strong biān fáng wǔ strong
邊防五
xī róng yī
西戎一
xù lüè
序略
xī qiāng běn chū sān miáo, gài jiāng xìng yě. qí guó jìn héng shān. jīn zhǎng shā héng yáng líng líng jiāng huá děng jùn dì. jí shùn, xǐ zhī sān wēi, sān wēi shān, jīn zài dūn huáng jùn dūn huáng xiàn jiè. hàn jīn chéng zhī xī nán qiāng dì shì yě. jīn jīn chéng huì níng ān xiāng xī píng děng jùn zhī xī nán dì. bīn yú cì zhī, xù hàn shū yuē: hé guān xī kě qiān yú lǐ, yǒu hé qū, qiāng wèi zhī cì zhī, gài xī zhī yě. jiē hàn hé guān xiàn, shǔ jīn chéng jùn, zé jīn ān xiāng jùn yě. qí cì zhī zài qí xī. yòu àn fēng sú tōng yún: qiāng zhě qí xiān běn róng jiàn, zhǔ mù yáng, gù qiāng zì cóng yáng. zhì yú hé shǒu, mián dì qiān lǐ. nán jiē shǔ hàn jiǎo wài mán yí, xī běi jiē shàn shàn chē shī zhū guó. suǒ jū wú cháng, yī suí shuǐ cǎo. dì shǎo wǔ gǔ, chǎn mù wèi yè. qí sú shì zú wú dìng, huò yǐ fù míng mǔ xìng wèi zhǒng hào. qī hòu mǔ, nà lí sǎo, lí yīn lí. rú běi dí zhī sú, gù guó wú guān guǎ, zhǒng lèi fán chì. guǎng zhì yún: qiāng yǔ běi dí tóng, qí rén lǔ dùn, ráo qī qiè, duō zǐ xìng, yī rén shēng zǐ shù shí, huò zhì bǎi rén. jià nǚ dé gāo zī zhě, pìn zhì bǎi dú. nǚ pī dà huá zhān, yǐ wèi shèng fú. yī gǒu pí zhí shù shí pǐ. zài gǔ bù lì jūn chén, wú xiāng zhǎng yī, qiáng zé fēn zhǒng wèi qiú háo, ruò zé wèi rén fù luò, gèng xiāng chāo lüè, yǐ lì wèi xióng. shā rén cháng sǐ, wú tā jìn lìng. qí bīng zhǎng zài shān gǔ, duǎn yú píng dì, bù néng chí jiǔ, ér guǒ yú chù tū, yǐ zhàn sǐ wèi jí lì, bìng zhōng wèi bù xiáng. shén nài hán kǔ, tóng zhī qín shòu.
西羌本出三苗,蓋姜姓也。其國近衡山。(今長沙、衡陽、零陵、江華等郡地。)及舜,徙之三危,(三危山,今在敦煌郡敦煌縣界。)漢金城之西南羌地是也。(今金城、會寧、安鄉、西平等郡之西南地。)濱於賜支,(續漢書曰:河關西可千餘里,有河曲,羌謂之賜支,蓋析支也。接漢河關縣,屬金城郡,則今安鄉郡也。其賜支在其西。又按風俗通云:「羌者其先本戎賤,主牧羊,故羌字從羊。」)至於河首,綿地千里。南接蜀漢徼外蠻夷,西北接鄯善、車師諸國。所居無常,依隨水草。地少五穀,產牧為業。其俗氏族無定,或以父名母姓為種號。妻後母,納嫠嫂,(嫠音離。)如北狄之俗,故國無鰥寡,種類繁熾。(廣志云:「羌與北狄同,其人魯鈍,饒妻妾,多子姓,一人生子數十,或至百人。嫁女得高貲者,聘至百犢。女披大華氈,以為盛服。一狗皮直數十匹。」)在古不立君臣,無相長一,強則分種為酋豪,弱則為人附落,更相抄掠,以力為雄。殺人償死,無他禁令。其兵長在山谷,短於平地,不能持久,而果於觸突,以戰死為吉利,病終為不祥。甚耐寒苦,同之禽獸。
xī xià qǐ zhī zǐ tài kāng shī guó, sì yí bèi pàn. jí hòu xiāng lì, nǎi zhēng quǎn yí, jí quǎn róng yě. yí zhě, sì fān zhī zǒng hào. qī nián rán hòu lái bīn. zhì yú hòu xiè, shǐ jiā jué mìng, yóu shì fú cóng. xiè, qǐ bā dài sūn, dì máng zhī zǐ. hòu jié zhī luàn, quǎn yí rù jū bīn qí zhī jiān. bīn jīn xīn píng jùn, qí jīn fú fēng jùn. chéng tāng jì xìng, fá ér rǎng zhī. jí yīn shì zhōng shuāi, zhū róng jiē pàn. zhì yú wǔ dīng, zhēng xī róng guǐ fāng, kè zhī. wǔ dīng, gāo zōng, yì yuē gāo zōng fá guǐ fāng yě. hòu hàn shǐ xī qiāng chuán yún: wǔ dīng zhēng xī róng guǐ fāng, sān nián nǎi kè, gù qí shī yuē: zì bǐ dī qiāng, mò gǎn bù lái wáng. yán yīn gāo zōng tǎo fá, rán hòu dī qiāng cháo xiǎng. àn shāng sòng yuē: tà bǐ yīn wǔ, fèn fá jīng chǔ, wēn rù qí zǔ, póu jīng zhī lǚ. yán yīn dào shuāi, jīng chǔ bèi pàn, gāo zōng néng chū bīng fá zhī, měi qí gōng yě. yòu yuē: wéi rǔ jīng chǔ, jū guó nán xiāng, xī yǒu chéng tāng, zì bǐ dī qiāng, mò gǎn bù lái xiǎng, mò gǎn bù lái wáng. yán chéng tāng zhī shí, yuǎn yí xī fāng dī qiāng zhī guó, jiē lái cháo jiàn, rǔ jū zhōng guó zhī nán fāng, nǎi bèi pàn hū! cǐ zé zhī zhī cí, fēi wèi gāo zōng shí dī qiāng yě. shí gāo zōng yì fá jīng chǔ. wèi zōng bù xiáng, wù yǐn cǐ shī yǐ fù hé yě. yòu àn zhú shū, zhōu wáng jì fá xī luò guǐ róng. hòu hàn zhāng dì jì yǒu sī shù míng dì gōng dé, yòu yún kè fá guǐ fāng, kāi tōng xī yù, zé guǐ fāng yí shì xī qiāng yě. huò yún guǐ yīn lèi, guǐ fāng jí běi fāng. sī nǎi yì duàn, zhū jiā yīn wèi zhī běi dí, wù yǐ. jí wǔ yǐ bào nüè, quǎn róng kòu biān, zhōu gǔ gōng yú liáng shān, zài jīn hǎo zhì xiàn xī běi. ér bì yú qí xià. zài jīn fú fēng jùn jiè. jí wáng jì, suì fá xī luò guǐ róng. zhú shū jì nián yuē: wǔ yǐ sān shí wǔ nián, zhōu wáng jì fá xī luò guǐ róng. zì shì zhī hòu, gèng fá shǐ hū yì tú zhī róng, jiē kè zhī. zhú shū jì nián yuē: tài dīng qī nián, zhōu rén fá shǐ hū zhī róng, kè zhī. shí yī nián, zhōu rén fá yì tú zhī róng, jié qí sān dài fū yě. jí wǔ wáng fá shāng, qiāng máo lǜ shī máo yīn máo huì yú mù yě. zhì mù wáng shí, róng dí bù gòng, wáng nǎi xī zhēng quǎn róng, huò qí wǔ wáng, suì qiān róng yú tài yuán. yí wáng shuāi ruò. jí xuān wáng lì, zhào qín zhuāng gōng xìng bīng fá pò zhī. qí hòu qīn dào bù yǐ. zhì yōu wáng hūn nüè, xī róng kòu zhōu, shā yōu wáng yú lì shān, lì shān, jīn jīng zhào fǔ jiè. zhōu nǎi dōng qiān luò yì. jí píng wáng zhī mò, zhōu suì líng chí, róng bī zhū xià, zì lǒng shān yǐ dōng, jí hū yī luò, wǎng wǎng yǒu róng. yú shì wèi shǒu yǒu dí róng guī jì zhī róng, dí huán bìng jīn lǒng xī jùn. guī jì bìng jīn tiān shuǐ jùn. huán yīn huán, guī yīn guī. jīng běi yǒu yì qú zhī róng, jīn ān huà jùn dì. luò chuān yǒu dà lì zhī róng, jīn luò jiāo zhōng bù jùn dì. wèi nán yǒu lí róng, jí jīn zhāo yīng xiàn. yī luò xián yǒu yáng jù quán gāo zhī róng, yǐng shǒu yǐ xī yǒu mán shì zhī róng, jīn yǐng chuān jùn dì. xián zài zhōng guó, yǔ zhū xià méng huì. hòu jìn miè lí róng. jīn zhāo yīng xiàn. shì shí yī luò róng qiáng, dōng qīn cáo lǔ. xiāng wáng shí, qín jìn zì guā zhōu jīn dūn huáng jìn chāng jùn dì. qiān lù hún zhī róng yú yī chuān, yǔn xìng zhī róng qiān yú wèi ruì, yǔn xìng, yīn róng zhī zǔ, yǔ sān miáo jù fàng sān wēi, jí guā zhōu yě. zhì xiāng wáng shí, lǔ xī gōng zhī èr shí yī nián, qín jìn qiān lù hún zhī róng yú yī chuān. běn zài qín jìn xī běi, èr guó yòu ér xǐ zhī, suì cóng róng hào, zhì jīn wèi lù hún xiàn yān. shuǐ kǒu yuē ruì. jīn jīng zhào fǔ běi xīn píng péng yuán zhī jiān. yī yún ruì zài xīn píng yí lù xiàn, yì yǒu yí lù shuǐ. dōng jí huán yuán. jīn hé nán fǔ yáng dí xiàn jiè. zài hé nán shān běi zhě hào yuē yīn róng. hé nán shān běi, zì jīn shàng luò jùn yǐ dōng, zhì lù hún. qín mù gōng dé róng rén yóu yú, suì bà xī róng, kāi dì qiān lǐ. yóu yú qí xiān jìn rén, wáng rù róng. jí jìn dào gōng, yòu shǐ wèi jiàng hé zhū róng, fù xiū bà yè. qí hòu yīn róng zhī zhǒng, suì yǐ zī guǎng, yǔ jìn fá zhōu. zuǒ chuán lǔ zhāo gōng jiǔ nián, jìn dài fū liáng bǐng lǜ yīn róng yǐ fá yǐng. yǐng, zhōu yì. yīn róng jí lù hún róng yě. jǐng wáng shǐ zhān huán bó zé jìn píng gōng yuē: yǔn xìng zhī jiān jū yú guā zhōu, bó fù huì gōng guī zì qín, ér yòu yǐ lái, shǐ bī wǒ zhū jī, rù wǒ jiāo diān, róng yǒu zhōng guó, jìn zhī jiù yě. hòu lù hún róng pàn jìn, jìn xún wú miè zhī. hòu chǔ zhí mán shì, ér jǐn qiú qí rén. zhì zhōu zhēn wáng bā nián, qín lì gōng miè dà lì, qǔ qí dì. zhào yì miè běi róng. hán wèi hòu shāo bìng yī luò yīn róng, miè zhī. qí qiǎn tuō zhě jiē zǒu, xī yú qiān lǒng. zì shì zhōng guó wú róng kòu, wéi yú yì qú zhǒng yān, zuì wèi qiáng shèng, lǚ wèi qín huàn. jí zhāo wáng, qǐ bīng miè zhī, shǐ zhì lǒng xī jīn tiān shuǐ lǒng xī jīn chéng huì níng ān xiāng hé chí hé zhèng děng jùn dì. běi dì jīn ān dìng péng yuán ān huà píng liáng líng wǔ níng shuò jí wǔ yuán děng jùn dì. shàng jùn yān. jīn shàng jùn luò jiāo yín chuān xīn qín shuò fāng zhōng bù yán ān xián níng děng jùn dì. róng běn wú jūn zhǎng, xià hòu shì mò jí shāng zhōu zhī jì, huò cóng hóu bó zhēng fá yǒu gōng, tiān zǐ jué zhī, yǐ wèi fān fú. chūn qiū shí, lù hún mán shì róng chēng zi zhàn guó shí, dà lì, yì qú chēng wáng. jí qí shuāi wáng, yú zhǒng jiē fǎn jiù wèi qiú háo. shǐ huáng bīng wù dōng xiàng, gù dé fán xī. qín píng tiān xià, méng tián xī zhú zhū qiāng chū sài.
