strong biān fáng sān strong
邊防三
nán mán shàng
南蠻上
xù lüè
序略
nán mán, qí zài táng yú, yǔ zhī yào zhì, gù yuē yào fú. xià shāng zhī shí, jiàn wèi biān huàn. jì yú zhōu dài, dǎng zhòng mí shèng, gù shī yuē: chǔn ěr mán jīng, dà bāng wèi chóu. zhì chǔ wǔ wáng shí, mán yǔ luó zi gòng bài chǔ shī, shā qí jiāng qū xiá. mò áo bù shè bèi, gù bài yì yú huāng gǔ, qún shuài qiú yú yě fù. chǔ shī hòu zhèn, suì shǔ yú chǔ. jí wú qǐ xiāng dào wáng, nán bìng mán yuè, suì yǒu dòng tíng cāng wú zhī dì. jīn zhǎng shā héng yáng děng jùn dì. qín zhāo wáng shǐ jiāng fá chǔ, lüè qǔ mán yí, zhì qián zhōng jùn. jīn wǔ líng lǐ yáng jí qián zhōng wǔ xī zhōng zhū jùn dì. hàn xìng yǐ hòu, shí yǒu kòu dào. qí xī nán zhū yí, yè láng zhī shǔ, xī píng dìng zhì jùn xiàn. jīn yè láng bō chuān jiān wèi jí gǔ yè láng dì. gōng sūn shù shí, yè láng dà xìng wèi hàn bǎo jìng. hòu hàn chū cóng pān yú jiāng fèng gòng. guāng wǔ jiàn wǔ zhōng, wǔ líng mán shuài dān chéng jīn wǔ líng lǐ yáng qián zhōng níng yí lú xī děng jùn, jí hàn wǔ líng jùn. dà kòu jùn xiàn, hàn jiāng liú shàng zhàn bài, shù suì fāng píng. shùn dì shí, wǔ líng tài shǒu zēng qí zū fù, mán yòu jǔ zhǒng fǎn, shā xiāng lì. dōng jìn shí miǎn zhōng mán yīn liú shí luàn hòu, jiàn xǐ yú lù hún yǐ nán, biàn mǎn shān gǔ. sòng qí yǐ hòu, jīng yōng èr zhōu jīn jīng nán jiāng líng jùn, yōng zhōu, xiāng yáng jùn. gè zhì xiào wèi yǐ fǔ níng zhī, qún mán qiú shuài hù shòu nán běi cháo fēng jué. zhì hòu wèi mò, bào huàn zī shén, tiě chēng hóu wáng, tún jù xiá lù, duàn jué xíng lǚ. zhōu wǔ dì qiǎn lù téng dà pò zhī. qí liáo chū yīn shǔ lǐ shì luàn, hòu zì shǔ hàn shān gǔ chū, qīn rǎo jùn xiàn. zhì liáng shí, zhōu jùn měi suì fá liáo yǐ zì lì. jí hòu zhōu píng liáng yì, liáng, hàn chuān yì, shǔ chuān. zì ěr suì tóng huá rén yǐ. yǐ qí qián zhōng dōng xiè xī zhào zì gǔ bù chén zhōng guó, dà táng zhēn guān yǐ hòu, zhì jī mí zhōu lǐng zhī.
南蠻,其在唐虞,與之要質,故曰要服。夏商之時,漸為邊患。暨於周代,黨眾彌盛,故詩曰:「蠢爾蠻荊,大邦為讎。」至楚武王時,蠻與羅子共敗楚師,殺其將屈瑕。(莫敖不設備,故敗縊於荒谷,群帥囚於冶父。)楚師後振,遂屬於楚。及吳起相悼王,南並蠻越,遂有洞庭、蒼梧之地。(今長沙、衡陽等郡地。)秦昭王使將伐楚,略取蠻夷,置黔中郡。(今武陵、澧陽及黔中五溪中諸郡地。)漢興以後,時有寇盜。其西南諸夷,夜郎之屬,悉平定置郡縣。(今夜郎、播川、犍為即古夜郎地。)公孫述時,夜郎大姓為漢保境。後漢初從番禺江奉貢。光武建武中,武陵蠻帥單程(今武陵、澧陽、黔中、寧夷、瀘溪等郡,即漢武陵郡。)大寇郡縣,漢將劉尚戰敗,數歲方平。順帝時,武陵太守增其租賦,蠻又舉種反,殺鄉吏。東晉時沔中蠻因劉、石亂後,漸徙於陸渾以南,遍滿山谷。宋、齊以後,荊、雍二州(今荊南江陵郡,雍州,襄陽郡。)各置校尉以撫寧之,群蠻酋帥互受南北朝封爵。至後魏末,暴患滋甚,僣稱侯王,屯據峽路,斷絕行旅。周武帝遣陸騰大破之。其獠初因蜀李勢亂,後自蜀漢山谷出,侵擾郡縣。至梁時,州郡每歲伐獠以自利。及後周平梁、益,(梁,漢川;益,蜀川。)自爾遂同華人矣。以其黔中東謝、西趙自古不臣中國,大唐貞觀以後,置羈縻州領之。
pán hù zhǒng
盤瓠種
pán hù zhǒng, xī dì kù shí huàn quǎn róng rù kòu, nǎi fǎng mù tiān xià yǒu néng dé quǎn róng zhī wú jiāng jūn tóu zhě, qī yǐ shào nǚ. shí dì yǒu chù gǒu míng yuē pán hù, suì xián qí jiāng jūn shǒu ér zhì, nǎi yǐ nǚ pèi zhī. àn: fàn yè hòu hàn shǐ mán yí chuán jiē guài dàn bù jīng, dà dǐ zhū jiā suǒ xù sì yí, yì duō cǐ lèi, wèi xiáng qí běn chū, qiě yīn ér shāng lüè zhī. yè yún: gāo xīn shì mù néng dé quǎn róng zhī jiāng jūn tóu zhě, gòu huáng jīn qiān yì, yì wàn jiā, qī yǐ shào nǚ. àn huáng jīn zhōu yǐ qián wèi jīn, qín yǐ èr shí liǎng wèi yì, sān dài yǐ qián fēn tǔ, zì qín hàn fēn rén. yòu zhōu mò shǐ yǒu jiāng jūn zhī guān. qí wú xìng yí zì zhōu mìng shì. yè jiē yǐ wèi gāo xīn zhī dài, hé bù xiáng zhī shén! yòu àn sòng shǐ, yè bèi shōu hòu, yú yù zhōng yǔ zhū shēng zhí shū zì xù yún: liù yí zhū xù lùn, bǐ shì fàng zòng, shí tiān xià zhī qí zuò. qí zhōng hé zhě, wǎng wǎng bù jiǎn guò qín piān. cháng gòng bǐ fāng bān shì, fēi dàn bù kuì zhī ér yǐ. àn bān jiǎ xù shì, qǐ fù yǔ guài. ér yè pī móu ruò cǐ, yòu hé bù jiǎn bù kuì zhī yǒu hū? pán hù dé nǚ, fù zǒu rù nán shān, zài guó zhī nán, jí wǔ xī zhī zhōng shān. zhǐ shí xué zhōng, shēng liù nán liù nǚ, yīn zì xiāng fū qī. zhī jī mù pí, rǎn yǐ cǎo shí, hǎo wǔ sè yī fú, zhì cái jiē yǒu wěi xíng, yī shang bān lán, yǔ yán zhū lí. qí hòu zī màn, hào yuē mán yí. yǒu yì jūn zhǎng, míng qú shuài yuē jīng fū, xiāng hū wèi yāng tú. shuō wén yuē: yāng, nǚ rén zì chēng yāng wǒ yě. wū lǎng fǎn. suǒ jū jiē shēn shān zhòng zǔ, rén jī hǎn zhì. zhǎng shā qián zhōng wǔ xī mán jiē shì yě. yī chén xī, èr yǒu xī, sān wū xī, sì wǔ xī, wǔ yuán xī.
盤瓠種,昔帝嚳時患犬戎入寇,乃訪募天下有能得犬戎之吳將軍頭者,妻以少女。時帝有畜狗名曰盤瓠,遂銜其將軍首而至,乃以女配之。(按:范曄後漢史蠻夷傳皆怪誕不經,大抵諸家所序四夷,亦多此類,未詳其本出,且因而商略之。曄云:高辛氏募能得犬戎之將軍頭者,購黃金千鎰,邑萬家,妻以少女。按黃金周以前為斤,秦以二十兩為鎰,三代以前分土,自秦漢分人。又周末始有將軍之官。其吳姓宜自周命氏。曄皆以為高辛之代,何不詳之甚!又按宋史,曄被收後,於獄中與諸甥侄書自序云:「六夷諸序論,筆勢放縱,實天下之奇作。其中合者,往往不減過秦篇。」嘗共比方班氏,非但不愧之而已。按班、賈序事,豈復語怪。而曄紕繆若此,又何不減不愧之有乎?)盤瓠得女,負走入南山,(在國之南,即五溪之中山。)止石穴中,生六男六女,因自相夫妻。織績木皮,染以草實,好五色衣服,制裁皆有尾形,衣裳斑蘭,語言侏離。其後滋蔓,號曰蠻夷。有邑君長,名渠帥曰「精夫」,相呼為」姎徒」。(說文曰:「姎,女人自稱姎我也。」烏朗反。)所居皆深山重阻,人跡罕至。長沙、黔中五溪蠻皆是也。(一辰溪,二酉溪,三巫溪,四武溪,五沅溪。)
qín zhāo wáng shǐ bái qǐ fá chǔ, lüè qǔ mán yí, shǐ zhì qián zhōng jùn. hàn xìng, gǎi wèi wǔ líng jùn. jīn wǔ líng lǐ yáng qián zhōng níng yí lú xī lú yáng líng xī tán yáng jùn dì jiē shì yě. suì lìng dà rén shū bù yī pǐ, xiǎo kǒu èr zhàng, shì wèi cóng bù. shuō wén yuē: cóng, nán mán fù. cái dōng fǎn. suī shí wèi kòu dào, ér jùn guó tǎo píng zhī. hòu hàn guāng wǔ jiàn wǔ èr shí sān nián shí èr yuè, wǔ líng mán jīng fū xiāng dān chéng děng dà kòu jùn xiàn. qiǎn wǔ wēi jiāng jūn liú shàng fā nán jùn, jīn jiāng líng bā dōng yí líng. zhǎng shā jīn zhǎng shā héng yáng bā líng jùn. wǔ líng, jīn lǐ yáng wǔ líng qián zhōng jùn dì. bīng wàn yú rén, chéng chuán sù yuán shuǐ rù wǔ xī jī zhī. yuán shuǐ chū zāng kē, gù qiě lán dōng běi, jīng líng xī zhǎng shā bā líng jùn, rù dòng tíng tōng jiāng yě. wǔ xī zài jīn lú xī jùn líng xī xiàn. shàng qīng dí shēn rù, xī wèi suǒ méi. yòu qiǎn fú bō jiāng jūn mǎ yuán jiāng bīng zhì lín yuán, jīn wǔ líng jùn wǔ líng xiàn, jí hàn lín yuán xiàn yě. jī pò zhī. dān chéng děng jī kùn qǐ xiáng. huì yuán bìng zú, yè zhě zōng jūn wèi zhì lì yǐ sī zhī, qún mán suì píng. lì zhāng hé ān shùn sì cháo, lèi fǎn pàn, gōng jié zhōu jùn, tǎo píng zhī. yǒng hé chū, wǔ líng tài shǒu shàng shū, yǐ mán yí lǜ fú, kě bǐ hàn rén, zēng qí zū fù. yì zhě jiē yǐ wèi kě. shàng shū lìng yú xǔ dú zòu yuē: zì gǔ shèng wáng bù chén yì sú, fēi dé bù néng jí wēi bù néng jiā, qí shòu xīn tān lán, nán lǜ yǐ lǐ. shì gù jī mí ér suī fǔ zhī, fù zé shòu ér bù nì, pàn zé qì ér bù zhuī. xiān dì jiù diǎn, gòng shuì duō shǎo, suǒ yóu lái jiǔ yǐ. jīn wěi zēng zhī, bì yǒu yuàn pàn. jì qí suǒ de, bù cháng suǒ fèi. dì bù cóng. qí dōng, lǐ zhōng lóu zhōng mán lóu shuǐ chū jīn lǐ yáng jùn xiàn. lóu yīn lóu. guǒ zhēng bù fēi jiù yuē, suì shā xiāng lì, jǔ zhǒng fǎn. zì hòu zhì huán líng èr dì, yòu lèi fǎn pàn, gōng jié zhōu jùn, tǎo pò zhī. shǔ xiān zhǔ zhāng wǔ chū, wú jiāng lǐ yì tún wū zǐ guī, jīn bā dōng jùn xiàn. zǐ yīn zi. xiān zhǔ qiǎn jiāng jūn wú bān gōng pò zhī, yú shì wǔ líng wǔ xī mán yí xiāng shuài xiǎng yīng. jīn qián zhōng dào wèi zhī wǔ xī.
秦昭王使白起伐楚,略取蠻夷,始置黔中郡。漢興,改為武陵郡。(今武陵、澧陽、黔中、寧夷、盧溪、盧陽、靈溪、潭陽郡地皆是也。)歲令大人輸布一匹,小口二丈,是謂賨布。(說文曰:「賨,南蠻賦。」才冬反。)雖時為寇盜,而郡國討平之。後漢光武建武二十三年十二月,武陵蠻精夫相單程等大寇郡縣。遣武威將軍劉尚發南郡,(今江陵、巴東、夷陵。)長沙、(今長沙、衡陽、巴陵郡。)武陵,(今澧陽、武陵、黔中郡地。)兵萬餘人,乘船溯沅水入武溪擊之。(沅水出牂牁,故且蘭東北,經靈溪、長沙、巴陵郡,入洞庭通江也。武溪在今盧溪郡靈溪縣。)尚輕敵深入,悉為所沒。又遣伏波將軍馬援將兵至臨沅,(今武陵郡武陵縣,即漢臨沅縣也。)擊破之。單程等飢困乞降。會援病卒,謁者宗均為置吏以司之,群蠻遂平。歷章、和、安、順四朝,累反叛,攻劫州郡,討平之。永和初,武陵太守上書,以蠻夷率服,可比漢人,增其租賦。議者皆以為可。尚書令虞詡獨奏曰:「自古聖王不臣異俗,非德不能及、威不能加,其獸心貪婪,難率以禮。是故羈縻而綏撫之,附則受而不逆,叛則棄而不追。先帝舊典,貢稅多少,所由來久矣。今猥增之,必有怨叛。計其所得,不償所費。」帝不從。其冬,澧中、漊中蠻(漊水出今澧陽郡縣。漊音婁。)果爭布非舊約,遂殺鄉吏,舉種反。自後至桓、靈二帝,又累反叛,攻劫州郡,討破之。蜀先主章武初,吳將李異屯巫、秭歸,(今巴東郡縣。秭音子。)先主遣將軍吳班攻破之,於是武陵、五溪蠻夷相率響應。(今黔中道謂之五谿。)
lǐn jūn zhǒng
廩君種
lǐn jūn zhǒng bù zhī hé dài. chū, bā shì fán shì shěn yīn shěn shì xiāng shì zhèng shì wǔ xìng jiē chū yú wǔ luò zhōng lí shān. zài jīn yí líng jùn bā shān xiàn. qí shān yǒu chì hēi èr xué, bā shì zhī zǐ shēng yú chì xué, sì xìng zhī zǐ jiē shēng hēi xué. wèi yǒu jūn zhǎng, gòng lì bā shì zi wù xiāng, shì wú lǐn jūn, cóng yí shuǐ xià zhì yán yáng. àn: jīn yí líng jùn bā shān xiàn qīng jiāng shuǐ, yī míng yí shuǐ, yī míng yán shuǐ. qí yuán chū qīng jiāng jùn qīng jiāng xiàn xī dōu tíng shān. lǐn jūn yú shì jūn hū yí chéng, sì xìng jiē chén zhī, bā liáng xián zhū bā jiē shì yě. jí bā hàn zhī dì. àn fàn yè hòu hàn shǐ yún: sì xìng zhī zǐ, wèi yǒu jūn zhǎng, jù shì guǐ shén, nǎi gòng zhì jiàn yú shí xué, yuē néng zhōng zhě, fèng yǐ wèi jūn. wù xiāng nǎi dú zhōng zhī. yòu lìng gè chéng tǔ chuán, yuē néng fú zhě, dāng yǐ wèi jūn. yú xìng xī shěn, wéi wù xiāng dú fú, yīn gòng lì zhī, shì wèi lǐn jūn. nǎi chéng tǔ chuán, cóng yí shuǐ xià zhì yán yáng. yán shuǐ yǒu shén nǚ, wèi lǐn jūn yuē:' cǐ dì guǎng dà, yú yán suǒ chū, yuàn liú gòng jū.' lǐn jūn bù xǔ. yán shén mù zhé lái sù, jié cháo jí huà wèi chóng, yǔ zhū chóng qún fēi, yǎn bì rì guāng, tiān dì huì míng, jī shí yú rì. lǐn jūn cì qí biàn, yīn shè shā zhī, tiān nǎi kāi míng. lǐn jūn yú shì jū yú yí chéng, sì xìng jiē chén zhī. lǐn jūn sǐ, hún pò huà wèi bái hǔ. bā shì yǐ hǔ yǐn rén xuè, gù yǐ rén cí yān. shì jiē guài dàn, yǐ cǐ bù qǔ. zhàn guó shí, qín huì wáng bìng bā zhōng, yǐ bā shì wèi mán yí jūn zhǎng. qí jūn zhǎng suì chū fù èr qiān yī shí liù qián, sān suì yī chū yì fù qiān bā bǎi qián. qí rén hù chū jià bù bā zhàng èr chǐ, jī yǔ sān shí hóu. shuō wén yuē: jià bù, nán jùn mán yí bù yě. jià yīn gōng yà fǎn. máo shī: sì hóu jì jūn. yí lǐ hóu shǐ yī chéng, zhèng xuán yuē: hóu yóu hòu yě. hòu wù ér shè zhī. sān shí hóu, bǎi èr shí yě. hóu yīn hóu.
