strong biān fáng liù strong
邊防六
xī róng èr
西戎二
tǔ gǔ hún
吐谷渾
tǔ gǔ hún, běn liáo dōng xiān bēi yě. xī jìn shí, qiú shuài tú hé shè guī yǒu èr zi, zhǎng yuē tǔ gǔ hún, shǎo yuē ruò luò guī. hú zuì fǎn. shè guī sǐ, ruò luò guī dài tǒng bù luò, bié wèi mù róng shì. hún shù zhǎng, guī zhèng dí. fù zài shí, fēn qī bǎi hù yǔ hún, hún yǔ guī èr bù jù mù mǎ, mǎ dòu xiāng shāng, guī nù, qiǎn shǐ wèi hún yuē: xiān gōng chù fēn, yǔ xiōng yì bù, mù mǎ hé bù xiāng yuǎn, ér lìng mǎ dòu. hún yuē: mǎ shì chù shēng, shí cǎo yǐn shuǐ, chūn qì fā dòng, suǒ yǐ zhì dòu. dòu zài yú mǎ, ér nù yú rén yé? guāi bié shén yì, jīn dāng qù rǔ yú wàn lǐ zhī wài yǐ. yú shì yōng mǎ xī xíng, nǎi xī fù yīn shān. jīn shuò fāng zhī běi. shǔ yǒng jiā zhī luàn, shǐ dù lǒng xī, zhì yú bāo hǎn, ér hòu zi sūn jù yǒu gān sōng zhī nán, táo shuǐ zhī xī, nán jí yú bái lán, zài yì zhōu xī běi. gān sōng shān zài jīn jiāo chuān jùn jìng. jīn lín táo hé zhèng jùn zhī nán jí hé chuān jùn zhī dì. qí dì sì shí cháng yǒu bīng xuě, wéi liù qī yuè yǔ báo shén shèng. ruò qíng, zé fēng piāo shā lì. yǒu mài, wú gǔ. qí qīng hǎi, zhōu huí qiān yú lǐ. hǎi zhōng yǒu xiǎo shān, měi dōng bīng hé hòu, yǐ liáng pìn mǎ zhì cǐ shān, zhì lái dōng shōu zhī, mǎ yǒu yùn, suǒ shēng de jū, hào yuē lóng zhǒng. tǔ gǔ hún cháng dé bō sī cǎo mǎ, fàng rù hǎi, yīn shēng cōng jū, néng rì xíng qiān lǐ, gù shí chēng qīng hǎi cōng yān.
吐谷渾,本遼東鮮卑也。西晉時,酋帥徒何涉歸有二子,長曰吐谷渾,少曰若洛廆。(胡罪反。)涉歸死,若洛廆代統部落,別為慕容氏。渾庶長,廆正嫡。父在時,分七百戶與渾,渾與廆二部俱牧馬,馬斗相傷,廆怒,遣使謂渾曰:「先公處分,與兄異部,牧馬何不相遠,而令馬斗。」渾曰:「馬是畜生,食草飲水,春氣發動,所以致斗。斗在於馬,而怒於人耶?乖別甚易,今當去汝於萬里之外矣。」於是擁馬西行,乃西附陰山。(今朔方之北。)屬永嘉之亂,始度隴西,至於枹罕,而後子孫據有甘松之南,洮水之西,南極於白蘭,在益州西北。(甘松山在今交川郡境。今臨洮、和政郡之南及合川郡之地。)其地四時常有冰雪,唯六七月雨雹甚盛。若晴,則風飄沙礫。有麥,無穀。其青海,周回千餘里。海中有小山,每冬冰合後,以良牝馬置此山,至來冬收之,馬有孕,所生得駒,號曰龍種。吐谷渾嘗得波斯草馬,放入海,因生驄駒,能日行千里,故時稱青海驄焉。
zhì qí sūn yè yán, yǐ lǐ yún gōng sūn zhī zǐ dé yǐ wáng fù zì wèi shì. wú zǔ shǐ zì chāng lí, guāng zhái yú cǐ, jīn yǐ tǔ gǔ hún wèi shì, zūn zǔ zhī yì yě. zì tǔ gǔ hún zhì yè yán céng sūn shì pí, jiē yǒu cái lüè, zhī gǔ jīn, sī mǎ bó shì jiē yòng rú shēng. zhì qí zi ā chái, zì chēng biāo qí jiāng jūn shā zhōu cì shǐ. ā chái jiān bìng qiāng dī, hào wèi qiáng guó, qiǎn shǐ yì sòng cháo gòng. ā chái sǐ, dì mù qí lì, qí yīn guī. qiǎn jūn jī qǐ fú róng màn, bài zhī, róng yīn róng. dōng bēn lǒng yòu, mù qí jù yǒu qí dì. qí shí hè lián dìng yú zhǎng ān wèi hòu wèi zhǔ suǒ gōng bài, yōng qín yōng hù kǒu shí yú wàn, xī cì hǎn jiān, mù qí jù jī, dà pò zhī, shēng qín dìng, sòng yú wèi. hòu dì mù yán lì. wèi tài wǔ dì qiǎn jūn jī yán, dà pò zhī, mù yán lǜ bù luò xī bēn bái lán, gōng pò yú tián guó, nán yī jì bīn, qī nián nǎi hái jiù tǔ. mù yán sǐ, ā chái xiōng shù luò gān zi shí yín lì, shǐ yì yú fú luó chuān. zhì xuán sūn kuā lǚ lì, zì hào wèi kè hán, lǐ fú qí chéng, zài qīng hǎi xī shí wǔ lǐ, yǒu dì fāng shù qiān lǐ. qí xī běi zhū zá zhǒng wèi zhī ā zī lǔ. zī, jí yí fǎn.
至其孫葉延,以禮雲「公孫之子得以王父字為氏」。吾祖始自昌黎,光宅於此,今以吐谷渾為氏,尊祖之義也。自吐谷渾至葉延曾孫視羆,皆有才略,知古今,司馬、博士皆用儒生。至其子阿豺,自稱驃騎將軍、沙州刺史。阿豺兼併羌氐,號為強國,遣使詣宋朝貢。阿豺死,弟慕跂立,(跂音瑰。)遣軍擊乞伏茙蔓,敗之,(茙音戎。)東奔隴右,慕跂據有其地。其時赫連定於長安為後魏主所攻敗,擁秦雍戶口十餘萬,西次罕幵,慕跂拒擊,大破之,生擒定,送於魏。後弟慕延立。魏太武帝遣軍擊延,大破之,慕延率部落西奔白蘭,攻破于闐國,南依罽賓,七年乃還舊土。慕延死,阿豺兄樹落乾子拾寅立,始邑於伏羅川。至玄孫夸呂立,自號為可汗,理伏俟城,在青海西十五里,有地方數千里。其西北諸雜種謂之阿貲虜。(貲,即移反。)
qí nán jiè lóng hé chéng, qù chéng dū qiān yú lǐ. dà shù yǒu sì, yī zài qīng shuǐ chuān, yī zài chì shuǐ, yī zài jiāo hé, yī zài tǔ qū zhēn chuān, jiē zǐ dì suǒ lǐ. qí zhǔ lǐ mù hè chuān. xī yǒu huáng shā, nán běi bǎi èr shí lǐ, dōng xī qī shí lǐ, bù shēng cǎo mù. suī yǒu chéng guō, bù jū, ér suí zhú shuǐ cǎo. guān yǒu wáng gōng pú shè shàng shū jí láng zhōng zhī hào. qí zhǔ chuí zhí zhuī fǎn jì, yǐ zào wèi mào. qí qī yī zhī chéng qún, pī jǐn páo, biàn jì yú hòu, shǒu dài jīn huā. zhàng fū yī fú lüè tóng yú huá xià, duō yǐ mì luó wèi guān, yì yǐ zēng wèi mào. fù rén jiē guàn zhū shù fà, yǐ duō wèi guì. bīng qì yǒu gōng dāo jiǎ shuò. guó wú cháng fù, xū zé shuì fù shì shāng rén, yǐ chōng yòng yān. fù xiōng wáng, qī hòu mǔ jí sǎo děng, yǔ běi dí sú tóng. sǐ zhě yì jiē mái bìn, qí fú zhì, zàng qì zé chú zhī. xìng tān lán, rěn yú shā hài.