昔夏啟之子太康失國,四夷背叛。及後相立,乃征畎夷,(即犬戎也。夷者,四蕃之總號。)七年然後來賓。至於後泄,始加爵命,由是服從。(泄,啟八代孫,帝芒之子。)後桀之亂,畎夷入居邠岐之間。(邠今新平郡,岐今扶風郡。)成湯既興,伐而攘之。及殷室中衰,諸戎皆叛。至於武丁,征西戎鬼方,克之。(武丁,高宗,易曰「高宗伐鬼方」也。後漢史西羌傳云:「武丁征西戎鬼方,三年乃克,故其詩曰:自彼氐羌,莫敢不來王。」言因高宗討伐,然後氐羌朝享。按商頌曰:」撻彼殷武,奮伐荊楚,鰮入其阻,裒荊之旅。」言殷道衰,荊楚背叛,高宗能出兵伐之,美其功也。又曰:「惟汝荊楚,居國南鄉,昔有成湯,自彼氐羌,莫敢不來享,莫敢不來王。」言成湯之時,遠夷西方氐羌之國,皆來朝見,汝居中國之南方,乃背叛乎!此責之之辭,非謂高宗時氐羌也。時高宗亦伐荊楚。蔚宗不詳,誤引此詩以附合也。又按竹書,周王季伐西落鬼戎。後漢章帝紀有司述明帝功德,又雲「克伐鬼方,開通西域」,則鬼方宜是西羌也。或雲鬼陰類,鬼方即北方。斯乃臆斷,諸家因謂之北狄,誤矣。)及武乙暴虐,犬戎寇邊,周古公逾梁山,(在今好畤縣西北。)而避於岐下。(在今扶風郡界。)及王季,遂伐西落鬼戎。(竹書紀年曰:」武乙三十五年,周王季伐西落鬼戎。」)自是之後,更伐始呼、翳徒之戎,皆克之。(竹)(書紀年曰:「太丁七年,周人伐始呼之戎,克之。十一年,周人伐翳徒之戎,捷其三大夫」也。)及武王伐商,羌、髳率師(髳音矛)會於牧野。至穆王時,戎狄不貢,王乃西征犬戎,獲其五王,遂遷戎於太原。夷王衰弱。及宣王立,召秦莊公興兵伐破之。其後侵盜不已。至幽王昏虐,西戎寇周,殺幽王於酈山,(酈山,今京兆府界。)周乃東遷洛邑。及平王之末,周遂陵遲,戎逼諸夏,自隴山以東,及乎伊、洛,往往有戎。於是渭首有狄、鎔、邽、冀之戎,(狄、豲並今隴西郡。邽、冀並今天水郡。豲音桓,邽音珪。)涇北有義渠之戎,(今安化郡地。)洛川有大荔之戎,(今洛交、中部郡地。)渭南有驪戎,(即今昭應縣。)伊洛閒有楊拒、泉皋之戎,潁首以西有蠻氏之戎,(今潁川郡地。)閒在中國,與諸夏盟會。後晉滅驪戎。(今昭應縣。)是時伊、洛戎強,東侵曹、魯。襄王時,秦晉自瓜州(今敦煌、晉昌郡地。)遷陸渾之戎於伊川,允姓之戎遷於渭汭,(允姓,陰戎之祖,與三苗俱放三危,即瓜州也。至襄王時,魯僖公之二十一年,秦晉遷陸渾之戎於伊川。本在秦晉西北,二國誘而徙之,遂從戎號,至今為陸渾縣焉。水口曰汭。今京兆府北新平、彭原之間。一雲汭在新平宜祿縣,亦有宜祿水。)東及轘轅。(今河南府陽翟縣界。)在河南山北者號曰陰戎。(河南山北,自今上洛郡以東,至陸渾。)秦穆公得戎人由余,遂霸西戎,開地千里。(由余其先晉人,亡入戎。)及晉悼公,又使魏絳和諸戎,復脩霸業。其後陰戎之種,遂以滋廣,與晉伐周。(左傳魯昭公九年,晉大夫梁丙率陰戎以伐潁。潁,周邑。陰戎即陸渾戎也。景王使詹桓伯責晉平公曰:「允姓之奸居於瓜州,伯父惠公歸自秦,而誘以來,使偪我諸姬,入我郊甸,戎有中國,晉之咎也。」)後陸渾戎叛晉,晉荀吳滅之。後楚執蠻氏,而盡囚其人。至周貞王八年,秦厲公滅大荔,取其地。趙亦滅北戎。韓、魏後稍並伊、洛、陰戎,滅之。其遣脫者皆走,西逾汧、隴。自是中國無戎寇,唯餘義渠種焉,最為強盛,屢為秦患。及昭王,起兵滅之,始置隴西、(今天水、隴西、金城、會寧、安鄉、河池、和政等郡地。)北地、(今安定、彭原、安化、平涼、靈武、寧朔及五原等郡地。)上郡焉。(今上郡、洛交、銀川、新秦、朔方、中部、延安、咸寧等郡地。戎本無君長,夏后氏末及商周之際,或從侯伯征伐有功,天子爵之,以為藩服。春秋時,陸渾、蠻氏戎稱子;戰國時,大荔,義渠稱王。及其衰亡,餘種皆反舊為酋豪。)始皇兵務東向,故得繁息。秦平天下,蒙恬西逐諸羌出塞。
hàn chū shàng wēi ruò. jǐng dì shí, yán zhǒng qiú xǐ yú dí dào ān gù. jīn jīn chéng jùn dì. wǔ dì yòu xī zhú, dù hé huáng, chū kāi hé xī, zhì sì jùn. jīn wǔ wēi zhāng yē jiǔ quán dūn huáng děng jùn dì. qí hòu xiān líng zhǒng wéi bāo hǎn, jīn ān xiāng jùn xiàn. líng yīn lián, bāo yīn fú. hàn bīng jī píng zhī, shǐ zhì hù qiāng xiào wèi. zhì xuān dì dài, yòu kòu jīn chéng, jīn jīn chéng huì níng xī píng ān xiāng děng jùn dì. zhào chōng guó lì tún tián, qiě tǎo qiě zhāo xiáng zhě sān wàn yú rén, zhì jīn chéng shǔ guó yǐ chù zhī, zì hòu bīn fú. hòu hàn guāng wǔ jiàn wǔ zhōng, chū kòu jīn chéng, mǎ yuán tǎo pò jiàng zhī, xǐ qī qiān kǒu yú sān fǔ. jīn jīng zhào féng yì fú fēng qiān yáng děng jùn dì. hé dì yǐ hòu, yòu fǎn pàn, háo diān líng chēng tiān zǐ, nán rù yì zhōu, jīn hàn chuān hàn zhōng děng jùn dì. dōng fàn wèi zhào, jīn zhào wèi yè děng jùn dì. kòu jí yōng chéng, jīn hé nèi jùn běi gù chéng yě. shí yú nián rán hòu pò sàn. shùn dì yǒng hé zhōng, yòu pàn, hàn jiāng mǎ xián zhàn mò, hòu duàn jiǒng cóng tǎo, jí líng dì mò fāng shǐ píng dìng. zì guāng wǔ yǐ hòu, xiōng nú shǎo shì, wéi xī qiāng lǚ gěng yān.
漢初尚微弱。景帝時,研種求徙於狄道、安故。(今金城郡地。)武帝又西逐,渡河、湟,初開河西,置四郡。(今武威、張掖、酒泉、敦煌等郡地。)其後先零種圍枹罕,(今安鄉郡縣。零音憐,枹音浮。)漢兵擊平之,始置護羌校尉。至宣帝代,又寇金城,(今金城、會寧、西平、安鄉等郡地。)趙充國立屯田,且討且招降者三萬餘人,置金城屬國以處之,自後賓服。後漢光武建武中,初寇金城,馬援討破降之,徙七千口於三輔。(今京兆、馮翊、扶風、汧陽等郡地。)和帝以後,又反叛,豪滇零稱天子,南入益州,(今漢川漢中等郡地。)東犯魏、趙,(今趙、魏、鄴等郡地。)寇及雍城,(今河內郡北故城也。)十餘年然後破散。順帝永和中,又叛,漢將馬賢戰歿,後段熲從討,及靈帝末方始平定。自光武以後,匈奴少事,唯西羌屢梗焉。
wèi jìn èr dài, shí luàn guān lǒng, bù zhì dà shāng hài. yǒng jiā yǐ hòu, tǔ gǔ hún xìng yān, běn liáo dōng xiān bēi, jìn shí shù bǎi hù, xī fù yú yīn shān. shǔ jìn luàn, suì tūn bìng zhū qiāng, ér yǒu qí dì. zhì qí sūn yè yán, suì wèi qiáng guó. hòu wèi mò, qí zhǔ kuā lǚ zì hào kè hán, jiàn guān duō xiào zhōng guó. jì suí yáng dì, qiǎn guān wáng xióng dà pò zhī, qí zhǔ fú yǔn yuǎn dùn, shōu qí dì liè zhì jùn xiàn zhèn shù, hòu zhuǎn shuāi ruò.
魏晉二代,時亂關、隴,不至大傷害。永嘉以後,吐谷渾興焉,本遼東鮮卑,晉時數百戶,西附於陰山。屬晉亂,遂吞併諸羌,而有其地。至其孫葉延,遂為強國。後魏末,其主夸呂自號可汗,建官多效中國。洎隋煬帝,遣觀王雄大破之,其主伏允遠遯,收其地列置郡縣鎮戍,後轉衰弱。
dà táng chū, tǔ bō shǐ xìng yān. qí shuài hòu wèi mò, zì lín sōng jùn chéng, gù qí zhǔ yǒu zàn fǔ zhī hào. hòu wèi lín sōng jùn, jīn zhāng yē jùn zhāng yē xiàn. gāo zōng shí, suì miè tǔ gǔ hún, jǐn yǒu qí dì. jiāng jūn xuē rén guì děng dà bài yú dà fēi chuān. yí fèng zhōng, gōng bù shàng shū liú shěn lǐ yòu lǜ bīng shí bā wàn, bài mò yú qīng hǎi. diào lù zhōng, zhōng shū lìng lǐ jìng xuán yòu dà bài yú dà fēi chuān. wǔ tài hòu rú yì chū, wáng xiào jié fāng dà pò zhī, shǐ fù guī zī děng zhèn. wàn suì tōng tiān chū, yòu kòu liáng zhōu, dū du xǔ qīn míng zhàn mò. yīn zàn fǔ shā qí míng jiāng zhū qīn líng zhī hòu, lèi pò bài, suì liè yú nǎng shí yǐ.
大唐初,吐蕃始興焉。其帥後魏末,自臨松郡丞,故其主有贊府之號。(後魏臨松郡,今張掖郡張掖縣。)高宗時,遂滅吐谷渾,盡有其地。將軍薛仁貴等大敗於大非川。儀鳳中,工部尚書劉審禮又率兵十八萬,敗歿於青海。調露中,中書令李敬玄又大敗於大非川。武太后如意初,王孝傑方大破之,始復龜茲等鎮。萬歲通天初,又寇梁州,都督許欽明戰歿。因贊府殺其名將諸欽陵之後,累破敗,遂劣於曩時矣。
qiāng wú yì
羌無弋
qiāng wú yì yuán jiàn zhě, qín lì gōng shí wèi qín suǒ jū zhí, yǐ wèi nú lì. bù zhī yuán jiàn hé róng zhī bié yě. hòu dé wáng guī, ér qín rén zhuī zhī, cáng yú yán xué zhōng de miǎn. yǔ yì nǚ yù hé yú yě, nǚ chǐ qí zhuàng, pī fà fù miàn, qiāng rén yīn yǐ wèi sú, suì jù wáng rù sān hé xián. sān hé jí huáng hé xī zhī hé huáng zhōng hé, jīn jīn chéng lǒng xī ān xiāng jùn zhī xī nán. zhū qiāng gòng wèi shì zhī, tuī yǐ wèi háo. yǐ shè liè wèi shì, yuán jiàn jiào zhī tián chù, zhǒng rén yī zhī zhě yì zhòng. qiāng rén wèi nú wèi wú yì, yǐ yuán jiàn cháng wèi nú lì, gù yīn míng zhī. qí hòu shì shì wèi háo.
羌無弋爰劍者,秦厲公時為秦所拘執,以為奴隸。不知爰劍何戎之別也。後得亡歸,而秦人追之,藏於岩穴中得免。與劓女遇合於野,女恥其狀,披髮覆面,羌人因以為俗,遂俱亡入三河閒。(三河即黃河、析支河、湟中河,今金城、隴西、安鄉郡之西南。)諸羌共畏事之,推以為豪。以射獵為事,爰劍教之田畜,種人依之者益眾。羌人謂奴為無弋,以爰劍嘗為奴隸,故因名之。其後世世為豪。
zhì yuán jiàn céng sūn rěn shí, qín xiàn gōng chū lì, yù fù mù gōng zhī jī. mù gōng bà yǒu xī róng, jīn yù fù. rěn jì fù áng wèi qín zhī wēi, jiāng qí zhòng zhǒng rén fù luò ér nán, chū xī zhī hé qū xī shù qiān lǐ, yǔ zhū qiāng jué yuǎn, bù fù jiāo tōng. qí hòu zi sūn fēn bié, gè zì wèi zhǒng, rèn suí suǒ zhī. huò wèi máo niú zhǒng, yuè guī qiāng shì yě jīn yuè guī dì. huò wèi bái mǎ zhǒng, guǎng hàn qiāng shì yě jīn zǐ tóng suì níng yǐ xī, dé yáng jùn dì. huò wèi cān láng zhǒng, wǔ dū qiāng shì yě. jīn wǔ dū jùn. rěn jí dì wǔ dú liú huáng zhōng. rěn shēng jiǔ zǐ wèi jiǔ zhǒng, wǔ shēng shí qī zǐ wèi shí qī zhǒng, qiāng zhī xìng shèng, cóng cǐ qǐ yǐ. jí rěn zi yán lì, yán háo jiàn, gù qiāng zhōng hào qí hòu wèi yán zhǒng. qín shǐ huáng shí, bīng wù dōng xiàng, gù zhǒng rén dé yǐ fán xī. qín jì jiān tiān xià, shǐ méng tián jiāng bīng lüè dì, xī zhú zhū róng, běi què zhòng dí, zhú zhǎng chéng yǐ jiè zhī.
至爰劍曾孫忍時,秦獻公初立,欲復穆公之跡。(穆公霸有西戎,今欲復。)忍季父卬畏秦之威,將其眾種人附落而南,出析支河曲西數千里,與諸羌絕遠,不復交通。其後子孫分別,各自為種,任隨所之。或為氂牛種,越巂羌是也;(今越巂地。)或為白馬種,廣漢羌是也;(今梓橦、遂寧以西,德陽郡地。)或為參狼種,武都羌是也。(今武都郡。)忍及弟舞獨留湟中。忍生九子為九種,舞生十七子為十七種,羌之興盛,從此起矣。及忍子研立,研豪健,故羌中號其後為研種。秦始皇時,兵務東向,故種人得以繁息。秦既兼天下,使蒙恬將兵略地,西逐諸戎,北卻眾狄,築長城以界之。
zhì hàn jǐng dì shí, yán zhǒng liú hé lǜ zhǒng rén qiú shǒu lǒng xī sāi, jīn tiān shuǐ lǒng xī děng jùn dì. yú shì xǐ liú hé děng yú dí dào ān gù, zhì lín táo dī dào qiāng dào. bìng jīn lǒng xī jīn chéng ān xiāng lín táo děng jùn. jí wǔ dì zhēng fá sì yí, yòu xī zhú zhū qiāng, nǎi dù hé huáng, zhú lìng jū sāi, zài jīn xī píng jùn xī běi. chū kāi hé xī, liè zhì sì jùn, jiǔ quán wǔ wēi zhāng yē dūn huáng, bìng jīn jùn. tōng dào yù mén, gé jué qiāng hú, yú shì zhāng sāi tíng suì chū zhǎng chéng wài shù qiān lǐ. shí xiān líng qiāng yǔ fēng yǎng láo jiě zhǒng jiě chóu jié méng, jiě yīn zǐ. yǔ xiōng nú tōng, hé bīng shí yú wàn, gòng gōng lìng jū ān gù, jīn jīn chéng jùn dì. suì wéi bāo hǎn. hàn qiǎn jiāng jūn lǐ xī jiāng bīng tǎo píng zhī, shǐ zhì hù qiāng xiào wèi tǒng lǐng yān. qiāng nǎi qù huáng zhōng, yī xī hǎi yán chí zhī zuǒ yòu. jīn jiǔ quán jùn zhī běi qiān yú lǐ yán chí. hàn suì yīn shān wèi sāi, hé xī dì kōng, shāo xǐ rén yǐ shí zhī.
至漢景帝時,研種留何率種人求守隴西塞,(今天水、隴西等郡地。)於是徙留何等於狄道、安故,至臨洮、氐道、羌道。(並今隴西、金城、安鄉、臨洮等郡。)及武帝征伐四夷,又西逐諸羌,乃渡河、湟,築令居塞,(在今西平郡西北。)初開河西,列置四郡,(酒泉、武威、張掖、敦煌,並今郡。)通道玉門,隔絕羌胡,於是鄣塞亭燧出長城外數千里。時先零羌與封養牢姐種解仇結盟,(姐音紫。)與匈奴通,合兵十餘萬,共攻令居、安故,(今金城郡地。)遂圍枹罕。漢遣將軍李息將兵討平之,始置護羌校尉統領焉。羌乃去湟中,依西海、鹽池之左右。(今酒泉郡之北千餘里鹽池。)漢遂因山為塞,河西地空,稍徙人以實之。
zhì xuān dì shí, zhū qiāng yòu xiāng yǔ jiě chóu, kòu gōng jīn chéng, dì qiǎn hòu jiāng jūn zhào chōng guó jiāng bīng tǎo zhī. chōng guó yù yǐ tún tián yú lín qiāng, dōng zhì hào mén, hào mén xiàn, jí jīn jīn chéng jùn guǎng wǔ xiàn dì. hào yīn gé, mén yīn mén. lín qiāng xiàn zài xī píng jùn jiè. wù wēi xìn zhāo xiáng hǎn kāi jí jié lüè zhě, jiě sàn lǔ móu, nǎi jī zhī. kāi yīn qiān. shí yǐ fā zhū jùn bīng liù wàn rén. jiǔ quán tài shǒu xīn wǔ xián zòu yán, qǐng jí jī zhī. tiān zǐ xià shū lìng chōng guó bó yì, wǎng fǎn zhě sān sì, suì liǎng cóng qí zhì. wǔ xián chū jī qiāng, jiàng pò shù qiān rén, zhào bà bīng, dú chōng guó liú tún tián. míng nián wǔ yuè, chōng guó zòu yán, qiāng běn kě wǔ wàn rén jūn, fán zhǎn shǒu qī qiān liù bǎi jí, jiàng zhě sān wàn yī qiān èr bǎi rén, nì hé huáng jī è sǐ zhě wǔ liù qiān rén, dìng jì yí tuō yǔ jiān gǒng huáng dī bìng shì qiāng zhǒng. jù wáng zhě bù guò sì qiān rén. chū zhì jīn chéng shǔ guó yǐ chù jiàng qiāng. cóng yuán jiàn zhǒng wǔ shì zhì yán, yán zuì háo jiàn, zì hòu yǐ yán wèi zhǒng hào. shí sān shì zhì shāo dāng, fù háo jiàn, qí zi sūn gèng yǐ shāo dāng wèi zhǒng hào. zì yuán dì yǐ hòu shù shí nián, sì yí bīn fú, biān sāi wú shì.
