strong biān fáng qī strong
邊防七
xī róng sān
西戎三
xī róng zǒng xù
西戎總序
xī yù yǐ hàn xiào wǔ shí shǐ tōng, běn sān shí liù guó, jiē zài xiōng nú zhī xī, wū sūn zhī nán. nán běi yǒu dà shān, zhōng yāng yǒu hé, dōng xī liù qiān yú lǐ, nán běi qiān yú lǐ. dōng zé jiē hàn, è yǐ yù mén yáng guān, èr guān bìng zài jīn dūn huáng jùn. xī zé xiàn yǐ cōng lǐng. zhū guó dà shuài tǔ zhù, yǒu chéng guō tián chù, yǔ xiōng nú wū sūn yì sú, gù jiē yì shǔ xiōng nú. xiōng nú xī biān rì zhú wáng lǐng xī yù, fù shuì qǔ zú yān. qí nán shān, dōng chū jīn chéng, jīn jīn chéng huì níng ān xiāng xī píng děng jí hàn jīn chéng jùn dì. yǔ hàn nán shān shǔ yān. shǔ, lián yě. zì yù mén yáng guān chū xī yù, yǒu liǎng dào. cóng shàn shàn bàng nán shān běi, bēi hé xī xíng, xún hé yuē bēi. bǐ yì fǎn. shǐ jì yuē: bēi shān tōng dào. zhì shā chē, wèi nán dào xī yú cōng lǐng, zé chū dà ròu zhī ān xī, shì yīn zhī. zì chē shī qián wáng tíng jīn jiāo hé jùn. suí běi shān, bēi hé xī xíng zhì shū lè, wèi běi dào. xī yú cōng lǐng, zé chū dà yuān kāng jū yǎn cài yān.
西域以漢孝武時始通,本三十六國,皆在匈奴之西,烏孫之南。南北有大山,中央有河,東西六千餘里,南北千餘里。東則接漢,阨以玉門、陽關,(二關並在今敦煌郡。)西則限以蔥嶺。諸國大率土著,有城郭田畜,與匈奴、烏孫異俗,故皆役屬匈奴。匈奴西邊日逐王領西域,賦稅取足焉。其南山,東出金城,(今金城、會寧、安鄉、西平等即漢金城郡地。)與漢南山屬焉。(屬,聯也。)自玉門、陽關出西域,有兩道。從鄯善傍南山北,陂河西行,(循河曰陂。彼義反。史記曰:「陂山通道」。)至莎車,為南道;西逾蔥嶺,則出大月氏、安息,(氏音支。)自車師前王庭(今交河郡。)隨北山,陂河西行至疏勒,為北道。西逾蔥嶺,則出大宛、康居、奄蔡焉。
zì zhāng qiān kāi xī yù zhī jī, qí hòu huò qù bìng jī pò xiōng nú yòu dì, jiàng hún xié xiū tú wáng, tú yīn chú. suì kōng qí dì, shǐ zhú lìng jū yǐ xī, lìng yīn líng. xiàn míng, jīn xī píng jùn zhī xī běi. chū zhì jiǔ quán jùn, hòu shāo fā xǐ rén chōng shí zhī, fēn zhì wǔ wēi zhāng yē dūn huáng jiǔ quán sì jùn, dì bìng jīn jùn. jù liǎng guān yān. zì lǐ guǎng lì fá dà yuān zhī hòu, xī yù zhèn jù, duō qiǎn shǐ lái gòng xiàn. yú shì dōng zì dūn huáng, xī zhì yán zé, jí pú chāng hǎi, zài jīn jiāo hé běi tíng jiè zhōng. wǎng wǎng qǐ tíng zhàng.
自張騫開西域之跡,其後霍去病擊破匈奴右地,降渾邪、休屠王,(屠音除。)遂空其地,始築令居以西,(令音鈴。縣名,今西平郡之西北。)初置酒泉郡,後稍發徙人充實之,分置武威張掖敦煌酒泉四郡,(地並今郡。)據兩關焉。自李廣利伐大宛之後,西域震懼,多遣使來貢獻。於是東自敦煌,西至鹽澤,(即蒲昌海,在今交河、北庭界中。)往往起亭障。
shì shí jūn lǚ lián chū, shī xíng èr sān shí nián, hǎi nèi xū hào. zhēng hé zhōng, èr shī lǐ guǎng lì yǐ jūn jiàng xiōng nú. dì jì huǐ yuǎn zhēng fá, ér sōu sù dū wèi sāng hóng yáng yǔ chéng xiàng yù shǐ zòu yán:
是時軍旅連出,師行二三十年,海內虛耗。征和中,貳師李廣利以軍降匈奴。帝既悔遠征伐,而搜粟都尉桑弘羊與丞相御史奏言:
gù lún tái yǐ dōng jié zhī qú lí, jiē gù guó, dì lún tái qú lí, dì míng, jīn zài jiāo hé běi tíng jiè zhōng, qí dì xiāng lián. guǎng, ráo shuǐ cǎo, yǒu gài tián wǔ qiān qǐng yǐ shàng, chù wēn hé, tián měi, kě yì tōng gōu qú, zhǒng wǔ gǔ, yǔ zhōng guó tóng shí shú. tián yī suì, yǒu jī gǔ, mù rén zhuàng jiàn yǒu lèi zhòng gǎn xǐ zhě yì tián suǒ, lèi zhòng, wèi qī zǐ jiā shǔ. jiù chù jī wèi běn yè, yì kěn gài tián, shāo zhú liè tíng, lián chéng ér xī, yǐ wēi xī guó. dì nǎi xià zhào, shēn chén jì wǎng zhī huǐ, yuē: qián yǒu sī zòu, yù yì rén fù sān shí zhù biān yòng, měi kǒu qǔ sān shí qián. shì zhòng kùn lǎo ruò gū dú yě. ér jīn yòu qǐng qiǎn zú tián lún tái. lún tái xī yú chē shī qiān yú lǐ, qián kāi líng hóu jī chē shī shí, kāi líng hóu, xiōng nú jiè hé wáng lái jiàng zhě yě. wēi xū yù lí lóu lán liù guó jiē fā chù shí yíng hàn jūn, yòu zì fā bīng, fán shù wàn rén, wáng gè zì jiāng, gòng wéi chē shī, jiàng qí wáng. zhū guó bīng biàn bà, lì bù néng fù zhì dào shàng shí hàn jūn. hàn jūn pò chéng, shí zhì duō, zhuàng shì zì zài bù zú yǐ jìng shī, suī gè zì zài liáng, ér zài dào yǐ jǐn, zhì guī tú, ér shàng kǔ fá shí, bù zhōng shī lǚ zhī shì. qiáng zhě jǐn shí chù chǎn, léi zhě dào sǐ shù qiān rén. zhèn fā jiǔ quán lǘ tuó tuó fù shí, chū yù mén yíng jūn. lì zú qǐ zhāng yē, bù shèn yuǎn, rán shàng zhǒng liú shén zhòng. zhǒng liú, yán shí qián hòu lí zhǒng, bù xiāng dǎi jí. zhǒng yīn sī. nǎng zhě, zhèn zhī bù míng, yǐ jūn hòu hóng shàng shū yán' xiōng nú fù mǎ zú, zhì chéng xià, chí yán qín rén, wǒ qǐ ruò mǎ', wèi zhōng guó rén wèi qín rén, xí gù yán yě. qǐ ruò yóu yán qǐ rǔ. qǐ yīn qì. yòu hàn shǐ zhě jiǔ liú bù hái, gù qiǎn èr shī jiāng jūn, yù yǐ wèi shǐ zhě wēi zhòng yě. gǔ zhě qīng dài fū yǔ móu, cān yǐ shī guī, bù jí bù xíng. wèi gòng qīng dài fū móu shì, shàng bù zhuān jué, yóu zá wèn shī guī. nǎi zhě, chéng xiàng yù shǐ èr qiān dàn zhū dài fū láng wèi wén xué zhě, jiē yán xiáng shàn, ér yì zhī guà dé dà guò, yáo zài jiǔ wǔ, qí yáo yuē kū yáng shēng huá, xiàng yuē kū yáng shēng huá, hé kě jiǔ yě, wèi xiōng nú pò bù jiǔ. xiōng nú kùn bài. gōng chē fāng shì tài shǐ lǐ xīng zhàn qì jí tài bo guī shī, jiē yǐ wèi jí, xiōng nú bì pò, shí bù kě de yě. jīn biàn lì zhī shí, hòu bù kě zài dé. guà zhū jiāng, èr shī zuì jí. bo qiǎn zhū jiāng, ér yú guà zhōng èr shī zuì dé jí. gù zhèn qīn fā èr shī. jīn jì móu guà zhào jiē fǎn móu. shī yī láng, zǒu qiān yáng. nǎi zhě èr shī bài, jūn shì sǐ lüè lí sàn, yán sǐ jí bèi lǔ lüè, bìng zì lí sàn. bēi tòng cháng zài zhèn xīn. jīn qǐng yuǎn tián lún tái, yù qǐ tíng suì, suì, yī shēn xiǎn zhī chù kāi háng dào. shì rǎo láo tiān xià, fēi suǒ yǐ yōu rén yě. zhèn bù rěn wén. qiě xiōng nú dé hàn jiàng zhě, cháng tí yē sōu suǒ, wèn yǐ suǒ wén. sōu suǒ zhě, kǒng qí huò sī jī wén shū. jīn biān sāi wèi zhèng, lán chū bù jīn, zhāng hòu zhǎng lì shǐ zú liè shòu, yǐ pí ròu wèi lì, xīn kǔ ér fēng huǒ fá, shī yì shàng jí bù dé, wèi biān sāi yǒu lán chū táo wáng zhī rén, ér zhǔ zhě bù jīn. yòu zhǎng lì lì yú pí ròu, duō shǐ zhāng hòu zhī zú liè shòu, gù lìng fēng huǒ yǒu fá. yòu qí rén láo kǔ, yīn zhì bēn wáng. fán yǒu cǐ shī, jiē bù jí yú suǒ shàng wén shū. hòu jiàng zhě lái, ruò bǔ shēng kǒu lǔ, nǎi zhī zhī. jì bù shàng wén shū, suǒ yǐ dāng shí bù zhī, zhì yǒu jiàng zhě lái, jí bǔ shēng kǒu, huò lǔ dé xiōng nú rén yán zhī, nǎi zhī cǐ shì. dāng jīn wù zài jìn kē bào, zhǐ shàn fù, lì běn nóng, xiū mǎ fù lìng, yīn yǎng mǎ yǐ miǎn yáo fù yě. fù, fāng mù fǎn. yǐ bǔ quē, wú fá wǔ bèi ér yǐ. jùn guó èr qiān dàn gè shàng jìn chù mǎ fāng lüè bǔ biān zhuàng, yǔ jì duì. yǔ shàng jì zhě tóng lái fù duì. yóu shì bù fù chū jūn. ér fēng chéng xiàng chē qiān qiū wèi fù rén hóu, yǐ míng xiū xī, sī fù yǎng rén yě.
