strong biān fáng shí strong
邊防十
běi dí yī
北狄一
xù lüè
序略
běi dí, bái hǔ tōng yún: dí zhě, yì yě, yán pì yì wú bié. shuō wén yún: dí běn quǎn zhǒng, gù cóng quǎn. yǐ xù mù wèi yè, suí zhú shuǐ cǎo, wú wén shū, sú jiǎn yì, yǐ yán yǔ wèi yuē shù, rán gè yǒu fèn dì. shè liè qín shòu, shí ròu yī pí, xí yú gōng zhàn, cǐ tiān xìng yě. chù zhī suǒ duō zé mǎ niú yáng, qí qí chù zé tuó tuó lǘ luó jué tí táo tú tuó xí. tuó tuó yán néng fù tuó náng ér tuó wù yě. luó, lǘ zhǒng ér mǎ shēng zhī yě. jué tí, jùn mǎ yě, shēng qī rì ér chāo qí mǔ. táo tú, yě mǎ lèi yě, shēng běi hǎi. tuó xí, jù xū lèi yě. tuó, tú hé fǎn. jué yīn jué. tí yīn tí. táo yīn táo. tú yīn tú. tuó yīn diān. yòu yún: tuó xí, yě mǎ yě.
北狄,(白虎通云:「狄者,易也,言辟易無別。」說文云:「狄本犬種,故從犬。」)以畜牧為業,隨逐水草,無文書,俗簡易,以言語為約束,然各有分地。射獵禽獸,食肉衣皮,習於攻戰,此天性也。畜之所多則馬、牛、羊,其奇畜則橐駝、驢、驘、駃騠、騊駼、驒騱。(橐駝言能負橐囊而馱物也。驘,驢種而馬生之也。駃騠,駿馬也,生七日而超其母。騊駼,野馬類也,生北海。驒騱,駏驉類也。駝,徒河反。駃音決。騠音提。騊音陶。駼音圖。驒音顛。又云:「驒騱,野馬也。」)
táng yú zé shān róng, xià zé xūn yù. zhōu zé xiǎn yǔn, yì wáng shí dé shuāi, qīn bào jí jīng yáng, jīn ān dìng píng liáng jùn dì, bìng jīng shuǐ zhī yáng. xiǎn yīn xiǎn. yǔn yīn yǔn. rén bèi qí kǔ. zhì céng sūn xuān wáng, nǎi mìng jiāng tǎo fá, zhì tài yuán, chēng wèi zhōng xìng, sì yí bīn fú. qí hòu shān róng yuè yàn fá qí, hòu yòu fá yàn, qí huán gōng jiù yàn, bài zǒu zhī. xiāng wáng zhī shí, róng dí zhì luò yì, dōng zhì wèi jìng, qīn dào yóu shén. jìn wén gōng nǎi xìng shī rǎng què, jū yú xī hé yín luò zhī jiān, jīn luò zhī shàng jùn yín chuān zhī dì. yín yīn yín. hào yuē chì dí bái dí. ér jìn běi yǒu lín hú lóu fán zhī róng, jīn jùn zé lóu fán gù dì. yàn běi yǒu dōng hú shān róng, wū huán zhī xiān yě, hòu wèi xiān bēi. gè fēn sǎn xī gǔ, zì yǒu jūn zhǎng, wǎng wǎng ér jù zhě bǎi yǒu yú róng, rán bù xiāng tǒng yī. jí jìn dào gōng nà wèi jiàng zhī móu, hé zhū róng, róng fú ér jìn qiáng, jìn hóu shǎng wèi zǐ jīn shí zhī lè. zhì ān wáng zhī shí, zhào xiāng zi yú jù zhù ér pò zhī. jù zhù shān yī míng xī xíng shān, zài jīn yàn mén jùn.
唐虞則山戎,夏則獯鬻。周則獫狁,懿王時德衰,侵暴及涇陽,(今安定、平涼郡地,並涇水之陽。獫音險。狁音允。)人被其苦。至曾孫宣王,乃命將討伐,至太原,稱為中興,四夷賓服。其後山戎越燕伐齊,後又伐燕,齊桓公救燕,敗走之。襄王之時,戎狄至雒邑,東至衛境,侵盜尤甚。晉文公乃興師攘卻,居於西河圁、洛之間,(今洛之上郡、銀川之地。圁音銀。)號曰赤翟、白翟。而晉北有林胡、樓煩之戎,(今郡則樓煩故地。)燕北有東胡、山戎,(烏桓之先也,後為鮮卑。)各分散谿谷,自有君長,往往而聚者百有餘戎,然不相統一。及晉悼公納魏絳之謀,和諸戎,戎服而晉強,晉侯賞魏子金石之樂。至安王之時,趙襄子逾句注而破之。(句注山一名西陘山,在今雁門郡。)
jì yú zhàn guó, zhào wǔ líng wáng biàn sú hú fú, xí qí shè, běi pò lín hú lóu fán, zhú zhǎng chéng, zì dài bàng yīn shān xià, zhì gāo què wèi sāi, àn hàn wǔ dì yuán shuò èr nián, qiǎn wèi qīng dù xī hé, zhì gāo què, pò xiōng nú. hé zì jīn líng wǔ jùn zhī xī nán biàn běi liú qiān yú lǐ, guò jiǔ yuán jùn nǎi dōng liú. shí dì dū zài qín, suǒ wèi xī hé, yí shì cǐ chù. qí gāo què dāng zài hé zhī xī, jīn jiǔ yuán jùn zhī xī běi yě. ér zhì yún zhōng yàn mén dài jùn. qí hòu yàn jiāng qín kāi xí pò dōng hú, què qiān yú lǐ. yàn yì zhú zhǎng chéng, zì zào yáng zhì xiāng píng, zào yáng, zài jīn guī chuān jùn zhī běi. xiāng píng jí liáo dōng suǒ lǐ, jīn ān dōng fǔ. zhì shàng gǔ jīn shàng gǔ fàn yáng wén ān hé xián guī chuān děng jùn. yú yáng jīn yú yáng mì yún jùn. yòu běi píng jīn běi píng jùn. liáo xī liáo dōng jùn yǐ jù hú. jīn ān dōng fǔ dì. xiōng nú zhī xiān, xià shì zhī hòu, yīn fá, bēn běi yí, zhì qī guó shí, guó jiàn qiáng shèng, yǐ wèi lín dí.
洎於戰國,趙武靈王變俗胡服,習騎射,北破林胡、樓煩,築長城,自代傍陰山下,至高闕為塞,(按漢武帝元朔二年,遣衛青渡西河,至高闕,破匈奴。河自今靈武郡之西南便北流千餘里,過九原郡乃東流。時帝都在秦,所謂西河,疑是此處。其高闕當在河之西,今九原郡之西北也。)而置雲中、雁門、代郡。其後燕將秦開襲破東胡,卻千餘里。燕亦築長城,自造陽至襄平,(造陽,在今媯川郡之北。襄平即遼東所理,今安東府。)置上谷、(今上谷、范陽、文安、河閒、媯川等郡。)漁陽、(今漁陽、密雲郡。)右北平、(今北平郡。)遼西、遼東郡以距胡。(今安東府地。)匈奴之先,夏氏之後,殷伐,奔北夷,至七國時,國漸強盛,以為鄰敵。
jí qín shǐ huáng píng tiān xià, běi què xiōng nú, zhú zhǎng chéng, dù hé yǐ yīn shān wèi sāi. yīn shān jīn ān běi fǔ běi. shān hǎi jīng yǐ yǒu xiōng nú. zhōu shū yòu yuē zhèng běi xiōng nú yǐ tuó tuó bái yù wèi xiàn, dāng shí yóu wēi yě.
及秦始皇平天下,北卻匈奴,築長城,渡河以陰山為塞。(陰山今安北府北。山海經已有匈奴。周書又曰「正北匈奴以橐駝、白玉為獻」,當時猶微也。)
jí qín luàn, liú xiàng xiāng chí zhī jì, wèi huáng biān bèi, dān yú tóu màn shāo shāo dù hé nán, fù qí gù dì. jīn luò jiāo ān huà jùn dì. zhì mào dùn, xiōng nú yì qiáng shèng, jǐn fú cóng běi yí, nán yǔ zhū xià wèi dí guó, wéi hàn gāo dì yú bái dēng. jīn yún zhōng jùn dōng nán. dì yīn lóu jìng shuō, hòu qī yǐ zōng nǚ gōng zhǔ, lǚ hòu wén dì fù tōng hé qīn. qí hòu fù dà rù xiāo guān, jīn píng liáng jùn xiāo guān xiàn. shāo huí zhōng gōng. jīn fú fēng jùn jiè. yú shì zhì xì liǔ jí mén bà shàng sān jūn yǐ bèi yān. nà cháo cuò shuō, zhào rén shí sāi xià, zhōng jǐng dì shí, bù wèi dà huàn.
及秦亂,劉項相持之際,未遑邊備,單于頭曼稍稍渡河南,復其故地。(今洛交、安化郡地。)至冒頓,匈奴益強盛,盡服從北夷,南與諸夏為敵國,圍漢高帝於白登。(今雲中郡東南。)帝因婁敬說,後妻以宗女公主,呂后、文帝復通和親。其後復大入蕭關,(今平涼郡蕭關縣。)燒回中宮。(今扶風郡界。)於是置細柳、棘門、霸上三軍以備焉。納晁錯說,召人實塞下,終景帝時,不為大患。
wǔ dì yīn wáng huī yì yòu dān yú rù sāi, bù kè, zì ěr qīn dào yóu shén. wèi qīng huò qù bìng lèi suì qióng tǎo, jǐn xǐ mò běi yǐ. hàn jìng yòu zhì yú yīn shān, kāi hé xī, zhì jiǔ quán děng jùn jīn jùn yǐ gé jué qiāng hú, suì tōng xī yù. xuān dì shí, qí guó luàn, xián wáng yǐ xià zhēng lì wèi wǔ dān yú, hū hán xié nán yí jìn sāi, cháo hàn wèi fān chén. zhì zhī bēn kāng jū, wèi gān yán shòu zhū miè. chéng dì shí, dān yú yòu lái cháo, cì yǐ hòu gōng wáng qiáng, dān yú xǐ shén, shàng shū yuàn bǎo sāi shàng gǔ jīn guī chuān jùn yǐ xī zhì dūn huáng, jīn jùn qǐng bà biān bèi sāi lì zú, yǐ xiū tiān zǐ rén mín. láng zhōng hóu yīng xí biān shì, chén shí bù kě.
武帝因王恢議誘單于入塞,不克,自爾侵盜尤甚。衛青、霍去病累歲窮討,盡徙漠北矣。漢境又至於陰山,開河西,置酒泉等郡(今郡)以隔絕羌胡,遂通西域。宣帝時,其國亂,賢王以下爭立為五單于,呼韓邪南移近塞,朝漢為藩臣。郅支奔康居,為甘延壽誅滅。成帝時,單于又來朝,賜以後宮王嬙,單于喜甚,上書願保塞上谷(今媯川郡)以西至敦煌,(今郡)請罷邊備塞吏卒,以休天子人民。郎中侯應習邊事,陳十不可。
jí wáng mǎng fǔ zhèng, yì dān yú xǐ yuē zhāng, gǎi hào gōng nú, dān yú fù dà kòu dào. mǎng yòu gǎi hào jiàng nú fú yú, fā bīng tún shù, yì mǎn sān shí wàn, shí dào qióng zhuī, fēn liè wèi shí wǔ dān yú. yán yóu jiàn chén wǔ nán.
及王莽輔政,易單于璽曰章,改號恭奴,單于復大寇盜。莽又改號降奴、服於,發兵屯戍,議滿三十萬,十道窮追,分裂為十五單于。嚴尤諫陳五難。
zhì hòu hàn jiàn wǔ èr shí sì nián, qí guó jī yì sǐ hào, fēn wèi nán běi dān yú. qí nán dān yú kuǎn sāi, yuàn yǒng wèi fān bì, gǎn yù běi dí, rù jū yún zhōng, jīn yú lín jùn dān yú fǔ dì. hòu yòu yí jū měi jì. jīn xī hé jùn. zāng gōng děng shàng shū, qǐng suì miè běi xiōng nú, guāng wǔ wù yù xī rén, bù xǔ. hé dì shí, běi dān yú wèi dòu xiàn pò miè. ān dì shí, nán dān yú lǚ bèi xiān bēi qīn lüè. líng xiàn zhī jì, zhuǎn yòu cuò shāng.
至後漢建武二十四年,其國飢疫死耗,分為南北單于。其南單于款塞,願永為藩蔽,扞御北狄,入居雲中,(今榆林郡單于府地。)後又移居美稷。(今西河郡。)臧宮等上書,請遂滅北匈奴,光武務欲息人,不許。和帝時,北單于為竇憲破滅。安帝時,南單于屢被鮮卑侵掠。靈、獻之際,轉又挫傷。
wèi wǔ dì suì fēn wèi wǔ bù, zhì yú xī hé lí shí zhū jùn. jīn tài yuán xī hé chāng huà jùn zhī jiān. liú yuán hǎi zé zuǒ xián wáng zhī sūn, ér nán xiōng nú zhǒng wēi yǐ. chū, wū huán hàn wǔ dì shí huò qù bìng jī xiōng nú zuǒ dì, yīn xǐ yú shàng gǔ yú yáng zhī jiān, wèi hàn zhēn chá xiōng nú dòng jìng, shǐ zhì hù wū huán xiào wèi jiān tǒng zhī. zhì hòu hàn, jiàn qiáng shèng, guāng wǔ nà bān biāo cè, yòu zhì xiào wèi. xiàn dì yǐ hòu, kòu lüè zhuǎn shén, jìng wèi cáo gōng suǒ miè. zì huán líng zhī jì, xiān bēi yòu shèng, jǐn yǒu hàn běi xiōng nú gù dì. zhì guāng hé zhōng, qí shuài zhēng lì, guó luàn, ér tán shí huái zhī zhǒng, wèi wén dì shí wèi xiǎo zhǒng xiān bēi kē bǐ néng pò miè. bǐ néng míng dì yǐ hòu guó luàn lí sàn, zhū bù dà rén mù róng tuò bá yǔ wén gèng shèng, bìng chēng dà hào, kuà yǒu zhōng zhōu yān.
魏武帝遂分為五部,置於西河、離石諸郡。(今太原、西河、昌化郡之間。)劉元海則左賢王之孫,而南匈奴種微矣。初,烏桓漢武帝時霍去病擊匈奴左地,因徙於上谷、漁陽之間,為漢偵察匈奴動靜,始置護烏桓校尉監統之。至後漢,漸強盛,光武納班彪冊,又置校尉。獻帝以後,寇掠轉甚,竟為曹公所滅。自桓、靈之際,鮮卑又盛,盡有漢北匈奴故地。至光和中,其帥爭立,國亂,而檀石槐之種,魏文帝時為小種鮮卑軻比能破滅。比能明帝以後國亂離散,諸部大人慕容、拓跋、宇文更盛,並稱大號,跨有中州焉。
rú rú zì tuò bá chū xǐ yún zhōng, jí yǒu zhǒng luò, hòu wèi tài wǔ shén zhōng qiáng shèng, yòu jǐn yǒu xiōng nú gù dì. qí zhǔ shè lún shǐ hào kè hán, yóu yán huáng dì, yǐ hòu cháng yǔ hòu wèi wèi dí guó. míng dì xī píng yǐ hòu, qí guó zhǔ zhēng lì, dà luàn. dōng xī wèi zhī shí, tū jué jì qiáng, rú rú zhǔ bēn xī wèi, xī bèi zhū miè.