至宣帝時,諸羌又相與解仇,寇攻金城,帝遣後將軍趙充國將兵討之。充國欲以屯田於臨羌,東至浩亹,(浩亹縣,即今金城郡廣武縣地。浩音閤,亹音門。臨羌縣在西平郡界。)務威信招降罕開及劫掠者,解散虜謀,乃擊之。(開音牽。)時已發諸郡兵六萬人。酒泉太守辛武賢奏言,請即擊之。天子下書令充國博議,往返者三四,遂兩從其志。武賢出擊羌,降破數千人,詔罷兵,獨充國留屯田。明年五月,充國奏言,羌本可五萬人軍,凡斬首七千六百級,降者三萬一千二百人,溺河湟飢餓死者五六千人,定計遺脫與煎鞏、黃羝(並是羌種。)俱亡者不過四千人。初置金城屬國以處降羌。從爰劍種五世至研,研最豪健,自後以研為種號。十三世至燒當,復豪健,其子孫更以燒當為種號。自元帝以後數十年,四夷賓服,邊塞無事。
zhì wáng mǎng mò, háo diān liáng nèi qīn, shāo dāng xuán sūn. jí hòu hàn chū, suì kòu jīn chéng lǒng xī. sī tú yuàn bān biāo shàng yán: jīn liáng zhōu bù jùn, shí liáng zhōu bù, chú sān fǔ wài, jīn ān dìng píng liáng jùn zhī xī, tiān shuǐ lǒng xī zhū jùn xī shǔ yān. jiē yǒu jiàng qiāng, pī fà zuǒ rèn, ér yǔ hàn rén zá chù, xí sú jì yì, yán yǔ bù tōng, shù wèi xiǎo lì xiá rén suǒ jiàn qīn duó, qióng huì wú liáo, gù zhì fǎn pàn. fū mán yí kòu luàn, jiē wèi cǐ yě. qǐng yī jiù zhì, yì zhōu bù jīn hàn chuān bā shǔ chuān, jí dāng shí yì zhōu shì. zhì mán yí qí dū wèi, yōu zhōu bù jīn fàn yáng shàng gǔ ān biān jí yú yáng běi píng, jí dāng shí yōu zhōu. zhì lǐng wū huán xiào wèi, liáng zhōu bù zhì hù qiāng xiào wèi, jiē chí jié lǐng hù, lǐ qí yuàn jié, suì shí xún xíng, wèn suǒ jí kǔ. yòu shù qiǎn shǐ yì, tōng dǎo dòng jìng, shǐ sài wài qiāng yí wèi lì ěr mù, zhōu bù yīn cǐ kě dé jǐng bèi. jīn yí fù rú jiù, yǐ míng wēi fáng. guāng wǔ cóng zhī, jí yǐ niú hán wèi hù qiāng xiào wèi. jí hán zú ér zhí shěng. jiàn wǔ shí yī nián, xiān líng zhǒng kòu lín táo, jīn hé zhèng jùn dì. lǒng xī jīn lǒng xī jí jīn chéng jùn nán jìng dì shì. tài shǒu mǎ yuán pò jiàng zhī. hòu xǐ zhì tiān shuǐ jīn jùn dì. lǒng xī fú fēng sān jùn. jīn fú fēng qiān yáng xīn píng děng jùn dì jiē shì.
至王莽末,豪滇良內侵,(燒當玄孫。)及後漢初,遂寇金城、隴西。司徒掾班彪上言:「今涼州部郡,(時涼州部,除三輔外,今安定、平涼郡之西,天水、隴西諸郡悉屬焉。)皆有降羌,披髮左衽,而與漢人雜處,習俗既異,言語不通,數為小吏黠人所見侵奪,窮恚無聊,故致反叛。夫蠻夷寇亂,皆為此也。請依舊制,益州部(今漢川、巴蜀川,即當時益州是。)置蠻夷騎都尉,幽州部(今范陽、上谷、安邊及漁陽、北平,即當時幽州。)置領烏桓校尉,涼州部置護羌校尉,皆持節領護,理其怨結,歲時循行,問所疾苦。又數遣使驛,通導動靜,使塞外羌夷為吏耳目,州部因此可得儆備。今宜復如舊,以明威防。」光武從之,即以牛邯為護羌校尉。及邯卒而職省。建武十一年,先零種寇臨洮,(今和政郡地。)隴西(今隴西及金城郡南境地是。)太守馬援破降之。後徙置天水、(今郡地。)隴西、扶風三郡。(今扶風、汧陽、新平等郡地皆是。)
zì shāo dāng zhì diān liáng, shì jū hé běi dà yǔn gǔ, hòu xǐ dà xiǎo yú zhōng, yú zhōng zài jīn jīn chéng xī píng děng jùn zhī jiān. yóu shì shǐ qiáng. zhì qí zi diān wú. yǒng píng chū, hàn qiǎn zhōng láng jiāng dòu gù děng jī pò jiàng zhī, xǐ qī qiān kǒu zhì sān fǔ. ér diān wú zhū dì mí wú děng shù wèi kòu dào, zhāng dì shí, mǎ fáng děng tǎo pò zhī yú lín táo, suǒ xī mí wú děng xī jiàng, nǎi zhú suǒ xī chéng. jīn hé zhèng jùn jiè shì. zì hòu huò jiàng huò pàn, shǎo yǒu níng suì.
自燒當至滇良,世居河北大允谷,後徙大、小榆中,(榆中在今金城、西平等郡之間。)由是始強。至其子滇吾。永平初,漢遣中郎將竇固等擊破降之,徙七千口置三輔。而滇吾諸弟迷吾等數為寇盜,章帝時,馬防等討破之於臨洮,索西、迷吾等悉降,乃築索西城。(今和政郡界是。)自後或降或叛,少有寧歲。
hé dì shí, mí wú zi mí táng fù jiāng bīng xiàng sāi, jīn chéng shǒu hóu bà jí zhū jùn lǜ shī pò zhī, qiāng zhòng zhé shāng, zhǒng rén wǎ jiě, mí táng suì gū ruò, bù mǎn qiān rén, yuǎn yú cì zhī hé shǒu, jí xī zhī hé. yī fā qiāng jū. míng nián, ān dìng jiàng qiāng shāo hé zhǒng xié zhū zhǒng shù bǎi rén fǎn pàn, ān dìng jùn, jīn ān dìng píng liáng huì níng jùn dōng jìng shì. jùn bīng jī miè zhī. shí xī hǎi jí dà xiǎo yú gǔ zuǒ yòu wú fù qiāng kòu. shù mí xiāng cáo fèng shàng yán: shù mí, xiàn míng, zài jīn qiān yáng jùn jiè. shù yīn yú. xī róng wèi hài, qián shì suǒ huàn, chén qiě yǐ jìn shì yán zhī. zì jiàn wǔ yǐ lái, qí fàn fǎ zhě, cháng cóng shāo dāng zhǒng qǐ. suǒ yǐ rán zhě, yǐ qí jū dà xiǎo yú gǔ, tǔ dì féi měi, yòu jìn sāi nèi, zhū zhǒng yì yǐ wèi fēi, nán yǐ gōng fá. nán dé zhōng cún, zhōng cún, bié zhǒng qiāng, yǐ guǎng qí zhòng, běi zǔ dà hé, yīn yǐ wèi gù, yòu yǒu xī hǎi yú yán zhī lì, yuán shān bīn shuǐ, yǐ guǎng tián chù, gù néng qiáng dà, cháng xióng zhū zhǒng, shì qí quán yǒng, zhāo yòu zhū hú. jīn zhě shuāi kùn, dǎng yuán huài jǔ, qīn shǔ lí pàn, yú shèng bīng zhě, bù guò shù bǎi, liú wáng táo cuàn, yuǎn yī fā qiāng, chén yú yǐ wèi yí jí cǐ shí, jiàn fù xī hǎi jùn xiàn, hàn wǔ dì zhú zhū qiāng, zhì xī hǎi jùn, zài jīn jiǔ quán jùn běi qiān èr bǎi lǐ, yù fù lì zhī. guī gù èr yú, guǎng shè tún tián, gé sāi qiāng hú jiāo guān zhī lù, è jué kuáng jiǎo kuī yù zhī yuán. yòu zhí gǔ fù biān, shěng wěi shū zhī yì, guó jiā kě yǐ wú yī fāng zhī yōu. yú shì bài fèng wèi jīn chéng xī bù dū wèi, jiāng xǐ tú chū tún lóng qí. lóng qí jí lóng zhī, jīn xī píng jùn xiàn. hòu jīn chéng zhǎng shǐ shàng guān hóng shàng kāi zhì guī yì jiàn wēi tún tián èr shí qī bù, hóu bà fù shàng zhì dōng xī hán tún tián wǔ bù, hán, shuǐ míng yě, fēn liú zuǒ yòu, zài jīn níng sāi jùn. zēng liú féng èr bù, dì jiē cóng zhī. liè tún jiā hé, hé sān shí sì bù, qí gōng chuí lì, zhì yǒng chū zhōng, zhū jùn qiāng pàn, nǎi bà.
和帝時,迷吾子迷唐復將兵向塞,金城守侯霸及諸郡率師破之,羌眾折傷,種人瓦解,迷唐遂孤弱,不滿千人,遠逾賜支河首,(即析支河。)依發羌居。明年,安定降羌燒何種脅諸種數百人反叛,(安定郡,今安定、平涼、會寧郡東境是。)郡兵擊滅之。時西海及大、小榆谷左右無復羌寇。隃麋相曹鳳上言:(隃麋,縣名,在今汧陽郡界。隃音俞。)「西戎為害,前世所患,臣且以近事言之。自建武以來,其犯法者,常從燒當種起。所以然者,以其居大、小榆谷,土地肥美,又近塞內,諸種易以為非,難以攻伐。南得鍾存,(鍾存,別種羌,)以廣其眾,北阻大河,因以為固,又有西海魚鹽之利,緣山濱水,以廣田畜,故能強大,常雄諸種,恃其權勇,招誘諸胡。今者衰困,黨援壞沮,親屬離叛,餘勝兵者,不過數百,流亡逃竄,遠依發羌,臣愚以為宜及此時,建復西海郡縣,(漢武帝逐諸羌,置西海郡,在今酒泉郡北千二百里,欲復立之。)規固二榆,廣設屯田,隔塞羌胡交關之路,遏絕狂狡窺欲之源。又植穀富邊,省委輸之役,國家可以無一方之憂。」於是拜鳳為金城西部都尉,將徙徒出屯龍耆。(龍耆即龍支,今西平郡縣。)後金城長史上官鴻上開置歸義、建威屯田二十七部,侯霸復上置東西邯屯田五部,(邯,水名也,分流左右,在今寧塞郡。)增留、逢二部,帝皆從之。列屯夾河,合三十四部,其功垂立,至永初中,諸郡羌叛,乃罷。
mí táng shī zhòng, bìng sǐ. yǒu yī zi lái jiàng, hù bù mǎn shù shí. diān wú céng sūn má nú, chū suí fù dōng hào jiàng, jū ān dìng. shí zhū jiàng qiāng bù zài jùn xiàn, jiē wèi lì rén háo yòu suǒ yáo yì, jī chóu yuàn.
迷唐失眾,病死。有一子來降,戶不滿數十。滇吾曾孫麻奴,初隨父東號降,居安定。時諸降羌布在郡縣,皆為吏人豪右所徭役,積愁怨。
ān dì yǒng chū yuán nián, má nú xiōng dì yīn cǐ suì yǔ zhǒng rén jù xī chū sài. xiān líng bié zhǒng guī nǎn háo diān líng yǔ zhōng qiāng dà wèi kòu lüè, nǎn, nú gǎn fǎn. zhēng xī xiào wèi rèn shàng lǜ zhū jùn bīng yǔ diān líng děng zhàn yú píng xiāng, dì zài jīn tiān shuǐ jùn. shàng jūn dà bài. yú shì diān líng zì chēng tiān zǐ yú běi dì, zhāo jí wǔ dū cān láng shàng jùn xī hé jīn xī hé yín chuān chāng huà jùn. zhū zá zhǒng, zhòng suì dà shèng, dōng fàn zhào wèi, nán rù yì zhōu, suì kòu chāo sān fǔ, duàn lǒng dào. huáng zhōng zhū xiàn sù shí wàn qián, bǎi xìng sǐ wáng bù kě shèng shù. zhū jùn tún bīng jiù sān fǔ, sān fǔ, jí jīng zhào fú fēng féng yì yě, jīn jīng zhào fú fēng qiān yáng féng yì děng jùn dì. zhòng qiāng chéng shèng, hàn bīng shù cuò. jiān dāng lēi jiě zhǒng gōng méi pò qiāng xiàn, jīn xī píng jùn huáng shuǐ xiàn jiè. zhōng qiāng yòu méi lín táo. jīn hé zhèng jùn hé zhèng xiàn jiè. jūn yíng jiǔ chū wú gōng, yǒu fèi nóng sāng, nǎi zhào rèn shàng jiāng lì bīng hái tún zhǎng ān, zhì jīng zhào hǔ yá dū wèi yú zhǎng ān, fú fēng dū wèi yú yōng, jīn fú fēng jùn xiàn. rú xī jīng sān fǔ dū wèi gù shì.
安帝永初元年,麻奴兄弟因此遂與種人俱西出塞。先零別種歸湳豪滇零與鍾羌大為寇掠,(湳,奴感反。)征西校尉任尚率諸郡兵與滇零等戰於平襄,(地在今天水郡。)尚軍大敗。於是滇零自稱天子於北地,招集武都、參狼、上郡、西河(今西河、銀川、昌化郡。)諸雜種,眾遂大盛,東犯趙、魏,南入益州,遂寇鈔三輔,斷隴道。湟中諸縣粟石萬錢,百姓死亡不可勝數。諸郡屯兵救三輔,(三輔,即京兆、扶風、馮翊也,今京兆、扶風、汧陽、馮翊等郡地。)眾羌乘勝,漢兵數挫。煎當、勒姐種攻沒破羌縣,(今西平郡湟水縣界。)鍾羌又沒臨洮。(今和政郡和政縣界。)軍營久出無功,有廢農桑,乃詔任尚將吏兵還屯長安,置京兆虎牙都尉於長安,扶風都尉於雍,(今扶風郡縣。)如西京三輔都尉故事。
zhì sì nián, dà jiāng jūn dèng zhì yì yù qì liáng zhōu, yú xǔ yuē: bù kě. jīn qiāng suǒ yǐ bù gǎn rù jù sān fǔ wèi fù xīn zhī hài zhě, yǐ liáng zhōu zài hòu gù yě. qí tǔ rén suǒ yǐ tuī fēng wú fǎn gù zhī xīn zhě, wèi chén shǔ yú hàn gù yě. ruò qì qí jìng yù, xǐ qí rén zhòng, ān tǔ zhòng qiān, bì shēng yì zhì. rú shǐ xióng háo xiāng jù, xí juǎn ér dōng, suī wǔ bì wèi zú, bái qǐ tài gōng wèi jiāng, yì kǒng bù zú yù. dāng jīn zhī jì zhě, yí lìng sì fǔ jiǔ qīng, gè pì bǐ zhōu shù rén, qí mù shǒu lìng zhǎng zǐ dì jiē chú wèi rǒng guān, wài yǐ quàn lì, hé dā gōng qín, nèi yǐ jū zhì, fáng qí xié jì. chéng néng rú cǐ, zé kě wú huàn. yú shì sì fǔ jiē cóng xǔ yì.
