒前而骑后,易野则骑前而徒后。既阵,皆坐,乃设驱逆骑,有司表禡於前。以太牢祭黄帝轩辕氏,於狩地为墠,建二旗,列五兵於座侧,行三献礼。遂蒐田,致禽以祭社。仲夏教茇舍,遂苗田。仲秋练兵狝田。仲冬大阅,遂狩。其致禽享礿教习之仪,并如古周法。
suí dà yè sān nián, yáng dì zài yú lín, tū jué qǐ rén jí xī yù dōng hú jūn zhǎng bìng lái zhāo gòng. dì yù shì yǐ jiǎ bīng zhī shèng, nǎi mìng yǒu sī chén dōng shòu zhī lǐ. zhào yú bù liàng bá yán shān nán běi zhōu èr bǎi lǐ, bìng lì biǎo jì. qián shòu èr rì, bīng bù jiàn qí yú biǎo suǒ. wǔ lǐ yī qí, fēn wéi sì shí jūn, jūn wàn rén, qí wǔ qiān pǐ. qián yī rì, zhū jiàng gè shuài qí jūn, jí yú qí xià. míng gǔ, hòu zhì zhě zhǎn. zhào sì shí dào shǐ, bìng yáng qí jiàn jié, fēn shēn diàn lìng, jí liú jūn suǒ jiān liè. bù wéi, wéi quē nán miàn, fāng xíng ér qián. dì fú zǐ cōng zhě hēi jiè zé, chéng xì zhū chē, chē shì rú mù lù, zhòng wǎng màn lún, qiú lóng rào gǔ, hàn dōng jīng lǔ bù suǒ wèi liè chē. jià liù hēi liú. tài cháng chén gǔ jiā náo xiāo jiǎo yú dì zuǒ yòu, gè bǎi èr shí. bǎi guān róng fú qí cóng, gǔ xíng rù wéi, zhū jiàng bìng gǔ xíng fù wéi. nǎi shè qū nì qí qiān yǒu èr bǎi. xì zhū tíng rèn, yǒu sī liǎn dà ruí wáng gōng yǐ xià, jiē zhěng gōng, chén yú jià qián, yǒu sī yòu liǎn xiǎo ruí. nǎi qū shòu chū, guò yú dì qián. chū qū guò, yǒu sī zhěng yù gōng shǐ yǐ qián, dài zhào. zài qū guò, bèi shēn jiāng jūn fèng jìn gōng shǐ. sān qū guò, dì nǎi cóng qín, gǔ chuī jiē zhèn, zuǒ ér shè zhī. měi qū bì sān shòu yǐ shàng. dì fā, kàng dà ruí. cì wáng gōng fā, kàng xiǎo ruí. cì zhū jiàng fā shè, zé wú gǔ, qū nì zhī qí nǎi zhǐ. rán hòu sān jūn sì yí bǎi xìng jiē liè. fán shè shòu, zì zuǒ biāo ér shè, dá yú yòu ǒu, wǔ kǒu fǎn. wèi shàng děng. dá yòu ěr běn, wèi cì děng. zì zuǒ bì dá yú yòu gǔ yāo yuè, wéi xià děng. qún shòu xiāng cóng, bù dé jǐn shā. yǐ shāng zhī shòu, bù dé zhòng shè. yòu nì xiàng rén zhě, bù shè qí miàn. chū biǎo zhě bù zhú zhī. tián jiāng zhǐ, yú bù jiàn qí yú wéi nèi. cóng jià zhī gǔ jí zhū jūn gǔ jù zhèn, zú tú jiē zào. zhū huò qín zhě, xiàn yú qí suǒ, zhì qí zuǒ ěr. dà shòu gōng zhī, yǐ gōng zōng miào, shǐ guī là yú jīng shī. xiǎo shòu sī zhī.
隋大业三年,炀帝在榆林,突厥启人及西域、东胡君长并来朝贡。帝欲示以甲兵之盛,乃命有司陈冬狩之礼。诏虞部量拔延山南北周二百里,并立表记。前狩二日,兵部建旗於表所。五里一旗,分为四十军,军万人,骑五千匹。前一日,诸将各帅其军,集於旗下。鸣鼓,后至者斩。诏四十道使,并扬旗建节,分申佃令,即留军所监猎。布围,围阙南面,方行而前。帝服紫葱褶、黑介帻,乘闟猪车,(车饰如木辂,重辋缦轮,虬龙绕毂,汉东京卤簿所谓猎车。)驾六黑骝。太常陈鼓笳铙箫角於帝左右,各百二十。百官戎服骑从,鼓行入围,诸将并鼓行赴围。乃设驱逆骑千有二百。闟猪停軔,有司敛大緌;王公以下,皆整弓,陈於驾前,有司又敛小緌。乃驱兽出,过於帝前。初驱过,有司整御弓矢以前,待诏。再驱过,备身将军奉进弓矢。三驱过,帝乃从禽,鼓吹皆振,左而射之。每驱必三兽以上。帝发,抗大緌。次王公发,抗小緌。次诸将发射,则无鼓,驱逆之骑乃止。然后三军四夷百姓皆猎。凡射兽,自左膘而射,达於右腢,(五口反。)为上等。达右耳本,为次等。自左髀达於右〈骨{幺月}〉,为下等。群兽相从,不得尽杀。已伤之兽,不得重射。又逆向人者,不射其面。出表者不逐之。田将止,虞部建旗於围内。从驾之鼓及诸军鼓俱振,卒徒皆譟。诸获禽者,献於旗所,致其左耳。大兽公之,以供宗庙,使归腊於京师。小兽私之。
dà táng gāo zǔ wǔ dé wǔ nián shí èr yuè, xìng jīng yáng zhī huá chí xiào liè. wèi qún chén yuē:" jīn rì tián lè hū?" jiàn yì dài fū sū dài zhǎng jìn yuē:" bì xià yóu liè, báo fèi wàn jī, bù mǎn shí xún, wèi wèi dà lè." gāo zǔ sè biàn, jì ér xiào yuē:" kuáng fā yé?" dài zhǎng yuē:" wèi chén sī jì, jí kuáng wèi bì xià guó jì, jí zhōng."
大唐高祖武德五年十二月,幸泾阳之华池校猎。谓群臣曰:"今日畋乐乎?"谏议大夫苏代长进曰:"陛下游猎,薄废万机,不满十旬,未为大乐。"高祖色变,既而笑曰:"狂发耶?"代长曰:"为臣私计,即狂;为陛下国计,即忠。"
zhēn guān shí liù nián shí èr yuè, shòu yú lí shān. shí yīn hán huì míng, wéi bīng duàn jué. shàng chéng gāo yáo jiàn zhī, yù shě qí fá, kǒng kuī jūn lìng, nǎi huí pèi rù gǔ yǐ bì zhī.
贞观十六年十二月,狩於骊山。时阴寒晦冥,围兵断绝。上乘高遥见之,欲舍其罚,恐亏军令,乃回辔入谷以避之。
yǒng huī yuán nián dōng, chū liè, zài lù yù yǔ. yīn wèn jiàn yì dài fū gǔ nà lǜ yuē:" yóu yī ruò wéi dé bù lòu?" duì yuē:" néng yǐ wǎ wèi zhī, bì bù lòu yǐ." shàng dà yuè. yīn cǐ bù fù chū liè.
