strong biān fáng shí strong
边防十
běi dí yī
北狄一
xù lüè
序略
běi dí, bái hǔ tōng yún:" dí zhě, yì yě, yán pì yì wú bié." shuō wén yún:" dí běn quǎn zhǒng, gù cóng quǎn." yǐ xù mù wèi yè, suí zhú shuǐ cǎo, wú wén shū, sú jiǎn yì, yǐ yán yǔ wèi yuē shù, rán gè yǒu fèn dì. shè liè qín shòu, shí ròu yī pí, xí yú gōng zhàn, cǐ tiān xìng yě. chù zhī suǒ duō zé mǎ niú yáng, qí qí chù zé tuó tuó lǘ luó jué tí táo tú tuó xí. tuó tuó yán néng fù tuó náng ér tuó wù yě. luó, lǘ zhǒng ér mǎ shēng zhī yě. jué tí, jùn mǎ yě, shēng qī rì ér chāo qí mǔ. táo tú, yě mǎ lèi yě, shēng běi hǎi. tuó xí, jù xū lèi yě. tuó, tú hé fǎn. jué yīn jué. tí yīn tí. táo yīn táo. tú yīn tú. tuó yīn diān. yòu yún:" tuó xí, yě mǎ yě."
北狄,(白虎通云:“狄者,易也,言辟易无别。”说文云:“狄本犬种,故从犬。”)以畜牧为业,随逐水草,无文书,俗简易,以言语为约束,然各有分地。射猎禽兽,食肉衣皮,习於攻战,此天性也。畜之所多则马、牛、羊,其奇畜则橐驼、驴、驘、駃騠、騊駼、驒騱。(橐驼言能负橐囊而驮物也。驘,驴种而马生之也。駃騠,骏马也,生七日而超其母。騊駼,野马类也,生北海。驒騱,駏驉类也。驼,徒河反。駃音决。騠音提。騊音陶。駼音图。驒音颠。又云:“驒騱,野马也。”)
táng yú zé shān róng, xià zé xūn yù. zhōu zé xiǎn yǔn, yì wáng shí dé shuāi, qīn bào jí jīng yáng, jīn ān dìng píng liáng jùn dì, bìng jīng shuǐ zhī yáng. xiǎn yīn xiǎn. yǔn yīn yǔn. rén bèi qí kǔ. zhì zēng sūn xuān wáng, nǎi mìng jiāng tǎo fá, zhì tài yuán, chēng wéi zhōng xīng, sì yí bīn fú. qí hòu shān róng yuè yàn fá qí, hòu yòu fá yàn, qí huán gōng jiù yàn, bài zǒu zhī. xiāng wáng zhī shí, róng dí zhì luò yì, dōng zhì wèi jìng, qīn dào yóu shén. jìn wén gōng nǎi xīng shī rǎng què, jū yú xī hé yín luò zhī jiān, jīn luò zhī shàng jùn yín chuān zhī dì. yín yīn yín. hào yuē chì dí bái dí. ér jìn běi yǒu lín hú lóu fán zhī róng, jīn jùn zé lóu fán gù dì. yàn běi yǒu dōng hú shān róng, wū huán zhī xiān yě, hòu wèi xiān bēi. gè fēn sǎn xī gǔ, zì yǒu jūn zhǎng, wǎng wǎng ér jù zhě bǎi yǒu yú róng, rán bù xiāng tǒng yī. jí jìn dào gōng nà wèi jiàng zhī móu, hé zhū róng, róng fú ér jìn qiáng, jìn hóu shǎng wèi zǐ jīn shí zhī lè. zhì ān wáng zhī shí, zhào xiāng zi yú jù zhù ér pò zhī. jù zhù shān yī míng xī xíng shān, zài jīn yàn mén jùn.
唐虞则山戎,夏则獯鬻。周则獫狁,懿王时德衰,侵暴及泾阳,(今安定、平凉郡地,并泾水之阳。獫音险。狁音允。)人被其苦。至曾孙宣王,乃命将讨伐,至太原,称为中兴,四夷宾服。其后山戎越燕伐齐,后又伐燕,齐桓公救燕,败走之。襄王之时,戎狄至雒邑,东至卫境,侵盗尤甚。晋文公乃兴师攘卻,居於西河圁、洛之间,(今洛之上郡、银川之地。圁音银。)号曰赤翟、白翟。而晋北有林胡、楼烦之戎,(今郡则楼烦故地。)燕北有东胡、山戎,(乌桓之先也,后为鲜卑。)各分散谿谷,自有君长,往往而聚者百有馀戎,然不相统一。及晋悼公纳魏绛之谋,和诸戎,戎服而晋强,晋侯赏魏子金石之乐。至安王之时,赵襄子逾句注而破之。(句注山一名西陉山,在今雁门郡。)
jì yú zhàn guó, zhào wǔ líng wáng biàn sú hú fú, xí qí shè, běi pò lín hú lóu fán, zhù cháng chéng, zì dài bàng yīn shān xià, zhì gāo quē wèi sāi, àn hàn wǔ dì yuán shuò èr nián, qiǎn wèi qīng dù xī hé, zhì gāo quē, pò xiōng nú. hé zì jīn líng wǔ jùn zhī xī nán biàn běi liú qiān yú lǐ, guò jiǔ yuán jùn nǎi dōng liú. shí dì dū zài qín, suǒ wèi xī hé, yí shì cǐ chù. qí gāo quē dāng zài hé zhī xī, jīn jiǔ yuán jùn zhī xī běi yě. ér zhì yún zhōng yàn mén dài jùn. qí hòu yān jiāng qín kāi xí pò dōng hú, què qiān yú lǐ. yàn yì zhù cháng chéng, zì zào yáng zhì xiāng píng, zào yáng, zài jīn guī chuān jùn zhī běi. xiāng píng jí liáo dōng suǒ lǐ, jīn ān dōng fǔ. zhì shàng gǔ jīn shàng gǔ fàn yáng wén ān hé xián guī chuān děng jùn. yú yáng jīn yú yáng mì yún jùn. yòu běi píng jīn běi píng jùn. liáo xī liáo dōng jùn yǐ jù hú. jīn ān dōng fǔ dì. xiōng nú zhī xiān, xià shì zhī hòu, yīn fá, bēn běi yí, zhì qī guó shí, guó jiàn qiáng shèng, yǐ wéi lín dí.
