strong biān fáng sì strong
邊防四
nán mán xià
南蠻下
lǐng nán xù lüè
嶺南序略
wǔ lǐng zhī nán, zhǎng hǎi zhī běi, sān dài yǐ qián, shì wèi huāng fú. qín píng tiān xià, kāi zhì nán hǎi děng sān jùn. qín luàn, zhào tuó jù yǒu qí dì. chuán wǔ dài jiǔ shí sān suì, zhì hàn wǔ jiàn yuán zhōng, fú bō jiāng jūn lù bó dé miè zhī, fēn wèi dān ěr děng jiǔ jùn. qí zhū yá jùn zài hǎi zhōu shàng, dà shuài shù suì yī fǎn. yuán dì chū yuán zhōng, nà jiǎ juān zhī yì, bà zhī. hòu hàn guāng wǔ jiàn wǔ zhōng, jiāo zhǐ nǚ zǐ zhēng cè fǎn, lüè yǒu liù shí yú chéng. fú bō jiāng jūn mǎ yuán tǎo píng zhī. huán líng yǐ hòu, mán liáo yòu jù xiàng jùn xiàng lín xiàn, suì wèi lín yì guó yǐ. qí yú jùn xiàn, lì dài suī shí yǒu fǎn luàn, zhōu jùn bīng xuán píng dìng zhī.
五嶺之南,漲海之北,三代以前,是為荒服。秦平天下,開置南海等三郡。秦亂,趙佗據有其地。傳五代九十三歲,至漢武建元中,伏波將軍路博德滅之,分為儋耳等九郡。其珠崖郡在海洲上,大率數歲一反。元帝初元中,納賈捐之議,罷之。後漢光武建武中,交趾女子徵側反,略有六十餘城。伏波將軍馬援討平之。桓靈以後,蠻獠又據象郡象林縣,遂為林邑國矣。其餘郡縣,歷代雖時有反亂,州郡兵旋平定之。
lǐng nán mán liáo
嶺南蠻獠
jí nán zhī rén, diāo tí jiāo zhǐ. qí sú nán nǚ tóng chuān ér yù. tí, é yě. diāo wèi kè qí jī, yǐ dān qīng niè zhī yě. jiāo zhǐ, wèi zú dà zhǐ kāi kuò, bìng lì xiāng jiāo. qí xī yǒu dàn rén guó, shēng shǒu zi zhé jiě ér shí zhī, wèi zhī yí dì. wèi zhǐ zé yǐ yí qí jūn, jūn xī ér shǎng qí fù. qǔ qī qiè měi, jiē ràng qí xiōng, wū hǔ rén shì yě. wū hǔ dì zài jīn nán hǎi jùn zhī xī nán, ān nán fǔ zhī běi, lǎng níng jùn guǎn.
極南之人,雕題交趾。其俗男女同川而浴。(題,額也。雕謂刻其肌,以丹青涅之也。交趾,謂足大趾開闊,並立相交。)其西有啖人國,生首子輒解而食之,謂之宜弟。味旨則以遺其君,君憙而賞其父。娶妻妾美,皆讓其兄,烏滸人是也。(烏滸地在今南海郡之西南,安南府之北,朗寧郡管。)
jiāo zhǐ zhī nán yǒu yuè shang guó. zhōu gōng jū shè liù nián, tiān xià hé píng, yuè shang yǐ zhòng yì ér xiàn bái zhì. zhōu dé jì shuāi, yú shì shāo jué. jí chǔ zi chēng bà, cháo gòng bǎi yuè.
交趾之南有越裳國。周公居攝六年,天下和平,越裳以重譯而獻白雉。周德既衰,於是稍絕。及楚子稱霸,朝貢百越。
qín shǐ huáng píng tiān xià, kāi lǐng wài, zhì nán hǎi jīn nán hǎi shǐ xìng yì níng hǎi fēng ēn píng nán líng lín hè gāo yào gǎn yì jìn kāng lín fēng kāi yáng gāo liáng lián chéng xīn xìng tóng líng huái dé cháo yáng děng jùn dì jiē shì. guì lín jīn shǐ ān píng lè měng shān kāi jiāng cāng wú xún jiāng lín jiāng yù lín píng qín ān chéng hè shuǐ cháng lín xiàng jùn lóng chéng róng shuǐ lǎng níng huái zé níng rén níng pǔ héng shān xiū dé lóng chí yǒng dìng děng jùn dì jiē shì. xiàng jùn. jīn zhāo yì nán pān pǔ níng líng shuǐ nán chāng dìng chuān níng yuè ān nán wǔ é lóng shuǐ xīn chéng jiǔ zhēn fú lù wén yáng rì nán chéng huà yù shān hé pǔ ān lè hǎi kāng wēn shuǐ tāng quán děng jùn jiē shì. zhì hú hài shí, nán hǎi wèi rèn xiāo bìng qiě sǐ, zhào nán hǎi lóng chuān lìng zhēn dìng rén zhào tuó yǔ yuē: hàn zhēn dìng jīn cháng shān jùn, hàn lóng chuān jīn hǎi fēng jùn. zhōng guó rǎo luàn, wèi zhī suǒ ān. pān yú jīn nán hǎi jùn fù shān xiǎn zǔ, fù, yǐ yě. nán běi dōng xī shù qiān lǐ, kě yǐ wèi guó. jùn zhōng zhǎng lì wú zú yǔ yán, gù zhào gōng gào zhī. jí bèi tuó shū, xíng nán hǎi wèi shì. bèi, jiā yě. xiāo sǐ, tuó jí jué qín suǒ kāi xīn dào, jù bīng zì shǒu. qín yǐ miè, tuó jí jī bìng guì lín xiàng jùn, zì lì wèi nán yuè wǔ wáng.
秦始皇平天下,開嶺外,置南海、(今南海、始興、義寧、海豐、恩平、南陵、臨賀、高要、感義、晉康、臨封、開陽、高涼、連城、新興、銅陵、懷德、潮陽等郡地皆是。)桂林、(今始安、平樂、蒙山、開江、蒼梧、潯江、臨江、鬱林、平琴、安城、賀水、常林、象郡、龍城、融水、朗寧、懷澤、寧仁、寧浦、橫山、脩德、龍池、永定等郡地皆是。)象郡。(今招義、南潘、普寧、陵水、南昌、定川、寧越、安南、武峨、龍水、忻城、九真、福祿、文陽、日南、承化、玉山、合浦、安樂、海康、溫水、湯泉等郡皆是。)至胡亥時,南海尉任囂病且死,召南海龍川令真定人趙佗語曰:(漢真定今常山郡,漢龍川今海豐郡。)」中國擾亂,未知所安。番禺(今南海郡)負山險阻,(負,倚也。)南北東西數千里,可以為國。郡中長吏無足與言,故召公告之。」即被佗書,行南海尉事。(被,加也。)囂死,佗即絕秦所開新道,聚兵自守。秦已滅,佗即擊並桂林、象郡,自立為南越武王。
hàn yǐ dìng tiān xià, wèi zhōng guó láo kǔ, gù shì tuó bù zhū, qiǎn lù jiǎ lì tuó wèi nán yuè wáng. gāo hòu shí, tuó nǎi zì chēng wèi nán yuè wǔ dì, fā bīng gōng zhǎng shā biān yì, bài shù xiàn ér qù. jīn zhǎng shā héng yáng děng jùn. yǐ bīng wēi cái wù lù yí mǐn yuè jí jīn mǐn chuān. xī ōu luò yuè yì shǔ yān, xī ōu jí luò yuè yě, yán xī zhě yǐ bié dōng ōu ěr. jīn nán hǎi jùn xī nán huái zé děng jùn. dōng xī wàn yú lǐ, nán běi shù qiān lǐ. jí xiào wén dì chū lì, zhèn fǔ tiān xià, nǎi wèi tuó qīn zhǒng zài zhēn dìng, zhì shǒu yì, suì shí fèng cí zhào qí cóng kūn jì, zūn guān hòu cì chǒng zhī. zhào lù jiǎ shǐ wǎng yù zhī. jiǎ zhì, nán yuè wáng shàng shū xiè, yuàn wèi fān chén fèng zhí gòng.
漢已定天下,為中國勞苦,故釋佗不誅,遣陸賈立佗為南越王。高后時,佗乃自稱為南越武帝,發兵攻長沙邊邑,敗數縣而去。(今長沙、衡陽等郡。)以兵威財物賂遺閩越、(即今閩川。)西甌駱越役屬焉,(西甌即駱越也,言西者以別東甌耳。今南海郡西南懷澤等郡。)東西萬餘里,南北數千里。及孝文帝初立,鎮撫天下,乃為佗親冢在真定,置守邑,歲時奉祠;召其從昆季,尊官厚賜寵之。詔陸賈使往諭之。賈至,南越王上書謝,願為藩臣奉職貢。
zhì wǔ dì jiàn yuán sì nián, tuó sūn hú shí, mǐn yuè wáng yǐng xìng bīng jī nán yuè biān yì. hú shǐ rén shàng shū yuē: liǎng yuè jù wèi fān chén, wú dé shàn xìng bīng xiāng gōng jī. jīn dōng yuè shàn qīn chén, chén bù gǎn xìng bīng, wéi tiān zǐ zhào zhī. yú shì tiān zǐ duō nán yuè yì, shǒu zhí yuē, wèi qiǎn liǎng jiāng wǎng tǎo mǐn yuè. huái nán wáng ān shàng shū jiàn yuē: fū yuè, fāng wài zhī dì, jiǎn fā wén shēn zhī rén yě, yuè rén jiǎn fā, gǔ jiǎn zì yě, jiǎn yǔ jiǎn tóng. bù kě yǐ guān dài zhī guó fǎ dù lǐ yě. zì sān dài zhī shèng, hú yuè bù yǔ shòu zhēng shuò, fēi qiáng bù néng fú, wēi bù néng zhì yě yǐ wèi bù jū zhī dì, bù mù zhī rén, bù zú yǐ fán zhōng guó yě. dì bù kě jū, ér rén bù kě mù yǎng. gù gǔ zhě fēng nèi diān fú, fēng nèi wèi fēng qí qiān lǐ zhī nèi. diān fú zhǔ lǐ wáng tián, yǐ gōng jì sì yě. fēng wài hóu fú, fēng wài, qiān lǐ zhī wài. hóu, hòu yě, wèi wáng zhě chì hòu. hóu wèi bīn fú, hóu fú zhī wài yòu yǒu wèi fú, bīn jiàn yú wáng, hóu wèi èr fú tóng wèi bīn yě. mán yí yào fú, yòu zài hóu wèi zhī wài, ér jū jiǔ zhōu zhī nèi zhě. yào yán yǐ wén dé yào shù zhī ěr. róng dí huāng fú. cǐ zài jiǔ zhōu zhī wài zhě yě. huāng yán qí huāng hū jué yuǎn, lái qù wú cháng. yuǎn jìn zhī shì yì yě. zì hàn chū dìng yǐ lái qī shí èr nián, wú yuè rén xiāng gōng jī zhě bù kě shèng shù, rán tiān zǐ wèi cháng jǔ bīng ér rù qí dì yě. chén wén yuè fēi yǒu chéng guō yì lǐ yě, chù xī gǔ zhī jiān, huáng zhú zhī zhōng, zhú cóng yě. zhú tián yuē huáng. xí yú shuǐ dòu, biàn yú yòng zhōu, dì shēn mèi ér duō shuǐ xiǎn. wèi, àn yě, yán duō cǎo mù. zhōng guó zhī rén bù zhī qí shì zǔ ér rù qí dì, suī bǎi bù dāng qí yī. dé qí dì, bù kě jùn xiàn yě gōng zhī, bù kě bào qǔ yě. yǐ dì tú chá qí shān chuān yào sài, xiāng qù bù guò cùn shù, ér xián dú shù bǎi qiān lǐ, zǔ xiǎn lín cóng, fú néng jǐn zhe. bù kě jǐn zài yú tú. zhe, zhāng xǔ fǎn. shì zhī ruò yì, xíng zhī shén nán. jīn zì gōng jī, ér bì xià yǐ bīng jiù zhī, shì fǎn yǐ zhōng guó ér láo mán yí yě. pí láo zhōng guó zhī rén yú mán yí zhī dì. qiě yuè rén yú zhuàng qīng báo, zhuàng, zhì jiàng fǎn. fù yuē fǎn fù, qí bù yòng tiān zǐ zhī fǎ dù, fēi yī rì zhī jī yě. yī bù fèng zhào, jǔ bīng zhū zhī, chén kǒng hòu bīng gé wú shí dé xī yě. jīn fā bīng xíng shù qiān lǐ, zī yī liáng, rù yuè dì, yú jiào ér shù lǐng, jiào yīn qiáo, wèi ài dào yú chē yě. tuō zhōu ér rù shuǐ, tuō, yè yě, yīn tuó. xià yuè shǔ shí, ōu xiè huò luàn zhī bìng xiāng suí shǔ yě. céng wèi jiē rèn, sǐ shāng zhě bì zhòng yǐ. qiě yuè rén guǎ lì báo cái, bù néng lù zhàn, yòu wú chē qí gōng nǔ zhī yòng, rán ér bù kě rù zhě, yǐ bǎo dì xiǎn, ér zhōng guó zhī rén bù néng qí shuǐ tǔ yě. néng, kān. nán fāng shǔ shī, jìn xià dān rè, dān, huáng bìng, dīng gàn fǎn. bào lù shuǐ jū, fù shé hē chóng, hē, dú yě, yīn hè. jí yì jiē zuò, bīng wèi xuè rèn ér bìng sǐ shí èr sān, suī jǔ yuè guó ér lǔ zhī, bù zú yǐ cháng suǒ wáng. jǔ wèi zǒng qǔ yě. chén wén dào lù yán, mǐn yuè wáng dì jiǎ shì wáng ér shā zhī, jiǎ zhě mǐn wáng dì zhī míng. jiǎ yǐ zhū sǐ, qí rén wèi yǒu suǒ shǔ. bì xià ruò yù lái nèi, chù zhī zhōng guó, shǐ zhòng chén lín cún wèi shěng wèn. yǐ zhāo zhì zhī, cǐ bì xié yòu fú lǎo yǐ guī shèng dé. ruò bì xià wú suǒ yòng zhī, zé jì qí jué shì, cún qí wáng guó, jiàn qí wáng hóu, cǐ bì wěi zhì wèi fān chén, dài gōng gòng zhí. bì xià yǐ fāng cùn zhī yìn, zhàng èr zhī zǔ, bù láo yī zú, bù dùn yī jǐ, dùn yīn dùn. ér wēi dé bìng xíng. jīn yǐ bīng rù qí dì, bì zhì tù táo rù shān lín xiǎn zǔ. rú zhì tù zhī táo cuàn, ér rù shān lín xiǎn zǔ zhī zhōng. bèi ér qù zhī, zé fù xiāng qún jù liú ér shǒu zhī, lì suì jīng nián, zé shì zú bà juàn, bà yīn pí. shí liáng fá jué, nán zǐ bù dé gēng jià shù zhǒng, fù rén bù dé fǎng jī zhī rèn. rèn, nǚ jīn fǎn. bì xià yǐ sì hǎi wèi jìng, jiǔ zhōu wèi jiā, shēng rén zhī shǔ jiē wèi chén qiè, rén tú zhī zhòng zú yǐ fèng qiān guān zhī gōng, zū shuì zhī shōu zú yǐ gěi chéng yú zhī yù, hào lìng tiān xià, sì hǎi zhī nèi mò bù xiǎng yīng. bì xià chuí dé huì yǐ fù yù zhī, shǐ yuán yuán zhī méng ān shēng lè yè, zé zé bèi wàn dài, chuán zhī zǐ sūn. yí dí zhī dì hé zú yǐ wèi yī rì zhī jiān xián dú yuē xián. dé qí dì wù bù zú wèi yī rì xián xiá zhī yú. ér fán hàn mǎ zhī láo hū? dì bù cóng. bīng wèi yú lǐng, mǐn yuè wáng dì yú shàn shā yǐng yǐ jiàng, yú shì bà bīng.