永徽元年冬,出猎,在路遇雨。因问谏议大夫谷那律曰:"油衣若为得不漏?"对曰:"能以瓦为之,必不漏矣。"上大悦。因此不复出猎。
xiān tiān yuán nián shí yī yuè, liè yú lí shān zhī xià. shì zhōng wèi zhī gǔ shàng shī jiàn yuē:" cháng wén xià tài kāng, wǔ dì xùn qín huāng. wǒ hòu lái dōng shòu, sān qū shèng lǐ zhāng. shùn shí yīng sǔn jī, jiǎng shì wǔ gōng yáng. bēn zǒu wèi jí qù, xuān fēi qǐ xiá xiáng. fēi xióng cóng wèi shuǐ, ruì dí xiǎng chén cāng. cǐ yù chéng nán zòng, zī yóu bù kě cháng. zi yún chén yǔ liè, xī bó jiàn yú táng. dé shī jiàn qí chǔ, rén ēn niàn yǔ tāng. yōng xī liàng zài yòu, tíng dú fěi duō shāng. xīn jiǎ jīn wèi shǐ, yú zhēn suì kǒng zhāng." shǒu zhì yuē:" suǒ jìn shí yùn, sān fù yán jīng, liáng zēng tàn měi. yǔ shí yīn xiá jǐng, wèi miáo ér tián, kāi yī miàn zhī luó, zhǎn sān qū zhī lǐ. wú qíng xiào liè, dàn mù qián qín. qīng yǒu zhēn guī, fǔ yǔ bù dǎi. jīn cì wù wǔ shí duàn, yǐ shēn quàn jiǎng."
先天元年十一月,猎於骊山之下。(侍中魏知古上诗谏曰:"尝闻夏太康,五弟训禽荒。我后来冬狩,三驱盛礼张。顺时鹰隼击,讲事武功扬。奔走未及去,翾飞岂暇翔。非熊从渭水,瑞翟想陈苍。此欲诚难纵,兹游不可常。子云陈羽猎,僖伯谏渔棠。得失鉴齐楚,仁恩念禹汤。雍熙谅在宥,亭毒匪多伤。辛甲今为史,虞箴遂孔彰。"手制曰:"所进十韵,三复研精,良增叹美。予时因暇景,为苗而畋,开一面之罗,展三驱之礼。无情校猎,但慕前禽。卿有箴规,辅予不逮。今赐物五十段,以申劝奖。")
kāi yuán sān nián shí yuè, dà sōu yú qí zhōu fèng quán tāng. shǔ yè xuě tiān hán, qí wéi bīng bìng fàng sàn, gè cì bù yī duān, mián yī tún. qí sōu shòu zhī zhì, jù kāi yuán lǐ.
开元三年十月,大蒐於岐州凤泉汤。属夜雪天寒,其围兵并放散,各赐布一端,绵一屯。其蒐狩之制,具开元礼。
chū shī yí zhì
出师仪制
yáng bīng jiǎng wǔ fù zhōu hàn hòu hàn wèi jìn dōng jìn sòng hòu wèi běi qí suí dà táng
(扬兵讲武附周 汉 后汉 魏 晋 东晋 宋 后魏 北齐 隋 大唐)
zhōu zhì, dà sī mǎ zhì jūn jí jìn yǐ jiū bāng guó. ruò dà shī, zé zhǎng qí jiè lìng, lì tài bo, shuài zhí shì lì xìn zhǔ jí jūn qì. dà shī, wáng chū zhēng fá yě. lì, lín yě. zhǔ wèi qiān miào zhī zhǔ jí shè zhǔ zài jūn zhě yě. jūn qì, gǔ duó zhī shǔ. fán shī jì shòu jiǎ, yíng zhǔ yú miào jí shè zhǔ, zhù fèng yǐ cóng. shā shēng yǐ xuè tú zhǔ jí jūn qì, jiē shén míng zhī. sī mǎ fǎ yuē:" shàng bo xià móu, shì wèi cān zhī." jí zhì, jiàn dà cháng, bǐ jūn zhòng, zhū hòu zhì zhě. zhì wèi xiāng shī zhì mín yú sī mǎ yě. bǐ, xiào cì zhī. sī bīng zhǎng wǔ bīng wǔ dùn. wǔ bīng zhě, gē shū jǐ qiú máo yí máo. wǔ dùn, gàn lǔ zhī shǔ yě. jí shòu bīng, cóng sī mǎ zhī fǎ yǐ bān zhī. shī lǚ zú liǎng rén shù, suǒ yòng duō shǎo. sī gē dùn zhǎng gē dùn zhī wù ér bān zhī. fēn yǔ shòu yòng zhě. shòu èr chē gē dùn, jiàn chéng chē zhī gē dùn, shòu lǚ bēn jí hǔ shì zhī gē dùn. jūn xíng, bīng chē bù shì. shàng wēi wǔ, bù chóng jìng. wǔ chē suí jīng. wǔ chē yì gé lù yě. qǔ qí jiàn gē, jí yún bīng chē qǔ qí wēi měng, jí yún wǔ chē. jīng wèi chē shàng qí fān yě. suí wèi chuí shū. fán jūn lǚ huì tóng, hé qí chē zhī zú wǔ, ér bǐ qí chéng, shǔ qí yòu. hé bǐ shǔ, wèi cì dì xiāng ān xí yě. chē yì yǒu zú wǔ. róng pū zhǎng yù róng chē, zhǎng wáng cuì chē zhī zhèng, zhèng qí fú. fàn bá rú yù lù zhī yí. hǔ bēn shì zhǎng xiān hòu wáng ér qū yǐ zú wǔ. wáng chū, jiāng hǔ bēn shì jū qián hòu, suī qún xíng, yì yǒu jú fēn. lǚ bēn shì zhǎng zhí gē dùn, jiā wáng chē ér qū. zuǒ bā rén, yòu bā rén. chē zhǐ zé chí lún. tài pú zé zì zuǒ yù ér qián qū, jí zàn wáng gǔ. wáng tōng gǔ, zuǒ jī qí yú miàn.
周制,大司马制军诘禁以纠邦国。若大师,则掌其戒令,涖太卜,帅执事涖衅主及军器。(大师,王出征伐也。涖,临也。主谓迁庙之主及社主在军者也。军器,鼓铎之属。凡师既受甲,迎主於庙及社主,祝奉以从。杀牲以血涂主及军器,皆神明之。司马法曰:"上卜下谋,是谓参之。")及致,建大常,比军众,诛后至者。(致谓乡师致民於司马也。比,校次之。)司兵掌五兵五盾。(五兵者,戈、殳、戟、酋矛、夷矛。五盾,干橹之属也。)及授兵,从司马之法以颁之。(师旅卒两人数,所用多少。)司戈盾掌戈盾之物而颁之。(分与受用者。)授贰车戈盾,建乘车之戈盾,授旅贲及虎士之戈盾。军行,兵车不式。(尚威武,不崇敬。)武车绥旌。(武车亦革辂也。取其建戈,即云兵车;取其威猛,即云武车。旌谓车上旗幡也。绥谓垂舒。)凡军旅会同,合其车之卒伍,而比其乘,属其右。(合、比、属,谓次第相安习也。车亦有卒伍。)戎仆掌驭戎车,掌王倅车之政,正其服。犯軷如玉辂之仪。虎贲氏掌先后王而趋以卒伍。(王出,将虎贲士居前后,虽群行,亦有局分。)旅贲氏掌执戈盾,夹王车而趋。左八人,右八人。车止则持轮。太仆则自左驭而前驱,及赞王鼓。(王通鼓,佐击其馀面。)
qián yǒu shuǐ zé zài qīng jīng, qián yǒu chén āi zé zài míng yuān, qián yǒu chē qí zé zài fēi hóng, qián yǒu shì shī zé zài hǔ pí, qián yǒu zhì shòu zé zài pí xiū. zài wèi jǔ jīng shǒu yǐ jǐng zhòng yě. lǐ, jūn xíng shī cóng, qīng xíng lǚ cóng. qián qū jǔ cǐ, zé shì zhòng zhī suǒ yǒu. suǒ jǔ gè yǐ qí lèi xiàng zhī. qīng, qīng què, shuǐ niǎo yě. yuān míng zé tiān jiàng fēng, fēng shēng āi qǐ. hóng qǔ fēi yǒu háng liè yě. shì shī wèi bīng zhòng yě. hǔ qǔ qí yǒu wēi yǒng. pí xiū yì zhì shòu. shū yuē" rú hǔ rú pí". xíng, qián zhū niǎo ér hòu xuán wǔ, zuǒ qīng lóng ér yòu bái hǔ, zhāo yáo zài shàng, jí shàn qí nù, yǐ cǐ sì shòu wèi jūn zhèn, xiàng tiān yě. jí yóu jiān yě. shàn dú yuē jìn. yòu huà zhāo yáo xīng yú jīng qí shàng, yǐ qǐ jū jiān jìn, jūn zhī wēi nù, xiàng tiān dì yě. zhāo yáo xīng zài běi dǒu biāo duān, zhǔ zhǐ zhě. jìn tuì yǒu dù. dù wèi fá yǔ bù shù.