故輪台以東捷枝、渠犁,皆故國,地(輪台、渠犁,地名,今在交河、北庭界中,其地相連。)廣,饒水草,有溉田五千頃以上,處溫和,田美,可益通溝渠,種五穀,與中國同時熟。田一歲,有積穀,募人壯健有累重敢徙者詣田所,(累重,謂妻子家屬。)就畜積為本業,益墾溉田,稍築列亭,連城而西,以威西國。」帝乃下詔,深陳既往之悔,曰:「前有司奏,欲益人賦三十助邊用,(每口取三十錢。)是重困老弱孤獨也。而今又請遣卒田輪台。輪台西於車師千餘里,前開陵侯擊車師時,(開陵侯,匈奴介和王來降者也。)危須、尉犁、樓蘭六國皆發畜食迎漢軍,又自發兵,凡數萬人,王各自將,共圍車師,降其王。諸國兵便罷,力不能復至道上食漢軍。漢軍破城,食至多,壯士自載不足以竟師,(雖各自載糧,而在道已盡,至歸塗,而尚苦乏食,不終師旅之事。)強者盡食畜產,羸者道死數千人。朕發酒泉驢、橐駝負食,出玉門迎軍。吏卒起張掖,不甚遠,然尚冢留甚眾。(冢留,言食前後離冢,不相逮及。冢音斯。)曩者,朕之不明,以軍候弘上書言'匈奴縛馬足,置城下,馳言「秦人,我乞若馬」',(謂中國人為秦人,習故言也。乞若猶言乞汝。乞音氣。)又漢使者久留不還,故遣貳師將軍,欲以為使者威重也。古者卿大夫與謀,參以蓍龜,不吉不行。(謂共卿大夫謀事,尚不專決,猶雜問蓍龜。)乃者,丞相御史二千石諸大夫郎為文學者,皆言祥善,而易之卦得大過,爻在九五,(其繇曰「枯楊生華」,象曰」枯楊生華,何可久也」,謂匈奴破不久。)匈奴困敗。公車方士、太史理星占氣及太卜龜蓍,皆以為吉,匈奴必破,時不可得也。(今便利之時,後不可再得。)卦諸將,貳師最吉。(卜遣諸將,而於卦中貳師最得吉。)故朕親發貳師。今計謀卦兆皆反繆。失一狼,走千羊。乃者貳師敗,軍士死略離散,(言死及被虜掠,並自離散。)悲痛常在朕心。今請遠田輪台,欲起亭隧,(隧,依深險之處開行道。)是擾勞天下,非所以優人也。朕不忍聞。且匈奴得漢降者,常提掖搜索,問以所聞。(搜索者,恐其或私齎文書。)今邊塞未正,闌出不禁,鄣候長吏使卒獵獸,以皮肉為利,辛苦而烽火乏,失亦上集不得,(為邊塞有闌出逃亡之人,而主者不禁。又長吏利於皮肉,多使鄣候之卒獵獸,故令烽火有乏。又其人勞苦,因致奔亡。凡有此失,皆不集於所上文書。)後降者來,若捕生口虜,乃知之。(既不上文書,所以當時不知,至有降者來,及捕生口,或虜得匈奴人言之,乃知此事。)當今務在禁苛暴,止擅賦,力本農,脩馬復令,(因養馬以免徭賦也。復,方目反。)以補缺,無乏武備而已。郡國二千石各上進畜馬方略補邊狀,與計對。」(與上計者同來赴對。)由是不復出軍。而封丞相車千秋為富人侯,以明休息,思富養人也。
zhāo dì shí, nǎi yòng sāng hóng yáng qián yì, yǐ gěi shǐ wài guó zhě.
昭帝時,乃用桑弘羊前議,以給使外國者。
zhì xuān dì, qiǎn wèi sī mǎ shǐ hù shàn shàn yǐ xī shù guó. jí pò gū shī, wèi jǐn tiǎn, fēn yǐ wèi chē shī qián hòu wáng jí shān běi liù guó. shí hàn dú hù nán dào, wèi néng jǐn bìng běi dào yě. shén jué sān nián, xiōng nú rì zhú wáng lái jiàng, hù shàn shàn yǐ xī shǐ zhě zhèng jí yíng zhī, nǎi yīn shǐ jí bìng hù běi dào, gù hào yuē dōu hù. dōu hù zhī qǐ, zì jí zhì yǐ. yóu cǐ xiōng nú yì ruò, bù dé jìn xī yù. yú shì xǐ tún tián, tián yú běi xū jiān, pī shā chē zhī dì, jiān, jū yán fǎn. pī, fēn yě. tún tián xiào wèi shǐ shǔ dōu hù. dōu hù dū chá wū sūn kāng jū zhū wài guó. dōu hù lǐ wū lěi chéng, qù yáng guān èr qiān qī bǎi sì shí lǐ, yǔ qú lí tián guān xiāng jìn, tǔ dì féi ráo, yú xī yù wèi zhōng, gù lǐ yān.
至宣帝,遣衛司馬使護鄯善以西數國。及破姑師,未盡殄,分以為車師前後王及山北六國。時漢獨護南道,未能盡並北道也。神爵三年,匈奴日逐王來降,護鄯善以西使者鄭吉迎之,乃因使吉並護北道,故號曰都護。都護之起,自吉置矣。由此匈奴益弱,不得近西域。於是徙屯田,田於北胥鞬,披莎車之地,(鞬,居言反。披,分也。)屯田校尉始屬都護。都護督察烏孫、康居諸外國。都護理烏壘城,去陽關二千七百四十里,與渠犁田官相近,土地肥饒,於西域為中,故理焉。
zhì yuán dì, fù wù jǐ èr xiào wèi, tún tián yú chē shī qián wáng tíng. wù jǐ, zhōng yāng, zhèn fù sì fāng, yòu kāi qú bō zhǒng, yǐ wèi yàn shèng, gù chēng wù jǐ yān. āi píng xián, zì xiāng fēn gē wèi wǔ shí wǔ guó.
至元帝,復戊己二校尉,屯田於車師前王庭。(戊己,中央,鎮覆四方,又開渠播種,以為厭勝,故稱戊己焉。)哀平閒,自相分割為五十五國。
fán guó, zì yì zhǎng chéng zhǎng jūn jiān lì dà lù bǎi zhǎng qiān zhǎng dū wèi qiě zi yú fǎn qú dāng hù jiāng xiāng zhì hóu wáng, jiē pèi hàn yìn shòu, fán sān bǎi qī shí liù rén. ér kāng jū dà ròu zhī ān xī jì bīn wū yì zhī shǔ, jiē yǐ jué yuǎn, bù zài shù zhōng. qí lái gòng xiàn, zé yǔ xiāng bào, bù dū lù zǒng lǐng yě.
凡國,自譯長、城長、君、監、吏、大祿、百長、千長、都尉、且(子餘反)渠、當戶、將、相至侯、王,皆佩漢印綬,凡三百七十六人。而康居、大月氏、安息、罽賓、烏弋之屬,皆以絕遠,不在數中。其來貢獻,則與相報,不督錄總領也。
zhì wáng mǎng shí, sì biān rǎo luàn, yǔ zhōng guó suì jué, bìng fù yì shǔ xiōng nú.
至王莽時,四邊擾亂,與中國遂絕,並復役屬匈奴。
qián wǎng xī yù yǒu èr dào, zì yuán shǐ yǐ hòu yǒu sān dào. cóng yù mén guān xī chū, jīng chuò qiāng chuò, ér zhē fǎn. zhuǎn xī, yuè cōng lǐng, jīng xuán dù, rù dà ròu zhī, wèi nán dào. cóng yù mén guān xī chū, fā dōu hù jǐng, huí sān lǒng shā běi tóu, jīng jū lú cāng, cóng shā xī jǐng zhuǎn xī běi, guò lóng duī, dào gù lóu lán, zhuǎn xī yì guī zī, zhì cōng lǐng, wèi zhōng dào. cóng yù mén guān xī běi chū, jīng héng kēng, pì sān lǒng shā jí lóng duī, chū wǔ chuán běi, dào chē shī jiè wù jǐ xiào wèi suǒ lǐ gāo chāng, zhuǎn xī yǔ zhōng dào hé guī zī, wèi xīn dào.
前往西域有二道,自元始以後有三道。從玉門關西出,經婼羌(婼,而遮反。)轉西,越蔥嶺,經懸度,入大月氏,為南道。從玉門關西出,發都護井,回三隴沙北頭,經居盧倉,從沙西井轉西北,過龍堆,到故樓蘭,轉西詣龜茲,至蔥嶺,為中道。從玉門關西北出,經橫坑,辟三隴沙及龍堆,出五船北,到車師界戊己校尉所理高昌,轉西與中道合龜茲,為新道。
zhì hòu hàn yǒng píng zhōng, xiōng nú xié fú zhū guó, gòng kòu hé xī jùn xiàn, jīn wǔ wēi zhāng yē děng jùn zhī dì. chéng mén zhòu bì. míng dì nǎi mìng jiāng běi zhēng xiōng nú, qǔ yī wú lú dì, jīn yī wú xiàn. zhì yí hé dū wèi yǐ tún tián, suì tōng xī yù yú tián zhū guó. xī yù zì jué liù shí wǔ zài, nǎi fù tōng yān. míng nián, shǐ fù zhì dōu hù wù jǐ xiào wèi. jí míng dì bēng, yān qí guī zī gōng méi dōu hù chén mù, xiōng nú chē shī wéi wù jǐ xiào wèi.
至後漢永平中,匈奴脅服諸國,共寇河西郡縣,(今武威、張掖等郡之地。)城門晝閉。明帝乃命將北征匈奴,取伊吾盧地,(今伊吾縣。)置宜禾都尉以屯田,遂通西域于闐諸國。西域自絕六十五載,乃復通焉。明年,始復置都護、戊己校尉。及明帝崩,焉耆、龜茲攻沒都護陳睦,匈奴、車師圍戊己校尉。
zhāng dì bù yù pí bì zhōng guó yǐ shì yí dí, nǎi yíng hái wù jǐ xiào wèi, bù fù qiǎn dōu hù, fù bà tún tián, xiōng nú yīn qiǎn bīng shǒu yī wú dì. shí jūn sī mǎ bān chāo liú yú tián, suī jí zhū guó.