至武帝建元四年,佗孫胡時,閩越王郢興兵擊南越邊邑。胡使人上書曰:「兩越俱為藩臣,無得擅興兵相攻擊。今東越擅侵臣,臣不敢興兵,唯天子詔之。」於是天子多南越義,守職約,為遣兩將往討閩越。淮南王安上書諫曰:」夫越,方外之地,劗發文身之人也,(越人劗發,古翦字也,劗與翦同。)不可以冠帶之國法度理也。自三代之盛,胡、越不與受正朔,非強不能服,威不能制也;以為不居之地,不牧之人,不足以煩中國也。(地不可居,而人不可牧養。)故古者封內甸服,(封內謂封圻千里之內。甸服主理王田,以供祭祀也。)封外侯服,(封外,千里之外。侯,候也,為王者斥候。)侯衛賓服,(侯服之外又有衛服,賓見於王,侯衛二服同為賓也。)蠻夷要服,(又在侯衛之外,而居九州之內者。要言以文德要束之耳。)戎狄荒服。(此在九州之外者也。荒言其荒忽絕遠,來去無常。)遠近之勢異也。自漢初定以來七十二年,吳、越人相攻擊者不可勝數,然天子未嘗舉兵而入其地也。臣聞越非有城郭邑里也,處谿谷之間,篁竹之中,(竹叢也。竹田曰篁。)習於水斗,便於用舟,地深昧而多水險。(味,暗也,言多草木。)中國之人不知其勢阻而入其地,雖百不當其一。得其地,不可郡縣也;攻之,不可暴取也。以地圖察其山川要塞,相去不過寸數,而閒獨數百千里,阻險林叢,弗能盡著。(不可盡載於圖。著,張許反。)視之若易,行之甚難。今自攻擊,而陛下以兵救之,是反以中國而勞蠻夷也。(疲勞中國之人於蠻夷之地。)且越人愚戇輕薄,(戇,陟降反。)負約反覆,其不用天子之法度,非一日之積也。壹不奉詔,舉兵誅之,臣恐後兵革無時得息也。今發兵行數千里,資衣糧,入越地,輿轎而隃嶺,(轎音橋,謂隘道輿車也。)拕舟而入水,(拕,曳也,音佗。)夏月暑時,歐洩霍亂之病相隨屬也。曾未接刃,死傷者必眾矣。且越人寡力薄材,不能陸戰,又無車騎弓弩之用,然而不可入者,以保地險,而中國之人不能其水土也。(能,堪。)南方暑濕,近夏癉熱,(癉,黃病,丁幹反。)暴露水居,蝮蛇蠚蟲,(蠚,毒也,音壑。)疾疫皆作,兵未血刃而病死十二三,雖舉越國而虜之,不足以償所亡。(舉謂總取也。)臣聞道路言,閩越王弟甲弒王而殺之,(甲者閩王弟之名。)甲以誅死,其人未有所屬。陛下若欲來內,處之中國,使重臣臨存(謂省問。)以招致之,此必攜幼扶老以歸聖德。若陛下無所用之,則繼其絕世,存其亡國,建其王侯,此必委質為藩臣,代供貢職。陛下以方寸之印,丈二之組,不勞一卒,不頓一戟,(頓音鈍。)而威德並行。今以兵入其地,必雉兔逃入山林險阻。(如雉兔之逃竄,而入山林險阻之中。)背而去之,則復相群聚;留而守之,歷歲經年,則士卒罷倦,(罷音疲。)食糧乏絕,男子不得耕稼樹種,婦人不得紡績織紝。(紝,女今反。)陛下以四海為境,九州為家,生人之屬皆為臣妾,人徒之眾足以奉千官之供,租稅之收足以給乘輿之御,號令天下,四海之內莫不響應。陛下垂德惠以覆育之,使元元之甿安生樂業,則澤被萬代,傳之子孫。夷狄之地何足以為一日之間(閒讀曰閒。得其地物不足為一日閒暇之虞。)而煩汗馬之勞乎?」帝不從。兵未逾嶺,閩越王弟餘善殺郢以降,於是罷兵。
hòu zhì sūn xìng lì. qí mǔ tài hòu běn zhōng guó rén, quàn wáng jí xìng chén shàng shū qǐng bǐ nèi zhū hóu, sān suì yī zhāo. qí xiāng lǚ jiā bù yù, suì fǎn, gōng shā tài hòu wáng, jǐn shā hàn shǐ zhě, lì hú zhǎng nán jiàn dé wèi wáng, fā bīng shǒu yào hài chù. yú shì lìng yuè rén jí jiāng huái yǐ nán lóu chuán shí wàn shī wǎng tǎo zhī. yuán dǐng wǔ nián qiū, wèi wèi lù bó dé wèi fú bō jiāng jūn, zì guì yáng, xià huì shuǐ jīn lián shān jùn yǒu huì shuǐ, tōng sì huì. huò zuò huáng. huì yīn huì. zhǔ jué dū wèi yáng pū wèi lóu chuán jiāng jūn, chū zhāng jùn, xià héng pǔ jīn nán kāng jùn tài kāng xiàn xī nán. gù guī yì yuè hóu èr rén gù yuè rén, jiàng wèi hóu. wèi gē chuán xià lài jiāng jūn, lài, shuǐ liú shā shàng yě. wǔ zǐ xū yǒu gē chuán yǐ zài gān gē, yīn wèi zhī gē chuán. chū líng líng, jīn jùn. huò xià lí shuǐ, jīn guì jiāng. huò dǐ cāng wú jīn jùn. shǐ chí yì hóu yuè rén, míng yí. yīn bā shǔ zuì rén, fā yè láng bīng, xià zāng kē jiāng: xián huì pān yú. yuán dǐng liù nián dōng, lóu chuán jiāng jūn jiāng jīng zú xiān xiàn xún xiá, pò shí mén, jīn nán hǎi jùn běi. dé yuè chuán sù, yīn tuī ér qián, cuò yuè fēng. fú bō jiāng jūn jiāng zuì rén dào yuǎn hòu qī, yǔ lóu chuán huì, nǎi yǒu qiān yú rén, suì jù jìn. lóu chuán jū qián, zhì pān yú. jiàn dé jiā jiē chéng shǒu. lóu chuán zì zé biàn chù, jū dōng nán miàn, fú bō jū xī běi miàn. huì mù, lóu chuán gōng bài yuè rén, zòng huǒ shāo chéng. yuè sù wén fú bō, mù, bù zhī qí bīng duō shǎo. fú bō nǎi qiǎn shǐ zhāo xiáng zhě, cì yìn shòu, fù zòng lìng xiāng zhāo. lái jiàng zhě jí cì yǐ hóu yìn, ér fàng lìng hái, gèng xiāng zhāo yù. lóu chuán lì gōng shāo dí, fǎn qū ér rù fú bō yíng zhōng. chí míng, chí, zhàng èr fǎn. chéng zhōng jiē xiáng fú bō. lǚ jiā jiàn dé yǐ yè yǔ qí shǔ shù bǎi rén wáng rù hǎi. fú bō qiǎn rén zhuī. yǐ gù qí xiào sī mǎ sū hóng dé jiàn dé, yuè láng dōu jī yuè zhōng suǒ zhì láng. dé jiā. gē chuán xià lài jiāng jūn bīng jí chí yì hóu suǒ fā yè láng bīng wèi xià, nán yuè yǐ píng. suì yǐ qí dì wèi dān ěr zhū yá nán hǎi cāng wú yù lín hé pǔ jiāo zhǐ jiǔ zhēn rì nán jiǔ jùn, bìng jīn jùn dì, wéi jiāo zhǐ zé jīn ān nán yě. zhì jiāo zhǐ cì shǐ lǐng. zì tuó wáng hòu fán wǔ dài, jiǔ shí sān suì ér wáng yān.
後至孫興立。其母太后本中國人,勸王及幸臣上書請比內諸侯,三歲一朝。其相呂嘉不欲,遂反,攻殺太后、王,盡殺漢使者,立胡長男建德為王,發兵守要害處。於是令越人及江淮以南樓船十萬師往討之。元鼎五年秋,衛尉路博德為伏波將軍,自桂陽,下匯水;(今連山郡有匯水,通四會。或作湟。匯音會。)主爵都尉楊仆為樓船將軍,出章郡,下橫浦;(今南康郡太康縣西南。)故歸義越侯二人(故越人,降為侯。)為戈船、下瀨將軍,(瀨,水流沙上也。伍子胥有戈船以載干戈,因謂之戈船。)出零陵,(今郡。)或下離水,(今桂江。)或抵蒼梧;(今郡。)使馳義侯(越人,名遺。)因巴蜀罪人,發夜郎兵,下牂牁江:咸會番禺。元鼎六年冬,樓船將軍將精卒先陷尋陿,破石門,(今南海郡北。)得越船粟,因推而前,挫越鋒。伏波將軍將罪人道遠後期,與樓船會,乃有千餘人,遂俱進。樓船居前,至番禺。建德、嘉皆城守。樓船自擇便處,居東南面,伏波居西北面。會暮,樓船攻敗越人,縱火燒城。越素聞伏波,暮,不知其兵多少。伏波乃遣使招降者,賜印綬,復縱令相招。(來降者即賜以侯印,而放令還,更相招諭。)樓船力攻燒敵,反驅而入伏波營中。遲明,(遲,丈二反。)城中皆降伏波。呂嘉、建德以夜與其屬數百人亡入海。伏波遣人追。以故其校司馬蘇弘得建德,越郎都稽(越中所置郎。)得嘉。戈船、下瀨將軍兵及馳義侯所發夜郎兵未下,南越已平。遂以其地為儋耳、珠崖、南海、蒼梧、鬱林、合浦、交趾、九真、日南九郡,(並今郡地,惟交趾則今安南也。)置交趾刺史領。自佗王后凡五代,九十三歲而亡焉。
qí zhū yá dān ěr èr jùn zài hǎi zhōu shàng, dōng xī qiān lǐ, nán běi wǔ bǎi lǐ. jīn zhū yá děng jùn dì. qí qú shuài guì zhǎng ěr, jiē chuān zhū ér zhuì zhī, chuí jiān sān cùn. wǔ dì mò, zhū yá tài shǒu huì jī sūn xìng diào guǎng fú bù xiàn zhī, mán bù kān yì, suì gōng jùn shā xìng. xìng zi bào hé lǜ shàn rén hái fù pò zhī, zì lǐng jùn shì, tǎo jī yú dǎng, lián nián nǎi píng. bào qiǎn shǐ fēng hái yìn shòu, shàng shū yán zhuàng, zhì zhào jí yǐ bào wèi zhū yá tài shǒu, jí, jiù yě. wēi zhèng dà xíng, xiàn mìng suì zhì. zhōng guó tān qí zhēn lù, jiàn xiāng qīn wǔ, gù lǜ shù suì yī fǎn.
其珠崖、儋耳二郡在海洲上,東西千里,南北五百里。(今珠崖等郡地。)其渠帥貴長耳,皆穿珠而縋之,垂肩三寸。武帝末,珠崖太守會稽孫幸調廣幅布獻之,蠻不堪役,遂攻郡殺幸。幸子豹合率善人還復破之,自領郡事,討擊餘黨,連年乃平。豹遣使封還印綬,上書言狀,制詔即以豹為珠崖太守,(即,就也。)威政大行,獻命歲至。中國貪其珍賂,漸相侵侮,故率數歲一反。
zhì yuán dì shí, zhū yá shù fǎn. jiǎ yì sūn juān zhī shàng shū qǐng bù jī, yuē: chén wén yáo shùn yǔ sān shèng zhī dé, dì fāng bù guò shù qiān lǐ, xī bèi liú shā, dōng jiàn yú hǎi, shuò nán jì shēng jiào, qì yú sì hǎi, yù yǔ shēng jiào jí lǐ zhī, bù yù yǔ zhě bù jiàng lǐ yě, gù jūn chén gē dé, hán qì zhī wù, gè dé qí yí. wǔ dīng chéng wáng, yīn zhōu zhī dà rén yě, rán dì dōng bù guò jiāng huáng, xī bù guò dī qiāng, nán bù guò mán jīng, běi bù guò shuò fāng, shì yǐ sòng shēng bìng zuò, shì tīng zhī lèi, xián lè qí shēng, yuè shang shì chóng jiǔ yì ér xiàn, cǐ fēi bīng gé zhī suǒ néng zhì. jí qí shuāi yě, nán zhēng bù hái. yǐ zhì yú qín, xìng bīng yuǎn gōng, tān wài xū nèi, wù yù guǎng dì, bù lǜ qí hài, ér tiān xià kuì pàn. lài shèng hàn wèi bǎi xìng qǐng mìng, píng dìng tiān xià. zhì xiào wén huáng dì, yǎn wǔ xíng wén, zé duàn yù shù bǎi, rén fù sì shí, dīng nán sān nián ér yī shì. shí yǒu xiàn qiān lǐ mǎ zhě, zhào bù shòu, qí lìng sì fāng wú lái xiàn. zhì xiào wǔ huáng dì, yǐ guó fù rén yì, rǎng què xiōng nú, xī lián zhū guó, zhì yú ān xī, dōng guò jié shí, yǐ xuán tú lè làng wèi jùn, gēng yí yíng sāi, zhì nán hǎi yǐ wèi jiǔ jùn, zé tiān xià duàn yù wàn shù, rén fù shù bǎi, zào yán tiě jiǔ què zhī lì yǐ zuǒ yòng dù, yóu bù néng zú. dāng cǐ zhī shí, kòu zéi bìng qǐ, zhēng fá bù xiū zhī gù yě. jīn bì xià bù rěn juān juān zhī fèn, yù qū shì zhòng jǐ zhī dà hǎi zhī zhōng, kuài xīn yōu míng zhī dì, fēi suǒ yǐ jiù zhù jī jǐn, bǎo quán yuán yuán yě. shī yún:' chǔn ěr mán jīng, dà bāng wèi chóu'. zì gǔ ér huàn zhī jiǔ yǐ, hé kuàng nǎi fú qí nán wàn lǐ zhī mán hū? luò yuè zhī rén, fù zǐ tóng chuān ér yù, xiāng xí yǐ bí yǐn, yǔ qín shòu wú yì, běn bù zú jùn xiàn zhì yě. zhuān zhuān dú jū yī hǎi zhī zhōng, wù lù qì shī, duō dú cǎo chóng shé shuǐ tǔ zhī hài, rén wèi jiàn lǔ, zhàn shì zì sǐ. yòu fēi dú zhū yá yǒu zhū xī dài mào yě, qì zhī bù zú xī, bù jī bù sǔn wēi. qí rén pì yóu yú biē, hé zú tān yě. chén qiè yǐ wǎng zhě qiāng jūn yán zhī: bào shī céng bù yī nián, bīng chū bù yú qiān lǐ, fèi sì shí yú wàn wàn, dà sī nóng qián jǐn, nǎi yǐ shào fǔ jìn qián xù zhī. fū yī yú wèi bù shàn, fèi shàng rú cǐ, kuàng yú láo shī yuǎn gōng, wáng shì wú gōng hū! qiú zhī wǎng gǔ zé bù hé, shī zhī dāng jīn yòu bù biàn. chén yú yǐ wèi fēi guān dài zhī guó, yǔ gòng suǒ jí, chūn qiū suǒ lǐ, jiē kě qiě wú yǐ wèi. zhì chū yuán sān nián, suì bà zhī. fán lì jùn liù shí wǔ suì.