前有水则载青旌,前有尘埃则载鸣鸢,前有车骑则载飞鸿,前有士师则载虎皮,前有挚兽则载貔貅。(载谓举旌首以警众也。礼,君行师从,卿行旅从。前驱举此,则士众知所有。所举各以其类象之。青,青雀,水鸟也。鸢鸣则天将风,风生埃起。鸿取飞有行列也。士师谓兵众也。虎取其有威勇。貔貅亦挚兽。书曰"如虎如貔"。)行,前朱鸟而后玄武,左青龙而右白虎,招摇在上,急缮其怒,(以此四兽为军阵,象天也。急犹坚也。缮读曰劲。又画招摇星於旌旗上,以起居坚劲,军之威怒,象天帝也。招摇星在北斗杓端,主指者。)进退有度。(度谓伐与步数。)
qiè hú shì zhǎng qiè hú yǐ lìng jūn jǐng, qiè pèi yǐ lìng shě, qiè běn yǐ lìng liáng. zhèng zhòng yún:" qiè hú yǐ lìng jūn jǐng, wèi wèi jūn chuān jǐng, jǐng chéng, qiè hú xuán qí shàng, lìng jūn zhōng shì zhòng jiē wàng jiàn, zhī cǐ xià yǒu jǐng. hú suǒ yǐ shèng yǐn, gù yǐ hú biǎo jǐng. qiè pèi yǐ lìng shě, yì xuán pèi yú suǒ dāng shě zhǐ zhī chù, shǐ jūn wàng jiàn, zhī dāng shě zhǐ yú cǐ. pèi suǒ yǐ jià shě, gù yǐ pèi biǎo shě. qiè běn yǐ lìng liáng, yì xuán běn yú qí suǒ dāng lǐn jiǎ zhī chù, lìng jūn wàng jiàn, zhī dāng lǐn jiǎ yú cǐ xià yě. běn suǒ yǐ shèng liáng zhī qì, gù yǐ běn biǎo lǐn. jūn zhōng rén duō, chē qí zá huì huān xiāo, hào lìng bù néng xiāng wén, gù gè yǐ qí wù wèi biǎo, shěng fán biàn shì yě." fán jūn shì, xuán hú yǐ xù jù tuò. zhèng zhòng yún:" xuán hú yǐ wéi lòu, yǐ xù jù tuò, yǐ cì gèng jù jī tuò bèi shǒu." zhèng xuán wèi" jī tuò, liǎng mù xiāng qiāo, xíng yè shí yě."
挈壶氏掌挈壶以令军井,挈辔以令舍,挈畚以令粮。(郑众云:"挈壶以令军井,谓为军穿井,井成,挈壶悬其上,令军中士众皆望见,知此下有井。壶所以盛饮,故以壶表井。挈辔以令舍,亦悬辔於所当舍止之处,使军望见,知当舍止於此。辔所以驾舍,故以辔表舍。挈畚以令粮,亦悬畚於其所当廪假之处,令军望见,知当廪假於此下也。畚所以盛粮之器,故以畚表廪。军中人多,车骑杂会讙嚣,号令不能相闻,故各以其物为表,省烦便事也。")凡军事,悬壶以序聚柝。(郑众云:"悬壶以为漏,以序聚柝,以次更聚击柝备守。"郑玄谓"击柝,两木相敲,行夜时也。")
jí zhàn, sī mǎ xún zhèn, shì shì ér shǎng fá. shì wèi zhàn gōng yě. ruò shī yǒu gōng, zé zuǒ zhí lǜ, yòu bǐng yuè, yǐ xiān kǎi lè xiàn yú shè. gōng, shèng yě. lǜ suǒ yǐ tīng jūn shēng, yuè suǒ yǐ wéi jiāng wēi yě. xiān yóu dǎo yě. bīng lè yuē kǎi. xiàn gōng yú shè yě. gù chéng pú zhī zhàn, chūn qiū zuǒ shì chuán yuē:" zhèn lǚ kǎi yǐ rù yú jìn." ruò shī bù gōng, zé yàn ér fèng zhǔ chē. zhèng zhòng yún:" yàn wèi yàn guān, sāng fú yě. jūn bài zé yǐ sāng lǐ, gù qín bó zhī bài yú xiáo yě, chūn qiū chuán yuē:' qín bó sù fú jiāo cì, xiàng shī ér kū'." zhèng xuán wèi:" yàn, fú guān yě. fèng yóu sòng yě. sòng zhǔ guī yú miào yǔ shè." wáng diào láo shì shù zǐ, zé xiāng. shī bài, wáng qīn diào shì shù zǐ zhī sǐ zhě, láo qí shāng zhě. shù zǐ, qīng dài fū zhī zǐ cóng jūn zhě. huò wèi zhī shù shì.
及战,司马巡阵,视事而赏罚。(事谓战功也。)若师有功,则左执律,右秉钺,以先恺乐献於社。(功,胜也。律所以听军声,钺所以为将威也。先犹导也。兵乐曰恺。献功於社也。故城濮之战,春秋左氏传曰:"振旅恺以入於晋。")若师不功,则厌而奉主车。(郑众云:"厌谓厌冠,丧服也。军败则以丧礼,故秦伯之败於殽也,春秋传曰:'秦伯素服郊次,向师而哭'。"郑玄谓:"厌,伏冠也。奉犹送也。送主归於庙与社。")王吊劳士庶子,则相。(师败,王亲吊士庶子之死者,劳其伤者。庶子,卿大夫之子从军者。或谓之庶士。)
hàn xìng, shè nán běi jūn zhī bèi wài, mìng tiān xià jùn guó xuǎn néng yǐn qiáng jué zhāng cái lì wǔ měng zhě, yǐ wéi qīng chē qí shì cái guān lóu chuán. cháng yǐ lì qiū hòu jiāo lǐ bì, zhǎn shēng yú dōng mén, yǐ jiàn líng miào, yì sūn wú bīng fǎ liù shí sì zhèn. měi shí yuè, dōu kè shì jīn gé qí shì, gè yǒu yuán shù. rú yǒu kòu jǐng, píng dì yòng chē qí, shān zǔ yòng cái guān, shuǐ quán yòng lóu chuán. xiào wén nà cháo cuò zhī cè, yǐ wéi jūn zhī shèng fù dìng yú nèi, yǒu shì zé kě yǐ yīng yú wài, pō zǔ zhōu sī mǎ fǎ qí jì zhèng zhī zhì, guǎn zǐ yù jūn lìng. xǐ rén yú biān, yǐ qǐ jūn wǔ. yuán dì yòng gòng yǔ yì, shǐ bà jué dǐ xì.