其南界龍涸城,去成都千餘里。大戍有四,一在清水川,一在赤水,一在澆河,一在吐屈真川,皆子弟所理。其主理慕賀川。西有黃沙,南北百二十里,東西七十里,不生草木。雖有城郭,不居,而隨逐水草。官有王公、僕射、尚書及郎中之號。其主椎(直追反)髻,以皂為帽。其妻衣織成裙,披錦袍,辮髻於後,首戴金花。丈夫衣服略同於華夏,多以冪羅為冠,亦以繒為帽。婦人皆貫珠束髮,以多為貴。兵器有弓刀甲槊。國無常賦,須則稅富室、商人,以充用焉。父兄亡,妻後母及嫂等,與北狄俗同。死者亦皆埋殯,其服制,葬訖則除之。性貪婪,忍於殺害。
hòu zhōu míng dì wǔ chéng chū, kuā lǚ kòu liáng zhōu, zhào hè lán xiáng lǜ bīng tǎo pò zhī, yòu gōng bá qí táo yáng hóng hé èr chéng, zhì táo zhōu jīn lín táo jùn dì. ér hái. wǔ dì tiān hé chū, qí lóng hé wáng mò chāng lǜ zhòng jiàng, yǐ qí dì wèi fú zhōu. jīn tóng chāng jùn dì. èr nián, fù qiǎn huáng tài zǐ zhēng zhī, jūn dù qīng hǎi zhì fú qí chéng, kuā lǚ dùn zǒu, lǔ qí yú zhòng ér hái. suí kāi huáng zhōng, kuā lǚ qīn hóng zhōu, zài jīn ān huà jùn mǎ lǐng xiàn jiè. qiǎn shàng zhù guó yuán xié jī zhī. zéi xī fā guó zhōng bīng, zì màn tóu zhì yú shù dūn, jiǎ qí bù jué. xié pín jī pò zhī. kuā lǚ lǜ qí qīn bīng yuǎn dùn, qí míng wáng shí sān rén gè lǜ bù luò ér jiàng. kuā lǚ zài wèi qiě bǎi nián, sǐ yǐ hòu hái yǐ mù róng wèi xìng. qí zi fú yǔn lì. yáng dì chū, fú yǔn qiǎn zi shùn lái cháo. dì lìng tiě lēi xí, dà bài zhī. fú yǔn dōng zǒu, bǎo xī píng. jīn xī píng jùn. dì fù lìng guān wáng xióng yǐ yǎn zhī, dà pò qí zhòng. fú yǔn dùn táo, bù luò lái jiàng shí wàn yú kǒu. fú yǔn jù, nán dùn yú shān gǔ xián. qí gù dì jiē kōng, zì xī píng lín qiāng chéng yǐ xī, qiě mò yǐ dōng, qí lián yǐ nán, xuě shān yǐ běi, dōng xī sì qiān lǐ, nán běi èr qiān lǐ, jiē wèi suí yǒu, zhì jùn xiàn zhèn shù, fā tiān xià qīng zuì xǐ jū zhī. qí dì zài jīn xī píng jùn zhī xī, zhāng yē jiǔ quán jùn zhī běi. suí shì zhì xī hǎi qiě mò hé yuán děng jùn. yú shì liú shùn bù zhī qiǎn. fú yǔn wú yǐ zì zī, lǜ qí tú shù qiān qí kè yú dǎng xiàng. dà yè mò, tiān xià dà luàn, fú yǔn jí shùn fù qí gù dì.
後周明帝武成初,夸呂寇涼州,詔賀蘭祥率兵討破之,又攻拔其洮陽、洪和二城,置洮州(今臨洮郡地。)而還。武帝天和初,其龍涸王莫昌率眾降,以其地為扶州。(今同昌郡地。)二年,復遣皇太子征之,軍度青海至伏俟城,夸呂遁走,虜其餘眾而還。隋開皇中,夸呂侵弘州,(在今安化郡馬嶺縣界。)遣上柱國元諧擊之。賊悉發國中兵,自曼頭至於樹敦,甲騎不絕。諧頻擊破之。夸呂率其親兵遠遁,其名王十三人各率部落而降。夸呂在位且百年,死以後還以慕容為姓。其子伏允立。煬帝初,伏允遣子順來朝。帝令鐵勒襲,大敗之。伏允東走,保西平。(今西平郡。)帝復令觀王雄以掩之,大破其眾。伏允遁逃,部落來降十萬餘口。伏允懼,南遁於山谷閒。其故地皆空,自西平臨羌城以西,且末以東,祁連以南,雪山以北,東西四千里,南北二千里,皆為隋有,置郡縣鎮戍,發天下輕罪徙居之。(其地在今西平郡之西,張掖、酒泉郡之北。隋氏置西海、且末、河源等郡。)於是留順不之遣。伏允無以自資,率其徒數千騎客於党項。大業末,天下大亂,伏允及順復其故地。
dà táng zhēn guān zhōng, lǐ jìng hóu jūn jí pò miè zhī. fú yǔn yuǎn dùn, wèi zuǒ yòu suǒ shā. qí zi dà níng wáng shùn guī jiàng, yú shì chóng jiàn qí guó, fēng shùn wèi xī píng bù wáng, réng jiā jué jù qū fǎn hú lǚ wū gān dòu kè hán zhī hào, xuán yòu wèi qí xià suǒ shā. shí nián, lì shùn zi nuò hé bō wèi hé yuán jùn wáng, zhǔ qí guó, zì ěr shuāi ruò, ér tǔ bō qiáng shèng. gāo zōng shí, wèi qí pò miè, nuò hé bō yǐ yú zhòng fù lái jiàng, zhōng xián pàn qù. yú líng zhōu zhī jìng zhì ān lè zhōu, yǐ nuò hé bō wèi cì shǐ, qí gù dì bìng méi yú tǔ bō. hòu yòu fēng qú shuài mù róng xuān chāo wèi qīng hǎi wáng.
大唐貞觀中,李靖、侯君集破滅之。伏允遠遁,為左右所殺。其子大寧王順歸降,於是重建其國,封順為西平部王,仍加趉(巨屈反)胡呂烏甘豆可汗之號,旋又為其下所殺。十年,立順子諾曷缽為河源郡王,主其國,自爾衰弱,而吐蕃強盛。高宗時,為其破滅,諾曷缽以餘眾復來降,(中閒叛去。)於靈州之境置安樂州,以諾曷缽為刺史,其故地並沒於吐蕃。後又封渠帥慕容宣超為青海王。
wǔ tài hòu cháo, guō yuán zhèn shàng ān zhì jiàng tǔ gǔ hún zhuàng yuē: chén zuó jiàn táng xiū jǐng zhāng xī děng, zhòng yì shāng liáng, qí tǔ gǔ hún bù luò, huò nǐ yí jiù qín jīn tiān shuǐ jùn lǒng, jīn qiān yáng jùn huò yù yí jìn fēng jīn jiǔ yuán jùn líng, jīn líng wǔ jùn. guì lìng jiàn qù biān yú, shǐ jū nèi dì, yòng wèi fáng xián zhī yào, jì miǎn bèi pàn zhī yú. chén yǐ wèi bìng shì piān jiàn zhī yī duān, wèi wèi jiǔ zhǎng zhī shēn cè. ruò jìn qín lǒng, zé yǔ jiān mù zá jū rú zài fēng líng, fù yǔ mò chuài fǔ ěr. bì yǐ lǜ qí fān fù, xū yǒu qiān yí, zòng zhì zhōng tǔ, ān kě yì biàn qí běn xìng. zhì rú dān ěr yǐ jù guì, wǎng nián wáng xiào jié zòu qǐng zì hé yuán jūn xǐ jū líng zhōu, yòng wèi qiè biàn. jí qí táo pàn zhī rì, chuān jiān mù, lüè mǎ qún, suǒ zài shāng yí, dà sǔn zhōu xiàn, shì zé qiān jū zhōng tǔ wú yì zhī míng yàn yǐ. wǎng zhě sù hé guì suī bèi shèng huà, zhǐ cóng dāng suǒ jū dì pàn zǒu, qí yú zhōng guó, wú suǒ sǔn shāng, dàn shì shī shǎo xǔ tǔ hún ěr, qǐ yǔ jù guì zhī wèi hài tóng rì ér yǔ zāi! jīn tǔ gǔ hún zhī jiàng zhě, fēi qū lüè ér lái, jiē shì kě mù shèng huà, chōng fēng tū rèn, qì tǔ bō ér zhì zhě yě. chén wèi yí dāng xún qí qíng yǐ wèi zhì, wù jīng rǎo zhī, shǐ qí qíng dì shāo ān, zé qí xì liàn xīn yì rì hòu. dāng liáng zhōu jiàng zhě, jīn wǔ wēi jùn. zé yí yú liáng zhōu zuǒ cè ān zhì zhī dāng gān zhōu jīn zhāng yē jùn. sù sà jiàng zhě, jīn jiǔ quán jùn. zé yí yú gān sù zuǒ cè ān zhì zhī dāng guā zhōu jīn jìn chāng jùn. shā zhōu jiàng zhě, jīn dūn huáng jùn. zé yí yú guā shā zuǒ cè ān zhì zhī. dàn tǔ hún suǒ jiàng zhī chù, jiē shì qí jiù jū zhī dì, sī bèi jì tóu cǐ dì, shí yǒu liàn běn zhī qíng. ruò yīn qí suǒ tóu zhī dì ér biàn jū zhī, qí qíng yì ān. yīn shù zhōu ér zhé liè zhī, zé qí shì zì fēn. shùn qí qíng, fēn qí shì, ér bù rǎo yú rén, kě wèi shàn duó róng dí zhī quán yǐ. hé yào zuǎn jù yī chù rú yī guó, shǐ qíng tōng yì hé rú yī jiā, tuō yǒu yì zhì, zé yī shí jǐn qù, shāng hài zhōu xiàn, wèi huàn zī shēn. hé rú fēn zhì zhū zhōu, shǐ měi zhōu jiē dé tǔ hún shǐ yì, yù yǒu tā huái, bì bù néng yuǎn xiāng lián jié zǒng qù. chén yú zhé yǐ wèi shèng cè. rú yǔn chén cǐ jiàn, qí suǒ zhì zhī chù, réng qǐng jiǎn qǔ dāng chù qiáng míng guān rén, yú dāng chù zhèn è zhī, zé xiǎo xiǎo wèi fēi, yì kě dù jué. jiān měi shǐ dá fān qíng shí lì hài zhě, gòng xuān chāo xiōng dì yī rén, suì wǎng xún àn, yǐ fǔ hù zhī, wú shǐ qīn xuē qí shēng yè, rì jiù lè liàn, zì yì shēn yǐ. rú cǐ, chén shí wèi jī mí róng dí zhī liáng cè. shè shǐ hòu yǒu qù jiù, bù guò biān zhōu shī shǎo xǔ tǔ hún, zhōng wú shāng yú zhōng guó. jīn cǐ bèi xīn yōu yáng ér wú zhǔ, wèi zhī suǒ ān, bù bì zài zǎo dìng ān zhì zhī jì, wú lìng jīng rǎo, sù shēng biān huàn.