廩君種不知何代。初,巴氏、樊氏、瞫(音審)氏、相氏、鄭氏五姓皆出於武落鍾離山。(在今夷陵郡巴山縣。)其山有赤黑二穴,巴氏之子生於赤穴,四姓之子皆生黑穴。未有君長,共立巴氏子務相,是無廩君,從夷水下至鹽陽。(按:今夷陵郡巴山縣清江水,一名夷水,一名鹽水。其源出清江郡清江縣西都亭山。)廩君於是君乎夷城,四姓皆臣之,巴梁閒諸巴皆是也。(即巴漢之地。按范曄後漢史云:「四姓之子,未有君長,俱事鬼神,乃共擲劍於石穴,約能中者,奉以為君。務相乃獨中之。又令各乘土船,約能浮者,當以為君。餘姓悉沈,唯務相獨浮,因共立之,是為廩君。乃乘土船,從夷水下至鹽陽。鹽水有神女,謂廩君曰:'此地廣大,魚鹽所出,願留共居。'廩君不許。鹽神暮輒來宿,詰朝即化為蟲,與諸蟲群飛,掩蔽日光,天地晦冥,積十餘日。廩君伺其便,因射殺之,天乃開明。廩君於是居於夷城,四姓皆臣之。廩君死,魂魄化為白虎。巴氏以虎飲人血,故以人祠焉。」是皆怪誕,以此不取。)戰國時,秦惠王並巴中,以巴氏為蠻夷君長。其君長歲出賦二千一十六錢,三歲一出義賦千八百錢。其人戶出幏布八丈二尺,雞羽三十鍭。(說文曰:」幏布,南郡蠻夷布也。」幏音公亞反。毛詩:「四鍭既均。」儀禮」鍭矢一乘」,鄭玄曰:「鍭猶候也。候物而射之。」三十鍭,百二十也。鍭音侯。)
hàn xìng, nán jùn tài shǒu jìn qiáng zòu qǐng yī yī qín shí gù shì. zhì guāng wǔ jiàn wǔ èr shí sān nián, nán jùn zòu tú shān mán léi qiān děng shǐ fǎn pàn. tú yīn tú. wǔ wēi jiāng jūn liú shàng tǎo pò zhī, xǐ qí zhǒng rén qī qiān yú kǒu zhì jiāng xià jiè zhōng, qí hòu miǎn zhōng mán shì yě. hàn zhī jiāng xià jùn, jīn jìng líng fù shuǐ ān lù qí ān hàn yáng jiāng xià qí chūn jùn dì shì yě. hé dì yǒng yuán shí sān nián, wū mán xǔ shèng děng hàn zhī wū xiàn, jīn yún ān jùn wū shān xiàn yě. yǐ jùn shōu shuì bù jūn fǎn pàn. fā jīng zhōu zhū jùn bīng jīn jiāng líng yí líng lǐ yáng wǔ líng zhǎng shā héng yáng děng jùn dì yě tǎo pò zhī. fù xī xǐ zhì jiāng xià. líng dì guāng hé sān nián, jiāng xià mán fù fǎn, kòu huàn lěi nián. lú jiāng tài shǒu lù kāng tǎo pò zhī. hàn lú jiāng jí jīn jùn dì.
漢興,南郡太守靳強奏請一依秦時故事。至光武建武二十三年,南郡奏潳山蠻雷遷等始反叛。(潳音屠。)武威將軍劉尚討破之,徙其種人七千餘口置江夏界中,其後沔中蠻是也。(漢之江夏郡,今竟陵、富水、安陸、齊安、漢陽、江夏、蘄春郡地是也。)和帝永元十三年,巫蠻許聖等(漢之巫縣,今雲安郡巫山縣也。)以郡收稅不均反叛。發荊州諸郡兵(今江陵、夷陵、澧陽、武陵、長沙、衡陽等郡地也)討破之。復悉徙置江夏。靈帝光和三年,江夏蠻復反,寇患累年。廬江太守陸康討破之。(漢廬江即今郡地。)
bǎn dùn mán
板楯蠻
bǎn dùn mán, qín zhāo xiāng wáng shí yǒu yī bái hǔ, yú shǔ bā hàn zhī jìng, shāng hài qiān yú rén, zhāo wáng nǎi mù yǒu néng shā hǔ zhě, shǎng yì wàn jiā. shí yǒu bā jùn làng zhōng yí jīn làng zhōng jùn xiàn. liào zhòng děng shè shā bái hǔ. zhāo wáng yǐ qí yí rén, bù yù jiā fēng, nǎi kè shí méng yào, fù yí rén qǐng tián bù zū, shí qī bù suàn, yī hù miǎn qí yī qǐng tián zhī zū shuì, suī yǒu shí qī, bù shū kǒu suàn zhī qián. shāng rén zhě lùn, shā rén dé yǐ tàn qián shú sǐ. hé chéng tiān zuǎn wén yuē: tàn, mán yí shú zuì huò yě. tàn, tú làn fǎn. méng yuē: qín fàn yí, shū huáng lóng èr shuāng, yí fàn qín, shū qīng jiǔ yī zhōng. yí rén ān zhī.
板楯蠻,秦昭襄王時有一白虎,於蜀、巴、漢之境,傷害千餘人,昭王乃募有能殺虎者,賞邑萬家。時有巴郡閬中夷(今閬中郡縣。)廖仲等射殺白虎。昭王以其夷人,不欲加封,乃刻石盟要,復夷人頃田不租,十妻不算,(一戶免其一頃田之租稅,雖有十妻,不輸口算之錢。)傷人者論,殺人得以賧錢贖死。(何承天纂文曰:「賧,蠻夷贖罪貨也。」賧,徒濫反。)盟曰:「秦犯夷,輸黃龍二雙,夷犯秦,輸清酒一鍾。」夷人安之。
zhì hàn gāo dì wèi hàn wáng, fā yí rén hái fá sān qín. jīn guān zhōng qín chuān yě. qín dì jì dìng, nǎi qiǎn hái bā zhōng, fù qí qú shuài luó pǔ dū è dù xī gōng qī xìng, bù shū zū fù, yú hù nǎi suì rù cóng qián, kǒu sì shí. bā rén hū fù wèi cóng, wèi zhī cóng rén yān. dài hào wèi bǎn dùn mán yí. làng zhōng yǒu yú shuǐ, qí rén duō jū shuǐ zuǒ yòu, tiān xìng jìn yǒng. chū wèi hàn qián fēng, shù xiàn zhèn. sú xǐ gē wǔ, xǐ, xū jì fǎn. gāo dì mìng lè rén xí zhī, suǒ wèi bā yú wǔ yě. suì dài dài fú cóng. zhì hòu hàn yǐ hòu, jùn shǒu cháng lǜ yǐ zhēng fá.
至漢高帝為漢王,發夷人還伐三秦。(今關中秦川也。)秦地既定,乃遣還巴中,復其渠帥羅、朴、督、鄂、度、夕、龔七姓,不輸租賦,餘戶乃歲入賨錢,口四十。巴人呼賦為賨,謂之賨人焉。代號為板楯蠻夷。閬中有渝水,其人多居水左右,天性勁勇。初為漢前鋒,數陷陣。俗喜歌舞,(喜,虛記反。)高帝命樂人習之,所謂巴渝舞也。遂代代服從。至後漢以後,郡守常率以征伐。
líng dì guāng hé èr nián, bā jùn bǎn dùn mán pàn, jīn tōng chuān lín shān nán píng fú líng nán chuān qīng huà yún ān shǐ níng bā chuān nán bīn nán pǔ làng zhōng nán chōng ān yuè shèng shān děng jùn dì, zé bā chuān zhī dì shì yě. kòu lüè sān shǔ jí hàn zhōng zhū jùn. jí hàn chuān zhū jùn, jīn hàn zhōng ān kāng yáng chuān fáng líng jùn dì shì yě. líng dì nǎi wèn yì zhōu jì lì fāng lüè. hàn zhōng jì lì chéng bāo duì yuē: bǎn dùn qī xìng yǐ shè shā bái hǔ lì gōng, xiān dài fù wèi yì rén, qí rén yǒng měng shàn zhàn. xī ān dì yǒng chū zhōng, qiāng rù hàn chuān, jùn xiàn pò huài, dé bǎn dùn jiù zhī, qiāng sǐ bài dài jǐn, gù hào wèi shén bīng. zhì huán dì jiàn hé èr nián, qiāng fù dà rù, shí lài bǎn dùn lián cuī pò zhī. qián chē qí jiāng jūn féng gǔn nán zhēng wǔ líng, gǔn, gǔ běn fǎn. yì yǐ bǎn dùn yǐ chéng qí gōng. jìn yì zhōu jùn xiàn luàn, jīn hàn chuān shǔ chuān jùn xiàn dì. tài shǒu lǐ yóng yì yǐ bǎn dùn tǎo ér píng zhī. zhōng gōng rú cǐ, běn wú ě xīn. dàn zhǎng lì xiāng tíng, gèng fù zhì zhòng, pú yì chuí chǔ, guò yú nú lǔ, què tíng yōu yuǎn, bù néng zì wén, hán yuàn hū tiān, kòu xīn qióng gǔ, gù yì luò xiāng jù yǐ zhì pàn lì, fēi yǒu móu zhǔ tiě hào, yǐ tú bù guǐ. jīn dàn qiǎn míng néng mù shǒu, zì rán ān jí, bù fán zhēng fá yě. dì cóng qí yán, qiǎn tài shǒu cáo qiān xuān zhào shè zhī, jí jiē xiáng fú.
靈帝光和二年,巴郡板楯蠻叛,(今通川、潾山、南平、涪陵、南川、清化、雲安、始寧、巴川、南賓、南浦、閬中、南充、安岳、盛山等郡地,則巴川之地是也。)寇掠三蜀及漢中諸郡。(即漢川諸郡,今漢中、安康、洋川、房陵郡地是也。)靈帝乃問益州計吏方略。漢中計吏程苞對曰:「板楯七姓以射殺白虎立功,先代復為義人,其人勇猛善戰。昔安帝永初中,羌入漢川,郡縣破壞,得板楯救之,羌死敗殆盡,故號為神兵。至桓帝建和二年,羌復大入,實賴板楯連摧破之。前車騎將軍馮緄南征武陵,(緄,古本反。)亦倚板楯以成其功。近益州郡縣亂,(今漢川、蜀川郡縣地。)太守李顒亦以板楯討而平之。忠功如此,本無噁心。但長吏鄉亭,更賦至重,僕役箠楚,過於奴虜,闕庭悠遠,不能自聞,含怨呼天,叩心窮谷,故邑落相聚以致叛戾,非有謀主僣號,以圖不軌。今但遣明能牧守,自然安集,不煩征伐也。」帝從其言,遣太守曹謙宣詔赦之,即皆降服。
jí hàn mò tiān xià luàn, zì bā xī zhī dàng qú jīn fú yáng jùn. qiān yú hàn zhōng yáng chē bǎn, chāo lüè xíng lǚ, hào wèi yáng chē bā. wèi wǔ kè hàn zhōng, lǐ tè zǔ jiāng wǔ bǎi jiā guī zhī. wèi wǔ yòu qiān yú lüè yáng, běi tǔ fù hào zhī wèi bā dī. lüè yáng, jīn tiān shuǐ jùn lǒng chéng xiàn. shǔ hòu zhǔ liú chán jiàn xìng shí yī nián, fú líng shǔ guó rén yí fǎn. jīn fú líng jùn dì. chē qí jiāng jūn dèng zhī wǎng tǎo, jiē pò píng zhī. qí miǎn zhōng mán, zhì jìn shí liú shí luàn hòu, jiàn dé běi qiān lù hún yǐ nán, mǎn yú shān gǔ.
及漢末天下亂,自巴西之宕渠(今符陽郡。)遷於漢中楊車阪,抄掠行旅,號為楊車巴。魏武克漢中,李特祖將五百家歸之。魏武又遷於略陽,北土復號之為巴氐。(略陽,今天水郡隴城縣。)蜀後主劉禪建興十一年,涪陵屬國人夷反。(今涪陵郡地。)車騎將軍鄧芝往討,皆破平之。其沔中蠻,至晉時劉、石亂後,漸得北遷陸渾以南,滿於山谷。
sòng shí jīng zhōu zhì nán mán xiào wèi jīn jiāng líng bā dōng yí líng yún ān děng jùn dì. yōng zhōu zhì níng mán xiào wèi yǐ lǐng zhī. jīn xiāng yáng nán yáng jùn dì. rú mán rén shùn fù zhě, yī hù shū gǔ shù hú, qí yú wú shì. sòng rén fù yì yán kǔ, pín zhě bù fù kān mìng, duō táo wáng rù mán. mán wú yáo yì, qiáng zhě yòu bù gōng guān shuì, jié dǎng lián qún, dòng yǒu shù bǎi qiān rén, zhōu jùn lì ruò, zé qǐ wèi dào zéi, zhǒng lèi shāo duō, hù kǒu bù kě zhī yě. wén dì yuán jiā zhōng, tiān mén jīn lǐ yáng jùn dì. lóu zhōng lìng sòng jiǎo zhī yáo fù guò zhòng, mán bù kān mìng. mán tián xiàng qiú děng wèi kòu, pò lóu zhōng, lǔ lüè bǎi xìng. xiān shì, liú dào chǎn shàn fǔ zhū mán, qián hòu bù fù guān zhě, mò bù shùn fú, jiē yǐn chū píng tǔ, duō yuán miǎn wèi jū. dào chǎn wáng hòu, mán yòu fǎn pàn. xiào wǔ dì chū wèi yōng zhōu, shí bā dōng jīn bā dōng. jiàn píng jīn bā jùn. yí dū jīn yí líng jùn. tiān mén sì jùn mán wèi kòu, zhū jùn rén hù liú sàn, bǎi bù cún yī. xiào wǔ jí wèi hòu, dà míng zhōng, xī yáng mán jīn yì yáng jùn. jiē fǎn pàn. shěn qìng zhī lǜ jiāng yōng jīng hé zhōu zhū jūn tǎo pò zhī. jiāng jīn xún yáng pó yáng zhāng jùn lín chuān lú líng děng jùn dì, yōng yǐ jù shàng, jīng hé jīn lú jiāng tóng ān jùn dì. míng dì shùn dì shí yóu shén, suī qiǎn gōng tǎo, zhōng bù néng jìn, jīng zhōu wèi zhī xū bì.