汉兴,设南北军之备外,命天下郡国选能引强、蹶张、材力、武猛者,以为轻车、骑士、材官、楼船。常以立秋后郊礼毕,斩牲於东门,以荐陵庙,肄孙吴兵法六十四阵。每十月,都课试金革骑士,各有员数。如有寇警,平地用车骑,山阻用材官,水泉用楼船。孝文纳晁错之策,以为军之胜负定於内,有事则可以应於外,颇祖周司马法、齐寄政之制,(管子寓军令。)徙人於边,以起军伍。元帝用贡禹议,始罢角抵戏。
hòu hàn chū, lì qiū zhī rì, bái jiāo lǐ bì, shǐ yáng wēi wǔ, zhǎn shēng yú jiāo dōng mén, yǐ jiàn líng miào. qí yí: shèng yú yù róng lù, bái mǎ zhū liè, gōng zhí nǔ shè shēng. shēng yòng lù mí. tài zǎi lìng yè zhě gè yī rén, zài yǐ huò chē, chí sì sòng líng miào. hái gōng, qiǎn shǐ zhě jī shù bó yǐ cì wǔ guān. wǔ guān yì bīng, xí zhàn zhèn zhī yí zhǎn shēng zhī lǐ, míng yuē" chū liú". bīng guān jiē yì sūn wú bīng fǎ liù shí sì zhèn. jì hái, gōng qīng yǐ xià chén luò yáng jiē, shèng yú dào, gōng qīng yǐ xià bài, tiān zǐ xià chē, gōng qīng qīn shí yán sè, rán hòu hái gōng. gǔ yǔ yuē: zài chē xià, zé zhǔn cǐ shí shī, hàn dài yǐ wéi cháng.
后汉初,立秋之日,白郊礼毕,始扬威武,斩牲於郊东门,以荐陵庙。其仪:乘舆御戎辂,白马朱鬛,躬执弩射牲。(牲用鹿麛。)太宰令、谒者各一人,载以获车,驰驷送陵庙。还宫,遣使者赍束帛以赐武官。武官肄兵,习战阵之仪、斩牲之礼,名曰"貙刘"。兵、官皆肄孙、吴兵法六十四阵。既还,公卿以下陈雒阳街,乘舆到,公卿已下拜,天子下车,公卿亲识颜色,然后还宫。(古语曰:在车下,则准此时施,汉代以为常。)
líng dì zhōng píng wǔ nián, yǐ tiān xià huáng jīn zéi qǐ, dà fā sì fāng bīng, jiǎng wǔ yào bīng yú píng lè guān. yǐ xiǎo huáng mén jiǎn shuò wèi shàng jūn xiào wèi, wǔ bēn zhōng láng jiàng yuán shào wèi zhōng jūn xiào wèi, tún qí xiào wèi bào hóng wéi xià jūn xiào wèi, yì láng cáo cāo wèi diǎn jūn xiào wèi, zhào róng wèi zhù jūn zuǒ xiào wèi, féng fāng wèi zhù jūn yòu xiào wèi, jiàn yì dài fū xià móu wèi zuǒ xiào wèi, chún yú qióng wèi yòu xiào wèi. fán bā rén, jiē tǒng yú shuò. qǐ tài tán, shàng jiàn shí èr chóng wǔ cǎi huá gài, gāo shí zhàng. tán dōng běi wèi xiǎo tán, fù jiàn jiǔ zhòng huá gài, gāo jiǔ zhàng. liè bù qí bīng shì shù wàn rén, jié yíng wèi zhèn. tiān zǐ qīn chū lín jūn, zhù dà huá gài xià dà jiàng jūn hé jìn zhù xiǎo huá gài xià. lǐ bì, dì gōng huàn jiǎ jiè mǎ, chēng" wú shàng jiàng jūn", xíng zhèn sān zā, hái.
灵帝中平五年,以天下黄巾贼起,大发四方兵,讲武耀兵於平乐观。以小黄门蹇硕为上军校尉,武贲中郎将袁绍为中军校尉,屯骑校尉鲍鸿为下军校尉,议郎曹操为典军校尉,赵融为助军左校尉,冯芳为助军右校尉,谏议大夫夏牟为左校尉,淳于琼为右校尉。凡八人,皆统於硕。起太坛,上建十二重五采华盖,高十丈。坛东北为小坛,复建九重华盖,高九丈。列步骑兵士数万人,结营为阵。天子亲出临军,驻大华盖下;大将军何进驻小华盖下。礼毕,帝躬擐甲介马,称"无上将军",行阵三匝,还。
xiàn dì jiàn ān èr shí yī nián, yǒu sī zòu:" gǔ sì shí jiǎng wǔ. àn hàn xī jīng chéng qín zhì, sān shí bù jiǎng. wéi shí yuè dū shì jīn gé. jīn bīng gē wèi yǎn, shì zhòng sù xí, kě wú sì shí jiǎng wǔ, dàn yǐ lì qiū zé jí rì, dà cháo chē qí, hào yuē yuè bīng. shàng hé lǐ míng, xià chéng hàn zhì." shì dōng yuè bīng, wèi wáng cáo cāo qīn zhí jīn gǔ yǐ lìng jìn tuì.
献帝建安二十一年,有司奏:"古四时讲武。按汉西京承秦制,三时不讲。唯十月都试金革。今兵戈未偃,士众素习,可无四时讲武,但以立秋择吉日,大朝车骑,号曰阅兵。上合礼名,下承汉制。"是冬阅兵,魏王曹操亲执金鼓以令进退。
yán kāng yuán nián, cáo pī sì wèi wáng. qí nián qiū, yuè bīng yú jiāo, gōng qīng xiàng yí, wáng yù huá gài, qīn zhí jīn gǔ zhī jié.
延康元年,曹丕嗣魏王。其年秋,阅兵於郊,公卿相仪,王御华盖,亲执金鼓之节。
wèi míng dì tài hé yuán nián shí yuè, yuè bīng yú dōng jiāo.
魏明帝太和元年十月,阅兵於东郊。
jìn wǔ dì tài shǐ sì nián jiǔ nián xián níng yuán nián tài kāng sì nián liù nián dōng, jiē zì lín xuān wǔ guān, dà yuè, xí zhòng jūn. rán bù zì lìng jìn tuì. zì huì dì yǐ hòu, qí lǐ suì fèi.
晋武帝泰始四年、九年、咸宁元年、太康四年、六年冬,皆自临宣武观,大阅,习众军。然不自令进退。自惠帝以后,其礼遂废。
dōng jìn yuán dì zhào zuǒ yòu wèi jí zhū yíng jiào xí, yī dà xí yí. chéng dì xián hé zhōng, zhào nèi wài zhū jūn xì yú nán jiāo zhī chǎng, gù qí dì yīn míng dòu chǎng. zì hòu fān zhèn huán yǔ zhū fāng bó, wǎng wǎng yuè xí, rán cháo tíng wú shì yān.
东晋元帝诏左右卫及诸营教习,依大习仪。成帝咸和中,诏内外诸军戏於南郊之场,故其地因名斗场。自后蕃镇桓、庾诸方伯,往往阅习,然朝廷无事焉。
sòng wén dì yī gù shì yì xí zhòng jūn, jiān yòng hàn wèi zhī lǐ. qí hòu yǐ shí jiǎng wǔ yú xuān wǔ táng.