章帝不欲疲弊中國以事夷狄,乃迎還戊己校尉,不復遣都護,復罷屯田,匈奴因遣兵守伊吾地。時軍司馬班超留于闐,綏集諸國。
hé dì yǒng yuán chū, dòu xiàn dà pò xiōng nú, yīn qiǎn fù xiào wèi yán pán yǎn jī yī wú, pò zhī. sān nián, bān chāo suì dìng xī yù, yīn yǐ chāo wèi dōu hù, jū guī zī. fù zhì wù jǐ xiào wèi. yú shì wǔ shí yú guó xī nà zhì nèi shǔ. qí tiáo zhī ān xī zhū guó zhì yú hǎi bīn sì wàn lǐ wài, jiē zhòng yì gòng xiàn. jiǔ nián, bān chāo qiǎn yuàn gān yīng qióng lín xī hǎi ér hái, jiē qián dài suǒ bù zhì, mò bù bèi qí fēng tǔ, chuán qí zhēn guài yān. jí chāo bèi zhēng, yǐ rèn shàng wèi dōu hù, shàng wèi chāo yuē: wěi chéng jūn hòu, yí yǐ huì zhī. chāo yuē: sài wài lì shì, běn fēi xiào zǐ shùn sūn, jiē zuì guò xǐ bǔ biān tún. ér mán yí huái niǎo shòu zhī xīn, nán yǎng yì bài. jīn jūn xìng yán jí, shuǐ qīng wú dà yú, chá zhèng bù dé xià hé, yí dàng yì jiǎn yì, kuān xiǎo guò, zǒng dà gāng ér yǐ. chāo qù hòu, shàng sī wèi suǒ qīn yuē: wǒ yǐ bān jūn dāng yǒu qí cè, jīn suǒ yán píng píng ěr. shàng zhì shù nián, ān dì chū, xī yù bèi pàn, rú chāo suǒ jiè. pín gōng wéi dōu hù rèn shàng duàn xǐ děng, cháo tíng yǐ qí xiǎn yuǎn, nán xiāng yīng fù, zhào bà dōu hù, yóu cǐ suì qì xī yù. běi xiōng nú jí fù shōu shǔ zhū guó, gòng wèi biān kòu shí yú suì. dūn huáng tài shǒu cáo zōng qǐng chū bīng jī xiōng nú, fù yù jìn qǔ xī yù. dèng tài hòu bù xǔ, dàn lìng zhì hù xī yù fù xiào wèi, jū dūn huáng, jī mí ér yǐ.
和帝永元初,竇憲大破匈奴,因遣副校尉閻盤掩擊伊吾,破之。三年,班超遂定西域,因以超為都護,居龜茲。復置戊己校尉。於是五十餘國悉納質內屬。其條支、安息諸國至於海濱四萬里外,皆重譯貢獻。九年,班超遣掾甘英窮臨西海而還,皆前代所不至,莫不備其風土,傳其珍怪焉。及超被徵,以任尚為都護,尚謂超曰:「猥承君後,宜以誨之。」超曰:「塞外吏士,本非孝子順孫,皆罪過徙補邊屯。而蠻夷懷鳥獸之心,難養易敗。今君性嚴急,水清無大魚,察政不得下和,宜盪佚簡易,寬小過,總大綱而已。」超去後,尚私謂所親曰:「我以班君當有奇策,今所言平平耳。」尚至數年,安帝初,西域背叛,如超所誡。頻攻圍都護任尚、段禧等,朝廷以其險遠,難相應赴,詔罷都護,由此遂棄西域。北匈奴即復收屬諸國,共為邊寇十餘歲。敦煌太守曹宗請出兵擊匈奴,復欲進取西域。鄧太后不許,但令置護西域副校尉,居敦煌,羈縻而已。
qí hòu xiōng nú lián yǔ chē shī rù kòu hé xī, hàn bù néng jìn, yì zhě yīn yù bì yù mén yáng guān, yǐ jué qí huàn. shàng shū chén zhōng shàng shū yuē: chén wén bā mán zhī kòu, mò shén běi lǔ. gāo zǔ jiǒng píng chéng zhī wéi, wén dì qū gòng fèng zhī chǐ. gù xiào wǔ fèn nù, shēn wéi jiǔ zhǎng zhī jì, mìng qiǎn wǔ chén, fú hé jué mò, qióng pò lǔ tíng. suì kāi hé xī sì jùn, yǐ gé jué nán qiāng, shōu sān shí liù guó, duàn xiōng nú yòu bì. shì yǐ dān yú gū tè, cuàn jī yuǎn cáng. yóu cǐ guān zhī, róng dí kě yǐ wēi fú, nán yǐ huà xiá. xī yù nèi fù rì jiǔ, qū qū dōng xiàng kòu guān zhě shù yǐ, cǐ qí bù lè xiōng nú mù hàn zhī xiào yě. jīn běi lǔ yǐ pò chē shī, shì bì nán gōng shàn shàn, qì ér bù jiù, zé zhū guó cóng yǐ. ruò rán, zé lǔ cái huì yì zēng, dǎn shì yì zhí, wēi lín nán qiāng, yǔ zhī jiāo lián. rú cǐ, hé xī sì jùn wēi yǐ. hé xī jì wēi, bù dé bù jiù, zé bǎi bèi zhī yì xìng, bù zī zhī fèi fā yǐ. yì zhě dàn niàn xī guó jué yuǎn, xù zhī fán fèi, bù jiàn xiān dài kǔ xīn qín láo zhī yì yě. chén yǐ wèi dūn huáng yí zhì xiào wèi, àn jiù zēng sì jùn tún bīng, yǐ xī fǔ zhū guó. shù zú zhé chōng wàn lǐ, zhèn bù xiōng nú. tài hòu yòu zhào bān chāo zhī zǐ yǒng wèn zhī. yǒng yì yuē: xī zhě xiào wǔ huáng dì huàn xiōng nú qiáng shèng, kāi tōng xī yù, zhū lùn zhě yǐ wèi duó xiōng nú fǔ cáng, duàn qí yòu bì. zāo wáng mǎng cuàn dào, zhēng qiú wú yàn, hú yí fèn dú, suì yǐ bèi pàn. guāng wǔ zhōng xìng, wèi huáng wài shì, gù xiōng nú fù qiáng, qū lǜ zhū guó. jí zhì yǒng píng, zài gōng dūn huáng hé xī jùn, chéng mén zhòu bì. míng dì mìng wǔ chén chū zhēng xī yù, gù xiōng nú yuǎn dùn, biān jìng dé ān. jí zhì yǒng yuán, mò bù nèi shǔ. huì xián zhě qiāng luàn, xī yù fù jué, běi lǔ suì qiǎn zé zhū guó, bèi qí bū zū, gāo qí jià zhí, yán yǐ qī huì. shàn shàn chē shī jiē huái fèn nù, sī lè shì hàn, qí lù wú cóng. qián suǒ yǐ shí yǒu pàn zhě, jiē yóu mù yǎng shī yí, hái wèi qí hài. jiù dūn huáng jùn yǒu yíng bīng sān bǎi rén, yí fù zhī, fù zhì hù xī yù fù xiào wèi, jū yú dūn huáng, rú yǒng yuán gù shì. yòu yí qiǎn xī yù zhǎng shǐ jiāng wǔ bǎi rén tún lóu lán, xī dāng yān qí guī zī jìng lù, nán qiáng shàn shàn yú tián xīn dǎn, běi gǎn xiōng nú, dōng jìn dūn huáng. rú cǐ chéng biàn. zhǎng lè wèi wèi tán xiǎn děng nán yuē: cháo tíng qián suǒ yǐ qì xī yù zhě, yǐ qí wú yì yú zhōng guó ér fèi nán gōng yě. jīn chē shī yǐ shǔ xiōng nú, shàn shàn bù kě bǎo xìn, yī zhāo fǎn fù, bān jiāng jūn néng bǎo běi lǔ bù wèi biān hài hū? yǒng duì yuē: jīn zhōng guó zhì zhōu mù zhě, yǐ jìn jùn xiàn jiān huá dào zéi yě. ruò zhōu mù néng bǎo dào zéi bù qǐ zhě, chén yì yuàn yǐ yāo zhǎn bǎo xiōng nú zhī bù wèi biān hài yě. jīn tōng xī yù zé lǔ shì bì ruò, lǔ shì ruò zé wèi huàn wēi yǐ. shú yǔ guī qí fǔ cáng, xù qí yòu bì zāi! wèi zhì xiào wèi yǐ gǎn běi fǔ xī, shè zhǎng shǐ yǐ zhāo huái zhū guó, ruò qì ér bù lì, zé xī yù qū jiù běi lǔ, yuán biān zhī jùn jiāng shòu kùn kǔ, kǒng hé xī chéng mén fù yǒu zhòu bì zhī jǐng yǐ. jīn bù kuò kāi cháo tíng zhī dé, ér jū tún shù zhī fèi, ruò běi lǔ suì chì, qǐ ān biān jiǔ zhǎng zhī cè zāi! dà wèi shǔ máo zhěn nán yuē: jīn ruò zhì xiào wèi, zé xī yù luò yì qiǎn shǐ, qiú suǒ wú yàn, yǔ zhī zé fèi nán gōng, bù yǔ zé shī qí xīn. yī zhāo wèi xiōng nú suǒ pò, dāng fù qiú jiù, zé wèi yì dà yǐ. yǒng duì yuē: jīn shè yǐ xī yù guī xiōng nú, ér shǐ qí yīn xī yù zū rù zhī ráo, bīng mǎ zhī zhòng, yǐ rǎo dòng yuán biān, shì wèi fù chóu chóu zhī cái, zēng bào yí zhī shì yě. zhì xiào wèi zhě, xuān wēi bù dé, yǐ xì zhū guó nèi xiàng zhī xīn, yǐ yí xiōng nú jì yú zhī qíng, ér wú fèi cái hào guó zhī lǜ yě. qiě xī yù zhī rén wú tā qiú suǒ, qí lái rù zhě, bù guò lǐn shí ér yǐ. jīn ruò jù jué, shì bì běi shǔ, yí lǔ bìng lì yǐ kòu bìng liáng, zé zhōng guó zhī fèi bù zhǐ shí yì. yú shì cóng zhōng yǒng yì. nǎi yǐ yǒng wèi xī yù zhǎng shǐ, jiāng wǔ bǎi rén xī tún liǔ zhōng. jīn jiāo hé jùn xiàn. yǒng suì pò píng chē shī. zì jiàn wǔ zhì yú yán guāng, xī yù sān jué fù tōng.