洎於战国,赵武灵王变俗胡服,习骑射,北破林胡、楼烦,筑长城,自代傍阴山下,至高阙为塞,(按汉武帝元朔二年,遣卫青渡西河,至高阙,破匈奴。河自今灵武郡之西南便北流千馀里,过九原郡乃东流。时帝都在秦,所谓西河,疑是此处。其高阙当在河之西,今九原郡之西北也。)而置云中、雁门、代郡。其后燕将秦开袭破东胡,卻千馀里。燕亦筑长城,自造阳至襄平,(造阳,在今妫川郡之北。襄平即辽东所理,今安东府。)置上谷、(今上谷、范阳、文安、河閒、妫川等郡。)渔阳、(今渔阳、密云郡。)右北平、(今北平郡。)辽西、辽东郡以距胡。(今安东府地。)匈奴之先,夏氏之后,殷伐,奔北夷,至七国时,国渐强盛,以为邻敌。
jí qín shǐ huáng píng tiān xià, běi què xiōng nú, zhù cháng chéng, dù hé yǐ yīn shān wèi sāi. yīn shān jīn ān běi fǔ běi. shān hǎi jīng yǐ yǒu xiōng nú. zhōu shū yòu yuē" zhèng běi xiōng nú yǐ tuó tuó bái yù wèi xiàn", dāng shí yóu wēi yě.
及秦始皇平天下,北卻匈奴,筑长城,渡河以阴山为塞。(阴山今安北府北。山海经已有匈奴。周书又曰“正北匈奴以橐驼、白玉为献”,当时犹微也。)
jí qín luàn, liú xiàng xiāng chí zhī jì, wèi huáng biān bèi, chán yú tóu màn shāo shāo dù hé nán, fù qí gù dì. jīn luò jiāo ān huà jùn dì. zhì mò dú, xiōng nú yì qiáng shèng, jǐn fú cóng běi yí, nán yǔ zhū xià wèi dí guó, wéi hàn gāo dì yú bái dēng. jīn yún zhōng jùn dōng nán. dì yīn lóu jìng shuō, hòu qī yǐ zōng nǚ gōng zhǔ, lǚ hòu wén dì fù tōng hé qīn. qí hòu fù dà rù xiāo guān, jīn píng liáng jùn xiāo guān xiàn. shāo huí zhōng gōng. jīn fú fēng jùn jiè. yú shì zhì xì liǔ jí mén bà shàng sān jūn yǐ bèi yān. nà cháo cuò shuō, zhào rén shí sāi xià, zhōng jǐng dì shí, bù wéi dà huàn.
及秦乱,刘项相持之际,未遑边备,单于头曼稍稍渡河南,复其故地。(今洛交、安化郡地。)至冒顿,匈奴益强盛,尽服从北夷,南与诸夏为敌国,围汉高帝於白登。(今云中郡东南。)帝因娄敬说,后妻以宗女公主,吕后、文帝复通和亲。其后复大入萧关,(今平凉郡萧关县。)烧回中宫。(今扶风郡界。)於是置细柳、棘门、霸上三军以备焉。纳晁错说,召人实塞下,终景帝时,不为大患。
wǔ dì yīn wáng huī yì yòu chán yú rù sāi, bù kè, zì ěr qīn dào yóu shén. wèi qīng huò qù bìng lèi suì qióng tǎo, jǐn xǐ mò běi yǐ. hàn jìng yòu zhì yú yīn shān, kāi hé xī, zhì jiǔ quán děng jùn jīn jùn yǐ gé jué qiāng hú, suì tōng xī yù. xuān dì shí, qí guó luàn, xián wáng yǐ xià zhēng lì wèi wǔ chán yú, hū hán xié nán yí jìn sāi, cháo hàn wèi fān chén. zhì zhī bēn kāng jū, wèi gān yán shòu zhū miè. chéng dì shí, chán yú yòu lái zhāo, cì yǐ hòu gōng wáng qiáng, chán yú xǐ shén, shàng shū yuàn bǎo sāi shàng gǔ jīn guī chuān jùn yǐ xī zhì dūn huáng, jīn jùn qǐng bà biān bèi sāi lì zú, yǐ xiū tiān zǐ rén mín. láng zhōng hóu yīng xí biān shì, chén shí bù kě.
武帝因王恢议诱单于入塞,不克,自尔侵盗尤甚。卫青、霍去病累岁穷讨,尽徙漠北矣。汉境又至於阴山,开河西,置酒泉等郡(今郡)以隔绝羌胡,遂通西域。宣帝时,其国乱,贤王以下争立为五单于,呼韩邪南移近塞,朝汉为藩臣。郅支奔康居,为甘延寿诛灭。成帝时,单于又来朝,赐以后宫王嫱,单于喜甚,上书愿保塞上谷(今妫川郡)以西至敦煌,(今郡)请罢边备塞吏卒,以休天子人民。郎中侯应习边事,陈十不可。
jí wáng mǎng fǔ zhèng, yì chán yú xǐ yuē zhāng, gǎi hào gōng nú, chán yú fù dà kòu dào. mǎng yòu gǎi hào jiàng nú fú yú, fā bīng tún shù, yì mǎn sān shí wàn, shí dào qióng zhuī, fēn liè wèi shí wǔ chán yú. yán yóu jiàn chén wǔ nán.