蠕蠕自拓跋初徙雲中,即有種落,後魏太武神中強盛,又盡有匈奴故地。其主社侖始號可汗,猶言皇帝,以後常與後魏為敵國。明帝熙平以後,其國主爭立,大亂。東、西魏之時,突厥既強,蠕蠕主奔西魏,悉被誅滅。
zì rú rú shuāi ruò, tū jué jiàn shèng, zhì xī wèi dà tǒng zhōng, dà pò rú rú, yòu jǐn yǒu xiōng nú gù dì. qí zhǔ tǔ mén hào kè hán, yóu gǔ zhī dān yú yě. běi qí hòu zhōu zhēng jié hūn yīn, qīng fǔ cáng shì zhī. zhì dà luó biàn shā bō lüè, fēn wèi èr guó. dà luó biàn zhī hòu wèi xī tū jué yān. suí wén dì kāi huáng zhōng, běn guó huāng luàn, qí zhǔ rǎn gàn cháo suí, bìng xǐ zhǒng luò yú shuò zhōu jí xià shèng èr zhōu zhī jiān. shuò jīn mǎ yì jùn, xià jīn shuò fāng jùn, shèng jīn yú lín jùn. yáng dì qīn xìng qí bù. qí hòu shǐ bì kè hán wéi dì yú yàn mén, yīn suí luàn, huá rén bēn còu, yòu gèng qiáng shèng, kòng xián bǎi wàn, shì líng zhōng xià.
自蠕蠕衰弱,突厥漸盛,至西魏大統中,大破蠕蠕,又盡有匈奴故地。其主土門號可汗,猶古之單于也。北齊、後周爭結婚姻,傾府藏事之。至大邏便、沙缽略,分為二國。大邏便之後為西突厥焉。隋文帝開皇中,本國荒亂,其主染干朝隋,並徙種落於朔州及夏、勝二州之間。(朔今馬邑郡,夏今朔方郡,勝今榆林郡。)煬帝親幸其部。其後始畢可汗圍帝於雁門,因隋亂,華人奔湊,又更強盛,控弦百萬,勢凌中夏。
dà táng wǔ dé zhōng, kòu yuán zhōu. jīn píng liáng jùn. zhēn guān chū, xié lì yòu zhì wèi qiáo. sì nián, lǐ jìng miè qí guó, líng zhōu jīn líng wǔ jùn zǒng guǎn zhāng bǎo xiāng qín xié lì xiàn yān. tài zōng nà wēn yàn bó yì, zhì qí yú zhǒng yú hé nán shuò fāng zhī dì. qí hòu zī fán, fēn wèi liù zhōu. zhì ā shǐ nà yuán zhēn, pàn hái gù dì. kāi yuán chū, běn luò luàn, yòu qǐng jiàng, fù chù hé nán, é yòu pàn qù. qí xī tū jué, zì suí kāi huáng zhōng guó luàn, gè zì wèi yī guó. dà yè mò, xī tū jué bèi běi tū jué suǒ miè. běi tū jué, wǔ tài hòu sì shèng chū, qí zhǔ mò chuài kòu dìng zhào èr zhōu, dìng jīn bó líng jùn, zhào jīn zhào jùn. dà shā lüè ér qù.
大唐武德中,寇原州。(今平涼郡。)貞觀初,頡利又至渭橋。四年,李靖滅其國,靈州(今靈武郡)總管張寶相擒頡利獻焉。太宗納溫彥博議,置其餘種於河南、朔方之地。其後滋繁,分為六州。至阿史那元珍,叛還故地。開元初,本落亂,又請降,復處河南,俄又叛去。其西突厥,自隋開皇中國亂,各自為一國。大業末,西突厥被北突厥所滅。北突厥,武太后嗣聖初,其主默啜寇定、趙二州,(定今博陵郡,趙今趙郡。)大殺掠而去。
zì sān dài yǐ hái, běi dí shèng shuāi kě lüè ér jì. qí xiǎo guó zhě, shí yǒu qīn rǎo bù wèi dà huàn zhě, zé bù xiá lù yān. wéi qì dān wǔ tài hòu wàn suì tōng tiān chū, qí shuài lǐ jǐn zhōng sūn wàn róng xiàn yíng zhōu, jīn liǔ chéng jùn. zì chēng wèi kè hán, sī nóng qīng má rén jié děng èr shí bā jiāng, bài yú xī xiá shí huáng zhāng gǔ, rén jié sǐ yān. zéi yòu xiàn jì zhōu, jīn xìn dōu jùn. cì shǐ lù bǎo jī sǐ zhī. xià guān shàng shū píng zhāng shì wáng xiào jié lǜ bīng shí bā wàn, yòu bài méi yú dōng xiá shí. yòu lìng yù shǐ dài fū lóu shī dé lǜ bīng èr shí wàn jù zhī. wàn róng wèi jiā nú suǒ shā, qí dǎng suì kuì.
自三代以還,北狄盛衰可略而紀。其小國者,時有侵擾不為大患者,則不暇錄焉。唯契丹、武太后萬歲通天初,其帥李盡忠、孫萬榮陷營州,(今柳城郡。)自稱為可汗,司農卿麻仁節等二十八將,敗於西峽石黃獐谷,仁節死焉。賊又陷冀州,(今信都郡。)刺史陸寶積死之。夏官尚書平章事王孝傑率兵十八萬,又敗沒於東峽石。又令御史大夫婁師德率兵二十萬拒之。萬榮為家奴所殺,其黨遂潰。
xiōng nú shàng
匈奴上
xiōng nú, xiān zǔ xià shì zhī yì, yuē chún wéi, yīn shí bēn běi fāng. zhì zhōu mò, qī guó shí, ér yǔ yàn zhào qín sān guó wèi biān lín. zhào xiào chéng wáng shǐ lǐ mù bèi xiōng nú, shàn fǔ shì zú, yǐ pián yí zhì lì, shì zū jiē rù mù fǔ, wèi shì zú fèi. rì shā niú xiǎng shì, xí qí shè, jǐn fēng huǒ, duō jiān dié. yuē yuē: xiōng nú yǒu lái rù dào zhě, dàn jí zì bèi. gǎn bǔ lǔ zhě zhǎn. ér xiōng nú měi rù, fēng huǒ jǐn hòu, zhé rù shōu bǎo, bù gǎn zhàn. rú shì zhě shù suì, yì bù wáng shī. rán xiōng nú yǐ mù wèi qiè, suī zhào bīng yì yǐ wèi wú jiāng jūn qiè. biān shì jiē yuē: bù yòng shǎng cì, yuàn dé yī zhàn. yú shì nǎi jù xuǎn chē dé qiān sān bǎi chéng, qí wàn sān qiān pǐ, bǎi jīn zhī shì wǔ wàn rén, gòu zhě shí wàn, gòu, zhāng yě. yīn gōng dòu fǎn. zhāng gōng nǔ yě. xī lēi xí zhàn. dà zòng xù mù, rén zhòng mǎn yě. xiōng nú xiǎo rù, yáng běi bù shèng, yǐ shù qiān rén wěi zhī. dān yú wén zhī, lǜ zhòng lái rù kòu. lǐ mù zhāng zuǒ yòu yì jī, dà pò zhī, shā xiōng nú shí yú wàn qí, miè chān lán, hú yě. chān, chù lián fǎn. lán, lǔ gān fǎn. pò dōng hú jiàng lín hú, dān yú bēn zǒu. shí yú suì xiōng nú bù gǎn jìn zhào biān chéng.
匈奴,先祖夏氏之裔,曰淳維,殷時奔北方。至周末,七國時,而與燕、趙、秦三國為邊鄰。趙孝成王使李牧備匈奴,善撫士卒,以便宜置吏,市租皆入幕府,為士卒費。日殺牛享士,習騎射,謹烽火,多間諜。約曰:「匈奴有來入盜者,但急自備。敢捕虜者斬。」而匈奴每入,烽火謹候,輒入收保,不敢戰。如是者數歲,亦不亡失。然匈奴以牧為怯,雖趙兵亦以為吾將軍怯。邊士皆曰:「不用賞賜,願得一戰。」於是乃具選車得千三百乘,騎萬三千匹,百金之士五萬人,彀者十萬,(彀,張也。音工豆反。張弓弩也。)悉勒習戰。大縱畜牧,人眾滿野。匈奴小入,佯北不勝,以數千人委之。單于聞之,率眾來入寇。李牧張左右翼擊,大破之,殺匈奴十餘萬騎,滅襜襤,(胡也。襜,處廉反。襤,魯甘反。)破東胡、降林胡,單于奔走。十餘歲匈奴不敢近趙邊城。
hòu qín miè liù guó, ér shǐ huáng dì shǐ méng tián jiāng shù shí wàn rén zhī zhòng, běi jī hú, xī zhú chū sài, shōu hé nán dì, dù hé, yǐ yīn shān wèi sāi, zhú sì shí sì xiàn chéng lín hé, xǐ zhé shù yǐ chōng zhī. yǒu zuì zhé hé xǐ zhě, jīn xǐ jū zhī. ér tōng zhí dào, zì jiǔ yuán jīn jiǔ yuán jùn zhì yún yáng, yīn biān shān xiǎn, qiàn xī gǔ, kě shàn zhě shàn zhī, shàn, bǔ. qǐ lín táo zhì liáo dōng wàn yú lǐ. qín zhī lín táo zài hé zhèng jùn hé zhèng xiàn, jí zhǎng chéng zhī suǒ qǐ.
後秦滅六國,而始皇帝使蒙恬將數十萬人之眾,北擊胡,悉逐出塞,收河南地,渡河,以陰山為塞,築四十四縣城臨河,徙謫戍以充之。(有罪謫合徙者,今徙居之。)而通直道,自九原(今九原郡)至雲陽,因邊山險,塹谿谷,可繕者繕之,(繕,補。)起臨洮至遼東萬餘里。(秦之臨洮在和政郡和政縣,即長城之所起。)
xiōng nú dān yú yuē tóu màn, bù shèng qín, běi xǐ. shí yú nián zhì qín luàn, zhū qín suǒ xǐ zhé shù biān zhě jiē fù qù, yú shì fù shāo dù hé, yǔ zhōng guó jiè yú gù sāi. jīn ān huà yán ān píng liáng jùn zhī dì. hòu wèi qí tài zǐ mào dùn yǐ míng dí shè shā zhī, ér zì lì wèi dān yú, shí qín èr shì yuán nián. suì dōng xí miè dōng hú wáng, lǔ qí mín zhòng chù chǎn. jì guī, xī jī zǒu ròu zhī, nán bìng lóu fán bái yáng hé nán wáng, lóu fán yǐ jù qián. bái yáng, wèi xiáng suǒ zài. yí jīn shuò fāng xīn qín děng jùn zhī dì. qīn yàn dài, xī fù shōu qín suǒ shǐ méng tián suǒ duó xiōng nú dì zhě, yǔ hàn guān gù hé nán sāi, zhì cháo nà fū shī. cháo nà jīn ān dìng jùn lín jīng xiàn. fū shī jīn yán ān jùn fū shī xiàn. shì shí hàn fāng yǔ xiàng yǔ xiāng jù, zhōng guó bà yú bīng gé, gù mào dùn dé zì qiáng, kòng xián zhī shì sān shí yú wàn. zì chún wéi yǐ zhì tóu màn qiān yǒu yú suì, shí dà shí xiǎo, bié sàn fēn lí, shàng yǐ, shàng, jiǔ yuǎn yě. qí shì chuán bù kě dé ér cì. rán zhì mào dùn, ér xiōng nú zuì qiáng dà, jǐn fú cóng běi yí, ér nán yǔ zhū xià wèi dí guó, qí shì xìng guān hào kě dé ér jì yún.
匈奴單于曰頭曼,不勝秦,北徙。十餘年至秦亂,諸秦所徙謫戍邊者皆復去,於是復稍渡河,與中國界於故塞。(今安化、延安、平涼郡之地。)後為其太子冒頓以鳴鏑射殺之,而自立為單于,(時秦二世元年。)遂東襲滅東胡王,虜其民眾畜產。既歸,西擊走月氏,南並樓煩、白羊河南王,(樓煩已具前。白羊,未詳所在。疑今朔方、新秦等郡之地。)侵燕代,悉復收秦所使蒙恬所奪匈奴地者,與漢關故河南塞,至朝那、膚施。(朝那今安定郡臨涇縣。膚施今延安郡膚施縣。)是時漢方與項羽相距,中國罷於兵革,故冒頓得自強,控弦之士三十餘萬。自淳維以至頭曼千有餘歲,時大時小,別散分離,尚矣,(尚,久遠也。)其世傳不可得而次。然至冒頓,而匈奴最強大,盡服從北夷,而南與諸夏為敵國,其世姓官號可得而記雲。
dān yú xìng luán dī shì, àn hòu hàn shǐ, nán dān yú bǐ xìng xū lián dī. suī xiāng jì yǒu yì, ér qí yīn xiāng lèi. luán, lì quán fǎn. dī, dīng xī fǎn. qí guó chēng zhī yuē chēng lí gū tú dān yú. chēng, zhàng gēng fǎn. xiōng nú wèi tiān wèi chēng lí, wèi zi wèi gū tú, dān yú zhě, guǎng dà zhī mào yě, yán qí xiàng tiān dān yú rán yě. zhì zuǒ yòu xián wáng, zuǒ yòu gǔ lí, gǔ yīn lù. lí, lú xī fǎn. zuǒ yòu dà jiāng, zuǒ yòu dà dū wèi, zuǒ yòu dà dāng hù, zuǒ yòu gǔ dōu hóu. xiōng nú wèi xián yuē tú qí, gù cháng yǐ tài zǐ wèi zuǒ tú qí wáng. zì zuǒ yòu xián wáng yǐ xià zhì dāng hù, dà zhě wàn yú qí, xiǎo zhě shù qiān, fán èr shí sì zhǎng, lì hào yuē wàn qí. qí dà chén jiē shì guān. hū yǎn shì, lán shì, yán shī gǔ yuē: hū yǎn, jí jīn xiān bēi xìng hū yán zhě shì yě. lán xìng jīn yì yǒu zhī. qí hòu yǒu xū bo shì, cǐ sān xìng, qí guì zhǒng yě. zhū zuǒ wáng jiāng jū dōng fāng, zhí shàng gǔ yǐ dōng, zhí, dāng yě. qí xià bìng tóng. jīn guī chuān jùn zhī dōng. jiē huì mò cháo xiān yòu wáng jiāng jū xī fāng, zhí shàng jùn yǐ xī, jīn shàng jùn luò jiāo yán ān xián níng jùn zhī xī. jiē dī qiāng, ér dān yú tíng zhí dài yún zhōng. jīn yún zhōng dān yú ān biān jùn zhī běi. gè yǒu fèn dì, zhú shuǐ cǎo yí xǐ. ér zuǒ yòu xián wáng zuǒ yòu gǔ lí zuì wèi dà guó, zuǒ yòu gǔ dōu hóu fǔ zhèng. zhū èr shí sì zhǎng, yì gè zì zhì qiān zhǎng bǎi zhǎng shén zhǎng bì xiǎo wáng bì, pín yí fǎn. xiāng dū wèi dāng hù qiě qú zhī shǔ. qiě, zi yú fǎn. jīn jǔ qú xìng, gài běn yīn cǐ guān yě. suì zhēng yuè, zhū zhǎng shǎo huì dān yú tíng, cí. wǔ yuè, dà huì lóng chéng, jì qí xiān tiān dì guǐ shén. qiū, mǎ féi, dà huì dài lín, kè xiào rén chù jì. xiōng nú qiū shè bā yuè zhōng huì jì chù yě. dài zhě rào yě, yán rào lín mù ér jì yě. xiān bēi zhī sú, zì gǔ xiāng chuán, qiū tiān zhī jì, wú lín mù zhě shàng shù liǔ zhī, zhòng qí chí rào sān zhōu nǎi zhǐ. cǐ qí yí fǎ. jì zhě, rén chù zhī shù. dài yīn dài. qí xíng fǎ, bá rèn chǐ zhě sǐ, zuò dào zhě méi rù qí jiā yǒu xiǎo zuì zhě yà, yà zhě, wèi zhǎn lì qí gǔ jié, ruò jīn zhī yàn huái zhě yě. dà zhě sǐ. yù jiǔ zhě bù mǎn shí rì, yī guó zhī qiú bù guò shù rén. ér dān yú cháo chū yíng, bài rì zhī shǐ shēng, xī bài yuè. qí zuò, zhǎng zuǒ ér běi xiàng. zuǒ zhě, yǐ zuǒ wèi zūn. rì shàng wù jǐ. qí sòng sǐ, yǒu guān guǒ jīn yín yī qiú, ér wú fēng shù jìn zhāng huá yuē: xiōng nú míng zhǒng yuē dòu luò. sàng fú jìn xìng chén qiè cóng sǐ zhě, duō zhì shù shí bǎi rén. jǔ shì cháng suí yuè, shèng zhuàng yǐ gōng zhàn, yuè kuī zé tuì bīng. qí gōng zhàn, zhǎn shǒu lǔ cì yī zhī jiǔ, ér suǒ de lǔ huò yīn yǐ yǔ zhī, dé rén yǐ wèi nú bì. gù qí zhàn, rén rén zì wèi qū lì, qū dú yuē qù. qù, xiāng yě. shàn wèi yòu bīng yǐ bāo dí. bāo guǒ qǔ zhī. gù qí zhú lì, rú niǎo zhī jí qí kùn bài, zé wǎ jiě yún sàn yǐ. zhàn ér fú yù sǐ zhě, jǐn dé qí jiā cái.