武太后朝,郭元振上安置降吐谷渾狀曰:「臣昨見唐休璟、張錫等,眾議商量,其吐谷渾部落,或擬移就秦(今天水郡)隴,(今汧陽郡)或欲移近豐(今九原郡)靈,(今靈武郡。)貴令漸去邊隅,使居內地,用為防閒之要,冀免背叛之虞。臣以為並是偏見之一端,未為久長之深冊。若近秦隴,則與監牧雜居;如在豐靈,復與默啜甫邇。必以慮其翻覆,須有遷移,縱至中土,安可易變其本性。至如躭爾乙句貴,往年王孝傑奏請自河源軍徙居靈州,用為愜便。及其逃叛之日,穿監牧,掠馬群,所在傷夷,大損州縣,是則遷居中土無益之明驗矣。往者素和貴雖背聖化,只從當所居地叛走,其於中國,無所損傷,但是失少許吐渾耳,豈與句貴之為害同日而語哉!今吐谷渾之降者,非驅略而來,皆是渴慕聖化,衝鋒突刃,棄吐蕃而至者也。臣謂宜當循其情以為制,勿驚擾之,使其情地稍安,則其繫戀心亦日厚。當涼州降者,(今武威郡。)則宜於涼州左側安置之;當甘州、(今張掖郡。)肅卅降者,(今酒泉郡。)則宜於甘、肅左側安置之;當瓜州、(今晉昌郡。)沙州降者,(今敦煌郡。)則宜於瓜、沙左側安置之。但吐渾所降之處,皆是其舊居之地,斯輩既投此地,實有戀本之情。若因其所投之地而便居之,其情易安。因數州而磔裂之,則其勢自分。順其情,分其勢,而不擾於人,可謂善奪戎狄之權矣。何要纂聚一處如一國,使情通意合如一家,脫有異志,則一時盡去,傷害州縣,為患滋深。何如分置諸州,使每州皆得吐渾使役,欲有他懷,必不能遠相連結總去。臣愚輒以為勝冊。如允臣此見,其所置之處,仍請簡取當處強明官人,於當處鎮遏之,則小小為非,亦可杜絕。兼每使達蕃情、識利害者,共宣超兄弟一人,歲往巡按,以撫護之,無使侵削其生業,日就樂戀,自亦深矣。如此,臣實為羈縻戎狄之良冊。設使後有去就,不過邊州失少許吐渾,終無傷於中國。今此輩心悠揚而無主,未知所安,不必在早定安置之計,無令驚擾,速生邊患。」
yǐ fú dí
乙弗敵
yǐ fú dí, hòu wèi wén yān, zài tǔ gǔ hún běi. guó yǒu qū hǎi, qí hǎi zhōu huí qiān yú lǐ. zhòng yǒu wàn luò, fēng sú yǔ tǔ gǔ hún tóng. rán bù shí wǔ gǔ, wéi shí yú yǔ sū zi. sū zi zhuàng ruò zhōng guó gǒu qǐ zǐ, huò chì huò hēi. xī yǒu qì hàn yī bù, fēng sú yì tóng, tǔ tè duō láng.
乙弗敵,後魏聞焉,在吐谷渾北。國有屈海,其海周回千餘里。眾有萬落,風俗與吐谷渾同。然不識五穀,唯食魚與蘇子。蘇子狀若中國枸杞子,或赤或黑。西有契翰一部,風俗亦同,土特多狼。
dàng chāng
宕昌
dàng chāng qiāng, hòu wèi shí xìng yān, yì sān miáo zhī yìn, yǔ xiān líng shāo dāng hǎn kāi zhū bù xìng bié, zì lì qiú shuài, jiē yǒu dì fēn, bù xiāng tǒng shè, dàng chāng jí qí yī yě. sú jiē tǔ zhù, jū yǒu dòng yǔ. qí wū, zhī máo niú wěi jí gǔ yáng máo fù zhī. wú fǎ lìng, yòu wú yáo fù. wéi zhēng fá zhī shí, nǎi xiāng tún jù bù rán, zé gè shì shēng yè, bù xiāng lái wǎng. jiē yī qiú hè, mù yǎng máo niú yáng shǐ, yǐ gōng qí shí. sú yǒu zhēng bào. wú wén zì, dàn qǔ mù róng luò yǐ jì suì shí. sān nián yī xiāng jù, shā niú yáng yǐ jì tiān. sú zhòng hǔ pí, yǐ zhī sòng sǐ. yǒu liáng qín zhě, dài wèi qiú shuài, dé qiāng háo xīn, nǎi zì chēng wáng. qí jiè zì chóu chí yǐ xī, dōng xī qiān lǐ xí shuǐ yǐ nán, nán běi bā bǎi lǐ. chóu chí shān zài jīn tóng gǔ jùn shàng lù xiàn. xí shuǐ zài jīn tiān shuǐ jùn shàng guī xiàn. dì duō shān fù, bù zhòng èr wàn yú luò. zhì qí sūn mí cōng, shǐ qiǎn shǐ yú hòu wèi, tài wǔ dì bài wèi dàng chāng wáng. qī yè sūn mí qín, jiē shòu nán běi liǎng cháo fēng jué. sòng qí liáng jí wèi, bìng gè jī mí zhī. hòu jiàn liǎng wèi fēn gé, yǒng xī mò zhǒng rén qǐ dìng nǎi yǐn tǔ gǔ hún kòu jīn chéng, jīn jùn dì. hòu qǐ dìng dì mí dìng kòu shí mén shù. zhōu wǔ dì tiān hé chū, zhào dà jiāng jūn tián hóng tǎo píng zhī, yǐ qí dì wèi dàng zhōu. jīn huái dào jùn.
宕昌羌,後魏時興焉,亦三苗之胤,與先零、燒當、罕開諸部姓別,自立酋帥,皆有地分,不相統攝,宕昌即其一也。俗皆土著,居有棟宇。其屋,織氂牛尾及羖羊毛覆之。無法令,又無徭賦。唯征伐之時,乃相屯聚;不然,則各事生業,不相來往。皆衣裘褐,牧養氂牛、羊、豕,以供其食。俗有蒸報。無文字,但取木榮落以記歲時。三年一相聚,殺牛羊以祭天。俗重虎皮,以之送死。有梁勤者,代為酋帥,得羌豪心,乃自稱王。其界自仇池以西,東西千里;席水以南,南北八百里。(仇池山在今同谷郡上祿縣。席水在今天水郡上邽縣。)地多山阜,部眾二萬餘落。至其孫彌忩,始遣使於後魏,太武帝拜為宕昌王。七葉孫彌秦,皆受南北兩朝封爵。(宋、齊、梁及魏,並各羈縻之。)後見兩魏分隔,永熙末種人企定乃引吐谷渾寇金城,(今郡地。)後企定弟彌定寇石門戍。周武帝天和初,詔大將軍田弘討平之,以其地為宕州。(今懷道郡。)
dèng zhì
鄧至
dèng zhì, qiāng zhī bié zhǒng yě. hòu wèi shí xìng yān. yǒu xiàng shū lǐ zhě, dài wèi bái shuǐ qiú shuài, yīn dì míng wèi hào, chēng dèng zhì wáng. qí dì zì qiān tíng yǐ dōng, píng wǔ yǐ xī, wèn lǐng yǐ běi, dàng chāng yǐ nán. jīn huái dào jùn zhī nán, tōng běi jùn zhī běi, jiāo chuān lín yì tóng chāng jùn zhī dì yě. fēng tǔ xí sú, yǔ dàng chāng tóng. zì shū lǐ zhì shí dài sūn shū péng, fù yú hòu wèi xiào wén dì, fēng gān sōng xiàn zi dèng zhì wáng. hòu shù dài, xī wèi gōng dì chū, qí zhǔ yán shù yīn luàn lái bēn, zhōu wén dì qiǎn bīng sòng hái, zì hòu wú wén.