至四年,大將軍鄧騭議欲棄涼州,虞詡曰:「不可。今羌所以不敢入據三輔為腹心之害者,以涼州在後故也。其土人所以推鋒無反顧之心者,為臣屬於漢故也。若棄其境域,徙其人眾,安土重遷,必生異志。如使雄豪相聚,席捲而東,雖武賁為卒,白起、太公為將,亦恐不足御。當今之計者,宜令四府九卿,各闢彼州數人,其牧守令長子弟皆除為冗官,外以勸勵,荷荅功勤,內以拘致,防其邪計。誠能如此,則可無患。」於是四府皆從詡議。
shí hàn zhōng tài shǒu zhèng qín zhàn sǐ, qiāng shì zhuǎn shèng, suì xǐ jīn chéng jùn jū xiāng wǔ. hàn jīn chéng jùn lǐ yuán jū xiàn dì, jīn jùn guǎng wǔ xiàn. hàn xiāng wǔ xiàn shǔ lǒng xī jùn xiàn dì, jí jīn lǒng xī jùn xiàn shì. qiāng zhòng rù kòu hé dōng, zhì hé nèi, bǎi xìng xiāng jīng, duō nán bēn dù hé. shǐ běi jūn zhōng hòu zhū chǒng jiāng wǔ yíng shì tún mèng jīn, zhào wèi jùn jīn wèi yè děng jùn dì. zhào guó jīn zhào jùn dì. cháng shān jīn jùn dì. zhōng shān jīn bó líng jùn dì. shàn zuò wù hòu liù bǎi yī shí liù suǒ. qiāng jì zhuǎn shèng, ér èr qiān dàn lìng zhǎng duō nèi jùn rén, bìng wú shǒu zhàn yì, jiē zhēng shàng xǐ jùn xiàn yǐ bì kòu nán. cháo tíng cóng zhī, suì yí lǒng xī xǐ xiāng wǔ, hàn lǒng xī jùn lǐ dí dào xiàn dì, jí jīn jīn chéng jùn xiàn. ān dìng xǐ měi yáng, hàn ān dìng jùn lǐ lín jīng xiàn dì, zài jīn jùn xiàn yě. hàn měi yáng xiàn shǔ yòu fú fēng dì, zài jīn jīng zhào fǔ sān yuán xiàn. běi dì xǐ chí yáng, shàng jùn xǐ yá. hàn shàng jùn lǐ fū shī xiàn dì, zài jīn shàng jùn lóng quán xiàn. hàn yá xiàn shǔ zuǒ féng yì dì, jīn shì bái shuǐ xiàn. bǎi xìng liàn tǔ, bù lè qù jiù, suì nǎi yì qí hé jià, fā chè shì wū, yí yíng bì, pò jī jù. shí lián hàn huáng jī huāng, ér qū cù jié lüè, liú lí fēn sǎn, suí dào sǐ wáng, huò qì juān lǎo ruò, huò wèi rén pū qiè, sàng qí tài bàn.
時漢中太守鄭勤戰死,羌勢轉盛,遂徙金城郡居襄武。(漢金城郡理元居縣地,今郡廣武縣。漢襄武縣屬隴西郡縣地,即今隴西郡縣是。)羌眾入寇河東,至河內,百姓相驚,多南奔渡河。使北軍中候朱寵將五營士屯孟津,詔魏郡、(今魏、鄴等郡地。)趙國、(今趙郡地。)常山、(今郡地。)中山(今博陵郡地。)繕作塢堠六百一十六所。羌既轉盛,而二千石、令、長多內郡人,並無守戰意,皆爭上徙郡縣以避寇難。朝廷從之,遂移隴西徙襄武,(漢隴西郡理狄道縣地,即今金城郡縣。)安定徙美陽,(漢安定郡理臨涇縣地,在今郡縣也。漢美陽縣屬右扶風地,在今京兆府三原縣。)北地徙池陽,上郡徙衙。(漢上郡理膚施縣地,在今上郡龍泉縣。漢衙縣屬左馮翊地,今是白水縣。)百姓戀土,不樂去舊,遂乃刈其禾稼,發撤室屋,夷營壁,破積聚。時連旱蝗饑荒,而驅蹙劫掠,流離分散,隨道死亡,或棄捐老弱,或為人仆妾,喪其太半。
diān líng sǐ, zi líng chāng lì. yuán chū yuán nián, qiǎn bīng tún hé nèi, jīn jùn dì. tōng gǔ chōng yào sān shí sān suǒ, jiē zuò wù bì, shè míng gǔ. líng chāng jìn bīng kòu yōng chéng. jīn hé nèi jùn dì. qiǎn rèn shàng wèi zhōng láng jiāng, jiāng yǔ lín tí qí wǔ yíng zǐ dì tún sān fǔ. shàng lín xíng, huái lìng yú xǔ shuō shàng yuē: huái xiàn, jīn hé nèi jùn wǔ zhì xiàn dì. shǐ jūn pín fèng guó mìng tǎo zhú kòu zéi, sān zhōu tún bīng èr shí yú wàn rén, qì nóng sāng, pí kǔ cóng yì, ér wèi yǒu gōng xiào, láo fèi rì zī. ruò cǐ chū bù kè, chéng wèi shǐ jūn wēi zhī. shàng yuē: yōu huáng jiǔ yǐ. xǔ yuē: bīng fǎ ruò bù gōng qiáng, zǒu bù zhú fēi, zì rán zhī shì yě. jīn lǔ jiē mǎ qí, rì xíng shù bǎi, lái rú fēng yǔ, qù rú jué xián, yǐ bù zhuī zhī, shì bù xiāng jí, suǒ yǐ kuàng rì ér wú gōng yě. wèi shǐ jūn jì zhě, mò ruò bà zhū jùn bīng, gè lìng chū qián shù qiān, èr shí rén gòng shì yī mǎ, rú cǐ, kě shě jiǎ zhòu, chí qīng bīng, yǐ wàn qí zhī zhòng, zhú shù qiān rén zhī lǔ, shǒu wěi yǎn jié, qí dào zì qióng. pián rén lì shì, dà gōng lì yǐ. shàng jí shàng yán yòng qí jì, nǎi qiǎn qīng qí chāo jī, zhǎn shǒu shù bǎi jí. míng nián qiū, hàn yòu zhú féng yì běi jiè jīn féng yì zhī běi, luò jiāo yǐ nán. hòu wù wǔ bǎi suǒ. zì hòu pín pò zhī, zhū qiāng wǎ jiě, sān fǔ yì zhōu yì zhōu, jīn yáng chuān hàn zhōng děng jùn zhī dì. wú fù kòu jǐng.
滇零死,子零昌立。元初元年,遣兵屯河內,(今郡地。)通谷衝要三十三所,皆作塢壁,設鳴鼓。零昌進兵寇雍城。(今河內郡地。)遣任尚為中郎將,將羽林、緹騎、五營子弟屯三輔。尚臨行,懷令虞詡說尚曰:(懷縣,今河內郡武陟縣地。)「使君頻奉國命討逐寇賊,三州屯兵二十餘萬人,棄農桑,疲苦從役,而未有功效,勞費日滋。若此出不克,誠為使君危之。」尚曰:「憂惶久矣。」詡曰:「兵法弱不攻強,走不逐飛,自然之勢也。今虜皆馬騎,日行數百,來如風雨,去如絕弦,以步追之,勢不相及,所以曠日而無功也。為使君計者,莫若罷諸郡兵,各令出錢數千,二十人共市一馬,如此,可舍甲冑,馳輕兵,以萬騎之眾,逐數千人之虜,首尾掩截,其道自窮。便人利事,大功立矣。」尚即上言用其計,乃遣輕騎抄擊,斬首數百級。明年秋,漢又築馮翊北界(今馮翊之北,洛交以南。)堠塢五百所。自後頻破之,諸羌瓦解,三輔、益州(益州,今洋川、漢中等郡之地。)無復寇警。
zì qiāng pàn shí yú nián xián, bīng lián shī lǎo, bù zàn níng xī. jūn lǚ zhī fèi, zhuǎn yùn wěi shū, yòng èr bǎi sì shí yú yì, fǔ tǎng kōng jié. tǎng, tā lǎng fǎn. yán jí nèi jùn, biān rén sǐ zhě bù kě shèng shù, bìng liáng èr zhōu suì zhì xū hào. bīng zhōu bù lǐng shàng jùn shuò fāng wǔ yuán xī hé tài yuán yún zhōng dìng xiāng yàn mén dài jùn shàng dǎng děng jùn, jīn shàng jùn zhōng bù yán ān xián níng luò jiāo yín chuān xīn qín shuò fāng jiǔ yuán yú lín xī hé chāng huà tài yuán lóu fán yàn mén dìng xiāng ān biān mǎ yì yún zhōng shàng dǎng lè píng děng jùn dì yě. àn qín dì chú sān fǔ shǔ sī lì wài, bìng shǔ liáng zhōu. zì hòu lǒng xī shàng jùn wǔ wēi zhāng yē, réng kòu dào bù xī. shàng jùn, jīn shàng jùn zhōng bù yán ān xián níng děng jùn dì. wǔ wēi zhāng yē, bìng jīn jùn dì.
自羌叛十餘年閒,兵連師老,不暫寧息。軍旅之費,轉運委輸,用二百四十餘億,府帑空竭。(帑,他朗反。)延及內郡,邊人死者不可勝數,並涼二州遂至虛耗。(并州部領上郡、朔方、五原、西河、太原、雲中、定襄、雁門、代郡、上黨等郡,今上郡、中部、延安、咸寧、洛交、銀川、新秦、朔方、九原、榆林、西河、昌化、太原、樓煩、雁門、定襄、安邊、馬邑、雲中、上黨、樂平等郡地也。按秦地除三輔屬司隸外,並屬涼州。)自後隴西、上郡、武威、張掖,仍寇盜不息。(上郡,今上郡、中部、延安、咸寧等郡地。武威、張掖,並今郡地。)
shùn dì yǒng jiàn sì nián, shàng shū pú shè yú xǔ shàng shū yuē: chén wén yǔ gòng yōng zhōu zhī yù, jué tián wéi shàng shàng. qiě wò yě qiān lǐ, gǔ jià yīn jī, yòu yǒu guī zī yán chí yǐ wèi rén lì. hàn shàng jùn guī zī xiàn yǒu yán chí, zài jīn shàng jùn yín chuān zhī jiān. shuǐ cǎo fēng měi, tǔ yí chǎn mù. běi zǔ shān hé, chéng è jù xiǎn. yīn qú yǐ gài, shuǐ chōng hé cáo, shuǐ chōng jí shuǐ duì yě. hé cáo, tōng chuán yùn yě. yòng gōng shěng shǎo, ér jūn liáng ráo zú. gù xiào wǔ huáng dì jí guāng wǔ zhú shuò fāng, shuò fāng jí jīn jùn. kāi xī hé, zhì shàng jùn, jiē wèi cǐ yě. ér yuán yuán bèi zāi, zhòng qiāng nèi kuì, jùn xiàn bīng huāng èr shí yú nián. fū qì wò rǎng zhī ráo, juān zì rán zhī cái, bù kě wèi lì lí hé shān zhī zǔ, shǒu wú xiǎn zhī chù, nán yǐ wèi gù. jīn sān jùn wèi fù, qián yīn qiāng kòu xǐ lǒng xī ān dìng běi dì shàng jùn sì jùn zhī rén, jīn yán fù sān jùn zhě, dāng wèi lǒng xī lǐ xiāng wǔ, hàn bì jīng shī, shàng yuǎn, bú yào gēng yí, yú sān jùn xū fù běn chù shì. yuán líng dān wài, yuán líng, wèi zhǎng ān zhū yuán líng yě. dān wài, wèi wú shǒu gù. ér gōng qīng róng tóu guò shēn, dàn jì suǒ fèi, bù tú qí ān. yí kāi shèng tīng, kǎo xíng suǒ zhǎng. shū zòu, dì nǎi fù sān jùn. shǐ yè zhě guō huáng dū cù xǐ zhě, gè guī jiù xiàn, shàn chéng guō, zhì hòu yì. jì ér jī hé jùn qú wèi tún tián, shěng nèi jùn fèi suì yī yì jì. suì lìng ān dìng běi dì shàng jùn jí lǒng xī jīn chéng běi dì, jīn péng yuán ān huà líng wǔ wǔ yuán níng shuò děng jùn dì. cháng chǔ gǔ sù, lìng zhōu shù nián. zhì yáng jiā yuán nián, yǐ huáng zhōng dì guǎng, gèng zēng zhì tún tián wǔ bù, bìng qián wèi shí bù. èr nián, fù zhì lǒng xī nán bù dū wèi rú jiù zhì. hàn nán bù dū wèi zài lǒng xī jùn lín táo xiàn, jīn hé zhèng xiàn.
順帝永建四年,尚書僕射虞詡上疏曰:「臣聞禹貢雍州之域,厥田惟上上。且沃野千里,穀稼殷積,又有龜茲鹽池以為人利。(漢上郡龜茲縣有鹽池,在今上郡銀川之間。)水草豐美,土宜產牧。北阻山河,乘阨據險。因渠以溉,水舂河漕,(水舂即水碓也。河漕,通船運也。)用功省少,而軍糧饒足。故孝武皇帝及光武築朔方,(朔方即今郡。)開西河,置上郡,皆為此也。而元元被災,眾羌內潰,郡縣兵荒二十餘年。夫棄沃壤之饒,捐自然之財,不可謂利;離河山之阻,守無險之處,難以為固。今三郡未復,(前因羌寇徙隴西、安定、北地、上郡四郡之人,今言復三郡者,當為隴西理襄武,捍蔽京師,尚遠,不要更移,餘三郡須複本處是。)園陵單外,(園陵,謂長安諸園陵也。單外,謂無守固。)而公卿容頭過身,但計所費,不圖其安。宜開聖聽,考行所長。」書奏,帝乃復三郡。使謁者郭璜督促徙者,各歸舊縣,繕城郭,置候驛。既而激河浚渠為屯田,省內郡費歲一億計。遂令安定、北地、上郡及隴西、金城(北地,今彭原、安化、靈武、五原、寧朔等郡地。)常儲穀粟,令周數年。至陽嘉元年,以湟中地廣,更增置屯田五部,並前為十部。二年,復置隴西南部都尉如舊制。(漢南部都尉在隴西郡臨洮縣,今和政縣。)
yǒng hé zhōng, yǐ lái jī wèi bīng zhōu cì shǐ, liú bǐng wèi liáng zhōu cì shǐ. dà jiāng jūn liáng shāng wèi jī děng yuē: róng dí huāng fú, yán qí huāng hū wú cháng. ér tǒng lǐng zhī dào, yì wú cháng fǎ, lín shì zhì yí, lüè yī qí sú. jīn èr jūn sù xìng jí è, yù fēn míng bái hēi. kǒng zǐ yuē:' rén ér bù rén, jí zhī yǐ shèn, luàn yě.' kuàng róng dí hū! qí wù ān qiāng hú, fáng qí dà gù, rěn qí xiǎo guò. jī děng tiān xìng nüè kè, suì bù néng cóng, dào zhōu zhī rì, duō suǒ rǎo fā. wǔ nián xià, qiě dòng fù nán zhǒng qiāng děng suì fǎn pàn, gōng jīn chéng, yǔ xī sāi jí huáng zhōng jīn xī píng jùn xī dì. zá zhǒng qiāng hú dà kòu sān fǔ. yú shì bài mǎ xián wèi zhēng xī jiāng jūn, jiāng zuǒ yòu yǔ lín wǔ xiào shì jí zhū zhōu jùn bīng shí wàn rén tǎo zhī, yòu yú fú fēng hàn yáng lǒng dào fú fēng, jīn qiān yáng fú fēng xīn píng děng jùn dì yě. hàn yáng lǒng dào bìng jīn tiān shuǐ jùn dì. zuò wù bì sān bǎi suǒ, zhì tún tián yǐ bǎo jù bǎi xìng. xián jūn dà bài, xián jí èr zi jiē zhàn mò. yú shì dōng xī qiāng suì dà huì. gǒng táng zhǒng sān qiān yú qí kòu lǒng xī běi dì, yòu shāo yuán líng, lüè guān zhōng, shā zhǎng lì. wǔ wēi tài shǒu zhào chōng zhuī jī, chōng suī zhàn mò, ér qián hòu duō suǒ zhǎn huò, qiāng yóu shì shuāi hào. zì yǒng hé qiāng pàn, shí yú nián xián, fèi yòng bā shí yú yì. zhū jiāng duō duàn dào láo lǐn, sī zì rùn rù, láo, jià zhí. jiē yǐ zhēn bǎo huò lù zuǒ yòu, shàng xià fàng zòng, bù xù jūn shì, shì zú bù dé qí sǐ zhě, bái gǔ xiāng wàng yú yě.