單于姓攣鞮氏,(按後漢史,南單于比姓虛連鞮。雖相記有異,而其音相類。攣,力全反。鞮,丁奚反。)其國稱之曰「撐犁孤塗單于」。(撐,丈庚反。)匈奴謂天為「撐犁」,謂子為「孤塗」,單于者,廣大之貌也,言其象天單于然也。置左右賢王,左右谷蠡,(谷音鹿。蠡,盧兮反。)左右大將,左右大都尉,左右大當戶,左右骨都侯。匈奴謂賢曰「屠耆」,故常以太子為左屠耆王。自左右賢王以下至當戶,大者萬餘騎,小者數千,凡二十四長,立號曰「萬騎」。其大臣皆世官。呼衍氏,蘭氏,(顏師古曰:「呼衍,即今鮮卑姓呼延者是也。蘭姓今亦有之。」)其後有須卜氏,此三姓,其貴種也。諸左王將居東方,直上谷以東,(直,當也。其下並同。今媯川郡之東。)接穢貊、朝鮮;右王將居西方,直上郡以西,(今上郡、洛交、延安、咸寧郡之西。)接氐、羌,而單于庭直代、雲中。(今雲中、單于、安邊郡之北。)各有分地,逐水草移徙。而左右賢王、左右谷蠡最為大國,左右骨都侯輔政。諸二十四長,亦各自置千長、百長、什長、裨小王、(裨,頻移反。)相、都尉、當戶、且渠之屬。(且,子餘反。今沮渠姓,蓋本因此官也。)歲正月,諸長少會單于庭,祠。五月,大會龍城,祭其先、天地、鬼神。秋,馬肥,大會蹛林,課校人畜計。(匈奴秋社八月中會祭處也。蹛者繞也,言繞林木而祭也。鮮卑之俗,自古相傳,秋天之祭,無林木者尚豎柳枝,眾騎馳繞三周乃止。此其遺法。計者,人畜之數。蹛音帶。)其刑法,拔刃尺者死,坐盜者沒入其家;有小罪者軋,(軋者,謂輾轢其骨節,若今之厭踝者也。)大者死。獄久者不滿十日,一國之囚不過數人。而單于朝出營,拜日之始生,夕拜月。其坐,長左而北向。(左者,以左為尊。)日上戊己。其送死,有棺槨金銀衣裘,而無封樹(晉張華曰:「匈奴名冢曰豆落。」)喪服;近幸臣妾從死者,多至數十百人。舉事常隨月,盛壯以攻戰,月虧則退兵。其攻戰,斬首虜賜一卮酒,而所得鹵獲因以與之,得人以為奴婢。故其戰,人人自為趨利,(趨讀曰趣。趣,鄉也。)善為誘兵以包敵。(包裹取之。)故其逐利,如鳥之集;其困敗,則瓦解雲散矣。戰而扶轝死者,盡得其家財。
shì shí hàn chū dìng, xǐ hán wáng xìn yú dài, dōu mǎ yì. jīn mǎ yì jùn dì. xiōng nú dà gōng wéi mǎ yì, hán wáng xìn jiàng xiōng nú. xiōng nú dé xìn, yīn yǐn bīng nán yú jù zhù, gōng tài yuán, zhì jìn yáng xià. jīn tài yuán fǔ. gāo dì zì jiāng bīng wǎng jī zhī. yú shì mào dùn yáng bài zǒu, yòu hàn bīng. hàn xī bīng sān shí èr wàn běi zhú zhī. gāo dì xiān zhì píng chéng, zài jīn yún zhōng jùn. bù bīng wèi jǐn dào, mào dùn guǒ chū jīng bīng sān shí yú wàn qí wéi gāo dì yú bái dēng, qī rì, bái dēng zài píng chéng dōng nán shí yú lǐ. gāo dì nǎi shǐ shǐ xián hòu yí è shì, mào dùn suì yǐn bīng qù, hàn yì bà guī.
是時漢初定,徙韓王信於代,都馬邑。(今馬邑郡地。)匈奴大攻圍馬邑,韓王信降匈奴。匈奴得信,因引兵南逾句注,攻太原,至晉陽下。(今太原府。)高帝自將兵往擊之。於是冒頓佯敗走,誘漢兵。漢悉兵三十二萬北逐之。高帝先至平城,(在今雲中郡。)步兵未盡到,冒頓果出精兵三十餘萬騎圍高帝於白登,七日,(白登在平城東南十餘里。)高帝乃使使閒厚遺閼氏,冒頓遂引兵去,漢亦罷歸。
shì shí mào dùn bīng qiáng, shù kǔ běi biān, dì huàn zhī, wèn liú jìng. jìng yuē: tiān xià chū dìng, shì zú bà yú bīng gé, wèi kě yǐ wǔ fú yě. mào dùn shā fù, qī qún mǔ, yǐ lì wèi wēi, wèi kě yǐ xìn yì shuō yě. dú kě yǐ jì jiǔ yuǎn zi sūn wèi chén yǐ. bì xià chéng néng yǐ zhǎng gōng zhǔ qī dān yú, hòu fèng yí zhī, bǐ zhī hàn nǚ sòng hòu, mán yí bì mù yǐ wèi è shì, shēng zǐ bì wèi tài zǐ, dài lì wèi dān yú yě. hé zhě? tān hàn zhòng bì yě. bì xià yǐ suì shí hàn suǒ yú bǐ suǒ xiān shù wèn yí, shǐ biàn shì fěng yù yǐ lǐ jié. mào dùn zài, gù wèi zǐ xù sǐ, zé wài sūn wèi dān yú. qǐ céng wén wài sūn gǎn yǔ dà fù kàng lǐ zāi? kě wú zhàn yǐ jiàn chén yě. gāo dì yuē: shàn. shǐ jìng wǎng jié hé qīn zhī yuē. jìng cóng xiōng nú lái, yīn yán xiōng nú hé nán bái yáng lóu fán, qù zhǎng ān jìn zhě qī bǎi lǐ, qīng qí yī rì yī yè kě yǐ zhì. qín zhōng xīn pò, shǎo rén, dì féi ráo, kě yì shí zhī. fū zhū hóu chū qǐ shí, fēi qí zhū tián, chǔ zhāo qū jǐng mò xìng. jīn bì xià suī dōu guān zhōng, shí shǎo rén. běi jìn hú kòu, dōng yǒu liù guó qiáng zú, yī rì yǒu biàn, bì xià wèi dé ān zhěn ér wò yě. chén yuàn xǐ qí zhū tián, chǔ zhāo qū jǐng, yàn zhào hán wèi hòu, jí háo jié míng jiā yú guān zhōng. wú shì kě yǐ bèi hú, zhū hóu yǒu biàn, yì zú lǜ yǐ dōng fá. cǐ qiáng běn ruò mò zhī shù yě. dì yuē: shàn. nǎi cóng jìng yì, xǐ shí yú wàn kǒu. shì hòu mào dùn cháng wǎng lái qīn dào dài dì, jīn ān biān jí mǎ yì jùn zhī běi jìng shì. gāo dì huàn zhī, nǎi shǐ liú jìng fèng zōng shì nǚ wēng zhǔ wèi dān yú è shì. zhū wáng nǚ yuē wēng zhǔ zhě, yán qí fù zì zhǔ hūn yě. è, yú yān fǎn. shì yīn zhī.
是時冒頓兵強,數苦北邊,帝患之,問劉敬。敬曰:「天下初定,士卒罷於兵革,未可以武服也。冒頓殺父,妻群母,以力為威,未可以信義說也。獨可以計久遠子孫為臣矣。陛下誠能以長公主妻單于,厚奉遺之,彼知漢女送厚,蠻夷必慕以為閼氏,生子必為太子,代立為單于也。何者?貪漢重幣也。陛下以歲時漢所餘彼所鮮數問遺,使辯士諷諭以禮節。冒頓在,固為子婿;死,則外孫為單于。豈曾聞外孫敢與大父抗禮哉?可無戰以漸臣也。」高帝曰:「善。」使敬往結和親之約。敬從匈奴來,因言」匈奴河南白羊、樓煩,去長安近者七百里,輕騎一日一夜可以至。秦中新破,少人,地肥饒,可益實之。夫諸侯初起時,非齊諸田,楚昭、屈、景莫興。今陛下雖都關中,實少人。北近胡寇,東有六國強族,一日有變,陛下未得安枕而臥也。臣願徙齊諸田,楚昭、屈、景,燕、趙、韓、魏後,及豪傑名家於關中。無事可以備胡,諸侯有變,亦足率以東伐。此強本弱末之術也。」帝曰:「善。」乃從敬議,徙十餘萬口。是後冒頓常往來侵盜代地,(今安邊及馬邑郡之北境是。)高帝患之,乃使劉敬奉宗室女翁主為單于閼氏。(諸王女曰翁主者,言其父自主昏也。閼,於焉反。氏音支。)
xiào huì gāo hòu shí, mào dùn jìn jiāo, jìn, jiàn yě. nǎi wèi shū, shǐ shǐ yí gāo hòu, cí shén bèi màn. hòu dà nù, zhào chéng xiàng chén píng jí fán kuài jì bù děng yì zhī. kuài yuē: chén yuàn dé shí wàn zhòng, héng xíng xiōng nú zhōng. wèn bù, bù yuē: kuài kě zhǎn yě! qián shí xiōng nú wéi gāo dì yú píng chéng, hàn bīng sān shí èr wàn, kuài wèi shàng jiāng jūn, bù néng jiě wéi. tiān xià gē zhī yuē:' píng chéng zhī xià yì chéng kǔ! qī rì bù shí, bù néng gòu nǔ.' jīn gē yín zhī shēng wèi jué, shāng yí zhě fǔ qǐ, fǔ, shǐ yě. ér kuài yù yáo dòng tiān xià, wàng yán yǐ shí wàn zhòng héng xíng, shì miàn mán yě. mán, qī kuáng yě. yīn màn. yòu yīn mò qiān fǎn. qiě yí dí pì rú qín shòu, dé qí shàn yán bù zú xǐ, è yán bù zú nù yě. gāo hòu yuē: shàn. lìng dà yè zhě zhāng zé bào shū, bēi cí xiè zhī. mào dùn dé shū, fù shǐ shǐ lái xiè yuē: wèi cháng wén zhōng guó lǐ yì, bì xià xìng ér shè zhī. yīn xiàn mǎ, suì hé qīn.
孝惠、高后時,冒頓浸驕,(浸,漸也。)迺為書,使使遺高后,詞甚悖慢。後大怒,召丞相陳平及樊噲、季布等議之。噲曰:「臣願得十萬眾,橫行匈奴中。」問布,布曰:「噲可斬也!前時匈奴圍高帝於平城,漢兵三十二萬,噲為上將軍,不能解圍。天下歌之曰:'平城之下亦誠苦!七日不食,不能彀弩。'今歌吟之聲未絕,傷痍者甫起,(甫,始也。)而噲欲搖動天下,妄言以十萬眾橫行,是面謾也。(謾,欺誑也。音慢。又音莫千反。)且夷狄譬如禽獸,得其善言不足喜,惡言不足怒也。」高后曰:「善。」令大謁者張澤報書,卑辭謝之。冒頓得書,復使使來謝曰:」未嘗聞中國禮義,陛下幸而赦之。」因獻馬,遂和親。
zhì xiào wén jí wèi, fù xiū hé qīn zhī shì, ér kòu dào bù yǐ. hàn yì jī yǔ hé qīn shú biàn. gōng qīng jiē yuē: dān yú xīn pò ròu zhī, chéng shèng, bù kě jī yě. qiě dé xiōng nú dì, zé lǔ fēi kě jū yě, hé qīn shén biàn. hàn xǔ zhī. wén dì qián liù nián, fù qiǎn zōng rén nǚ wèi gōng zhǔ, qī lǎo shàng dān yú wèi è shì, mào dùn zi, míng jī zhōu yě. zōng rén nǚ, yì zhū hóu wáng zhī nǚ yě. shǐ huàn zhě yàn rén zhōng xíng shuō fù gōng zhǔ. xìng zhōng xíng, míng shuō. xíng yīn hú láng fǎn. shuō dú wèi yuè. shuō bù yù xíng, hàn qiáng shǐ zhī. shuō yuē: bì wǒ yě, wèi hàn huàn zhě. zhōng xíng shuō jì zhì, yīn jiàng dān yú, dān yú ài xìng zhī. chū, dān yú hǎo hàn zēng xù shí wù, zhōng xíng shuō yuē: xiōng nú rén zhòng bù néng dāng hàn zhī yī jùn, rán suǒ yǐ qiáng zhī zhě, yǐ yī shí yì, wú yǎng yú hàn yě. jīn dān yú biàn sú hǎo hàn wù, hàn wù bù guò shén èr, zé xiōng nú jǐn guī yú hàn yǐ. qí dé hàn zēng xù, yǐ chí cǎo jí zhōng, yī cōng jiē liè bì, yǐ shì bù rú zhān qiú jiān shàn yě. dé hàn shí wù jiē qù zhī, qù, qì yě. yǐ shì bù rú dòng lào zhī biàn měi yě. dòng, rǔ zhī yě. yīn zhí yòng fǎn. yú shì shuō jiào dān yú zuǒ yòu shū jì, yǐ jì shí qí rén zhòng xù mù. zì shì zhī hòu, hàn shǐ yù biàn lùn zhě, zhōng xíng shuō bì qióng zhī. rì yè jiào dān yú hòu lì hài chù.
至孝文即位,復修和親之事,而寇盜不已。漢議擊與和親孰便。公卿皆曰:「單于新破月氏,乘勝,不可擊也。且得匈奴地,澤鹵非可居也,和親甚便。」漢許之。文帝前六年,復遣宗人女為公主,妻老上單于為閼氏,(冒頓子,名稽粥也。宗人女,亦諸侯王之女也。)使宦者燕人中行說傅公主。(姓中行,名說。行音胡郎反。說讀為悅。)說不欲行,漢強使之。說曰:「必我也,為漢患者。」中行說既至,因降單于,單于愛幸之。初,單于好漢繒絮食物,中行說曰:「匈奴人眾不能當漢之一郡,然所以強之者,以衣食異,無仰於漢也。今單于變俗好漢物,漢物不過什二,則匈奴盡歸於漢矣。其得漢繒絮,以馳草棘中,衣蔥皆裂弊,以視不如旃裘堅善也。得漢食物皆去之,(去,棄也。)以視不如湩酪之便美也。」(湩,乳汁也。音直用反。)於是說教單于左右疏記,以計識其人眾畜牧。自是之後,漢使欲辯論者,中行說必窮之。日夜教單于候利害處。
shí sì nián, xiōng nú shí sì wàn qí rù cháo nà xiāo guān, lǔ rén mín chù chǎn shén duō, suì zhì péng yáng, jīn péng yuán jùn péng yuán xiàn. shāo huí zhōng gōng, hòu qí zhì yōng jīn fú fēng jùn xiàn. gān quán. hàn gān quán gōng, zài jīn yún yáng xiàn. yú shì wén dì fā chē qiān shèng, shí wàn qí, jūn zhǎng ān páng yǐ bèi hú kòu. ér bài dōng yáng hóu zhāng xiàng rú wèi dà jiāng jūn děng, dà fā chē qí wǎng jī hú. dān yú liú sāi nèi yuè yú, hàn zhú chū sài jí hái, bù néng yǒu suǒ shā. xiōng nú rì yǐ jiāo, suì rù biān, shā lüè rén mín chù chǎn shén zhòng, yún zhōng liáo dōng zuì shén. dì yòu yí dān yú shū, fù yuē hé qīn shì.