宋時荊州置南蠻校尉、(今江陵、巴東、夷陵、雲安等郡地。)雍州置寧蠻校尉以領之。(今襄陽、南陽郡地。)如蠻人順附者,一戶輸穀數斛,其餘無事。宋人賦役嚴苦,貧者不復堪命,多逃亡入蠻。蠻無徭役,強者又不供官稅,結黨連群,動有數百千人,州郡力弱,則起為盜賊,種類稍多,戶口不可知也。文帝元嘉中,天門(今澧陽郡地。)漊中令宋矯之徭賦過重,蠻不堪命。蠻田向求等為寇,破漊中,虜掠百姓。先是,劉道產善撫諸蠻,前後不附官者,莫不順服,皆引出平土,多緣沔為居。道產亡後,蠻又反叛。孝武帝出為雍州,時巴東、(今巴東。)建平、(今巴郡。)宜都、(今夷陵郡。)天門四郡蠻為寇,諸郡人戶流散,百不存一。孝武即位後,大明中,西陽蠻(今弋陽郡。)皆反叛。沈慶之率江、雍、荊河州諸軍討破之。(江今潯陽、鄱陽、章郡、臨川、廬陵等郡地,雍已具上,荊河今廬江、同安郡地。)明帝、順帝時尤甚,雖遣攻討,終不能禁,荊州為之虛弊。
qí gāo dì shí wǔ líng yǒu xī mán tián sī piāo, wǔ dì yǒng míng chū qián yáng mán tián dòu qú, wǔ líng qián yáng jiē jīn wǔ xī zhōng dì. xiāng chuān mán chén shuāng lǐ dá bìng kòu lüè zhōu jùn, tǎo píng zhī. xiāng chuān jīn zhǎng shā héng yáng dì. qí hòu yōng sī zhōu mán sī zhōu jīn yì yáng yì yáng jùn. yǔ hòu wèi tōng, zhù huāng rén huán tiān shēng qīn rǎo qí jìng. liù nián, chú tián sì lù wèi shì shǒu běi suì ān zuǒ jùn tài shǒu, tián lǘ wáng wèi shì shǒu yí rén zuǒ jùn tài shǒu, tián hé dài wèi shì shǒu xīn píng zuǒ jùn tài shǒu, jiē yǐng zhōu mán shuài. bìng hàn miǎn jiān mán yě. qí zuǒ jùn yì zī dì yān. yǐng zhōu jīn jiāng xià hàn yáng jùn dì.
齊高帝時武陵酉溪蠻田思飄,武帝永明初黔陽蠻田豆渠,(武陵、黔陽皆今五溪中地。)湘川蠻陳雙、李答並寇掠州郡,討平之。(湘川今長沙、衡陽地。)其後雍、司州蠻(司州今義陽、弋陽郡。)與後魏通,助荒人桓天生侵擾齊境。六年,除田駟路為試守北遂安左郡太守,田驢王為試守宜人左郡太守,田何代為試守新平左郡太守,皆郢州蠻帥。(並漢沔間蠻也。其左郡亦茲地焉。郢州今江夏、漢陽郡地。)
hòu wèi xiào wén tài hé zhōng, xiāng yáng mán qiú léi pó sī lǜ hù qiān yú nèi xǐ, qiú jū tài hé chuān. zhào gěi lǐn shí, hòu kāi nán yáng, quán yǒu miǎn běi zhī dì, jīn wǔ dāng nán yáng hàn dōng děng jùn. mán rén ān dǔ, bù wèi kòu zéi. xuān wǔ dì jǐng míng chū, dà yáng mán qiú tián yù qiū děng gòng èr wàn bā qiān hù, pàn qí fù wèi. zhào zhì sì jùn shí bā xiàn. lǔ yáng mán jīn lín rǔ jùn lǔ shān xiàn dì. lǔ běi yàn děng jù zhòng wàn yú gōng bī yǐng yáng, zhào qiǎn zuǒ wèi jiāng jūn lǐ chóng tǎo píng zhī, zhǎn jí shù qiān, xǐ wàn yú jiā yú hé běi zhū zhōu jí liù zhèn. xún pàn nán zǒu, liù zhèn jīn dān yú fǔ mǎ yì jùn jiè. suǒ zài zhuī tǎo, bǐ jí yú hé, shā zhī jiē jǐn. liáng wǔ dì qiǎn bīng yán miǎn pò lüè zhū mán, yòu qiǎn cài lìng sūn děng sān jiāng bù qí wǔ qiān qīn nán jīng zhī xī, yán hàn shàng xià, jīn xiāng yáng jùn zhī shàng, wǔ dāng jùn yǐ dōng dì. pò lüè zhū mán. hòu wèi qiǎn mán shuài huán shū xìng lǜ mán xià èr wàn yú rén jī zhī, zhǎn lìng sūn děng, fú lǔ èr qiān yú rén. qí hòu yīn liù zhèn qín jīn tiān shuǐ jùn dì. lǒng jīn qiān yáng jùn dì. suǒ zài fǎn pàn, jīng jīn nán yáng huái ān jùn dì. yǐng jīn rǔ nán yì yáng jùn. mán dà rǎo dòng, duàn sān yā lù, jīn nán yáng jùn xiàng chéng xiàn běi zhì lín rǔ jùn. zhì yú xiāng chéng jīn lín rǔ jùn xiàn. rǔ shuǐ, chù chù chāo jié, bǎi xìng duō bèi qí hài. zì hòu wèi yǔ sòng qí liáng zhī shí, huái rǔ jiāng hàn xián zhū mán qú shuài hù yǒu suǒ shǔ, jiē shòu fēng jué yān. jí wèi mò, wèi bào zī shén, yǒu rǎn shì xiàng shì tián shì zhě, zōu luò yóu shèng. dà zhě wàn jiā, xiǎo zhě qiān hù, gèng xiāng chóng shù, tiě chēng wáng hóu, tún jù sān xiá, duàn è shuǐ lù, jīng shǔ xíng rén zhì yǒu jiǎ dào zhě.
後魏孝文太和中,襄陽蠻酋雷婆思率戶千餘內徙,求居太和川。詔給廩食,後開南陽,全有沔北之地,(今武當、南陽、漢東等郡。)蠻人安堵,不為寇賊。宣武帝景明初,大陽蠻酋田育丘等共二萬八千戶,叛齊附魏。詔置四郡十八縣。魯陽蠻(今臨汝郡魯山縣地。)魯北燕等聚眾萬餘攻逼潁陽,詔遣左衛將軍李崇討平之,斬級數千,徙萬餘家於河北諸州及六鎮。尋叛南走,(六鎮今單于府馬邑郡界。)所在追討,比及於河,殺之皆盡。梁武帝遣兵沿沔破掠諸蠻,又遣蔡令孫等三將步騎五千侵南荊之西,沿漢上下,(今襄陽郡之上,武當郡以東地。)破掠諸蠻。後魏遣蠻帥桓叔興率蠻、夏二萬餘人擊之,斬令孫等,俘虜二千餘人。其後因六鎮秦、(今天水郡地。)隴(今汧陽郡地。)所在反叛,荊、(今南陽、淮安郡地。)郢(今汝南、義陽郡。)蠻大擾動,斷三鵶路,(今南陽郡向城縣北至臨汝郡。)至於襄城、(今臨汝郡縣。)汝水,處處抄劫,百姓多被其害。自後魏與宋、齊、梁之時,淮、汝、江、漢閒諸蠻渠帥互有所屬,皆授封爵焉。及魏末,為暴滋甚,有冉氏、向氏、田氏者,陬落尤盛。大者萬家,小者千戶,更相崇樹,僣稱王侯,屯據三峽,斷遏水路,荊蜀行人至有假道者。
xī wèi wén dì dà tǒng shí yī nián, miǎn hàn zhū mán rǎo dòng, dà jiāng jūn yáng zhōng jī pò zhī, qí táng zhōu mán tián lǔ jiā yì pàn, táng zhōu jīn huái ān jùn. zì hào jīng hé zhōu bó. qiǎn wáng xióng tǎo píng zhī. hòu zhōu míng dì shí, mán shuài rǎn lìng xián xiàng wǔ zǐ wáng děng fǎn, gōng xiàn bái dì. jīn yún ān jùn. wǔ dì tiān hé chū, zhào kāi fǔ lù téng tǎo zhǎn zhī, mán zhòng dà kuì, zhǎn shǒu wàn yú jí. téng nǎi jī qí hái gǔ yú shuǐ luó chéng cè wèi jīng guān. hòu mán dàn jiàn zhě zhé dà hào kū, zì cǐ láng lì zhī xīn chuò yǐ. xìn zhōu jiù lǐ bái dì, téng gèng yú shǔ xiān zhǔ gù chéng nán, bā zhèn zhī běi, lín jiāng àn zhú chéng, yí zhì xìn zhōu. yòu yǐ wū xiàn xìn líng zǐ guī jīn yún ān bā dōng èr jùn jiè. bìng shì xiá zhōng yào xiǎn, yú shì zhú chéng zhì fáng, yǐ wèi jīn dài yān. àn hòu hàn shǐ, qí zài qián zhōng wǔ xī zhǎng shā xián, zé wèi pán hù zhī hòu qí zài xiá zhōng bā liáng xián, zé wèi lǐn jūn zhī hòu. qí hòu zhǒng luò fán shèng, qīn rǎo zhōu jùn, huò yí xǐ jiāo zá, yì bù kě dé xiáng bié yān.
西魏文帝大統十一年,沔漢諸蠻擾動,大將軍楊忠擊破之,其唐州蠻田魯嘉亦叛,(唐州今淮安郡。)自號荊河州伯。遣王雄討平之。後周明帝時,蠻帥冉令賢、向五子王等反,攻陷白帝。(今雲安郡。)武帝天和初,詔開府陸騰討斬之,蠻眾大潰,斬首萬餘級。騰乃積其骸骨於水邏城側為京觀。後蠻、蜑見者輒大號哭,自此狼戾之心輟矣。信州舊理白帝,騰更於蜀先主故城南,八陣之北,臨江岸築城,移置信州。又以巫縣、信陵、秭歸(今雲安、巴東二郡界。)並是硤中要險,於是築城置防,以為襟帶焉。(按後漢史,其在黔中、五溪、長沙閒,則為盤瓠之後;其在硤中巴、梁閒,則為廩君之後。其後種落繁盛,侵擾州郡,或移徙交雜,亦不可得詳別焉。)
nán píng mán
南平蠻
nán píng mán běi yǔ fú zhōu jiē, bù luò sì qiān yú hù. shān yǒu dú cǎo jí shā shī fù shé. rén bìng lóu jū, dēng tī ér shàng, hào wèi gàn lán. qí rén měi fā, wèi chuí jì. tǔ duō nǚ shǎo nán. wèi hūn zhī fǎ, nǚ shì bì xiān huò qiú nán zú. pín rén wú yǐ jià nǚ, duō mài yǔ fù rén wèi bì. sú jiē fù rén zhí yì. qí wáng xìng zhū shì, hào wèi jiàn lì wáng. dà táng zhēn guān sān nián, qiǎn shǐ rù cháo, yǐ qí dì lì yú zhōu.
南平蠻北與涪州接,部落四千餘戶。山有毒草及沙虱、蝮蛇。人並樓居,登梯而上,號為「干欄」。其人美發,為椎髻。土多女少男。為婚之法,女氏必先貨求男族。貧人無以嫁女,多賣與富人為婢。俗皆婦人執役。其王姓朱氏,號為劍荔王。大唐貞觀三年,遣使入朝,以其地隸渝州。
dōng xiè
東謝
dōng xiè qú shuài xìng xiè shì, nán mán bié zhǒng, zài qián zhōng zhī dōng, dì fāng qiān lǐ. qí sú wú wén zì, kè mù wèi yuē. cháo jū, dāo jiàn bù lí qí shēn. guān xióng pí, pī měng shòu gé. qiú zhǎng míng yuán shēn, dài xí. qí yī zú bù yù nǚ, zì yún gāo xìng, bù kě xià jià. dà táng zhēn guān sān nián, yuán shēn rù cháo, guān wū xióng pí guān, ruò jīn zhī máo tóu, yǐ jīn luò é, shēn pī máo pèi, wéi pí xíng téng ér zhe lǚ. zhēn guān zhōng, kāi qí dì wèi yīng zhōu, lì qián zhōu dū du fǔ. jīn qián zhōng jùn suǒ guǎn jī mí zhōu.
東謝渠帥姓謝氏,南蠻別種,在黔中之東,地方千里。其俗無文字,刻木為約。巢居,刀劍不離其身。冠熊皮,披猛獸革。酋長名元深,代襲。其一族不育女,自雲高姓,不可下嫁。大唐貞觀三年,元深入朝,冠烏熊皮冠,若今之旄頭,以金絡額,身披毛帔,韋皮行縢而著履。貞觀中,開其地為應州,隸黔州都督府。(今黔中郡所管羈縻州。)
xī zhào
西趙
xī zhào mán zài dōng xiè zhī nán, bìng nán mán bié zhǒng. qí jiè dōng zhì yí zi, xī zhì kūn míng, nán zhì xī ěr hé. shān dòng shēn zǔ, mò zhī lǐ shù, nán běi shí bā rì xíng, dōng xī èr shí sān rì xíng. qí fēng sú yǔ dōng xiè tóng. zhào shì dài wèi qiú zhǎng, yǒu wàn yú hù, zì gǔ bù chén zhōng guó. dà táng zhēn guān sān nián, qiǎn shǐ rù cháo. èr shí yī nián, yǐ qí dì zhì míng zhōu, yǐ shǒu lǐng zhào mó wèi cì shǐ.
西趙蠻在東謝之南,並南蠻別種。其界東至夷子,西至昆明,南至西洱河。山洞深阻,莫知里數,南北十八日行,東西二十三日行。其風俗與東謝同。趙氏代為酋長,有萬餘戶,自古不臣中國。大唐貞觀三年,遣使入朝。二十一年,以其地置明州,以首領趙磨為刺史。
zāng kē
牂牁
zāng kē qú shuài xìng xiè shì, jiù chén zhōng guó, dài wèi běn tǔ mù shǒu. suí mò dà luàn, suì jué. dà táng zhēn guān zhōng, qí qiú qiǎn shǐ xiū zhí gòng. shèng bīng zhàn shì shù wàn, yú shì liè qí dì wèi zāng zhōu. jīn qián zhōng jùn jī mí zhōu.
牂牁渠帥姓謝氏,舊臣中國,代為本土牧守。隋末大亂,遂絕。大唐貞觀中,其酋遣使修職貢。勝兵戰士數萬,於是列其地為牂州。(今黔中郡羈縻州。)
chōng zhōu
充州
chōng zhōu, zāng kē bié bù, yǔ zāng kē lín jìng. shèng bīng èr wàn. jīn qián zhōng jùn jī mí zhōu. yì zhēn guān zhōng cháo gòng, liè qí dì wèi chōng zhōu.
充州,牂牁別部,與牂牁鄰境。勝兵二萬。(今黔中郡羈縻州。)亦貞觀中朝貢,列其地為充州。
liáo
獠
liáo gài mán zhī bié zhǒng, wǎng dài chū chū zì liáng yì zhī jiān, zì hàn zhōng dá yú qióng zuó, chuān gǔ zhī jiān, suǒ zài jiē yǒu. běi zì hàn zhōng, xī nán jí yuè guī yǐ dōng jiē yǒu zhī. zuó, cái gè fǎn. sú duō bù biàn xìng shì, yòu wú míng zì, suǒ shēng nán nǚ, zhǎng yòu cì dì hū zhī. qí zhàng fū chēng ā mò ā duàn, fù rén ā yí ā děng zhī lèi, jiē qí yǔ zhī cì dì chēng wèi yě. yī shù jī mù, yǐ jū qí shàng, míng yuē gàn lán. gàn lán dà xiǎo, suí qí jiā zhī kǒu shù. wǎng wǎng tuī yī qiú shuài wèi zhǔ, yì bù néng yuǎn xiāng tǒng shè. fù sǐ zé zi jì, ruò zhōng guó zhī dǎng zú yě. liáo wáng gè yǒu gǔ jiǎo yī shuāng, shǐ qí zǐ dì zì chuī jī zhī. hǎo xiāng shā hài, duō chóu yuàn, bù gǎn yuǎn xíng. xìng tóng qín shòu, zhì yú fèn nù, fù zǐ bù xiāng bì, wéi shǒu yǒu bīng rèn zhě xiān shā zhī. ruò shā qí fù, zǒu bì yú wài, qiú dé yī gǒu yǐ xiè qí mǔ, rán hòu gǎn guī. mǔ dé gǒu xiè, bù fù xián hèn ruò bào yuàn xiāng gōng jī, bì shā ér shí zhī. dì xiāng jié lüè, bù bì qīn qī, mài rú zhū gǒu ér yǐ. wáng shī ér nǚ, yī kū biàn zhǐ. bèi mài zhě hào jiào bù fú, táo cuàn bì zhī, nǎi jiāng mǎi rén bǔ zhú. ruò wáng pàn huò, biàn fù zhī dàn jīng bèi fù zhě, jí fú wèi jiàn lì, bù gǎn gèng chēng liáng yǐ. wéi zhí dùn chí máo, bù shí gōng shǐ. yòng zhú wèi huáng, qún jù gǔ zhī, yǐ wèi yīn jié. wèi xì bù, sè zhì xiān jìng. dà gǒu yī tóu, mǎi yī shēng kǒu. xìng yóu wèi guǐ, suǒ shā zhī rén měi xū rán zhě, bì bō qí miàn pí, lóng zhī yú zhú, jí zào, hào zhī yuē guǐ, gǔ wǔ sì zhī, yǐ qiú fú lì. sú shàng yín sì, zhì yǒu mài qí kūn jì qī nú jǐn zhě, nǎi zì mài yǐ gōng jì yān. zhù tóng wèi qì, dà kǒu kuān fù, míng yuē tóng cuàn, jì báo qiě qīng, yì yú shú shí.