永和中,以來機為并州刺史,劉秉為涼州刺史。大將軍梁商謂機等曰:「戎狄荒服,言其荒忽無常。而統領之道,亦無常法,臨事制宜,略依其俗。今二君素性疾惡,欲分明白黑。孔子曰:'人而不仁,疾之已甚,亂也。'況戎狄乎!其務安羌胡,防其大故,忍其小過。」機等天性虐刻,遂不能從,到州之日,多所擾發。五年夏,且凍、傅難種羌等遂反叛,攻金城,與西塞及湟中(今西平郡西地。)雜種羌胡大寇三輔。於是拜馬賢為征西將軍,將左右羽林、五校士及諸州郡兵十萬人討之,又於扶風、漢陽、隴道(扶風,今汧陽、扶風、新平等郡地也。漢陽、隴道並今天水郡地。)作塢壁三百所,置屯田以保聚百姓。賢軍大敗,賢及二子皆戰歿。於是東、西羌遂大會。鞏唐種三千餘騎寇隴西、北地,又燒園陵,掠關中,殺長吏。武威太守趙沖追擊,沖雖戰歿,而前後多所斬獲,羌由是衰耗。自永和羌叛,十餘年閒,費用八十餘億。諸將多斷盜牢廩,私自潤入,(牢,價直。)皆以珍寶貨賂左右,上下放縱,不恤軍事,士卒不得其死者,白骨相望於野。
huán dì yán xī èr nián, shāo dāng bā zhǒng kòu lǒng yòu. yǐ duàn jiǒng wèi xiào wèi, jiāng bīng jí huáng zhōng yì cóng qiāng èr qiān rén jī pò zhī, zhuī tǎo nán dù hé, mù xiān dēng, xuán suǒ xiāng yǐn, dāo zhé shǐ jǐn, qiě dòu qiě xíng, zhòu yè xiāng gōng, gē ròu shí xuě, sì shí yú rì, suì zhì hé shǒu jī shí shān, shān zài jīn xī píng ān xiāng jùn jiè. chū sài èr qiān yú lǐ, qián hòu zhǎn shǒu lǔ bìng shòu xiáng gè wàn yú rén. huì duàn jiǒng zuò shì zhēng, qiāng suì lù liáng, fù méi yíng wù, kòu huàn zhuǎn shèng. zhōng láng jiāng huáng fǔ guī zhāng huàn suī lèi pò zhī, ér kòu hài bù yǐ. fù qiǎn duàn jiǒng jī zhī, zì chūn jí qiū, wú rì bù zhàn, lǔ suì jī kùn bài sàn. fán pò xī qiāng, zhǎn shǒu èr wàn sān qiān jí, huò shēng kǒu shù wàn, xī qiāng yú shì mǐ dìng. dōng qiāng xiān líng děng, zì fù méi mǎ xián hòu, jì jiàng yòu pàn. dì yǐ wèn, jiǒng duì yuē: láng zǐ yě xīn, nán yǐ ēn nà, wéi dāng bái rèn jiā jǐng ěr. jì qí suǒ yú sān wàn yú luò, jū jìn sāi nèi, jiǔ luàn bìng xù, lèi qīn sān fǔ, xī hé shàng jùn yǐ gè nèi xǐ, ān dìng běi dì fù zhì dān wēi, zì yún zhōng wǔ yuán, xī zhì hàn yáng èr qiān yú lǐ, jīn yú lín jùn jí hàn yún zhōng wǔ yuán jùn dì. hàn yáng, jīn tiān shuǐ jùn. xiōng nú zhǒng qiāng bìng shàn qí dì, shì wèi yōng jū fú zhěn, liú zhì xié xià, rú bù jiā zhū, zhuǎn jiù zī dà. jīn ruò yǐ qí wǔ qiān, bù bīng wàn rén, chē sān qiān liǎng, sān dōng liǎng xià, zú yǐ pò dìng, wú lǜ yòng fèi wèi qián wǔ shí sì yì. rú cǐ, kě lìng qún qiāng pò jǐn, xiōng nú zhǎng fú, nèi xǐ jùn xiàn, dé fǎn běn tǔ. fú jì yǒng chū zhōng, zhū qiāng fǎn pàn, shí yǒu sì nián, yòng èr bǎi sì shí yì yǒng hé zhī mò, fù jīng qī nián, yòng bā shí yú yì. fèi hào ruò cǐ, yóu bù zhū jǐn, yú niè fù qǐ, yú zī zuò hài. jīn bù zàn pí rén, zé yǒng níng wú qī. dì xǔ zhī.
桓帝延熹二年,燒當八種寇隴右。以段熲為校尉,將兵及湟中義從羌二千人擊破之,追討南渡河,募先登,懸索相引,刀折矢盡,且斗且行,晝夜相攻,割肉食雪,四十餘日,遂至河首積石山,(山在今西平、安鄉郡界。)出塞二千餘里,前後斬首虜並受降各萬餘人。會段熲坐事徵,羌遂陸梁,覆沒營塢,寇患轉盛。中郎將皇甫規、張奐雖累破之,而寇害不已。復遣段熲擊之,自春及秋,無日不戰,虜遂飢困敗散。凡破西羌,斬首二萬三千級,獲生口數萬,西羌於是弭定。東羌先零等,自覆沒馬賢后,既降又叛。帝以問,熲對曰:「狼子野心,難以恩納,唯當白刃加頸耳。計其所餘三萬餘落,居近塞內,久亂並敘,累侵三輔,西河、上郡已各內徙,安定、北地復至單危,自雲中、五原,西至漢陽二千餘里,(今榆林郡即漢雲中、五原郡地。漢陽,今天水郡。)匈奴、種羌並擅其地,是為癰疽伏疹,留滯脅下,如不加誅,轉就滋大。今若以騎五千,步兵萬人,車三千兩,三冬兩夏,足以破定,無慮用費為錢五十四億。如此,可令群羌破盡,匈奴長服,內徙郡縣,得反本土。伏計永初中,諸羌反叛,十有四年,用二百四十億;永和之末,復經七年,用八十餘億。費耗若此,猶不誅盡,餘孽復起,於茲作害。今不暫疲人,則永寧無期。」帝許之。
líng dì jiàn níng chū, jiǒng yǔ xiān líng zhū zhǒng zhàn, zhǎn shǒu bā qiān yú jí. jiǒng fù zhuī zhī, qiě pò qiě zhuī, shì jiē chóng jiǎn. jì dào jīng yáng, jīn píng liáng jùn píng liáng xiàn dì. yú kòu sì qiān luò, xī sàn rù hàn yáng shān gǔ jiān. shí zhāng huàn shàng yán: dōng qiāng suī pò, yú zhǒng nán jǐn. jiǒng xìng guǒ lǜ qīng, fù bài nán cháng, yí qiě yǐ ēn jiàng, kě wú hòu huǐ. zhào shū xià jiǒng. jiǒng fù shàng yán yuē: chén běn zhī dōng qiāng suī zhòng, ér ruǎn ruò yì zhì, suǒ yǐ bǐ chén yú lǜ, sī wèi yǒng níng zhī suàn. ér zhāng huàn shuō' lǔ qiáng nán pò, yí yòng zhāo xiáng, yún chén bīng lián nián lèi jiàn zhé nǜ', yòu yán' qiāng yī qì suǒ shēng, bù kě zhū jǐn, shān gǔ guǎng dà, bù kě kōng jìng'. chén fú niàn zhōu qín zhī jì, róng dí wèi hài, zhōng xìng yǐ lái, qiāng kòu zuì shèng, zhū zhī bù jǐn, suī jiàng fù pàn. jīn xiān líng zá zhǒng, lèi yǐ fǎn fù, gōng méi xiàn yì, piāo lüè rén wù. shàng tiān zhèn nù, jiǎ shǒu xíng zhū. chén zì dòng bīng, zhòng hé shī kè. zì qiáo mén yǐ xī, luò chuān yǐ dōng, jīn jīn chéng huì níng píng liáng děng jùn zhī dì. fēi wèi shēn xiǎn jué yù zhī dì, chē qí ān xíng, wú yīng zhé nǜ. àn huàn zhù jūn èr nián, bù néng píng kòu, dàn cí kōng shuō, tiě ér wú zhēng. hé yǐ yán zhī? xī xiān líng zuò kòu, zhào chōng guó xǐ jū nèi dì, jiān dāng luàn biān, mǎ yuán qiān zhī sān fǔ, shǐ fú zhōng pàn, zhì jīn wèi gěng. gù yuǎn shí zhī shì, yǐ wèi shēn yōu. jīn bàng jùn hù kǒu dān shǎo, shù wèi qiāng suǒ chuāng dú, ér yù lìng jiàng tú yǔ zhī zá jū, shì yóu zhǒng zhǐ jí yú liáng tián, yǎng huī shé yú shì nèi yě. gù chén fèng dà hàn zhī wēi, jiàn zhǎng jiǔ zhī cè, yù jué qí běn gēn, bù shǐ néng zhí. běn guī sān suì zhī fèi, yòng wǔ shí sì yì, jīn shì zhōu nián, suǒ hào wèi bàn, ér yú kòu cán jìn, jiāng xiàng tiǎn miè. chén měi fèng zhào shū, jūn bù nèi yù, yuàn zú sī yán, yī yǐ rèn chén, lín shí liàng yí, bù shī quán biàn. èr nián, jiǒng suì jìn yíng bī zhū qiāng, dà bài zhī yú wǎ tíng shān. zài jīn píng liáng jùn xiāo guān xiàn. qiāng zhòng kuì, suì dōng bēn, fù jù shè hǔ gǔ, fēn shǒu zhū gǔ shàng xià mén. yòu xiān lìng qiān yú rén yú xī xiàn jīn tiān shuǐ jùn shàng guī xiàn dì. jié mù wèi shān, guǎng èr shí bù, zhǎng sì shí lǐ, zhē zhī. rán hòu bīng jī zhī qióng shān shēn gǔ zhī zhōng, chù chù pò zhī, zhǎn qí qú shuài yǐ xià wàn jiǔ qiān jí, huò chù chǎn zhū wù bù kě shèng shù. yú shì dōng qiāng xī píng. fán bǎi bā shí zhàn, zhǎn sān wàn bā qiān liù bǎi yú jí, huò niú mǎ yáng luó lǘ luò tuó sì shí èr wàn qī qiān wǔ bǎi yú tóu, fèi yòng sì shí sì yì, jiāng shì sǐ zhě sì bǎi yú rén.
靈帝建寧初,熲與先零諸種戰,斬首八千餘級。熲復追之,且破且追,士皆重趼。既到涇陽,(今平涼郡平涼縣地。)餘寇四千落,悉散入漢陽山谷間。時張奐上言:「東羌雖破,餘種難盡。熲性果慮輕,負敗難常,宜且以恩降,可無後悔。」詔書下熲。熲復上言曰:「臣本知東羌雖眾,而軟弱易制,所以比陳愚慮,思為永寧之筭。而張奐說'虜強難破,宜用招降,雲臣兵連年累見折衄',又言'羌一氣所生,不可誅盡,山谷廣大,不可空靜'。臣伏念周秦之際,戎狄為害,中興以來,羌寇最盛,誅之不盡,雖降復叛。今先零雜種,累以反覆,攻沒縣邑,剽掠人物。上天震怒,假手行誅。臣自動兵,眾和師克。自橋門以西,落川以東,(今金城、會寧、平涼等郡之地。)非為深險絕域之地,車騎安行,無應折衄。按奐駐軍二年,不能平寇,誕辭空說,僣而無徵。何以言之?昔先零作寇,趙充國徙居內地,煎當亂邊,馬援遷之三輔,始服終叛,至今為梗。故遠識之士,以為深憂。今傍郡戶口單少,數為羌所瘡毒,而欲令降徒與之雜居,是猶種枳棘於良田,養虺蛇於室內也。故臣奉大漢之威,建長久之策,欲絕其本根,不使能殖。本規三歲之費,用五十四億,今適周年,所耗未半,而餘寇殘燼,將向殄滅。臣每奉詔書,軍不內御,願卒斯言,一以任臣,臨時量宜,不失權便。」二年,熲遂進營逼諸羌,大敗之於瓦亭山。(在今平涼郡蕭關縣。)羌眾潰,遂東奔,復聚射虎谷,分守諸谷上下門。又先令千餘人於西縣(今天水郡上邽縣地。)結木為柵,廣二十步,長四十里,遮之。然後兵擊之窮山深谷之中,處處破之,斬其渠帥以下萬九千級,獲畜產諸物不可勝數。於是東羌悉平。凡百八十戰,斬三萬八千六百餘級,獲牛馬羊騾驢駱駝四十二萬七千五百餘頭,費用四十四億,將士死者四百餘人。
zì yuán jiàn hòu, zi sūn zhī fēn fán bǎi wǔ shí zhǒng. qí jiǔ zhǒng zài cì zhī cì zhī jí xī zhī. hé shǒu yǐ xī jí zài shǔ hàn jiǎo běi. cān láng zài wǔ dū, shèng bīng shù qiān rén. qí wǔ shí èr zhǒng shuāi shǎo, bù néng zì lì, fēn sǎn wèi fù luò, huò jué miè wú hòu, huò yǐn ér yuǎn qù. qí bā shí jiǔ zhǒng, wéi zhōng zuì qiáng, shèng bīng shí yú wàn. qí yú dà zhě wàn yú rén, xiǎo zhě shù qiān rén, gèng xiāng chāo dào, shèng shuāi wú cháng. dà fán shùn dì shí shèng bīng kě èr shí wàn rén. fā qiāng táng máo děng jué yuǎn, wèi cháng wǎng lái. máo niú bái mǎ qiāng zài shǔ hàn, qí zhǒng bié míng hào, jiē bù kě zhī yě.
自爰劍後,子孫支分凡百五十種。其九種在賜支、(賜支即析支。)河首以西及在蜀漢徼北。參狼在武都,勝兵數千人。其五十二種衰少,不能自立,分散為附落,或絕滅無後,或引而遠去。其八十九種,唯鍾最強,勝兵十餘萬。其餘大者萬餘人,小者數千人,更相鈔盜,盛衰無常。大凡順帝時勝兵可二十萬人。發羌、唐旄等絕遠,未嘗往來。氂牛、白馬羌在蜀漢,其種別名號,皆不可知也。
huáng zhōng ròu zhī hú
湟中月氏胡
huáng zhōng ròu zhī hú, qí xiān dà ròu zhī zhī bié yě, shì yīn zhī. jiù zài zhāng yē jiǔ quán dì. ròu zhī wáng wèi xiōng nú mào dùn mào yīn mò. suǒ shā, yú zhǒng fēn sǎn, xī yú cōng lǐng. qí léi ruò zhě nán rù shān zǔ, yī zhū qiāng jū zhǐ. hàn jiāng huò qù bìng pò xiōng nú, qǔ xī hé dì, kāi huáng zhōng, jīn xī píng jùn dì. yú shì ròu zhī lái jiàng, yǔ hàn rén cuò jū. suī yī fù xiàn guān, ér shǒu shī liǎng zhuān. shǒu shī, yóu yán shǒu shǔ. qí cóng hàn bīng zhàn dòu, suí shì qiáng ruò. bèi fú yǐn shí yán yǔ lüè yǔ qiāng tóng, yì yǐ fù míng mǔ xìng wèi zhǒng. qí dà zhǒng yǒu qī, shèng bīng hé jiǔ qiān yú rén, fēn zài huáng zhōng jí lìng jū. yòu shù bǎi hù zài zhāng yē, hào yuē yì cóng hú. hòu hàn líng dì zhōng píng chū, yǔ běi gōng bó yù děng fǎn, shā hù qiāng xiào wèi líng zhēng jīn chéng tài shǒu chén yì, suì kòu luàn lǒng yòu yān. jīn tiān shuǐ jùn yǐ xī běi.