十四年,匈奴十四萬騎入朝那、蕭關,虜人民畜產甚多,遂至彭陽,(今彭原郡彭原縣。)燒回中宮,候騎至雍(今扶風郡縣。)甘泉。(漢甘泉宮,在今雲陽縣。)於是文帝發車千乘,十萬騎,軍長安旁以備胡寇。而拜東陽侯張相如為大將軍等,大發車騎往擊胡。單于留塞內月餘,漢逐出塞即還,不能有所殺。匈奴日以驕,歲入邊,殺掠人民畜產甚眾,雲中、遼東最甚。帝又遺單于書,復約和親事。
dì kǔ xiōng nú wèi huàn, shù wén zhào jiāng lǐ qí zhī xián, shí zhào rén féng táng wèi láng zhōng shǔ zhǎng, wèi láng shǔ zhōng zuì zhǎng. dì yīn wèn táng yuē: fù lǎo zhī zhī hū? táng yuē: qí shàng bù rú lián pō lǐ mù zhī wèi jiāng yě. chén wén shàng gǔ wáng zhě zhī qiǎn jiāng yě, guì ér tuī gǔ, yuē' niè yǐ nèi, guǎ rén zhì zhī niè yǐ wài, jiāng jūn zhì zhī. jūn gōng jué shǎng jiē jué yú wài, guī ér zòu zhī'. cǐ fēi kōng yán yě. chén dà fù yán, lǐ mù zhī wèi zhào jiāng jū biān, jūn shì zhī zū jiē zì yòng xiǎng shì, shǎng cì jué yú wài, bù cóng zhōng fù yě. wěi rèn ér zé chéng gōng, gù lǐ mù nǎi dé jǐn qí zhì néng, shì yǐ běi zhú dān yú, pò dōng hú, miè dàn lín, dàn, dōu gān fǎn. xī yì qiáng qín, nán zhī hán wèi. dāng shì shí, zhào jǐ bó. hòu huì zhào wáng qiān lì, yòng guō kāi chán, ér zhū lǐ mù, shì yǐ wèi qín suǒ miè. jīn chén qiè wén wèi shàng wèi yún zhōng shǒu, qí jūn shì zū jǐn yǐ gěi shì zú, chū sī yǎng qián, wǔ rì yī shā niú, yǐ xiǎng bīn kè jūn lì shè rén, shì yǐ xiōng nú yuǎn bì, bù jìn yún zhōng zhī sāi. lǔ cháng yī rù, shàng shuài chē qí jī zhī, suǒ shā shén zhòng. fū shì zú jǐn jiā rén zǐ, qǐ tián zhōng cóng jūn, ān zhī chǐ jí wǔ fú? zhōng rì lì zhàn, zhǎn shǒu bǔ lǔ, shàng gōng mù fǔ, yī yán bù xiāng yīng, wén lì yǐ fǎ shéng zhī. qí shǎng bù xíng, ér fǎ bì yòng. yú yǐ wèi bì xià fǎ tài míng, shǎng tài qīng, fá tài zhòng. qiě yún zhōng shǒu shàng zuò shàng gōng shǒu lǔ chà liù jí, bì xià xià zhī lì, xuē qí jué, fá zuò zhī. yóu cǐ yán zhī, bì xià suī dé lǐ mù, bù néng yòng yě. chén chéng yú, chù jì huì, sǐ zuì! wén dì shuō. shì rì lìng táng chí jié shè wèi shàng, fù yǐ wèi yún zhōng shǒu, ér bài táng wèi chē qí dū wèi, zhǔ zhōng wèi jí jùn guó chē shì. chē qí zhī shì.
帝苦匈奴為患,數聞趙將李齊之賢,時趙人馮唐為郎中署長,(為郎署中最長。)帝因問唐曰:「父老知之乎?」唐曰:「齊尚不如廉頗、李牧之為將也。臣聞上古王者之遣將也,跪而推轂,曰'闑以內,寡人制之;闑以外,將軍制之。軍功爵賞皆決於外,歸而奏之'。此非空言也。臣大父言,李牧之為趙將居邊,軍市之租皆自用饗士,賞賜決於外,不從中覆也。委任而責成功,故李牧乃得盡其智能,是以北逐單于,破東胡,滅澹林,(澹,都甘反。)西抑強秦,南支韓、魏。當是時,趙幾伯。後會趙王遷立,用郭開讒,而誅李牧,是以為秦所滅。今臣竊聞魏尚為雲中守,其軍市租盡以給士卒,出私養錢,五日一殺牛,以饗賓客軍吏舍人,是以匈奴遠避,不近雲中之塞。虜嘗一入,尚帥車騎擊之,所殺甚眾。夫士卒盡家人子,起田中從軍,安知尺籍伍符?終日力戰,斬首捕虜,上功幕府,一言不相應,文吏以法繩之。其賞不行,而法必用。愚以為陛下法太明,賞太輕,罰太重。且雲中守尚坐上功首虜差六級,陛下下之吏,削其爵,罰作之。由此言之,陛下雖得李牧,不能用也。臣誠愚,觸忌諱,死罪!」文帝說。是日令唐持節赦魏尚,復以為雲中守,而拜唐為車騎都尉,主中尉及郡國車士。(車騎之士。)
shí jiǎ yì lùn biān shì yuē: tiān xià zhī shì fāng dào xuán, yuàn bì xià shǎo shěng zhī. fán tiān zǐ zhě, tiān xià zhī shǒu yě. mán yí zhě, tiān xià zhī zú yě. mán yí zhēng lìng, shì zhǔ shàng zhī cāo yě tiān zǐ gòng gòng, shì chén xià zhī lǐ yě. zú fǎn jū shàng, shǒu gù jū xià, shì dào xuán zhī shì yě. tiān xià dào xuán, mò zhī néng jiě, yóu wèi guó yǒu rén hū? fēi dàn dào xuán ér yǐ yě. gǔ zhī zhèng yì, dōng xī nán běi, gǒu zhōu chē zhī suǒ dá, rén jī zhī suǒ zhì, mò bù lǜ fú, ér hòu chēng huáng. jīn chēng hào shén měi, ér shí bù chū zhǎng chéng. bǐ fēi tè bù fú yě, yòu dà bù jìng, biān zhǎng bù níng, zhōng zhǎng bù jìng, pì rú fú hǔ, jiàn biàn bì dòng, jiāng hé shí yǐ. chén qiè liào xiōng nú kòng xián dà shuài liù wàn qí, wǔ kǒu ér chū jiè zú yī rén, wǔ liù sān shí, cǐ jí hù kǒu sān shí wàn ěr, wèi jí hàn qiān dàn dà xiàn yě. ér nǎi gǎn suì yán qīn dào, lǚ yù kàng lǐ, fáng hài dì yì, shén fēi dào yě. bì xià hé bù néng wèi cǐ lì yī guān, zhì yī lì yǐ zhǔ xiōng nú, suī yǐ qiān dàn jū zhī kě yě. lìng zhōng guó rì lǐ, xiōng nú rì wēi, jiāng bì yǐ xiōng nú zhī zhòng wèi hàn chén rén, zhì zhī lìng qiān jiā ér wèi yī guó, chù zhī sài wài, zì lǒng xī yán ān zhì liáo dōng, gè yǒu fèn dì, yǐ shǐ biān bèi, ròu zhī guàn yǔ zhī biàn jiē shǔ zhī. yǔ yīn yǔ. qí zhì jùn, rán hòu bà róng xiū biān rén tiān xià zhī bīng, dì zhī wēi dé, nèi xíng wài xìn, sì huāng yuè fú yǐ. bù rán, bù dà xìng bù zú yǐ páng wǔ zǒu jí, shù shí wàn zhī zhòng jī yú běi fāng, tiān xià ān dé shí ér kuì zhī! ér lín zhòng kùn zé nán wèi gōng yǐ. dì bù néng yòng.
時賈誼論邊事曰:「天下之勢方倒懸,願陛下少省之。凡天子者,天下之首也。蠻夷者,天下之足也。蠻夷徵令,是主上之操也;天子共貢,是臣下之禮也。足反居上,首顧居下,是倒懸之勢也。天下倒懸,莫之能解,猶為國有人乎?非但倒懸而已也。古之正義,東西南北,苟舟車之所達,人跡之所至,莫不率服,而後稱皇。今稱號甚美,而實不出長城。彼非特不服也,又大不敬,邊長不寧,中長不靜,辟如伏虎,見便必動,將何時已。臣竊料匈奴控弦大率六萬騎,五口而出介卒一人,五六三十,此即戶口三十萬耳,未及漢千石大縣也。而乃敢歲言侵盜,屢欲亢禮,妨害帝義,甚非道也。陛下何不能為此立一官,置一吏以主匈奴,雖以千石居之可也。令中國日理,匈奴日危,將必以匈奴之眾為漢臣人,制之令千家而為一國,處之塞外,自隴西、延安至遼東,各有分地,以使邊備,月氏、灌窳之變皆屬之。(窳音庾。)其置郡,然後罷戎休邊人天下之兵,帝之威德,內行外信,四荒悅服矣。不然,不大興不足以旁午走急,數十萬之眾積於北方,天下安得食而饋之!而臨重困則難為工矣。」帝不能用。
hòu sì nián, lǎo shàng dān yú sǐ, zi jūn chén dān yú lì, ér zhōng xíng shuō fù shì zhī. hàn fù yǔ xiōng nú hé qīn. jūn chén dān yú lì suì yú, xiōng nú fù jué hé qīn, dà rù shàng jùn yún zhōng, yún zhōng jīn dān yú fǔ yú lín jùn zhī dì. suǒ shā lüè shén zhòng. yú shì hàn zhì sān jiāng jūn, jūn zhǎng ān xī xì liǔ wèi běi jí mén bà shàng yǐ bèi hú. hú qí rù dài jù zhù biān, fēng huǒ tōng yú gān quán zhǎng ān shù yuè.
後四年,老上單于死,子軍臣單于立,而中行說復事之。漢復與匈奴和親。軍臣單于立歲餘,匈奴復絕和親,大入上郡、雲中,(雲中今單于府榆林郡之地。)所殺掠甚眾。於是漢置三將軍,軍長安西細柳、渭北棘門、霸上以備胡。胡騎入代句注邊,烽火通於甘泉、長安數月。
shì shí xiōng nú qiáng, shù kòu biān, shàng fā bīng yǐ yù zhī. tài zǐ jiā lìng cháo cuò shàng yán bīng shì, yuē: chén wén hàn xìng yǐ lái, hú lǔ shù rù biān dì, xiǎo rù zé xiǎo lì, dà rù zé dà lì. qiè wén zhàn shèng zhī wēi, mín qì bǎi bèi bài bīng zhī zú, méi shì bù fù. zì gāo hòu yǐ lái, xiōng nú sān rù lǒng xī, gōng chéng tú yì, qū lüè chù chǎn, mín qì pò shāng, wú yǒu shèng yì. jīn zī lǒng xī zhī lì, lài shè jì zhī shén líng, fèng bì xià zhī míng zhào, hé jí shì zú, dǐ lì qí jié, qǐ pò shāng zhī mín yǐ dāng chéng shèng zhī xiōng nú, yòng shǎo jī zhòng, shā yī wáng, bài qí zhòng ér dà yǒu lì. fēi lǒng xī zhī mín yǒu yǒng qiè, nǎi jiāng lì zhī zhì qiǎo zhuō yì yě. gù bīng fǎ yuē:' yǒu bì shèng zhī jiāng, wú bì shèng zhī mín.' yáo cǐ guān zhī, ān biān jìng, lì gōng míng, zài yú liáng jiāng, bù kě bù zé yě. chén yòu wén yòng bīng lín zhàn hé rèn zhī jí zhě sān: yī yuē de dì xíng, èr yuē zú fú xí, sān yuē qì yòng lì. bīng fǎ yuē: zhàng wǔ zhī gōu, jiàn chē zhī shuǐ, jiàn, jìn yě. jiàn yīn zi lián fǎn. shān lín jī shí, jīng chuān qiū fù, cǎo mù suǒ zài, cǐ bù bīng zhī dì yě, chē qí èr bù dāng yī. tǔ shān qiū líng, màn yǎn xiāng shǔ, píng yuán guǎng yě, cǐ chē qí zhī dì yě, bù bīng shí bù dāng yī. píng líng xiāng yuǎn, chuān gǔ jū xián, yǎng gāo lín xià, cǐ gōng nǔ zhī dì yě, duǎn bīng bǎi bù dāng yī. liǎng zhèn xiāng jìn, píng dì qiǎn cǎo, kě qián kě hòu, cǐ zhǎng jǐ zhī dì yě, jiàn dùn sān bù dāng yī. huán wěi zhú xiāo, cǎo mù méng lóng, zhī yè mào jiē, cǐ máo chán zhī dì yě, chán, tiě pá duǎn bīng. chán, shì lián fǎn. zhǎng jǐ èr bù dāng yī. qū dào xiāng fú, xiǎn è xiāng báo, cǐ jiàn dùn zhī dì yě, gōng nǔ sān bù dāng yī. shì bù xuǎn liàn, zú bù fú xí, qǐ jū bù jīng, dòng jìng bù jí, qū lì fú jí, bì nán bù bì, qián jī hòu jiě, yǔ jīn gǔ zhī zhǐ xiāng shī, cǐ bù xí lēi zú zhī guò yě, bǎi bù dāng shí. bīng bù wán lì, yǔ kōng shǒu tóng jiǎ bù jiān mì, yǔ tǎn xī tóng nǔ bù kě yǐ jí yuǎn, yǔ duǎn bīng tóng shè bù néng zhōng, yǔ wú shǐ tóng zhōng bù néng rù, yǔ wú zú tóng: cǐ jiāng bù xǐng bīng zhī huò yě, wǔ bù dāng yī. gù bīng fǎ yuē: qì xiè bù lì, yǐ qí zú yǔ dí yě zú bù kě yòng, yǐ qí jiāng yǔ dí yě jiāng bù zhī bīng, yǐ qí zhǔ yǔ dí yě jūn bù zé jiāng, yǐ qí guó yǔ dí yě. sì zhě, bīng zhī zhì yào yě. chén yòu wén xiǎo dà yì xíng, qiáng ruò yì shì, xiǎn yì yì bèi. fū bēi shēn yǐ shì qiáng, xiǎo guó zhī xíng yě hé xiǎo yǐ gōng dà, dí guó zhī xíng yě yǐ mán yí gōng mán yí, zhōng guó zhī xíng yě. jīn xiōng nú dì xíng jì yì yǔ zhōng guó yì. shàng xià shān bǎn, chū rù xī jiàn, zhōng guó zhī mǎ fú yǔ yě xiǎn dào qīng cè, qiě chí qiě shè, zhōng guó zhī qí fú yǔ yě fēng yǔ bà láo, jī kě bù kùn, zhōng guó zhī rén fú yǔ yě: cǐ xiōng nú zhī zhǎng jì yě. ruò fú píng yuán yì dì, qīng chē tū qí, zé xiōng nú zhī zhòng yì náo luàn yě jìn nǔ zhǎng jǐ, shè shū jí yuǎn, zé xiōng nú zhī gōng fú néng gé yě jiān jiǎ lì rèn, zhǎng duǎn xiāng zá, yóu nǔ wǎng lái, shén wǔ jù qián, zé xiōng nú zhī bīng fú néng dāng yě cái guān qí shè zhī guān. zōu fā, zōu wèi shǐ zhī shàn zhě yě. shǐ dào tóng de, yán qí miào shè. zé xiōng nú zhī gé sì yǐ mù pí wèi kǎi. mù jiàn yǐ mù bǎn wèi dùn. fú néng zhī yě xià mǎ dì dòu, jiàn jǐ jiāo jiē, qù jiù xiāng báo, zé xiōng nú zhī zú fú néng gěi yě: gěi wèi xiāng lián jí. cǐ zhōng guó zhī zhǎng jì yě. yǐ cǐ guān zhī, xiōng nú zhī zhǎng jì sān, zhōng guó zhī zhǎng jì wǔ. bì xià yòu xìng shù shí wàn zhī zhòng, yǐ zhū shù wàn zhī xiōng nú, zhòng guǎ zhī jì, yǐ yī jī shí zhī shù yě. suī rán, bīng, xiōng qì zhàn, wēi shì yě. yǐ dà wèi xiǎo, yǐ qiáng wèi ruò, zài fǔ yǎng zhī jiān ěr. jīn jiàng hú yì qú mán yí zhī shǔ lái guī yì zhě, qí zhòng shù qiān, yǐn shí zhǎng jì yǔ xiōng nú tóng, kě cì zhī jiān jiǎ xù yī, jìn gōng lì shǐ, yì yǐ biān jùn zhī liáng qí, lìng míng jiāng néng zhī qí xí sú hé jí qí xīn zhě, yǐ bì xià zhī míng yuē jiāng zhī. jí yǒu xiǎn zǔ, yǐ cǐ dāng zhī píng dì tōng dào, zé yǐ qīng chē cái guān zhì zhī. liǎng jūn xiāng dāng biǎo lǐ, gè yòng qí zhǎng jì, héng jiā zhī yǐ zhòng, héng, héng. cǐ wàn quán zhī shù yě. wén dì jiā zhī, nǎi cì cuò xǐ shū chǒng dá yān.