至元帝時,珠崖數反。賈誼孫捐之上書請不擊,曰:「臣聞堯、舜、禹三聖之德,地方不過數千里,西被流沙,東漸於海,朔南暨聲教,迄於四海,欲與聲教即理之,不欲與者不彊理也,故君臣歌德,含氣之物,各得其宜。武丁、成王,殷、周之大仁也,然地東不過江黃,西不過氐羌,南不過蠻荊,北不過朔方,是以頌聲並作,視聽之類,咸樂其生,越裳氏重九譯而獻,此非兵革之所能致。及其衰也,南征不還。以至於秦,興兵遠攻,貪外虛內,務欲廣地,不慮其害,而天下潰畔。賴聖漢為百姓請命,平定天下。至孝文皇帝,偃武行文,則斷獄數百,人賦四十,丁男三年而一事。時有獻千里馬者,詔不受,其令四方無來獻。至孝武皇帝,以國富人逸,攘卻匈奴,西連諸國,至於安息,東過碣石,以玄菟、樂浪為郡,更移營塞,制南海以為九郡,則天下斷獄萬數,人賦數百,造鹽鐵酒榷之利以佐用度,猶不能足。當此之時,寇賊並起,征伐不休之故也。今陛下不忍涓涓之忿,欲驅士眾擠之大海之中,快心幽冥之地,非所以救助饑饉,保全元元也。詩云:'蠢爾蠻荊,大邦為讎'。自古而患之久矣,何況乃服其南萬里之蠻乎?駱越之人,父子同川而浴,相習以鼻飲,與禽獸無異,本不足郡縣置也。顓顓獨居一海之中,霧露氣濕,多毒草蟲蛇水土之害,人未見虜,戰士自死。又非獨珠崖有珠犀玳瑁也,棄之不足惜,不擊不損威。其人譬猶魚鱉,何足貪也。臣竊以往者羌軍言之:暴師曾不一年,兵出不逾千里,費四十餘萬萬,大司農錢盡,乃以少府禁錢續之。夫一隅為不善,費尚如此,況於勞師遠攻,亡士無功乎!求之往古則不合,施之當今又不便。臣愚以為非冠帶之國,禹貢所及,春秋所理,皆可且無以為。」至初元三年,遂罷之。凡立郡六十五歲。
fán jiāo zhǐ suǒ tǒng, suī zhì jùn xiàn, ér yán yǔ gè yì, zhòng yì nǎi tōng. rén rú qín shòu, zhǎng yòu wú bié. xiàng jì tú xiǎn, wèi jì yú xiàng shàng. yǐ bù guàn tóu ér zhe zhī. hòu pō xǐ zhōng guó zuì rén, shǐ zá jū qí xián, nǎi shāo zhī yán yǔ, jiàn jiàn lǐ huà.
凡交趾所統,雖置郡縣,而言語各異,重譯乃通。人如禽獸,長幼無別。項髻徒跣,(為髻於項上。)以布貫頭而著之。後頗徙中國罪人,使雜居其閒,乃稍知言語,漸見禮化。
guāng wǔ zhōng xìng, xī guāng wèi jiāo zhǐ, rèn yán shǒu jiǔ zhēn, jiāo zhǐ jiǔ zhēn bìng jīn jùn dì. yú shì jiào qí gēng jià, zhì wèi guān lǚ. chū shè méi pīng, shǐ zhī yīn qǔ, jiàn lì xué xiào, dǎo zhī lǐ yì.
光武中興,錫光為交趾,任延守九真,(交趾、九真並今郡地。)於是教其耕稼,制為冠履。初設媒娉,始知姻娶,建立學校,導之禮義。
jiàn wǔ shí liù nián, jiāo zhǐ nǚ zǐ zhēng cè jí qí mèi zhēng èr fǎn, gōng jùn. zhēng cè zhě, mí líng xiàn luò jiāng zhī nǚ yě, mí yīn mí, jīn chéng huà jùn dì. jià wèi zhū yuān rén shī suǒ qī, shén xióng yǒng. hàn zhū yuān jīn ān nán fǔ xiàn. jiāo zhǐ tài shǒu sū dìng yǐ fǎ shéng zhī. cè fèn, gù fǎn. yú shì jiǔ zhēn rì nán hé pǔ mán lǐ jiē yīng zhī, fán lüè liù shí wǔ chéng, zì lì wèi wáng. jiāo zhǐ cì shǐ jí zhū tài shǒu jǐn dé zì shǒu. shí bā nián, qiǎn fú bō jiāng jūn mǎ yuán lóu chuán jiāng jūn duàn zhì, fà zhǎng shā jīn zhǎng shā héng yáng jùn dì. guì yáng jīn guì yáng lián shān jùn dì. líng líng jīn líng líng jiāng huá jùn dì. cāng wú jīn měng shān kāi jiāng cāng wú xún jiāng jùn dì. bīng wàn yú rén tǎo zhī. míng nián xià sì yuè, yuán pò jiāo zhǐ, zhǎn zhēng cè zhēng èr děng, yú jiē jiàng sàn. jìn jī jiǔ zhēn zéi dōu yáng děng, pò jiàng zhī. xǐ qí qú shuài sān bǎi yú kǒu yú líng líng, lǐng biǎo xī píng.
建武十六年,交趾女子徵側及其妹徵貳反,攻郡。徵側者,麊泠縣雒將之女也,(麊音麋,今承化郡地。)嫁為朱鳶人詩索妻,甚雄勇。(漢朱鳶今安南府縣。)交趾太守蘇定以法繩之。側忿,故反。於是九真、日南、合浦蠻俚皆應之,凡略六十五城,自立為王。交趾刺史及諸太守僅得自守。十八年,遣伏波將軍馬援、樓船將軍段志,髮長沙、(今長沙、衡陽郡地。)桂陽、(今桂陽、連山郡地。)零陵、(今零陵、江華郡地。)蒼梧(今蒙山、開江、蒼梧、潯江郡地。)兵萬餘人討之。明年夏四月,援破交趾,斬徵側、徵貳等,餘皆降散。進擊九真賊都陽等,破降之。徙其渠帥三百餘口於零陵,嶺表悉平。
zhāng dì yuán hé chū, rì nán jiǎo wài mán yí jiū bù shì rén mán yí bié hào. yì háo xiàn shēng xī bái zhì.
章帝元和初,日南徼外蠻夷究不事人(蠻夷別號。)邑豪獻生犀、白雉。
hé dì yǒng yuán zhōng, rì nán xiàng lín zài rì nán jùn jiè, jīn lín yì guó. mán yí èr qiān yú rén kòu lüè bǎi xìng, yú shì zhì xiàng lín jiāng bīng zhǎng shǐ, yǐ fáng qí huàn.
和帝永元中,日南、象林(在日南郡界,今林邑國。)蠻夷二千餘人寇掠百姓,於是置象林將兵長史,以防其患。
shùn dì yǒng hé èr nián, rì nán xiàng lín jiǎo wài mán yí qū lián děng shù qiān rén gōng xiàng lín xiàn, shāo chéng sì, shā zhǎng lì. zhōu jùn bìng lì tǎo zhī, bù lì. dì zhào gōng qīng bǎi guān jí sì fǔ yuàn shǔ, dà wèi sī mǎ sī kōng dà jiāng jūn fǔ. wèn qí fāng lüè, jiē yì qiǎn jīng jīn nán yáng jiāng líng jiāng xià ān lù yì yáng zhǎng shā héng yáng děng jùn dì. yáng jīn huái nán guǎng líng děng jùn, jiāng nán dān yáng děng jùn jiāng xī zhāng jùn děng dì. yǎn jīn chén liú líng chāng dōng píng jì yáng jì yīn děng jùn dì. jīng hé jīn yǐng chuān rǔ nán huái yáng suī yáng rǔ yīn děng jùn. sì wàn bīng fù zhī. dà jiāng jūn cóng shì zhōng láng lǐ gù bó yuē: ruò jīng yáng wú shì, fā zhī kě yě. jīn èr zhōu dào zéi, pán jié bù sàn, ér fù rǎo dòng, bì gēng shēng huàn. yòu yǎn zhōu jīng hé zhī rén, yuǎn fù wàn lǐ, zhào shū pò cù, bì zhì pàn wáng. jūn xíng sān shí lǐ wèi chéng, ér qù rì nán jiǔ qiān yú lǐ, sān bǎi rì nǎi dào, jì rén lǐn wǔ shēng, gǔ shēng xiǎo, gù yuē wǔ shēng. yòng mǐ liù shí wàn hú, bù jì jiāng lì lǘ mǎ zhī shí, dàn fù jiǎ zì zhì, fèi biàn ruò cǐ. jiǔ zhēn rì nán xiāng qù qiān lǐ, fā qí lì rén, yóu shàng bù kān, hé kuàng sì zhōu zhī zú yǐ fù wàn lǐ zhī jiān zāi! qián zhōng láng jiāng yǐn jiù tǎo yì zhōu pàn qiāng, yì zhōu yàn yuē:' lǔ lái shàng kě, yǐn lái shā wǒ!' hòu jiù zhēng hái, yǐ bīng fù cì shǐ zhāng qiáo, qiáo yīn qí jiāng lì, xún yuè zhī jiān, pò tiǎn kòu lǔ. cǐ fā jiāng wú yì zhī xiào, zhōu jùn kě rèn zhī yàn yě. yí gèng xuǎn yǒu yǒng lüè rén huì rèn jiāng shuài zhě, yǐ wèi cì shǐ tài shǒu, xī shǐ wǎng zhǐ jiāo zhǐ fǔ xià. shí cì shǐ lǐ guǎng xìn, jīn cāng wú jùn cāng wú xiàn. jīn rì nán bīng dān wú gǔ, shǒu jì bù zú, zhàn yòu bù néng, kě yī qiè xǐ qí lì rén běi yī jiāo zhǐ, shì jìng zhī hòu, nǎi lìng guī běn. hái mù mán yí, shǐ zì xiāng gōng. yǒu néng fǎn jiān zhì tóu shǒu zhě, xǔ yǐ fēng hóu liè tǔ zhī shǎng. gù bīng zhōu cì shǐ zhǎng shā zhù liáng, xìng duō yǒng jué, yòu nán yáng zhāng qiáo, qián zài yì zhōu yǒu pò lǔ zhī gōng, jiē kě rèn yòng. xī wén dì jiù jiā wèi shàng wèi yún zhōng shǒu, āi dì jí bài gōng shě wèi tài shān tài shǒu, yí jí bài liáng děng, biàn dào zhī guān. yú shì bài zhù liáng wèi jiǔ zhēn tài shǒu, zhāng qiáo wèi jiāo zhǐ cì shǐ. qiáo liáng zhì, dān chē rù zéi dì, shè fāng lüè, zhāo yǐ wēi xìn, lǐng wài fù píng. qí hòu lǚ wèi fǎn pàn, zhōu jùn bīng tǎo jiàng zhī.
順帝永和二年,日南、象林徼外蠻夷區憐等數千人攻象林縣,燒城寺,殺長吏。州郡併力討之,不利。帝召公卿百官及四府掾屬,(大尉、司馬、司空、大將軍府。)問其方略,皆議遣荊、(今南陽、江陵、江夏、安陸、義陽、長沙、衡陽等郡地。)揚、(今淮南廣陵等郡,江南丹陽等郡、江西章郡等地。)兗、(今陳留、靈昌、東平、濟陽、濟陰等郡地。)荊河(今潁川、汝南、淮陽、睢陽、汝陰等郡。)四萬兵赴之。大將軍從事中郎李固駮曰:「若荊、揚無事,發之可也。今二州盜賊,盤結不散,而復擾動,必更生患。又兗州、荊河之人,遠赴萬里,詔書迫促,必致叛亡。軍行三十里為程,而去日南九千餘里,三百日乃到,計人廩五升,(古升小,故曰五升。)用米六十萬斛,不計將吏驢馬之食,但負甲自致,費便若此。九真、日南相去千里,發其吏人,猶尚不堪,何況四州之卒以赴萬里之艱哉!前中郎將尹就討益州叛羌,益州諺曰:'虜來尚可,尹來殺我!'後就徵還,以兵付刺史張喬,喬因其將吏,旬月之間,破殄寇虜。此發將無益之效,州郡可任之驗也。宜更選有勇略仁惠任將帥者,以為刺史、太守,悉使往止交趾府下。(時刺史理廣信,今蒼梧郡蒼梧縣。)今日南兵單無穀,守既不足,戰又不能,可一切徙其吏人北依交趾,事靜之後,乃令歸本。還募蠻夷,使自相攻。有能反間致頭首者,許以封侯裂土之賞。故并州刺史長沙祝良,性多勇決,又南陽張喬,前在益州有破虜之功,皆可任用。昔文帝就加魏尚為雲中守,哀帝即拜龔舍為太山太守,宜即拜良等,便道之官。」於是拜祝良為九真太守,張喬為交趾刺史。喬、良至,單車入賊地,設方略,招以威信,嶺外復平。其後屢為反叛,州郡兵討降之。
zhì líng dì jiàn níng sān nián, yù lín jīn jùn tài shǒu gǔ yǒng yǐ ēn xìn zhāo xiáng wū hǔ rén shí yú wàn nèi shǔ, jiē shòu guān dài, kāi zhì qī xiàn. rán zì hàn yǐ hòu, liè zhì zhōu xiàn, liáo sú nán lǐ, lǜ shù suì yī luàn, zhōng bù zú wèi dà huàn. dà táng dà lì zhōng, xún zhōu cì shǐ gē shū huǎng xí shā lǐng nán jié dù shǐ lǚ chóng bì, jù guǎng zhōu fǎn, zhào hù bù shàng shū lù jì gōng sì gōng zǒng bīng tǎo zhī. huǎng lǜ qí tú shǒu jù, fán sān suì ér miè.
至靈帝建寧三年,鬱林(今郡)太守谷永以恩信招降烏滸人十餘萬內屬,皆受冠帶,開置七縣。然自漢以後,列置州縣,獠俗難理,率數歲一亂,終不足為大患。(大唐大曆中,循州刺史哥舒晃襲殺嶺南節度使呂崇賁,據廣州反,詔戶部尚書路冀公嗣恭總兵討之。晃率其徒守拒,凡三歲而滅。)
hǎi nán xù lüè
海南序略
hǎi nán zhū guó, hàn shí tōng yān. dà dǐ zài jiāo zhōu nán jí xī nán, jū dà hǎi zhōng zhōu shàng, xiāng qù huò sān wǔ qiān lǐ, yuǎn zhě èr sān wàn lǐ. chéng bó jǔ fān, dào lǐ bù kě xiáng zhī. wài guó zhū shū suī yán lǐ shù, yòu fēi dìng shí yě. qí xī yǔ zhū hú guó jiē. yuán dǐng zhōng, qiǎn fú bō jiāng jūn lù bó dé kāi bǎi yuè, zhì rì nán jùn. qí jiǎo wài zhū guó, zì wǔ dì yǐ lái jiē xiàn jiàn. hòu hàn huán dì shí, dà qín tiān zhú jiē yóu cǐ dào qiǎn shǐ gòng xiàn. jí wú sūn quán, qiǎn xuān huà cóng shì zhū yīng zhōng láng kāng tài shǐ zhū guó, qí suǒ jīng jí chuán wén, zé yǒu bǎi shù shí guó, yīn lì jì chuán. jìn dài tōng zhōng guó zhě gài xiān. jí sòng qí, zhì zhě yǒu shí yú guó. zì liáng wǔ suí yáng, zhū guó shǐ zhì yú yú qián dài. dà táng zhēn guān yǐ hòu, shēng jiào yuǎn bèi, zì gǔ wèi tōng zhě zhòng yì ér zhì, yòu duō yú liáng suí yān. qí wú yì wén, yì bù fù gèng jì.