獠蓋蠻之別種,往代初出自梁、益之間,自漢中達於邛筰,川谷之間,所在皆有。(北自漢中,西南及越巂以東皆有之。筰,才各反。)俗多不辨姓氏,又無名字,所生男女,長幼次第呼之。其丈夫稱阿謩、阿段,婦人阿夷、阿等之類,皆其語之次第稱謂也。依樹積木,以居其上,名曰「干欄」。干欄大小,隨其家之口數。往往推一酋帥為主,亦不能遠相統攝。父死則子繼,若中國之黨族也。獠王各有鼓角一雙,使其子弟自吹擊之。好相殺害,多仇怨,不敢遠行。性同禽獸,至於忿怒,父子不相避,唯手有兵刃者先殺之。若殺其父,走避於外,求得一狗以謝其母,然後敢歸。母得狗謝,不復嫌恨;若報怨相攻擊,必殺而食之。遞相劫掠,不避親戚,賣如豬狗而已。亡失兒女,一哭便止。被賣者號叫不服,逃竄避之,乃將買人捕逐。若亡叛獲,便縛之;但經被縛者,即服為賤隸,不敢更稱良矣。唯執楯持矛,不識弓矢。用竹為簧,群聚鼓之,以為音節。為細布,色至鮮淨。大狗一頭,買一生口。性尤畏鬼,所殺之人美須髯者,必剝其麵皮,籠之於竹,及燥,號之曰鬼,鼓舞祀之,以求福利。俗尚淫祀,至有賣其昆季妻孥盡者,乃自賣以供祭焉。鑄銅為器,大口寬腹,名曰銅爨,既薄且輕,易於熟食。
shǔ běn wú liáo, lǐ shì shí, zhū liáo shǐ chū bā xī qú chuān guǎng hàn yáng ān zī zhōng jiān wèi zǐ tóng, jīn shǔ chuān zhī nèi. bù zài shān gǔ, shí yú wàn luò, gōng pò jùn xiàn, wèi yì zhōu dà huàn. zì huán wēn pò shǔ zhī hòu, lì bù néng zhì. yòu shǔ rén dōng liú, shān xiǎn zhī dì duō kōng, liáo suì jiā shān bàng gǔ, yǔ rén cān jū. cān jū zhě pō shū zū fù, zài shēn shān zhě réng wèi fěi rén. zhì liáng wǔ dì, liáng yì èr zhōu jīn hàn chuān shǔ chuān jùn xiàn dì. suì suì fá liáo, yǐ zì bì rùn, gōng sī pō jí wèi lì. hòu wèi xuān wǔ dì zhèng shǐ chū, liáng jiāng xià hóu dào qiān jǔ hàn zhōng fù wèi, xuān wǔ dì qiǎn shàng shū xíng luán wèi liáng yì èr zhōu cì shǐ yǐ zhèn zhī. qí hòu yǐ liáng yì èr zhōu kòng shè xiǎn yuǎn, nǎi lì bā zhōu zài jīn qīng huà jùn. yǐ tǒng zhū liáo. hòu yǐ bā qiú shuài yán shǐ xīn wèi cì shǐ, yòu lì lóng chéng zhèn, suǒ wǎn liáo èr shí wàn hù, suǒ wèi běi liáo yě. suì shū zū bù. wèi míng dì xiào chāng chū, jù chéng pàn, liáng yì èr zhōu bìng qiǎn jiāng tǎo zhī, gōng xiàn bā zhōu, zhí shǐ xīn, zhǎn zhī. hòu liáng zhōu wèi liáng shì suǒ xiàn, jīn hàn zhōng jùn. zì cǐ yòu shǔ liáng yǐ. hòu zhōu wén dì píng liáng dá xī wǔ píng zhī. yì, wèi chí jiǒng píng zhī. lìng suǒ zài fǔ wèi. qí yǔ huá rén zá jū zhě, yì pō cóng fù yì. rán tiān xìng bào luàn, xuán zhì rǎo dòng. měi suì mìng suí jìn zhōu zhèn chū bīng tǎo zhī, huò qí shēng kǒu, yǐ chōng jiàn lì, wèi zhī yā liáo yān. hòu yǒu shāng lǚ wǎng lái zhě, yì zī yǐ wèi huò, gōng qīng dá yú rén shù zhī jiā, yǒu liáo kǒu zhě duō yǐ.
蜀本無獠,李勢時,諸獠始出巴西、渠川、廣漢、陽安、資中、犍為、梓潼,(今蜀川之內。)布在山谷,十餘萬落,攻破郡縣,為益州大患。自桓溫破蜀之後,力不能制。又蜀人東流,山險之地多空,獠遂夾山傍谷,與人參居。參居者頗輸租賦,在深山者仍為匪人。至梁武帝,梁、益二州(今漢川、蜀川郡縣地。)歲歲伐獠,以自裨潤,公私頗藉為利。後魏宣武帝正始初,梁將夏侯道遷舉漢中附魏,宣武帝遣尚書邢巒為梁、益二州刺史以鎮之。其後以梁、益二州控攝險遠,乃立巴州(在今清化郡。)以統諸獠。後以巴酋帥嚴始欣為刺史,又立隆城鎮,所綰獠二十萬戶,所謂北獠也。歲輸租布。魏明帝孝昌初,據城叛,梁、益二州並遣將討之,攻陷巴州,執始欣,斬之。後梁州為梁氏所陷,(今漢中郡。)自此又屬梁矣。後周文帝平梁、(達奚武平之。)益,(尉遲迥平之。)令所在撫慰。其與華人雜居者,亦頗從賦役。然天性暴亂,旋致擾動。每歲命隨近州鎮出兵討之,獲其生口,以充賤隸,謂之壓獠焉。後有商旅往來者,亦資以為貨,公卿達於人庶之家,有獠口者多矣。
qí zhǒng lèi zī màn, bǎo jù yán hè, yī lín zǒu xiǎn, ruò lǚ píng dì, xìng yòu wú zhī, dài tóng qín shòu, zhū yí zhī zhōng zuì nán yǐ dào yì zhāo huái yě.
其種類滋蔓,保據岩壑,依林走險,若履平地,性又無知,殆同禽獸,諸夷之中最難以道義招懷也。
yè láng guó
夜郎國
yè láng guó, jīn yè láng bō chuān jiān wèi jùn jí qí guó. hàn shí nán yí jūn zhǎng yǐ shí shù, yè láng zuì dà, zài shǔ jùn jiǎo wài, dōng jiē jiāo zhǐ, xī lín diān guó. jīn yún nán jùn diān guó. qí guó lín zāng kē jiāng, jiāng guǎng shù lǐ, chū pān yú chéng xià. zhàn guó shí, chǔ qǐng xiāng wáng qiǎn jiāng zhuāng juē cóng yuán shuǐ fá yè láng, jūn zhì qiě lán, zhuó chuán yú àn ér bù zhàn. jì miè yè láng, yīn liú wáng diān chí, yǐ qiě lán yǒu zhuó chuán zāng kē chù, nǎi gǎi qí míng wèi zāng kē. zāng kē, xì chuán yì yě. pān yú jí jīn nán hǎi jùn chéng nán jiāng. yì yīn yì. qí dì duō yǔ lǎo, sú hǎo wū guǐ jìn jì. guǎ chù chǎn, yòu wú sāng cán, gù zuì pín. gōu tīng yǒu guāng láng mù, kě yǐ wèi miǎn, bǎi xìng zī zhī. gōu tīng, hàn yǐ wèi xiàn, shǔ zāng kē jùn. gōu yīn jù yú fǎn, tīng yīn dà dǐng fǎn.
夜郎國,(今夜郎、播川、犍為郡即其國。)漢時南夷君長以十數,夜郎最大,在蜀郡徼外,東接交趾,西鄰滇國。(今雲南郡滇國。)其國鄰牂牁江,江廣數里,出番禺城下。(戰國時,楚頃襄王遣將莊蹻從沅水伐夜郎,軍至且蘭,椓船於岸而步戰。既滅夜郎,因留王滇池,以且蘭有椓船牂牁處,乃改其名為牂牁。牂牁,繫船杙也。番禺即今南海郡城南江。杙音弋。)其地多雨潦,俗好巫鬼禁忌。寡畜產,又無桑蠶,故最貧。鈎町有桄榔木,可以為麫,百姓資之。(鈎町,漢以為縣,屬牂牁郡。鈎音鉅於反,町音大鼎反。)
wǔ dì shí, táng méng shàng shū yuē: qiè wén yè láng jīng bīng, kě dé shí yú wàn. fú chuán zāng kē jiāng. chū bù yì, cǐ zhì nán yuè qí bīng yě. nǎi bài méng wèi láng zhōng jiāng, suì jiàn yè láng hóu. méng hòu cì, yù yǐ wēi dé. yè láng tān hàn zēng bó, yǐ wèi hàn dào xiǎn, zhōng bù néng yǒu yě, nǎi qiě tīng méng yuē. hái bào, nǎi yǐ wèi jiān wèi jùn. jīn jiān wèi yáng ān rén shòu tōng yì hé yì zī yáng jiē qí dì. fā bā bā jùn jīn tōng chuān děng shí wǔ jùn dì, yǐ jù shàng zhù. shǔ zú shǔ jùn jīn shǔ jùn méng yáng táng ān lín qióng lú shān děng jùn, yì yuē shǔ chuān. lǐ dào, zì bó dào zhǐ zāng kē jiāng. shǔ rén sī mǎ xiàng rú yì yán xī yí qióng zuó kě zhì jùn. jīn yuè guī jùn dì. dì shǐ xiàng rú wǎng yù, jiē rú nán yí, wèi zhì yī dū wèi, shí yú xiàn, shǔ shǔ jùn. dāng shì shí, bā shǔ sì jùn hàn zhōng guǎng hàn bā jùn, jīn hàn chuān bā chuān shǔ chuān dì yě. tōng xī nán yí dào, shù zhuǎn xiāng xiǎng, gǔ xiǎng zì. shù suì, dào bù tōng, shì bà è lí shī, bà yīn pí. lí, zāo yě. sǐ zhě shén zhòng. yí yòu shù fǎn, fā bīng xìng jī, hào fèi wú gōng. dì huàn zhī, shǐ gōng sūn hóng wǎng shì wèn yān. hái, yán qí bù biàn. shí fāng zhú shuò fāng, jù hé zhú hú, hóng yīn shù yán xī nán yí wèi hài, tōng xī nán yí dà wèi sǔn hài. kě qiě bà, zhuān lì shì xiōng nú. shàng bà xī yí, dú zhì nán yí liǎng xiàn yī dū wèi.
武帝時,唐蒙上書曰:「竊聞夜郎精兵,可得十餘萬。浮船牂牁江。出不意,此制南越奇兵也。」乃拜蒙為郎中將,遂見夜郎侯。蒙厚賜,諭以威德。夜郎貪漢繒帛,以為漢道險,終不能有也,乃且聽蒙約。還報,乃以為犍為郡。(今犍為、陽安、仁壽、通義、和義、資陽皆其地。)發巴、(巴郡今通川等十五郡地,已具上注。)蜀卒(蜀郡今蜀郡、濛陽、唐安、臨邛、盧山等郡,亦曰蜀川。)理道,自僰道指牂牁江。蜀人司馬相如亦言西夷邛、筰可置郡。(今越巂郡地。)帝使相如往諭,皆如南夷,為置一都尉,十餘縣,屬蜀郡。當是時,巴蜀四郡(漢中、廣漢、巴郡,今漢川、巴川、蜀川地也。)通西南夷道,戍轉相饟,(古餉字。)數歲,道不通,士罷餓離濕,(罷音疲。離,遭也。)死者甚眾。夷又數反,發兵興擊,耗費無功。帝患之,使公孫弘往視問焉。還,言其不便。時方築朔方,據河逐胡,弘因數言西南夷為害,(通西南夷大為損害。)可且罷,專力事匈奴。上罷西夷,獨置南夷兩縣一都尉。
jí yuán shòu yuán nián, zhāng qiān yán shǐ dà xià shí, jiàn shǔ bù qióng zhú zhàng, wèn suǒ cóng lái, yuē cóng dōng nán shēn dú guó, jí tiān zhú yě. kě shù qiān lǐ, dé shǔ jiǎ rén shì. huò wén qióng xī kě èr qiān lǐ yǒu shēn dú guó. yú shì nǎi lìng wáng rán yú xián chū xī nán yí, wǎng shēn dú guó. zhì diān, dào jiē wèi kūn míng suǒ bì, kūn míng zài jīn yuè guī jùn xī nán. mò néng tōng shēn dú. jí nán yuè fǎn, shàng shǐ fā nán yí bīng. qiě lán jūn xiǎo yì, nǎi yǔ qí zhòng fǎn. hàn fā bā shǔ xiào wèi jī pò zhī, suì píng nán yí wèi zāng kē jùn. jīn fú chuān yè láng yì quán jùn dì. yè láng hóu shǐ yǐ nán yuè, nán yuè miè, kǒng jù, suì rù cháo, fēng wèi yè láng wáng.
及元狩元年,張騫言使大夏時,見蜀布、邛竹杖,問所從來,曰「從東南身毒國,(即天竺也。)可數千里,得蜀賈人市」。或聞邛西可二千里有身毒國。於是乃令王然於閒出西南夷,往身毒國。至滇,道皆為昆明所閉,(昆明在今越巂郡西南。)莫能通身毒。及南越反,上使發南夷兵。且蘭君小邑,乃與其眾反。漢發巴蜀校尉擊破之,遂平南夷為牂牁郡。(今涪川、夜郎、義泉郡地。)夜郎侯始倚南越,南越滅,恐懼,遂入朝,封為夜郎王。
zhāo dì shǐ yuán zhōng, zāng kē tán zhǐ tóng bìng děng èr shí sì yì, fán sān wàn yú rén jiē fǎn. bìng yīn bàn. tán zhǐ tóng bìng hòu jiē wèi xiàn, shǔ hàn zāng kē jùn. qiǎn shuǐ héng dū wèi fā shǔ jùn jiān wèi bīng jī zāng kē, dà pò zhī. hòu gū zēng yè yú rén fù fǎn, gōu tīng hóu wáng bō lǜ qí rén jī zhī, yǒu gōng, hàn lì wáng bō wèi gōu tīng wáng.