鄧至,羌之別種也。後魏時興焉。有像舒理者,代為白水酋帥,因地名為號,稱鄧至王。其地自千亭以東,平武以西,汶嶺以北,宕昌以南。(今懷道郡之南,通北郡之北,交川、臨翼、同昌郡之地也。)風土習俗,與宕昌同。自舒理至十代孫舒彭,附於後魏孝文帝,封甘松縣子、鄧至王。後數代,西魏恭帝初,其主檐術因亂來奔,周文帝遣兵送還,自後無聞。
dǎng xiàng
党項
dǎng xiàng qiāng, zài gǔ xī zhī zhī dì, hàn xī qiāng zhī bié zhǒng. wèi jìn yǐ jiàng, xī qiāng wēi ruò. zhōu miè dàng chāng dèng zhì zhī hòu, dǎng xiàng shǐ qiáng. nán zá chōng sāng mí sāng děng qiāng, běi lián tǔ gǔ hún. qí zhǒng měi xìng bié zì wèi bù luò, yī xìng zhī zhōng fù fēn wèi xiǎo bù luò, dà zhě wàn yú qí, xiǎo zhě shù qiān qí, bù xiāng tǒng yī. yǒu xì fēng shì fèi tīng shì wǎng lì shì pō chāo shì yě cí shì fáng dāng shì mǐ qín shì tuò bá shì, ér tuò bá zuì wèi qiáng zú. sú jiē tǔ zhù, yǒu dòng yǔ, zhī máo niú jí yáng máo fù zhī. sú shàng wǔ, wú fǎ lìng fù yì. qí rén duō shòu, nián zhì bǎi wǔ liù shí suì. bù shì shēng chǎn, hǎo wèi qiè dào, cháng xiāng líng jié. yóu zhòng fù chóu, chóu rén wèi dé, bì péng tóu gòu miàn, xiǎn zú shū shí, yào zhǎn chóu rén ér hòu fù cháng. nán nǚ bìng yī qiú hè, réng bèi dà zhān. bù zhī gēng jià, tǔ wú wǔ gǔ. qì hòu duō fēng hán. yǐ máo niú mǎ lǘ yáng shǐ wèi shí. wǔ yuè cǎo shǐ shēng, bā yuè shuāng xuě jiàng. qiú dà mài yú tā jiè, yùn yǐ wèi jiǔ. qī qí shù mǔ jí bó shū mǔ sǎo zǐ dì zhī fù, yín huì zhēng bào, zhū yí zhōng zuì wèi shén, rán bù hūn tóng xìng. lǎo sǐ zhě yǐ wèi jǐn tiān nián, qīn qī bù kū, shǎo sǐ zhě zé yǎng tiān yún wǎng ér bēi kū, fén zhī, míng wèi huǒ zàng. wú wén zì, dàn hòu cǎo mù yǐ jì suì shí.
党項羌,在古析支之地,漢西羌之別種。魏晉以降,西羌微弱。周滅宕昌、鄧至之後,党項始強。南雜舂桑、迷桑等羌,北連吐谷渾。其種每姓別自為部落,一姓之中復分為小部落,大者萬餘騎,小者數千騎,不相統一。有細封氏、費聽氏、往利氏、頗超氏、野辭氏、房當氏、米禽氏、拓拔氏,而拓拔最為強族。俗皆土著,有棟宇,織氂牛及羊毛覆之。俗尚武,無法令賦役。其人多壽,年至百五六十歲。不事生產,好為竊盜,常相陵劫。尤重複讎,讎人未得,必蓬頭垢面,跣足蔬食,要斬讎人而後復常。男女並衣裘褐,仍被大氈。不知耕稼,土無五穀。氣候多風寒。以氂牛、馬、驢、羊、豕為食。五月草始生,八月霜雪降。求大麥於他界,醞以為酒。妻其庶母及伯叔母、嫂、子弟之婦,淫穢蒸報,諸夷中最為甚,然不婚同姓。老死者以為盡天年,親戚不哭,少死者則仰天雲枉而悲哭,焚之,名為火葬。無文字,但候草木以記歲時。
dà táng zhēn guān sān nián, nán huì zhōu dū du fǔ zhèng yuán shuāng qiǎn shǐ zhāo yù, qí qiú zhǎng xì fēng bù lài jǔ bù nèi fù, yì zì rù cháo, liè qí dì wèi guǐ zhōu, bài bù lài wèi cì shǐ, qí hòu zhū bù xiāng cì nèi fù, liè qí dì wèi jū fèng yán yuǎn sì zhōu, gè bài shǒu lǐng wèi cì shǐ.
大唐貞觀三年,南會州都督府鄭元鸘遣使招諭,其酋長細封步賴舉部內附,亦自入朝,列其地為軌州,拜步賴為刺史,其後諸部相次內附,列其地為崌、奉、岩、遠四州,各拜首領為刺史。
bái lán
白蘭
bái lán, qiāng zhī bié zhǒng, zhōu shí xìng yān. dōng běi jiē tǔ gǔ hún, xī zhì chì lì mō tú, nán jiè nà è. fēng sú wù chǎn yǔ dàng chāng tóng. zhōu wǔ dì bǎo dìng yuán nián, cháo xiàn shǐ zhì.
白蘭,羌之別種,周時興焉。東北接吐谷渾,西至叱利摸徒,南界那鄂。風俗物產與宕昌同。周武帝保定元年,朝獻使至。
tǔ bō
吐蕃
tǔ bō zài tǔ gǔ hún xī nán, bù zhī yǒu guó zhī suǒ yóu. huò yún: tū fà lì lù gū yǒu zi fán ní, qí zhǔ zhān tán wèi qǐ fú chì pán suǒ miè, fán ní lǜ yú zhǒng yī jǔ qú méng xùn, qí hòu zi sūn xī wèi shí wèi lín sōng jùn chéng jīn zhāng yē jùn zhāng yē xiàn jiè. yǔ zhǔ bù, jiē dé zhòng xīn, yīn wèi mò zhōng huá rǎo luàn, zhāo fǔ qún qiāng, rì yǐ qiáng dà, suì gǎi xìng wèi sū sū gǔ fǎn bèi zhǐ yě, zhì jīn gù qí rén hào qí zhǔ yuē zàn fǔ, guì chén yuē zhǔ bù. yòu huò yún: shǐ zǔ zàn pǔ zì yán tiān shén suǒ shēng, hào gú dī xī bǔ yě, yīn yǐ wèi xìng. sū bèi zhǐ yě yǔ xī bǔ yě yán é, qí shí yī yě. huò yún běn xìng qì sū nóng yě.
吐蕃在吐谷渾西南,不知有國之所由。或云:禿髮利鹿孤有子樊尼,其主鱣檀為乞伏熾盤所滅,樊尼率餘種依沮渠蒙遜,其後子孫西魏時為臨松郡丞(今張掖郡張掖縣界。)與主簿,皆得眾心,因魏末中華擾亂,招撫群羌,日以強大,遂改姓為窣(蘇骨反)〈孛夂〉野,至今故其人號其主曰贊府,貴臣曰主簿。又或云:始祖贊普自言天神所生,號鶻堤悉補野,因以為姓。(窣〈孛夂〉野與悉補野言訛,其實一也。或雲本姓棄蘇農也。)
qí guó chū shàn chéng wǔ bǎi lǐ, guò wū hǎi, rù tǔ gǔ hún bù luò mí duō mí sū pí jí bái lán děng guó, zhì tǔ bō jiè. qí guó fēng yǔ léi báo, měi gé rì yǒu zhī. shèng xià jié qì rú zhōng guó mù chūn zhī yuè. shān yǒu jī xuě, dì yǒu lěng zhàng, lìng rén qì jí, bù shèn wèi hài.
其國出鄯城五百里,過烏海,入吐谷渾部落彌多彌、蘇毗及白蘭等國,至吐蕃界。其國風雨雷雹,每隔日有之。盛夏節氣如中國暮春之月。山有積雪,地有冷瘴,令人氣急,不甚為害。
qí sú zhòng hàn zēng ér guì sè sè, nán nǚ yòng wèi shǒu shì. qí jūn zhǎng huò zài bá bù chuān, huò jū luó suō chuān, yǒu xiǎo chéng ér bù jū. zuò dà zhān zhàng, zhāng dà fú lú, qí xià kě róng shù bǎi rén. bīng wèi jí yán, ér yá fǔ shén xiá. sú yǎng niú yáng, qǔ rǔ lào gōng shí, jiān qǔ máo wèi hè ér yī yān. bù shí lǘ mǎ ròu, yǐ mài wèi chǎo. rén sǐ, shā niú mǎ yǐ xùn, qǔ niú mǎ tóu jī lèi yú mù shàng. qí mù zhèng fāng, lèi shí wèi zhī, zhuàng ruò píng tóu wū. qí chén yǔ jūn zì wèi yǒu, hào yuē gòng mìng rén, qí shù bù guò wǔ rén. jūn sǐ zhī rì, gòng mìng rén jiē rì yè zòng jiǔ, zàng rì, yú jiǎo xià zhēn, xuè jǐn nǎi sǐ, biàn yǐ xùn zàng. yòu yǒu qīn xìn rén, yòng dāo dāng nǎo fèng jù, yì yǒu jiāng sì chǐ mù, dà rú zhǐ, cì liǎng lē xià, sǐ zhě shí yǒu sì wǔ, yì xùn zàng yān. shè guān, fù sǐ zǐ dài, jué sì jí jìn qīn xí yān. fēi qí zhǒng lèi, zhé bù xiāng fú. qí guān zhāng shì yǒu wǔ děng: yī wèi sè sè, èr wèi jīn, sān wèi jīn shì yín shàng, sì wèi yín, wǔ wèi shú tóng. gè yǐ fāng yuán sān cùn, hè shàng zhuāng zhī, ān bó qián, yǐ biàn guì jiàn. fǎ lìng yán sù. bīng qì yǒu gōng dāo dùn shuò jiǎ zhòu. měi zhàn, qián duì jiē sǐ, hòu duì fāng jìn. rén mǎ jù pī suǒ zi jiǎ, qí zhì shén jīng, zhōu tǐ jiē biàn, wéi kāi liǎng yǎn, fēi jìn gōng lì rèn zhī suǒ néng shāng yě. qí zhàn bì xià mǎ liè xíng ér zhèn, sǐ zé dì shōu zhī, zhōng bù kěn tuì. qiāng xì, ér zhǎng yú zhōng guó zhě. gōng shǐ ruò ér jiǎ jiān. rén jiē yòng jiàn, bù zhàn yì fù jiàn ér xíng. qí yì yǐ tiě jiàn wèi qì, qí jiàn zhǎng qī cùn, ruò jí yì, bó qián jiā zhe yī yín gú. yǒu cǎo míng sù gǔ máng, yè zhǎng èr cùn, zhuàng ruò xié hāo. yǒu shǔ, wěi zhǎng yú cháng shǔ. qí guó jìn shā shǔ, shā shǔ zhě jiā qí zuì. yǒu kě bá hǎi, qù chì lǐng bǎi lǐ, fāng yuán qī shí lǐ, dōng nán liú rù mán, yǔ mán xī ěr hé hé liú ér dōng, hào wèi yàng bí shuǐ. yòu dōng nán chū, huì chuān wèi lú shuǐ yān. zì chì lǐng zhì luó suō chuān, jué wú dà shù mù, wéi yǒu yáng liǔ, rén yǐ wèi zī. zhì dà lùn, yǐ tǒng lǐ guó shì. wú wén zì, kè mù jié shéng wèi yuē. zhēng bīng yòng jīn jiàn. kòu zhì jǔ suì. yǔ qí chén xià yī nián yī xiǎo méng, yòng yáng gǒu mí hóu. sān nián yī dà méng. yòng rén mǎ niú lǘ. yǐ mài shú wèi suì shǒu. qí guó dōu hào wèi luó suō chéng. yòng fǎ yán zhěng, yì shì zé zì xià ér qǐ, yīn rén suǒ lì ér xíng zhī, cǐ qí suǒ yǐ néng qiáng qiě jiǔ yě. zhòng zhuàng jiàn lǎo, mǔ bài yú zi. zhòng bīng sǐ, è bìng zhōng, yǐ lěi dài zhàn méi zhě wèi jiǎ mén. lín zhèn bēn běi zhě, xuán hú wěi yú qí shǒu, biǎo qí shì hú zhī qiè.