海南諸國,漢時通焉。大抵在交州南及西南,居大海中洲上,相去或三五千里,遠者二三萬里。乘舶舉帆,道里不可詳知。外國諸書雖言裡數,又非定實也。其西與諸胡國接。元鼎中,遣伏波將軍路博德開百越,置日南郡。其徼外諸國,自武帝以來皆獻見。後漢桓帝時,大秦、天竺皆由此道遣使貢獻。及吳孫權,遣宣化從事朱應、中郎康泰使諸國,其所經及傳聞,則有百數十國,因立記傳。晉代通中國者蓋鮮。及宋齊,至者有十餘國。自梁武、隋煬,諸國使至逾於前代。大唐貞觀以後,聲教遠被,自古未通者重譯而至,又多於梁、隋焉。其無異聞,亦不復更記。
huáng zhī
黃支
huáng zhī guó, hàn shí tōng yān. hé pǔ rì nán zhī nán sān wàn lǐ, sú lüè yǔ zhū yá xiāng lèi. zì wǔ dì yǐ lái jiē xiàn jiàn, yǒu míng zhū yù bì liú lí qí shí yì wù. dà zhū zhì wéi èr cùn yǐ xià, ér zhì yuán zhě, zhì zhī píng dì, zhōng rì bù tíng.
黃支國,漢時通焉。合浦、日南之南三萬里,俗略與珠崖相類。自武帝以來皆獻見,有明珠、玉璧、琉璃、奇石、異物。大珠至圍二寸以下,而至圓者,置之平地,終日不停。
gē luó
哥羅
gē luó guó, hàn shí wén yān. zài pán pán dōng nán, yì yuē gē luó fù shā luó guó yún. qí wáng xìng shǐ lì pó luó, míng mǐ shī bō luó. qí lǐ chéng lèi shí wèi zhī. chéng yǒu lóu què, mén yǒu jìn wèi, gōng shì fù zhī yǐ cǎo. guó yǒu èr shí sì zhōu ér wú xiàn. tíng liè yí zhàng, yǒu dào, yǐ kǒng què yǔ shì yān. bīng qì yǒu gōng jiàn dāo shuò pí jiǎ. zhēng fá jiē chéng xiàng, yī duì yǒu xiàng bǎi tóu, měi xiàng yǒu bǎi rén wèi zhī. xiàng ān yǒu gōu lán, zhī zhōng yǒu sì rén, yī rén zhí shuò, yī rén zhí gōng shǐ, yī rén zhí shū, yī rén zhí dāo. fù shuì rén chū yín yī zhū. guó wú cán sī má zhù, wéi chū gǔ bèi bù. chù yǒu niú, shǎo mǎ. qí sú, fēi yǒu guān zhě bù dé shàng fā guǒ tóu. yòu jià qǔ chū wèn hūn, wéi yǐ bīn láng wèi lǐ, duō zhě zhì èr bǎi pán. chéng hūn zhī shí, wéi yǐ huáng jīn wèi cái, duō zhě zhì èr bǎi liǎng. fù rén jià qì zé cóng fū xìng. yīn lè yǒu pí pá héng dí tóng bó tiě gǔ huáng. chuī lí jī gǔ. sǐ wáng zé fén shī, shèng yǐ jīn yīng, shěn zhī dà hǎi.
哥羅國,漢時聞焉。在槃槃東南,亦曰哥羅富沙羅國雲。其王姓矢利婆羅,名米失缽羅。其理城累石為之。城有樓闕,門有禁衛,宮室覆之以草。國有二十四州而無縣。庭列儀仗,有纛,以孔雀羽飾焉。兵器有弓、箭、刀、槊、皮甲。征伐皆乘象,一隊有象百頭,每象有百人衛之。象鞍有鈎欄,之中有四人,一人執槊,一人執弓矢,一人執殳,一人執刀。賦稅人出銀一銖。國無蠶絲、麻紵,唯出古貝布。畜有牛,少馬。其俗,非有官者不得上發裹頭。又嫁娶初問婚,惟以檳榔為禮,多者至二百盤。成婚之時,唯以黃金為財,多者至二百兩。婦人嫁訖則從夫姓。音樂有琵琶、橫笛、銅鈸、鐵鼓、簧。吹蠡擊鼓。死亡則焚屍,盛以金甖,沈之大海。
lín yì
林邑
lín yì guó, qín xiàng jùn lín yì xiàn dì. hàn wèi xiàng lín xiàn, shǔ rì nán jùn, gǔ yuè shang zhī jiè yě, zài jiāo zhǐ nán, hǎi xíng sān qiān lǐ. qí dì zòng guǎng kě liù bǎi lǐ, qù rì nán jiè sì bǎi yú lǐ. qí nán, shuǐ bù dào èr bǎi yú lǐ, yǒu xī tú yí, yì chēng wáng yān, mǎ yuán suǒ zhí liǎng tóng zhù, biǎo hàn jiè chù yě. mǎ yuán běi hái, liú shí yú hù yú tóng zhù chù. zhì suí yǒu sān bǎi yú hù, xī xìng mǎ, tǔ rén yǐ wèi liú yù, hào yuē mǎ liú rén. tóng zhù xún méi, mǎ liú rén cháng shí qí chù. lín yì guó jì: mǎ yuán shù liǎng tóng zhù yú xiàng lín nán jiè, yǔ xī tú guó fēn hàn zhī nán jìng. yòu yún: tóng zhù shān zhōu shí lǐ, xíng rú yǐ gài, xī kuà zhòng yán, dōng lín dà hǎi. qū qiú dào lǐ jì yòu yún: lín yì dà pǔ kǒu yǒu wǔ tóng zhù yān. hòu hàn mò dà luàn, xiàn gōng cáo xìng qū, yǒu zǐ yuē lián, shā xiàn lìng, zì hào wèi wáng, zi sūn xiāng chéng. wú shí tōng shǐ. qí hòu wáng wú sì, wài sūn fàn xióng dài lì. xióng sǐ, zi yì dài lì.
林邑國,秦象郡林邑縣地。漢為象林縣,屬日南郡,古越裳之界也,在交趾南,海行三千里。其地縱廣可六百里,去日南界四百餘里。其南,水步道二百餘里,有西屠夷,亦稱王焉,馬援所植兩銅柱,表漢界處也。(馬援北還,留十餘戶於銅柱處。至隋有三百餘戶,悉姓馬,土人以為流寓,號曰」馬流人」。銅柱尋沒,馬流人常識其處。林邑國記:「馬援樹兩銅柱於象林南界,與西屠國分漢之南境。」又云:「銅柱山周十里,形如倚蓋,西跨重岩,東臨大海。」屈璆道里記又云:」林邑大浦口有五銅柱焉。」)後漢末大亂,縣功曹姓區,有子曰連,殺縣令,自號為王,子孫相承。吳時通使。其後王無嗣,外孫范熊代立。熊死,子逸代立。
qí guó yǒu jīn shān, shí jiē chì sè, qí zhōng shēng jīn, jīn yè zé chū fēi, zhuàng rú yíng huǒ. yòu chū dài mào bèi chǐ gǔ bèi shěn mù xiāng. gǔ bèi zhě, shù míng yě, qí huá chéng shí rú é cuì, chōu yǐ jī fǎng zuò bù, jié bái yǔ zhù bù bù shū, yì rǎn chéng wǔ sè, zhī wèi bān bù yě. shěn mù xiāng, tǔ rén pò duàn zhī, jī yǐ suì nián, xiǔ làn ér xīn jié dú zài, zhì shuǐ zhōng zé shěn, gù míng yuē shěn xiāng. cì bù shěn zhě yuē zhàn xiāng yě. yòu chū xīng xīng shòu. ěr yǎ yún: ròu zhī měi zhě, xīng xīng zhī chún. duō hǔ pò. sōng zhī lún rù dì, qiān suì wèi fú líng, yòu qiān suì wèi hǔ pò. yòu yún fēng zhī wèi zhī. hǔ pò zài dì, qí shàng jí páng bù shēng cǎo mù, shēn zhě huò bā jiǔ chǐ, dà rú hú, xuē qù pí chéng yān, chū rú táo jiāo, níng chéng nǎi jiān. qí jīn bǎo wù chǎn, dà dǐ yǔ jiāo zhǐ tóng.
其國有金山,石皆赤色,其中生金,金夜則出飛,狀如螢火。又出玳瑁、貝齒、古貝、沈木香。古貝者,樹名也,其華成時如鵝毳,抽以績紡作布,潔白與紵布不殊,亦染成五色,織為斑布也。沈木香,土人破斷之,積以歲年,朽爛而心節獨在,置水中則沈,故名曰沈香。次不沈者曰棧香也。又出猩猩獸。(爾雅云:「肉之美者,猩猩之唇。」)多琥珀。松脂淪入地,千歲為茯苓,又千歲為琥珀。又雲楓脂為之。琥珀在地,其上及旁不生草木,深者或八九尺,大如斛,削去皮成焉,初如桃膠,凝成乃堅。其金寶物產,大抵與交趾同。
yǐ zhuān wèi chéng, shèn huī tú zhī. jū chù wèi gé, míng yuē gàn lán, jiē kāi běi hù yǐ xiàng rì, huò dōng xī wú dìng. zūn guān yǒu èr: qí yī yuē xī nà pó dì, qí èr yuē sà pó dì gē. qí shǔ guān sān děng: qí yī lún duō xìng, cì gē lún zhì dì, cì yǐ dì jiā lán. wài guān fēn wèi èr bǎi yú bù, qí zhǎng guān yuē fú luó, cì yuē ā lún, rú mù zǎi zhī chà yě. shū shù yè wèi zhǐ, shī yē yè wèi xí. nán nǚ jiē yǐ héng fú gǔ bèi rào yāo yǐ xià, wèi zhī gàn màn, yì yuē dōu màn. chuān ěr guàn xiǎo huán. guì zhě zhe gé lǚ, jiàn zhě xiǎn xíng. zì lín yì fú nán zhū guó jiē rán yě. qí wáng dài jīn huā guān, xíng rú zhāng fǔ, jiā yīng luò, chū zé chéng xiàng, chuī luó jī gǔ, zhào gǔ bèi sǎn, yǐ gǔ bèi wèi fān qí. guó bù shè xíng fǎ, yǒu zuì zhě shǐ xiàng tà shā zhī. lín yì pǔ wài yǒu bù láo shān, zuì rén yì sòng cǐ shān, lìng qí zì sǐ. qí dà xìng hào pó luó mén, jià qǔ bì yòng bā yuè. nǚ xiān qiú nán, yóu guì nán ér jiàn nǚ yě. tóng xìng hái xiāng hūn yīn. rén xìng xiōng hàn, guǒ yú zhàn dòu. yǒu gōng jiàn dāo shuò, yǐ zhú wèi nǔ. lè yǒu qín dí pí pá wǔ xián, pō yǔ zhōng guó tóng. měi jī gǔ yǐ jǐng zhòng, chuī lí yǐ jí róng. qí rén shēn mù gāo bí, fā quán sè hēi. fù rén chuí jì. sì shí xuān nuǎn, wú shuāng xuě. wáng sǐ qī rì ér zàng, yǒu guān zhě sān rì, shù rén yī rì. jiē yǐ hán shèng shī, gǔ wǔ dǎo cóng, yù zhì shuǐ cì, jī xīn fén zhī. shōu yú gǔ, wáng zé nèi jīn yīng zhōng, shěn zhī yú hǎi yǒu guān zhě yǐ tóng, shěn zhī hǎi kǒu shù rén yǐ wǎ, sòng zhī yú jiāng. nán nǚ jié fā, suí sàng zhì shuǐ cì, jǐn āi ér zhǐ. qí guǎ fù gū jū, sàn fā zhì lǎo. rén jiē fèng shì fǎ, wén zì tóng yú tiān zhú. wáng shì ní qián dào, zhù jīn yín rén xiàng dà shí wéi.
以塼為城,蜃灰塗之。居處為閣,名曰干闌,皆開北戶以向日,或東西無定。尊官有二:其一曰西那婆帝,其二曰薩婆地歌。其屬官三等:其一倫多姓,次歌倫致帝,次乙地伽蘭。外官分為二百餘部,其長官曰弗羅,次曰阿倫,如牧宰之差也。書樹葉為紙,施椰葉為席。男女皆以橫幅古貝繞腰以下,謂之干漫,亦曰都漫。穿耳貫小鐶。貴者著革履,賤者跣行。自林邑、扶南諸國皆然也。其王戴金花冠,形如章甫,加瓔珞,出則乘象,吹螺擊鼓,罩古貝繖,以古貝為幡旗。國不設刑法,有罪者使象蹋殺之。林邑浦外有不勞山,罪人亦送此山,令其自死。其大姓號婆羅門,嫁娶必用八月。女先求男,由貴男而賤女也。同姓還相婚姻。人性兇悍,果於戰鬥。有弓、箭、刀、槊,以竹為弩。樂有琴、笛、琵琶、五弦,頗與中國同。每擊鼓以警眾,吹蠡以即戎。其人深目高鼻,發拳色黑。婦人椎髻。四時暄暖,無霜雪。王死七日而葬,有官者三日,庶人一日。皆以函盛屍,鼓舞導從,轝至水次,積薪焚之。收餘骨,王則內金甖中,沈之於海;有官者以銅,沈之海口;庶人以瓦,送之於江。男女截發,隨喪至水次,盡哀而止。其寡婦孤居,散發至老。人皆奉釋法,文字同於天竺。王事尼乾道,鑄金銀人像大十圍。
zhì jìn wǔ dì tài kāng zhōng yòu lái gòng xiàn. chéng dì xián kāng èr nián, fàn yì sǐ, nú wén cuàn wèi. nú wén xī cháng běi zhì luò yáng shāng huò, yīn jiào wáng zuò gōng shì bīng chē qì xiè, wáng ài xìn zhī, shǐ wèi jiāng, nǎi zèn wáng zhū zi, huò xǐ huò bēn. jí wáng sǐ wú sì, suì zì lì wèi wáng. nǎi gōng páng guó, bìng zhī, yǒu zhòng sì wǔ wàn. zhì mù dì yǒng hé sān nián, wén lǜ qí zhòng gōng xiàn rì nán, jīn jùn dì. suì jù qí dì, gào jiāo zhōu cì shǐ zhū fān, jiāo zhōu, jīn ān nán fǔ. qiú yǐ rì nán běi bǐ jīn jùn dì. héng shān wèi jiè. chū, jiǎo wài zhū guó cháng jī bǎo wù zì hǎi lù lái mào huò huì, ér jiāo zhōu cì shǐ rì nán tài shǒu duō tān lì qīn wǔ, shí zhé èr sān, yóu shì zhū guó yuàn fèn. qiě lín yì shǎo tián, gù tān rì nán zhī dì. wén yòu xí jiǔ zhēn, jīn jùn dì. hài shì shù shí bā jiǔ. wén sǐ, zi fú lì, yóu tún rì nán. jiǔ zhēn tài shǒu guàn suì lǜ bīng tǎo fú, zǒu zhī, suì zhuī zhì lín yì. shí wǔ yuè lì biǎo, rì zài biǎo běi, yǐng zài biǎo nán jiǔ cùn yī fēn, zì běi yǐng zhī nán, gù kāi běi hù yǐ xiàng rì, cǐ dà jiào yě. fú nǎi qǐng jiàng. qí hòu pín kòu rì nán jiǔ dé zhī jùn, jīn ān nán rì nán jùn jiè. shā shāng shén duō, jiāo zhōu suì zhì xū ruò. zhì fú céng sūn wén dí, hòu wèi fú nán wáng zǐ dāng gēn chún suǒ shā. dà chén fàn zhū nóng píng qí luàn, ér zì lì wèi wáng. sǐ, zi yáng mài lì. sǐ, qí zi duō lì, fù míng yuē yáng mài. chū qí fù yáng mài mǔ shǐ chǎn, mèng rén yǐ jīn jí zhī. yí rén wèi jīn yuē yáng mài, gù wèi míng. zhì duō zuǎn fù yè, yòu míng yān. sòng wén dì yuán jiā zhōng, qīn bào rì nán jiǔ dé zhū jùn. sòng jiǔ dé jùn jīn ān nán rì nán jùn jiè. sòng shǐ zhèn wǔ jiāng jūn zōng yuán gàn tǎo zhī, kè lín yì. yáng mài fù zǐ bìng tǐng shēn bēn táo. suǒ huò zhēn yì jiē shì wèi míng zhī bǎo. yòu xiāo qí jīn rén, dé huáng jīn shù shí wàn jīn. qí hòu lěi dài, zì sòng qí liáng chén jiē qiǎn shǐ cháo gòng.