昭帝始元中,牂牁、談指、同並等二十四邑,凡三萬餘人皆反。(並音伴。談指、同並後皆為縣,屬漢牂牁郡。)遣水衡都尉發蜀郡、犍為兵擊牂牁,大破之。後姑繒、葉榆人復反,鈎町侯亡波率其人擊之,有功,漢立亡波為鈎町王。
zhì chéng dì hé píng zhōng, yè láng wáng xìng yǔ gōu tīng wáng yǔ lòu wò hóu yú lòu wò, hóu yì míng, hòu wèi xiàn, shǔ hàn zāng kē. gèng jǔ bīng xiāng gōng. zāng kē tài shǒu qǐng fā bīng zhū xìng děng. hàn yǐ dào yuǎn bù kě jī, qiǎn tài zhōng dài fū zhāng kuāng chí jié hé jiě, bìng bù cóng. dù qīn shuō wáng fèng yuē: zhāng kuāng hé jiě mán yí wáng hóu, wáng hóu bù cóng, bù dàn guó wēi, qí xiào kě jiàn. kǒng yì zhě xuǎn ruǎn, fù shǒu hé jiě, xuǎn ruǎn, qiè nuò bù qián zhī yì. xuǎn, xī yǎn fǎn. ruǎn, rén yǎn fǎn. tài shǒu chá dòng jìng yǒu biàn nǎi yǐ wén, rú cǐ zé fù kuàng yī shí. kuàng, kōng yě yī shí, sān yuè. yán kōng fèi yī shí, bù zǎo fā bīng. wáng hóu dé shōu liè qí zhòng, shēn gù qí móu, dǎng zhù zhòng duō, gè bù shèng fèn, bì xiāng tiǎn miè, zì zhī zuì chéng, kuáng fàn shǒu wèi. yán qǐ kuáng bó zhī xīn ér shā shǒu wèi. yuǎn cáng wēn shǔ dú cǎo zhī dì, suī yǒu sūn wú zhī jiāng, bì yù zhī shì, ruò rù shuǐ huǒ, wǎng bì jiāo méi, zhì yǒng jù wáng suǒ shè shī. tún tián bèi shǒu zhī, fèi bù kě shèng liàng. yí yīn qí zuì è wèi chéng, wèi yí guó jiā jiā zhū, yīn chì páng jùn shǒu wèi liàn shì mǎ, dà sī nóng xiān diào gǔ jī yào hài chù, diào, fā yě. yào hài zhě, zài wǒ wèi yào, yú dí wèi hài. xuǎn rèn zhí tài shǒu wǎng, yǐ qiū liáng shí rù, zhū qí wáng hóu yóu bù guǐ zhě. jí yǐ wèi bù máo zhī dì, wáng yòng zhī rén, shèng wáng bù yǐ láo zhōng guó, jí yóu ruò yě. bù máo yán bù shēng cǎo mù. yí bà jùn, fàng qì qí rén, jué qí wáng hóu wù fù tōng. rú yǐ xiān dì suǒ lì lěi dài zhī gōng bù kě huī huài, yì yí yīn qí méng yá, zǎo duàn jué zhī jí yǐ chéng xíng, rán hòu shī xìng, zé wàn xìng bèi hài yǐ. fèng yú shì jiàn chén lì wèi zāng kē tài shǒu. lì zhì zāng kē, nǎi cóng lì shù shí rén chū xíng xiàn, zhào xìng. xìng jiāng shù qiān rén wǎng. lì shù zé, yīn duàn xìng tóu, chū xiǎo qí zhòng. jiē shì bīng jiàng. xìng zi xié wù shōu yú bīng, pò xié páng èr shí èr yì fǎn. lì yòu jī píng zhī.
至成帝河平中,夜郎王興與鈎町王禹、漏臥侯俞(漏臥,侯邑名,後為縣,屬漢牂牁。)更舉兵相攻。牂牁太守請發兵誅興等。漢以道遠不可擊,遣太中大夫張匡持節和解,並不從。杜欽說王鳳曰:「張匡和解蠻夷王侯,王侯不從,不憚國威,其效可見。恐議者選耎,復守和解,(選耎,怯懦不前之意。選,息兗反。耎,人兗反。)太守察動靜有變迺以聞,如此則復曠一時。(曠,空也;一時,三月。言空廢一時,不早發兵。)王侯得收獵其眾,申固其謀,黨助眾多,各不勝忿,必相殄滅,自知罪成,狂犯守尉。(言起狂勃之心而殺守尉。)遠藏溫暑毒草之地,雖有孫吳之將,賁育之士,若入水火,往必焦沒,智勇俱亡所設施。屯田備守之,費不可勝量。宜因其罪惡未成,未疑國家加誅,陰敕旁郡守尉練士馬,大司農先調穀積要害處,(調,發也。要害者,在我為要,於敵為害。)選任職太守往,以秋涼時入,誅其王侯尤不軌者。即以為不毛之地,亡用之人,聖王不以勞中國,(即猶若也。不毛言不生草木。)宜罷郡,放棄其人,絕其王侯勿復通。如以先帝所立累代之功不可隳壞,亦宜因其萌牙,早斷絕之;及已成形,然後師興,則萬姓被害矣。」鳳於是薦陳立為牂牁太守。立至牂牁,迺從吏數十人出行縣,召興。興將數千人往。立數責,因斷興頭,出曉其眾。皆釋兵降。興子邪務收餘兵,迫脅旁二十二邑反。立又擊平之。
gōng sūn shù shí, dà xìng lóng fù yǐn dǒng shì, yǔ jùn gōng cáo xiè xiān bǎo jìng wèi hàn, nǎi qiǎn shǐ cóng pān yú jiāng fèng gòng. pān yú jiāng jīn nán hǎi jùn. guāng wǔ jiā zhī, bìng jiā bāo shǎng.
公孫述時,大姓龍、傅、尹、董氏,與郡功曹謝暹保境為漢,乃遣使從番禺江奉貢。(番禺江今南海郡。)光武嘉之,並加褒賞。
huán dì shí, jùn rén yǐn zhēn nǎi cóng rǔ nán xǔ shèn yīng fèng shòu jīng shū, xué chéng, hái xiāng lǐ jiào shòu, zì shì nán yù shǐ yǒu xué yān. zhēn guān zhì jīng zhōu cì shǐ. hòu hàn shǐ yún: yǒu nǚ zǐ huàn yú dùn shuǐ, yǒu sān jié dà zhú liú rù zú xián, pōu zhī dé yī nán ér, yǎng zhī. jí zhǎng, zì lì wèi yè láng hóu, yǐ zhú wèi xìng. wǔ dì yuán dǐng zhōng, zhì zāng kē jùn, yè láng hóu yíng jiàng. tiān zǐ cì qí wáng yìn shòu, hòu suì shā zhī. yí liáo xián yǐ zhú wáng fēi xuè qì suǒ shēng, shén zhòng zhī, qiú wèi lì hòu. zāng kē tài shǒu wú bà yǐ wén, tiān zǐ nǎi fēng qí sān zi wèi hóu, sǐ, pèi shí qí fù. àn fàn yè suǒ zhuàn, nǎi yǐn huá yáng guó zhì. yòu àn hàn shū, qí yè láng hóu jiàng fēng wáng, bù yán shā zhī. zhì chéng dì shí yóu wèi zhī yè láng wáng. yè yān dé yún zhú wáng bèi shā, hòu fēng qí zi wèi hóu? yǔ bān shǐ quán guāi jiǎo, yí huá yáng guó zhì wèi guài guǐ yě. dà dǐ fàn yè zhù shù, duō chēng guǐ yì, ruò wú tā shū, hé yǐ biàn zhèng? zé yīn xí zuǎn lù, bù fù kān gé zhī.
桓帝時,郡人尹珍乃從汝南許慎、應奉受經書,學成,還鄉里教授,自是南域始有學焉。珍官至荊州刺史。(後漢史云:「有女子浣於遯水,有三節大竹流入足閒,剖之得一男兒,養之。及長,自立為夜郎侯,以竹為姓。武帝元鼎中,置牂牁郡,夜郎侯迎降。天子賜其王印綬,後遂殺之。夷獠咸以竹王非血氣所生,甚重之,求為立後。牂牁太守吳霸以聞,天子乃封其三子為侯,死,配食其父。」按范曄所撰,乃引華陽國志。又按漢書,其夜郎侯降封王,不言殺之。至成帝時猶謂之夜郎王。曄焉得雲「竹王被殺,後封其子為侯」?與班史全乖角,宜華陽國志為怪詭也。大抵范曄著述,多稱詭異,若無他書,何以辯正?則因習纂錄,不復刊革之。)
diān
滇
diān zhě, hàn shí zài yè láng zhī xī, mí mò zhī shǔ, diān zuì dà. mí mò, xī nán jiǎo wài mán yě. diān yīn diān. shǐ chǔ qǐng xiāng wáng shǐ jiāng jūn zhuāng juē juē jí zhuāng wáng zhī miáo yì, jū lüè fǎn. jiāng bīng xún jiāng shàng lüè bā qián yǐ xī. bā guó, jīn qīng huà shǐ níng xián ān fú yáng bā chuān nán bīn nán pǔ shì qí dì yě. qián jí qián zhōng. juē zhì diān chí, fāng sān bǎi lǐ, zài jīn yún nán jùn. qí zé zài xī běi, shuǐ yuán shēn guǎng, mò gèng qiǎn xiá, rú dào liú, gù yuē diān chí. páng píng dì féi ráo shù qiān lǐ. chí páng zhī dì. yǐ bīng wēi dìng shǔ chǔ, yù guī bào, huì qín jī duó chǔ bā qián zhōng jùn, dào sāi bù tōng, yīn xī, yǐ qí zhòng wáng diān, biàn fú, cóng qí sú yǐ zhǎng zhī. wèi qí zhǎng shuài yě. àn: shǐ jì jí hàn shū jiē yún: chǔ wēi wáng shí shǐ zhuāng juē lüè bā qián yǐ xī, zhì diān chí. yù guī, huì qín duó chǔ bā qián zhōng jùn, yīn yǐ qí zhòng wáng diān. hòu shí yú suì, qín miè zhī. yòu àn: chǔ zì wēi wáng hòu, huái wáng lì sān shí nián, zhì qǐng xiāng wáng zhī èr shí èr nián, qín zhāo xiāng wáng qiǎn bīng gōng chǔ, qǔ wū qián zhōng jùn yě. hòu hàn shǐ zé yún: qǐng xiāng wáng shí, zhuāng háo wáng diān, háo jí juē ruò yě. zhuāng juē zì wēi wáng shí jiāng bīng lüè dì, shǔ qín xiàn wū qián zhōng jùn, dào sāi bù hái, fán jīng wǔ shí èr nián, qǐ dé rú cǐ yān jiǔ? huò kǒng shǐ jì miù wù, bān shēng yīn xí biàn shū. fàn yè suǒ jì, xiáng kǎo wèi zhèng, yòu àn: zhuāng juē wáng diān, hòu shí wǔ nián qǐng xiāng wáng zú, kǎo liè wáng lì èr shí wǔ nián, yōu wáng lì shí nián, wáng fù chú lì wǔ nián ér chǔ miè, hòu shí wǔ nián ér qín wáng, fán qī shí nián, hé gù yún juē zhī wáng diān hòu shí yú suì ér qín wáng, sī yòu wèi zhī xiáng yě.
滇者,漢時在夜郎之西,靡莫之屬,滇最大。(靡莫,西南徼外蠻也。滇音顛。)始楚頃襄王使將軍莊蹻(蹻即莊王之苗裔,居略反。)將兵循江上略巴、黔以西。(巴國,今清化、始寧、咸安、符陽、巴川、南賓、南浦是其地也。黔即黔中。)蹻至滇池,方三百里,(在今雲南郡。其澤在西北,水源深廣,末更淺狹,如倒流,故曰滇池。)旁平地肥饒數千里。(池旁之地。)以兵威定屬楚,欲歸報,會秦擊奪楚巴、黔中郡,道塞不通,因西,以其眾王滇,變服,從其俗以長之。(為其長帥也。按:史記及漢書皆云:楚威王時使莊蹻略巴黔以西,至滇池。欲歸,會秦奪楚巴黔中郡,因以其眾王滇。後十餘歲,秦滅之。又按:楚自威王后,懷王立三十年,至頃襄王之二十二年,秦昭襄王遣兵攻楚,取巫、黔中郡也。後漢史則云:頃襄王時,莊豪王滇,豪即蹻若也。莊蹻自威王時將兵略地,屬秦陷巫、黔中郡,道塞不還,凡經五十二年,豈得如此淹久?或恐史記謬誤,班生因習便書。范曄所記,詳考為正,又按:莊蹻王滇,後十五年頃襄王卒,考烈王立二十五年,幽王立十年,王負芻立五年而楚滅,後十五年而秦亡,凡七十年,何故云蹻之王滇後十餘歲而秦亡,斯又未之詳也。)
zhì wǔ dì shí, diān wáng yǒu zhòng shù wàn rén. yuán fēng èr nián, fā bā shǔ bīng lín diān. diān wáng jǔ guó jiàng, qǐng zhì lì rù cháo. yú shì yǐ wèi yì zhōu jùn, jīn yún nán jùn. cì diān wáng wáng yìn, fù zhǎng qí rén. wǔ dì gē zāng kē yuè guī gè shù xiàn pèi zhī. hòu shù nián fù bìng kūn míng dì, jiē yǐ shǔ zhī. xī nán yí jūn zhǎng yǐ bǎi shù, dú yè láng diān shòu wáng yìn. diān, xiǎo yì yě, zuì chǒng yān.
至武帝時,滇王有眾數萬人。元封二年,發巴蜀兵臨滇。滇王舉國降,請置吏入朝。於是以為益州郡,(今雲南郡。)賜滇王王印,復長其人。(武帝割牂牁、越巂各數縣配之。後數年復並昆明地,皆以屬之。)西南夷君長以百數,獨夜郎、滇受王印。滇,小邑也,最寵焉。
hòu wáng mǎng cuàn wèi, gǎi hàn zhì, biǎn gōu tīng wáng wèi hóu, mán yí jǐn fǎn. mǎng qiǎn píng mán jiāng jūn féng mào fā bā shǔ jiān wèi lì shì, fù qǔ zú yú rén, yǐ jī yì zhōu. chū rù sān nián, jí yì sǐ zhě shén qī, bā shǔ sāo dòng. gèng qiǎn níng shǐ jiāng jūn lián dān dà fā tiān shuǐ lǒng xī qí shì, guǎng hàn bā shǔ jiān wèi lì rén shí wàn, zhuǎn shū zhě hé èr shí wàn rén jī zhī, bù néng kè ér hái.
後王莽篡位,改漢制,貶鈎町王為侯,蠻夷盡反。莽遣平蠻將軍馮茂發巴、蜀、犍為吏士,賦取足於人,以擊益州。出入三年,疾疫死者什七,巴、蜀騷動。更遣寧始將軍廉丹大發天水、隴西騎士,廣漢、巴、蜀、犍為吏人十萬,轉輸者合二十萬人擊之,不能克而還。
gōng sūn shù jù yì tǔ, wén qí wèi tài shǒu, yì gù shǒu jù shù, hòu hàn chū qiǎn shǐ cháo yè.
公孫述據益土,文齊為太守,亦固守拒述,後漢初遣使朝謁。
jiàn wǔ shí bā nián, yí qú shuài dòng cán yǔ gū fù yè yú lòng dòng lián rán diān chí jiàn líng kūn míng zhū zhǒng fǎn pàn, shā zhǎng lì. hàn gū fù xiàn shǔ yuè guī jùn, yú liù xiàn bìng shǔ yì zhōu jùn dì, bìng zài jīn yuè guī yún nán jùn dì. qiǎn wǔ wēi jiāng jūn liú shàng děng fā guǎng hàn jiān wèi shǔ rén jí zhū tí yí jī zhī. shàng jūn suì dù lú shuǐ, rù yì zhōu jùn jiè. lú shuǐ yī míng ruò shuǐ, chū máo niú jiǎo wài, jīng zhū tí zhì bó dào rù jiāng, zài jīn yuè guī jùn nán, tè yǒu zhàng qì. qún yí wén dà bīng zhì, jiē qì lěi bēn zǒu. shàng huò qí léi ruò gǔ chù, zhǎn dòng cán shuài, fán shǒu lǔ wàn yú rén, zhū yí xī píng.