宋文帝依故事肄习众军,兼用汉魏之礼。其后以时讲武於宣武堂。
hòu wèi míng dì yǒng xīng wǔ nián yǐ jiǔ yuè shí yuè zhī jiāo, qīn xíng chū liú zhī lǐ. xiào chéng dì hé píng sān nián, yīn suì chú dà nuó, suì yào bīng shì wǔ. gèng wéi zhì, lìng bù bīng chén yú nán, qí shì chén yú běi, gè jī zhōng gǔ, yǐ wéi jié dù. qí bù bīng suǒ yī, qīng chì hēi huáng, bié wèi bù duì. dùn shuò máo jǐ xiāng cì zhōu huí zhuǎn yì, yǐ xiāng fù jiù. yǒu fēi lóng téng shé zhī biàn, wèi hán xiāng yú lín sì mén zhī zhèn, fán shí yú fǎ. guì qǐ qián què, mò bù yīng jié. zhèn bì, nán běi èr jūn jiē míng gǔ jiǎo, zhòng jǐn dà zào. gè lìng qí jiāng liù qiān rén qù lái tiǎo zhàn, bù bīng gèng jìn tuì yǐ xiāng jù jī, nán bài běi jié, yǐ wéi shèng guān. zì hòu yǐ wéi cháng.
后魏明帝永兴五年以九月十月之交,亲行貙刘之礼。孝成帝和平三年,因岁除大傩,遂耀兵示武。更为制,令步兵陈於南,骑士陈於北,各击钟鼓,以为节度。其步兵所衣,青赤黑黄,别为部队。楯槊矛戟相次周回转易,以相赴就。有飞龙腾蛇之变,为函箱鱼鳞四门之阵,凡十馀法。跪起前卻,莫不应节。阵毕,南北二军皆鸣鼓角,众尽大譟。各令骑将六千人去来挑战,步兵更进退以相拒击,南败北捷,以为盛观。自后以为常。
běi qí cháng yǐ jì qiū, huáng dì jiǎng wǔ yú dōu wài. yǒu sī xiān shān lái yě wèi chǎng, wèi èr jūn jìn zhǐ zhī jié. yòu bié shàn yú běi chǎng, yú jià tíng guān. suì mìng jiāng jiào zhòng wèi zhàn chǎng zhī fǎ. fán wèi zhèn, shǎo zhě zài qián, zhǎng zhě zài hòu. qí hái, zé zhǎng zhě zài qián, shǎo zhě zài hòu. zhǎng zhě chí gōng shǐ, duǎn zhě chí jīng qí. yǒng zhě chí zhēng gǔ dāo dùn wèi qián xíng, zhàn shì cì zhī, shuò zhě cì zhī, gōng jiàn wèi hòu xíng. jiàng shuài xiān jiào shì mù, shǐ xí jiàn jīng qí zhǐ huī zhī zōng, fā qǐ zhī yì, qí wò zé guì. cì jiào shì ěr, shǐ xí tīng jīn gǔ dòng zhǐ zhī jié, shēng gǔ zé jìn, míng jīn zé zhǐ. cì jiào shì xīn, shǐ zhī xíng fá zhī kǔ, shǎng cì zhī lì. cì jiào shì shǒu, shǐ xí chí wǔ bīng zhī biàn, zhàn dòu zhī bèi. cì jiào shì zú, shǐ xí guì qǐ jí xíng xiǎn ní zhī tú. qián wǔ rì, jiē qǐng bīng yán yú chǎng suǒ, yī fāng sè jiàn qí wèi hé mén. dōu shàn zhī zhōng jí sì jiǎo, jiē jiàn wǔ cǎi yá qí. yīng jiǎng wǔ zhě, gè jí yú qí jūn. róng gǔ yī tòng, jūn shì jiē yán bèi. èr tōng, jiàng shì huàn jiǎ. sān tòng, bù jūn gè wèi zhí zhèn, yǐ xiāng qí. dà jiàng gè chù jūn zhōng, lì qí gǔ xià. yǒu sī chén xiǎo jià lǔ bù, huáng dì wǔ biàn, chéng gé lù, dà sī mǎ jiè zhòu chéng mǎ, fèng yǐn rù xíng diàn. bǎi sī péi liè. wèi dìng, èr jūn dié wèi kè zhǔ. xiān jǔ wèi kè, hòu jǔ wéi zhǔ. cóng wǔ xíng xiāng shèng fǎ, wèi zhèn yǐ yīng zhī.
北齐常以季秋,皇帝讲武於都外。有司先芟莱野为场,为二军进止之节。又别墠於北场,舆驾停观。遂命将教众为战场之法。凡为阵,少者在前,长者在后。其还,则长者在前,少者在后。长者持弓矢,短者持旌旗。勇者持钲鼓刀楯为前行,战士次之,槊者次之,弓箭为后行。将帅先教士目,使习见旌旗指麾之踪,发起之意,旗卧则跪。次教士耳,使习听金鼓动止之节,声鼓则进,鸣金则止。次教士心,使知刑罚之苦,赏赐之利。次教士手,使习持五兵之便,战斗之备。次教士足,使习跪起及行崄泥之涂。前五日,皆请兵严於场所,依方色建旗为和门。都墠之中及四角,皆建五采牙旗。应讲武者,各集於其军。戎鼓一通,军士皆严备。二通,将士擐甲。三通,步军各为直阵,以相俟。大将各处军中,立旗鼓下。有司陈小驾卤簿,皇帝武弁,乘革辂,大司马介胄乘马,奉引入行殿。百司陪列。位定,二军迭为客主。先举为客,后举为主。从五行相胜法,为阵以应之。
suí dà yè qī nián, zhēng liáo dōng. zhòng jūn jiāng fā, yù lín shuò gōng, qīn shòu jié dù. měi jūn, dà jiàng yà jiāng gè yī rén. qí bīng sì shí duì, duì bǎi rén. bǎi rén zhì yī dào. shí duì wèi yī tuán, tuán yǒu piān jiàng yī rén. dì yī tuán, jiē qīng sī lián míng guāng jiǎ tiě jù zhuāng qīng yīng fú, jiàn suān ní qí. dì èr tuán, jiàng sī lián zhū xī jiǎ shòu wén jù zhuāng chì yīng fú, jiàn pí xiū qí. dì sān tuán, bái sī lián míng guāng jiǎ tiě jù zhuāng sù yīng fú, jiàn bì xié qí. dì sì tuán, wū sī lián xuán xī jiǎ shòu wén jù zhuāng hēi yīng fú, jiàn liù bó qí. qián bù gǔ chuī yī bù: dà gǔ xiǎo gǔ jí pí cháng míng zhōng míng děng gè shí bā jù, gǔ jīn zhēng gè èr jù. hòu bù náo chuī yī bù: náo èr miàn, gē xiāo jí jiā gè sì jù, jié gǔ yī miàn, bì lì héng dí gè sì jù, dà jiǎo shí bā jù. yòu bù zú bā shí duì, fēn wéi sì tuán. tuán yǒu piān jiàng yī rén. dì yī tuán, měi duì gěi qīng sǔn dàng fān yī. dì èr tuán, měi duì huáng sǔn dàng fān yī. dì sān tuán, měi duì cāng sǔn dàng fān yī. dì sì tuán, měi duì wū sǔn dàng fān yī. zhǎng shuò dùn nǔ jí jiǎ ěr děng, gè chēng bīng shù. shòu xiáng shǐ zhě yī rén, gěi èr mǎ yáo chē yī chéng, bái shòu fān jí jié měi yī, qí lì sān rén, chē fú bái cóng shí èr rén. chéng zhào wèi fǔ, bù shòu dà jiàng zhì, zhàn zhèn zé wèi jiān jūn.