湟中月氏胡,其先大月氏之別也,(氏音支。)舊在張掖、酒泉地。月氏王為匈奴冒頓(冒音墨。)所殺,餘種分散,西逾蔥嶺。其羸弱者南入山阻,依諸羌居止。漢將霍去病破匈奴,取西河地,開湟中,(今西平郡地。)於是月氏來降,與漢人錯居。雖依附縣官,而首施兩諯。(首施,猶言首鼠。)其從漢兵戰鬥,隨勢強弱。被服、飲食、言語略與羌同,亦以父名母姓為種。其大種有七,勝兵合九千餘人,分在湟中及令居。又數百戶在張掖,號曰義從胡。後漢靈帝中平初,與北宮伯玉等反,殺護羌校尉泠徵、金城太守陳懿,遂寇亂隴右焉。(今天水郡以西北。)
fàn yè lùn yuē: qiāng róng zhī huàn, zì sān dài shàng yǐ. hàn shì fāng zhī xiōng nú, pō wèi shuāi guǎ, ér zhōng xìng yǐ hòu, biān nán jiàn dà. cháo guī shī suī yù zhī hé, róng shuài qiān rán nuò zhī xìn. gù yǒng chū zhōng, qún zhǒng fēng qǐ. suì jiě chóu xián, jié méng zǔ, lù liáng sān fǔ, jiàn hào chēng zhì. dōng qīn zhào wèi zhī jiāo, nán rù hàn shǔ zhī bǐ, sāi huáng zhōng, duàn lǒng dào, shāo líng yuán, piāo chéng shì, shāng bài zhǒng xì, yǔ shū rì wén. bìng liáng zhī shì, tè chōng cán bì. zì xī róng zuò nì, wèi yǒu líng chì shàng guó ruò sī qí chì zhě yě. hé xī yǐ nǚ jūn qīn zhèng, wēi bù wài jiē, cháo yì dàn bīng lì zhī sǔn, qíng cún gǒu ān. huò yǐ biān zhōu nán yuán, yí jiàn juān qì huò jù jū shí jìn yín, mò zhī suǒ xiàn. móu fū huí huáng, měng shì yí lǜ, suì xǐ xī hé sì jùn zhī rén, zá yù guān yòu zhī xiàn. fà wū fá shù, sāi qí liàn tǔ zhī xīn fán pò zī jī, yǐ fáng gù hái zhī sī. yú shì zhū jiāng dèng zhì rèn shàng mǎ xián huáng fǔ guī zhāng huàn zhī tú, zhēng shè xióng guī, gèng fèng zhēng tǎo, chí chěng dōng xī, bēn jiù shǒu wěi, yáo dòng shù zhōu zhī jìng, rì hào qiān jīn zhī zī. zhì yú jiǎ rén zēng fù, jiè fèng hóu wáng, yǐn jīn qián jiān cǎi zhī zhēn, zhēng liáng sù yán tiě zhī jī. suǒ yǐ lù yí gòu shǎng, zhuǎn shū láo lái zhī fèi, qián hòu shù shí jù wàn. huò xiāo kè qiú jiàn, cuī pò fù luò, jiàng fú zài lù, niú yáng mǎn shān. jūn shū wèi zòu qí lì hài, ér lí pàn zhī zhuàng yǐ yán yǐ. gù dé bù chóu shī, gōng bù bàn láo. guān rén qū jié, liè shì fèn sàng. duàn jiǒng shòu shì, zhuān zhǎng jūn rèn, méng méi lí xuě, jīng lǚ qiān zhé zhī dào, shǐ tiǎn xī zhǒng, zú dìng dōng kòu. ruò nǎi xiàn jī zhī suǒ jiān shāng, zhuī zǒu zhī suǒ bēng jí, qí néng chuān cuàn cǎo shí, zì tuō yú fēng zú zhě, bǎi bù yī èr. ér zhāng huàn shèng chēng' róng dí yī qì suǒ shēng, bù yí zhū jǐn, liú xiě wū yě, shāng hé zhì yāo', shì hé yán zhī yū hū! qiāng suī wài huàn, shí shēn nèi jí, ruò gōng zhī bù gēn, shì yǎng kē yú xīn fù yě. gēn wèi jǐn qí gēn běn. xī zāi kòu dí lüè dìng yǐ, ér hàn zuò yì shuāi yān. wū hū! xī xiān wáng jiāng lǐ jiǔ tǔ, pàn bié jī huāng, zhī yí mò shū xìng, nán yǐ dào yù, gù chì yuǎn zhū huá, báo qí gòng zhí, wéi yǔ cí yào ér yǐ. ruò èr hàn yù róng zhī fāng, shī qí běn yǐ. hé zé? xiān líng qīn jìng, chōng guó qiān zhī nèi dì, xuān dì shí, hòu jiāng jūn zhào chōng guó jī xiān líng, hái yú jīn chéng jùn zhì shǔ guó, yǐ chù jiàng qiāng. jiān dāng zuò kòu, mǎ yuán xǐ zhī sān fǔ. tān qí zàn ān zhī shì, xìn qí xún fú zhī qíng, jì rì yòng zhī quán yí, hū jīng shì zhī yuǎn lüè, qǐ fū shí wēi zhě zhī wèi hū?
范曄論曰:「羌戎之患,自三代尚矣。漢世方之匈奴,頗為衰寡,而中興以後,邊難漸大。朝規失綏御之和,戎帥騫然諾之信。故永初中,群種蜂起。遂解仇嫌,結盟詛,陸梁三輔,建號稱制。東侵趙、魏之郊,南入漢、蜀之鄙,塞湟中,斷隴道,燒陵園,剽城市,傷敗踵系,羽書日聞。並、涼之士,特沖殘斃。自西戎作逆,未有陵斥上國若斯其熾者也。和熹以女君親政,威不外接,朝議憚兵力之損,情存苟安。或以邊州難援,宜見捐棄;或懼疽食浸淫,莫知所限。謀夫回遑,猛士疑慮,遂徙西河四郡之人,雜寓關右之縣。髮屋伐樹,塞其戀土之心;燔破貲積,以防顧還之思。於是諸將鄧騭、任尚、馬賢、皇甫規、張奐之徒,爭設雄規,更奉征討,馳騁東西,奔救首尾,搖動數州之境,日耗千金之資。至於假人增賦,借奉侯王,引金錢縑采之珍,徵糧粟鹽鐵之積。所以賂遺購賞,轉輸勞來之費,前後數十巨萬。或梟克酋健,摧破附落,降俘載路,牛羊滿山。軍書未奏其利害,而離叛之狀已言矣。故得不酬失,功不半勞。官人屈竭,烈士憤喪。段熲受事,專掌軍任,蒙沒犁雪,經履千折之道,始殄西種,卒定東寇。若乃陷擊之所殲傷,追走之所崩籍,其能穿竄草石,自脫於鋒鏃者,百不一二。而張奐盛稱'戎狄一氣所生,不宜誅盡,流血汙野,傷和致妖',是何言之迂乎!羌雖外患,實深內疾,若攻之不根,是養疴於心腹也。(根謂盡其根本。)惜哉寇敵略定矣,而漢祚亦衰焉。嗚呼!昔先王疆理九土,判別畿荒,知夷貊殊性,難以道御,故斥遠諸華,薄其貢職,唯與辭要而已。若二漢御戎之方,失其本矣。何則?先零侵境,充國遷之內地,(宣帝時,後將軍趙充國擊先零,還於金城郡置屬國,以處降羌。)煎當作寇,馬援徙之三輔。貪其暫安之勢,信其馴服之情,計日用之權宜,忽經世之遠略,豈夫識微者之為乎?」
dī
氐
dī zhě, xī róng zhī bié zhǒng, zài rǎn mǎ lóng dōng běi, jīn tōng huà jùn dì zhī dōng běi. guǎng hàn zhī xī. jīn zǐ tóng suì níng dé yáng jùn dì zhī běi. jūn zhǎng shù shí, ér bái mǎ zuì dà. hàn wǔ dì yuán dǐng liù nián, kāi, fēn guǎng hàn xī bù, hé wèi wǔ dū jùn. jīn wǔ dū tóng gǔ jùn dì. pái qí zhǒng rén, fēn cuàn shān gǔ, huò zài shàng lù, jīn tóng gǔ jùn. huò zài qiān lǒng zuǒ yòu. jīn tiān shuǐ qiān yáng jùn dì. qí zhǒng fēi yī, huò hào qīng dī, huò hào bái dī, huò chēng rán dī, rán, ér zhàn fǎn. cǐ gài zhōng guó rén jí qí fú sè ér míng zhī yě. tǔ dì xiǎn zǔ, yǒu má tián, chū qī mì tóng tiě jiāo là. dī rén yǒng zhuàng dǐ mào, tān huò sǐ lì. jū yú hé chí, yī míng chóu chí, fāng bǎi qǐng, sì miàn dòu jué. chóu chí shān zài jīn tóng gǔ jùn shàng lù xiàn. shù wèi biān kòu, jùn xiàn tǎo zhī, zé yī gù zì shǒu. qí sú, yǔ bù yǔ zhōng guó jí qiāng hú tòng, gè zì yǒu xìng, rú zhōng guó zhī xìng. qí yī fú shàng qīng, sú néng zhī bù. shàn tián zhǒng, chù yáng shǐ niú mǎ lǘ luó. hūn yīn bèi liù lǐ. zhī shū shū, duō zhī zhōng guó yǔ, yóu yǔ zhōng guó cuò jū gù yě.
氐者,西戎之別種,在冉〈馬龍〉東北,(今通化郡地之東北。)廣漢之西。(今梓潼、遂寧、德陽郡地之北。)君長數十,而白馬最大。漢武帝元鼎六年,開,分廣漢西部,合為武都郡。(今武都、同谷郡地。)排其種人,分竄山谷,或在上祿,(今同谷郡。)或在汧隴左右。(今天水、汧陽郡地。)其種非一,或號青氐,或號白氐,或稱蚺氐,(蚺,而占反。)此蓋中國人即其服色而名之也。土地險阻,有麻田,出漆、蜜、銅、鐵、椒、蠟。氐人勇戇抵冒,貪貨死利。居於河池,一名仇池,方百頃,四面斗絕。(仇池山在今同谷郡上祿縣。)數為邊寇,郡縣討之,則依固自守。其俗,語不與中國及羌胡同,各自有姓,如中國之姓。其衣服尚青,俗能織布。善田種,畜羊豕牛馬驢騾。婚姻備六禮。知書疏,多知中國語,由與中國錯居故也。
yuán fēng sān nián, dī rén fǎn, qiǎn bīng tǎo pò zhī, fēn xǐ jiǔ quán jùn. zhāo dì yuán fèng chū, dī rén fù pàn, qiǎn dà hóng lú tián guǎng míng jiāng sān fǔ tài cháng tú tǎo pò zhī. zhì hòu hàn chū, dī rén xī fù lǒng shǔ. jí kuí xiāo miè, qí qiú háo nǎi bèi gōng sūn shù jiàng hàn, lǒng xī tài shǒu mǎ yuán shàng fù qí wáng hóu jūn zhǎng, cì yǐ yìn shòu. hòu xiāo zú rén kuí mào fǎn, gōng shā wǔ dū tài shǒu. dī rén háo qí zhōng liú wèi zhǒng lèi suǒ jìng xìn, wēi fú zhū háo, yǔ jùn chéng kǒng fèn jī mào, pò zhǎn zhī. qí hòu yì shí kòu dào jùn xiàn, bù zú wèi dà huàn. wèi wǔ zhī chū, zhū dī róng huò pàn huò fú, nǎi lìng xià hóu miào cái tǎo zhī, yīn xǐ wǔ dū zhī zhǒng yú qín chuān yǐ yù shǔ.
元封三年,氐人反,遣兵討破之,分徙酒泉郡。昭帝元鳳初,氐人復叛,遣大鴻臚田廣明將三輔、太常徒討破之。至後漢初,氐人悉附隴蜀。及隗囂滅,其酋豪乃背公孫述降漢,隴西太守馬援上復其王侯君長,賜以印綬。後囂族人隗茂反,攻殺武都太守。氐人豪齊鍾留為種類所敬信,威服諸豪,與郡丞孔奮擊茂,破斬之。其後亦時寇盜郡縣,不足為大患。魏武之初,諸氐戎或叛或伏,乃令夏侯妙才討之,因徙武都之種於秦川以御蜀。
jìn shí guān lǒng lǚ wèi dī qiāng suǒ rǎo, mèng guān xī tǎo, yīn qín dī shuài qí wàn nián. huá yīn lìng jiāng tǒng shēn wéi sì yí luàn huá, yí dù qí méng, nǎi zuò xǐ róng lùn yuē:
晉時關隴屢為氐羌所擾,孟觀西討,因擒氐帥齊萬年。華陰令江統深唯四夷亂華,宜杜其萌,乃作徙戎論曰:
chūn qiū zhī yì, nèi zhū xià ér wài yí dí. yǐ qí yán yǔ bù tōng, zhì bì bù tóng, fǎ sú guǐ yì, zhǒng lèi guāi shū huò jū jué yù zhī wài, shān hé zhī biǎo, qí qū xiǎn zǔ zhī dì, yǔ zhōng guó rǎng duàn tǔ gé, bù xiāng qīn shè, fù yì bù jí, zhēng shuò bù jiā, gù yuē tiān zǐ yǒu dào, shǒu zài sì yí. qí xìng qì tān lán, xiōng hàn bù rén, sì yí zhī zhōng, róng dí wèi shén. ruò zé wèi fú, qiáng zé qīn pàn. suī shèng xián zhī dài, dà dé zhī jūn, xián wèi néng yǐ dào huà lǜ dǎo, ér yǐ ēn dé róu huái yě. dāng qí qiáng yě, yǐ yīn zhī gāo zōng wǔ dīng ér bèi yú guǐ fāng, yǒu zhōu wén wáng ér huàn kūn yí xiǎn yǔn, hàn zǔ kùn yú bái dēng, xiào wén jūn yú bà shàng. jí qí ruò yě, zhōu gōng lái jiǔ yì zhī gòng, zhōng zōng xuān dì nà dān yú zhī cháo, yǐ yuán chéng zhī wēi, ér yóu sì yí bīn fú. cǐ qí yǐ rán zhī xiào yě. gù xiōng nú qiú shǒu biān sāi, ér hóu yīng chén qí bù kě dān yú qū xī wèi yāng, xiāo wàng zhī yì yǐ bù chén. shì yǐ yǒu dào zhī jūn mù yí dí yě, wéi yǐ dài zhī yǒu bèi, yù zhī yǒu cháng, suī jī sǎng zhí zhì, ér biān chéng bù chí gù shǒu, wèi kòu zéi qiáng bào, ér bīng jiǎ bù jiā yuǎn zhēng, qī lìng jìng nèi huò ān, jiāng yì bù qīn ér yǐ.