是時匈奴強,數寇邊,上發兵以御之。太子家令晁錯上言兵事,曰:「臣聞漢興以來,胡虜數入邊地,小入則小利,大入則大利。竊聞戰勝之威,民氣百倍;敗兵之卒,沒世不復。自高后以來,匈奴三入隴西,攻城屠邑,驅掠畜產,民氣破傷,無有勝意。今茲隴西之吏,賴社稷之神靈,奉陛下之明詔,和輯士卒,砥礪其節,起破傷之民以當乘勝之匈奴,用少擊眾,殺一王,敗其眾而大有利。非隴西之民有勇怯,乃將吏之制巧拙異也。故兵法曰:'有必勝之將,無必勝之民。'繇此觀之,安邊境,立功名,在於良將,不可不擇也。臣又聞用兵臨戰合刃之急者三:一曰得地形,二曰卒服習,三曰器用利。兵法曰:丈五之溝,漸車之水,(漸,浸也。漸音子廉反。)山林積石,經川丘阜,草木所在,此步兵之地也,車騎二不當一。土山丘陵,曼衍相屬,平原廣野,此車騎之地也,步兵十不當一。平陵相遠,川谷居閒,仰高臨下,此弓弩之地也,短兵百不當一。兩陣相近,平地淺草,可前可後,此長戟之地也,劍楯三不當一。萑葦竹蕭,草木蒙蘢,枝葉茂接,此矛鋋之地也,(鋋,鐵杷短兵。鋋,市連反。)長戟二不當一。曲道相伏,險阨相薄,此劍楯之地也,弓弩三不當一。士不選練,卒不服習,起居不精,動靜不集,趨利弗及,避難不畢,前擊後解,與金鼓之指相失,此不習勒卒之過也,百不當十。兵不完利,與空手同;甲不堅密,與袒裼同;弩不可以及遠,與短兵同;射不能中,與無矢同;中不能入,與無鏃同:此將不省兵之禍也,五不當一。故兵法曰:器械不利,以其卒與敵也;卒不可用,以其將與敵也;將不知兵,以其主與敵也;君不擇將,以其國與敵也。四者,兵之至要也。臣又聞小大異形,強弱異勢,險易異備。夫卑身以事強,小國之形也;合小以攻大,敵國之形也;以蠻夷攻蠻夷,中國之形也。今匈奴地形技藝與中國異。上下山阪,出入谿澗,中國之馬弗與也;險道傾側,且馳且射,中國之騎弗與也;風雨罷勞,饑渴不困,中國之人弗與也:此匈奴之長技也。若夫平原易地,輕車突騎,則匈奴之眾易撓亂也;勁弩長戟,射疏及遠,則匈奴之弓弗能格也;堅甲利刃,長短相雜,游弩往來,什伍俱前,則匈奴之兵弗能當也;材官(騎射之官。)騶發,(騶謂矢之善者也。)矢道同的,(言其妙射。)則匈奴之革笥(以木皮為鎧。)木薦(以木板為楯。)弗能支也;下馬地斗,劍戟交接,去就相薄,則匈奴之足弗能給也:(給謂相連及。)此中國之長技也。以此觀之,匈奴之長技三,中國之長技五。陛下又興數十萬之眾,以誅數萬之匈奴,眾寡之計,以一擊十之術也。雖然,兵,兇器;戰,危事也。以大為小,以強為弱,在俯仰之間耳。今降胡義渠蠻夷之屬來歸義者,其眾數千,飲食長技與匈奴同,可賜之堅甲絮衣,勁弓利矢,益以邊郡之良騎,令明將能知其習俗和輯其心者,以陛下之明約將之。即有險阻,以此當之;平地通道,則以輕車材官制之。兩軍相當表里,各用其長技,衡加之以眾,(衡,橫。)此萬全之術也。」文帝嘉之,乃賜錯璽書寵答焉。
cuò fù yán shǒu biān bèi sāi, quàn nóng lì běn, dāng shì jí wù èr shì, yuē: chén wén qín shí běi gōng hú mò, zhú sāi hé shàng, nán gōng yáng yuè, zhì shù zú yān. qí qǐ bīng ér gōng hú yuè zhě, fēi suǒ yǐ wèi biān dì ér jiù mín sǐ yě, tān lì ér yù guǎng dà yě, gù gōng wèi lì ér tiān xià luàn. qiě fú qǐ bīng ér bù zhī qí shì, zhàn zé wèi rén qín, tún zé zú jī sǐ. fū hú mò zhī dì, jī yīn zhī chù yě, mù pí sān cùn, bīng hòu liù chǐ, shí ròu ér yǐn lào, qí rén mì lǐ, niǎo shòu cuì máo, qí xìng néng hán. néng dú yuē nài. xià tóng. yáng yuè zhī dì shǎo yīn duō yáng, qí rén shū lǐ, niǎo shòu xī máo, qí xìng néng shǔ. qín zhī shù zú bù néng qí shuǐ tǔ, shù zhě sǐ yú biān, shū zhě fèn yú dào. fèn, pū yě. fèn yīn fèn. qín mín jiàn xíng, rú wǎng qì shì, yīn yǐ zhé fā zhī, míng yuē zhé shù. xiān fā lì yǒu zhé jí zhuì xù jiǎ rén, hòu yǐ cháng yǒu shì jí zhě, zhuì, zhī shuō fǎn. jiǎ yīn gǔ. yòu hòu yǐ dà fù mǔ fù mǔ cháng yǒu shì jí zhě, hòu rù lǘ, qǔ qí zuǒ. fā zhī qín shí fù chú zhě jū lǘ zhī zuǒ, hòu fā yì bù gōng, fù yì zhī yě. bù shùn, xíng zhě shēn yuàn, yǒu bèi pàn zhī xīn. fán mín shǒu zhàn zhì sǐ ér bù jiàng běi zhě, yǐ jì wèi zhī yě. gù zhàn shèng shǒu gù zé yǒu bài jué zhī shǎng, gōng chéng tú yì zé dé qí cái lǔ yǐ fù jiā shì, gù néng shǐ qí zhòng méng shǐ shí, fù tāng huǒ, shì sǐ rú shēng. jīn qín zhī fā zú yě, yǒu wàn sǐ zhī hài, ér wú zhū liǎng zhī bào, sǐ shì zhī hòu bù dé yī suàn zhī fù, tiān xià míng zhī qí huò liè jí jǐ yě. měng huǒ yuē liè, qǔ yǐ yù ěr. gù chén shèng xíng shù, zhì yú dà zé, wèi tiān xià xiān chàng, tiān xià cóng zhī rú liú shuǐ zhě, qín yǐ wēi jié ér xíng zhī zhī bì yě. hú rén yī shí zhī yè bù zhe yú dì, qí shì yì yǐ rǎo luàn biān jìng. hé yǐ míng zhī? hú rén shí ròu yǐn lào, yī pí máo, fēi yǒu chéng guō tián zhái zhī guī jū, rú fēi niǎo zǒu shòu yú guǎng yě, měi cǎo gān shuǐ zé zhǐ, cǎo jǐn shuǐ jié zé yí. yǐ shì guān zhī, wǎng lái zhuǎn xǐ, shí zhì shí qù, cǐ hú rén zhī shēng yè, ér zhōng guó zhī suǒ yǐ lí nán mǔ yě. jīn shǐ hú rén shù chù zhuǎn mù xíng liè yú sāi xià, huò dāng yàn dài, huò dāng shàng jùn běi dì lǒng xī, běi dì, jīn péng yuán ān huà líng wǔ wǔ yuán děng jùn zhī dì. yǐ hòu bèi sāi zhī zú, zú shǎo zé rù. bì xià bù jiù, zé biān mín jué wàng ér yǒu jiàng dí zhī xīn jiù zhī, shǎo fā zé bù zú, duō fā, yuǎn xiàn cái zhì, zé hú yòu yǐ qù. jù ér bù bà, wèi fèi shén dà bà zhī, zé hú fù rù. rú cǐ lián nián, zé zhōng guó pín kǔ ér mín bù ān yǐ. bì xià xìng yōu biān jìng, qiǎn jiāng lì fā zú yǐ zhì sāi, shén dà huì yě. rán jīn yuǎn fāng zhī zú shǒu sāi, yī suì ér gèng, bù zhī hú rén zhī néng, bù rú xuǎn cháng jū zhě, jiā shì tián zuò, qiě yǐ bèi zhī. yǐ biàn wèi zhī gāo chéng shēn qiàn, jù lìn shí, bù qú dā, lìn shí, léi shí, kě tóu rén yě. qú dā, tiě jí lí yě. léi, lì nèi fǎn. fù wèi yī chéng qí nèi, chéng xián bǎi wǔ shí bù. yào hài zhī chù, tōng chuān zhī dào, diào lì chéng yì, wú xià qiān jiā, diào wèi suàn dù zhī yě. zǒng jì chéng yì zhī zhōng lìng yǒu qiān jiā yǐ shàng yě. diào yīn tú diào fǎn. wèi zhōng zhōu hǔ luò. zhèng shì yuē: hǔ luò zhě, wài fān yě. xiān wèi shì wū, jù tián qì, nǎi mù zuì rén jí miǎn tú fù zuò lìng jū zhī mù yǒu zuì rén jí zuì rén yù shè fù zuò jìng qí rì yuè zhě, jīn jiē chú qí fá, lìng jū zhī yě. bù zú, mù yǐ dīng nú bì shú zuì jí shū nú bì yù yǐ bài jué zhě bù zú, nǎi mù mín zhī yù wǎng zhě. jiē cì gāo jué, fù qí jiā. yǔ dōng xià yī, lǐn shí, néng zì gěi ér zhǐ. jùn xiàn zhī mín dé mǎi qí jué, yǐ zì zēng zhì qīng. wèi qí děng jí tóng yú liè qīng. qí wú fū ruò qī zhě, xiàn guān mǎi yǔ zhī. rén qíng fēi yǒu pǐ dí, bù néng jiǔ ān qí chù. sāi xià zhī mín, lù lì bù hòu, bù kě shǐ jiǔ jū wēi nán zhī dì. hú rén rù qū ér néng zhǐ qí suǒ qū zhě, yǐ qí bàn yǔ zhī, yán hú rén rù wèi kòu, qū lüè hàn rén jí chù chǎn, ér tā rén néng zhǐ dé qí suǒ qū zhě, lìng qí běn zhǔ yǐ bàn shǎng zhī. xiàn guān wèi shú hú dé hàn rén, guān wèi bèi jià shú zhī ěr. qí mín. rú shì, zé yì lǐ xiāng jiù zhù, fù hú bù bì sǐ. fēi yǐ dé shàng yě, yán fēi yǐ cǐ shì yù lì dé yì yú zhǔ shàng yě. yù quán qīn qī ér lì qí cái yě. cǐ yǔ dōng fāng zhī shù zú bù xí dì shì ér xīn wèi hú zhě, gōng xiāng wàn yě. yǐ bì xià zhī shí, xǐ mín shí biān, shǐ yuǎn fāng wáng tún shù zhī shì, sāi xià zhī mín fù zǐ xiāng bǎo, wáng xì lǔ zhī huàn, lì shī hòu shì, míng chēng shèng míng, qí yǔ qín zhī xíng yuàn mín, xiāng qù yuǎn yǐ. shàng cóng qí yán, mù mín xǐ sāi xià.
錯復言守邊備塞,勸農力本,當世急務二事,曰:「臣聞秦時北攻胡貊,築塞河上,南攻楊越,置戍卒焉。其起兵而攻胡越者,非所以衛邊地而救民死也,貪戾而欲廣大也,故功未立而天下亂。且夫起兵而不知其勢,戰則為人禽,屯則卒積死。夫胡貊之地,積陰之處也,木皮三寸,冰厚六尺,食肉而飲酪,其人密理,鳥獸毳毛,其性能寒。(能讀曰耐。下同。)楊越之地少陰多陽,其人疏理,鳥獸稀毛,其性能暑。秦之戍卒不能其水土,戍者死於邊,輸者僨於道。(僨,仆也。僨音奮。)秦民見行,如往棄市,因以謫發之,名曰謫戍。先發吏有謫及贅婿、賈人,後以嘗有市籍者,(贅,之說反。賈音古。)又後以大父母、父母嘗有市籍者,後入閭,取其左。發之(秦時復除者居閭之左,後發役不供,復役之也。)不順,行者深怨,有背叛之心。凡民守戰至死而不降北者,以計為之也。故戰勝守固則有拜爵之賞,攻城屠邑則得其財鹵以富家室,故能使其眾蒙矢石,赴湯火,視死如生。今秦之發卒也,有萬死之害,而無銖兩之報,死事之後不得一算之復,天下明知其禍烈及己也。(猛火曰烈,取以喻耳。)故陳勝行戍,至於大澤,為天下先倡,天下從之如流水者,秦以威劫而行之之敝也。胡人衣食之業不著於地,其勢易以擾亂邊境。何以明之?胡人食肉飲酪,衣皮毛,非有城郭田宅之歸居,如飛鳥走獸於廣野,美草甘水則止,草盡水竭則移。以是觀之,往來轉徙,時至時去,此胡人之生業,而中國之所以離南畝也。今使胡人數處轉牧行獵於塞下,或當燕代,或當上郡、北地、隴西,(北地,今彭原、安化、靈武、五原等郡之地。)以候備塞之卒,卒少則入。陛下不救,則邊民絕望而有降敵之心;救之,少發則不足,多發,遠縣才至,則胡又已去。聚而不罷,為費甚大;罷之,則胡復入。如此連年,則中國貧苦而民不安矣。陛下幸憂邊境,遣將吏發卒以治塞,甚大惠也。然今遠方之卒守塞,一歲而更,不知胡人之能,不如選常居者,家室田作,且以備之。以便為之高城深塹,具藺石,布渠荅,(藺石,雷石,可投人也。渠荅,鐵蒺藜也。雷,力內反。)復為一城其內,城閒百五十步。要害之處,通川之道,調立城邑,無下千家,(調謂筭度之也。總計城邑之中令有千家以上也。調音徒吊反。)為中周虎落。(鄭氏曰:「虎落者,外蕃也。」)先為室屋,具田器,乃募罪人及免徒復作令居之;(募有罪人及罪人遇赦復作竟其日月者,今皆除其罰,令居之也。)不足,募以丁奴婢贖罪及輸奴婢欲以拜爵者;不足,乃募民之欲往者。皆賜高爵,復其家。予冬夏衣,廩食,能自給而止。郡縣之民得買其爵,以自增至卿。(謂其等級同於列卿。)其無夫若妻者,縣官買予之。人情非有匹敵,不能久安其處。塞下之民,祿利不厚,不可使久居危難之地。胡人入驅而能止其所驅者,以其半予之,(言胡人入為寇,驅掠漢人及畜產,而他人能止得其所驅者,令其本主以半賞之。)縣官為贖(胡得漢人,官為備價贖之耳。)其民。如是,則邑里相救助,赴胡不避死。非以德上也,(言非以此事欲立德義於主上也。)欲全親戚而利其財也。此與東方之戍卒不習地勢而心畏胡者,功相萬也。以陛下之時,徙民實邊,使遠方亡屯戍之事,塞下之民父子相保,亡系虜之患,利施後世,名稱聖明,其與秦之行怨民,相去遠矣。」上從其言,募民徙塞下。
cuò fù yán: bì xià xìng mù mín xiāng xǐ yǐ shí sāi xià, shǐ tún shù zhī shì yì shěng, shū jiāng zhī fèi yì guǎ, shén dà huì yě. xià lì chéng néng chēng hòu huì, qín míng fǎ, cún xù suǒ xǐ zhī lǎo ruò, shàn yù qí zhuàng shì, hé jí qí xīn ér wù qīn kè, shǐ xiān zhì zhě ān lè ér bù sī gù xiāng, zé pín mín xiāng mù ér quàn wǎng yǐ.