其後匈奴連與車師入寇河西,漢不能禁,議者因欲閉玉門、陽關,以絕其患。尚書陳忠上疏曰:「臣聞八蠻之寇,莫甚北虜。高祖窘平城之圍,文帝屈供奉之恥。故孝武憤怒,深惟久長之計,命遣武臣,浮河絕漠,窮破虜庭。遂開河西四郡,以隔絕南羌,收三十六國,斷匈奴右臂。是以單于孤特,竄跡遠藏。由此觀之,戎狄可以威服,難以化狎。西域內附日久,區區東向扣關者數矣,此其不樂匈奴、慕漢之效也。今北虜已破車師,勢必南攻鄯善,棄而不救,則諸國從矣。若然,則虜財賄益增,膽勢益殖,威臨南羌,與之交連。如此,河西四郡危矣。河西既危,不得不救,則百倍之役興,不訾之費發矣。議者但念西國絕遠,恤之煩費,不見先代苦心勤勞之意也。臣以為敦煌宜置校尉,按舊增四郡屯兵,以西撫諸國。庶足折衝萬里,震怖匈奴。」太后又召班超之子勇問之。勇議曰:「昔者孝武皇帝患匈奴強盛,開通西域,諸論者以為奪匈奴府藏,斷其右臂。遭王莽篡盜,徵求無厭,胡夷忿毒,遂以背叛。光武中興,未遑外事,故匈奴負強,驅率諸國。及至永平,再攻敦煌、河西郡,城門晝閉。明帝命武臣出征西域,故匈奴遠遁,邊境得安。及至永元,莫不內屬。會閒者羌亂,西域復絕,北虜遂遣責諸國,備其逋租,高其價直,嚴以期會。鄯善、車師皆懷忿怒,思樂事漢,其路無從。前所以時有叛者,皆由牧養失宜,還為其害。舊敦煌郡有營兵三百人,宜復之,復置護西域副校尉,居於敦煌,如永元故事。又宜遣西域長史將五百人屯樓蘭,西當焉耆、龜茲徑路,南強鄯善、于闐心膽,北扞匈奴,東近敦煌。如此誠便。」長樂衛尉譚顯等難曰:「朝廷前所以棄西域者,以其無益於中國而費難供也。今車師已屬匈奴,鄯善不可保信,一朝反覆,班將軍能保北虜不為邊害乎?」勇對曰:「今中國置州牧者,以禁郡縣奸猾盜賊也。若州牧能保盜賊不起者,臣亦願以腰斬保匈奴之不為邊害也。今通西域則虜勢必弱,虜勢弱則為患微矣。孰與歸其府藏,續其右臂哉!為置校尉以扞北撫西,設長史以招懷諸國,若棄而不立,則西域屈就北虜,緣邊之郡將受困苦,恐河西城門復有晝閉之儆矣。今不廓開朝廷之德,而拘屯戍之費,若北虜遂熾,豈安邊久長之策哉!」大尉屬毛軫難曰:「今若置校尉,則西域絡繹遣使,求索無厭,與之則費難供,不與則失其心。一朝為匈奴所迫,當復求救,則為役大矣。」勇對曰:「今設以西域歸匈奴,而使其因西域租入之饒,兵馬之眾,以擾動緣邊,是為富仇讎之財,增暴夷之勢也。置校尉者,宣威布德,以系諸國內向之心,以疑匈奴覬覦之情,而無費財耗國之慮也。且西域之人無他求索,其來入者,不過廩食而已。今若拒絕,勢必北屬,夷虜併力以寇並、涼,則中國之費不止十億。」於是從忠、勇議。乃以勇為西域長史,將五百人西屯柳中。(今交河郡縣。)勇遂破平車師。自建武至於延光,西域三絕復通。
shùn dì yǒng jiàn èr nián, yǒng fù jī jiàng yān qí. yú shì guī zī shū lè yú tián shā chē děng shí qī guó jiē lái fú cóng, ér wū sūn cōng lǐng yǐ xī suì jué. liù nián, dì yǐ yī wú jiù gāo yú zhī dì, bàng jìn xī yù, xiōng nú zī zhī yǐ wèi chāo bào, fù lìng kāi shè tún tián rú yǒng yuán shí shì, zhì yī wú sī mǎ yī rén. zì yáng jiā yǐ hòu, cháo wēi shāo sǔn, zhū guó jiāo fàng, zhuǎn xiāng líng fá yǐ.
順帝永建二年,勇復擊降焉耆。於是龜茲、疏勒、于闐、莎車等十七國皆來服從,而烏孫、蔥嶺以西遂絕。六年,帝以伊吾舊膏腴之地,傍近西域,匈奴資之以為抄暴,復令開設屯田如永元時事,置伊吾司馬一人。自陽嘉以後,朝威稍損,諸國驕放,轉相陵伐矣。
zì wèi jí jìn, zhōng yuán duō gù, xī yù cháo gòng bù guò sān shù guó yān.
自魏及晉,中原多故,西域朝貢不過三數國焉。
zhì hòu wèi tài wǔ dì, shǐ dǒng wǎn shǐ xī yù, hái, jù yán qí dì wèi sān yù: zì cōng lǐng yǐ dōng, liú shā yǐ xī wèi yī yù gū mò yǐ nán, ròu zhī yǐ běi wèi yī yù liǎng hǎi zhī jiān, shuǐ zé yǐ nán wèi yī yù. sān yù zhī nèi, zhū xiǎo qú zhǎng gài yǐ bǎi shù. qí chū xī yù, gèng wèi sì dào: zì yù mén dù liú shā, xī xíng èr qiān lǐ zhì shàn shàn, wèi yī dào zì yù mén dù liú shā, běi xíng èr qiān èr bǎi lǐ zhì chē shī, wèi yī dào cóng shā chē xī xíng yī bǎi lǐ zhì cōng lǐng, xī qiān sān bǎi lǐ zhì jiā bù, wèi yī dào zì shā chē xī nán wǔ bǎi lǐ zhì cōng lǐng, xī nán qiān sān bǎi lǐ zhì bō lù, wèi yī dào yān. yú shì gòng xiàn zhě shí yǒu liù guó.
至後魏太武帝,使董琬使西域,還,具言其地為三域:自蔥嶺以東,流沙以西為一域;姑墨以南,月氏以北為一域;兩海之間,水澤以南為一域。三域之內,諸小渠長蓋以百數。其出西域,更為四道:自玉門度流沙,西行二千里至鄯善,為一道;自玉門度流沙,北行二千二百里至車師,為一道;從莎車西行一百里至蔥嶺,西千三百里至伽部,為一道;自莎車西南五百里至蔥嶺,西南千三百里至波路,為一道焉。於是貢獻者十有六國。
xiào wén yán xìng zhōng, shàng shū zòu yǐ dūn huáng yī zhèn, jiè yuǎn xī běi, kòu zéi lù chōng, lǜ huò bù gù, yù yí jiù liáng zhōu. qún guān huì yì. gěi shì zhōng hán xiù yuē: cǐ cù guó zhī shì, fēi pì tǔ zhī yí. yú wèi dūn huáng zhī lì, qí lái jiǔ yǐ. suī tǔ lín qiáng kòu, ér bīng rén sù xí, zòng yǒu jiān qiè, bù néng wèi hài, xún cháng zhì shù, zú yǐ zì quán, jìn duàn běi dí zhī chān tú, tuì sāi xī yí zhī kuī lù. ruò xǐ jiù gū zāng, lǜ rén huái yì yì, huò tān liú zhòng qiān, qíng bù yuàn xǐ, tuō yǐn kòu nèi qīn, shēn wèi guó huàn. qiě dūn huáng qù liáng sà jí qiān yú lǐ, shí yuǎn jiù jìn, fáng zhì yǒu què. yī zhāo fèi zhì, shì qǐ róng xīn, zé yí dí jiāo gòu, hù xiāng lái wǎng. kǒng chǒu tú xié qì, qīn qiè liáng tǔ, biān yì fán xìng, jiān nán fāng shén. nǎi cóng xiù yì.
孝文延興中,尚書奏以敦煌一鎮,介遠西北,寇賊路沖,慮或不固,欲移就涼州。群官會議。給事中韓秀曰:「此蹙國之事,非闢土之宜。愚謂敦煌之立,其來久矣。雖土鄰強寇,而兵人素習,縱有奸竊,不能為害,循常置戍,足以自全,進斷北狄之覘途,退塞西夷之闚路。若徙就姑臧,慮人懷異意,或貪留重遷,情不願徙,脫引寇內侵,深為國患。且敦煌去涼卅及千餘里,拾遠就近,防制有闕。一朝廢置,是啟戎心,則夷狄交構,互相來往。恐醜徒協契,侵竊涼土,邊役繁興,艱難方甚。」乃從秀議。
suí yáng dì shí, qiǎn shì yù shǐ wéi jié sī lì cóng shì dù xíng mǎn shǐ yú xī fān zhū guó. zhì jì bīn, dé mǎ nǎo bēi wáng shè chéng, dé fú jīng shǐ guó, dé shí wǔ nǚ shī zi pí huǒ shǔ máo ér hái. dì fù lìng péi jǔ yú wǔ wēi zhāng yē xián wǎng lái yǐ yǐn zhì zhī, jiē dàn yǐ hòu lì, lìng zhuǎn xiāng fěng yù. dà yè zhōng, xiāng shuài ér lái cháo zhě sì shí yú guó, dì yīn zhì xī róng xiào wèi yǐ yīng jiē zhī. zì dūn huáng xī chū yù mén yáng guān, shè shàn shàn, běi tōng yī wú qiān lǐ. zì yī wú běi tōng chē shī qián bù gāo chāng bì qiān èr bǎi lǐ. zì gāo chāng bì běi tōng chē shī hòu bù jīn pú chéng jīn běi tíng fǔ xiàn. wǔ bǎi lǐ. cǐ qí xī yù zhī mén hù nèi dì, gù hàn wù jǐ xiào wèi gèng hù tún yān. yī wú dì yí wǔ gǔ sāng má pú táo, qí běi jí liǔ zhōng jiē gāo yú zhī dì. gù hàn dì yǔ xiōng nú zhēng chē shī yī wú, yǐ zhì xī yù. zhì suí, yǒu shāng hú zá jū, shèng bīng qiān yú rén, fù yú tiě lēi, rén shén jiāo hàn, jué tián liáng wò. suí mò nèi shǔ, zhì yī wú jùn. shǔ tiān xià luàn, yòu chén tū jué.