其俗重漢繒而貴瑟瑟,男女用為首飾。其君長或在跋布川,或居邏娑川,有小城而不居。坐大氈帳,張大拂廬,其下可容數百人。兵衛極嚴,而衙府甚狹。俗養牛羊,取乳酪供食,兼取毛為褐而衣焉。不食驢馬肉,以麥為麨。人死,殺牛馬以殉,取牛馬頭積累於墓上。其墓正方,累石為之,狀若平頭屋。其臣與君自為友,號曰共命人,其數不過五人。君死之日,共命人皆日夜縱酒,葬日,於腳下針,血盡乃死,便以殉葬。又有親信人,用刀當腦縫鋸,亦有將四尺木,大如指,刺兩肋下,死者十有四五,亦殉葬焉。設官,父死子代,絕嗣即近親襲焉。非其種類,輒不相伏。其官章飾有五等:一謂瑟瑟,二謂金,三謂金飾銀上,四謂銀,五謂熟銅。各以方圓三寸,褐上裝之,安膊前,以辨貴賤。法令嚴肅。兵器有弓、刀、楯、槊、甲、胄。每戰,前隊皆死,後隊方進。人馬俱披鎖子甲,其制甚精,周體皆遍,唯開兩眼,非勁弓利刃之所能傷也。其戰必下馬列行而陣,死則遞收之,終不肯退。槍細,而長於中國者。弓矢弱而甲堅。人皆用劍,不戰亦負劍而行。其驛以鐵箭為契,其箭長七寸,若急驛,膊前加著一銀鶻。有草名速古芒,葉長二寸,狀若斜蒿。有鼠,尾長於常鼠。其國禁殺鼠,殺鼠者加其罪。有可跋海,去赤嶺百里,方圓七十里,東南流入蠻,與蠻西洱河合流而東,號為漾鼻水。又東南出,會川為瀘水焉。自赤嶺至邏娑川,絕無大樹木,唯有楊柳,人以為資。置大論,以統理國事。無文字,刻木結繩為約。徵兵用金箭。寇至舉燧。與其臣下一年一小盟,(用羊、狗、彌猴。)三年一大盟。(用人、馬、牛、驢。)以麥熟為歲首。其國都號為邏娑城。用法嚴整,議事則自下而起,因人所利而行之,此其所以能強且久也。重壯賤老,母拜於子。重兵死,惡病終,以累代戰沒者為甲門。臨陣奔北者,懸狐尾於其首,表其似狐之怯。
qí zàn pǔ nòng zàn, xióng bà xī yù. suí kāi huáng zhōng, qí zhǔ lùn zàn suǒ nòng zàn dōu zāng kē xī pǐ bō chéng yǐ wǔ shí nián yǐ. guó jiè xī nán yǔ pó luó mén jiē. zì dà táng chū, yǐ yǒu shèng bīng shù shí wàn, hào wèi qiáng guó. nán nǚ jiē biàn fà zhān qiú, yǐ chēng tú miàn. wú qì wù, yǐ shǒu pěng jiǔ ér yǐn zhī. qū mù lìng yuán, yǐ pí zuò dǐ, jiù zhōng ér shí. sú duō jīn jí xiǎo mǎ. dǎng xiàng bái lán zhū bù jí tǔ gǔ hún xī yù zhū guó xián wèi jù zhī.
其贊普弄贊,雄霸西域。隋開皇中,其主論贊索弄贊都牂牁西疋播城已五十年矣。國界西南與婆羅門接。自大唐初,已有勝兵數十萬,號為強國。男女皆辮髮氈裘,以赬塗面。無器物,以手捧酒而飲之。屈木令圓,以皮作底,就中而食。俗多金及小馬。党項、白蘭諸部及吐谷渾、西域諸國咸畏懼之。
zhì qí zhǔ qì sū nóng zàn, zhēn guān shí wǔ nián zhēng yuè, yǐ zōng shì nǚ fēng wén chéng gōng zhǔ, jiàng yú tǔ bō zàn pǔ, mìng lǐ bù shàng shū jiāng xià wáng dào zōng sòng zhī. zàn pǔ qīn yíng yú hé yuán, jiàn wáng rén, zhí zǐ xù lǐ shén jǐn. dǔ dà guó fú shì lǐ yí zhī měi, fǔ yǎng yǒu kuì jǔ zhī sè, wèi suǒ qīn yuē: wǒ zǔ fù wèi yǒu tōng hūn dà guó zhě, jīn wǒ dé shàng dà táng gōng zhǔ, dāng zhú yī chéng, yǐ kuā hòu dài. réng qiǎn qiú háo zǐ dì, qǐng rù guó xué, yǐ xí shī shū. gāo zōng chū, fēng cóng wáng.
至其主棄蘇農贊,貞觀十五年正月,以宗室女封文成公主,降於吐蕃贊普,命禮部尚書江夏王道宗送之。贊普親迎於河源,見王人,執子婿禮甚謹。睹大國服飾禮儀之美,俯仰有媿沮之色,謂所親曰:「我祖父未有通婚大國者,今我得尚大唐公主,當築一城,以夸後代。」仍遣酋豪子弟,請入國學,以習詩書。高宗初,封賨王。
sū nóng sǐ, qí zi zǎo zú, yǐ sūn dài lì, hào qǐ lí bá bù, yòu xiǎo, dà xiāng lù dōng zàn shè zhī guó shì, zǒng zhāng zhōng, yǐ bīng lín tǔ gǔ hún. tǔ gǔ hún gào jí. xián hēng zhōng, gāo zōng lìng jiāng jūn xuē rén guì guō dài fēng děng lǜ zhòng shí yú wàn fá zhī, zhì dà fēi chuān, wèi dà lùn qīn líng suǒ bài, yīn suì miè tǔ gǔ hún. qīn líng xìng xuē shì. qí fù lù dōng zàn pō xiǎo bīng shù, tǔ bō zàn fǔ yǐ guó shì wěi zhī, jiǎng bīng xùn shī, yǎ yǒu jié zhì. tǔ bō zhī bìng jiān zhū qiāng, xióng bà xī tǔ, dōng zàn yǒu lì yān. yǒu zi wǔ rén. jí dōng zàn sǐ, qīn líng xiōng dì fù zhuān qí guó. shàng yuán zhōng, kòu shàn kuò děng zhōu. yí fèng sān nián, qiǎn gōng bù shàng shū liú shěn lǐ wèi táo hé jūn zǒng guǎn, lǜ bīng shí bā wàn yǐ tǎo zhī, zhàn yú qīng hǎi, jūn bài, méi yú zhèn. diào lù èr nián, zhōng shū lìng lǐ jìng xuán zhàn yú dà fēi chuān, yòu bài jī. xù qiǎn hēi chǐ cháng zhī xí jī, pò zhī. wǔ tài hòu rú yì chū, wǔ wēi jūn zǒng guǎn wáng xiào jié dà pò tǔ bō, fù guī zī yú tián shū lè suì yè sì zhèn.