至晉武帝太康中又來貢獻。成帝咸康二年,范逸死,奴文篡位。奴文昔嘗北至洛陽商貨,因教王作宮室兵車器械,王愛信之,使為將,乃譖王諸子,或徙或奔。及王死無嗣,遂自立為王。乃攻旁國,並之,有眾四五萬。至穆帝永和三年,文率其眾攻陷日南,(今郡地。)遂據其地,告交州刺史朱蕃,(交州,今安南府。)求以日南北鄙(今郡地。)橫山為界。初,徼外諸國嘗齎寶物自海路來貿貨賄,而交州刺史、日南太守多貪利侵侮,十折二三,由是諸國怨憤。且林邑少田,故貪日南之地。文又襲九真,(今郡地。)害士庶十八九。文死,子佛立,猶屯日南。九真太守灌邃率兵討佛,走之,邃追至林邑。時五月立表,日在表北,影在表南九寸一分,自北影之南,故開北戶以向日,此大較也。佛乃請降。其後頻寇日南、九德之郡,(今安南日南郡界。)殺傷甚多,交州遂至虛弱。至佛曾孫文敵,後為扶南王子當根純所殺。大臣范諸農平其亂,而自立為王。死,子陽邁立。死,其子咄立,復名曰陽邁。(初其父陽邁母始產,夢人以金藉之。夷人謂金曰陽邁,故為名。至咄纂父業,又名焉。)宋文帝元嘉中,侵暴日南、九德諸郡。(宋九德郡今安南日南郡界。)宋使振武將軍宗元幹討之,克林邑。陽邁父子並挺身奔逃。所獲珍異皆是未名之寶。又銷其金人,得黃金數十萬斤。其後累代,自宋、齊、梁、陳皆遣使朝貢。
suí wén dì jì píng chén, hòu qiǎn dà jiāng jūn liú fāng lǜ bù qí wàn yú jī zhī. qí wáng fàn zhì lǜ qí tú chéng xiàng ér zhàn. fāng duō jué xiǎo kēng, cǎo fù qí shàng, yīn yǐ bīng tiāo zhī. fàn zhì xī zhòng ér zhèn, fāng wěi běi zǒu, fàn zhì zhú zhī, qí xiàng duō xiàn, zhuǎn xiāng jīng hài, jūn suì luàn. fāng zòng bīng jī, dà pò zhī. suì qì chéng ér zǒu. fāng rù qí dōu, huò qí miào zhǔ shí bā méi, jiē zhù jīn wèi zhī, gài yǒu qí guó shí bā yè yǐ. fāng jì píng qí guó, bān shī, gù dì suì kōng. fàn zhì shōu shí yí rén, bié jiàn guó yì.
隋文帝既平陳,後遣大將軍劉方率步騎萬餘擊之。其王梵志率其徒乘象而戰。方多掘小坑,草覆其上,因以兵挑之。梵志悉眾而陣,方偽北走,梵志逐之,其象多陷,轉相驚駭,軍遂亂。方縱兵擊,大破之。遂棄城而走。方入其都,獲其廟主十八枚,皆鑄金為之,蓋有其國十八葉矣。方既平其國,班師,故地遂空。梵志收拾遺人,別建國邑。
zhì dà táng zhēn guān zhōng, qí wáng fàn tóu lì sǐ, lǜ guó rén gòng lì tóu lì nǚ wèi wáng. zhū gé dì zhě, tóu lì zhī gū zǐ. nǚ wáng dú rèn, guó zhōng bù níng. dà chén kě lún wēng dìng nǎi lì dì wèi wáng, qī zhī yǐ nǚ zhǔ, qí guó nǎi dìng. zhū gé dì zì lì hòu, qiǎn shǐ kě lún yīn dì pán xiàn huǒ zhū, zhuàng rú shuǐ jīng, rì zhèng wǔ shí, yǐ zhū chéng yǐng, qǔ ài yī zhī, huǒ jiàn, yún dé zhī yú luó shā guó. jīn zhī huán wáng guó zhǔ jí fàn zhì zhī hòu, zài rì nán jùn xī, lù xíng èr shí yú rì fāng zhì.
至大唐貞觀中,其王范頭利死,率國人共立頭利女為王。諸葛地者,頭利之姑子。女王獨任,國中不寧。大臣可倫翁定乃立地為王,妻之以女主,其國乃定。諸葛地自立後,遣使可倫因地盤獻火珠,狀如水精,日正午時,以珠承影,取艾衣之,火見,雲得之於羅剎國。(今之環王國主即梵志之後,在日南郡西,陸行二十餘日方至。)
fú nán
扶南
fú nán guó zài rì nán jùn zhī nán, hǎi xī dà dǎo zhōng, qù rì nán kě qī qiān lǐ, zài lín yì xī nán sān qiān yú lǐ. qí jìng guǎng mào sān qiān yú lǐ. guó sú běn luǒ, wén shēn bèi fā, luǒ, láng guǒ fǎn. bù zhì yī shang. qí xiān yǒu nǚ rén wèi wáng, hào yuē liǔ yè, nián shào zhuàng jiàn, yǒu shì nán zǐ. qí nán yǒu jī guó rén míng hùn kuì lái fá, liǔ yè jiàng zhī, suì yǐ wèi qī. è qí luǒ lù xíng tǐ, nǎi chuān dié bù guàn qí shǒu, lǐ qí guó. zi sūn xiāng chuán. zhì wáng hùn pán kuàng sǐ, guó rén lì qí dà jiāng fàn shī màn wèi wáng. màn yǒng jiàn yǒu quán lüè, yǐ bīng wēi fá páng guó, xián fú shǔ zhī, zì hào fú nán dài wáng, kāi dì wǔ liù qiān lǐ. màn sǐ, guó luàn, dà jiāng fàn xún zì lì wèi wáng. shì wú jìn shí yě.
扶南國在日南郡之南,海西大島中,去日南可七千里,在林邑西南三千餘里。其境廣袤三千餘里。國俗本裸,文身被發,(裸,郎果反。)不製衣裳。其先有女人為王,號曰柳葉,年少壯健,有似男子。其南有激國人名混潰來伐,柳葉降之,遂以為妻。惡其裸露形體,乃穿疊布貫其首,理其國。子孫相傳。至王混盤況死,國人立其大將范師蔓為王。蔓勇健有權略,以兵威伐旁國,咸服屬之,自號扶南大王,開地五六千里。蔓死,國亂,大將范尋自立為王。是吳、晉時也。
tǔ dì ào xià ér píng bó, qì hòu fēng sú wù chǎn dà jiào yǔ lín yì tóng. yǒu chéng yì gōng shì, guó wáng jū zhòng gé, yǐ mù shān wèi chéng. hǎi biān shēng dà ruò yè, zhǎng bā jiǔ chǐ, biān qí yè yǐ fù wū. guó rén yì wèi gé jū. wèi chuán bā jiǔ zhàng, guǎng cái liù qī chǐ, tóu wěi shì yú. guó wáng xíng chéng xiàng. rén jiē chǒu hēi quán fā, luǒ shēn xiǎn xíng. gēng zhǒng wèi wù, yī suì zhǒng, sān suì huò. yòu hǎo diāo wén kè lòu, shí qì duō yǐ yín wèi zhī. chū jīn gāng, kě yǐ kè yù, zhuàng shì zǐ shí yīng, qí suǒ shēng nǎi zài bǎi zhàng shuǐ dǐ pán shí shàng, rú zhōng rǔ, rén méi shuǐ qǔ zhī, jìng rì nǎi chū, yǐ tiě chuí zhī ér bù shāng, tiě nǎi zì sǔn, yǐ gǔ yáng jiǎo kòu zhī, cuǐ rán bīng pàn. gòng fù yǐ jīn yín zhū xiāng. yì yǒu shū jì fǔ kù, wén zì lèi hú.
土地坳下而平博,氣候、風俗、物產大較與林邑同。有城邑宮室,國王居重閣,以木柵為城。海邊生大若葉,長八九尺,編其葉以覆屋。國人亦為閣居。為船八九丈,廣才六七尺,頭尾似魚。國王行乘象。人皆丑黑拳發,裸身跣行。耕種為務,一歲種,三歲獲。又好雕文刻鏤,食器多以銀為之。出金鋼,可以刻玉,狀似紫石英,其所生乃在百丈水底盤石上,如鍾乳,人沒水取之,竟日乃出,以鐵鎚之而不傷,鐵乃自損,以羖羊角扣之,漼然冰泮。貢賦以金、銀、珠、香。亦有書記府庫,文字類胡。
wú shí qiǎn kāng tài zhū yīng shǐ yú xún guó, guó rén yóu luǒ, wéi fù rén zhe guàn tóu. tài yīng wèi yuē: guó zhōng shí jiā, dàn rén xiè lù kě guài ěr. xún shǐ lìng guó nèi nán zǐ zhe héng fú, jīn gàn màn yě. dà jiā nǎi jié jǐn wèi zhī, pín zhě yǐ bù. yòu yǒu lǎo diāo, rù hǎi wèi dài, kě yǐ cái zuò mǎ lēi, wèi zhī kē xī. jìn tài shǐ tài kāng zhōng, jiē qiǎn shǐ gòng xiàn. dōng jìn shí yǒu zhú zhān tán chēng wáng, yì qiǎn shǐ.
吳時遣康泰、朱應使於尋國,國人猶裸,唯婦人著貫頭。泰、應謂曰:「國中實佳,但人褻露可怪耳。」尋始令國內男子著橫幅,今干漫也。大家乃截錦為之,貧者以布。又有老雕,入海為玳,可以裁作馬勒,謂之珂西。晉泰始、太康中,皆遣使貢獻。東晉時有竺旃檀稱王,亦遣使。
qí hòu wáng xìng jiāo chén rú, běn tiān zhú pó luó mén yě. yǒu shén yǔ yuē: yīng wáng fú nán. jiāo chén rú nán zhì pán pán, fú nán rén wén zhī yíng ér lì yān. fù gǎi zhì dù, yòng tiān zhú fǎ. jīn qí guó rén jū bù chuān jǐng, shù shí jiā gòng yī chí yǐn jí zhī. sú shì tiān shén, yǐ tóng wèi xiàng, èr miàn zhě sì shǒu, sì miàn zhě bā shǒu, shǒu gè yǒu suǒ chí, huò xiǎo ér, huò niǎo shòu, huò rì yuè. wáng zuò zé piān jù qiào xī, chuí zuǒ xī zhì dì, yǐ bái dié fū qián, shè jīn pén xiāng lú yú qí shàng. jū sàng zé tì chú bìn fà. rén wú lǐ yì, nán nǚ zì qí bēn suí.
其後王姓嬌陳如,本天竺婆羅門也。有神語曰:「應王扶南。」嬌陳如南至盤盤,扶南人聞之迎而立焉。復改制度,用天竺法。今其國人居不穿井,數十家共一池引汲之。俗事天神,以銅為像,二面者四手,四面者八手,手各有所持,或小兒,或鳥獸,或日月。王坐則偏踞翹膝,垂左膝至地,以白疊敷前,設金盆香爐於其上。居喪則剃除鬢髮。人無禮義,男女恣其奔隨。
sòng qí liáng bìng xiàn fāng wù. suí shí qí guó wáng xìng gǔ lóng. zhū guó duō xìng gǔ lóng, xùn qí lǎo, yán kūn lún wú xìng shì, nǎi' kūn lún' zhī é. suí dài qiǎn shǐ gòng xiàn. dà táng wǔ dé hòu, yì pín lái gòng. zhēn guān zhōng, yòu xiàn bái tóu guó èr rén yú luò yáng. qí guó zài fú nán zhī xī, zài cān bàn zhī xī nán, nán nǚ shēng jiē sù shǒu, shēn yòu níng bái, jū shān dòng zhī zhōng, sì miàn yán xiǎn, gù rén mò zhì, yǔ cān bàn guó xiāng jiē.
宋、齊、梁並獻方物。隋時其國王姓古龍。諸國多姓古龍,訊耆老,言「崑崙無姓氏,乃'崑崙'之訛。」隋代遣使貢獻。大唐武德後,亦頻來貢。貞觀中,又獻白頭國二人於洛陽。其國在扶南之西,在參半之西南,男女生皆素首,身又凝白,居山洞之中,四面岩嶮,故人莫至,與參半國相接。
dùn xùn
頓遜
dùn xùn guó, liáng shí wén yān, yī yuē diǎn xùn. zài hǎi qí shàng, dì fāng qiān lǐ. yǒu wǔ wáng, bìng jī shǔ fú nán, běi qù fú nán kě sān qiān yú lǐ. qí guó zhī dōng jiè tōng jiāo zhōu, qí xī jiè jiē tiān zhú ān xī jiǎo wài zhū guó, jiǎ rén duō zhì qí guó shì yān. suǒ yǐ rán zhě, dùn xùn huí rù hǎi zhōng qiān yú lǐ, zhǎng hǎi wú yá àn, chuán bó wèi zēng dé jìng guò yě. qí shì dōng xī jiāo huì, rì yǒu wàn yú rén, zhēn wù bǎo huò wú zhǒng bù yǒu. yòu yǒu jiǔ shù, shì ān shí liú, cǎi qí huā zhī, tíng jiǔ wèng zhōng, shù rì chéng jiǔ. chū huò xiāng, chā zhī biàn shēng, yè rú dōu liáng, yǐ yì yī. guó yǒu qū bō děng huā shí yú zhǒng, dōng xià bù shuāi, rì zài shù shí chē huò zhī. qí huā, zào gèng fēn fù, yì mò wèi fěn, yǐ fù shēn yān.