錯復言:「陛下幸募民相徙以實塞下,使屯戍之事益省,輸將之費益寡,甚大惠也。下吏誠能稱厚惠,秦明法,存恤所徙之老弱,善遇其壯士,和輯其心而勿侵刻,使先至者安樂而不思故鄉,則貧民相募而勸往矣。」
shí hàn bīng zhì biān, xiōng nú yì yuǎn sāi, yuǎn yīn yú wàn fǎn. hàn bīng yì bà. hòu suì yú, wén dì bēng, jǐng dì lì, fù yǔ xiōng nú hé qīn, tōng guān shì, gěi yí dān yú, qiǎn wēng zhǔ rú gù yuē. zhōng jǐng dì shì, shí shí xiǎo rù dào biān, wú dà kòu.
時漢兵至邊,匈奴亦遠塞,(遠音於萬反。)漢兵亦罷。後歲餘,文帝崩,景帝立,復與匈奴和親,通關市,給遺單于,遣翁主如故約。終景帝世,時時小入盜邊,無大寇。
wǔ dì jí wèi, yì ān biān zhī shù, dà xíng wáng huī yuē: hàn yǔ xiōng nú hé qīn, lǜ bù guò shù suì jí bèi yuē, bù rú jǔ bīng jī zhī. yù shǐ dài fū hán ān guó yuē: qiān lǐ ér zhàn, jí bīng bù huò lì. jīn xiōng nú fù róng mǎ zú, huái niǎo shòu xīn, qiān xǐ niǎo jí, nán dé ér zhì. dé qí dì bù zú wèi guǎng, yǒu qí rén bù zú wèi qiáng. zì hàn shù qiān lǐ zhēng lì, zé rén mǎ bà, lǔ yǐ quán zhì qí bì, shì bì wēi dài. yǐ wèi bù rú hé qīn. yú shì shàng míng hé qīn yuē shù, hòu yù guān shì, ráo gěi zhī. zì dān yú yǐ xià jiē qīn hàn, wǎng lái zhǎng chéng xià. qí hòu wáng huī yǐ yàn mén mǎ yì háo niè wēng yī mǎ yì, jīn jùn. háo, shuài yě. xìng niè míng yī, wēng, lǎo rén zhī chēng yě. xián lán chū wù bù shòu jìn gù wèi zhī lán yě. yǔ xiōng nú jiāo yì, sī chū sài jiāo shì yě. yáng wèi mài mǎ yì chéng yǐ yòu dān yú, dān yú xìn zhī, nǎi shàng yán tiān zǐ. tiān zǐ zhào wèn gōng qīng yì zhī. wáng huī duì yuē: quán dài zhī shí, běi yǒu qiáng hú zhī dí, nèi lián zhōng guó zhī bīng, rán shàng dé yǎng lǎo zhǎng yòu, zhǒng shù yǐ shí, cāng kù cháng shí, xiōng nú bù qīng qīn yě. jīn yǐ bì xià zhī wēi, hǎi nèi wèi yī, xiōng nú qīn dào bù yǐ zhě, wú tā, yǐ bù kǒng zhī gù ěr. chén qiè yǐ wèi jī zhī biàn. hán ān guó yòu yuē: bù rán. zì sān dài zhī shèng, yí dí bù yǔ zhēng shuò fú sè, fēi wēi bù néng zhì, qiáng bù néng fú yě, yǐ wèi yuǎn fāng jué yù bù mù zhī rén, bù zú fán zhōng guó yě. qiě xiōng nú, qīng jí hàn jí zhī bīng yě, hàn, yǒng yě. jí, jí yě. zhì rú biāo bì yáo fǎn fēng, qù rú shōu diàn, jū chù wú cháng, nán dé ér zhì. jīn shǐ biān jùn jiǔ fèi gēng zhī, yǐ zhī hú zhī cháng shì, qí shì bù xiāng quán yě. chén gù yuē wù jī biàn. wáng huī yuē: bù rán. xī qín móu gōng dōu yōng, jīn fú fēng jùn xiàn. dì fāng sān bǎi lǐ, zhī shí yí zhī biàn, gōng qǔ xī róng, pì dì qiān lǐ, bìng guó shí sì, lǒng xī běi dì shì yě. jí hòu méng tián wèi qín qīn hú, pì dì shù qiān lǐ, yǐ hé wèi jìng, lèi shí wèi chéng, shù yú wèi sāi, jīn yú lín jùn nán jí qín yú lín sāi dì. xiōng nú bù gǎn yǐn mǎ yú hé, zhì fēng suì rán hòu gǎn mù mǎ. fū xiōng nú dú kě yǐ wēi fú, bù kě yǐ rén chù yě. jīn yǐ zhōng guó zhī shèng, wàn bèi zhī zī, qiǎn bǎi fēn zhī yī yǐ gōng xiōng nú, bì bù liú xíng yǐ. chén gù yuē jī zhī biàn. ān guó yuē: bù rán. chén wén yòng bīng zhě yǐ bǎo dài jī, zhèng lǐ yǐ dài qí luàn, dìng shě yǐ dài qí láo. gù jiē bīng fù zhòng, fá guó huī chéng, cháng zuò ér yì dí guó, cǐ shèng rén zhī bīng yě. jīn jiāng juǎn jiǎ qīng jǔ, shēn rù zhǎng qū, nán yǐ wèi gōng cóng yīn zòng xíng zé pò xié, héng xíng zé zhōng jué, jí zé liáng fá, xú zé hòu lì, bù zhì qiān lǐ, rén mǎ fá shí. bīng fǎ yuē:' yí rén huò yě.' yán yǐ jūn yí dí rén, lìng lǔ huò yě. yì zhě yǒu tā móu qiǎo kě yǐ qín zhī, zé chén bù zhī yě bù rán, zé wèi jiàn shēn rù zhī lì. huī yuē: jīn chén yán jī zhī zhě, gù fēi fā ér shēn rù yě. jiāng shùn yīn dān yú zhī yù, yòu ér zhì zhī yú biān, wú xuǎn xiāo qí zhuàng shì yīn fú ér chù yǐ wèi zhī bèi, shěn zhē xiǎn zǔ yǐ wèi qí jiè. wú shì yǐ dìng, huò yíng qí zuǒ, huò yíng qí yòu, huò dāng qí qián, huò jué qí hòu, dān yú kě qín, bǎi quán bì qǔ. shàng nǎi cóng huī yì, yīn shǐ niè yī wèi xián, wáng rù xiōng nú, wèi dān yú yuē: wú néng zhǎn mǎ yì lìng chéng, yǐ chéng jiàng, zé cái wù kě jǐn dé. dān yú yǐ wèi rán ér xǔ zhī. niè yī nǎi zhà zhǎn sǐ zuì qiú, xuán qí tóu mǎ yì chéng xià, shì dān yú shǐ zhě wèi xìn, yuē: mǎ yì zhǎng lì yǐ sǐ, kě jí lái. yú shì dān yú chuān sāi, nǎi yǐ shí wàn qí rù wǔ zhōu sāi. jīn zài mǎ yì jùn jiè. shì shí hàn fú bīng sān shí yú wàn, nì mǎ yì bàng. yú shì dān yú rù sāi, wèi zhì mǎ yì bǎi yú lǐ, jué zhī, dà jīng, nǎi yǐn hái. hàn bīng zhuī zhì sāi, dù zhuī bù jí, jiē bà bīng. shàng nù wáng huī bù jī dān yú zī zhòng, xià huī tíng wèi yǐ huī dòu náo, nǎi zhū zhī. dòu yóu xíng bì yě. jūn fǎ, dòu liú wèi nuò zhě yāo zhǎn. dòu yīn dòu. náo, nǚ qiǎo fǎn. zì shì hòu xiōng nú jué hé qīn, gōng dào rù biān, bù kě shèng shù.
武帝即位,議安邊之術,大行王恢曰:「漢與匈奴和親,率不過數歲即背約,不如舉兵擊之。」御史大夫韓安國曰:「千里而戰,即兵不獲利。今匈奴負戎馬足,懷鳥獸心,遷徙鳥集,難得而制。得其地不足為廣,有其人不足為強。自漢數千里爭利,則人馬罷,虜以全制其弊,勢必危殆。以為不如和親。」於是上明和親約束,厚遇關市,饒給之。自單于以下皆親漢,往來長城下。其後王恢以雁門馬邑豪聶翁壹(馬邑,今郡。豪,帥也。姓聶名壹,翁,老人之稱也。)閒闌出物(不受禁固謂之闌也。)與匈奴交易,(私出塞交市也。)佯為賣馬邑城以誘單于,單于信之,乃上言天子。天子召問公卿議之。王恢對曰:「全代之時,北有強胡之敵,內連中國之兵,然尚得養老長幼,種樹以時,倉庫常實,匈奴不輕侵也。今以陛下之威,海內為一,匈奴侵盜不已者,無他,以不恐之故耳。臣竊以為擊之便。」韓安國又曰:「不然。自三代之盛,夷狄不與正朔服色,非威不能制,強不能服也,以為遠方絕域不牧之人,不足煩中國也。且匈奴,輕疾悍亟之兵也,(悍,勇也。亟,急也。)至如飆(必遙反)風,去如收電,居處無常,難得而制。今使邊郡久廢耕織,以支胡之常事,其勢不相權也。臣故曰勿擊便。」王恢曰:「不然。昔秦繆公都雍,(今扶風郡縣。)地方三百里,知時宜之變,攻取西戎,闢地千里,並國十四,隴西、北地是也。及後蒙恬為秦侵胡,闢地數千里,以河為境,累石為城,樹榆為塞,(今榆林郡南即秦榆林塞地。)匈奴不敢飲馬於河,置烽燧然後敢牧馬。夫匈奴獨可以威服,不可以仁畜也。今以中國之盛,萬倍之資,遣百分之一以攻匈奴,必不留行矣。臣故曰擊之便。」安國曰:「不然。臣聞用兵者以飽待飢,正理以待其亂,定舍以待其勞。故接兵覆眾,伐國隳城,常坐而役敵國,此聖人之兵也。今將卷甲輕舉,深入長驅,難以為功;從(音縱)行則迫脅,橫行則中絕,疾則糧乏,徐則後利,不至千里,人馬乏食。兵法曰:'遺人獲也。'(言以軍遺敵人,令虜獲也。)意者有他繆巧可以擒之,則臣不知也;不然,則未見深入之利。」恢曰:「今臣言擊之者,固非發而深入也。將順因單于之欲,誘而致之於邊,吾選梟騎壯士陰伏而處以為之備,審遮險阻以為其戒。吾勢已定,或營其左,或營其右,或當其前,或絕其後,單于可禽,百全必取。」上乃從恢議,陰使聶壹為閒,亡入匈奴,謂單于曰:」吾能斬馬邑令丞,以城降,則財物可盡得。」單于以為然而許之。聶壹乃詐斬死罪囚,懸其頭馬邑城下,示單于使者為信,曰:「馬邑長吏已死,可急來。」於是單于穿塞,乃以十萬騎入武州塞。(今在馬邑郡界。)是時漢伏兵三十餘萬,匿馬邑傍。於是單于入塞,未至馬邑百餘里,覺之,大驚,乃引還。漢兵追至塞,度追不及,皆罷兵。上怒王恢不擊單于輜重,下恢廷尉以恢逗撓,乃誅之。(逗猶行避也。軍法,逗遛畏懦者腰斬。逗音豆。撓,女巧反。)自是後匈奴絕和親,攻盜入邊,不可勝數。
hòu shù nián, wèi qīng fù chū yún zhōng yǐ xī zhì lǒng xī, jī hú zhī lóu fán bái yáng wáng yú hé nán, dé hú shǒu lǔ shù qiān. yú shì hàn suì qǔ hé nán dì, zhú shuò fāng, fù shàn gù qín shí méng tián suǒ wèi sāi, yīn hé ér wèi gù. hàn yì qì shàng gǔ zhī dòu pì xiàn zào yáng dì yǐ yǔ hú. yán xiàn dòu pì qū jìn hú. dòu, jué yě. xiàn zhī dòu qū rù xiōng nú jiè zhě, qí zhōng yǒu zào yáng dì. pì dú yuē pì. zài jīn guī chuān jùn huái róng xiàn běi.
後數年,衛青復出雲中以西至隴西,擊胡之樓煩、白羊王於河南,得胡首虜數千。於是漢遂取河南地,築朔方,復繕故秦時蒙恬所為塞,因河而為固。漢亦棄上谷之斗辟縣造陽地以予胡。(言縣斗辟曲近胡。斗,絕也。縣之斗曲入匈奴界者,其中有造陽地。辟讀曰僻。在今媯川郡懷戎縣北。)
qí hòu yī zhì xié dān yú shí, jūn chén zhī dì. hàn shǐ biāo qí jiāng jūn huò qù bìng jiāng wàn qí chū lǒng xī, guò yān qí shān qiān yú lǐ tǎo zhī, dé hú shǒu lǔ bā qiān yú jí, dé xiū tú wáng jì tiān jīn rén. xiōng nú jì tiān chù běn zài yún yáng gān quán shān xià, qín jī duó qí dì. hòu xǐ zhī xiū tú wáng yòu dì, gù xiū tú yǒu jì tiān jīn rén xiàng yě. wèi tiān shén zhī zhǔ ér jì zhī, jí jīn fó xiàng shì qí yí fǎ. qí xià, huò qù bìng fù chū lǒng xī běi dì èr qiān lǐ, guò jū yán, jīn zhāng yē jùn jiè. gōng qí lián shān, jīn jiāo hé jùn jiè, yī míng tiān shān. dé hú shǒu lǔ sān wàn yú jí. dān yú nù kūn yīn hún xié wáng xiū tú wáng jū xī fāng wèi hàn suǒ bài, zhào yù zhū zhī. kūn xié xiū tú wáng kǒng, móu jiàng hàn, hàn yuán shòu èr nián. hàn shǐ qù bìng yíng zhī. kūn xié wáng shā xiū tú wáng, bìng jiāng qí zhòng jiàng hàn, fán sì wàn yú rén. yú shì yǐ dé kūn xié, zé lǒng xī běi dì hé xī jīn wǔ wēi zhī xī zhū jùn. yì shǎo hú kòu, xǐ guān dōng pín mín chù suǒ duó xiōng nú hé nán dì xīn qín zhōng yǐ shí zhī, jīn xīn qín jùn. ér jiǎn běi dì yǐ xī shù zú bàn.