蘇農死,其子早卒,以孫代立,號乞梨拔布,幼小,大相祿東贊攝知國事,總章中,以兵臨吐谷渾。吐谷渾告急。咸亨中,高宗令將軍薛仁貴、郭待封等率眾十餘萬伐之,至大非川,為大論欽陵所敗,因遂滅吐谷渾。欽陵姓薛氏。其父祿東贊頗曉兵術,吐蕃贊府以國事委之,講兵訓師,雅有節制。吐蕃之併兼諸羌,雄霸西土,東贊有力焉。有子五人。及東贊死,欽陵兄弟復專其國。上元中,寇鄯、廓等州。儀鳳三年,遣工部尚書劉審禮為洮河軍總管,率兵十八萬以討之,戰於青海,軍敗,沒於陣。調露二年,中書令李敬玄戰於大非川,又敗績。續遣黑齒常之襲擊,破之。武太后如意初,武威軍總管王孝傑大破吐蕃,復龜茲、于闐、疏勒、碎葉四鎮。
zhì wàn suì tōng tiān chū, yòu kòu liáng zhōu, zhí dū du xǔ qīn míng. qīn líng xiōng dì jiē yǒu cái lüè, qīn líng duō jū zhōng, zhū dì fēn lǐng fāng miàn, zhū fān dàn zhī. èr nián, tǔ bō dà lùn qīn líng qiǎn shǐ qǐng hé. wǔ tài hòu qiǎn qián zǐ zhōu tōng quán xiàn wèi guō yuán zhèn wǎng, zhì yě hú hé, yǔ líng yù, líng yuē: dà guó jiǔ bù xǔ líng hé, líng jiǔ bù qiǎn fān shǐ, yǐ jiǔ wú bào mìng, gù qù qiū yǒu gān liáng zhī chāo, sī shí líng zuì, jīn yù hé hǎo, néng wú jù hū! zhèn nǎi wèi yuē: lùn xiān kǎo dōng zàn, yǐ hóng cái dà lüè, fú shi xiān cháo, jié hǎo tōng qīn, hé róng chéng chǒng, běn qī chuán zhī yǒng dài, chuí yú wú qióng. lùn bù mù shǒu jiù ēn, zhōng zhì cāi zǔ, wú gù zì jué, rì xún gān gē, lǚ fàn wǒ hé huáng, pín rǎo wǒ biān bǐ. qiě fù tōng zhī, zi jué zhī, qǐ wèi xiào hū! fù shì zhī, zi pàn zhī, qǐ wèi zhōng hū! rán lùn zhī yīng shēng, jí shén xiá wài, gè zì wèi zhǔ, xī wèi jù hū. líng yuē: rú suǒ lái yán, líng wú yōu yǐ. jīn tiān ēn jì xǔ hé hǎo, qí liǎng guó shù shǒu, xián qǐng bà zhì, yǐ biàn wàn xìng. gè shǒu běn jìng, mí yǒu jiāo zhēng, qǐ bù xiū zāi! rán yǐ xī shí xìng tū jué, sì zhèn zhū guó, huò shí fù fān, huò shí guī hàn, sī jiē lèi duō fān fù. qǐ shèng ēn hán hóng, bá qù zhèn shǒu, fēn lí shǔ guó, gè jiàn hóu wáng, shǐ qí guó jū, rén zì wèi shǒu, jì bù kuǎn hàn, yòu bù shǔ fān, qǐ bù rén miǎn yōu yú, huāng zōu xìng shèn. zhèn yuē: shí xìng sì zhèn, běn jiāng zhèn jìng róng luò, yǐ fǔ níng xī tǔ, tōng zhū dà bāng, fēi yǒu tā qiú. lùn jīn xī yí ér yǒu yōu yú hū? lùn yuē: shǐ rén cǐ cí, chéng wèi shí lùn. rán yuán biān shǒu jiāng, duō hǎo gōng míng, jiàn lì ér dòng, hǎn shǒu chéng xìn, cǐ fān guó zhī suǒ wèi shēn yōu yě. zhèn yuē: shí xìng zhū bù, yǔ lùn zhǒng lèi bù tóng, shān chuān yì yì. yuán lǎn gǔ xī, gè zì qū fēn, fù wèi wǒ biān rén, jī yǒu nián suì. jīn lùn yù yī yán ér fēn lí shù bù, dé fēi mèi ruò gǒu lì hū? líng yuē: shǐ rén qǐ bù yí líng tān mào wú yàn, miù chén lì hài, kuī qiè zhū bù, yǐ wèi hàn biān huàn yé? líng suī shí bù dǎi yuǎn, qǐng wèi shǐ rén míng zhī. líng ruò ài hàn tǔ dì, tān hàn cái bì, zé qīng hǎi huáng chuān, shí ěr hàn biān, qí qù zhōng zhōu, gài sān sì qiān lǐ, bì yǒu kuī xiàn, hé bù zhēng lì yú cǐ zhōng. ér tū jué zhū bù, xuán zài wàn lǐ zhī wài, qì mò guǎng mǎng, shū yì zhōng guó. ān yǒu zhēng dì yú wàn lǐ wài, ér néng wèi hàn biān huàn zāi! shě jìn wù yuǎn, jì qǐ rán yě? dàn zhōng zhōu rén shì, shēn móu duō jì, tiān xià zhū guó, jiē wèi hàn bìng, suī dà hǎi zhī wài, qióng sāi zhī biǎo, mí bù mó miè yǐ. jīn tǔ bō kuài rán dú zài zhě, fēi hàn bù tān qí tǔ dì, bù ài qí chén pú, shí líng xiōng dì xiǎo xīn jǐn mì, dé bǎo shǒu zhī ěr. ér shí xìng zhōng, wǔ duō liù zhū bù luò pì jìn ān xī, shì yǔ tǔ bō pō wèi liáo yuǎn. qí jīn zhū bù mì jìn fān jìng, qí suǒ xiàn zhě, wéi jiè yī qì, qí shì téng tū, xún yuè jí kě yǐ róu jiàn fān tíng, wèi tǔ bō zhī jù dù zhě, wéi sī yī yú. qiě wū hǎi huáng hé, guān yuán zǔ shēn, fēng tǔ yì lì, zòng yǒu móu fū měng jiāng, yì bù néng wèi fān huàn yǐ, gù líng wú gǎn miù qiú. xī biān shā lù, tǎn dá yí màn, gù zòng léi bīng yōng jiāng, yì yì yǐ wèi fān huàn, gù líng yǒu cǐ qǐng. shí fēi yù qīn yú zhū bù, yǐ shēng xīn yú hàn biān. líng ruò shí yǒu móu hàn zhī huái, yǒu sì xì zhī yì, zé gān liáng yòu dì, jì yú jī shí, cǐ dào mián xì, jǐ èr qiān lǐ, qí guǎng zhě bù guò èr sān bǎi lǐ, xiá zhě cái bǎi lǐ, líng ruò qiǎn bīng, huò chū zhāng yē, huò chū yù mén, shǐ dà guó chūn bù huáng zhǒng, qiū wú suǒ huò, wǔ liù suì zhōng, huò kě duàn hàn yòu jiè yǐ, yòu hé wèi qì suǒ yì ér kuī suǒ nán hū? cǐ zú míng líng xīn yǐ. wǎng zhě gāo zōng yǐ liú shěn lǐ yǒu qīng hǎi zhī yì, nǎi shǐ huáng rén sù jiǎ shǒu yì lái hé. líng zhī shàng xià jiāng shì, xián wú cāi jì, gù biān shǒu bù jiè yán. hé shì céng wèi bì, zé wèi hǎo gōng míng rén cuī zhī biàn cóng wǔ qí jīn lù, chéng wǒ xián xì, chuāng yí wǒ zhòng, qū lüè niú yáng, gài yǐ wàn jì, zì cǐ líng zhī guó rén dà wēi lì hé shì yǐ. jīn zhī cǐ qiú, dàn jù hǎo gōng míng zhě zhī tūn shì, jì cǐ wèi hàn píng yǐ yú zhī, shí fēi yǒu tā huái yān. zhèn yuē: zī shì màn hàn tǐ dà, fēi mò lì suǒ néng míng. lùn dāng fā shǐ fèng zhāng yǐ wén, qǔ cái yú shèng zhǔ. líng nǎi mìng láng zōng qǐ sī ruò wèi shǐ. zhèn yuē: jīn qiǎn shǐ zhī hòu, guó bù kě gèng fàn hàn biān. qiě fān shǐ qián hòu rù cháo bù shí qiǎn zhě, liáng yǐ shǐ qù zhī hòu, bīng réng fàn hàn, gù cháo tíng chóu chú, yuē shì dài tú gǎi fǎn wǒ yě. yǐ wèi zhēn dié, bù yǐ wèi shǐ rén, suì qiān yán wú bào. jīn ruò zhǒng qián líng sāi, shì gù xiàn suǒ qù rén shǐ, shú wèi qǐng hé yě. líng fǔ shǒu cù jí jiǔ zhī, yuē: líng yǔ guó rén xián hàn cuī zhī biàn zhī qián shì, gù cháng yǒu cǐ jǔ, yǐ yú hǎo gōng zhě zhī lái qīn. bǐ shí yǐ xuǎn liàn qí shì sān wàn, fēn lù chū shī. shǐ rén jì yǒu cǐ yán, jīn jì yú hé shì fēi biàn, ān kě xiāng wéi. jí bà bīng sàn zú, suì zhǐ tiān wèi xìn, sī jù zhī biǎo yǐ.