建武十八年,夷渠帥棟蠶與姑復、葉榆、梇棟、連然、滇池、建伶、昆明諸種反叛,殺長吏。(漢姑復縣屬越巂郡,餘六縣並屬益州郡地,並在今越巂、雲南郡地。)遣武威將軍劉尚等發廣漢、犍為、蜀人及朱提夷擊之。尚軍遂渡瀘水,入益州郡界。(瀘水一名若水,出旄牛徼外,經朱提至僰道入江,在今越巂郡南,特有瘴氣。)群夷聞大兵至,皆棄壘奔走。尚獲其羸弱、穀畜,斬棟蠶帥,凡首虜萬餘人,諸夷悉平。
zhì shǔ hòu zhǔ jiàn xìng sān nián, zhū gé kǒng míng lǜ zhòng nán zhēng sì jùn, píng zhī. gǎi yì zhōu jùn wèi jiàn níng jùn, fēn jiàn níng yǒng chāng jīn yún nán jùn dì wèi yún nán jùn, yòu fēn jiàn níng zāng kē wèi xìng gǔ jùn. liàng zhì nán zhōng, suǒ zhàn jiē jié. mèng huò zhě, wèi yí hàn suǒ fú, mù shēng zhì zhī. jì dé, shǐ guān yú yíng zhèn zhī jiān, wèn yuē: cǐ jūn hé rú? huò yuē: bù zhī xū shí, gù bài. dìng yì shèng ěr. liàng zòng shǐ gèng zhàn, qī zòng qī qín, ér liàng yóu qiǎn huò. huò bù qù yuē: gōng, tiān wēi yě, nán rén bù fù fǎn yǐ. suì zhì diān chí. nán zhōng píng, jiē jí qí qú lǜ ér yòng zhī. huò yǐ jiàn liàng. liàng yuē: ruò liú wài rén, jí liú bīng, bīng liú jí wú shí, yī bù yì yě yí xīn shāng pò, fù xiōng sǐ sàng, liú wài rén ér wú bīng zhě, bì chéng huò huàn, èr bù yì yě yòu yí lèi yǒu fèi shā zhī zuì, zì xián xìn zhòng, ruò liú wài rén, zhōng bù xiāng xìn, sān bù yì yě. jīn wú yù shǐ bù liú bīng, bù yùn liáng, ér gāng jì cū dìng, yí hàn xiāng ān gù ěr.
至蜀後主建興三年,諸葛孔明率眾南征四郡,平之。改益州郡為建寧郡,分建寧、永昌(今雲南郡地)為雲南郡,又分建寧、牂牁為興古郡。(亮至南中,所戰皆捷。孟獲者,為夷、漢所服,募生致之。既得,使觀於營陣之間,問曰:「此軍何如?」獲曰:「不知虛實,故敗。定易勝耳。」亮縱使更戰,七縱七擒,而亮猶遣獲。獲不去曰:「公,天威也,南人不復反矣。」遂至滇池。南中平,皆即其渠率而用之。或以諫亮。亮曰:「若留外人,即留兵,兵留即無食,一不易也;夷新傷破,父兄死喪,留外人而無兵者,必成禍患,二不易也;又夷累有廢殺之罪,自嫌釁重,若留外人,終不相信,三不易也。今吾欲使不留兵,不運糧,而綱紀粗定,夷漢相安故耳。」)
qióng dōu
邛都
qióng dōu, hàn shí zì diān yǐ běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, qióng dōu zuì dà. jīn yuè guī jùn běn qí dì. zì yè láng diān qióng dōu rén jiē chuí jì zuǒ rèn, yì jù ér jū, zhī gēng tián. qí wài xī zì tóng shī yǐ dōng, běi zhì yè yú, yè yú, zé míng. míng wèi guī kūn míng, guī jí jīn yuè guī jùn, kūn míng yòu zài xī nán, zhū cuàn suǒ jū. dì fāng shù qiān lǐ, wú jūn zhǎng, biàn fà, suí chù qiān xǐ wú cháng. wǔ dì kāi yǐ wèi qióng dōu xiàn, shǔ yuè guī jùn. wú jǐ ér dì xiàn wèi wū zé, yīn míng wèi qióng chí, nán rén yǐ wèi qióng hé. qí rén hòu fù fǎn pàn. yuán dǐng liù nián, hàn bīng zì yuè guī shuǐ fá píng zhī. guī shuǐ yuán chū jīn yuè guī jùn xī nán guī shān xià. qí tǔ dì píng yuán, yǒu dào tián. sú duō yóu dàng ér xǐ ōu gē, lüè yǔ zāng kē xiāng lèi. háo shuài fàng zòng, nán dé zhì yù.
邛都,漢時自滇以北,君長以十數,邛都最大。(今越巂郡本其地。)自夜郎、滇、邛都人皆椎髻左衽,邑聚而居,知耕田。其外西自桐師以東,北至葉榆,(葉榆,澤名。)名為巂、昆明,(巂即今越巂郡,昆明又在西南,諸爨所居。)地方數千里,無君長,辮髮,隨畜遷徙無常。武帝開以為邛都縣,屬越巂郡。無幾而地陷為汙澤,因名為邛池,南人以為邛河。其人後復反叛。元鼎六年,漢兵自越巂水伐平之。(巂水源出今越巂郡西南巂山下。)其土地平原,有稻田。俗多遊蕩而喜謳歌,略與牂牁相類。豪帥放縱,難得制御。
wáng mǎng shí jùn shǒu méi gēn méi gēn, tài shǒu xìng míng. diào qióng rén zhǎng guì yǐ wèi jūn hòu. gēng shǐ èr nián, zhǎng guì gōng shā méi gēn, zì lì wèi qióng gǔ wáng. zhì guāng wǔ, yīn jiù fēng zhī, shòu yuè guī tài shǒu yìn shòu. hòu liú shàng jī yì zhōu yí, lù yóu yuè guī, zhǎng guì wén zhī, jí jù bīng yù xí shàng. shàng yǎn zhǎng guì zhū zhī, xǐ qí jiā shǔ yú chéng dū. ān dì shí, yǒng chāng yì zhōu shǔ jùn yí bìng jīn yún nán jùn. jiē pàn, zhòng shí yú wàn, pò huài èr shí yú xiàn. yì zhōu cì shǐ zhāng qiáo nǎi qiǎn cóng shì yáng sǒng jiāng bīng zhì yè yú, pò zhī. qú shuài sān shí liù zhǒng jiē lái jiàng fù. sǒng yīn zòu zhǎng lì jiān huá, qīn fàn mán yí zhě jiǔ shí rén, jiē jiǎn sǐ lùn.
王莽時郡守枚根(枚根,太守姓名。)調邛人長貴以為軍候。更始二年,長貴攻殺枚根,自立為邛穀王。至光武,因就封之,授越巂太守印綬。後劉尚擊益州夷,路由越巂,長貴聞之,即聚兵欲襲尚。尚掩長貴誅之,徙其家屬於成都。安帝時,永昌、益州、蜀郡夷(並今雲南郡。)皆叛,眾十餘萬,破壞二十餘縣。益州刺史張喬乃遣從事楊竦將兵至葉榆,破之。渠帥三十六種皆來降附。竦因奏長吏奸猾,侵犯蠻夷者九十人,皆減死論。
zuó dōu
筰都
zuó dōu zhě, hàn shí zì yuè guī yǐ dōng běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, xǐ xǐ, hàn wèi xiàn, shǔ shǔ jùn. zuó dōu zuì dà. wǔ dì kāi yǐ wèi zuó dōu xiàn. qí rén bèi fà zuǒ rèn, yán yǔ duō hǎo pì lèi, jū chù lüè yǔ wèn shān yí tóng. wèn shān yí zài shǔ jùn xī běi, jí rǎn máng yě, jīn tōng huà jùn. yuán dǐng liù nián, yǐ wèi shěn lí jùn. jīn hóng yuán jùn. zhì tiān hàn sì nián, bìng shǔ wèi xī bù, zhì liǎng bù wèi, yī jū máo niú, zhǔ jiǎo wài yí yī jū qīng yī, zhǔ hàn rén. máo niú qīng yī bìng jīn shǔ jùn zhī xī.
筰都者,漢時自越巂以東北,君長以十數,徙、(徙,漢為縣,屬蜀郡。)筰都最大。武帝開以為筰都縣。其人被髮左衽,言語多好譬類,居處略與汶山夷同。(汶山夷在蜀郡西北,即冉駹也,今通化郡。)元鼎六年,以為沈黎郡。(今洪源郡。)至天漢四年,並蜀為西部,置兩部尉,一居旄牛,主徼外夷;一居青衣,主漢人。(旄牛、青衣並今蜀郡之西。)
hòu hàn míng dì yǒng píng zhōng, yì zhōu cì shǐ zhū fǔ kāng kǎi yǒu dà lüè, xuān shì hàn dé, wēi huái yuǎn yí, zì wèn shān yǐ xī, qián dài bù zhì, zhēng shuò suǒ bù jiā, bái láng pán mù táng zōu děng zōu, zǔ liú fǎn. bǎi yǒu yú guó, hù bǎi sān shí yú wàn, jǔ zhǒng fèng gòng chēng wèi chén pú. hé dì yǒng yuán shí èr nián, máo niú jiǎo wài bái láng lóu báo mán yí wáng táng zēng děng, suì lǜ zhǒng shí qī wàn hù kǒu nèi shǔ. ān dì yǒng chū yuán nián, shǔ jùn sān xiāng zhǒng yí yǔ jiǎo wài wū hǔ zhǒng fǎn pàn, gōng cán líng chéng, cán líng, hàn xiàn, jīn lín yì jùn dì, zài shǔ jùn zhī xī. wū yīn wū. hǔ, hū wǔ fǎn. shā zhǎng lì. èr nián, qīng yī dào yí yì zhǎng lìng tián lìng, xìng tián, míng yě. yǔ jiǎo wài sān zhǒng yí sān shí yī wàn kǒu, jǔ tǔ nèi shǔ. hòu máo niú yí pàn, gōng líng guān. líng guān dào shǔ hàn yuè guī, jí jīn jùn. yì zhōu cì shǐ zhāng qiáo yǔ xī bù wèi jī pò zhī. yú shì fēn zhì shǔ jùn shǔ guó dū wèi, lǐng sì xiàn, rú tài shǒu.
後漢明帝永平中,益州刺史朱輔慷慨有大略,宣示漢德,威懷遠夷,自汶山以西,前代不至,正朔所不加,白狼、槃木、唐菆等(菆,阻留反。)百有餘國,戶百三十餘萬,舉種奉貢;稱為臣僕。和帝永元十二年,旄牛徼外白狼、樓薄蠻夷王唐繒等,遂率種十七萬戶口內屬。安帝永初元年,蜀郡三襄種夷與徼外汙滸種反叛,攻蠶陵城,(蠶陵,漢縣,今臨翼郡地,在蜀郡之西。汙音烏。滸,呼五反。)殺長吏。二年,青衣道夷邑長令田(令,姓;田,名也。)與徼外三種夷三十一萬口,舉土內屬。後旄牛夷叛,攻零關。(零關道屬漢越巂,即今郡。)益州刺史張喬與西部尉擊破之。於是分置蜀郡屬國都尉,領四縣,如太守。
rǎn máng
冉駹
rǎn máng, hàn shí zì zuó yǐ dōng běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, rǎn máng zuì dà. qí sú tǔ zhù, huò suí chù qiān xǐ. zài shǔ xī. wǔ dì yuán dǐng liù nián, yǐ wèi wèn shān jùn. jīn shǔ jùn xī běi tōng huà jùn dì. zhì xuān dì dì jié sān nián, yí rén yǐ lì jùn fù zhòng, dì nǎi shěng bìng shǔ jùn wèi běi bù dū wèi. qí shān yǒu liù yí qī qiāng jiǔ dī, gè yǒu bù luò. qí wáng hóu pō zhī wén shū. tǔ qì duō hán, suī zài shèng xià, bīng yóu bù shì. jiē yī shān jū zhǐ, lèi shí wèi shì, gāo zhě zhì shí yú zhàng, wèi qióng lóng. jīn bǐ tǔ yí rén hū wèi diāo. yòu tǔ dì gāng lǔ, bù shēng gǔ sù má shū, wéi yǐ mài wèi zī, ér yí xù mù. yǒu máo niú, wú jiǎo, yī míng tóng niú, ròu zhòng qiān jīn, máo kě wèi ěr. tóng, tú dōng fǎn ěr yīn èr. chū míng mǎ. yǒu líng yáng, kě liáo dú. yòu yǒu shí yào lù, lù ní yǒu tāi zhě, qí cháng zhōng fèn yì liáo dú jí. yòu yǒu wǔ jiǎo yáng. qí xī yòu yǒu sān hé pán yú lǔ, běi yǒu huáng shí běi dì lú shuǐ hú, qí biǎo nǎi wèi jiǎo wài. hòu hàn líng dì shí, fù fēn shǔ jùn běi bù wèi wèn shān jùn. shǔ hòu zhǔ jiàn xìng shí nián, wèn shān píng kāng yí fǎn, jiāng wéi tǎo pò zhī.
冉駹,漢時自筰以東北,君長以十數,冉駹最大。其俗土著,或隨畜遷徙。在蜀西。武帝元鼎六年,以為汶山郡。(今蜀郡西北通化郡地。)至宣帝地節三年,夷人以立郡賦重,帝乃省並蜀郡為北部都尉。其山有六夷、七羌、九氐,各有部落。其王侯頗知文書。土氣多寒,雖在盛夏,冰猶不釋。皆依山居止,累石為室,高者至十餘丈,為邛籠。(今彼土夷人呼為彫。)又土地剛鹵,不生穀粟麻菽,唯以麥為資,而宜畜牧。有旄牛,無角,一名犝牛,肉重千斤,毛可為毦。(犝,徒冬反;毦音二。)出名馬。有霝羊,可療毒。又有食藥鹿,鹿麑有胎者,其腸中糞亦療毒疾。又有五角羊。其西又有三河、槃於虜,北有黃石、北地、盧水胡,其表乃為徼外。後漢靈帝時,復分蜀郡北部為汶山郡。蜀後主建興十年,汶山平康夷反,姜維討破之。
fù guó
附國
fù guó, suí dài tōng yān. zài shǔ jùn xī běi èr qiān yú lǐ, jí hàn zhī xī yí yě. yǒu jiā liáng yí, jí qí dōng zhǒng xìng zì xiāng shuài lǐng, bù néng tǒng yī, tǔ sú yǔ fù guó tóng, yán yǔ shǎo shū. qí rén bìng wú xìng shì. qí dì nán běi bā bǎi lǐ, dōng xī qiān wǔ bǎi lǐ. wú chéng shān, jìn chuān gǔ, bàng shān xiǎn. sú hǎo fù chóu, gù lěi shí wèi shí cháo ér jū, yǐ bì qí huàn. qí shí cháo yǔ cháo zì tóng. gāo zhì shí yú zhàng, xià zhì wǔ liù zhàng, zhuàng shì fú tú. yú xià jí kāi xiǎo mén, cóng nèi shàng tōng, yè bì guān bì. yǒu èr wàn yú jiā. gōng zhǎng liù chǐ, yǐ zhú wèi xián. qī qí qún mǔ jí sǎo. ér dì sǐ, fù xiōng yì nà qí qī. hǎo gē wǔ, gǔ huáng, chuī zhǎng dí. yǒu sǐ zhě, wú fú zhì, zhì shī yú gāo chuáng shàng, mù yù yī fú, bèi yǐ móu jiǎ, fù yǐ shòu pí. zi sūn bù kū, dài jiǎ wǔ jiàn ér hū yún: wǒ fù wèi guǐ suǒ qǔ, wǒ yù bào yuān shā guǐ. qí sú yǐ pí wèi mào, xíng yuán rú bō, huò dài mì. yī duō máo hé qiú, hé, hú gē fǎn. quán bō niú jiǎo pí wèi xuē, xiàng xì tiě suǒ, shǒu guàn tiě chuàn. wáng yǔ qiú shuài jīn shì shǒu, xiōng qián xuán yī jīn huā, jìng sān cùn. qí tǔ gāo, qì hòu liáng, duō fēng shǎo yǔ. tǔ yí xiǎo mài qīng kē. shān chū jīn yín, duō bái zhì. shuǐ yǒu jiā yú, zhǎng sì chǐ ér lín xì.