隋大业七年,征辽东。众军将发,御临朔宫,亲授节度。每军,大将、亚将各一人。骑兵四十队,队百人。(百人置一纛。十队为一团,团有偏将一人。第一团,皆青丝连明光甲、铁具装、青缨拂,建狻猊旗。第二团,绛丝连朱犀甲、兽文具装、赤缨拂,建貔貅旗。第三团,白丝连明光甲、铁具装、素缨拂,建辟邪旗。第四团,乌丝连玄犀甲、兽文具装、黑缨拂,建六駮旗。前部鼓吹一部:大鼓、小鼓及鼙、长鸣、中鸣等各十八具,鼓、金钲各二具。后部铙吹一部:铙二面,歌箫及笳各四具,节鼓一面,筚篥、横笛各四具,大角十八具。)又步卒八十队,分为四团。团有偏将一人。(第一团,每队给青隼荡幡一。第二团,每队黄隼荡幡一。第三团,每队苍隼荡幡一。第四团,每队乌隼荡幡一。长槊楯弩及甲毦等,各称兵数。)受降使者一人,(给二马轺车一乘,白兽幡及节每一,骑吏三人,车辐白从十二人。)承诏慰抚,不受大将制,战阵则为监军。
jūn jiāng fā, hòu dà jiǎo yī tòng, bù zú dì yī tuán chū yíng dōng mén, dōng xiàng zhèn. dì èr tuán chū yíng nán mén, nán xiàng zhèn. dì sān tuán chū yíng xī mén, xī xiàng zhèn. dì sì tuán chū yíng běi mén, běi xiàng zhèn. zhèn sì miàn tuán yíng, rán hòu zhū tuán yán jià lì. dà jiǎo sān tòng, zé náo gǔ jù zhèn, qí dì yī tuán yǐn xíng, duì xián xiāng qù gè shí wǔ bù. cì dì èr tuán. cì qián bù gǔ chuī. cì gōng shǐ yī duì, hé èr bǎi qí. jiàn dūn shòu qí, bó shuò èr zhāng, dà jiàng zài qí xià. cì gé yán mǎ èr shí pǐ, cì dà jiǎo, cì hòu bù náo chuī. cì dì sān tuán, cì dì sì tuán, cì shòu xiáng shǐ zhě. cì jí zī zhòng róng chē sǎn bīng děng, yì yǒu sì tuán. dì yī zī chóng chū, shōu dōng miàn zhèn, fēn wéi liǎng dào, jiā yǐ xíng. dì èr zī chóng chū, shōu nán miàn zhèn, jiā yǐ xíng. dì sān zī chóng chū, shōu xī miàn zhèn, jiā yǐ xíng. dì sì zī chóng chū, shōu běi miàn zhèn, jiā yǐ xíng. yà jiàng lǐng wǔ bǎi qí, jiàn téng bào qí, diàn jūn hòu.
军将发,候大角一通,步卒第一团出营东门,东向阵。第二团出营南门,南向阵。第三团出营西门,西向阵。第四团出营北门,北向阵。阵四面团营,然后诸团严驾立。大角三通,则铙鼓俱振,骑第一团引行,队閒相去各十五步。次第二团。次前部鼓吹。次弓矢一队,合二百骑。建蹲兽旗,瓟槊二张,大将在其下。次〈革延〉马二十匹,次大角,次后部铙吹。次第三团,次第四团,次受降使者。次及辎重戎车散兵等,亦有四团。第一辎重出,收东面阵,分为两道,夹以行。第二辎重出,收南面阵,夹以行。第三辎重出,收西面阵,夹以行。第四辎重出,收北面阵,夹以行。亚将领五百骑,建腾豹旗,殿军后。
zhì yíng, zé dì yī tuán qí zhèn yú dōng miàn, dì èr tuán qí zhèn yú nán miàn, gǔ chuī yì dà jiàng jūn jū zhōng, zhù mǎ nán xiàng, dì sān tuán qí zhèn yú xī miàn, dì sì tuán qí zhèn yú běi miàn, hé wéi fāng zhèn. sì miàn wài xiàng, bù zú yì zī zhòng rù yú zhèn nèi, yǐ cì ān yíng. yíng dìng, sì miàn zhèn zhě yǐn qí rù yíng. yà jiāng lǜ xiāo qí yóu yì dū chá. qí ān yíng zhī zhì, yǐ chē wài bù, xián shè mǎ qiāng, cì shī bīng mù, nèi ān zá chù. shì bì, dà jiàng yà jiāng děng gè jiù yá zhàng. mǎ bù duì yǔ jūn zhōng sǎn bīng, jiāo wèi liǎng fān, wǔ rì ér dài.
至营,则第一团骑阵於东面,第二团骑阵於南面,鼓吹翊大将军居中,驻马南向,第三团骑阵於西面,第四团骑阵於北面,合为方阵。四面外向,步卒翊辎重入於阵内,以次安营。营定,四面阵者引骑入营。亚将率骁骑游奕督察。其安营之制,以车外布,閒设马枪,次施兵幕,内安杂畜。事毕,大将、亚将等各就牙帐。马步队与军中散兵,交为两番,五日而代。
yú shì měi rì qiǎn yī jūn fā, xiāng qù sì shí lǐ, lián yíng jiàn jìn. èr shí sì rì xù fā ér jǐn. shǒu wěi xiāng jì, gǔ jiǎo xiāng wén, jīng qí gèn jiǔ bǎi liù shí lǐ. tiān zǐ liù jūn cì fā, liǎng bù qián hòu xiān zhì, yòu gèn bā shí lǐ. tōng zhū dào hé sān shí jūn, gèn qiān sì shí lǐ.
於是每日遣一军发,相去四十里,连营渐进。二十四日续发而尽。首尾相继,鼓角相闻,旌旗亘九百六十里。天子六军次发,两部前后先置,又亘八十里。通诸道合三十军,亘千四十里。
zhū jūn gè yǐ bó wèi dài, zhǎng chǐ wǔ cùn, kuò èr cùn, tí qí jūn hào wèi jì. yù yíng nèi zhě, hé shí èr wèi sān tái wǔ shěng jiǔ sì, bìng fēn lì nèi wài qián hòu zuǒ yòu liù jūn, yì gè tí qí jūn hào, bù dé zì yán tái shěng. wáng gōng yǐ xià, zhì yú bīng dīng zhǒng lì, xī yǐ bó wèi dài, zhuì yú yī lǐng, míng" jūn jì dài". zhū jūn bìng gěi fān shù bǎi, yǒu shì shǐ rén jiāo xiāng qù lái zhě, zhí yǐ xíng. bù zhí fān ér lí běn jūn zhě, tā jūn yàn jūn jì dài, zhī fēi běn bù bīng, zé suǒ zài zhǎn zhī.
诸军各以帛为带,长尺五寸,阔二寸,题其军号为记。御营内者,合十二卫、三台、五省、九寺,并分隶内外前后左右六军,亦各题其军号,不得自言台省。王公以下,至於兵丁冢隶,悉以帛为带,缀於衣领,名"军记带"。诸军并给幡数百,有事使人交相去来者,执以行。不执幡而离本军者,他军验军记带,知非本部兵,则所在斩之。
dà táng xiǎn qìng èr nián shí yī yuè èr shí yī rì, jiǎng wǔ yú zhì shuǐ zhī nán, xíng sān qū zhī lǐ. shàng shè cì yú shàng shū tái yǐ guān zhī. shí xǔ zhōu zhǎng shǐ fēng dào hóng zòu yán:" hòu hàn nán jùn tài shǒu mǎ róng jiǎng shàng shū yú cǐ, yīn yǐ wéi míng. jīn qǐng gǎi wéi jiǎng wǔ tái." cóng zhī. wǔ nián sān yuè bā rì, yòu jiǎng wǔ yú bīng zhōu chéng běi. shàng yù fēi gé, yǐn qún chén lín guān zhī. zuǒ wèi dà jiàng jūn zhāng yán shī wèi zuǒ jūn, zuǒ yòu xiāo wǔ děng liù wèi zuǒ yǔ lín qí shì shǔ yān zuǒ wǔ hòu dà jiàng jūn liáng jiàn fāng wèi yòu jūn, zuǒ yòu wēi lǐng wǔ hòu děng liù wèi yòu yǔ lín qí shì shǔ yān. yī gǔ ér shì zhòng, zài gǔ ér zhěng liè, sān gǔ ér jiāo qián. zuǒ wèi qū zhí yuán ruì zhī zhèn, yòu wèi fāng ruì zhí yuán zhī zhèn. sān tiāo ér wǔ biàn, bù tuì ér qí jìn, wǔ hé ér gè fù wèi. xǔ jìng zōng zòu yuē:" yán shī zhěng ér jiān, jiàn fāng gǎn ér ruì, jiē liáng jiàng yě." shàng yuē:" jiǎng yuè zhě, ān bù wàng wēi zhī dào yě. liáng cháo yì guān shén shèng, rén wù yì duō, hóu jǐng yǐ shù qiān rén dù jiāng, yī zhāo wǎ jiě. wǔ bù kě dú, yòu bù kě qì, cǐ zhī wèi yě."