頓遜國,梁時聞焉,(一曰典遜。)在海崎上,地方千里。有五王,並羈屬扶南,北去扶南可三千餘里。其國之東界通交州,其西界接天竺、安息徼外諸國,賈人多至其國市焉。所以然者,頓遜回入海中千餘里,漲海無涯岸,船舶未曾得逕過也。其市東西交會,日有萬餘人,珍物寶貨無種不有。又有酒樹,似安石榴,采其花汁,停酒瓮中,數日成酒。出藿香,插枝便生,葉如都梁,以裛衣。國有區撥等花十餘種,冬夏不衰,日載數十車貨之。其花,燥更芬馥,亦末為粉,以傅身焉。
qí sú yòu duō niǎo zàng. jiāng sǐ, qīn bīn gē wǔ yú guō wài, yǒu niǎo rú é, kǒu shì yīng wǔ ér hóng sè, fēi lái wàn jì, jiā rén bì zhī, niǎo shí ròu jǐn nǎi qù, shāo qí gǔ shěn hǎi zhōng, yǐ wèi shàng xíng rén yě, bì shēng tiān. niǎo ruò huí xiáng bù shí, qí rén nǎi zì bēi, fù yǐ wèi jǐ yǒu huì, gèng jiù huǒ zàng, yǐ wèi cì xíng yě. ruò bù néng shēng rù huǒ, yòu bù bèi niǎo shí, yǐ wèi xià xíng yě.
其俗又多鳥葬。將死,親賓歌舞於郭外,有鳥如鵝,口似鸚鵡而紅色,飛來萬計,家人避之,鳥食肉盡乃去,燒其骨沈海中,以為上行人也,必生天。鳥若迴翔不食,其人乃自悲,復以為己有穢,更就火葬,以為次行也。若不能生入火,又不被鳥食,以為下行也。
pí qiān
毗騫
pí qiān guó, liáng shí wén yān, zài dùn xùn zhī wài dà hǎi zhōu zhōng, qù fú nán bā qiān lǐ. chuán qí wáng shēn zhǎng zhàng èr chǐ, tóu zhǎng sān chǐ, zì gǔ lái bù sǐ, mò zhī qí nián. qí wáng shén shèng, zhī jiāng lái shì, nán fāng hào yuē zhǎng tóu wáng. guó sú, yǒu shì wū yī fú, dàn jīng mǐ. qí rén yán yǔ xiǎo yì fú nán guó. bù shòu gū kè, yǒu wǎng zhě yì shā ér dàn zhī, shì yǐ shāng lǚ bù gǎn zhì. wáng cháng lóu jū, bù xuè shí, bù shì shén guǐ. qí zi sūn sǐ rú cháng rén.
毗騫國,梁時聞焉,在頓遜之外大海洲中,去扶南八千里。傳其王身長丈二尺,頭長三尺,自古來不死,莫知其年。其王神聖,知將來事,南方號曰長頭王。國俗,有室屋衣服,啖粳米。其人言語小異扶南國。不受估客,有往者亦殺而啖之,是以商旅不敢至。王常樓居,不血食,不事神鬼。其子孫死如常人。
yòu chuán fú nán dōng jiè jí zhǎng hǎi, hǎi zhōng yǒu dà zhōu, zhōu shàng yǒu zhū báo guó, guó dōng yǒu mǎ wǔ zhōu. fù dōng xíng zhǎng hǎi qiān yú lǐ, yǒu rán huǒ zhōu. qí shàng yǒu shù shēng huǒ zhōng, zhōu zuǒ jìn rén bō qǔ qí pí, fǎng jī zuò bù, jí dé shù chǐ, yǐ wèi shǒu jīn, yǔ jiāo má wú yì ér sè wēi qīng hēi. ruò xiǎo yǒu gòu wū, zé tóu huǒ, fù gèng jīng jié.
又傳扶南東界即漲海,海中有大洲,洲上有諸薄國,國東有馬五洲。復東行漲海千餘里,有燃火洲。其上有樹生火中,洲左近人剝取其皮,紡績作布,極得數尺,以為手巾,與蕉麻無異而色微青黑。若小有垢汙,則投火,復更精潔。
gàn tuó lì
干陀利
gàn tuó lì guó, liáng shí tōng yān, zài nán hǎi zhōu shàng. qí sú yǔ lín yì fú nán lüè tóng. chū bān bù gǔ bèi bīn láng. bīn láng tè jīng hǎo, wèi zhū guó zhī jí. wǔ dì tiān jiān zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
干陀利國,梁時通焉,在南海洲上。其俗與林邑、扶南略同。出斑布、古貝、檳榔。檳榔特精好,為諸國之極。武帝天監中,遣使貢方物。
láng yá xiū
狼牙脩
láng yá xiū guó, liáng shí tōng yān, zài nán hǎi zhōng. qí jiè dōng xī sān shí rì xíng, nán běi èr shí rì xíng, běi qù guǎng zhōu èr wàn sì qiān lǐ. qí tǔ qì wù chǎn yǔ fú nán lüè tóng, piān duō zhàn shěn pó lǜ xiāng děng. qí sú, nán nǚ jiē tǎn ér pī fà, yǐ gǔ bèi bù wèi gàn màn. qí wáng jí guì chén nǎi jiā yún xiá bù fù bì, báo jì fǎn. yǐ jīn shéng wèi luò dài, jīn huán guàn ěr. nǚ zǐ zé pī bù, yǐ yīng luò rào shēn. qí guó lèi zhuān wèi chéng, zhòng mén lóu gé. wáng chū chéng xiàng, yǒu fān ěr qí gǔ, zhào bái gài, bīng wèi shén shè. wǔ dì tiān jiān zhōng, qiǎn shǐ xiàn fāng wù. qí shǐ yún, lì guó yǐ lái sì bǎi yú nián.
狼牙脩國,梁時通焉,在南海中。其界東西三十日行,南北二十日行,北去廣州二萬四千里。其土氣、物產與扶南略同,偏多棧、沈、婆律香等。其俗,男女皆袒而披髮,以古貝布為干漫。其王及貴臣乃加雲霞布覆髀,(薄計反。)以金繩為絡帶,金鐶貫耳。女子則披布,以瓔珞繞身。其國累塼為城,重門樓閣。王出乘象,有幡毦旗鼓,罩白蓋,兵衛甚設。武帝天監中,遣使獻方物。其使雲,立國以來四百餘年。
pó lì
婆利
pó lì guó, liáng shí tōng yān, zài guǎng zhōu dōng nán hǎi zhōng zhōu shàng. zì jiāo zhǐ fú hǎi, nán guò chì tǔ dān dān guó, nǎi zhì qí guó, qù guǎng zhōu èr yuè rì xíng. guó jiè dōng xī wǔ shí rì xíng, nán běi èr shí rì xíng, yǒu bǎi sān shí liù jù. tǔ qì shǔ rè, rú zhōng guó zhī shèng xià, gǔ yī suì zài shú, cǎo mù cháng róng. hǎi chū wén luó zǐ bèi. yǒu shí míng hān huǒ tán fǎn bèi luó, chū cǎi zhī róu ruǎn, kè xuē wèi wù, bào gān zhī, suì jiān yìng. yǒu niǎo míng shè lì, jiě rén yǔ. qí guó rén jiē hēi sè, chuān ěr fù dāng, pī gǔ bèi rú pà, jí wèi dōu màn. wáng nǎi yòng bān sī zhě, yǐ yīng luò rào shēn, tóu zhe jīn zhǎng guān, gāo chǐ yú, xíng rú biàn, zhuì yǐ qī bǎo zhī shì, dài jīn zhuāng jiàn, piān zuò jīn gāo zuò, yǐ yín dēng zhī zú. shì nǚ jiē wèi jīn huā zá bǎo zhī shì, huò chí bái ěr fú jí kǒng què shàn. wáng chū, yǐ xiàng jià yú, shī yǔ gài zhū lián, qí dǎo cóng chuī luó jī gǔ. guó rén shàn tóu lún rèn, qí dà rú jìng, zhōng yǒu qiào, wài fēng rú jù, yuǎn yǐ tóu rén, wú bù zhōng. qí yú bīng qì yǔ zhōng guó lüè tóng.
婆利國,梁時通焉,在廣州東南海中洲上。自交趾浮海,南過赤土、丹丹國,乃至其國,去廣州二月日行。國界東西五十日行,南北二十日行,有百三十六聚。土氣暑熱,如中國之盛夏,穀一歲再熟,草木常榮。海出文螺、紫貝。有石名蚶(火談反)貝羅,初采之柔軟,刻削為物,暴乾之,遂堅硬。有鳥名舍利,解人語。其國人皆黑色,穿耳附璫,披古貝如帊,及為都漫。王乃用斑絲者,以瓔珞繞身,頭著金長冠,高尺餘,形如弁,綴以七寶之飾,帶金裝劍,偏坐金高座,以銀蹬支足。侍女皆為金花雜寶之飾,或持白毦拂及孔雀扇。王出,以象駕輿,施羽蓋珠簾,其導從吹螺擊鼓。國人善投輪刃,其大如鏡,中有竅,外鋒如鋸,遠以投人,無不中。其餘兵器與中國略同。
sú lèi zhēn là, wù chǎn tóng yú lín yì. wáng xìng jiāo chén rú, zì gǔ wèi tōng zhōng guó. wǔ dì tiān jiān zhōng lái gòng. suí dà yè zhōng, yòu qiǎn shǐ gòng xiàn. qí wáng xìng shā lì yé jiā. dà táng zhēn guān zhōng, yòu qiǎn shǐ cháo gòng.
俗類真臘,物產同於林邑。王姓嬌陳如,自古未通中國。武帝天監中來貢。隋大業中,又遣使貢獻。其王姓剎利耶伽。大唐貞觀中,又遣使朝貢。
pán pán
槃槃
pán pán guó, liáng shí tōng yān, zài nán hǎi dà zhōu zhōng. běi yǔ lín yì gé xiǎo hǎi. zì jiāo zhōu chuán xíng sì shí rì, zhì qí guó. qí wáng yuē yáng lì chì. yīn chì. lì chì fù yuē yáng dé wǔ lián, yǐ shàng wú dé ér jì. bǎi xìng duō yuán shuǐ ér jū. guó wú chéng, jiē shù mù wèi shān. wáng zuò jīn lóng chuáng, měi zuò, zhū dà rén jiē liǎng shǒu jiāo bào jiān ér jì. jì jǐ fǎn. yòu qí guó duō yǒu pó luó mén, zì tiān zhú lái, jiù wáng qǐ cái wù. wáng shén zhòng zhī. qí dà chén yuē bèi zhǐ láng suǒ làn, cì yuē kūn lún dì yě, cì yuē kūn lún bèi zhǐ hé, hú wò fǎn. cì yuē kūn lún bèi zhǐ dì suǒ gān qiě. qí yán kūn lún gǔ lóng, shēng xiāng jìn, gù huò yǒu wèi wèi gǔ lóng zhě. qí zài wài chéng zhě yuē nà yán, yóu zhōng xià cì shǐ xiàn lìng. qí shǐ duō yǐ shí wèi zú, shuò zé yǐ tiě wèi rèn. yǒu sēng ní sì shí suǒ, sēng ní dú fú jīng, jiē ròu shí ér bù yǐn jiǔ. yì yǒu dào shì sì yī suǒ, dào shì bù yǐn shí jiǔ ròu, dú ā xiū luó wáng jīng, qí guó bù shèn zhòng zhī. sú jiē hū sēng wèi bǐ qiū, hū dào shì wèi tān. suí dà yè zhōng, yì qiǎn shǐ cháo gòng.
槃槃國,梁時通焉,在南海大洲中。北與林邑隔小海。自交州船行四十日,至其國。其王曰楊栗翨。(音翅。)栗翨父曰楊德武連,以上無得而紀。百姓多緣水而居。國無城,皆豎木為柵。王坐金龍床,每坐,諸大人皆兩手交抱肩而跽。(暨幾反。)又其國多有婆羅門,自天竺來,就王乞財物。王甚重之。其大臣曰〈孛夂〉郎索濫,次曰崑崙帝也,次曰崑崙〈孛夂〉和,(胡臥反。)次曰崑崙〈孛夂〉帝索甘且。其言崑崙、古龍,聲相近,故或有謂為古龍者。其在外城者曰那延,猶中夏刺史、縣令。其矢多以石為鏃,槊則以鐵為刃。有僧尼寺十所,僧尼讀佛經,皆肉食而不飲酒。亦有道士寺一所,道士不飲食酒肉,讀阿脩羅王經,其國不甚重之。俗皆呼僧為比丘,呼道士為貪。隋大業中,亦遣使朝貢。
chì tǔ
赤土
chì tǔ guó, suí shí tōng yān, fú nán zhī bié zhǒng yě. zhí yá zhōu zhī nán, dù hǎi shuǐ xíng, biàn fēng shí yú rì, jīng jī lóng dǎo zhì qí guó. suǒ dōu tǔ sè duō chì, yīn yǐ wèi hào. dōng bō luó shā guó, xī luó pó guó, nán hē luó qiě guó, běi jù dà hǎi, dì fāng shù qiān lǐ. wáng xìng qú tán shì, míng lì fù duō sāi, bù zhī yǒu guó jìn yuǎn. jū sēng qí chéng, yì yuē shī zǐ chéng, yǒu mén sān chóng, xiāng qù gè bǎi xǔ bù. wáng gōng zhū wū xī shì zhòng gé, běi miàn ér zuò, zuò sān chóng tà, yī zhāo xiá bù, guān jīn huā guān, chuí zá bǎo yīng luò. wáng tà hòu zuò yī mù kān, yǐ jīn yín wǔ xiāng mù zá tián zhī. kān hòu xuán yī jīn guāng yàn, yuǎn shì rú xiàng hòu. qí guān, sà tuó jiā luó yī rén, tuó ná ná, nǚ chú fǎn. dá chā sān rén, jiā lì mì jiā sān rén, gòng zhǎng zhèng shì. jù luó mò dì yī rén, zhǎng xíng fǎ. měi chéng zhì nà yé jiā yī rén, bō dì yī rén. qí sú jiē chuān ěr jiǎn fā, wú guì bài zhī lǐ. yǐ xiāng yóu tú shēn. sú jìng fú, yóu zhòng pó luó mén. fù rén zuò jì yú xiàng hòu. nán nǚ tōng yǐ zhāo xiá cháo yún zá sè bù wèi yī. háo fù zhī shì, zì yì huá mí, wéi jīn suǒ fēi wáng cì bù dé fú yòng. dōng xià cháng wēn, yǔ duō jì shǎo. zhǒng zhí wú shí, tè yí dào jì yīn jì. bái dòu hēi má, zì yú wù chǎn duō tóng yú jiāo zhǐ. yǐ gān zhè zuò jiǔ, zá yǐ zǐ guā gēn. xì yǒu shuāng liù jī bo. dōng zhì zhī rì, yǐng zhí zài xià xià zhì rì, yǐng zài nán. hù jiē běi xiàng.