及王莽辅政,易单于玺曰章,改号恭奴,单于复大寇盗。莽又改号降奴、服于,发兵屯戍,议满三十万,十道穷追,分裂为十五单于。严尤谏陈五难。
zhì hòu hàn jiàn wǔ èr shí sì nián, qí guó jī yì sǐ hào, fēn wéi nán běi chán yú. qí nán chán yú kuǎn sāi, yuàn yǒng wèi fān bì, gǎn yù běi dí, rù jū yún zhōng, jīn yú lín jùn chán yú fǔ dì. hòu yòu yí jū měi jì. jīn xī hé jùn. zāng gōng děng shàng shū, qǐng suì miè běi xiōng nú, guāng wǔ wù yù xī rén, bù xǔ. hé dì shí, běi chán yú wèi dòu xiàn pò miè. ān dì shí, nán chán yú lǚ bèi xiān bēi qīn lüè. líng xiàn zhī jì, zhuǎn yòu cuò shāng.
至后汉建武二十四年,其国饥疫死耗,分为南北单于。其南单于款塞,愿永为藩蔽,扞御北狄,入居云中,(今榆林郡单于府地。)后又移居美稷。(今西河郡。)臧宫等上书,请遂灭北匈奴,光武务欲息人,不许。和帝时,北单于为窦宪破灭。安帝时,南单于屡被鲜卑侵掠。灵、献之际,转又挫伤。
wèi wǔ dì suì fēn wéi wǔ bù, zhì yú xī hé lí shí zhū jùn. jīn tài yuán xī hé chāng huà jùn zhī jiān. liú yuán hǎi zé zuǒ xián wáng zhī sūn, ér nán xiōng nú zhǒng wēi yǐ. chū, wū huán hàn wǔ dì shí huò qù bìng jī xiōng nú zuǒ dì, yīn xǐ yú shàng gǔ yú yáng zhī jiān, wèi hàn zhēn chá xiōng nú dòng jìng, shǐ zhì hù wū huán xiào wèi jiān tǒng zhī. zhì hòu hàn, jiàn qiáng shèng, guāng wǔ nà bān biāo cè, yòu zhì xiào wèi. xiàn dì yǐ hòu, kòu lüè zhuǎn shén, jìng wèi cáo gōng suǒ miè. zì huán líng zhī jì, xiān bēi yòu shèng, jǐn yǒu hàn běi xiōng nú gù dì. zhì guāng hé zhōng, qí shuài zhēng lì, guó luàn, ér tán shí huái zhī zhǒng, wèi wén dì shí wéi xiǎo zhǒng xiān bēi kē bǐ néng pò miè. bǐ néng míng dì yǐ hòu guó luàn lí sàn, zhū bù dà rén mù róng tuò bá yǔ wén gèng shèng, bìng chēng dà hào, kuà yǒu zhōng zhōu yān.
魏武帝遂分为五部,置於西河、离石诸郡。(今太原、西河、昌化郡之间。)刘元海则左贤王之孙,而南匈奴种微矣。初,乌桓汉武帝时霍去病击匈奴左地,因徙於上谷、渔阳之间,为汉侦察匈奴动静,始置护乌桓校尉监统之。至后汉,渐强盛,光武纳班彪册,又置校尉。献帝以后,寇掠转甚,竟为曹公所灭。自桓、灵之际,鲜卑又盛,尽有汉北匈奴故地。至光和中,其帅争立,国乱,而檀石槐之种,魏文帝时为小种鲜卑轲比能破灭。比能明帝以后国乱离散,诸部大人慕容、拓跋、宇文更盛,并称大号,跨有中州焉。
rú rú zì tuò bá chū xǐ yún zhōng, jí yǒu zhǒng luò, hòu wèi tài wǔ shén zhōng qiáng shèng, yòu jǐn yǒu xiōng nú gù dì. qí zhǔ shè lún shǐ hào kè hán, yóu yán huáng dì, yǐ hòu cháng yǔ hòu wèi wèi dí guó. míng dì xī píng yǐ hòu, qí guó zhǔ zhēng lì, dà luàn. dōng xī wèi zhī shí, tū jué jì qiáng, rú rú zhǔ bēn xī wèi, xī bèi zhū miè.
蠕蠕自拓跋初徙云中,即有种落,后魏太武神中强盛,又尽有匈奴故地。其主社仑始号可汗,犹言皇帝,以后常与后魏为敌国。明帝熙平以后,其国主争立,大乱。东、西魏之时,突厥既强,蠕蠕主奔西魏,悉被诛灭。
zì rú rú shuāi ruò, tū jué jiàn shèng, zhì xī wèi dà tǒng zhōng, dà pò rú rú, yòu jǐn yǒu xiōng nú gù dì. qí zhǔ tǔ mén hào kè hán, yóu gǔ zhī chán yú yě. běi qí hòu zhōu zhēng jié hūn yīn, qīng fǔ cáng shì zhī. zhì dà luó biàn shā bō lüè, fēn wéi èr guó. dà luó biàn zhī hòu wèi xī tū jué yān. suí wén dì kāi huáng zhōng, běn guó huāng luàn, qí zhǔ rǎn gàn cháo suí, bìng xǐ zhǒng luò yú shuò zhōu jí xià shèng èr zhōu zhī jiān. shuò jīn mǎ yì jùn, xià jīn shuò fāng jùn, shèng jīn yú lín jùn. yáng dì qīn xìng qí bù. qí hòu shǐ bì kè hán wéi dì yú yàn mén, yīn suí luàn, huá rén bēn còu, yòu gèng qiáng shèng, kòng xián bǎi wàn, shì líng zhōng xià.