隋煬帝時,遣侍御史韋節、司隸從事杜行滿使於西蕃諸國。至罽賓,得瑪瑙杯;王舍城,得佛經;史國,得十舞女、師子皮、火鼠毛而還。帝復令裴矩於武威、張掖閒往來以引致之,皆啗以厚利,令轉相諷諭。大業中,相率而來朝者四十餘國,帝因置西戎校尉以應接之。自敦煌西出玉門、陽關,涉鄯善,北通伊吾千里。自伊吾北通車師前部高昌壁千二百里。自高昌壁北通車師後部金蒲城(今北庭府縣。)五百里。此其西域之門戶內地,故漢戊己校尉更互屯焉。伊吾地宜五穀、桑、麻、蒲萄,其北及柳中皆膏腴之地。故漢帝與匈奴爭車師、伊吾,以制西域。至隋,有商胡雜居,勝兵千餘人,附於鐵勒,人甚驕悍,厥田良沃。隋末內屬,置伊吾郡。屬天下亂,又臣突厥。
dà táng zhēn guān sì nián, yǐ xié lì pò miè, suì jǔ qí shǔ qī chéng lái jiàng, yīn liè qí dì wèi xī yī zhōu, tóng yú biān hù. zhì wǔ tài hòu rú yì chū, wǔ wēi jūn zǒng guǎn wáng xiào jié dà pò tǔ fān, fù guī zī yú tián shū lè suì yè sì zhèn, zì shì zhū guó cháo gòng, móu yú qián dài yǐ. shén lóng yǐ hòu, hēi yī dà shí qiáng shèng, jiàn bìng zhū guó, zhì yú xī hǎi, fēn bīng zhèn shǒu yān. zú zi huán suí zhèn xī jié dù shǐ gāo xiān zhī xī zhēng, tiān bǎo shí zài zhì xī hǎi, bǎo yīng chū, yīn jiǎ shāng chuán bó zì guǎng zhōu ér huí, zhe jīng xíng jì. jīn zhī suǒ zuǎn, qí xiǎo guó wú yì wén zhě, zé bù xiá lù yān. zhū jiā zuǎn xī yù shì, jiē duō yǐn zhū sēng yóu lì chuán jì, rú fǎ míng yóu tiān zhú jì zhī sēng zài wài guó shì fǎ shèng lì zhū guó chuán dào ān xī yù zhì. wéi fú guó jì tán yǒng wài guó chuán zhì měng wài guó chuán zhī tán dì wū shān míng fān jīng fǎ shī wài guó chuán zhī lèi, jiē shèng lùn shì shì guǐ yì qí jī, cān yǐ tā shū, zé jiē pī miù, gù duō lüè yān.
大唐貞觀四年,以頡利破滅,遂舉其屬七城來降,因列其地為西伊州,同於編戶。至武太后如意初,武威軍總管王孝傑大破吐番,復龜茲、于闐、疏勒、碎葉四鎮,自是諸國朝貢,侔於前代矣。神龍以後,黑衣大食強盛,漸並諸國,至於西海,分兵鎮守焉。(族子環隨鎮西節度使高仙芝西征,天寶十載至西海,寶應初,因賈商船舶自廣州而回,著經行記。)今之所纂,其小國無異聞者,則不暇錄焉。(諸家纂西域事,皆多引諸僧遊歷傳記,如法明游天竺記、支僧載外國事、法盛歷諸國傳、道安西域志。惟佛國記、曇勇外國傳、智猛外國傳、支曇諦烏山銘、翻經法師外國傳之類,皆盛論釋氏詭異奇蹟,參以他書,則皆紕謬,故多略焉。)
lóu lán
樓蘭
lóu lán, zài chuò qiāng xī běi, hàn shí tōng yān. wáng lǐ yū ní chéng, qù yáng guān qiān liù bǎi lǐ, dōng qù zhǎng ān liù qiān yī bǎi lǐ. hù qiān wǔ bǎi. xī běi qù dōu hù lǐ suǒ qiān bā bǎi lǐ, zhì shān guó qiān sān bǎi yú lǐ, cǐ guó shān jū, gù míng shān guó. xī běi zhì chē shī qiān jiǔ bǎi lǐ. dì shā lǔ, jì tián yǎng gǔ páng guó. guó duō chū jiā wěi chēng liǔ hú tóng bái cǎo. bái cǎo, niú mǎ suǒ shì yě. hú tóng shì tóng, chóng shí qí shù ér mò xià liú chū zhě, sú míng wèi hú tóng lèi, yán shì yǎn lèi yě. kě yǐ hàn jīn yín. rén suí xù mù zhú shuǐ cǎo, yǒu lǘ mǎ, duō tuó tuó. néng zuò bīng qì, yǔ chuò qiāng tóng.
樓蘭,在婼羌西北,漢時通焉。王理扜泥城,去陽關千六百里,東去長安六千一百里。戶千五百。西北去都護理所千八百里,至山國千三百餘里,(此國山居,故名山國。)西北至車師千九百里。地沙鹵,寄田仰穀旁國。國多出葭葦、檉柳、胡桐、白草。(白草,牛馬所嗜也。胡桐似桐,蟲食其樹而沫下流出者,俗名為胡桐淚,言似眼淚也。可以汗金銀。)人隨畜牧逐水草,有驢馬,多橐駝。能作兵器,與婼羌同。
chū, hàn wǔ dì yīn zhāng qiān zhī yán, gān xīn yù tōng dà yuān zhū guó, shǐ zhě yī suì zhōng duō zhì shí yú bèi. lóu lán gū shī dāng dào, kǔ zhī, měi gōng gěi shǐ zhě, shòu qí láo fèi, gù yàn kǔ yě. gōng jié hàn shǐ wáng huī děng. hàn jiāng zhào pò nú lǜ shǔ guó qí wèi zhū wài guó shǔ hàn zhě. jí jùn bīng jī zhī, lǔ lóu lán wáng, suì pò gū shī, yú shì liè tíng zhàng zhì yù mén yǐ. lóu lán jì xiáng fú gòng xiàn, xiōng nú wén, fā bīng jī zhī. yú shì lóu lán qiǎn yī zi zhì xiōng nú, yī zi zhì hàn. hòu èr shī jiāng jūn jī dà yuān, biàn dào yǐn bīng bǔ lóu lán wáng. jiāng yì què, bù zé wáng, duì yuē: xiǎo guó zài dà guó xián, bù liǎng shǔ wú yǐ zì ān, yuàn xǐ guó rù yú hàn dì. shàng zhí qí yán, qiǎn guī guó. lóu lán wáng sǐ, hòu wáng lì. lóu lán guó zuì zài dōng chuí, jìn hàn, dāng bái lóng duī, fá shuǐ cǎo, cháng zhǔ fā dào, fù shuǐ dān liáng, sòng yíng hàn shǐ, yòu shù wèi lì zú suǒ kòu, chéng ài bù biàn yǔ hàn tōng. ài dú yuē yì. hòu fù wèi xiōng nú fǎn xián, shù zhē hàn shǐ. zhāo dì qiǎn píng lè jiān fù jiè zǐ wǎng cì qí wáng, xuán shǒu běi què xià. nǎi lì qí dì wèi tú qí wèi wáng, gēng míng qí guó wèi shàn shàn. wáng zì qǐng tiān zǐ yuē: shēn zài hàn jiǔ, jīn guī, dān ruò, ér qián wáng yǒu zi zài, kǒng wèi suǒ jù. guó zhōng yǒu yī xún chéng, qí dì féi měi, yuàn hàn qiǎn yī jiāng tún tián jī gǔ, lìng chén dé yī qí wēi zhòng. yú shì hàn qiǎn sī mǎ yī rén, lì shì sì shí rén, tián yī xún yǐ zhèn fǔ zhī. qí hòu zhì dū wèi, yī xún guān zhì shǐ cǐ yǐ. shàn shàn dāng hàn dào chōng, xī tōng qiě mò qiě, cǐ yú fǎn. qī bǎi èr shí lǐ. zì qiě mò yǐ wǎng jiē zhǒng wǔ gǔ, tǔ dì cǎo mù chǎn chù zuò bīng, lüè yǔ hàn tóng. zì hòu wú wén.
初,漢武帝因張騫之言,甘心欲通大宛諸國,使者一歲中多至十餘輩。樓蘭、姑師當道,苦之,(每供給使者,受其勞費,故厭苦也。)攻劫漢使王恢等。漢將趙破奴率屬國騎(謂諸外國屬漢者。)及郡兵擊之,虜樓蘭王,遂破姑師,於是列亭障至玉門矣。樓蘭既降服貢獻,匈奴聞,發兵擊之。於是樓蘭遣一子質匈奴,一子質漢。後貳師將軍擊大宛,便道引兵捕樓蘭王。將詣闕,簿責王,對曰:「小國在大國閒,不兩屬無以自安,願徙國入於漢地。」上直其言,遣歸國。樓蘭王死,後王立。樓蘭國最在東垂,近漢,當白龍堆,乏水草,常主發道,負水擔糧,送迎漢使,又數為吏卒所寇,懲艾不便與漢通。(艾讀曰乂。)後復為匈奴反閒,數遮漢使。昭帝遣平樂監傅介子往刺其王,懸首北闕下。乃立其弟尉屠耆為王,更名其國為鄯善。王自請天子曰:「身在漢久,今歸,單弱,而前王有子在,恐為所拒。國中有伊循城,其地肥美,願漢遣一將屯田積穀,令臣得依其威重。」於是漢遣司馬一人,吏士四十人,田伊循以鎮撫之。其後置都尉,伊循官置始此矣。鄯善當漢道沖,西通且末(且,此余反。)七百二十里。自且末以往皆種五穀,土地、草木、產畜、作兵,略與漢同。自後無聞。
zhì hòu wèi tài wǔ shí, qí guó wèi jǔ qú ān zhōu suǒ gōng, qí wáng xī bēn qiě mò, ér qiě mò yì shǔ zhī. xī wèi dà tǒng bā nián, qí wáng xiōng shàn lái lǜ zhòng nèi fù.
至後魏太武時,其國為沮渠安周所攻,其王西奔且末,而且末役屬之。西魏大統八年,其王兄鄯來率眾內附。
qiě mò
且末
qiě mò guó, hàn shí tōng yān. wáng zhì qiě mò chéng, qù zhǎng ān liù qiān bā bǎi lǐ. hù èr bǎi sān shí. xī běi zhì dōu hù lǐ suǒ èr qiān èr bǎi lǐ, běi jiē yù lí dīng líng, dōng jiē bái tí, xī jiē bō sī jīng jué, nán zhì xiǎo wǎn kě sān rì xíng. dì yǒu pú táo zhū guǒ. rén jiē jiǎn fā, zhe zhān mào, xiǎo xiù yī, wèi shān zé kāi jǐng ér fèng qián. duō niú yáng luó lǘ. qí wáng ān mò shēn pán, liáng wǔ dì pǔ tōng wǔ nián, qiǎn shǐ gòng xiàn, wèi zhī mò guó. liáng shǐ yún jí qiě mò. qí guó xī běi yǒu liú shā shù bǎi lǐ, xià yuè yǒu rè fēng, wèi xíng lǚ zhī huàn. fēng zhī yù zhì, lǎo tuó xiān zhī, jí míng ér jù lì, mái kǒu bí yú shā zhōng, rén měi yǐ wèi hòu, jí jiāng zhān yōng bì bí kǒu. qí fēng xùn shǐ, sī xū guò jǐn, ruò bù fáng zhě, bì zhì wēi bì.