赤土國,隋時通焉,扶南之別種也。直崖州之南,渡海水行,便風十餘日,經雞籠島至其國。所都土色多赤,因以為號。東波羅剎國,西羅婆國,南訶羅且國,北拒大海,地方數千里。王姓瞿曇氏,名利富多塞,不知有國近遠。居僧祇城,亦曰師子城,有門三重,相去各百許步。王宮諸屋悉是重閣,北面而坐,座三重榻,衣朝霞布,冠金花冠,垂雜寶瓔珞。王榻後作一木龕,以金銀五香木雜鈿之。龕後懸一金光焰,遠視如項後。其官,薩陀伽羅一人,陀拏(拏,女除反。)達叉三人,伽利蜜迦三人,共掌政事。俱羅末帝一人,掌刑法。每城置那耶迦一人,缽帝一人。其俗皆穿耳翦發,無跪拜之禮。以香油塗身。俗敬佛,尤重婆羅門。婦人作髻於項後。男女通以朝霞朝雲雜色布為衣。豪富之室,恣意華靡,唯金鎖非王賜不得服用。冬夏常溫,雨多霽少。種植無時,特宜稻、穄、(音祭。)白豆、黑麻,自餘物產多同於交趾。以甘蔗作酒,雜以紫瓜根。戲有雙六、雞卜。冬至之日,影直在下;夏至日,影在南。戶皆北向。
yáng dì shí, mù néng tōng jué yù. dà yè sān nián, tún tián zhǔ shì cháng jùn yú bù zhǔ shì wáng jūn zhèng děng yīng zhào. jùn děng zì nán hǎi jùn chéng zhōu, zhòu yè èr xún, měi zhí biàn fēng, zhì jiāo shí shān ér guò. dōng nán pō líng jiā bō bá duō zhōu, xī yǔ lín yì xiāng duì, shàng yǒu shén cí yān. yòu nán xíng, zhì shī zi shí, zì shì dǎo yǔ lián jiē. yòu xíng èr sān rì, xī jiàn láng yá xiū guó zhī shān, yú shì nán dá jī lóng dǎo, zhì yú chì tǔ zhī jiè, yuè yú zhì qí guó dōu. jùn děng fèng zhào shū shàng gé, wáng yǐ xià zhì jiē zuò, xuān zhào qì, yǐn jùn děng rù yàn. wáng qián shè liǎng chuáng, shàng bìng shè cǎo yè pán, fāng zhàng wǔ chǐ, shàng yǒu huáng bái zǐ chì sì sè zhī fàn, niú yáng yú biē zhū dài mào zhī ròu bǎi yú pǐn. yán jùn shēng chuáng. cóng zhě zuò yú dì xí. jí hái, qiǎn nà yé jiā suí jùn gòng fāng wù. jì rù hǎi, jiàn lǜ yú qún fēi shuǐ shàng. fú hǎi shí yú rì, zhì lín yì, dōng nán bìng shān ér xíng. bìng yīn pú làng fǎn. qí hǎi shuǐ kuò qiān yú bù, sè huáng qì xīng, zhōu xíng shí rì bù jué, yún shì dà yú fèn yě. xún hǎi běi àn, dá yú jiāo zhǐ. liù nián, hái què dào zhōng guó yān.
煬帝時,募能通絕域。大業三年,屯田主事常駿、虞部主事王君政等應召。駿等自南海郡乘舟,晝夜二旬,每值便風,至焦石山而過。東南泊陵伽缽拔多洲,西與林邑相對,上有神祠焉。又南行,至師子石,自是島嶼連接。又行二三日,西見狼牙脩國之山,於是南達雞籠島,至於赤土之界,月餘至其國都。駿等奉詔書上閣,王以下至皆坐,宣詔訖,引駿等入宴。王前設兩床,上並設草葉盤,方丈五尺,上有黃白紫赤四色之飰,牛、羊、魚、鱉、豬、玳瑁之肉百餘品。延駿升床。從者坐於地席。及還,遣那耶迦隨駿貢方物。既入海,見綠魚群飛水上。浮海十餘日,至林邑,東南並山而行。(並音蒲浪反。)其海水闊千餘步,色黃氣腥,舟行十日不絕,雲是大魚糞也。循海北岸,達於交趾。六年,還卻到中國焉。
zhēn là
真臘
zhēn là guó, suí shí tōng yān, zài lín yì xī nán, běn fú nán zhī shǔ guó yě. qù rì nán jùn zhōu xíng liù shí rì ér zhì, nán jiē chē qú guó, xī yǒu zhū jiāng guó. wáng xìng shā lì, zì qí zǔ jiàn yǐ qiáng shèng, zhì qí wáng zhì duō sī nà, suì jiān fú nán ér yǒu zhī. sǐ, zi yī shē nà xiān dài lì. dà yè zhōng, qiǎn shǐ cháo gòng. jū yú yī shē nà chéng, guō xià èr wàn yú jiā. chéng zhōng yǒu dà táng, shì qí wáng tīng zhèng zhī suǒ. dài chéng sān shí suǒ, chéng yǒu shù qiān jiā, gè yǒu bù shuài, guān míng yǔ lín yì tóng. qí wáng zuò wǔ xiāng qī bǎo chuáng, shī bǎo zhàng, yǐ wén mù wèi gān, xiàng yá jīn tián wèi bì, zhuàng rú xiǎo wū, xuán jīn guāng yàn, yǒu tóng yú chì tǔ. yǒu wǔ dà chén jí zhū xiǎo chén. cháo yú wáng zhě, zhé yú jiē xià sān qǐ shǒu. wáng huàn shàng jiē zé guì, yǐ liǎng shǒu bào bó, rào wáng huán zuò, yì zhèng shì qì, guì fú ér qù.
真臘國,隋時通焉,在林邑西南,本扶南之屬國也。去日南郡舟行六十日而至,南接車渠國,西有朱江國。王姓剎利,自其祖漸以強盛,至其王質多斯那,遂兼扶南而有之。死,子伊奢那先代立。大業中,遣使朝貢。居於伊奢那城,郭下二萬餘家。城中有大堂,是其王聽政之所。大城三十所,城有數千家,各有部帥,官名與林邑同。其王坐五香七寶床,施寶帳,以文木為竿,象牙金鈿為壁,狀如小屋,懸金光焰,有同於赤土。有五大臣及諸小臣。朝於王者,輒於階下三稽首。王喚上階則跪,以兩手抱膊,繞王環坐,議政事訖,跪伏而去。
qí guó yǔ cān bàn zhū jiāng èr guó hé qīn, shù yǔ lín yì tuó huán èr guó zhàn zhēng. wáng chū lì zhī rì, suǒ yǒu xiōng dì bìng xíng cán zhī, huò qù yī zhǐ, huò yì qí bí, bié chù gōng gěi, bù dé shì jìn. rén xíng xiǎo ér sè hēi, fù rén yì yǒu bái zhě, xī quán fā chuí ěr, xìng qì jié jìn. jū chù qì wù pō lèi chì tǔ. yǐ yòu shǒu wèi jìng, zuǒ shǒu wèi huì. yǐn shí duō sū lào shā táng kāng sù mǐ bǐng. yù shí zhī shí, xiān qǔ zá ròu gēng yǔ fàn xiāng hè, shǒu chuāi ér shí zhī.
其國與參半、朱江二國和親,數與林邑、陀洹二國戰爭。王初立之日,所有兄弟並刑殘之,或去一指,或劓其鼻,別處供給,不得仕進。人形小而色黑,婦人亦有白者,悉拳發垂耳,性氣捷勁。居處器物頗類赤土。以右手為淨,左手為穢。飲食多酥酪、沙糖、粇粟、米餅。欲食之時,先取雜肉羹與飯相和,手揣而食之。
qí guó běi duō shān fù, nán yǒu shuǐ zé, dì qì yóu rè. yǒu pó nà suō shù, wú huā, yè shì shì, shí shì dōng guā. ān luó shù, huā yè shì zǎo, shí shì lǐ. pí yě shù, huā shì mù guā, yè shì xìng, shí shì chǔ. pó tián luó shù, huā yè shí bìng shì zǎo ér xiǎo yì. gē bì tuó shù, huā shì lín qín, yè shì yú ér hòu dà, shí shì lǐ, qí dà rú shēng. zì yú duō tóng jiǔ zhēn. hǎi zhōng yǒu yú míng jiàn tóng, sì zú, wú lín, qí bí rú xiàng, xī shuǐ shàng pēn, gāo wǔ liù shí chǐ. yǒu fú hú yú, qí xíng sì yú qiě, zī rú yīng wǔ, yǒu bā zú. duō dà yú, bàn shēn chū shuǐ, dǔ zhī rú shān. měi wǔ liù yuè zhōng, dú qì liú xíng, jí yǐ bái zhū bái niú bái yáng yú chéng xī mén wài cí zhī bù rán zhě, wǔ gǔ bù dēng, liù chù duō sǐ, rén zhòng jí yì. dōng yǒu shén míng pó duō lì, jì yòng rén ròu. qí wáng nián bié shā rén, yǐ yè cí dǎo, yǒu shǒu wèi zhě qiān rén. qí jìng guǐ rú cǐ. duō fèng fó fǎ, yóu xìn dào shì, fú jí dào shì lì xiàng yú guǎn. dà táng wǔ dé liù nián, qiǎn shǐ xiàn fāng wù.
其國北多山阜,南有水澤,地氣尤熱。有婆那娑樹,無花,葉似柿,實似冬瓜。菴羅樹,花葉似棗,實似李。毗野樹,花似木瓜,葉似杏,實似楮。婆田羅樹,花葉實並似棗而小異。歌畢佗樹,花似林檎,葉似榆而厚大,實似李,其大如升。自餘多同九真。海中有魚名建同,四足,無鱗,其鼻如象,吸水上噴,高五六十尺。有浮湖魚,其形似〈魚且〉,觜如鸚鵡,有八足。多大魚,半身出水,睹之如山。每五六月中,毒氣流行,即以白豬、白牛、白羊於城西門外祠之;不然者,五穀不登,六畜多死,人眾疾疫。東有神名婆多利,祭用人肉。其王年別殺人,以夜祠禱,有守衛者千人。其敬鬼如此。多奉佛法,尤信道士,佛及道士立像於館。大唐武德六年,遣使獻方物。
luó shā
羅剎
luó shā guó zài pó lì zhī dōng. qí rén jí lòu, zhū fā hēi shēn, shòu yá yīng zhǎo. shí yǔ lín yì rén zuò shì, zhé yǐ yè, zhòu rì zé yǎn qí miàn. suí yáng dì dà yè sān nián, qiǎn shǐ cháng jùn děng shǐ chì tǔ guó, zhì luó shā.
羅剎國在婆利之東。其人極陋,朱發黑身,獸牙鷹爪。時與林邑人作市,輒以夜,晝日則掩其面。隋煬帝大業三年,遣使常駿等使赤土國,至羅剎。
tóu hé
投和
tóu hé guó, suí shí wén yān, zài hǎi nán dà zhōu zhōng, zhēn là zhī nán. zì guǎng zhōu xī nán shuǐ xíng bǎi rì, zhì qí guó. wáng xìng tóu hé luó, míng pú xié qǐ yáo, lǐ shù chéng. fù wū yǐ wǎ, bìng wèi gé ér jū. wū bì jiē yǐ cǎi huà zhī. chéng nèi jiē wáng gōng shì, chéng wài rén jū kě wàn yú jiā. wáng sù wèi zhī shì bǎi yú rén. měi lín cháo, zé yī zhāo xiá, guān jīn guān, ěr guà jīn huán, jǐng guà jīn xián yī, xián, xù lián fǎn zú lǚ bǎo zhuāng pí lǚ. guān shǔ yǒu zhāo qǐng jiāng jūn, zǒng zhī guó zhèng. yòu yǒu cān jūn gōng cáo zhǔ bù chéng jú jīn wēi jiāng jūn zàn lǐ zàn fǔ děng guān, fēn lǐ wén wǔ. yòu yǒu zhōu jí jùn xiàn. zhōu yǒu cān jūn, jùn yǒu jīn wēi jiāng jūn, xiàn yǒu chéng jú, wèi qí zhǎng guān, chū zhì, gè xuǎn guān liáo zhù lǐ zhèng shì. xíng fǎ: dào zéi duō zhě sǐ, qīng zhě chuān ěr jí bí bìng zuān bìn, sī zhù yín qián zhě jié wàn. guó wú fù shuì, jù suí yì gòng fèng, wú duō shǎo zhī xiàn. duō yǐ nóng shāng wèi yè. guó rén chéng xiàng jí mǎ. yī guó zhī zhōng, mǎ bù guò qiān pǐ, yòu wú ān pèi, wéi yǐ shéng chuān jiá wèi zhī jié zhì. yīn lè zé chuī lí jī gǔ. sǐ sàng zé cí sì kū qì, yòu fén shī yǐ yīng shèng zhī, shěn yú shuǐ zhōng. ruò fù mǔ zhī sàng, zé jié fā wèi xiào. qí guó shì liù suǒ, mào yì jiē yòng yín qián, xiǎo rú yú jiá. yǒu fú dào, yǒu xué xiào, wén zì yǔ zhōng xià bù tóng. xùn qí qí lǎo, yún: wáng wú xìng, míng qí zhàng mó. qí wū yǐ cǎo fù zhī. wáng suǒ zuò tǎ, yuán shì fó tǎ, yǐ jīn shì zhī, mén jiē dōng kāi, zuò yì dōng xiàng.
投和國,隋時聞焉,在海南大洲中,真臘之南。自廣州西南水行百日,至其國。王姓投和羅,名脯邪乞遙,理數城。覆屋以瓦,並為閣而居。屋壁皆以彩畫之。城內皆王宮室,城外人居可萬餘家。王宿衛之士百餘人。每臨朝,則衣朝霞,冠金冠,耳掛金環,頸掛金涎衣,(涎,敘連反)足履寶裝皮履。官屬有朝請將軍,總知國政。又有參軍、功曹、主簿、城局、金威將軍、贊理、贊府等官,分理文武。又有州及郡、縣。州有參軍,郡有金威將軍,縣有城局,為其長官,初至,各選官僚助理政事。刑法:盜賊多者死,輕者穿耳及鼻並鑽鬢,私鑄銀錢者截腕。國無賦稅,俱隨意貢奉,無多少之限。多以農商為業。國人乘象及馬。一國之中,馬不過千匹,又無鞍轡,唯以繩穿頰為之節制。音樂則吹蠡、擊鼓。死喪則祠祀哭泣,又焚屍以甖盛之,沈於水中。若父母之喪,則截發為孝。其國市六所,貿易皆用銀錢,小如榆莢。有佛道,有學校,文字與中夏不同。訊其耆老,云:王無姓,名齊杖摩。其屋以草覆之。王所坐塔,圓似佛塔,以金飾之,門皆東開,坐亦東向。
dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn shǐ fèng biǎo, yǐ jīn hán shèng zhī. yòu xiàn jīn kē kǔ hé fǎn. jīn suǒ bǎo dài xī xiàng hǎi wù děng shù shí pǐn.
大唐貞觀中,遣使奉表,以金函盛之。又獻金榼、(苦盍反。)金鎖、寶帶、犀、象、海物等數十品。
dān dān
丹丹
dān dān guó, suí shí wén yān, zài duō luó mó luó guó xī běi, zhèn zhōu dōng nán. zhèn zhōu jīn yán dé jùn, zhū yá tóng dǎo shàng. wáng xìng shā lì, míng shī líng jiā, lǐ suǒ kě èr wàn yú jiā, yì zhì zhōu xiàn yǐ xiāng tǒng lǐng. wáng měi chén xī èr shí lín cháo. qí dà chén bā rén, hào yuē bā zuò, bìng yǐ pó luó mén wèi zhī. wáng měi yǐ xiāng fěn tú shēn, guān tōng tiān guān, guà zá bǎo yīng luò, shēn yī zhāo xiá, zú lǚ pí jù, jìn zé chéng yú, yuǎn zé yù xiàng. qí gōng fá zé chuī lí jī gǔ, jiān yǒu fān qí. qí xíng fǎ, dào zéi wú duō shǎo jiē shā zhī. tǔ chū jīn yín bái tán sū fāng mù bīn láng. qí gǔ wéi dào. chù yǒu shā niú gǔ yáng zhū jī é yā zhāng lù, niǎo yǒu yuè niǎo kǒng què, guǒ luǒ lì guǒ fǎn yǒu pú táo shí liú guā hù líng lián, cài yǒu cōng suàn màn qīng.