自蠕蠕衰弱,突厥渐盛,至西魏大统中,大破蠕蠕,又尽有匈奴故地。其主土门号可汗,犹古之单于也。北齐、后周争结婚姻,倾府藏事之。至大逻便、沙钵略,分为二国。大逻便之后为西突厥焉。隋文帝开皇中,本国荒乱,其主染干朝隋,并徙种落於朔州及夏、胜二州之间。(朔今马邑郡,夏今朔方郡,胜今榆林郡。)炀帝亲幸其部。其后始毕可汗围帝於雁门,因隋乱,华人奔凑,又更强盛,控弦百万,势凌中夏。
dà táng wǔ dé zhōng, kòu yuán zhōu. jīn píng liáng jùn. zhēn guān chū, xié lì yòu zhì wèi qiáo. sì nián, lǐ jìng miè qí guó, líng zhōu jīn líng wǔ jùn zǒng guǎn zhāng bǎo xiāng qín xié lì xiàn yān. tài zōng nà wēn yàn bó yì, zhì qí yú zhǒng yú hé nán shuò fāng zhī dì. qí hòu zī fán, fēn wéi liù zhōu. zhì ā shǐ nà yuán zhēn, pàn hái gù dì. kāi yuán chū, běn luò luàn, yòu qǐng xiáng, fù chù hé nán, é yòu pàn qù. qí xī tū jué, zì suí kāi huáng zhōng guó luàn, gè zì wèi yī guó. dà yè mò, xī tū jué bèi běi tū jué suǒ miè. běi tū jué, wǔ tài hòu sì shèng chū, qí zhǔ mò chuài kòu dìng zhào èr zhōu, dìng jīn bó líng jùn, zhào jīn zhào jùn. dà shā lüě ér qù.
大唐武德中,寇原州。(今平凉郡。)贞观初,颉利又至渭桥。四年,李靖灭其国,灵州(今灵武郡)总管张宝相擒颉利献焉。太宗纳温彦博议,置其馀种於河南、朔方之地。其后滋繁,分为六州。至阿史那元珍,叛还故地。开元初,本落乱,又请降,复处河南,俄又叛去。其西突厥,自隋开皇中国乱,各自为一国。大业末,西突厥被北突厥所灭。北突厥,武太后嗣圣初,其主默啜寇定、赵二州,(定今博陵郡,赵今赵郡。)大杀掠而去。
zì sān dài yǐ huán, běi dí shèng shuāi kě lüè ér jì. qí xiǎo guó zhě, shí yǒu qīn rǎo bù wéi dà huàn zhě, zé bù xiá lù yān. wéi qì dān wǔ tài hòu wàn suì tōng tiān chū, qí shuài lǐ jìn zhōng sūn wàn róng xiàn yíng zhōu, jīn liǔ chéng jùn. zì chēng wéi kè hán, sī nóng qīng má rén jié děng èr shí bā jiāng, bài yú xī xiá shí huáng zhāng gǔ, rén jié sǐ yān. zéi yòu xiàn jì zhōu, jīn xìn dōu jùn. cì shǐ lù bǎo jī sǐ zhī. xià guān shàng shū píng zhāng shì wáng xiào jié lǜ bīng shí bā wàn, yòu bài méi yú dōng xiá shí. yòu lìng yù shǐ dài fū lóu shī dé lǜ bīng èr shí wàn jù zhī. wàn róng wèi jiā nú suǒ shā, qí dǎng suì kuì.
自三代以还,北狄盛衰可略而纪。其小国者,时有侵扰不为大患者,则不暇录焉。唯契丹、武太后万岁通天初,其帅李尽忠、孙万荣陷营州,(今柳城郡。)自称为可汗,司农卿麻仁节等二十八将,败於西峡石黄獐谷,仁节死焉。贼又陷冀州,(今信都郡。)刺史陆宝积死之。夏官尚书平章事王孝杰率兵十八万,又败没於东峡石。又令御史大夫娄师德率兵二十万拒之。万荣为家奴所杀,其党遂溃。
xiōng nú shàng
匈奴上
xiōng nú, xiān zǔ xià shì zhī yì, yuē chún wéi, yīn shí bēn běi fāng. zhì zhōu mò, qī guó shí, ér yǔ yān zhào qín sān guó wèi biān lín. zhào xiào chéng wáng shǐ lǐ mù bèi xiōng nú, shàn fǔ shì zú, yǐ pián yí zhì lì, shì zū jiē rù mù fǔ, wèi shì zú fèi. rì shā niú xiǎng shì, xí qí shè, jǐn fēng huǒ, duō jiàn dié. yuē yuē:" xiōng nú yǒu lái rù dào zhě, dàn jí zì bèi. gǎn bǔ lǔ zhě zhǎn." ér xiōng nú měi rù, fēng huǒ jǐn hòu, zhé rù shōu bǎo, bù gǎn zhàn. rú shì zhě shù suì, yì bù wáng shī. rán xiōng nú yǐ mù wèi qiè, suī zhào bīng yì yǐ wéi wú jiāng jūn qiè. biān shì jiē yuē:" bù yòng shǎng cì, yuàn dé yī zhàn." yú shì nǎi jù xuǎn chē dé qiān sān bǎi chéng, qí wàn sān qiān pǐ, bǎi jīn zhī shì wǔ wàn rén, gòu zhě shí wàn, gòu, zhāng yě. yīn gōng dòu fǎn. zhāng gōng nǔ yě. xī lēi xí zhàn. dà zòng xù mù, rén zhòng mǎn yě. xiōng nú xiǎo rù, yáng běi bù shèng, yǐ shù qiān rén wěi zhī. chán yú wén zhī, lǜ zhòng lái rù kòu. lǐ mù zhāng zuǒ yòu yì jī, dà pò zhī, shā xiōng nú shí yú wàn qí, miè chān lán, hú yě. chān, chù lián fǎn. lán, lǔ gān fǎn. pò dōng hú jiàng lín hú, chán yú bēn zǒu. shí yú suì xiōng nú bù gǎn jìn zhào biān chéng.