春秋之義,內諸夏而外夷狄。以其言語不通,贄幣不同,法俗詭異,種類乖殊;或居絕域之外,山河之表,崎嶇險阻之地,與中國壤斷土隔,不相侵涉,賦役不及,正朔不加,故曰」天子有道,守在四夷」。其性氣貪婪,兇悍不仁,四夷之中,戎狄為甚。弱則畏服,強則侵叛。雖聖賢之代,大德之君,咸未能以道化率導,而以恩德柔懷也。當其強也,以殷之高宗(武丁)而憊於鬼方,有周文王而患昆夷、獫狁,漢祖困於白登,孝文軍於霸上。及其弱也,周公來九譯之貢,中宗(宣帝)納單于之朝,以元成之微,而猶四夷賓服。此其已然之效也。故匈奴求守邊塞,而侯應陳其不可;單于屈膝未央,蕭望之議以不臣。是以有道之君牧夷狄也,唯以待之有備,御之有常,雖稽顙執贄,而邊城不弛固守,為寇賊強暴,而兵甲不加遠征,期令境內獲安,疆埸不侵而已。
jí zhì zhōu shì shī tǒng, zhū hóu zhuān zhēng, yǐ dà jiān xiǎo, zhuǎn xiāng cán miè, fēng jiāng bù gù, ér lì hài yì xīn. róng dí chéng xián, dé rù zhōng guó. huò zhāo xié ān fǔ, yǐ wèi jǐ yòng. gù shēn zēng zhī huò, diān fù zōng zhōu xiāng gōng yào qín, jù xìng jiāng róng. dāng chūn qiū shí, yì qú dà lì jū qín jìn zhī yù, lù hún yīn róng chù yī luò zhī jiān, sōu mán zhī shǔ mán, mò gàn fǎn. hài jí jì dōng, qīn rù qí sòng, líng nüè xíng wèi. qí huán rǎng zhī, cún wáng jì jué, běi fá shān róng, yǐ kāi yàn lù. gù zhòng ní chēng guǎn zhòng zhī lì, jiā zuǒ rèn zhī gōng. dǎi zhì chūn qiū zhī mò, zhàn guó fāng shèng, chǔ tūn mán shì, jìn jiǎn lù hún, zhào kāi yú zhōng zhī dì, qín miè yì qú zhī zhǒng. shǐ huáng zhī bìng tiān xià yě, nán jiān bǎi yuè, běi zǒu xiōng nú, wǔ lǐng zhǎng chéng, shù zú yì jì. suī shī yì fán yīn, kòu zéi héng bào, rán yī qiè zhī gōng, róng lǔ bēn què, dāng shí zhōng guó wú fù sì yí yě.
及至周室失統,諸侯專征,以大兼小,轉相殘滅,封疆不固,而利害異心。戎狄乘閒,得入中國。或招攜安撫,以為己用。故申繒之禍,顛覆宗周;襄公要秦,遽興姜戎。當春秋時,義渠、大荔居秦晉之域,陸渾、陰戎處伊洛之間,鄋瞞之屬(瞞,莫干反。)害及濟東,侵入齊宋,陵虐邢衛。齊桓攘之,存亡繼絕,北伐山戎,以開燕路。故仲尼稱管仲之力,嘉左衽之功。逮至春秋之末,戰國方盛,楚吞蠻氏,晉翦陸渾,趙開榆中之地,秦滅義渠之種。始皇之並天下也,南兼百越,北走匈奴,五嶺、長城,戍卒億計。雖師役煩殷,寇賊橫暴,然一切之功,戎虜奔卻,當時中國無復四夷也。
hàn xìng, dōu zhǎng ān, guān zhōng zhī jùn hào yuē sān fǔ, yǔ gòng yōng zhōu, zōng zhōu fēng hào zhī jiù yě. jí jiàn wǔ zhōng, yǐ mǎ yuán lǐng lǒng xī tài shǒu, tǎo pàn qiāng, xǐ qí yú zhǒng yú guān zhōng, jū féng yì hé dōng kòng dì, ér yǔ huá rén zá chù. shù dài zhī hòu, zú lèi fān xī, jì shì qí féi qiáng, qiě kǔ hàn rén qīn zhī. yǒng chū zhī yuán, qí dū wèi wáng hóng shǐ xī yù, diào fā qiāng dī, yǐ wèi xíng wèi. yú shì qún qiāng bēn hài, hù xiāng shàn dòng, èr zhōu zhī róng, yī shí jù fā, fù méi jiāng shǒu, tú chéng pò yì. dèng zhì zhī zhēng, qì jiǎ wěi bīng, yú shī sàng shuài, qián hòu xiāng jì. zhū róng suì chì, zhì yú nán rù shǔ hàn, dōng lüè zhào wèi, táng tū zhǐ guān, jīn jì yuán xiàn. qīn jí hé nèi. jīn jùn dì. nǎi qiǎn běi jūn zhōng hòu zhū chǒng jiāng wǔ yíng shì zú yú mèng jīn jīn hé yáng xiàn. jù qiāng, shí nián zhī zhōng, yí xià jù bì, rèn shàng mǎ xián jǐn nǎi kè zhī. cǐ suǒ yǐ wèi hài yóu zhòng lěi nián bù dìng zhě, suī yóu yù zhī zhě wú fāng, jiāng fēi qí cái, yì qǐ bù yǐ kòu fā xīn fù, hài qǐ zhǒu yè, zhěn dǔ nán liáo, chuāng dà chí yù zhī gù zāi! zì cǐ zhī hòu, yú jìn bù jǐn, xiǎo yǒu jì huì, zhé fù qīn pàn. mǎ xián niǔ shì, zhōng yú fù bài duàn jiǒng lín chōng, zì xī cú dōng. yōng zhōu zhī róng, cháng wèi guó huàn, zhōng dài zhī kòu, wéi cǐ wèi dà. hàn mò zhī luàn, guān zhōng cán miè. wèi xìng zhī chū, yǔ shǔ fēn gé, jiāng yì zhī róng, yī bǐ yī cǐ. wèi wǔ lìng xià hóu miào cái tǎo pàn dī ā guì qiān wàn děng, hòu yīn bá qì hàn zhōng, suì xǐ wǔ dū zhī zhǒng yú qín chuān, yù yǐ ruò kòu qiáng guó, gǎn yù shǔ lǔ. cǐ gài quán yí zhī jì, yī shí zhī shì, fēi suǒ yǐ wèi wàn dài zhī lì yě. jīn zhě dāng zhī, yǐ shòu qí bì yǐ.
漢興,都長安,關中之郡號曰「三輔」,禹貢雍州,宗周酆、鎬之舊也。及建武中,以馬援領隴西太守,討叛羌,徙其餘種於關中,居馮翊、河東空地,而與華人雜處。數代之後,族類蕃息,既恃其肥強,且苦漢人侵之。永初之元,騎都尉王弘使西域,調發羌氐,以為行衛。於是群羌奔駭,互相扇動,二州之戎,一時俱發,覆沒將守,屠城破邑。鄧騭之徵,棄甲委兵,輿屍喪帥,前後相繼。諸戎遂熾,至於南入蜀漢,東掠趙魏,唐突軹關,(今濟源縣。)侵及河內。(今郡地。)乃遣北軍中候朱寵將五營士卒於孟津(今河陽縣。)拒羌,十年之中,夷夏俱弊,任尚、馬賢僅乃克之。此所以為害尤重累年不定者,雖由御之者無方,將非其才,亦豈不以寇發心腹,害起肘腋,疹篤難療,瘡大遲愈之故哉!自此之後,餘燼不盡,小有際會,輒復侵叛。馬賢忸忕,終於覆敗;段熲臨沖,自西徂東。雍州之戎,常為國患,中代之寇,唯此為大。漢末之亂,關中殘滅。魏興之初,與蜀分隔,疆埸之戎,一彼一此。魏武令夏侯妙才討叛氐阿貴、千萬等,後因拔棄漢中,遂徙武都之種於秦川,欲以弱寇強國,扞御蜀虜。此蓋權宜之計,一時之勢,非所以為萬代之利也。今者當之,已受其弊矣。
fū guān zhōng tǔ wò wù fēng, jué tián shàng shàng, jiā yǐ jīng wèi zhī liú, gài qí xì lǔ, zhèng guó bái qú, guàn jìn xiāng tōng, shǔ jì zhī ráo, mǔ hào yī zhōng, dì wáng zhī dōu měi yǐ wèi jū, wèi wén róng dí yí zài cǐ tǔ yě. fēi wǒ zú lèi, qí xīn bì yì, róng dí zhì tài, bù yǔ huá tóng. ér yīn qí shuāi bì, qiān zhī jī fú, shì shù wán xí, wǔ qí qīng ruò, shǐ qí yuàn hèn zhī qì dú yú gǔ suǐ. zhì yú fān yù zhòng shèng, zé shēng qí jiān xīn. yǐ tān hàn zhī xìng, xié fèn nù zhī qíng, hòu xì chéng biàn, zhé wèi héng nì. ér jū fēng yù zhī nèi, wú zhàng sāi zhī gé, yǎn bù bèi zhī rén, shōu sàn yě zhī jī, gù néng wèi huò zī màn, bào hài bù cè. cǐ bì rán zhī shì, yǐ yàn zhī shì yě. dāng jīn zhī yí, yí jí bīng wēi fāng shèng, zhòng wèi néng dìng, xǐ féng yì jīn jùn dì. běi dì jīn péng yuán jùn. xīn píng jīn jùn. ān dìng jīn jùn. jiè nèi zhū qiāng, zhe xiān líng hǎn kāi xī zhī zhī dì xǐ fú fēng jīn jùn. shǐ píng jīn jīn chéng wǔ gōng xiàn dì. jīng zhào zhī dī, jīn jīng zhào fǔ dì. chū hái lǒng yòu, zhe yīn píng jīn jùn dì. wǔ dū wǔ dū, jīn jùn dì. zhī jiè. lǐn qí dào lù zhī liáng, lìng zú zì zhì, gè fù běn zhǒng, fǎn qí jiù tǔ, shǐ shǔ guó fǔ yí jiù ān jí zhī. róng jìn bù zá, bìng dé qí suǒ, shàng hé wǎng gǔ jí xù zhī yì, xià wèi shèng dài yǒng jiǔ zhī guī. zòng yǒu huá xià zhī xīn, fēng chén zhī jǐng, zé yuǎn jué zhōng guó, gé ài shān hé, suī wèi kòu bào, suǒ hài bù guǎng. shì yǐ chōng guó zǐ míng néng yǐ shù wàn zhī zhòng zhì qún qiāng zhī mìng, yǒu zhēng wú zhàn, quán jūn dú kè, suī yǒu móu mó shēn jì, guǎng dà yuǎn tú, qǐ bù yǐ huá yí yì chù, róng xià qū bié, yào sài yì shǒu zhī gù dé qí chéng gōng zhě zāi!
夫關中土沃物豐,厥田上上,加以涇渭之流,溉其舄鹵,鄭國、白渠,灌浸相通,黍稷之饒,畝號一鍾,帝王之都每以為居,未聞戎狄宜在此土也。非我族類,其心必異,戎狄志態,不與華同。而因其衰弊,遷之畿服,士庶玩習,侮其輕弱,使其怨恨之氣毒於骨髓。至於蕃育眾盛,則生其奸心。以貪悍之性,挾憤怒之情,候隙乘便,輒為橫逆。而居封域之內,無障塞之隔,掩不備之人,收散野之積,故能為禍滋蔓,暴害不測。此必然之勢,已驗之事也。當今之宜,宜及兵威方盛,眾未能定,徙馮翊、(今郡地。)北地、(今彭原郡。)新平、(今郡。)安定(今郡。)界內諸羌,著先零、罕開、析支之地;徙扶風、(今郡。)始平、(今金城武功縣地。)京兆之氐,(今京兆府地。)出還隴右,著陰平、(今郡地。)武都(武都,今郡地。)之界。廩其道路之糧,令足自致,各附本種,反其舊土,使屬國、撫夷就安集之。戎晉不雜,並得其所,上合往古即敘之義,下為盛代永久之規。縱有猾夏之心,風塵之警,則遠絕中國,隔閡山河,雖為寇暴,所害不廣。是以充國、子明能以數萬之眾制群羌之命,有徵無戰,全軍獨克,雖有謀謨深計,廣大遠圖,豈不以華夷異處,戎夏區別,要塞易守之故得其成功者哉!
nán zhě yuē: fāng jīn guān zhōng zhī huò, bào bīng èr zài, zhēng shù zhī láo, lǎo shī shí wàn, shuǐ hàn zhī hài, jiàn jī lèi huāng, yì lì zhī zāi, zhá chài yāo hūn. xiōng nì jì lù, huǐ è chū fù, qiě kuǎn qiě wèi, xián huái wēi jù, bǎi xìng chóu kǔ, yì rén tóng lǜ, jì níng xī zhī yǒu qī, ruò kū hàn zhī sī yǔ, chéng yí zhèn zhī yǐ ān yuè. ér zi fāng yù zuò yì qǐ tú, xìng gōng zào shì, shǐ pí cuì zhī zhòng, xǐ zì cāi zhī kòu, yǐ wú gǔ zhī rén, qiān fá shí zhī lǔ, kǒng shì jǐn lì qū, xù yè bù zú, qiāng róng lí sàn, xīn bù kě yī, qián hài wèi jí mǐ, ér hòu biàn fù héng chū yǐ.
難者曰:方今關中之禍,暴兵二載,征戍之勞,老師十萬,水旱之害,荐饑累荒,疫癘之災,札瘥夭昏。凶逆既戮,悔惡初附,且款且畏,咸懷危懼,百姓愁苦,異人同慮,冀寧息之有期,若枯旱之思雨,誠宜鎮之以安悅。而子方欲作役起徒,興功造事,使疲瘁之眾,徙自猜之寇,以無穀之人,遷乏食之虜,恐勢盡力屈,緒業不卒,羌戎離散,心不可一,前害未及弭,而後變復橫出矣。
dá yuē: qiāng róng huá xià, shàn xiāng shǔ hào, gōng chéng yě zhàn, shāng hài mù shǒu, lián bīng jù zhòng, zài lí hán shǔ yǐ. ér jīn yì lèi wǎ jiě, tóng zhǒng tǔ bēng, lǎo yòu xì lǔ, dīng zhuàng jiàng sàn, qín lí shòu bèng, bù néng xiāng yī. zi yǐ cǐ děng wèi shàng xié yú zī, huǐ è fǎn shàn, huái wǒ dé huì ér lái róu fù hū? jiāng shì qióng dào jǐn, zhì lì jù kùn, jù wǒ bīng zhū yǐ zhì yú cǐ hū? yuē wú yǒu yú lì, shì qióng dào jǐn gù yě. rán zé wǒ zhì qí duǎn zhǎng zhī mìng, ér lìng qí jìn tuì yóu jǐ yǐ. fū lè yè zhě bù yì shì, ān jū zhě wú qiān zhì. fāng qí zì yí wēi jù, wèi bù cù jù, gù kě zhì yǐ bīng wēi, shǐ zhī zuǒ yòu wú wéi yě. dài qí sǐ wáng liú sàn, lí è wèi jiū, yǔ guān zhōng zhī rén, hù jiē wèi chóu, gù kě xiá qiān yuǎn chù, lìng qí xīn bù huái tǔ yě. fū shèng xián zhī móu shì yě, wèi zhī yú wèi yǒu, lǐ zhī yú wèi luàn, dào bù zhe ér píng, dé bù míng ér chéng. jīn zi zāo bì shì zhī zhōng, ér bù tú gèng zhì zhī shǐ, ài yì zhé zhī qín, dé fù chē zhī guǐ, hé zāi? qiě guān zhōng zhī rén bǎi wàn yú kǒu, lǜ qí shǎo duō, róng dí jū bàn, chù zhī qiān zhī, bì xū kǒu shí. ruò yǒu qióng fá sǎn lì bù jì zhě, gù dāng yǎng guān zhōng zhī gǔ yǐ quán qí shēng shēng zhī jì, bì wú jǐ yú gōu hè ér bù wèi qīn lüè zhī hài. jīn wǒ qiān zhī, chuán shí ér zhì, fù qí zhǒng zú, zì shǐ xiāng shàn, ér qín dì zhī rén dé qí bàn gǔ, cǐ wèi jì xíng zhě yǐ lǐn liáng, yí jū zhě yǐ jī cāng, kuān guān zhōng zhī bī, qù zéi dào zhī yuán, chú zhāo xī zhī sǔn, jiàn zhōng nián zhī yì. ruò dàn zàn jǔ zhī xiǎo láo, ér wàng yǒng yì zhī hóng cè, xī rì yuè zhī fán fèi, ér yí lěi dài zhī kòu dí, fēi suǒ wèi néng kāi wù chéng wù, chuàng yè chuí tǒng, chóng běn tà jī, móu jí zi sūn zhě yě.