且末國,漢時通焉。王治且末城,去長安六千八百里。戶二百三十。西北至都護理所二千二百里,北接尉犁、丁零,東接白提,西接波斯、精絕,南至小宛可三日行。地有蒲萄諸果。人皆翦發,著氈帽,小袖衣,為衫則開頸而縫前。多牛羊騾驢。其王安末深盤,梁武帝普通五年,遣使貢獻,謂之末國。(梁史雲即且末。)其國西北有流沙數百里,夏月有熱風,為行旅之患。風之欲至,老駝先知,即鳴而聚立,埋口鼻於沙中,人每以為候,即將氈擁蔽鼻口。其風迅駛,斯須過盡,若不防者,必至危斃。
yú mí
杅彌
yú mí, hàn shí tōng yān. wáng lǐ yú mí chéng, qù zhǎng ān jiǔ qiān sān bǎi lǐ. hù sān qiān sān bǎi. dōng běi zhì dōu hù lǐ suǒ sān qiān wǔ bǎi lǐ, nán yǔ qú lēi dōng běi yǔ guī zī xī běi yǔ gū mò jiē, xī tōng yú tián sì bǎi lǐ. hòu hàn gǎi qí guó yuē jū mí, jū níng mí chéng, yì yuē níng mí chéng guó. shùn dì yǒng jiàn zhōng, wèi yú tián wáng fàng qián pò shā qí wáng xìng. yáng jiā chū, dūn huáng tài shǒu xú yóu qiǎn shū lè fā bīng jī pò yú tián, suì gèng lì jū mí wáng. líng dì xī píng zhōng, yòu wèi yú tián suǒ pò, shā lüè dài jǐn, zhòng cái qiān kǒu.
杅彌,漢時通焉。王理杅彌城,去長安九千三百里。戶三千三百。東北至都護理所三千五百里,南與渠勒、東北與龜茲、西北與姑墨接,西通于闐四百里。後漢改其國曰拘彌,居寧彌城,亦曰寧彌城國。順帝永建中,為于闐王放前破殺其王興。陽嘉初,敦煌太守徐由遣疏勒發兵擊破于闐,遂更立拘彌王。靈帝熹平中,又為于闐所破,殺掠殆盡,眾才千口。
chē shī gāo chāng fù
車師(高昌附)
chē shī qián wáng hòu wáng, bìng hàn shí tōng yān. qián wáng guó yī yuē qián bù, lǐ jiāo hé chéng. jīn jiāo hé jùn. shuǐ fèn liú rào chéng xià, gù wèi hào. qù zhǎng ān bā qiān yī bǎi lǐ. hù qiān wǔ bǎi. xī nán zhì dōu hù lǐ suǒ qiān bā bǎi lǐ. xī yù zhǎng shǐ jí wù jǐ xiào wèi bìng lǐ yú cǐ. qù dūn huáng shí sān rì xíng. qí dì dōng xī sān bǎi lǐ, nán běi wǔ bǎi lǐ, sì miàn duō dà shān. hòu wáng guó lǐ wù tú gǔ, jí jīn pú chéng, jīn běi tíng fǔ pú lèi xiàn yě. qù zhǎng ān bā qiān jiǔ bǎi lǐ. hù liù bǎi. xī nán zhì dōu hù lǐ suǒ yī qiān èr bǎi sān shí yú lǐ, běi yǔ xiōng nú jiē.
車師前王、後王,並漢時通焉。前王國一曰前部,理交河城。(今交河郡。)水分流繞城下,故為號。去長安八千一百里。戶千五百。西南至都護理所千八百里。西域長史及戊己校尉並理於此。去敦煌十三日行。其地東西三百里,南北五百里,四面多大山。後王國理務塗谷,(即今蒲城,今北庭府蒲類縣也。)去長安八千九百里。戶六百。西南至都護理所一千二百三十餘里,北與匈奴接。
chū hàn wǔ dì zhēng hé sì nián zhōng, qiǎn chóng hé hóu mǎ tōng jiāng zhū guó zhī bīng, gòng wéi chē shī, chē shī wáng xiáng fú. hòu qí wáng wū guì yǔ xiōng nú jié qīn, suì jiào zhī zhē hàn dào tōng wū sūn zhě. xuān dì dì jié èr nián, qiǎn shì láng zhèng jí xiào wèi sī mǎ xī yīn xǔ lì fǎn. jiāng miǎn xíng zuì rén tián qú lí, jī gǔ, yù yǐ gōng chē shī. zhì qiū shōu gǔ, jí xī fā chéng guō zhū guó bīng gòng jī chē shī, gōng jiāo hé chéng, pò zhī. wáng shàng zài běi shí chéng zhōng, wèi dé, huì jí shí jǐn, guī qú lí tián. qiū shōu hòu, gèng wǎng gōng shí chéng. wáng nǎi qīng qí bēn wū sūn yān. jí hái tián qú lí jí chē shī, yì jī gǔ yǐ ān xī guó, qīn xiōng nú. xiōng nú dà chén jiē yuē: chē shī dì féi měi, jìn xiōng nú, shǐ hàn dé zhī, duō tián jī gǔ, bì hài wǒ guó, bù kě bù zhēng yě. qiǎn qí lái jī jí, jí jiāng tián shì zú bǎo chē shī chéng. xiōng nú wéi chéng shù rì nǎi jiě. jí shàng shū: chē shī qù qú lí qiān yú lǐ, xián yǐ shān hé, běi jìn xiōng nú, hàn bīng zài qú lí zhě shì bù néng xiāng jiù, yuàn yì tián zú. yú shì zhào gù chē shī tài zǐ jūn sù zài yān qí zhě, lì yǐ wèi wáng, jǐn xǐ chē shī guó rén lìng jū qú lí, suì yǐ chē shī gù dì yǔ xiōng nú. chē shī wáng dé jìn hàn tián guān, yǔ xiōng nú jué, yì ān lè qīn hàn. qí hòu zhì wù jǐ xiào wèi, tún tián chē shī gù dì. jí jīn jiāo hé jùn. hàn qǔ zhī, yǐ zhì xiào wèi.
初漢武帝征和四年中,遣重合侯馬通將諸國之兵,共圍車師,車師王降服。後其王烏貴與匈奴結親,遂教之遮漢道通烏孫者。宣帝地節二年,遣侍郎鄭吉、校尉司馬憙(音許吏反。)將免刑罪人田渠犁,積穀,欲以攻車師。至秋收穀,吉、憙發城郭諸國兵共擊車師,攻交河城,破之。王尚在北石城中,未得,會吉食盡,歸渠犁田。秋收後,更往攻石城。王乃輕騎奔烏孫焉。吉還田渠犁及車師,益積穀以安西國,侵匈奴。匈奴大臣皆曰:「車師地肥美,近匈奴,使漢得之,多田積穀,必害我國,不可不爭也。」遣騎來擊吉,吉將田士卒保車師城。匈奴圍城數日乃解。吉上書:「車師去渠犁千餘里,閒以山河,北近匈奴,漢兵在渠犁者勢不能相救,願益田卒。」於是召故車師太子軍宿在焉耆者,立以為王,盡徙車師國人令居渠犁,遂以車師故地與匈奴。車師王得近漢田官,與匈奴絕,亦安樂親漢。其後置戊己校尉,屯田車師故地。(即今交河郡。漢取之,以置校尉。)
píng dì yuán shǐ zhōng, chē shī hòu wáng guó yǒu xīn dào, chū wǔ chuán běi, tōng yù mén guān, wǎng lái chà jìn, wù jǐ xiào wèi xú pǔ yù kāi yǐ shěng dào lǐ, bì bái lóng duī zhī è. chē shī hòu wáng gū jù yīn gōu yǐ dào tōng dāng wèi zhǔ zhì, xīn bù biàn yě. zhǔ, zhī zhǔ yě. yán yǒu suǒ zhì lì, ér zhī zhǔ yú jǐ, gù xīn bù biàn yě. zhǔ yīn zhú yǔ fǎn. dì yòu pō yǔ xiōng nú nán jiāng jūn dì jiē, qí hòu jǔ guó jiàng xiōng nú. jǐn jǔ yī guó zhī zhòng. shì shí, wáng mǎng yì xiōng nú dān yú xǐ, dān yú nù, dà jī běi biān, ér xī yù yì wǎ jiě. yān qí guó jìn xiōng nú, xiān pàn, shā dōu hù dàn qīn, mǎng bù néng tǎo, xī yù yīn jué.
平帝元始中,車師後王國有新道,出五船北,通玉門關,往來差近,戊己校尉徐普欲開以省道里,避白龍堆之阨。車師後王姑句(音鈎)以道通當為拄置,心不便也。(拄,支拄也。言有所置立,而支拄於己,故心不便也。拄音竹禹反。)地又頗與匈奴南將軍地接,其後舉國降匈奴。(盡舉一國之眾。)是時,王莽易匈奴單于璽,單于怒,大擊北邊,而西域亦瓦解。焉耆國近匈奴,先叛,殺都護但欽,莽不能討,西域因絕。
zhì hòu hàn hé dì yǒng yuán èr nián, dà jiāng jūn dòu xiàn pò běi xiōng nú, chē shī zhèn shè, zhī shè fǎn. qián hòu wáng gè qiǎn zi rù shì. qí hòu lǚ pàn. zhì ān dì yán guāng sì nián, zhǎng shǐ bān yǒng jī qí hòu wáng jūn jiù, dà pò, zhǎn zhī. huán dì yǒng xìng chū, hòu bù wáng ā luó duō gōng wéi hàn tún tián qiě gù chéng, shā shāng lì shì. hòu bù hòu tàn zhē lǐng yú rén pàn ā luó duō, yì hàn jiàng. ā luó duō cóng bǎi yú qí wáng zǒu běi xiōng nú zhōng. hàn lì hòu bù gù wáng jūn jiù zhì zi bēi jūn wèi hòu bù wáng. ā luó duō fù cóng xiōng nú zhōng lái jiàng, yú shì gèng lì ā luó duō wèi wáng, jiāng bēi jūn hái dūn huáng, yǐ hòu bù rén sān bǎi zhàng bié shǔ yì zhī. shí qí shuì. zhàng zhě, yóu zhōng guó hù zhī shù.