附國,隋代通焉。在蜀郡西北二千餘里,即漢之西夷也。有嘉良夷,即其東種姓自相率領,不能統一,土俗與附國同,言語少殊。其人並無姓氏。其地南北八百里,東西千五百里。無城柵,近川谷,傍山險。俗好復讎,故壘石為〈石巢〉而居,以避其患。其〈石巢〉(與巢字同。)高至十餘丈,下至五六丈,狀似浮圖。於下級開小門,從內上通,夜必關閉。有二萬餘家。弓長六尺,以竹為弦。妻其群母及嫂。兒弟死,父兄亦納其妻。好歌舞,鼓簧,吹長笛。有死者,無服制,置屍於高床上,沐浴衣服,被以牟甲,覆以獸皮。子孫不哭,帶甲舞劍而呼云:「我父為鬼所取,我欲報冤殺鬼。」其俗以皮為帽,形圓如缽,或戴冪。衣多毛毼裘,(毼,胡割反。)全剝牛腳皮為鞾,項系鐵鎖,手貫鐵釧。王與酋帥金飾首,胸前懸一金花,徑三寸。其土高,氣候涼,多風少雨。土宜小麥、青科。山出金銀,多白雉。水有嘉魚,長四尺而鱗細。
yáng dì dà yè sì nián, qí wáng qiǎn zǐ dì yí lín lǜ jiā liáng yí liù shí rén cháo gòng. jiā liáng yǒu shuǐ kuò liù qī shí zhàng, fù guó shuǐ kuò bǎi yú zhàng, bìng nán liú, yòng pí wèi zhōu ér jì. fù guó nán yǒu báo yuán yí, fēng sú yì tóng. xī yǒu nǚ guó. qí dōng běi lián shān, mián gèn shù qiān lǐ, jiē dǎng xiàng jí zhū qiāng. àn: qí dì jiē wèn shān, gù wèi fù yān.
煬帝大業四年,其王遣子弟宜林率嘉良夷六十人朝貢。嘉良有水闊六七十丈,附國水闊百餘丈,並南流,用皮為舟而濟。附國南有薄緣夷,風俗亦同。西有女國。其東北連山,綿亘數千里,接党項及諸羌。(按:其地接汶山,故為附焉。)
āi láo
哀牢
āi láo, hòu hàn shí tōng yān.
哀牢,後漢時通焉。
qí xiān yǒu fù rén míng shā yī, jū yú láo shān, cháng bǔ yú shuǐ zhōng, chù shěn mù ruò yǒu gǎn, yīn huái rèn, shí yuè chǎn nán zǐ. hòu shěn mù huà wèi lóng, chū shuǐ, yīn shì qí nán zhī bèi. qí mǔ niǎo yǔ, wèi bèi wèi jiǔ, wèi zuò wèi lóng, yīn míng yuē jiǔ lóng. hòu jiàn xiāng zī zhǎng. zhǒng rén jiē kè huà qí shēn, xiàng lóng wén yī, jiē zhe wěi. jiǔ lóng dài dài xiāng jì, nǎi fēn zhì xiǎo wáng, wǎng wǎng yì jū, sàn zài xī gǔ. jué yù huāng wài, shān chuān zǔ shēn, shēng rén yǐ lái, wèi cháng jiāo tōng zhōng guó.
其先有婦人名沙壹,居於牢山,嘗捕魚水中,觸沈木若有感,因懷妊,十月產男子。後沈木化為龍,出水,因舐其男之背。其母鳥語,謂背為九,謂坐為隆,因名曰九隆。後漸相滋長。種人皆刻畫其身,象龍文衣,皆著尾。九隆代代相繼,乃分置小王,往往邑居,散在谿谷。絕域荒外,山川阻深,生人以來,未嘗交通中國。
guāng wǔ jiàn wǔ zhōng, qí wáng xián lì děng suì lǜ zhǒng rén hù èr qiān qī bǎi, yì yuè guī tài shǒu zhèng hóng jiàng, qiú nèi shǔ. dì fēng xián lì děng wèi jūn zhǎng, zì shì suì lái cháo gòng. míng dì yǒng píng zhōng, āi láo wáng liǔ mào qiǎn zi lǜ zhǒng rén nèi shǔ. qí chēng yì wáng zhě qī shí qī rén, hù wǔ wàn yī qiān bā bǎi jiǔ shí. xī nán qù luò yáng qī qiān lǐ. míng dì yǐ qí dì zhì āi láo bó nán èr xiàn, jīn yún nán yuè guī zhī xī. gē yì zhōu jùn xī bù dū wèi suǒ lǐng liù xiàn, hòu hàn liù xiàn wèi bù wéi guī táng bǐ sū yè yú yé lóng yún nán, bìng jīn yún nán yuè guī zhī xī. hé wèi yǒng chāng jùn. jí jīn yún nán jùn. shǐ tōng bó nán shān, dù lán cāng shuǐ. huá yáng guó zhì yuē: bó nán xiàn xī shān, gāo sān shí lǐ, yuè zhī dé lán cāng shuǐ. xíng zhě kǔ zhī, gē yuē: hàn dé guǎng, kāi bù bīn. dù bó nán, yuè lán jīn. dù lán cāng, wèi tā rén.
光武建武中,其王賢栗等遂率種人戶二千七百,詣越巂太守鄭鴻降,求內屬。帝封賢栗等為君長,自是歲來朝貢。明帝永平中,哀牢王柳貌遣子率種人內屬。其稱邑王者七十七人,戶五萬一千八百九十。西南去洛陽七千里。明帝以其地置哀牢、博南二縣,(今雲南、越巂之西。)割益州郡西部都尉所領六縣,(後漢六縣謂不韋、巂唐、比蘇、葉榆、耶龍、雲南,並今雲南、越巂之西。)合為永昌郡。(即今雲南郡。)始通博南山,渡蘭倉水。(華陽國志曰:「博南縣西山,高三十里,越之得蘭倉水。」)行者苦之,歌曰:「漢德廣,開不賓。渡博南,越蘭津。渡蘭倉,為他人。」
āi láo rén jiē chuān bí dān ěr, dān, dīng gān fǎn. qí qú shuài zì wèi wáng zhě, ěr jiē xià jiān sān cùn, shù rén zé zhì jiān ér yǐ. tǔ dì wò měi, yí wǔ gǔ cán sāng. zhī rǎn cǎi wén xiù, lán gàn xì bù, huá yáng guó zhì yuē: lán gàn, liáo yán zhù yě. zhī chéng wén zhāng rú líng jǐn. yǒu wú tóng mù huá, jī yǐ wèi bù, guǎng zhì yuē: wú tóng yǒu bái zhě. piāo guó yǒu tóng mù, qí huá yǒu bái cuì, qǔ cuì yān zì, jī zhī yǐ wèi bù. fú guǎng wǔ chǐ, jié bái bù shòu gòu wū, xiān yǐ fù wáng rén, rán hòu fú zhī. qí zhú jié xiāng qù èr zhàng, míng yuē pú zhú. chū tóng tiě qiān xī jīn yín guāng zhū bó wù zhì yuē: guāng zhū zé jiāng zhū. hǔ pò shuǐ jīng liú lí kē chóng bàng zhū kǒng què fěi cuì xī xiàng xīng xīng mò shòu. shān hǎi jīng yún: xīng xīng zhī rén míng. jù huá yáng guó zhì yuē: yǒng chāng jùn yǒu xīng xīng, néng yán, qǔ qí xuè kě yǐ rǎn zhū jì. xún qīng zǐ yuē: xīng xīng néng yán xiào. huái nán wàn bì shù yuē: fù zhōng zhī lái, xīng xīng zhī wǎng. zhù yún: bìng shén shòu yě. hòu wèi lì yuán zhù shuǐ jīng yún: wǔ píng jùn fēng xī xiàn yǒu shòu míng xīng xīng, yuán xíng rén miàn, shēn máo huáng, zī yán duān zhèng, shàn xué rén yǔ, wén zhě wú bù suān chǔ. tài yuán wáng gāng zhe chuán yún: ruǎn yán céng shǐ fēng xī, jiàn yì rén shuō, xīng xīng hǎo jiǔ jí lǚ, lǐ rén zhì zhī shān gǔ cháng xíng lù. bǎi shù wèi qún, jiàn jiǔ wù děng, zhī rén shè zhāng qǔ zhī. cǐ shòu shén líng, xiān zhī qí rén zǔ fù xìng míng ér lì yuē:' nú yù shā wǒ, shě ěr qù yě.' jì qù fù hái, yīn xiāng hū yuē:' shì gòng cháng jiǔ.' jí yǐn, nǎi gān qí wèi. dǎi hū zuì, jiē qín zhī, wú yí yì. suì zhì kǎn zhōng, suí qí suǒ yù sì zhī. jiāng pēng, suǒ qí féi zhě, nǎi zì tuī zé, qì ér qiǎn zhī. yòu lǐ jì yuē: xīng xīng néng yán. guǎng zhì yún: xīng xīng wéi wén qí tí, bù wén qí yán, chū jiāo zhǐ jùn fēng xī xiàn. àn: qián dài yǒng chāng jùn jí jīn zhī yún nán jùn, wǔ píng jùn jí jīn zhī ān nán fǔ, bìng fēng lüè zhī nèi. gǔ wèi qí líng ér zhì, bù yīn rén jiào ér jiě rén yǔ, shū wèi zhēn yì. qín hàn yǐ jiàng, tiān xià yī jiā, jí lǐng nán xiàn néng yán niǎo jí xún xiàng, xī yù xiàn hàn xuè mǎ, jiē zài zhī shǐ chuán, yǐ wèi qí wù, fù guǎng yì wén, shēng jiào yuǎn tán, rú yuè shang bái zhì zhī lèi, gù zhāng shì hòu dài. zé xīng xīng bù liè yú niǎo xiàng, hé wèi dú wú xiàn hū? huò zhī yǐ chōng kǒu shí, zé zhì zhī gù nán yě. wáng mǎng zhì hàn rú zǐ yú sì bì zhōng, jìn rén yǔ yǔ, jí zhǎng bù néng míng liù chù. xīng xīng ruò fēi líng yì zì jiě rén yǔ, jí xū yīn jiào fāng chéng, yòu bù kě róng yì ér wèi páo shàn yě. shì zhī zhū jiā suǒ shuō, bù jiā kǎo hé, dì xiāng zǔ shù ěr. yòu yǐ wèi guǎng zhì yóu zú zhēng yǐ. xuè rǎn zhū jì, biàn wèn hú shāng, yuán wú cǐ shì, gù xiáng ér shū zhī. yǒng chāng tài shǒu zhèng chún wèi zhèng qīng jié, huà xíng yí rén, yǔ āi láo yí rén yuē, yì háo suì shū bù guàn tóu yī èr lǐng, yán yī hú, wèi cháng fù, yí sú ān zhī.
哀牢人皆穿鼻儋耳,(儋,丁甘反。)其渠帥自謂王者,耳皆下肩三寸,庶人則至肩而已。土地沃美,宜五穀蠶桑。知染采文繡,蘭干細布,(華陽國志曰:「蘭干,獠言紵也。」)織成文章如綾錦。有梧桐木華,績以為布,(廣志曰:「梧桐有白者。剽國有桐木,其華有白毳,取毳淹漬,緝織以為布。」)幅廣五尺,潔白不受垢汙,先以覆亡人,然後服之。其竹節相去二丈,名曰濮竹。出銅、鐵、鉛、錫、金、銀、光珠、(博物志曰:」光珠則江珠。」)琥珀、水精、琉璃、軻蟲、蚌珠、孔雀、翡翠、犀、象、猩猩、貊獸。(山海經云:「猩猩知人名。」據華陽國志曰:「永昌郡有猩猩,能言,取其血可以染朱罽。」荀卿子曰:「猩猩能言笑。」淮南萬畢術曰:「婦終知來,猩猩知往。」注云:「並神獸也。」後魏酈元注水經云:「武平郡封溪縣有獸名猩猩,猿形人面,身毛黃,姿顏端正,善學人語,聞者無不酸楚。」太原王綱著傳云:「阮研曾使封溪,見邑人說,猩猩好酒及履,里人置之山谷常行路。百數為群,見酒物等,知人設張取之。此獸甚靈,先知其人祖父姓名而詈曰:'奴欲殺我,舍爾去也。'既去復還,因相呼曰:'試共嘗酒。'及飲,乃甘其味。逮乎醉,皆擒之,無遺逸。遂置檻中,隨其所欲飼之。將烹,索其肥者,乃自推擇,泣而遣之。」又禮記曰:「猩猩能言。」廣志云:「猩猩唯聞其啼,不聞其言,出交趾郡封溪縣。」按:前代永昌郡即今之雲南郡,武平郡即今之安南府,並封略之內。古謂其靈而智,不因人教而解人語,殊為珍異。秦漢以降,天下一家,即嶺南獻能言鳥及馴象,西域獻汗血馬,皆載之史傳,以為奇物,復廣異聞,聲教遠覃,如越裳白雉之類,故彰示後代。則猩猩不劣於鳥象,何為獨無獻乎?獲之以充口實,則致之固難也。王莽置漢孺子於四壁中,禁人與語,及長不能名六畜。猩猩若非靈異自解人語,即須因教方成,又不可容易而為庖膳也。是知諸家所說,不加考覈,遞相祖述耳。佑以為廣志尤足徵矣。」血染朱罽」,遍問胡商,元無此事,故詳而疏之。)永昌太守鄭純為政清潔,化行夷人,與哀牢夷人約,邑豪歲輸布貫頭衣二領,鹽一斛,為常賦,夷俗安之。
dà táng lín dé yuán nián wǔ yuè, yú kūn míng zhī lòng dòng chuān zhì yáo zhōu dū du fǔ, měi nián chà bīng mù wǔ bǎi rén zhèn shǒu. wǔ tài hòu shén gōng èr nián rùn shí yuè, shǔ zhōu cì shǐ zhāng jiǎn zhī biǎo yuē: yáo zhōu zhě, gǔ āi láo zhī jiù guó, běn bù yǔ zhōng guó jiāo tōng. qián hàn táng méng kāi yè láng diān zé, ér āi láo bù fù. zhì guāng wǔ jì nián, shǐ qǐng nèi shǔ. hàn zhì yǒng chāng jùn yǐ tǒng lǐ zhī, shuì qí yán bù zhān jì, yǐ lì zhōng tǔ. qí guó xī tōng dà qín, nán tōng jiāo zhǐ, qí zhēn jìn gòng, suì shí bù què. jí zhū gé liàng wǔ yuè dù lú, shōu qí jīn yín yán bù yǐ yì jūn chǔ, shǐ zhāng bó qí xuǎn qí jìn zú yǐ zēng wǔ bèi. qián dài zhì jùn, qí lì pō shēn. jīn yán bù zhī shuì bù gōng, zhēn qí zhī gòng bù rù, ér kōng jié fǔ kù, qū lǜ píng rén, shòu yì yí mán, gān nǎo tú dì. hàn yǐ dé lì jì duō, lì bó nán shān, shè lán cāng shuǐ, gèng zhì bó nán āi láo èr xiàn, shǔ rén chóu yuàn, xíng zhě zuò gē. gài hàn dé qí lì, rén qiě yuàn gē jīn yú guó jiā wú sī fà zhī lì, zài bǎi xìng shòu zhōng shēn zhī kù. wǎng zhě zhū gé liàng pò nán zhōng, shǐ qí qú shuài zì xiāng tǒng lǐng, bù zhì hàn guān, yì bù liú zhèn shǒu. chén qiè yǐ liàng zhī cè miào dé jī mí mán yí zhī shù. jīn yáo fǔ zhì guān, jì wú ān biān jìng kòu zhī xīn, yòu wú gé liàng qiě zòng qiě qín zhī shù. wéi zhī guǐ móu jiǎo suàn, zì qíng gē bō, tān lán jié lüè, jī yǐ wèi cháng, shàn dòng qiú qú, suì chéng péng dǎng, tí qiè zǐ dì, xiào yǐn xiōng yú, jīn jiàn sàn zài bǐ zhōu, zhuān yǐ lüè duó wèi yè. yáo zhōu běn wǔ líng xiàn zhǔ bù shí zǐ rén zòu zhì, zhī hòu zhǎng shǐ lǐ xiào ràng xīn wén xié bìng wèi qún mán suǒ shā, yòu shǐ jiāng jūn lǐ yì zǒng wǎng zhēng, láng jiāng liú huì zài zhàn zhèn sǐ, qí zhōu suì fèi. jí zhū gé liàng chēng' zhì guān liú bīng yǒu sān bù yì' zhī yán suì yàn. chuí gǒng sì nián, nán mán láng jiāng wáng shàn bǎo kūn zhōu cì shǐ cuàn gān fú yòu qǐng zhì zhōu, zòu yán' suǒ yǒu kè shuì zì chū yáo fǔ guǎn nèi, gèng bù láo rǎo shǔ chuān'. jí zhì zhōu hòu, lù shì cān jūn lǐ léng wèi mán suǒ shā. yán zài nián zhōng, sī mǎ chéng chēn qǐng yú lú nán zhì zhèn qī suǒ, qiǎn shǔ bīng fáng shǒu. zì cǐ shǔ zhōng sāo rǎo, yú jīn bù xī. fú qǐ shěng bà yáo zhōu, shǐ lì guī fǔ, suì shí cháo jìn, tóng zhī fān guó. lú nán zhū guó xī fèi, lú běi zhì guān, bǎi xìng fēi fèng shǐ rù fān, bù xǔ jiāo tōng lái wǎng. shū zòu, bù nà.