其後伊稚斜單于時,(軍臣之弟。)漢使驃騎將軍霍去病將萬騎出隴西,過焉耆山千餘里討之,得胡首虜八千餘級,得休屠王祭天金人。(匈奴祭天處本在雲陽甘泉山下,秦擊奪其地。後徙之休屠王右地,故休屠有祭天金人像也。為天神之主而祭之,即今佛像是其遺法。)其夏,霍去病復出隴西、北地二千里,過居延,(今張掖郡界。)攻祁連山,(今交河郡界,一名天山。)得胡首虜三萬餘級。單于怒昆(音渾)邪王、休屠王居西方為漢所敗,召欲誅之。昆邪、休屠王恐,謀降漢,(漢元狩二年。)漢使去病迎之。昆邪王殺休屠王,並將其眾降漢,凡四萬餘人。於是已得昆邪,則隴西、北地、河西(今武威之西諸郡。)益少胡寇,徙關東貧民處所奪匈奴河南地新秦中以實之,(今新秦郡。)而減北地以西戍卒半。
míng nián chūn, xiōng nú rù yòu běi píng jīn běi píng jùn. dìng xiāng jīn mǎ yì jùn. gè shù wàn qí, shā lüè qiān yú rén. qí míng nián chūn, hàn fā shí wàn qí, sī fù cóng mǎ fán shí sì wàn pǐ, sī fù yī zhuāng zhě jí sī jiāng mǎ cóng zhě, fēi gōng jiā zhī xiàn. liáng zhòng bù yǔ yān. fù zài liáng shí zhě. zhòng, zhí yòng fǎn. lìng dà jiāng jūn qīng biāo qí jiāng jūn qù bìng zhōng fēn jūn, qīng chū dìng xiāng, qù bìng chū dài, xián yuē jué mù jī xiōng nú. dān yú wén zhī, yuǎn qí zī zhòng, yǐ jīng bīng dài yú mù běi. yǔ qīng jiē zhàn, hàn bīng zòng zuǒ yòu yì wéi dān yú, dān yú zì dù zhàn bù néng rú hàn bīng, dù, tú gè fǎn. suì dú yǔ zhuàng qí shù bǎi kuì hàn wéi xī běi dùn zǒu, hàn bīng yè zhuī zhī bù dé, xíng bǔ zhǎn shǒu lǔ fán wàn jiǔ qiān jí, qiě xíng qiě bǔ zhǎn zhī. běi zhì tián yán shān zhào xìn chéng ér hái. zhào xìn suǒ zuò, yīn yǐ míng chéng. tián, tú qiān fǎn. qù bìng zhī chū dài èr qiān yú lǐ, yǔ zuǒ xián wáng jiē zhàn, dé hú shǒu lǔ fán qī wàn yú rén, zuǒ xián wáng jiāng jiē dùn zǒu. biāo qí fēng yú láng jū xū shān, chán gū yǎn, lín hàn hǎi ér hái. shì hòu xiōng nú yuǎn dùn, ér mù nán wú wáng tíng. hàn dù hé zì shuò fāng yǐ xī zhì lìng jū, lìng yīn líng, xià tóng. zài jīn xī píng jùn. wǎng wǎng tōng qú zhì tián guān, lì zú wǔ liù wàn rén, shāo cán shí, dì jiē xiōng nú yǐ běi. yán qí dì xiāng jiē bù jué. chū, hàn liǎng jiāng dà chū wéi dān yú, suǒ shā lǔ bā jiǔ wàn, ér hàn shì wù gù zhě yì wàn shù, wù gù wèi sǐ yě. hàn mǎ sǐ zhě shí yú wàn pǐ. xiōng nú suī bìng, yuǎn qù, ér hàn mǎ yì shǎo, wú yǐ fù wǎng. yú shì hàn jiǔ bù běi jī hú.
明年春,匈奴入右北平、(今北平郡。)定襄(今馬邑郡。)各數萬騎,殺掠千餘人。其明年春,漢發十萬騎,私負從馬凡十四萬匹,(私負衣裝者及私將馬從者,非公家之限。)糧重不與焉。(負載糧食者。重,直用反。)令大將軍青、驃騎將軍去病中分軍,青出定襄,去病出代,咸約絕幕擊匈奴。單于聞之,遠其輜重,以精兵待於幕北。與青接戰,漢兵縱左右翼圍單于,單于自度戰不能如漢兵,(度,徒各反。)遂獨與壯騎數百潰漢圍西北遁走,漢兵夜追之不得,行捕斬首虜凡萬九千級,(且行且捕斬之。)北至窴顏山趙信城而還。(趙信所作,因以名城。窴,徒千反。)去病之出代二千餘里,與左賢王接戰,得胡首虜凡七萬餘人,左賢王將皆遁走。驃騎封於狼居胥山,禪姑衍,臨瀚海而還。是後匈奴遠遁,而幕南無王庭。漢渡河自朔方以西至令居,(令音零,下同。在今西平郡。)往往通渠置田官,吏卒五六萬人,稍蠶食,地接匈奴以北。(言其地相接不絕。)初,漢兩將大出圍單于,所殺虜八九萬,而漢士物故者亦萬數,(物故謂死也。)漢馬死者十餘萬匹。匈奴雖病,遠去,而漢馬亦少,無以復往。於是漢久不北擊胡。
hòu shù suì, miè liǎng yuè. shì shí tiān zǐ xún biān, qīn zhì shuò fāng, lè bīng shí bā wàn qí yǐ jiàn wǔ jié, jiàn, shì. jì ér shǐ guō jí fěng gào wū wéi dān yú yī zhì yé zhī zǐ. yuē: nán yuè wáng tóu yǐ xuán yú hàn běi què xià. jīn dān yú jí néng qián yǔ hàn zhàn, tiān zǐ zì jiāng bīng dài biān jí bù néng, jí nán miàn ér chén yú hàn. jí, jí yě. yīn jū lì fǎn. hé dàn yuǎn zǒu, wáng nì yú mù běi hán kǔ wú shuǐ cǎo zhī dì wèi? yǔ zú, dān yú dà nù, liú guō jí bù guī, qiān rǔ zhī běi hǎi shàng. ér dān yú zhōng bù kěn wèi kòu yú hàn biān, shù shǐ shǐ hǎo cí gān yán qiú hé qīn. shì shí hàn dōng bá huì mò cháo xiān yǐ wèi jùn, huì yǔ huì tóng. zhēn fān lín tún lè làng xuán tú sì jùn, bìng jīn ān dōng fǔ zhī dōng. ér xī zhì jiǔ quán jùn jīn jùn yǐ gé jué hú yǔ qiāng tōng zhī lù. yòu xī tōng ròu zhī dà xià, yǐ wēng zhǔ qī wū sūn wáng, yǐ fēn xiōng nú xī fāng zhī yuán guó. yòu běi yì guǎng tián zhì xuàn léi wèi sāi, xuàn léi, dì míng, zài wū sūn běi. xuàn yīn xiàn. léi yīn léi. ér xiōng nú zhōng bù gǎn yǐ wèi yán. hàn shǐ běi dì wáng wū rú xiōng nú, xiōng nú fù yǐ gān yán, gǔ chǎn zì. yù duō de hàn cái wù, dài wáng wū yuē: wú yù rù hàn, dài, zhà yě. tú gǎi fǎn. jiàn tiān zǐ, miàn xiāng jié wèi xiōng dì. wáng wū guī bào hàn, hàn wèi dān yú zhú dǐ yú zhǎng ān. zhū suǒ yán zhě, dān yú tè kōng dài wáng wū, tè, dàn yě. shū wú yì rù hàn, shù shǐ qí bīng qīn fàn hàn biān. nǎi bài guō chāng wèi bá hú jiāng jūn, jí zhuó yě hóu zhuó, shì jiǎo fǎn. zhào pò nú tún shuò fāng yǐ dōng, bèi hú.
後數歲,滅兩越。是時天子巡邊,親至朔方,勒兵十八萬騎以見武節,(見,示。)既而使郭吉諷告烏維單于(伊稚耶之子。)曰:「南越王頭已懸於漢北闕下。今單于即能前與漢戰,天子自將兵待邊;即不能,亟南面而臣於漢。(亟,急也。音居力反。)何但遠走,亡匿於幕北寒苦無水草之地為?」語卒,單于大怒,留郭吉不歸,遷辱之北海上。而單于終不肯為寇於漢邊,數使使好辭甘言求和親。是時漢東拔濊貊、朝鮮以為郡,(濊與穢同。真番、臨屯、樂浪、玄菟四郡,並今安東府之東。)而西置酒泉郡(今郡)以隔絕胡與羌通之路。又西通月氏、大夏,以翁主妻烏孫王,以分匈奴西方之援國。又北益廣田至眩雷為塞,(眩雷,地名,在烏孫北。眩音縣。雷音雷。)而匈奴終不敢以為言。漢使北地王烏如匈奴,匈奴復以甘言,(古諂字。)欲多得漢財物,紿王烏曰:「吾欲入漢,(紿,詐也。徒改反。)見天子,面相結為兄弟。」王烏歸報漢,漢為單于築邸於長安。諸所言者,單于特空紿王烏,(特,但也。)殊無意入漢,數使奇兵侵犯漢邊。乃拜郭昌為拔胡將軍,及浞野侯(浞,士角反。)趙破奴屯朔方以東,備胡。
lín zāi rén lín zāi jīn běi hǎi jùn xiàn. zhǔ fù yǎn shàng shū jiàn yuē: chén wén sī mǎ fǎ yuē:' guó suī dà, hǎo zhàn bì wáng tiān xià suī píng, wàng zhàn bì wēi.' tiān xià jì píng, tiān zǐ dà kǎi. qiě nù zhě nì dé yě, bīng zhě xiōng qì yě, zhēng zhě mò jié yě. fū wù zhàn shèng, qióng wǔ shì, wèi yǒu bù huǐ zhě yě. xī qín huáng dì rèn zhàn shèng zhī wēi, cán shí tiān xià, bìng tūn zhàn guó, hǎi nèi wèi yī, gōng qí sān dài. wù shèng bù xiū, yù gōng xiōng nú, lǐ sī jiàn yuē:' bù kě. fū xiōng nú wú chéng guō zhī jū, wěi jī zhī shǒu, qiān xǐ niǎo jǔ, nán dé ér zhì yě. qīng bīng shēn rù, liáng shí bì jué yùn liáng yǐ xíng, zhòng bù jí shì. dé qí dì, bù zú yǐ wèi lì dé qí mín, bù kě diào ér shǒu yě. shèng bì qì zhī, fēi mín fù mǔ. mí bì zhōng guó, gān xīn xiōng nú, fēi wán jì yě.' qín huáng dì bù tīng, suì shǐ méng tián jiāng bīng ér gōng hú, què dì qiān lǐ, yǐ hé wèi jìng. rán hòu fā tiān xià dīng nán yǐ shǒu běi hé, zhōng bù néng yú hé ér běi. àn shǐ jì méng tián chuán yún dù hé jù yīn shān, ér yǎn yún bù néng yú hé ér běi, wèi xiáng hé wèi bù tóng. shì qǐ rén zhòng zhī bù zú, bīng gé zhī bù bèi zāi? qí shì bù kě yě. yòu shǐ tiān xià fēi chú wǎn sù, qǐ yú huáng chuí zài dōng lái. chuí yīn ruì. jīn wén dēng jùn wén dēng xiàn. láng yá jīn jùn fù hǎi zhī jùn, jīn jǐng chéng jùn. zhuǎn shū běi hé, shuò fāng běi hé. lǜ sān shí zhōng ér zhì yī shí. liù hú sì dòu yuē zhōng. jì bǎi jiǔ shí èr hú ér dé yī shí zhì. nán zǐ jí gēng bù zú yú liáng xiǎng, nǚ zǐ fǎng jī bù zú yú wéi mù. bǎi xìng mí bì, dào lù sǐ zhě xiāng wàng, gài tiān xià shǐ pàn yě. jí gāo huáng dì dìng tiān xià, wén xiōng nú jù dài gǔ zhī wài ér wǎng jī zhī, guǒ yǒu píng chéng zhī wéi. gāo dì huǐ zhī, nǎi shǐ liú jìng wǎng jié hé qīn, rán hòu tiān xià wú gān gē zhī shì. gù bīng fǎ yuē:' xìng shī shí wàn, rì fèi qiān jīn.' qín cháng jī zhòng shù shí wàn rén, suī yǒu fù jūn shā jiāng, xì lǔ dān yú, shì zú yǐ jié yuàn shēn chóu, bù zú yǐ cháng tiān xià zhī fèi. yuàn bì xià shú jì zhī ér jiā chá yān.
臨菑人(臨菑今北海郡縣。)主父偃上書諫曰:「臣聞司馬法曰:'國雖大,好戰必亡;天下雖平,忘戰必危。'天下既平,天子大愷。且怒者逆德也,兵者兇器也,爭者末節也。夫務戰勝,窮武事,未有不悔者也。昔秦皇帝任戰勝之威,蠶食天下,併吞戰國,海內為一,功齊三代。務勝不休,欲攻匈奴,李斯諫曰:'不可。夫匈奴無城郭之居,委積之守,遷徙鳥舉,難得而制也。輕兵深入,糧食必絕;運糧以行,重不及事。得其地,不足以為利;得其民,不可調而守也。勝必棄之,非民父母。靡弊中國,甘心匈奴,非完計也。'秦皇帝不聽,遂使蒙恬將兵而攻胡,卻地千里,以河為境。然後發天下丁男以守北河,終不能逾河而北。(按史記蒙恬傳雲「渡河據陰山」,而偃雲「不能逾河而北」,未詳何為不同。)是豈人眾之不足,兵革之不備哉?其勢不可也。又使天下飛芻輓粟,起於黃、腄、(在東萊。腄音瑞。今文登郡文登縣。)琅琊(今郡)負海之郡,(今景城郡。)轉輸北河,(朔方北河。)率三十鍾而致一石。(六斛四斗曰鍾。計百九十二斛而得一石至。)男子疾耕不足於糧餉,女子紡績不足於幃幕。百姓靡敝,道路死者相望,蓋天下始叛也。及高皇帝定天下,聞匈奴聚代谷之外而往擊之,果有平城之圍。高帝悔之,乃使劉敬往結和親,然後天下無干戈之事。故兵法曰:'興師十萬,日費千金。'秦常積眾數十萬人,雖有覆軍殺將,系虜單于,適足以結怨深讎,不足以償天下之費。願陛下熟計之而加察焉。」
tài chū sān nián, hàn shǐ guāng lù xú zì wèi chū wǔ yuán sāi jīn jiǔ yuán jùn dì shù bǎi lǐ, yuǎn zhě qiān lǐ, zhú chéng zhàng, suǒ wèi guāng lù sāi yě. liè tíng zhì lú qú. lú qú, shān míng. guāng lù sāi, jīn xīn qín jùn yín chéng xiàn zhī běi.
太初三年,漢使光祿徐自為出五原塞(今九原郡地)數百里,遠者千里,築城障,所謂光祿塞也。列亭至盧朐。(盧朐,山名。光祿塞,今新秦郡銀城縣之北。)
zhì qiě dī hóu dān yú, qiě, zi yú fǎn. dī, dīng xī fǎn. wū wéi zhī dì, ér dān yú zhī shū. hàn jì zhū dà yuān, wēi zhèn wài guó, dān yú chū lì, kǒng hàn xí zhī, jǐn guī hàn shǐ zhī bù jiàng zhě lù chōng guó děng yú hàn. qiě dī nǎi zì wèi wǒ ér zi, ān gǎn wàng hàn tiān zǐ! hàn tiān zǐ, wǒ zhàng rén xíng yě. zhàng rén, zūn lǎo zhī chēng yě. xíng yīn hú làng fǎn. hàn qiǎn zhōng láng jiāng sū wǔ hòu bì lù yí dān yú, dān yú yì jiāo, lǐ shén jù, fēi hàn suǒ wàng yě. hàn shǐ qí dū wèi lǐ líng jiāng bù bīng wǔ qiān chū jū yán běi qiān yú lǐ, jīn zhāng yē jùn běi jìng. yǔ dān yú huì, hé zhàn, líng suǒ shā shāng wàn yú rén, bīng shí jǐn, yù guī, dān yú wéi líng, líng jiàng xiōng nú, dān yú nǎi guì líng, yǐ qí nǚ qī zhī.