答曰:羌戎猾夏,擅相署號,攻城野戰,傷害牧守,連兵聚眾,載離寒暑矣。而今異類瓦解,同種土崩,老幼系虜,丁壯降散,禽離獸迸,不能相一。子以此等為尚挾餘資,悔惡反善,懷我德惠而來柔附乎?將勢窮道盡,智力俱困,懼我兵誅以至於此乎?曰無有餘力,勢窮道盡故也。然則我制其短長之命,而令其進退由己矣。夫樂業者不易事,安居者無遷志。方其自疑危懼,畏怖促遽,故可制以兵威,使之左右無違也。迨其死亡流散,離遏未鳩,與關中之人,戶皆為讎,故可遐遷遠處,令其心不懷土也。夫聖賢之謀事也,為之於未有,理之於未亂,道不著而平,德不明而成。今子遭弊事之終,而不圖更制之始,愛易轍之勤,得覆車之軌,何哉?且關中之人百萬餘口,率其少多,戎狄居半,處之遷之,必須口實。若有窮乏糝粒不繼者,故當仰關中之穀以全其生生之計,必無擠於溝壑而不為侵掠之害。今我遷之,傳食而至,附其種族,自使相贍,而秦地之人得其半穀,此為濟行者以廩糧,遺居者以積倉,寬關中之逼,去賊盜之源,除朝夕之損,建終年之益。若憚暫舉之小勞,而忘永逸之弘策,惜日月之煩費,而遺累代之寇敵,非所謂能開物成務,創業垂統,崇本拓跡,謀及子孫者也。
bīng zhōu zhī hú, běn shí xiōng nú jié è zhī kòu yě. hàn xuān zhī dài, dòng něi cán pò, guó nèi wǔ liè, hòu hé wèi èr, hū hán xié suì shuāi ruò gū wēi, bù néng zì cún, yī zǔ sè xià, wěi zhì róu fú. jiàn wǔ zhōng, nán dān yú fù qiú xiáng fù, suì lìng rù sāi, jū yú mò nán, shù dài zhī hòu, yì zhé pàn lì, gù hé xī liáng qín róng chē lǚ zhēng. zhōng píng zhōng, líng dì shí. yǐ huáng jīn zéi qǐ, fā diào qí bīng, bù zhòng bù cóng, ér shā qiāng qú. nán dān yú yě. yóu shì yú fú luó qiāng qú zi yě. qiú zhù yú hàn, yǐ tǎo qí zéi. réng zhí dài sàng luàn, suì chéng xìn ér zuò, lǔ lüè zhào wèi, kòu zhì hé nán. jiàn ān zhōng, yòu shǐ yòu xián wáng qù bēi yòu zhì hū chú quán, yú fú luó zhī dì. tīng qí bù luò sǎn jū liù jùn. tài yuán xī hé píng yáng shàng dǎng lè píng, jīn jùn dì. xīn xìng, jīn yún zhōng dìng xiāng jùn dì. xián xī zhī jì, yǐ yī bù tài qiáng, fēn wèi sān shuài. tài shǐ zhī chū, yòu zēng wèi sì. yú shì liú měng nèi pàn, měng jí yuán hǎi zhī shū fù yòu xián wáng. lián jié wài lǔ. jìn zhě hǎo sàn zhī biàn, fā yú gǔ yuǎn. huì dì yuán kāng zhōng, xiōng nú hǎo sàn fǎn, gōng chéng yì, móu shā zhǎng lì yú gǔ yuǎn, jí jīn jīn chéng jùn tài kāng xiàn. jīn wǔ bù zhī zhòng, hù zhì shù wàn, rén kǒu zhī shèng, guò yú xī róng. rán qí tiān xìng xiāo yǒng, gōng mǎ biàn lì, bèi yú dī qiāng. ruò yǒu bù yú fēng chén zhī lǜ, zé bīng zhōu zhī yù kě wèi hán xīn yě. xíng yáng jù lí běn jū liáo dōng sài wài, zhèng shǐ zhōng, yōu zhōu cì shǐ guàn qiū jiǎn fá qí pàn zhě, xǐ qí yú zhǒng, hù luò bǎi shù, zi sūn zī zī yīn zī xī, jīn yǐ qiān jì, shù dài zhī hòu, bì zhì yīn chì. jīn bǎi xìng shī zhí, yóu huò wáng pàn, quǎn mǎ féi chōng, zé yǒu shì niè, kuàng yú yí dí, néng bù wèi biàn!
并州之胡,本實匈奴桀惡之寇也。漢宣之代,凍餒殘破,國內五裂,後合為二,呼韓邪遂衰弱孤危,不能自存,依阻塞下,委質柔服。建武中,南單于復求降附,遂令入塞,居於漠南,數代之後,亦輒叛戾,故何熙、梁慬戎車屢征。中平中,(靈帝時。)以黃巾賊起,發調其兵,部眾不從,而殺羌渠。(南單于也。)由是於扶羅(羌渠子也。)求助於漢,以討其賊。仍值代喪亂,遂乘釁而作,鹵掠趙、魏,寇至河南。建安中,又使右賢王去卑誘質呼廚泉,(於扶羅之弟。)聽其部落散居六郡。(太原、西河、平陽、上黨、樂平,今郡地。新興,今雲中、定襄郡地。)咸熙之際,以一部太強,分為三率。泰始之初,又增為四。於是劉猛內叛,(猛即元海之叔父右賢王。)連結外虜。近者郝散之變,發於穀遠。(惠帝元康中,匈奴郝散反,攻城邑,謀殺長吏於穀遠,即今金城郡太康縣。)今五部之眾,戶至數萬,人口之盛,過於西戎。然其天性驍勇,弓馬便利,倍於氐羌。若有不虞風塵之慮,則并州之域可為寒心也。滎陽句驪本居遼東塞外,正始中,幽州刺史毌丘儉伐其叛者,徙其餘種,戶落百數,子孫孳(孳音茲)息,今以千計,數代之後,必至殷熾。今百姓失職,猶或亡叛,犬馬肥充,則有噬齧,況於夷狄,能不為變!
fū wèi bāng zhě, huàn bù zài pín ér zài bù jūn, yōu bù zài guǎ ér zài bù ān. yǐ sì hǎi zhī guǎng, shì shù zhī fù, qǐ xū yí lǔ zài nèi, rán hòu qǔ zú zāi! cǐ děng jiē kě shēn yù fā qiǎn, hái qí běn yù, wèi bǐ jī lǚ huái tǔ zhī sī, shì wǒ huá xià xiān jiè zhī yōu, huì cǐ zhōng guó, yǐ suī sì fāng yě.
夫為邦者,患不在貧而在不均,憂不在寡而在不安。以四海之廣,士庶之富,豈須夷虜在內,然後取足哉!此等皆可申諭發遣,還其本域,慰彼羈旅懷土之思,釋我華夏纖芥之憂,惠此中國,以綏四方也。
wèi jí shí nián, ér yí dí luàn huá, shí rén fú qí shēn shí. yú shì róng dí dié jù zhōng yuán, qí wèi zhàn guó zhě bǎi sān shí liù zài, ér liú yuán hǎi wèi zhī huò shǒu.
未及十年,而夷狄亂華,時人服其深識。於是戎狄迭據中原,其為戰國者百三十六載,而劉元海為之禍首。
chū, hòu hàn jiàn ān zhōng, dī qiú yáng téng wèi bù luò dà shuài, téng zi jū, yǒng jiàn duō jì lüè, shǐ jù chóu chí, yú shàng píng dì lì gōng shì guǒ yuán cāng kù. qí dì dōng jiē qín lǐng, xī jiē dàng chāng bā bǎi lǐ, nán qù hàn zhōng sì bǎi lǐ, běi zhì qí zhōu sān bǎi lǐ. hù běn yǒu shí wàn, jiàn jiàn fēn jiǎn yān. jū hòu yǒu míng qiān wàn zhě, wèi bài wèi bǎi qǐng dī wáng. qiān wàn sūn fēi lóng, jiàn qiáng shèng, jìn wǔ dì jiǎ píng xī jiāng jūn, hái jū lüè yáng. yáng dī yǔ fú dī tóng chū lüè yáng. lüè yáng dì, jīn tiān shuǐ jùn lǒng chéng xiàn. wú zi, yǎng wài shēng líng hú mào sōu wèi zi. jìn huì dì yuán kāng chū, bì qí wàn nián zhī luàn, lǜ bù luò hái bǎo bǎi qǐng, zì hào yòu xián wáng. guān zhōng rén shì bēn liú zhě duō yī zhī. zì mào sōu zhì zhí céng sūn zuǎn jiē jiàng fù yú jìn, shòu guān jué. fú jiān qiǎn jiāng yáng ān fú yǎ děng tǎo zuǎn, kè zhī, xǐ qí rén yú guān zhōng, kōng bǎi qǐng zhī dì.
初,後漢建安中,氐酋楊騰為部落大帥,騰子駒,勇健多計略,始據仇池,於上平地立宮室、果園、倉庫。其地東接秦嶺,西接宕昌八百里,南去漢中四百里,北至岐州三百里。戶本有十萬,漸漸分減焉。駒後有名千萬者,魏拜為百頃氐王。千萬孫飛龍,漸強盛,晉武帝假平西將軍,還居略陽。(楊氐與苻氐同出略陽。略陽地,今天水郡隴城縣。)無子,養外甥令狐茂搜為子。晉惠帝元康初,避齊萬年之亂,率部落還保百頃,自號右賢王。關中人士奔流者多依之。自茂搜至侄曾孫纂皆降附於晉,受官爵。苻堅遣將楊安、苻雅等討纂,克之,徙其人於關中,空百頃之地。
chū, mào sōu sūn sòng nú èr zi fú nú fú gǒu bēn fú jiān, yǐ nǚ qī fú nú zi dìng, yǐ wèi shàng shū lǐng jūn jiāng jūn. jí jiān bài yú huái nán, guān zhōng rǎo luàn, dìng jǐn lì fèng jiān. jiān sǐ, jiāng jiā bēn lǒng yòu, xǐ lǐ lì chéng. lì chéng jīn zài tóng gǔ jùn xī shí lǐ, qù chóu chí jiǔ shí lǐ. zhì cāng chǔ yú bǎi qǐng, zhāo hé yí xià rén, dé qiān yú jiā, jìn píng tiān shuǐ lüè yáng jùn, tiān shuǐ lüè yáng bìng jīn tiān shuǐ jùn dì. suì yǒu qín zhōu zhī dì. jīn tiān shuǐ lǒng xī tóng gǔ wǔ dū yīn píng jùn dì. hòu yǔ qǐ fú gān guī zhàn, dìng jūn bài jiàn shā. fú gǒu zǐ shèng xí wèi, fēn zhū sì shān dī qiāng wèi èr shí bù hù jūn, gè wèi zhèn shù, bù zhì jùn xiàn. zhì zi nán dāng, shí sòng liáng zhōu cì shǐ lǐ hàn zhōng. zhēn fǎ hù xíng zhèng bù lǐ, nán dāng jǔ bīng xí liáng zhōu, fǎ hù wěi zhèn bēn yáng zhōu, jīn yáng chuān jùn. nán dāng suì yǒu hàn zhōng zhī dì. sòng wén dì yuán jiā shí nián. nán dāng zì wèi dà qín wáng, hào nián yuē jiàn yì, zhì bǎi guān. hòu qīng guó nán kòu, guī yǒu shǔ tǔ, bù kè nǎi hái. sòng wén dì qiǎn lóng xiāng jiāng jūn péi fāng míng děng tǎo nán dāng. fāng míng děng zhì hàn zhōng, zhǎng qū ér jìn, zhí dào wǔ xìng, gōng xià biàn, jīn tóng gǔ jùn tóng gǔ xiàn. qǔ bái shuǐ, kè chóu chí. nán dāng yú shì jiāng qī zǐ bēn hòu wèi. nán dāng cóng dì wén dù zì lì wèi wǔ dū wáng, hòu wèi qiǎn jiāng pí huān xī pò shā zhī. dì wén hóng zì wèi wǔ dū wáng. zhì sūn shào xiān, wèi hòu wèi jiāng xíng luán fù shù yǎn suǒ pò miè, yǐ qí guó wèi wǔ xìng zhèn, jīn shùn zhèng jùn. hòu gǎi zhèn wèi dōng yì zhōu. hòu táng yǒng wèi cì shǐ, dī rén fǎn, gōng wéi zhōu chéng, yǒng mò, dī suì xuē píng chéng dié, yīn cǐ fù wèi dī dì. xī wèi wén dì dà tǒng sì nián, nán qí zhōu dī fú ān shòu fǎn, gōng xiàn wǔ dū, zì hào tài bái wáng, qiǎn hóu mò chén shùn děng tǎo pò zhī. zhōu wén dì yú wǔ xìng yòu zhì dōng yì zhōu, yǐ shào xiān zi bì xié wèi cì shǐ. bì xié jù zhōu fǎn, chì luó xié yǔ zhào ǎi tǎo píng zhī.
初,茂搜孫宋奴二子佛奴、佛狗奔苻堅,以女妻佛奴子定,以為尚書、領軍將軍。及堅敗於淮南,關中擾亂,定盡力奉堅。堅死,將家奔隴右,徙理歷城。(歷城今在同谷郡西十里,去仇池九十里。)置倉儲於百頃,招合夷夏人,得千餘家,進平天水、略陽郡,(天水、略陽並今天水郡地。)遂有秦州之地。(今天水、隴西、同谷、武都、陰平郡地。)後與乞伏乾歸戰,定軍敗見殺。佛狗子盛襲位,分諸四山氐、羌為二十部護軍,各為鎮戍,不置郡縣。至子難當,時宋梁州刺史(理漢中。)甄法護刑政不理,難當舉兵襲梁州,法護委鎮奔洋州,(今洋川郡。)難當遂有漢中之地。(宋文帝元嘉十年。)難當自為大秦王,號年曰建義,置百官。後傾國南寇,規有蜀土,不克乃還。宋文帝遣龍驤將軍裴方明等討難當。方明等至漢中,長驅而進,直到武興,攻下辨,(今同谷郡同谷縣。)取白水,克仇池。難當於是將妻子奔後魏。難當從弟文度自立為武都王,後魏遣將皮歡憙破殺之。弟文弘自為武都王。至孫紹先,為後魏將邢巒、傅豎眼所破滅,以其國為武興鎮,(今順政郡。)後改鎮為東益州。後唐永為刺史,氐人反,攻圍州城,永歿,氐遂削平城堞,因此復為氐地。西魏文帝大統四年,南岐州氐苻安壽反,攻陷武都,自號太白王,遣侯莫陳順等討破之。周文帝於武興又置東益州,以紹先子辟邪為刺史。辟邪據州反,叱羅協與趙昹討平之。
cōng cí qiāng
蔥茈羌
dūn huáng xī xī yù zhī nán shān zhōng, cóng chuò qiāng chuò, ér zhē fǎn. xī zhì cōng lǐng shù qiān lǐ, yǒu yuè dī yú zhǒng cōng cí cí yīn zǐ qiāng bái mǎ qiāng huáng niú qiāng, gè yǒu qiú háo, běi yǔ zhū guó jiē, bù zhī qí dào lǐ guǎng xiá. chuán wén huáng niú qiāng zhǒng lèi, yùn shēn liù yuè shēng, nán yǔ bái mǎ qiāng lín, bìng wèi shí wén yān.
敦煌西西域之南山中,從婼羌(婼,而遮反。)西至蔥嶺數千里,有月氐餘種蔥茈(茈音紫)羌、白馬羌、黃牛羌,各有酋豪,北與諸國接,不知其道里廣狹。傳聞黃牛羌種類,孕身六月生,南與白馬羌鄰,並魏時聞焉。