大唐显庆二年十一月二十一日,讲武於滍水之南,行三驱之礼。上设次於尚书台以观之。(时许州长史封道弘奏言:"后汉南郡太守马融讲尚书於此,因以为名。今请改为讲武台。"从之。)五年三月八日,又讲武於并州城北。上御飞阁,引群臣临观之。左卫大将军张延师为左军,左右骁武等六卫、左羽林骑士属焉;左武候大将军梁建方为右军,左右威领武候等六卫、右羽林骑士属焉。一鼓而誓众,再鼓而整列,三鼓而交前。左为曲直圆锐之阵,右为方锐直圆之阵。三挑而五变,步退而骑进,五合而各复位。许敬宗奏曰:"延师整而坚,建方敢而锐,皆良将也。"上曰:"讲阅者,安不忘危之道也。梁朝衣冠甚盛,人物亦多,侯景以数千人渡江,一朝瓦解。武不可黩,又不可弃,此之谓也。"
wǔ tài hòu shèng lì èr nián, yù yǐ jì dōng jiǎng wǔ, yǒu sī yán rù mèng chūn. shí wáng fāng qìng shàng shū yuē:" jǐn àn lǐ jì yuè lìng:' mèng dōng zhī yuè, tiān zǐ mìng jiàng shuài jiǎng wǔ, xí shè yù jué lì.' cǐ nǎi sān shí wù nóng, yī shí jiǎng wǔ, gài wáng zhě cháng shì, ān bù wàng wēi zhī dào yě. mèng chūn zhī yuè, bù kě chēng bīng. bīng zhě, gān gē jiǎ zhòu zhī zǒng míng. bīng, jīn yě, jīn xìng kè mù, chūn shèng dé zài mù, jīn qì yǐ hài shèng dé, nì shēng qì.' mèng chūn xíng dōng lìng, zé shuǐ lǎo wèi bài, xuě shuāng dà zhì, shǒu zhǒng bù rù'. àn cài yōng yuè lìng zhāng jù:' tài yīn xiū, shǎo yáng shàng wēi, ér xíng dōng lìng yǐ dǎo shuǐ qì, gù shuǐ lǎo zhì ér bài shēng wù yě. xuě shuāng dà zhì, zhé shāng zhě yě. tài yīn gàn shí, yǔ xuě ér shuāng, gù shāng shǒu zhǒng.' zhǒng wèi sù mài yě. mài yǐ qiū zhǒng, gù wèi zhī shǒu zhǒng. rù, shōu yě. wèi hù hán suǒ shāng, gù zhì chūn bù zhǎng. jīn yuè lìng shǒu zhǒng jì, fēi mài. jīn mèng chūn jiǎng wǔ, shì xíng dōng lìng, yǐ yīn zhèng fàn yáng qì, hài fā shēng zhī dé. chén kǒng shuǐ lǎo bài wù, xuě shuāng sǔn jià, sù mài bù dēng, wú suǒ shōu rù yě. qǐng zhì míng nián mèng dōng jiào xí, yǐ shùn tiān dào." cóng zhī.
武太后圣历二年,欲以季冬讲武,有司延入孟春。时王方庆上疏曰:"谨按礼记月令:'孟冬之月,天子命将帅讲武,习射御角力。'此乃三时务农,一时讲武,盖王者常事,安不忘危之道也。孟春之月,不可称兵。兵者,干戈甲胄之总名。兵,金也,金性克木,春盛德在木,金气以害盛德,逆生气。'孟春行冬令,则水潦为败,雪霜大挚,首种不入'。按蔡邕月令章句:'太阴休,少阳尚微,而行冬令以导水气,故水潦至而败生物也。雪霜大挚,折伤者也。太阴干时,雨雪而霜,故伤首种。'(种谓宿麦也。麦以秋种,故谓之首种。入,收也。为沍寒所伤,故至春不长。今月令首种稷,非麦。)今孟春讲武,是行冬令,以阴政犯阳气,害发生之德。臣恐水潦败物,雪霜损稼,宿麦不登,无所收入也。请至明年孟冬教习,以顺天道。"从之。
xiān tiān èr nián shí yuè shí sān rì, jiǎng wǔ yú lí shān zhī xià. zhēng bīng èr shí wàn, gē dìng jīn jiǎ, zhào yào tiān dì. liè dà zhèn yú cháng chuān, zuò zuò jìn tuì, yǐ jīn gǔ zhī shēng jié zhī. xuán zōng qīn huàn róng fú, chí dà qiāng, lì yú zhèn qián. bīng bù shàng shū guō yuán zhèn, yǐ kuī shī jūn róng, zuò yú dào xià, jiāng zhǎn zhī. zǎi chén liú yōu qiú zhāng shuō guì yú mǎ qián, jiàn yuē:" yuán zhèn yì dài shang huáng, yǒu dà gōng yú guó, suī wéi jūn lìng, bù kě jiā xíng. fú yuàn kuān yòu." nǎi shě zhī, pèi liú xīn zhōu. jǐ shì zhōng zhī lǐ yí táng shào, yǐ cǎo jūn yí yǒu shī, zhǎn zhī. shàng jì nù táng shào, zhòng qíng yóu jì kuān zhī. huì yòu jīn wú jiāng jūn lǐ miǎo, jù qǐng zhǎn zhī. shí rén jiē tòng xī shào ér shēn jiù miǎo. xún yǒu zhì bà miǎo guān, suì bìn fèi zhōng shēn. xuē nè wèi zuǒ jūn jié dù. zhòng yǐ yuán shuài jí lǐ guān dé zuì, zhū jié bù pō yì shī xù, wéi nè jí jiě wǎn jūn bù dòng. shàng lìng qīng qí zhào nè děng, zhì jūn mén, bù dé rù. lǐ bì, tè jiā wèi láo.
先天二年十月十三日,讲武於骊山之下。征兵二十万,戈铤金甲,照耀天地。列大阵於长川,坐作进退,以金鼓之声节之。玄宗亲擐戎服,持大鎗,立於阵前。兵部尚书郭元振,以亏失军容,坐於纛下,将斩之。宰臣刘幽求、张说跪於马前,谏曰:"元振翊戴上皇,有大功於国,虽违军令,不可加刑。伏愿宽宥。"乃舍之,配流新州。给事中知礼仪唐绍,以草军仪有失,斩之。(上既怒唐绍,众情犹冀宽之。会右金吾将军李邈,遽请斩之。时人皆痛惜绍而深咎邈。寻有制罢邈官,遂摈废终身。)薛讷为左军节度。众以元帅及礼官得罪,诸节部颇亦失序,唯讷及解琬军不动。上令轻骑召讷等,至军门,不得入。礼毕,特加慰劳。
mìng jiāng chū zhēng hàn wèi běi qí hòu zhōu suí dà táng
命将出征(汉 魏 北齐 后周 隋 大唐)
hàn gāo dì chū wèi hàn wáng, dōu hàn zhōng. jiāng hái dìng sān qín, zé liáng rì, zhāi jiè, shè tán chǎng, jù lǐ, bài hán xìn wèi dà jiàng jūn. bù shǔ zhū jiàng, dōng chū chén cāng, shōu qín dì.