匈奴,先祖夏氏之裔,曰淳维,殷时奔北方。至周末,七国时,而与燕、赵、秦三国为边邻。赵孝成王使李牧备匈奴,善抚士卒,以便宜置吏,市租皆入幕府,为士卒费。日杀牛享士,习骑射,谨烽火,多间谍。约曰:“匈奴有来入盗者,但急自备。敢捕虏者斩。”而匈奴每入,烽火谨候,辄入收保,不敢战。如是者数岁,亦不亡失。然匈奴以牧为怯,虽赵兵亦以为吾将军怯。边士皆曰:“不用赏赐,愿得一战。”於是乃具选车得千三百乘,骑万三千匹,百金之士五万人,彀者十万,(彀,张也。音工豆反。张弓弩也。)悉勒习战。大纵畜牧,人众满野。匈奴小入,佯北不胜,以数千人委之。单于闻之,率众来入寇。李牧张左右翼击,大破之,杀匈奴十馀万骑,灭襜褴,(胡也。襜,处廉反。褴,鲁甘反。)破东胡、降林胡,单于奔走。十馀岁匈奴不敢近赵边城。
hòu qín miè liù guó, ér shǐ huáng dì shǐ méng tián jiāng shù shí wàn rén zhī zhòng, běi jī hú, xī zhú chū sài, shōu hé nán dì, dù hé, yǐ yīn shān wèi sāi, zhù sì shí sì xiàn chéng lín hé, xǐ zhé shù yǐ chōng zhī. yǒu zuì zhé hé xǐ zhě, jīn xǐ jū zhī. ér tōng zhí dào, zì jiǔ yuán jīn jiǔ yuán jùn zhì yún yáng, yīn biān shān xiǎn, qiàn xī gǔ, kě shàn zhě shàn zhī, shàn, bǔ. qǐ lín táo zhì liáo dōng wàn yú lǐ. qín zhī lín táo zài hé zhèng jùn hé zhèng xiàn, jí cháng chéng zhī suǒ qǐ.
后秦灭六国,而始皇帝使蒙恬将数十万人之众,北击胡,悉逐出塞,收河南地,渡河,以阴山为塞,筑四十四县城临河,徙谪戍以充之。(有罪谪合徙者,今徙居之。)而通直道,自九原(今九原郡)至云阳,因边山险,堑谿谷,可缮者缮之,(缮,补。)起临洮至辽东万馀里。(秦之临洮在和政郡和政县,即长城之所起。)
xiōng nú chán yú yuē tóu màn, bù shèng qín, běi xǐ. shí yú nián zhì qín luàn, zhū qín suǒ xǐ zhé shù biān zhě jiē fù qù, yú shì fù shāo dù hé, yǔ zhōng guó jiè yú gù sāi. jīn ān huà yán ān píng liáng jùn zhī dì. hòu wèi qí tài zǐ mò dú yǐ míng dí shè shā zhī, ér zì lì wèi chán yú, shí qín èr shì yuán nián. suì dōng xí miè dōng hú wáng, lǔ qí mín zhòng xù chǎn. jì guī, xī jī zǒu ròu zhī, nán bìng lóu fán bái yáng hé nán wáng, lóu fán yǐ jù qián. bái yáng, wèi xiáng suǒ zài. yí jīn shuò fāng xīn qín děng jùn zhī dì. qīn yàn dài, xī fù shōu qín suǒ shǐ méng tián suǒ duó xiōng nú dì zhě, yǔ hàn guān gù hé nán sāi, zhì cháo nà fū shī. cháo nà jīn ān dìng jùn lín jīng xiàn. fū shī jīn yán ān jùn fū shī xiàn. shì shí hàn fāng yǔ xiàng yǔ xiāng jù, zhōng guó bà yú bīng gé, gù mò dú dé zì qiáng, kòng xián zhī shì sān shí yú wàn. zì chún wéi yǐ zhì tóu màn qiān yǒu yú suì, shí dà shí xiǎo, bié sàn fēn lí, shàng yǐ, shàng, jiǔ yuǎn yě. qí shì chuán bù kě dé ér cì. rán zhì mò dú, ér xiōng nú zuì qiáng dà, jǐn fú cóng běi yí, ér nán yǔ zhū xià wèi dí guó, qí shì xìng guān hào kě dé ér jì yún.