至萬歲通天初,又寇涼州,執都督許欽明。欽陵兄弟皆有才略,欽陵多居中,諸弟分領方面,諸蕃憚之。二年,吐蕃大論欽陵遣使請和。武太后遣前梓州通泉縣尉郭元振往,至野狐河,與陵遇,陵曰:「大國久不許陵和,陵久不遣蕃使,以久無報命,故去秋有甘涼之抄,斯實陵罪,今欲和好,能無懼乎!」振乃謂曰:「論先考東贊,以宏才大略,服事先朝,結好通親,荷榮承寵,本期傳之永代,垂於無窮。論不慕守舊恩,中致猜阻,無故自絕,日尋干戈,屢犯我河湟,頻擾我邊鄙。且父通之,子絕之,豈為孝乎!父事之,子叛之,豈為忠乎!然論之英聲,籍甚遐外,各自為主,奚為懼乎。」陵曰:「如所來言,陵無憂矣。今天恩既許和好,其兩國戍守,咸請罷置,以便萬姓。各守本境,靡有交爭,豈不休哉!然以西十姓突厥,四鎮諸國,或時附蕃,或時歸漢,斯皆類多翻覆。乞聖恩含弘,拔去鎮守,分離屬國,各建侯王,使其國居,人自為守,既不款漢,又不屬蕃,豈不人免憂虞,荒陬幸甚。」振曰:「十姓、四鎮,本將鎮靜戎落,以撫寧西土,通諸大邦,非有他求。論今奚疑而有憂虞乎?」論曰:「使人此詞,誠為實論。然緣邊守將,多好功名,見利而動,罕守誠信,此蕃國之所為深憂也。」振曰:「十姓諸部,與論種類不同,山川亦異。爰覽古昔,各自區分,復為我編人,積有年歲。今論欲一言而分離數部,得非昧弱苟利乎?」陵曰:「使人豈不疑陵貪冒無厭,謬陳利害,窺竊諸部,以為漢邊患耶?陵雖識不逮遠,請為使人明之。陵若愛漢土地,貪漢財幣,則青海、湟川,實邇漢邊,其去中州,蓋三四千里,必有窺羨,何不爭利於此中。而突厥諸部,懸在萬里之外,磧漠廣莽,殊異中國。安有爭地於萬里外,而能為漢邊患哉!舍近務遠,計豈然也?但中州人士,深謀多計,天下諸國,皆為漢並,雖大海之外,穹塞之表,靡不磨滅矣。今吐蕃塊然獨在者,非漢不貪其土地,不愛其臣僕,實陵兄弟小心謹密,得保守之耳。而十姓中,五咄六諸部落僻近安西,是與吐蕃頗為遼遠。俟斤諸部密近蕃境,其所限者,唯界一磧,騎士騰突,旬月即可以蹂踐蕃庭,為吐蕃之巨蠹者,唯斯一隅。且烏海黃河,關源阻深,風土疫癘,縱有謀夫猛將,亦不能為蕃患矣,故陵無敢謬求。西邊沙路,坦達夷漫,故縱羸兵庸將,亦易以為蕃患,故陵有此請。實非欲侵漁諸部,以生心於漢邊。陵若實有謀漢之懷,有伺隙之意,則甘涼右地,暨於積石,此道綿細,幾二千里,其廣者不過二三百里,狹者才百里,陵若遣兵,或出張掖,或出玉門,使大國春不遑種,秋無所獲,五六歲中,或可斷漢右界矣,又何為棄所易而窺所難乎?此足明陵心矣。往者高宗以劉審禮有青海之役,乃使黃仁素、賈守義來和。陵之上下將士,咸無猜忌,故邊守不戒嚴。和事曾未畢,則為好功名人崔知辨從五俟斤路,乘我閒隙,瘡痍我眾,驅掠牛羊,蓋以萬計,自此陵之國人大危栗和事矣。今之此求,但懼好功名者之吞噬,冀此為翰屏以虞之,實非有他懷焉。」振曰:「茲事漫汗體大,非末吏所能明。論當發使奉章以聞,取裁於聖主。」陵乃命郎宗乞思若為使。振曰:「今遣使之後,國不可更犯漢邊。且蕃使前後入朝不時遣者,良以使去之後,兵仍犯漢,故朝廷躊躕,曰是紿(徒改反)我也。以為偵諜,不以為使人,遂遷延無報。今若踵前陵塞,是故陷所去人使,孰謂請和也。」陵俯首踧踖久之,曰:「陵與國人咸憾崔知辨之前事,故嘗有此舉,以虞好功者之來侵。比實以選練騎士三萬,分路出師。使人既有此言,今既於和事非便,安可相違。」即罷兵散卒,遂指天為信,斯具之表矣。
zhèn yǔ sī ruò zhì, shí cháo tíng yǐ sì zhèn shí xìng shì, yù bà zé yǒu suǒ gù, yù jù zé yǒu suǒ nán, chén yín jiǔ zhī, mò zhī néng jué. zhèn wèi yì xià fèng róng, jié nèi shì wài, fēi jì zhī dé, nǎi xiàn shū yuē: chén wén lì huò shēng hài, hài yì shēng lì. guó jiā yǎn yǒu tiān xià, yuán yòu bā huāng, ér wàn jī bǎi kuí zhī zhōng, zuì nán xiāo xī zhě, wéi tǔ bō yǔ mò chuài ěr. jīn tǔ bō qǐng hé, mò chuài shòu mìng, shì jiāng dà lì yú zhōng guó yě. ruò tú zhī bù shěn, zé hài yì suí zhī rú fáng hài yǒu fāng, zé lì yì suí zhī. jīn qīn líng suǒ lùn, wéi fēn liè shí xìng dì jiè, chōu qù sì zhèn bīng fáng, cǐ shì qīn líng qiè lùn zhě. ruò yǐ wèi kě yǔn, zé dāng fēn míng duàn jué zhī, ruò yǐ wèi bù kě yǔn, zé dāng shè cè yǐ jī mí zhī, zhōng bù kě zhí jù jué yǐ zǔ qí yì, shǐ xìng biān huàn yě. chén qiè liào cǐ shì guān lǒng dòng jìng zhī jī, qǐ kě qīng jǔ cuò zāi. shǐ bǐ jì hé wèi jué, zé qí è yì bù dé dùn shēng. qǐng jiè rén shì wèi bǐ, shè rú rén jiā zāo dào, yī zé gōng qí nèi shì, yī zé kòu qí wài luò, zhǔ rén bì bù xiān yú wài kòu ér yōu zài nèi shì yǐ. hé zé? yǐ nèi huàn jìn ér wài huàn yuǎn yě. jīn guó zhī wài huàn zhě, shí xìng sì zhèn shì nèi huàn zhě, gān liáng guā sù shì. fù guān lǒng zhī rén, jiǔ shì tún tián shù, xiàng sān shí nián, chén liào qí lì yòng jiǔ jié bì yǐ. tuō yī zhāo gān liáng yǒu bù yú, cǐ zhōng qǐ kān guǎng diào fā yé? chén shí bìng zhī, bù zhī cháo tíng yǐ wèi hé rú. fū shàn wèi guó zhě, dāng xiān liào nèi yǐ dí wài, bù tān wài yǐ hài nèi. jīn yì shì zhě shě jìn huàn ér mí xù, wù yuǎn huàn ér shì tān, chén yú nú, wǎng shí jué cè. bì yǐ sì zhèn yīn zhòng, shì bù kě yī, hé bù yán shì yǐ dá zhī. rú qīn líng yún' sì zhèn zhū bù yǔ fān jiè jiē, jù hàn qīn qiè, gù yǒu shì qǐng', cǐ zé tǔ bō suǒ yào zhě. rán qīng hǎi tǔ bō mì jìn lán jīn chéng jùn. shàn, jīn xī píng jùn. běi wèi hàn huàn, shí zài zī bèi, sī yì guó jiā zhī suǒ yào zhě. jīn yí bào líng yún, guó jiā fēi lìn sì zhèn, běn zhì cǐ yǐ è fān guó zhī wěi, fēn fān guó zhī lì, shǐ bù dé bìng bīng dōng qīn jīn ruò dùn wěi zhī yú fān, kǒng fān lì qiáng, yì wèi dōng rǎo bì shí wú dōng qīn yì, zé yí hái hàn tǔ hún zhū bù jí qīng hǎi gù dì, jí qí jīn bù luò dāng yǐ yǔ fān. rú cǐ zú sāi líng kǒu ér hé shì wèi quán jué yě. rú hòu xiǎo yǒu guāi, zé qū zài bǐ. jiān xī biān zhū guó, kuǎn fù suì jiǔ, lùn qí qíng yì, qǐ kě yǔ tǔ bō tóng rì ér yán. jīn wèi zhī qí lì hài, wèi shěn qí qíng shí, jìng yǒu fèn liè, yì kǒng shāng zhū guó zhī yì, fēi zhì yù zhī zhǎng suàn yě. dài chóu sǔn yì, zhī qí lì biàn, xù yǐ yǒu bào, rú cǐ zé yì hé wèi wèi jué, gèng shǐ bǐ fān xuán qíng shàng guó, shì yì yòu fǔ zhī fāng. fú yuàn shěng zé, shǐ wú yí suàn, yǐ huì bǎi xìng yě.