至後漢和帝永元二年,大將軍竇憲破北匈奴,車師震慴,(之涉反。)前後王各遣子入侍。其後屢叛。至安帝延光四年,長史班勇擊其後王軍就,大破,斬之。桓帝永興初,後部王阿羅多攻圍漢屯田且固城,殺傷吏士。後部候炭遮領餘人叛阿羅多,詣漢降。阿羅多從百餘騎亡走北匈奴中。漢立後部故王軍就質子卑君為後部王。阿羅多復從匈奴中來降,於是更立阿羅多為王,將卑君還敦煌,以後部人三百帳別屬役之。(食其稅。帳者,猶中國戶之數。)
zhì wèi shí, cì qí wáng yī duō lí shǒu wèi shì zhōng, hào dà dū wèi. jìn yǐ jiāo hé chéng wèi gāo chāng jùn. gài yīn qí dì gāo chǎng rén shù chāng shèng lì míng. huò yún xī hàn wǔ dì qiǎn bīng xī tǎo, shī lǚ dùn bì zhě yīn zhù yān, yǒu hàn shí gāo chāng lěi gù yě. zhāng guǐ lǚ guāng jǔ qú méng xùn zài hé xī, jiē zhì tài shǒu yǐ tǒng zhī.
至魏時,賜其王壹多離守魏侍中,號大都尉。晉以交河城為高昌郡。(蓋因其地高敞、人庶昌盛立名。或雲昔漢武帝遣兵西討,師旅頓弊者因住焉,有漢時高昌壘故也。)張軌、呂光、沮渠蒙遜在河西,皆置太守以統之。
hòu wèi tài wǔ shí, qí qián bù wáng wèi jǔ qú wú huì suǒ gōng, qiǎn shǐ shàng biǎo yún: bù néng zì quán, suì shě guó dōng bēn, sān fēn miǎn yī, zài yān qí dōng jiè, xìng chuí zhèn jiù. wèi shǐ fǔ wèi, kāi yān qí cāng gěi zhī. wén chéng dì mò, qí dì yòu wèi rú rú suǒ bìng, lì kàn bó zhōu wèi wáng. gāo chāng chēng wáng zì cǐ shǐ. kàn, kǔ làn fǎn. xiào wén tài hé wǔ nián, gāo chē wáng ā fú zhì luó shā kàn wáng, yǐ dūn huáng rén zhāng mèng míng wèi gāo chāng wáng. tài hé èr nián, mèng míng wèi guó rén suǒ shā, lì mǎ rú wèi wáng, yǐ gǒng gù lǐ qū jiā wèi zuǒ yòu zhǎng shǐ. rú yòu tōng shǐ hòu wèi, qǐng nèi shǔ. rén jiē liàn tǔ, bù yuàn dōng qiān, xiāng yǔ shā rú, lì jiā wèi wáng. qū jiā zì líng fèng, jīn chéng jùn yú zhōng rén. jīn jùn dì. jì lì wèi wáng, huì yān qí wèi yè dā suǒ pò, zhòng bù néng zì lì, qǐng zhǔ yú jiā. jiā qiǎn qí dì èr zi wèi yān qí wáng, yóu shì shǐ dà, yì wèi guó rén suǒ fú.
後魏太武時,其前部王為沮渠無諱所攻,遣使上表云:「不能自全,遂舍國東奔,三分免一,在焉耆東界,幸垂賑救。」魏使撫慰,開焉耆倉給之。文成帝末,其地又為蠕蠕所並,立闞伯周為王。(高昌稱王自此始。闞,苦濫反。)孝文太和五年,高車王阿伏至羅殺闞王,以敦煌人張孟明為高昌王。太和二年,孟明為國人所殺,立馬儒為王,以鞏顧禮、麴嘉為左右長史。儒又通使後魏,請內屬。人皆戀土,不願東遷,相與殺儒,立嘉為王。麴嘉字靈鳳,金城郡榆中人。(今郡地。)既立為王,會焉耆為嚈噠所破,眾不能自立,請主於嘉。嘉遣其第二子為焉耆王,由是始大,益為國人所服。
qí dū chéng zhōu huí qiān bā bǎi sì shí bù, yú zuò shì huà lǔ āi gōng wèn zhèng yú kǒng zǐ zhī xiàng. guó nèi yǒu chéng shí bā, zhì sì shí liù zhèn. guān yǒu lìng yǐn, yǒu jiāo hé gōng, tián dì gōng, jiē qí wáng zǐ yě. yú guān duō tóng zhōng guó. dà shì jué zhī yú wáng, xiǎo shì zé tài zǐ jí èr gōng suí zhuàng duàn. píng zhāng lù jì, shì qì jí chú, jí shū zhī wài, wú jiǔ zhǎng wén àn. guān rén suī yǒu liè wèi, bìng wú cáo fǔ, wéi měi cháo jí yú yá mén, píng yì zhòng shì. zhū chéng gè yǒu hù cáo shuǐ cáo tián cáo. měi chéng qiǎn sī mǎ shì láng xiāng jiān jiǎn xiào, míng wèi chéng lìng. fú shì, zhàng fū cóng hú fǎ, fù rén lüè tóng huá xià. bīng qì yǒu gōng jiàn dāo dùn jiǎ shuò. wén zì yì tóng huá xià, jiān yòng hú shū. yǒu máo shī lùn yǔ xiào jīng lì dài zi shǐ, jí xué guān dì zǐ, yǐ xiāng jiào shòu. suī xí dú zhī, ér jiē wèi hú yǔ. fù shuì zé jì tián shū yín, wú zhě shū má bù. qí xíng fǎ fēng sú hūn yīn sàng zàng yǔ huá xià dà tóng. qí rén miàn mào lèi gāo lì, biàn fà shī zhī yú bèi, nǚ zǐ tóu fà biàn ér chuí. qí dì gāo zào, duō shí qì, qì hòu wēn nuǎn, yǔ yì zhōu xiāng sì. gǔ mài zài shú, yí cán, duō wǔ guǒ. yǒu cǎo míng wèi yáng cì, qí shàng shēng mì, ér wèi shèn jiā. chì yán rú zhū, bái yán rú yù. duō pú táo jiǔ. sú shì tiān shén, jiān xìn fó fǎ. guó zhōng yáng mǎ mù yú yǐn pì, yǐ bì wài kòu, fēi guì rén bù zhī qí suǒ. yòu yǒu cǎo shí rú jiǎn, zhōng sī rú xì lú, míng wèi bái dié zi, guó rén qǔ zhī yǐ wèi bù, jiāo shì yòng yān. qí guó běi yǒu chì shí shān, shān běi qī shí lǐ yǒu tān hàn shān, xià yǒu jī xuě. cǐ shān zhī běi, tiě lēi jiè yě. cóng wǔ wēi xī běi yǒu jié lù, dù shā qì yī qiān yú lǐ, sì miàn máng rán, wú yǒu qī jìng. yù wǎng zhě, bù kě zhǔn jì, wéi yǐ rén chù hái gǔ jí tuó fèn wèi yàn. lù zhōng huò wén gē kū zhī shēng, xíng rén xún zhī, duō zhì wáng shī, gài chī mèi wǎng liǎng yě. gù shāng lǚ wǎng lái, duō qǔ yī wú lù.
其都城周回千八百四十步,於坐室畫魯哀公問政於孔子之像。國內有城十八,置四十六鎮。官有令尹,有交河公,田地公,皆其王子也。餘官多同中國。大事決之於王,小事則太子及二公隨狀斷。平章錄紀,事訖即除,籍書之外,無久掌文案。官人雖有列位,並無曹府,唯每朝集於衙門,評議眾事。諸城各有戶曹、水曹、田曹。每城遣司馬、侍郎相監檢校,名為城令。服飾,丈夫從胡法,婦人略同華夏。兵器有弓、箭、刀、楯、甲、槊。文字亦同華夏,兼用胡書。有毛詩、論語、孝經、歷代子史,集學官弟子,以相教授。雖習讀之,而皆為胡語。賦稅則計田輸銀,無者輸麻布。其刑法、風俗、婚姻、喪葬與華夏大同。其人面貌類高麗,辮髮施之於背,女子頭髮辮而垂。其地高燥,多石磧,氣候溫暖,與益州相似。穀麥再熟,宜蠶,多五果。有草名為羊刺,其上生蜜,而味甚佳。赤鹽如朱,白鹽如玉。多蒲萄酒。俗事天神,兼信佛法。國中羊馬牧於隱僻,以避外寇,非貴人不知其所。又有草實如繭,中絲如細纑,名為白疊子,國人取織以為布,交市用焉。其國北有赤石山,山北七十里有貪汗山,夏有積雪。此山之北,鐵勒界也。從武威西北有捷路,度沙磧一千餘里,四面茫然,無有蹊徑。欲往者,不可准記,唯以人畜骸骨及駝糞為驗。路中或聞歌哭之聲,行人尋之,多致亡失,蓋魑魅魍魎也。故商旅往來,多取伊吾路。
xiào míng dì zhèng guāng zhōng, jiā qiǎn shǐ qiú jiè wǔ jīng zhū shǐ, bìng qǐng guó zi zhù jiào liú xiè yǐ wèi bó shì.
孝明帝正光中,嘉遣使求借五經、諸史,並請國子助教劉燮以為博士。
suí wén dì kāi huáng zhōng, tū jué pò qí sì chéng, yǒu èr qiān rén lái guī zhōng guó. jiā sūn bó yǎ lì, qí dà mǔ běn tū jué kè hán nǚ, qí fù sǐ, tū jué lìng yī qí sú, bó yǎ bù cóng zhě jiǔ zhī. tū jué bī zhī, bù dé yǐ ér cóng. yáng dì dà yè wǔ nián, bó yǎ lái cháo, yīn cóng jī gāo lì. hái, shàng zōng nǚ huá róng gōng zhǔ. bā nián, guī fān.
隋文帝開皇中,突厥破其四城,有二千人來歸中國。嘉孫伯雅立,其大母本突厥可汗女,其父死,突厥令依其俗,伯雅不從者久之。突厥逼之,不得已而從。煬帝大業五年,伯雅來朝,因從擊高麗。還,尚宗女華容公主。八年,歸蕃。
zhì dà táng wǔ dé zhōng, qiǎn shǐ xiàn gǒu, cí xióng gè yī, gāo liù cùn, zhǎng chǐ yú, xìng shén huì, néng qiān mǎ xián zhú, yún běn shēng fú lǐn guó. qí hòu bù gōng zhí gòng. zhēn guān sì nián, qí wáng wén tài lái cháo. bó yǎ zi. hòu yǔ xī tū jué lián jié, zhū guó cháo gòng zhě, jiē lù chū gāo chāng, wén tài shāo yōng jué zhī. zhì shí sān nián, tài zōng wèi qí shǐ yuē: gāo chāng shù nián lái cháo gòng tuō lüè. wǒ shǐ rén zhì bǐ, wén tài yún:' yīng fēi yú tiān, zhì cuàn yú hāo, māo yóu yú táng, shǔ ān yú xué, gè dé qí suǒ, qǐ bù kuài yé!' míng nián dāng fā bīng, yǐ jī rǔ guó. shí sì nián bā yuè, jiāo hé dào héng jūn dà zǒng guǎn hóu jūn jí píng gāo chāng guó, xià qí jùn sān xiàn wǔ chéng sān shí èr, hù bā qiān sì shí liù, kǒu wàn qī qiān qī bǎi sān shí, mǎ sì qiān sān bǎi pǐ. tài zōng yǐ qí dì wèi xī zhōu, yǐ jiāo hé chéng wèi jiāo hé xiàn, shǐ chāng chéng wèi tiān shān xiàn, tián dì chéng wèi liǔ zhōng xiàn, dōng zhèn chéng wèi pú chāng xiàn, gāo chāng chéng wèi gāo chāng xiàn. chū, xī tū jué qiǎn qí yè hù tún bīng yú kè hán fú tú chéng, yǔ gāo chāng wèi yǐng xiǎng, zhì shì jù ér lái jiàng, yǐ qí dì wèi tíng zhōu, bìng zhì pú lèi xiàn, měi suì diào nèi dì gèng fā qiān rén zhèn è yān.