匈奴单于曰头曼,不胜秦,北徙。十馀年至秦乱,诸秦所徙谪戍边者皆复去,於是复稍渡河,与中国界於故塞。(今安化、延安、平凉郡之地。)后为其太子冒顿以鸣镝射杀之,而自立为单于,(时秦二世元年。)遂东袭灭东胡王,虏其民众畜产。既归,西击走月氏,南并楼烦、白羊河南王,(楼烦已具前。白羊,未详所在。疑今朔方、新秦等郡之地。)侵燕代,悉复收秦所使蒙恬所夺匈奴地者,与汉关故河南塞,至朝那、肤施。(朝那今安定郡临泾县。肤施今延安郡肤施县。)是时汉方与项羽相距,中国罢於兵革,故冒顿得自强,控弦之士三十馀万。自淳维以至头曼千有馀岁,时大时小,别散分离,尚矣,(尚,久远也。)其世传不可得而次。然至冒顿,而匈奴最强大,尽服从北夷,而南与诸夏为敌国,其世姓官号可得而记云。
chán yú xìng luán dī shì, àn hòu hàn shǐ, nán chán yú bǐ xìng xū lián dī. suī xiāng jì yǒu yì, ér qí yīn xiāng lèi. luán, lì quán fǎn. dī, dīng xī fǎn. qí guó chēng zhī yuē" chēng lí gū tú chán yú". chēng, zhàng gēng fǎn. xiōng nú wèi tiān wèi" chēng lí", wèi zi wèi" gū tú", chán yú zhě, guǎng dà zhī mào yě, yán qí xiàng tiān chán yú rán yě. zhì zuǒ yòu xián wáng, zuǒ yòu gǔ lí, gǔ yīn lù. lí, lú xī fǎn. zuǒ yòu dà jiàng, zuǒ yòu dà dū wèi, zuǒ yòu dà dàng hù, zuǒ yòu gǔ dōu hóu. xiōng nú wèi xián yuē" tú qí", gù cháng yǐ tài zǐ wèi zuǒ tú qí wáng. zì zuǒ yòu xián wáng yǐ xià zhì dàng hù, dà zhě wàn yú qí, xiǎo zhě shù qiān, fán èr shí sì zhǎng, lì hào yuē" wàn qí". qí dà chén jiē shì guān. hū yǎn shì, lán shì, yán shī gǔ yuē:" hū yǎn, jí jīn xiān bēi xìng hū yán zhě shì yě. lán xìng jīn yì yǒu zhī." qí hòu yǒu xū bo shì, cǐ sān xìng, qí guì zhǒng yě. zhū zuǒ wáng jiāng jū dōng fāng, zhí shàng gǔ yǐ dōng, zhí, dāng yě. qí xià bìng tóng. jīn guī chuān jùn zhī dōng. jiē huì mò cháo xiǎn yòu wáng jiāng jū xī fāng, zhí shàng jùn yǐ xī, jīn shàng jùn luò jiāo yán ān xián níng jùn zhī xī. jiē dī qiāng, ér chán yú tíng zhí dài yún zhōng. jīn yún zhōng chán yú ān biān jùn zhī běi. gè yǒu fèn dì, zhú shuǐ cǎo yí xǐ. ér zuǒ yòu xián wáng zuǒ yòu gǔ lí zuì wéi dà guó, zuǒ yòu gǔ dōu hóu fǔ zhèng. zhū èr shí sì zhǎng, yì gè zì zhì qiān zhǎng bǎi zhǎng shén zhǎng bì xiǎo wáng bì, pín yí fǎn. xiāng dū wèi dàng hù qiě qú zhī shǔ. qiě, zi yú fǎn. jīn jǔ qú xìng, gài běn yīn cǐ guān yě. suì zhēng yuè, zhū zhǎng shǎo huì chán yú tíng, cí. wǔ yuè, dà huì lóng chéng, jì qí xiān tiān dì guǐ shén. qiū, mǎ féi, dà huì dài lín, kè xiào rén chù jì. xiōng nú qiū shè bā yuè zhōng huì jì chù yě. dài zhě rào yě, yán rào lín mù ér jì yě. xiān bēi zhī sú, zì gǔ xiāng chuán, qiū tiān zhī jì, wú lín mù zhě shàng shù liǔ zhī, zhòng qí chí rào sān zhōu nǎi zhǐ. cǐ qí yí fǎ. jì zhě, rén chù zhī shù. dài yīn dài. qí xíng fǎ, bá rèn chǐ zhě sǐ, zuò dào zhě mò rù qí jiā yǒu xiǎo zuì zhě yà, yà zhě, wèi niǎn lì qí gǔ jié, ruò jīn zhī yàn huái zhě yě. dà zhě sǐ. yù jiǔ zhě bù mǎn shí rì, yī guó zhī qiú bù guò shù rén. ér chán yú cháo chū yíng, bài rì zhī shǐ shēng, xī bài yuè. qí zuò, zhǎng zuǒ ér běi xiàng. zuǒ zhě, yǐ zuǒ wèi zūn. rì shàng wù jǐ. qí sòng sǐ, yǒu guān guǒ jīn yín yī qiú, ér wú fēng shù jìn zhāng huà yuē:" xiōng nú míng zhǒng yuē dòu luò." sāng fú jìn xìng chén qiè cóng sǐ zhě, duō zhì shù shí bǎi rén. jǔ shì cháng suí yuè, shèng zhuàng yǐ gōng zhàn, yuè kuī zé tuì bīng. qí gōng zhàn, zhǎn shǒu lǔ cì yī zhī jiǔ, ér suǒ de lǔ huò yīn yǐ yǔ zhī, dé rén yǐ wéi nú bì. gù qí zhàn, rén rén zì wèi qū lì, qū dú yuē qù. qù, xiāng yě. shàn wèi yòu bīng yǐ bāo dí. bāo guǒ qǔ zhī. gù qí zhú lì, rú niǎo zhī jí qí kùn bài, zé wǎ jiě yún sàn yǐ. zhàn ér fú yù sǐ zhě, jǐn dé qí jiā cái.