丹丹國,隋時聞焉,在多羅磨羅國西北,振州東南。(振州今延德郡,珠崖同島上。)王姓剎利,名屍陵伽,理所可二萬餘家,亦置州縣以相統領。王每晨夕二時臨朝。其大臣八人,號曰八座,並以婆羅門為之。王每以香粉塗身,冠通天冠,掛雜寶瓔珞,身衣朝霞,足履皮屨,近則乘輿,遠則馭象。其攻伐則吹蠡擊鼓,兼有幡旗。其刑法,盜賊無多少皆殺之。土出金銀、白檀、蘇方木、檳榔。其穀唯稻。畜有沙牛、羖羊、豬、雞、鵝、鴨、獐、鹿,鳥有越鳥、孔雀,果蓏(力果反)有蒲桃、石榴、瓜、瓠、菱、蓮,菜有蔥、蒜、蔓青。
biān dòu
邊斗
biān dòu guó yī yún bān dòu. dōu kūn guó yī yún dōu jūn. jū lì guó yī yún jiǔ lí. bǐ sōng guó, bìng suí shí wén yān. fú nán dù jīn lín dà wān nán xíng sān qiān lǐ, yǒu cǐ sì guó. qí nóng zuò yǔ jīn lín tóng. qí rén duō bái sè. dōu kūn chū hǎo zhàn xiāng huò xiāng jí liú huáng. qí huò xiāng shù shēng qiān suì, gēn běn shén dà, fá zhī, sì wǔ nián mù jiē xiǔ bài, wéi zhōng jié jiān gù, fēn xiāng dú cún, qǔ yǐ wèi xiāng.
邊斗國、(一雲班斗。)都昆國、(一雲都軍。)拘利國、(一雲九離。)比嵩國,並隋時聞焉。扶南度金鄰大灣南行三千里,有此四國。其農作與金鄰同。其人多白色。都昆出好棧香、藿香及流黃。其藿香樹生千歲,根本甚大,伐之,四五年木皆朽敗,唯中節堅固,芬香獨存,取以為香。
dù báo
杜薄
dù báo guó, suí shí wén yān, zài fú nán dōng zhǎng hǎi zhōng, zhí dù hǎi shù shí rì ér zhì. qí guó rén mào bái xī, jiē yǒu yī fú. guó yǒu dào tián. nǚ zǐ zuò bái dié huá bù. chū jīn yín tiě, yǐ jīn wèi qián. chū jī shé xiāng, kě hán, yǐ xiāng bù rù yī fú. jī shé qí wèi mù yě, qì xīn ér xìng lì, qín shòu bù néng zhì, gù wèi yǒu shí qí shù zhě. huá shú zì líng, suí shuǐ ér chū, fāng dé zhī. dù báo zhōu yǒu shí yú guó, chéng jiē chēng wáng.
杜薄國,隋時聞焉,在扶南東漲海中,直渡海數十日而至。其國人貌白皙,皆有衣服。國有稻田。女子作白疊華布。出金、銀、鐵,以金為錢。出雞舌香,可含,以香不入衣服。雞舌其為木也,氣辛而性厲,禽獸不能至,故未有識其樹者。華熟自零,隨水而出,方得之。杜薄洲有十餘國,城皆稱王。
báo lá
薄剌
báo lá guó, suí shí wén yān, zài jū lì nán hǎi wān zhōng. qí rén sè hēi ér chǐ bái, yǎn zhèng chì, nán nǚ bìng wú yī fú.
薄剌國,隋時聞焉,在拘利南海灣中。其人色黑而齒白,眼正赤,男女並無衣服。
bèi zhǐ fén
〈孛夂〉焚
bèi zhǐ fén zhōu, bào piáo zi yún: bèi zhǐ fén zhōu zài nán hǎi zhōng, xūn lǜ shuǐ jiāo suǒ chū, jiāo rú fēng zhī yǐ, suǒ yǐ bù kě duō de zhě, zhǐ huàn jí quǎn qū shàng yīn jí, xià yīn qū. shòu dàn rén. cǐ shòu dà zhě zhòng shí jīn, zhuàng rú shuǐ tǎ, qí tóu shēn jí tā chù le wú máo, wéi cóng bí shàng yǐ jìng jí zhì wěi shàng yǒu máo, guǎng yī cùn xǔ, qīng máo zhǎng sān sì fēn xǔ, qí wú máo chù zé rú wéi náng. rén zhāng bǔ dé zhī, zhǎn cì bù shāng, jī xīn liè huǒ, fù yǐ tóu huǒ zhōng, xīn jǐn ér cǐ shòu bù jiāo. xū yǐ dà zhàng dǎ zhī, pí bù shāng ér gǔ suì dōu jǐn, nǎi sǐ ěr.
〈孛夂〉焚洲,抱朴子云:〈孛夂〉焚洲在南海中,薰綠水膠所出,膠如楓脂矣,所以不可多得者,止患狤犭屈(上音吉,下音屈。)獸啖人。此獸大者重十斤,狀如水獺,其頭身及他處了無毛,唯從鼻上以竟脊至尾上有毛,廣一寸許,青毛長三四分許,其無毛處則如韋囊。人張捕得之,斬刺不傷,積薪烈火,縛以投火中,薪盡而此獸不焦。須以大杖打之,皮不傷而骨碎都盡,乃死耳。
huǒ shān
火山
huǒ shān guó, suí shí wén yān, qù zhū báo dōng wǔ qiān lǐ. guó zhōng shān jiē yǒu huǒ, suī yǔ bù xī. huǒ zhōng yǒu bái shǔ. fú nán tǔ sú chuán yún: huǒ zhōu zài mǎ wǔ zhōu zhī dōng kě qiān yú lǐ. chūn yuè lín yǔ, yǔ zhǐ zé huǒ rán zhōu shàng, lín mù dé yǔ zé pí hēi, dé huǒ zé pí bái. zhū zuǒ yòu zhōu rén, yǐ chūn yuè qǔ qí mù pí, jī yǐ wèi bù, huò zuò dēng zhù bù. ruò xiǎo huì, tóu zhī huǒ zhōng biàn jié.
火山國,隋時聞焉,去諸薄東五千里。國中山皆有火,雖雨不息。火中有白鼠。扶南土俗傳云:火洲在馬五洲之東可千餘里。春月霖雨,雨止則火燃洲上,林木得雨則皮黑,得火則皮白。諸左右洲人,以春月取其木皮,績以為布,或作燈炷布。若小穢,投之火中便潔。
yòu yǒu jiā yíng guó běi zhū báo guó xī shān zhōu sān bǎi lǐ, cóng sì yuè huǒ shēng, zhēng yuè huǒ miè. huǒ rán zé cǎo mù yè luò, rú zhōng guó hán shí. rén yǐ sān yuè zhì cǐ shān, qǔ mù pí jī wèi huǒ huàn bù.
又有加營國北、諸薄國西山周三百里,從四月火生,正月火滅。火燃則草木葉落,如中國寒時。人以三月至此山,取木皮績為火浣布。
wú lùn
無論
wú lùn guó, suí shí wén yān, zài fú nán xī èr qiān yú lǐ. qí guó dà dào zuǒ yòu jiā zhǒng pí pá shù jí zhū huá guǒ, xíng qí xià cháng yǒu xuán yīn. shí lǐ yī tíng, tíng jiē yǒu jǐng. shí mài fàn, yǐn pú táo jiǔ, rú jiāo, ruò yǐn, jí yǐ shuǐ hé zhī, wèi shén gān měi.
無論國,隋時聞焉,在扶南西二千餘里。其國大道左右夾種枇杷樹及諸華果,行其下常有玄陰。十里一亭,亭皆有井。食麥飯,飲蒲桃酒,如膠,若飲,即以水和之,味甚甘美。
pó dēng
婆登
pó dēng guó zài lín yì nán, hǎi xíng èr yuè, dōng yǔ hē líng, xī yǔ mí lí chē jiē, běi lín dà hǎi. fēng sú yǔ hē líng tóng. zhǒng dào měi yuè yī shú. yǒu wén zì, shū yú bèi duō yè. qí sǐ zhě, kǒu shí yǐ jīn, yòu yǐ jīn chuàn guàn yú sì zhī, rán hòu jiā yǐ pó lǜ gāo jí tán shěn lóng nǎo děng xiāng, jī xīn yǐ fán zhī. dà táng zhēn guān èr shí yī nián, qiǎn shǐ cháo gòng.
婆登國在林邑南,海行二月,東與訶陵,西與迷黎車接,北鄰大海。風俗與訶陵同。種稻每月一熟。有文字,書於貝多葉。其死者,口實以金,又以金釧貫於四支,然後加以婆律膏及檀、沈、龍腦等香,積薪以燔之。大唐貞觀二十一年,遣使朝貢。
wū dǔ
烏篤
wū dǔ guó zài zhōng tiān zhú nán, yī míng wū fú nà. dì fāng wǔ qiān yú lǐ. bǎi xìng yīn shí, rén xìng nuò ruò, pō guǐ zhà, yóu gōng jìn shù, dǔ xìn fó fǎ. wén zì lǐ yí lüè tóng tiān zhú. zì gǔ bù tōng zhōng guó. dà táng zhēn guān zhōng, qí wáng dá mó yīn tuó hē sī qiǎn shǐ xiàn lóng nǎo xiāng.
烏篤國在中天竺南,一名烏伏那。地方五千餘里。百姓殷實,人性懦弱,頗詭詐,尤工禁術,篤信佛法。文字禮儀略同天竺。自古不通中國。大唐貞觀中,其王達摩因陀訶斯遣使獻龍腦香。
tuó huán
陀洹
tuó huán guó zài duò hé luó xī běi. dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn shǐ xiàn yīng wǔ, máo yǔ hào sù, tóu shàng yǒu hóng máo shù shí jīng, yǔ chì qí.
陀洹國在墮和羅西北。大唐貞觀中,遣使獻鸚鵡,毛羽皓素,頭上有紅毛數十莖,與翅齊。
hē líng
訶陵
hē líng guó zài zhēn là zhī nán. dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn shǐ xiàn jīn huā děng wù. wáng zhī suǒ jū, shù mù wèi chéng, zào dà wū zhòng gé, fù yǐ zōng lú pí. lú yīn lǘ. suǒ zuò chuáng xī yǐ xiàng yá wèi zhī. yì yǐ xiàng yá wèi xí. shí yǐ shǒu huàn zhī. huàn, gǔ huàn fǎn. yòu yǐ yē shù huā wèi jiǔ, yǐn zhī yì zuì. yǒu shān xué, měi yǒng ér chū yán, guó rén qǔ zhī yǐ shí.
訶陵國在真臘之南。大唐貞觀中,遣使獻金花等物。王之所居,豎木為城,造大屋重閣,覆以椶櫚皮。(櫚音閭。)所座床悉以象牙為之。亦以象牙為席。食以手擐之。(擐,古患反。)又以椰樹花為酒,飲之亦醉。有山穴,每涌而出鹽,國人取之以食。
qí guó bié yǒu dú rén, yǔ cháng rén tóng zhǐ sù, zé lìng shēn shàng shēng chuāng yǔ zhī jiāo hé, biàn jí zhì sǐ. ruò xián yè zhān zhe cǎo mù, jí kū. qí rén shēn sǐ, bù làn bù chòu.
其國別有毒人,與常人同止宿,則令身上生瘡;與之交合,便即致死。若涎液霑著草木,即枯。其人身死,不爛不臭。
duō miè
多蔑
duō miè guó, dà táng zhēn guān zhōng tōng yān, zài nán hǎi biān, guó jiè zhōu huí kě yī yuè xíng. nán zǔ dà hǎi, xī jù yóu guó, běi bō lá guó, dōng zhēn tuó huán guó. hù kǒu jí duō. zhì sān shí zhōu, bù yì shǔ tā guó. yǒu chéng guō gōng diàn lóu lǔ, bìng yòng wǎ mù. yǐ shí èr yuè wèi suì shǒu. qí wù chǎn yǒu jīn yín tóng tiě xiàng yá xī jiǎo, zhāo xiá cháo yún děng bù. qí sú jiāo yì yòng jīn yín zhāo xiá děng yī fú. bǎi xìng èr shí ér shuì yī. wǔ gǔ shū cài yǔ zhōng guó bù shū.
多蔑國,大唐貞觀中通焉,在南海邊,國界周回可一月行。南阻大海,西俱游國,北波剌國,東真陀桓國。戶口極多。置三十州,不役屬他國。有城郭、宮殿、樓櫓,並用瓦木。以十二月為歲首。其物產有金、銀、銅、鐵、象牙、犀角,朝霞、朝雲等布。其俗交易用金、銀、朝霞等衣服。百姓二十而稅一。五穀、蔬菜與中國不殊。
duō mó zhǎng
多摩長
duō mó zhǎng guó jū yú hǎi dǎo, dōng yǔ pó fèng, xī yǔ duō lóng, nán yǔ bàn zhī bá, huá yán wǔ shān yě, běi yǔ hē líng děng guó jiē. qí guó jiè dōng xī kě yī yuè xíng, nán běi kě èr shí wǔ rì xíng. qí wáng zhī xiān, lóng zi yě, míng gǔ lì. gǔ lì dé dà niǎo luǎn, pōu zhī dé yī nǚ zǐ, róng sè shū miào, jí yǐ wèi qī. qí wáng shī luó qú yōng yī shuō, jí qí hòu yě. dà táng xiǎn qìng zhōng, qiǎn shǐ gòng xiàn.
多摩長國居於海島,東與婆鳳,西與多隆,南與半支跋,華言「五山」也,北與訶陵等國接。其國界東西可一月行,南北可二十五日行。其王之先,龍子也,名骨利。骨利得大鳥卵,剖之得一女子,容色殊妙,即以為妻。其王尸羅劬傭伊說,即其後也。大唐顯慶中,遣使貢獻。
qí sú wú xìng. wáng jū yǐ shān wèi chéng, yǐ bǎn wèi wū, zuò shī zi zuò, dōng miàn zuò. yī wù yǔ lín yì tóng. shèng bīng èr wàn yú rén. wú mǎ, yǒu gōng dāo jiǎ shuò. hūn yīn wú tóng xìng zhī bié. qí shí qì yǒu tóng tiě jīn yín. suǒ shí shàng sū rǔ lào shā táng shí mì. qí jiā chù yǒu gǔ yáng shuǐ niú, yě shòu yǒu zhāng lù děng. sǐ wáng wú sàng fú zhī zhì, yǐ huǒ fén qí shī. qí yīn lè lüè tóng tiān zhú. yǒu bō nà pó zhái hù zhē ān mó shí liú děng guǒ, duō gān zhè. cóng qí guó jīng xuē lú dōu sī hē lú jūn nà lú lín yì děng guó, dá yú jiāo zhōu.
其俗無姓。王居以柵為城,以板為屋,坐師子座,東面坐。衣物與林邑同。勝兵二萬餘人。無馬,有弓、刀、甲、槊。婚姻無同姓之別。其食器有銅、鐵、金、銀。所食尚酥、乳酪、沙糖、石蜜。其家畜有羖羊、水牛,野獸有獐、鹿等。死亡無喪服之制,以火焚其屍。其音樂略同天竺。有波那婆、宅護遮、菴磨、石榴等果,多甘蔗。從其國經薛盧都、思訶盧、君那盧、林邑等國,達於交州。
gē luó shě fēn
哥羅舍分
gē luó shě fēn zài nán hǎi zhī nán. qí guó dì jiē duò hé luó guó. shèng bīng èr wàn rén. qí wáng pú yuè jiā mó, dà táng xiǎn qìng wǔ nián, qiǎn shǐ cháo gòng.
哥羅舍分在南海之南。其國地接墮和羅國。勝兵二萬人。其王蒲越伽摩,大唐顯慶五年,遣使朝貢。