大唐麟德元年五月,於昆明之梇棟川置姚州都督府,每年差兵募五百人鎮守。武太后神功二年閏十月,蜀州刺史張柬之表曰:「姚州者,古哀牢之舊國,本不與中國交通。前漢唐蒙開夜郎、滇、笮,而哀牢不附。至光武季年,始請內屬。漢置永昌郡以統理之,稅其鹽布氈罽,以利中土。其國西通大秦,南通交趾,奇珍進貢,歲時不闕。及諸葛亮五月渡瀘,收其金銀鹽布以益軍儲,使張伯岐選其勁卒以增武備。前代置郡,其利頗深。今鹽布之稅不供,珍奇之貢不入,而空竭府庫,驅率平人,受役夷蠻,肝腦塗地。漢以得利既多,歷博南山,涉蘭倉水,更置博南、哀牢二縣,蜀人愁怨,行者作歌。蓋漢得其利,人且怨歌;今於國家無絲髮之利,在百姓受終身之酷。往者諸葛亮破南中,使其渠帥自相統領,不置漢官,亦不留鎮守。臣竊以亮之策妙得羈縻蠻夷之術。今姚府置官,既無安邊靜寇之心,又無葛亮且縱且擒之術。唯知詭謀狡算,恣情割剝,貪婪劫掠,積以為常,扇動酋渠,遂成朋黨,提挈子弟,嘯引凶愚,今見散在彼州,專以掠奪為業。姚州本武陵縣主簿石子仁奏置,之後長史李孝讓、辛文協並為群蠻所殺,又使將軍李義總往征,郎將劉惠在戰陣死,其州遂廢。即諸葛亮稱'置官留兵有三不易'之言遂驗。垂拱四年,南蠻郎將王善寶、昆州刺史爨乾福又請置州,奏言'所有課稅自出姚府管內,更不勞擾蜀川'。及置州後,錄事參軍李棱為蠻所殺。延載年中,司馬成琛請於瀘南置鎮七所,遣蜀兵防守。自此蜀中騷擾,於今不息。伏乞省罷姚州,使隸巂府,歲時朝覲,同之蕃國。瀘南諸國悉廢,瀘北置關,百姓非奉使入蕃,不許交通來往。」疏奏,不納。
jiāo jiǎo guó
焦僥國
jiāo jiǎo guó, hòu hàn shí tōng yān. míng dì yǒng píng zhōng, xī nán yí jiāo jiǎo gòng xiàn. ān dì yǒng chū zhōng, yǒng chāng jiǎo wài jiāo jiǎo zhǒng yí lù lèi děng sān qiān yú kǒu jǔ zhǒng nèi fù, xiàn xiàng yá shuǐ niú fēng niú. qí rén zhǎng sān chǐ, xué jū, shàn yóu, niǎo shòu jù yān. qí dì cǎo mù dōng luò xià shēng.
焦僥國,後漢時通焉。明帝永平中,西南夷焦僥貢獻。安帝永初中,永昌徼外焦僥種夷陸類等三千餘口舉種內附,獻象牙、水牛、封牛。其人長三尺,穴居,善游,鳥獸懼焉。其地草木冬落夏生。
shàn guó
樿國
shàn yīn shàn guó, hòu hàn shí tōng yān. hé dì yǒng yuán zhōng, qí guó wáng yōng yóu diào qiǎn yì fèng guó zhēn bǎo. hé dì cì jīn yìn zǐ shòu. ān dì yǒng níng chū, fù qiǎn shǐ cháo hè, xiàn lè jí huàn rén, néng biàn huà tǔ huǒ zì zhī jiě yì niú mǎ tóu, yòu shàn tiào wán, shù nǎi zhì shí. zì yán wǒ hǎi xī rén. hǎi xī jí dà qín yě. shàn guó xī nán tōng dà qín. míng nián yuán huì, ān dì zuò lè yú tíng, fēng yōng yóu diào wèi hàn dà dū wèi.
樿(音擅)國,後漢時通焉。和帝永元中,其國王雍由調遣譯奉國珍寶。和帝賜金印紫綬。安帝永寧初,復遣使朝賀,獻樂及幻人,能變化、吐火、自支解、易牛馬頭,又善跳丸,數乃至十。自言「我海西人」。海西即大秦也。樿國西南通大秦。明年元會,安帝作樂於廷,封雍由調為漢大都尉。
xī cuàn
西爨
xī cuàn zhě, nán níng zhī qú shuài, liáng shí tōng yān. zì yún: běn hé dōng ān yì rén, qī yè zǔ shì jìn, wèi nán níng tài shǒu. shǔ zhōng yuán luàn, suì wáng mán yí. liáng yuán dì shí nán níng zhōu cì shǐ xú wén shèng zhēng yì jīng zhōu, yǒu cuàn zàn zhě, suì jù nán níng zhī dì. yán mào èr qiān yú lǐ, sú duō huá rén, zhèn wán tǒng qí zhòng. dà táng wǔ dé chū, bài wán zi hóng dá wèi kūn zhōu cì shǐ, lìng chí qí fù shī guī zàng běn xiāng. duàn lún yòu qiǎn yú dà shī zhì nán níng yù zhī. yóu shì bù luò guī kuǎn. sān nián qī yuè, qiǎn shǐ lái gòng fāng wù.
西爨者,南寧之渠帥,梁時通焉。自云:「本河東安邑人,七葉祖事晉,為南寧太守。屬中原亂,遂王蠻夷。」梁元帝時南寧州刺史徐文盛徵詣荊州,有爨瓚者,遂據南寧之地。延袤二千餘里,俗多華人,震、玩統其眾。大唐武德初,拜玩子弘達為昆州刺史,令持其父屍歸葬本鄉。段綸又遣俞大施至南寧諭之。由是部落歸款。三年七月,遣使來貢方物。
kūn mí guó
昆彌國
kūn mí guó, yī yuē kūn míng, xī nán yí yě, zài cuàn zhī xī, xī ěr hé wèi jiè, jí yè yú hé. qí sú yǔ tū jué lüè tóng, xiāng chuán yún yǔ xiōng nú běn shì xiōng dì guó yě. hàn wǔ dì dé qí dì rù yì zhōu bù, qí hòu fù jué. zhū gé liàng dìng nán zhōng, yì suǒ bù zhì. dà táng wǔ dé sì nián, guī zhōu zhì zhōng jí hóng wěi shǐ nán níng, yīn zhì qí guó yù zhī. zhì shí èr yuè, qiǎn shǐ cháo gòng. zhēn guān shí jiǔ nián sì yuè, yòu wǔ hòu jiāng jūn liáng jiàn fāng tǎo mán, jiàng qí bù luò qī shí èr, hù shí wàn jiǔ qiān sān bǎi.
昆彌國,一曰昆明,西南夷也,在爨之西,西洱河為界,即葉榆河。其俗與突厥略同,相傳雲與匈奴本是兄弟國也。漢武帝得其地入益州部,其後復絕。諸葛亮定南中,亦所不至。大唐武德四年,巂州治中吉弘偉使南寧,因至其國諭之。至十二月,遣使朝貢。貞觀十九年四月,右武候將軍梁建方討蠻,降其部落七十二,戶十萬九千三百。
wěi pú
尾濮
wěi pú, hàn wèi yǐ hòu zài xìng gǔ jùn jīn yún nán jùn dì. xī nán qiān wǔ bǎi lǐ jiǎo wài. qí rén yǒu wěi, zhǎng sān sì cùn, yù zuò, zhé xiān chuān dì wèi xué, yǐ ān qí wěi. wěi zhé biàn sǐ. jū mù shàng, shí rén. sú yòu dàn qí lǎo zhě. wéi shí mǔ ér bù shí fù. qí sú, yǒu bīn kè, dài lǎo yǐ gōng chú. gù bīn hūn yǒu rì, lǎo zhě bì qì, qí dì yǒu jì jí lù dào, duō yán jǐng, ráo xī xiàng, yǒu gōng shǐ, gé kǎi yǐ chì náo hóu pí. chuí xī zhū fěi cuì wèi guān zé. àn: mù pú jí wěi pú yě. yòu fú nán tǔ sú chuán yún: jū lì dōng yǒu pú luó, zhōng rén rén jiē yǒu wěi, zhǎng wǔ liù cùn. qí sú shí rén. àn: qí dì bìng xī nán, pú luó gài wěi pú zhī dì míng.
尾濮,漢魏以後在興古郡(今雲南郡地。)西南千五百里徼外。其人有尾,長三四寸,欲坐,輒先穿地為穴,以安其尾。尾折便死。居木上,食人。俗又啖其老者。唯識母而不識父。其俗,有賓客,貸老以供廚。故賓婚有日,老者必泣,其地有稷及陸稻,多鹽井,饒犀象,有弓矢,革鎧以赤猱猴皮。垂錫珠、翡翠為冠幘。按:木濮即尾濮也。(又扶南土俗傳云:「拘利東有蒲羅,中人人皆有尾,長五六寸。其俗食人。」按:其地並西南,蒲羅蓋尾濮之地名。)
mù mián pú
木綿濮
mù mián pú, tǔ yǒu mù mián shù, duō yè, yòu shēng fáng shén fán, fáng zhōng mián rú cán suǒ zuò, qí dà rú juǎn. yīn quán.
木綿濮,土有木綿樹,多葉,又生房甚繁,房中綿如蠶所作,其大如卷。(音拳。)
wén miàn pú
文面濮
wén miàn pú, qí sú chán miàn, ér yǐ qīng huà zhī. chán yīn chán.
文面濮,其俗劖面,而以青畫之。(劖音讒。)
zhé yāo pú
折腰濮
zhé yāo pú, qí sú, shēng zǐ jiē zhé qí yāo.
折腰濮,其俗,生子皆折其腰。
chì kǒu pú
赤口濮
chì kǒu pú, zài yǒng chāng nán. qí sú, zhé qí chǐ, chán qí chún shǐ chì, yòu lù shēn wú yī fú.
赤口濮,在永昌南。其俗,折其齒,劖其唇使赤,又露身無衣服。
hēi bó pú
黑僰濮
hēi bó pú, zài yǒng chāng xī nán, shān jū nài qín kǔ. qí yī fú, fù rén yǐ yī fú bù wèi qún, huò yǐ guàn tóu zhàng fū yǐ gǔ pí wèi yī. qí jìng chū bái tí niú xī xiàng hǔ pò jīn tóng huá bù. yòu zhū pú zhī yù jiē chū hù shǐ. ěr yǎ yuē: nán zhì yú pú qiān. zhōu shū wáng huì bo rén dān shā, zhù yún: bo rén, xī nán zhī mán, dān shā suǒ chū. jīn àn: bo rén gài pú rén yě. àn: zhū pú yǔ āi láo dì xiāng jiē, gù fù zhī.
黑僰濮,在永昌西南,山居耐勤苦。其衣服,婦人以一幅布為裙,或以貫頭;丈夫以榖皮為衣。其境出白蹄牛、犀、象、琥珀、金、桐華布。又諸濮之域皆出楛矢。爾雅曰:「南至於濮鉛。」周書王會「卜人丹砂」,注云:「卜人,西南之蠻,丹砂所出。」今按:卜人蓋濮人也。(按:諸濮與哀牢地相接,故附之。)
sōng wài zhū mán
松外諸蠻
sōng wài zhū mán, dà táng zhēn guān mò wèi kòu. qiǎn bīng cóng xī ěr hé tǎo zhī. ěr yīn èr. qí xī ěr hé cóng guī zhōu xī qiān wǔ bǎi lǐ, qí dì yǒu shù shí bǎi bù luò, dà zhě wǔ liù bǎi hù, xiǎo zhě èr sān bǎi hù. wú dà jūn zhǎng, yǒu shù shí xìng, yǐ yáng lǐ zhào dǒng wèi míng jiā, gè jù shān chuān, bù xiāng yì shǔ. zì yún qí xiān běn hàn rén. yǒu chéng guō cūn yì gōng shǐ máo chán, yán yǔ suī xiǎo é chuǎn, dà lüè yǔ zhōng xià tóng. yǒu wén zì, pō jiě yīn yáng lì shù.
松外諸蠻,大唐貞觀末為寇。遣兵從西洱河討之。(洱音貳。)其西洱河從巂州西千五百里,其地有數十百部落,大者五六百戶,小者二三百戶。無大君長,有數十姓,以楊、李、趙、董為名家,各據山川,不相役屬。自雲其先本漢人。有城郭、村邑、弓矢、矛鋋,言語雖小訛舛,大略與中夏同。有文字,頗解陰陽曆數。
zì yè láng diān chí yǐ xī, jiē yún zhuāng juē zhī yú zhǒng yě. qí tǔ yǒu dào mài sù dòu, zhǒng huò yì yǔ zhōng xià tóng, ér yǐ shí èr yuè wèi suì shǒu. cài zé cōng jiǔ suàn jīng, guǒ zé táo méi lǐ nài. yǒu sī má, nǚ gōng cán zhī zhī shì. chū shī juàn sī bù, fú guǎng qī cùn yǐ xià. zǎo cán yǐ zhēng yuè shēng, èr yuè shú. chù yǒu niú mǎ zhū yáng jī quǎn. fàn yòng zhú shāo, tuán zhī ér dàn. gēng yòng xiàng bēi, xíng ruò jī yí. yǒu chuán wú chē. nán zǐ yǐ zhān pí wèi pèi, nǚ zǐ shī bù wèi qún shān, réng pī zhān pí zhī pèi. tóu jì yǒu fā, yī pán ér chéng, xíng rú zhuā. zǔ guā fǎn. nán nǚ jiē xiǎn. zhì yú sǐ sàng kū qì, guān guǒ xí liǎn, wú bù bì bèi. sān nián zhī nèi, chuān dì wèi kǎn, bìn yú shě cè, shàng zuò xiǎo wū. sān nián ér hòu, chū ér zàng zhī, lí bàng fēng guān, lìng qí nài shī. fù mǔ sǐ, jiē zhǎn shuāi bù yī, yuǎn zhě zhì sì wǔ nián, jìn zhě èr sān nián, rán hòu jí jí. qí bèi rén shā zhě, sàng zhǔ yǐ má jié fà, ér hēi qí miàn, yī shang bù jī. wéi fú nèi bù fèi hūn jià. qǔ qī bù bì tóng xìng. qí sú yǒu dào qiè shā rén yín huì zhī shì, qiú zhǎng jí lì yī zhǎng mù, wèi jī gǔ jǐng zhòng, gòng huì qí xià, qiáng dào zhě zhòng gòng shā zhī. ruò zéi jiā fù qiáng, dàn shāo qí wū zhái, duó qí tián yè ér yǐ.
自夜郎滇池以西,皆雲莊蹻之餘種也。其土有稻、麥、粟、豆,種獲亦與中夏同,而以十二月為歲首。菜則蔥、韭、蒜、菁,果則桃、梅、李、柰。有絲麻,女工蠶織之事。出絁絹絲布,幅廣七寸以下。早蠶以正月生,二月熟。畜有牛、馬、豬、羊、雞、犬。飯用竹筲,摶之而啖。羹用象杯,形若雞彝。有船無車。男子以氈皮為帔,女子絁布為裙衫,仍披氈皮之帔。頭髻有發,一盤而成,形如髽。(阻瓜反。)男女皆跣。至於死喪哭泣,棺槨襲斂,無不畢備。三年之內,穿地為坎,殯於舍側,上作小屋。三年而後,出而葬之,蠡蚌封棺,令其耐濕。父母死,皆斬衰布衣,遠者至四五年,近者二三年,然後即吉。其被人殺者,喪主以麻結髮,而黑其面,衣裳不緝。唯服內不廢婚嫁。娶妻不避同姓。其俗有盜竊、殺人、淫穢之事,酋長即立一長木,為擊鼓警眾,共會其下,強盜者眾共殺之。若賊家富強,但燒其屋宅,奪其田業而已。