单于姓挛鞮氏,(按后汉史,南单于比姓虚连鞮。虽相记有异,而其音相类。挛,力全反。鞮,丁奚反。)其国称之曰“撑犁孤涂单于”。(撑,丈庚反。)匈奴谓天为“撑犁”,谓子为“孤涂”,单于者,广大之貌也,言其象天单于然也。置左右贤王,左右谷蠡,(谷音鹿。蠡,卢兮反。)左右大将,左右大都尉,左右大当户,左右骨都侯。匈奴谓贤曰“屠耆”,故常以太子为左屠耆王。自左右贤王以下至当户,大者万馀骑,小者数千,凡二十四长,立号曰“万骑”。其大臣皆世官。呼衍氏,兰氏,(颜师古曰:“呼衍,即今鲜卑姓呼延者是也。兰姓今亦有之。”)其后有须卜氏,此三姓,其贵种也。诸左王将居东方,直上谷以东,(直,当也。其下并同。今妫川郡之东。)接秽貊、朝鲜;右王将居西方,直上郡以西,(今上郡、洛交、延安、咸宁郡之西。)接氐、羌,而单于庭直代、云中。(今云中、单于、安边郡之北。)各有分地,逐水草移徙。而左右贤王、左右谷蠡最为大国,左右骨都侯辅政。诸二十四长,亦各自置千长、百长、什长、裨小王、(裨,频移反。)相、都尉、当户、且渠之属。(且,子馀反。今沮渠姓,盖本因此官也。)岁正月,诸长少会单于庭,祠。五月,大会龙城,祭其先、天地、鬼神。秋,马肥,大会蹛林,课校人畜计。(匈奴秋社八月中会祭处也。蹛者绕也,言绕林木而祭也。鲜卑之俗,自古相传,秋天之祭,无林木者尚竖柳枝,众骑驰绕三周乃止。此其遗法。计者,人畜之数。蹛音带。)其刑法,拔刃尺者死,坐盗者没入其家;有小罪者轧,(轧者,谓辗轹其骨节,若今之厌踝者也。)大者死。狱久者不满十日,一国之囚不过数人。而单于朝出营,拜日之始生,夕拜月。其坐,长左而北向。(左者,以左为尊。)日上戊己。其送死,有棺椁金银衣裘,而无封树(晋张华曰:“匈奴名冢曰豆落。”)丧服;近幸臣妾从死者,多至数十百人。举事常随月,盛壮以攻战,月亏则退兵。其攻战,斩首虏赐一卮酒,而所得卤获因以与之,得人以为奴婢。故其战,人人自为趋利,(趋读曰趣。趣,乡也。)善为诱兵以包敌。(包裹取之。)故其逐利,如鸟之集;其困败,则瓦解云散矣。战而扶轝死者,尽得其家财。
shì shí hàn chū dìng, xǐ hán wáng xìn yú dài, dōu mǎ yì. jīn mǎ yì jùn dì. xiōng nú dà gōng wéi mǎ yì, hán wáng xìn jiàng xiōng nú. xiōng nú dé xìn, yīn yǐn bīng nán yú jù zhù, gōng tài yuán, zhì jìn yáng xià. jīn tài yuán fǔ. gāo dì zì jiāng bīng wǎng jī zhī. yú shì mò dú yáng bài zǒu, yòu hàn bīng. hàn xī bīng sān shí èr wàn běi zhú zhī. gāo dì xiān zhì píng chéng, zài jīn yún zhōng jùn. bù bīng wèi jǐn dào, mò dú guǒ chū jīng bīng sān shí yú wàn qí wéi gāo dì yú bái dēng, qī rì, bái dēng zài píng chéng dōng nán shí yú lǐ. gāo dì nǎi shǐ shǐ xián hòu yí yān zhī, mò dú suì yǐn bīng qù, hàn yì bà guī.
是时汉初定,徙韩王信於代,都马邑。(今马邑郡地。)匈奴大攻围马邑,韩王信降匈奴。匈奴得信,因引兵南逾句注,攻太原,至晋阳下。(今太原府。)高帝自将兵往击之。於是冒顿佯败走,诱汉兵。汉悉兵三十二万北逐之。高帝先至平城,(在今云中郡。)步兵未尽到,冒顿果出精兵三十馀万骑围高帝於白登,七日,(白登在平城东南十馀里。)高帝乃使使閒厚遗阏氏,冒顿遂引兵去,汉亦罢归。
shì shí mò dú bīng qiáng, shù kǔ běi biān, dì huàn zhī, wèn liú jìng. jìng yuē:" tiān xià chū dìng, shì zú bà yú bīng gé, wèi kě yǐ wǔ fú yě. mò dú shā fù, qī qún mǔ, yǐ lì wèi wēi, wèi kě yǐ xìn yì shuō yě. dú kě yǐ jì jiǔ yuǎn zǐ sūn wèi chén yǐ. bì xià chéng néng yǐ cháng gōng zhǔ qī chán yú, hòu fèng yí zhī, bǐ zhī hàn nǚ sòng hòu, mán yí bì mù yǐ wéi yān zhī, shēng zǐ bì wèi tài zǐ, dài lì wèi chán yú yě. hé zhě? tān hàn zhòng bì yě. bì xià yǐ suì shí hàn suǒ yú bǐ suǒ xiān shù wèn yí, shǐ biàn shì fěng yù yǐ lǐ jié. mò dú zài, gù wèi zǐ xù sǐ, zé wài sūn wèi chán yú. qǐ céng wén wài sūn gǎn yǔ dà fù kàng lǐ zāi? kě wú zhàn yǐ jiàn chén yě." gāo dì yuē:" shàn." shǐ jìng wǎng jié hé qīn zhī yuē. jìng cóng xiōng nú lái, yīn yán" xiōng nú hé nán bái yáng lóu fán, qù cháng ān jìn zhě qī bǎi lǐ, qīng qí yī rì yī yè kě yǐ zhì. qín zhōng xīn pò, shǎo rén, dì féi ráo, kě yì shí zhī. fū zhū hóu chū qǐ shí, fēi qí zhū tián, chǔ zhāo qū jǐng mò xìng. jīn bì xià suī dōu guān zhōng, shí shǎo rén. běi jìn hú kòu, dōng yǒu liù guó qiáng zú, yī rì yǒu biàn, bì xià wèi dé ān zhěn ér wò yě. chén yuàn xǐ qí zhū tián, chǔ zhāo qū jǐng, yān zhào hán wèi hòu, jí háo jié míng jiā yú guān zhōng. wú shì kě yǐ bèi hú, zhū hóu yǒu biàn, yì zú lǜ yǐ dōng fá. cǐ qiáng běn ruò mò zhī shù yě." dì yuē:" shàn." nǎi cóng jìng yì, xǐ shí yú wàn kǒu. shì hòu mò dú cháng wǎng lái qīn dào dài dì, jīn ān biān jí mǎ yì jùn zhī běi jìng shì. gāo dì huàn zhī, nǎi shǐ liú jìng fèng zōng shì nǚ wēng zhǔ wèi chán yú yān zhī. zhū wáng nǚ yuē wēng zhǔ zhě, yán qí fù zì zhǔ hūn yě. è, yú yān fǎn. shì yīn zhī.