至大唐武德中,遣使獻狗,雌雄各一,高六寸,長尺餘,性甚惠,能牽馬銜燭,雲本生拂菻國。其後不供職貢。貞觀四年,其王文泰來朝。(伯雅子。)後與西突厥連結,諸國朝貢者,皆路出高昌,文泰稍擁絕之。至十三年,太宗謂其使曰:「高昌數年來朝貢脫略。我使人至彼,文泰云:'鷹飛於天,雉竄於蒿,貓游於堂,鼠安於穴,各得其所,豈不快耶!'明年當發兵,以擊汝國。」十四年八月,交河道行軍大總管侯君集平高昌國,下其郡三、縣五、城三十二,戶八千四十六,口萬七千七百三十,馬四千三百疋。太宗以其地為西州,以交河城為交河縣,始昌城為天山縣,田地城為柳中縣,東鎮城為蒲昌縣,高昌城為高昌縣。初,西突厥遣其葉護屯兵於可汗浮圖城,與高昌為影響,至是懼而來降,以其地為庭州,並置蒲類縣,每歲調內地更發千人鎮遏焉。
huáng mén shì láng chǔ suì liáng shàng shū yuē: chén wén gǔ zhě zhé hòu, bì xiān huá xià ér hòu róng dí, wù guǎng dé huà, bù shì xiá huāng. shì yǐ zhōu xuān báo fá, zhì jìng ér zhǐ shǐ huáng yuǎn sāi, zhōng guó fēn lí. hàn wǔ fù wén jǐng zhī jù cái, wán shì mǎ zhī yú lì, shǐ tōng xī yù, jiāng sān shí nián. fù dé tiān mǎ yú wǎn chéng, cǎi pú táo yú ān xī. ér hǎi nèi kōng jié, shēng rén wù gù, suǒ yǐ zū zhì liù chù, suàn zhì zhōu chē, yīn zhī nián xiōng, dào zéi bìng qǐ. sōu sù dū wèi sāng hóng yáng fù xī zhǔ yì, qǐng qiǎn shì zú yuǎn tián lún tái, zhú chéng yǐ wēi xī yù. wǔ dì fān rán zhuī huǐ, qì lún tái zhī yě, xià āi tòng zhī zhào, rén shén gǎn yuè, hǎi nèi yì kāng. xiàng shǐ bù rán, shēng líng jǐn yǐ. shì yǐ guāng wǔ zhōng xìng, bù yú cōng lǐng xiào zhāng jí wèi, dōu hù lái guī. jīn zhū miè gāo chāng, wēi jiā xī yù, shōu qí jīng ní, yǐ wèi zhōu xiàn. rán zé wáng shī chū fā zhī suì, hé xī gōng yì zhī nián, fēi chú wǎn sù, shí shì jiǔ kōng, shù jùn xiāo rán, wǔ nián bù fù. bì xià suì qiǎn qiān yú rén yuǎn shì tún shù, zhōng nián lí bié, wàn lǐ sī guī. qù zhě zī zhuāng, zì xū yíng bàn, jì mài shū sù, qīng qí jī zhù. jīng tú sǐ wáng, fù zài yán wài. jiān qiǎn zuì rén, zēng qí fáng è. bǐ zuì rén zhě, shēng yú fàn sì, zhōng cháo duò yè, fàn jìn wéi gōng, bì néng rǎo yú biān chéng, wú yì yú xíng zhèn. suǒ qiǎn zhī nèi, fù yǒu táo wáng, guān sī bǔ zhuō, wèi guó shēng shì. shè lìng zhāng yē chén fēi, jiǔ quán fēng jǔ, qǐ néng dé gāo chāng yī rén dòu sù ér jí shì hū? zhōng xū qǐ fā lǒng yòu zhū zhōu, xīng chí diàn jī. yóu sī ér yán, cǐ hé xī zhě fāng jǐ fù xīn, bǐ gāo chāng zhě tā rén shǒu zú, qǐ dé mí fèi zhōng huá, yǐ shì wú yòng. shū yuē' bù zuò wú yì hài yǒu yì', cǐ zhī wèi yě. bì xià píng xié lì yǐ shā sāi, miè tǔ hún yú xī hǎi, tū jué yú zhòng, wèi lì kè hán, tǔ hún yí méng, gèng shù jūn zhǎng. fù lì gāo chāng, fēi wú qián lì, cǐ suǒ wèi yǒu zuì ér zhū zhī, jì fú ér lì zhī. sì hǎi bǎi mán, shuí bù wén jiàn, rú dòng huái shēng, wèi wēi mù dé. yí zé gāo chāng kě lì zhě ér lì zhī, zhēng gěi shǒu lǐng, jiān hái běn guó, fù dài hàn ēn, zhǎng wèi fān hàn. zhōng guó bù rǎo, jì fù qiě níng, chuán zhī zǐ sūn, yǐ yí yǒng dài yǐ. bù cóng.
黃門侍郎褚遂良上疏曰:「臣聞古者哲後,必先華夏而後戎狄,務廣德化,不事遐荒。是以周宣薄伐,至境而止;始皇遠塞,中國分離。漢武負文景之聚財,玩士馬之餘力,始通西域,將三十年。復得天馬於宛城,采蒲萄於安息。而海內空竭,生人物故,所以租至六畜,算至舟車,因之年凶,盜賊並起。搜粟都尉桑弘羊復希主意,請遣士卒遠田輪台,築城以威西域。武帝翻然追悔,棄輪台之野,下哀痛之詔,人神感悅,海內乂康。向使不然,生靈盡矣。是以光武中興,不逾蔥嶺;孝章即位,都護來歸。今誅滅高昌,威加西域,收其鯨鯢,以為州縣。然則王師初發之歲,河西供役之年,飛芻輓粟,十室九空,數郡蕭然,五年不復。陛下歲遣千餘人遠事屯戍,終年離別,萬里思歸。去者資裝,自須營辦,既賣菽粟,傾其機杼。經途死亡,復在言外。兼遣罪人,增其防遏。彼罪人者,生於販肆,終朝惰業,犯禁違公,必能擾於邊城,無益於行陣。所遣之內,復有逃亡,官司捕捉,為國生事。設令張掖塵飛,酒泉烽舉,豈能得高昌一人斗粟而及事乎?終須起發隴右諸州,星馳電擊。由斯而言,此河西者方己腹心,彼高昌者他人手足,豈得麋費中華,以事無用。書曰'不作無益害有益',此之謂也。陛下平頡利以沙塞,滅吐渾於西海,突厥餘眾,為立可汗,吐渾遺萌,更樹君長。復立高昌,非無前例,此所謂有罪而誅之,既伏而立之。四海百蠻,誰不聞見,蠕動懷生,畏威慕德。宜擇高昌可立者而立之,徵給首領,兼還本國,負戴漢恩,長為藩翰。中國不擾,既富且寧,傳之子孫,以貽永代矣。」不從。
guī zī
龜茲
guī zī, yī yuē qiū zī, yòu yuē qū cí. hàn shí tōng yān. wáng lǐ yán chéng, jīn míng yī luó lú chéng. dōu bái shān zhī nán èr bǎi lǐ, suí xī yù tú jì yún: bái shān yī míng ā jié shān, cháng yǒu huǒ jí yān, jí shì chū náo shā zhī chù. dōng qù zhǎng ān qī qiān wǔ bǎi lǐ. hù qī qiān. nán yǔ jīng jué dōng nán yǔ qiě mò xī nán yǔ yú mí běi yǔ wū sūn xī yǔ gū mò jiē. néng zhù yě. sú yǒu chéng guō. dōng zhì dōu hù lǐ suǒ wū lěi chéng sì bǎi lǐ. wū lěi hù bǎi shí. yǔ dōu hù tóng lǐ. qí nán sān bǎi lǐ zhì qú lí. qú lí, chéng dū wèi yī rén, hù bǎi sān shí. dōng běi yǔ yù lí dōng nán yǔ qiě mò nán yǔ jīng jué jiē. zhāo dì tián lún tái, yǔ qú lí dì jiē xiāng lián yě. xuān dì shí, wū sūn gōng zhǔ qiǎn nǚ. dōng yǒu dà hé dōng liú, hào jì shù shuǐ, jù hàn shū zé huáng hé yě. qí zhēn huáng hé yě, jiàn yōng zhōu xī píng jùn piān.
龜茲,(一曰丘茲,又曰屈茨。)漢時通焉。王理延城,(今名伊邏盧城。)都白山之南二百里,(隋西域圖記云:「白山一名阿羯山,常有火及煙,即是出硇砂之處。」)東去長安七千五百里。戶七千。南與精絕、東南與且末、西南與杅彌、北與烏孫、西與姑墨接。能鑄冶。俗有城郭。東至都護理所烏壘城四百里。烏壘戶百十。與都護同理。其南三百里至渠犁。渠犁,城都尉一人,戶百三十。東北與尉犁、東南與且末、南與精絕接。昭帝田輪台,與渠犁地皆相連也。宣帝時,烏孫公主遣女。東有大河東流,號計戍水,據漢書則黃河也。(其真黃河也,見雍州西平郡篇。)
dà táng zhēn guān èr shí sān nián, jiāng jūn ā shǐ nà shè ěr fá guī zī, lǔ qí wáng ér guī, lì sì zǐ sù jī wèi wáng. jīn ān xī dōu fǔ suǒ lǐ, zé guī zī chéng yě. jīn wáng zé zhèn zhī hòu yě. jīn bìng yǒu hàn shí gū mò wēn sù wèi tóu sān guó zhī dì.
大唐貞觀二十三年,將軍阿史那社爾伐龜茲,虜其王而歸,立嗣子素稽為王。今安西都府所理,則龜茲城也。今王則震之後也。今並有漢時姑墨、溫宿、尉頭三國之地。