汉高帝初为汉王,都汉中。将还定三秦,择良日,斋戒,设坛场,具礼,拜韩信为大将军。部署诸将,东出陈仓,收秦地。
wèi gù shì, qiǎn jiàng chū zhēng, fú jié láng shòu jié yuè, guì ér tuī gǔ.
魏故事,遣将出征,符节郎授节钺,跪而推毂。
běi qí mìng jiāng chū zhēng, zé tài bo yì miào, zhuó guī, shòu gǔ qí yú miào. huáng dì chén fǎ jià, fú gǔn miǎn, zhì miào, bài yú tài zǔ. biàn gào qì, jiàng jiù zhōng jiē, yǐn shàng jiàng, cāo yuè shòu kē, yuē:" cóng cǐ shàng zhì tiān, jiāng jūn zhì zhī." yòu cāo fǔ shòu kē, yuē:" cóng cǐ xià zhì quán, jiāng jūn zhì zhī." jiāng jūn jì shòu fǔ yuè, duì yuē:" guó bù kě cóng wài lǐ, jūn bù kě cóng zhōng zhì. chén jì shòu mìng, yǒu gǔ qí fǔ yuè zhī wēi, yuàn jiǎ yī yán zhī mìng yú chén." dì yuē:" gǒu lì shè jì, jiāng jūn cái zhī." jiāng jūn jiù chē, zài fǔ yuè ér chū. huáng dì tuī gǔ dù kǔn, yuē:" cóng cǐ yǐ wài, jiāng jūn zhì zhī."
北齐命将出征,则太卜诣庙,灼龟,授鼓旗於庙。皇帝陈法驾,服衮冕,至庙,拜於太祖。遍告讫,降就中阶,引上将,操钺授柯,曰:"从此上至天,将军制之。"又操斧授柯,曰:"从此下至泉,将军制之。"将军既受斧钺,对曰:"国不可从外理,军不可从中制。臣既受命,有鼓旗斧钺之威,愿假一言之命於臣。"帝曰:"苟利社稷,将军裁之。"将军就车,载斧钺而出。皇帝推毂度阃,曰:"从此以外,将军制之。"
hòu zhōu zhì, dà jiàng chū zhēng, qiǎn tài zhù yǐ yáng yī, jì suǒ guò míng shān dà chuān. míng dì wǔ chéng yuán nián, tǔ yù hún kòu biān. dì róng fú chéng mǎ, qiǎn dà sī mǎ hè lán xiáng tǎo zhī. gào yú tài zǔ zhī miào, sī xiàn fèng yuè, jìn shòu dà jiàng. dà jiàng bài shòu, yǐ shòu cóng zhě. lǐ bì, chū shòu jiǎ bīng.
后周制,大将出征,遣太祝以羊一,祭所过名山大川。明帝武成元年,吐谷浑寇边。帝戎服乘马,遣大司马贺兰祥讨之。告於太祖之庙,司宪奉钺,进授大将。大将拜受,以授从者。礼毕,出受甲兵。
suí zhì, huáng tài zǐ qīn róng, jí jiāng jūn chū shī, zé yǐ jiā zhūn yī xìn gǔ, jiē gào shè miào. shòu fǔ yuè qì, bù dé fǎn sù yú jiā. kāi huáng bā nián, jìn wáng guǎng jiāng fá chén, nèi shǐ lìng lǐ dé lín shè tài wèi, gào yú tài miào. lǐ bì, mìng yǒu sī yí yú tài shè. èr shí nián, tài wèi jìn wáng guǎng yòu běi fá tū jué. cì hé shàng, mà jì xuān yuán huáng dì yǐ tài láo zhì bì, chén jiǎ bīng, xíng sān xiàn zhī lǐ.
隋制,皇太子亲戎,及将军出师,则以豭肫一衅鼓,皆告社庙。受斧钺讫,不得反宿於家。开皇八年,晋王广将伐陈,内史令李德林摄太尉,告於太庙。礼毕,命有司宜於太社。二十年,太尉晋王广又北伐突厥。次河上,禡祭轩辕黄帝以太牢制币,陈甲兵,行三献之礼。
dà táng zhī zhì, rú kāi yuán lǐ.
大唐之制,如开元礼。
xuān lù bù hòu wèi suí dà táng
宣露布(后魏 隋 大唐)
hòu wèi měi gōng zhàn kè jié, yù tiān xià wén zhī, nǎi shū bó, jiàn yú qī gān shàng, míng wéi lù bù, zì cǐ shǐ yě. qí hòu xiāng yīn shī xíng.
后魏每攻战克捷,欲天下闻知,乃书帛,建於漆竿上,名为露布,自此始也。其后相因施行。
suí wén dì kāi huáng zhōng, zhào tài cháng qīng niú hóng zhuàn xuān lù bù lǐ. jí jiǔ nián píng chén, yuán shuài jìn wáng yǐ yì shàng lù bù. bīng bù zòu, qǐng yī xīn lǐ. jí bǎi guān sì fāng kè shǐ děng, bìng fù guǎng yáng mén wài, fú cháo yī, gè yī qí liè. nèi shǐ lìng chēng yǒu zhào, zài wèi zhě jiē bài. xuān qì, bài, dǎo wǔ zhě sān, yòu bài ér bà.
隋文帝开皇中,诏太常卿牛弘撰宣露布礼。及九年平陈,元帅晋王以驿上露布。兵部奏,请依新礼。集百官、四方客使等,并赴广阳门外,服朝衣,各依其列。内史令称有诏,在位者皆拜。宣讫,拜,蹈舞者三,又拜而罢。
dà táng měi píng dàng kòu zéi, xuān lù bù. qí rì, shǒu gōng liàng shè qún guān cì. lù bù zhì, bīng bù shì láng fèng yǐ zòu wén. réng jí wén wǔ qún guān kè shǐ yú dōng cháo táng, zhōng shū lìng xuān bù, jù rú kāi yuán lǐ. wǔ dé yuán nián shí yī yuè, qín wáng píng xuē rén gǎo, kǎi xuán, xiàn yú tài miào. èr nián wǔ yuè, qín wáng pò sòng jīn gāng, fù bīng zhōu gù dì, kǎi xuán, xiàn jié yú tài miào. sì nián qī yuè, qín wáng píng dōng dōu, bèi huáng jīn jiǎ, chén tiě mǎ yī wàn, jiǎ shì sān wàn, yǐ wáng shì chōng dòu jiàn dé jí suí wén wù niǎn lù, xiàn jié yú tài miào. zhēn guān sì nián sān yuè, lǐ jìng fú xié lì kè hán, xiàn jié yú tài miào. yǒng huī yuán nián jiǔ yuè, gāo kǎn zhí chē bí kè hán, xiàn yú tài miào.
大唐每平荡寇贼,宣露布。其日,守宫量设群官次。露布至,兵部侍郎奉以奏闻。仍集文武群官、客使於东朝堂,中书令宣布,具如开元礼。(武德元年十一月,秦王平薛仁杲,凯旋,献於太庙。二年五月,秦王破宋金刚,复并州故地,凯旋,献捷於太庙。四年七月,秦王平东都,被黄金甲,陈铁马一万,甲士三万,以王世充、窦建德及隋文物辇辂,献捷於太庙。贞观四年三月,李靖俘颉利可汗,献捷於太庙。永徽元年九月,高侃执车鼻可汗,献於太庙。)