振與思若至,時朝廷以四鎮十姓事,欲罷則有所顧,欲拒則有所難,沉吟久之,莫之能決。振為役夏奉戎,竭內事外,非計之得,乃獻疏曰:」臣聞利或生害,害亦生利。國家奄有天下,園囿八荒,而萬機百揆之中,最難消息者,唯吐蕃與默啜耳。今吐蕃請和,默啜受命,是將大利於中國也。若圖之不審,則害亦隨之;如防害有方,則利亦隨之。今欽陵所論,唯分裂十姓地界,抽去四鎮兵防,此是欽陵切論者。若以為可允,則當分明斷決之,若以為不可允,則當設冊以羈縻之,終不可直拒絕以阻其意,使興邊患也。臣竊料此事關隴動靜之機,豈可輕舉措哉。使彼既和未絕,則其惡亦不得頓生。請借人事為比,設如人家遭盜,一則攻其內室,一則寇其外落,主人必不先於外寇而憂在內室矣。何則?以內患近而外患遠也。今國之外患者,十姓四鎮是;內患者,甘、涼、瓜、肅是。復關隴之人,久事屯田戍,向三十年,臣料其力用久竭弊矣。脫一朝甘、涼有不虞,此中豈堪廣調發耶?臣實病之,不知朝廷以為何如。夫善為國者,當先料內以敵外,不貪外以害內。今議事者舍近患而靡恤,務遠患而是貪,臣愚駑,罔識厥策。必以四鎮殷重,事不可依,何不言事以答之。如欽陵雲'四鎮諸部與蕃界接,懼漢侵竊,故有是請',此則吐蕃所要者。然青海、吐蕃密近蘭、(金城郡。)鄯,(今西平郡。)北為漢患,實在茲輩,斯亦國家之所要者。今宜報陵雲,國家非吝四鎮,本置此以扼蕃國之尾,分蕃國之力,使不得並兵東侵;今若頓委之於蕃,恐蕃力強,易為東擾;必實無東侵意,則宜還漢吐渾諸部及青海故地,即俟斤部落當以與蕃。如此足塞陵口而和事未全絕也。如後小有乖,則曲在彼。兼西邊諸國,款附歲久,論其情義,豈可與吐蕃同日而言。今未知其利害,未審其情實,逕有分裂,亦恐傷諸國之意,非制馭之長筭也。待籌損益,知其利便,續以有報,如此則亦和未為絕,更使彼蕃懸情上國,是亦誘撫之方。伏願省擇,使無遺筭,以惠百姓也。」
qí hòu zàn fǔ nián zhǎng, jì qīn líng, nǎi yǔ shǒu lǐng lùn yán děng mì tú zhī. yán jiāng liè, zhào bīng zhí qīn líng qīn dǎng èr qiān yú rén, shā zhī, zì shuài zhòng tǎo qīn líng. qīn líng zì shā, qí qīn xìn zuǒ yòu tóng rì zì shā zhě bǎi yú rén. qí dì zàn pó, xiān zài dōng jìng, lǜ qiān yú rén lái jiàng, shòu yòu wèi dà jiāng jūn.
其後贊府年長,忌欽陵,乃與首領論岩等密圖之。言將獵,召兵執欽陵親黨二千餘人,殺之,自帥眾討欽陵。欽陵自殺,其親信左右同日自殺者百餘人。其弟贊婆,先在東境,率千餘人來降,授右衛大將軍。
qǐ lí bá bù shén lóng chū sǐ, qí zi lì. qǐ lí nǔ xī lóng shí nián qī suì, zǔ mǔ lù méi shì shè wèi. zhì zhōng zōng shén lóng sān nián sì yuè, yǐ suǒ yǎng sì yōng wáng shǒu lǐ nǚ fēng jīn chéng gōng zhǔ, chū jiàng tǔ bō zàn pǔ. jǐng lóng sì nián zhēng yuè, xìng shǐ píng xiàn, sòng jīn chéng gōng zhǔ, yǐ zuǒ xiāo wèi dà jiāng jūn yáng jǔ wèi shǐ. èr yuè, gǎi shǐ píng xiàn wèi jīn chéng xiàn, yòu gǎi qí dì wèi fèng tái xiāng chuàng bié lǐ. tiān bǎo shí sì nián sǐ, qí zi lì, hào qǐ lí xī lóng nà zàn.
乞梨拔布神龍初死,其子立。乞梨弩悉籠時年七歲,祖母祿沒氏攝位。至中宗神龍三年四月,以所養嗣雍王守禮女封金城公主,出降吐蕃贊普。景龍四年正月,幸始平縣,送金城公主,以左驍衛大將軍楊矩為使。二月,改始平縣為金城縣,又改其地為鳳台鄉、愴別里。天寶十四年死,其子立,號乞梨悉籠納贊。
dà yáng tóng
大羊同
dà yáng tóng, dōng jiē tǔ bō, xī jiē xiǎo yáng tóng, běi zhí yú tián, dōng xī qiān yú lǐ, shèng bīng bā jiǔ wàn rén. qí rén biàn fà zhān qiú, xù mù wèi yè. dì duō fēng xuě, bīng hòu zhàng yú. suǒ chū wù chǎn, pō tóng fān sú. wú wén zì, dàn kè mù jié shéng ér yǐ. xíng fǎ yán jùn. qí qiú háo sǐ, jué yú xué fǎn qù qí nǎo, shí yǐ zhū yù, pōu qí wǔ zàng, yì yǐ huáng jīn, jiǎ zào jīn bí yín chǐ, yǐ rén wèi xùn, bo yǐ jí chén, cáng zhū yán xué, tā rén mò zhī qí suǒ, duō shā zì niú yáng mǎ, yǐ chōng jì sì, zàng bì fú chú. qí wáng xìng jiāng gé, yǒu sì dà chén fēn zhǎng guó shì. zì gǔ wèi tōng, dà táng zhēn guān shí wǔ nián, qiǎn shǐ lái cháo.
大羊同,東接吐蕃,西接小羊同,北直于闐,東西千餘里,勝兵八九萬人。其人辮髮氈裘,畜牧為業。地多風雪,冰厚丈餘。所出物產,頗同蕃俗。無文字,但刻木結繩而已。刑法嚴峻。其酋豪死,抉(於穴反)去其腦,實以珠玉,剖其五臟,易以黃金,假造金鼻銀齒,以人為殉,卜以吉辰,藏諸岩穴,他人莫知其所,多殺牸牛羊馬,以充祭祀,葬畢服除。其王姓姜葛,有四大臣分掌國事。自古未通,大唐貞觀十五年,遣使來朝。
xī lì
悉立
xī lì zài tǔ bō xī nán, hù wǔ wàn, yǒu chéng yì cūn luò, yī xī jiàn. zhàng fū yǐ zēng cǎi chán tóu, wáng zhān hè fù rén biàn fà, zhe duǎn qún. yǐ zhēng bào wèi sú. chù duō shuǐ niú gǔ yáng jī shǐ. gǔ yí jīng dào mài dòu, ráo gān zhè zhū guǒ. sǐ zàng yú zhōng yě, bù wèi fēng shù. sàng zhì yǐ hēi wèi yī, yī nián jiù jí. xíng yǒu yuè yì. jī shì tǔ bō, zì gǔ wèi tōng zhōng guó. dà táng zhēn guān èr shí nián, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
悉立在吐蕃西南,戶五萬,有城邑村落,依溪澗。丈夫以繒采纏頭,亡氈褐;婦人辮髮,著短裙。以蒸報為俗。畜多水牛、羖羊、雞、豕。穀宜秔稻、麥、豆,饒甘蔗諸果。死葬於中野,不為封樹。喪制以黑為衣,一年就吉。刑有刖劓。羈事吐蕃,自古未通中國。大唐貞觀二十年,遣使貢方物。
zhāng qiú bá
章求拔
zhāng qiú bá, huò yún zhāng jiē bá, běn xī qiāng zhǒng yě. zài xī lì xī nán, jū sì shān zhī nèi, jìn dài yí chū shān, xī jiē dōng tiān zhú, suì gǎi yī fú, biàn xī qiāng zhī sú. qí dì yán mào bā jiǔ bǎi lǐ, shèng bīng èr qiān yú rén, jū wú chéng guō, hǎo wèi kòu lüè, shāng lǚ huàn zhī. wén xī lì rù cháo, yì qiǎn shǐ cháo gòng.
章求拔,或雲章揭拔,本西羌種也。在悉立西南,居四山之內,近代移出山,西接東天竺,遂改衣服,變西羌之俗。其地延袤八九百里,勝兵二千餘人,居無城郭,好為寇掠,商旅患之。聞悉立入朝,亦遣使朝貢。
ní pó luó
泥婆羅
ní pó luó guó, zài tǔ bō xī. qí sú, jiǎn fā yǔ méi qí, chuān ěr, xuān yǐ zhú tóng, huǎn zhì jiān zhě yǐ wèi jiāo lì. shí yòng shǒu. qí qì jiē tóng. duō shāng jiǎ, shǎo tián zuò. yǐ tóng wèi qián, miàn wén wèi rén, bèi wén wèi mǎ. qí niú bí bù chuān kǒng. yī fú yǐ yī fú bù bì shēn, rì shù guàn shù. yǐ bǎn wèi wū, bì jiē diāo huà. sú zhòng bó xì. pō jiě tuī cè yíng xū, jiān tōng lì shù. shì wǔ tiān shén, juān shí wèi xiàng, měi rì qīng shuǐ yù shén, pēng yáng ér jì. qí wáng nà líng tí pó, shēn zhuó zhēn zhū zhū bǎo, ěr chuí jīn gōu yù dāng, pèi bǎo zhuāng fú tū, zuò shī zi zuò, cháng sàn huā rán xiāng, dà chén jí zuǒ yòu bìng zuò yú dì. yǒu ā qí pó mǐ chí, zhōu huí èr shí yú bù, yǐ wù tóu zhī, jí shēng yān yàn, xuán fǔ ér chuī, xū yú ér shú. táng yǒng huī èr nián, qiǎn shǐ cháo gòng.
泥婆羅國,在吐蕃西。其俗,翦發與眉齊,穿耳,揎以竹筩,緩至肩者以為姣麗。食用手。其器皆銅。多商賈,少田作。以銅為錢,面文為人,背文為馬。其牛鼻不穿孔。衣服以一幅布蔽身,日數盥漱。以板為屋,壁皆雕畫。俗重博戲。頗解推測盈虛,兼通曆術。事五天神,鐫石為像,每日清水浴神,烹羊而祭。其王那陵提婆,身著真珠諸寶,耳垂金鈎玉鐺,佩寶裝伏突,坐獅子座,常散花燃香,大臣及左右並坐於地。有阿耆婆沵池,周回二十餘步,以物投之,即生煙焰,懸釜而炊,須臾而熟。唐永徽二年,遣使朝貢。