至且鞮侯單于,(且,子余反。鞮,丁兮反。烏維之弟,兒單于之叔。)漢既誅大宛,威振外國,單于初立,恐漢襲之,盡歸漢使之不降者路充國等於漢。且鞮乃自謂「我兒子,安敢望漢天子!漢天子,我丈人行也」。(丈人,尊老之稱也。行音胡浪反。)漢遣中郎將蘇武厚幣賂遺單于,單于益驕,禮甚倨,非漢所望也。漢使騎都尉李陵將部兵五千出居延北千餘里,(今張掖郡北境。)與單于會,合戰,陵所殺傷萬餘人,兵食盡,欲歸,單于圍陵,陵降匈奴,單于乃貴陵,以其女妻之。
hú lù gū dān yú qiě dī hóu zhī zǐ. lì liù nián, qīn dào shàng gǔ, qí nián fù rù wǔ yuán jiǔ quán, shā liǎng bù dū wèi. yú shì hàn qiǎn èr shī jiāng jūn qī wàn rén chū wǔ yuán. èr shī qiǎn shǔ guó hú qí èr qiān yǔ zhàn, lǔ bīng huài sàn, hàn jūn chéng shèng zhuī běi, zhì fàn fū rén chéng, běn hàn jiāng zhù běi chéng, jiāng wáng, qí qī lǜ yú zhòng wán bǎo zhī, yīn yǐ wèi míng. xiōng nú bēn zǒu, mò gǎn jù dí. huì èr shī qī zǐ zuò wū chóng shōu, zuò jiāng chōng wū xiàn wèi tài zǐ xiāng lián. wén zhī yōu jù, jūn dà luàn bài, èr shī jiàng dān yú. dān yú sù zhī qí hàn dà jiāng guì chén, yǐ nǚ qī zhī, zūn chǒng zài wèi lǜ shàng. zì èr shī méi hòu, hàn xīn shī dà jiāng jūn jí shì zú shù wàn rén, bù fù chū bīng, sān suì ér wǔ dì bēng. hàn bīng zì shēn rù qióng zhuī èr shí yú nián, xiōng nú yùn zhòng duò dú, bà jí kǔ zhī. yùn zhòng, huái rèn zhě yě. duò, luò yě. dú, bài yě. bà dú yuē pí. jí, kùn yě. kǔ zhī, xīn yàn kǔ yě. dú yīn dú. zì dān yú yǐ xià, cháng yǒu yù hé qīn jì.
狐鹿姑單于(且鞮侯之子。)立六年,侵盜上谷,其年復入五原、酒泉,殺兩部都尉。於是漢遣貳師將軍七萬人出五原。貳師遣屬國胡騎二千與戰,虜兵壞散,漢軍乘勝追北,至范夫人城,(本漢將筑北城,將亡,其妻率餘眾完保之,因以為名。)匈奴奔走,莫敢距敵。會貳師妻子坐巫蟲收,(坐江充誣陷衛太子相連。)聞之憂懼,軍大亂敗,貳師降單于。單于素知其漢大將貴臣,以女妻之,尊寵在衛律上。自貳師沒後,漢新失大將軍及士卒數萬人,不復出兵,三歲而武帝崩。漢兵自深入窮追二十餘年,匈奴孕重墮殰,罷極苦之。(孕重,懷妊者也。墮,落也。殰,敗也。罷讀曰疲。極,困也。苦之,心厭苦也。殰音讀。)自單于以下,常有欲和親計。
jí zhāo dì jí wèi, huò guāng fǔ zhèng, zhēng tiān xià xián liáng wén xué zhī shì, wèn rén jí kǔ. xián liáng jiē yán, qǐng bà biān shù, qù zhàn dòu, shàng dé yì, chóng lǐ ràng yǐ huái yuǎn, wú shì shē chǐ, ān rén ér yǐ. yì yuē: fū xiōng nú zhī dì guǎng dà, ér róng mǎ zhī zú qīng lì, gù lì zé wǔ bēi, bìng zé niǎo zhé. pì fēng ruì ér gōng bà jí, shǎo fā zé bù zú yǐ gèng shì, duō fā zé bù kān qí yì, yì fán zé lì bà, yòng duō zé cái fá. èr zhě bù xī, ér rén yí yuàn, cǐ qín zhī suǒ yǐ shī rén zhī xīn yǔn shè jì yě. yǔn yīn yǔn. fū dì guǎng ér bù dé zhě guó wēi, bīng qiáng ér líng dí zhě shēn wáng, shì yǐ shèng wáng jiàn lì lǜ hài, jiàn yuǎn cún jìn. fāng jīn wèi xiàn guān jì zhě, mò ruò yǎn bīng xiū shì, hòu bì jié hé qīn, xiū wén dé ér yǐ. ruò bù xù rén zhī jí, bù jì qí nán bì, wáng shí huò yī, fēi wén xué zhī suǒ zhī yě. dài fū yuē: hàn xìng yǐ lái, xiū hǎo jié hé qīn, suǒ yǐ pìn yí dān yú zhě shén hòu, rán bù wèi zhòng zhì hòu lù zhī gù gǎi jié, ér wèi bào hài zī shén. xiān dì dǔ qí kě yǐ wǔ zhé, ér bù kě yǐ dé huái, gù lì jiāng zú fèn jī, yǐ zhū jué zuì, gōng xūn càn rán, zhe yú hǎi nèi, cáng yú jì fǔ, hé lùn wáng shí huò yī hū! fū jūn zǐ suǒ lǜ, zhòng shù yí yān, gù cháng rén kě yǔ guān chéng, bù kě yǔ tú shǐ. cǐ gù yǒu sī suǒ dú jiàn ér wén xué bù dǔ yě. wǎng zhě xiōng nú jù hé shān zhī xiǎn, shàn tián mù zhī lì, rén fù bīng qiáng, yǎn xíng wèi kòu, zé jù zhù zhī nèi jīng dòng, zài jīn yàn mén jùn, yī míng xī xíng shān. ér shàng jùn yǐ nán xián chéng shǒu. wén dì zhī shí, lǔ rù xiāo guān, fēng huǒ tōng gān quán. xiōng nú xī yì dà yuān kāng jū zhī shǔ, nán yǔ qiāng hú tōng. xiān dì tuī ràng chì duó guǎng ráo zhī dì, jiàn zhāng yē yǐ xī, jīn jùn gé jué qiāng hú, guā fēn qí guó, shì yǐ xī yù zhī guó jiē wèi nèi chén, xiōng nú duàn yòu bì, zhǎng chéng zhī nán, bīn sāi zhī jùn, mǎ niú fàng zòng, xù jī bù yě, wèi dǔ qí jì zhī suǒ guò yě. wén xué yuē: dì lì bù rú rén hé, wǔ lì bù rú wén dé. zhōu zhī zhì yuǎn, bù yǐ dì lì, yǐ rén hé yě. bǎi dài bù duó, fēi yǐ zǔ xiǎn, yǐ wén dé yě. wú yǒu sān jiāng wǔ hú zhī nán ér jiān yú yuè, chǔ yǒu rǔ quán liǎng táng zhī gù ér miè yú qín, qín yǒu lǒng è xiáo sāi ér wáng yú zhū hóu, jìn yǒu tài huá jiǔ hé ér duó yú liù qīng, qí yǒu tài shān jù hǎi ér xié yú tián cháng, jié zhòu yǐ tiān xià jiān yú báo hào, qín wáng yǐ liù hé kùn yú chén shè: fēi dì lì bù gù, wú shù yǐ shǒu zhī yě. jīn shì ěr yōu yuǎn, yóu wú bù nèi dìng qí guó, xī jué huái shān yǔ qí jìn zhēng qiáng yě, yuè guó chéng qí pí, jī qí xū. shǐ wú rèn yòng zi xū xiū dé, wú jí qí zhòng, zé jù jiàn bù miǎn wèi fān chén, hé móu zhī gǎn lǜ yě. fū xiōng nú zhī chē qì, wú yín huáng sī qī zhī shì, sù chéng ér wù jiān, wú wén cǎi qún huī qū jīn zhī zhì, dǔ chéng ér wù wán, nán wú kè lòu qí qiǎo zhī shì, gōng shì chéng guō zhī gōng, nǚ wú qǐ xiù yín qiǎo zhī zhì, zhī kuàng luó wán zhī zuò, shì shěng ér zhì yòng, yì chéng ér nán bì. suī wú xiū jǐ qiáng nǔ, róng mǎ liáng gōng jiā yǒu qí bèi, rén yǒu qí yòng, yī zhāo yǒu jí, guàn gōng shàng mǎ ér yǐ. zī liáng bù jiàn àn shǒu, ér zhī shù shí rì zhī shí, yīn shān gǔ wèi chéng chí, yīn shuǐ cǎo wèi cāng kù, fǎ yuē ér yì bàn, qiú guǎ ér yì gōng, shì yǐ xíng shěng ér bù kě fàn, zhǐ huī ér lìng cóng. mān yú lǐ ér dǔ yú xìn, lüè yú wén ér mǐn yú shì, gù suī wú lǐ yì wén shū, kè gǔ juǎn mù, bǎi guān yǒu yǐ xiāng jì, ér jūn chén shàng xià yǒu yǐ xiāng shǐ yě. qún chén wèi xiàn guān jì zhě jiē yán qí yì ér shí nán, shì yǐ qín yù qū zhī ér fǎn gèng wáng yě. gù bīng zhě xiōng qì, bù kě qīng yòng yě. qí yǐ qiáng wèi ruò, yǐ cún wèi wáng, fēi yī zhāo ěr. dài fū cí qū, bù néng duì.
及昭帝即位,霍光輔政,徵天下賢良文學之士,問人疾苦。賢良皆言,請罷邊戍,去戰鬥,尚德義,崇禮讓以懷遠,無示奢侈,安人而已。議曰:」夫匈奴之地廣大,而戎馬之足輕利,故利則武卑,病則鳥折。辟鋒銳而攻罷極,少發則不足以更適,多發則不堪其役,役煩則力罷,用多則財乏。二者不息,而人遺怨,此秦之所以失人之心、霣社稷也。(霣音殞。)夫地廣而不德者國危,兵強而陵敵者身亡,是以聖王見利慮害,見遠存近。方今為縣官計者,莫若偃兵休士,厚幣結和親,脩文德而已。若不恤人之急,不計其難弊,亡十獲一,非文學之所知也。」大夫曰:「漢興以來,脩好結和親,所以聘遺單于者甚厚,然不為重質厚賂之故改節,而為暴害滋甚。先帝睹其可以武折,而不可以德懷,故厲將卒奮擊,以誅厥罪,功勳粲然,著於海內,藏於記府,何論亡十獲一乎!夫君子所慮,眾庶疑焉,故常人可與觀成,不可與圖始。此固有司所獨見而文學不睹也。往者匈奴據河山之險,擅田牧之利,人富兵強,衍行為寇,則句注之內驚動,(在今雁門郡,一名西陘山。)而上郡以南咸城守。文帝之時,虜入蕭關,烽火通甘泉。匈奴西役大宛、康居之屬,南與羌胡通。先帝推讓斥奪廣饒之地,建張掖以西,(今郡)隔絕羌胡,瓜分其國,是以西域之國皆為內臣,匈奴斷右臂,長城之南,濱塞之郡,馬牛放縱,蓄積布野,未睹其計之所過也。」文學曰:「地利不如人和,武力不如文德。周之致遠,不以地利,以人和也。百代不奪,非以阻險,以文德也。吳有三江五湖之難而兼於越,楚有汝泉、兩棠之固而滅於秦,秦有隴阨殽塞而亡於諸侯,晉有太華、九河而奪於六卿,齊有泰山巨海而脅於田常,桀紂以天下兼於薄鄗,秦王以六合困於陳涉:非地利不固,無術以守之也。今釋邇憂遠,猶吳不內定其國,西絕淮山與齊晉爭強也,越國乘其疲,擊其虛。使吳任用子胥修德,無極其眾,則句踐不免為藩臣,何謀之敢慮也。夫匈奴之車器,無銀黃絲漆之飾,素成而務堅,無文采裙褘曲襟之制,睹成而務完,男無刻鏤奇巧之事,宮室城郭之功,女無綺繡淫巧之制,織纊羅紈之作,事省而致用,易成而難弊。雖無脩戟強弩,戎馬良弓家有其備,人有其用,一朝有急,貫弓上馬而已。資糧不見案首,而支數十日之食,因山谷為城池,因水草為倉庫,法約而易辦,求寡而易供,是以刑省而不可犯,指麾而令從。嫚於禮而篤於信,略於文而敏於事,故雖無禮義文書,刻骨卷木,百官有以相紀,而君臣上下有以相使也。群臣為縣官計者皆言其易而實難,是以秦欲驅之而反更亡也。故兵者兇器,不可輕用也。其以強為弱,以存為亡,非一朝爾。」大夫詞屈,不能對。
hú yǎn dī dān yú jì lì, hú lù gū zhī zǐ. fěng wèi hàn shǐ zhě, yán yù hé qīn, nǎi guī hàn shǐ bù jiàng zhě sū wǔ mǎ hóng děng, mǎ hóng zhě, qián fù guāng lù dài fū wáng zhōng shǐ xī yù, wèi xiōng nú suǒ zhē, zhōng zhàn sǐ, hóng shēng de, yì bù kěn jiàng, gù xiōng nú guī cǐ èr rén, yù yǐ tōng shàn yì. rán qí qīn dào yì xī, yù hàn shǐ yù hòu, yù yǐ jiàn zhì hé qīn, hàn yì jī mí zhī. qí hòu hàn biān jùn fēng huǒ hòu wàng jīng míng, xiōng nú wèi biān kòu zhě shǎo lì, fù xī fàn sāi.
壺衍鞮單于既立,(狐鹿姑之子。)諷謂漢使者,言欲和親,乃歸漢使不降者蘇武、馬宏等,(馬宏者,前副光祿大夫王忠使西域,為匈奴所遮,忠戰死,宏生得,亦不肯降,故匈奴歸此二人,欲以通善意。)然其侵盜益希,遇漢使愈厚,欲以漸致和親,漢亦羈縻之。其後漢邊郡烽火候望精明,匈奴為邊寇者少利,復希犯塞。
xuān dì chū, wū sūn kūn mí wū sūn guó wèi wáng yuē kūn mí, yì yuē kūn mò. fù shàng shū, yán lián wèi xiōng nú suǒ qīn xuē, kūn mí yuàn fā guó bàn jīng bīng rén mǎ wǔ wàn qí, jǐn lì jī xiōng nú, wéi tiān zǐ chū bīng āi jiù. běn shǐ èr nián, hàn dà fā guān dōng qīng ruì shì, xuǎn jùn guó lì sān bǎi shí kàng jiàn xí qí shè zhě, jiē cóng jūn. qiǎn yù shǐ dài fū tián guǎng míng děng fán wǔ jiāng jūn, bīng shí yú wàn qí, chū sài gè èr qiān yú lǐ, jí xiào wèi cháng huì shǐ hù fà bīng wū sūn, kūn mí zì jiāng bīng wǔ wàn yú qí cóng xī fāng rù, yǔ wǔ jiāng jūn bīng fán èr shí yú wàn zhòng. xiōng nú dà pò, mín zhòng sǐ shāng ér qù zhě jí chù chǎn yuǎn yí sǐ wáng bù kě shèng shù, yú shì xiōng nú suì shuāi hào, qí hòu hàn jī zhī, xiōng nú bù gǎn zhé dāng, dāng zhě bào qí zhí. zī yù xiāng hé qīn, ér biān jìng shǎo shì yǐ.
宣帝初,烏孫昆彌(烏孫國謂王曰昆彌,亦曰昆莫。)復上書,言連為匈奴所侵削,昆彌願發國半精兵人馬五萬騎,盡力擊匈奴,唯天子出兵哀救。本始二年,漢大發關東輕銳士,選郡國吏三百石伉健習騎射者,皆從軍。遣御史大夫田廣明等凡五將軍,兵十餘萬騎,出塞各二千餘里,及校尉常惠使護髮兵烏孫,昆彌自將兵五萬餘騎從西方入,與五將軍兵凡二十餘萬眾。匈奴大破,民眾死傷而去者及畜產遠移死亡不可勝數,於是匈奴遂衰耗,其後漢擊之,匈奴不敢輒當,(當者報其直。)滋欲鄉和親,而邊境少事矣。