是时冒顿兵强,数苦北边,帝患之,问刘敬。敬曰:“天下初定,士卒罢於兵革,未可以武服也。冒顿杀父,妻群母,以力为威,未可以信义说也。独可以计久远子孙为臣矣。陛下诚能以长公主妻单于,厚奉遗之,彼知汉女送厚,蛮夷必慕以为阏氏,生子必为太子,代立为单于也。何者?贪汉重币也。陛下以岁时汉所馀彼所鲜数问遗,使辩士讽谕以礼节。冒顿在,固为子婿;死,则外孙为单于。岂曾闻外孙敢与大父抗礼哉?可无战以渐臣也。”高帝曰:“善。”使敬往结和亲之约。敬从匈奴来,因言”匈奴河南白羊、楼烦,去长安近者七百里,轻骑一日一夜可以至。秦中新破,少人,地肥饶,可益实之。夫诸侯初起时,非齐诸田,楚昭、屈、景莫兴。今陛下虽都关中,实少人。北近胡寇,东有六国强族,一日有变,陛下未得安枕而卧也。臣愿徙齐诸田,楚昭、屈、景,燕、赵、韩、魏后,及豪杰名家於关中。无事可以备胡,诸侯有变,亦足率以东伐。此强本弱末之术也。”帝曰:“善。”乃从敬议,徙十馀万口。是后冒顿常往来侵盗代地,(今安边及马邑郡之北境是。)高帝患之,乃使刘敬奉宗室女翁主为单于阏氏。(诸王女曰翁主者,言其父自主昏也。阏,於焉反。氏音支。)
xiào huì gāo hòu shí, mò dú jìn jiāo, jìn, jiàn yě. nǎi wèi shū, shǐ shǐ yí gāo hòu, cí shén bèi màn. hòu dà nù, zhào chéng xiàng chén píng jí fán kuài jì bù děng yì zhī. kuài yuē:" chén yuàn dé shí wàn zhòng, héng xíng xiōng nú zhōng." wèn bù, bù yuē:" kuài kě zhǎn yě! qián shí xiōng nú wéi gāo dì yú píng chéng, hàn bīng sān shí èr wàn, kuài wèi shàng jiàng jūn, bù néng jiě wéi. tiān xià gē zhī yuē:' píng chéng zhī xià yì chéng kǔ! qī rì bù shí, bù néng gòu nǔ.' jīn gē yín zhī shēng wèi jué, shāng yí zhě fǔ qǐ, fǔ, shǐ yě. ér kuài yù yáo dòng tiān xià, wàng yán yǐ shí wàn zhòng héng xíng, shì miàn mán yě. mán, qī kuáng yě. yīn màn. yòu yīn mò qiān fǎn. qiě yí dí pì rú qín shòu, dé qí shàn yán bù zú xǐ, è yán bù zú nù yě." gāo hòu yuē:" shàn." lìng dà yè zhě zhāng zé bào shū, bēi cí xiè zhī. mò dú dé shū, fù shǐ shǐ lái xiè yuē:" wèi cháng wén zhōng guó lǐ yì, bì xià xìng ér shè zhī." yīn xiàn mǎ, suì hé qīn.
孝惠、高后时,冒顿浸骄,(浸,渐也。)迺为书,使使遗高后,词甚悖慢。后大怒,召丞相陈平及樊哙、季布等议之。哙曰:“臣愿得十万众,横行匈奴中。”问布,布曰:“哙可斩也!前时匈奴围高帝於平城,汉兵三十二万,哙为上将军,不能解围。天下歌之曰:'平城之下亦诚苦!七日不食,不能彀弩。'今歌吟之声未绝,伤痍者甫起,(甫,始也。)而哙欲摇动天下,妄言以十万众横行,是面谩也。(谩,欺诳也。音慢。又音莫千反。)且夷狄譬如禽兽,得其善言不足喜,恶言不足怒也。”高后曰:“善。”令大谒者张泽报书,卑辞谢之。冒顿得书,复使使来谢曰:”未尝闻中国礼义,陛下幸而赦之。”因献马,遂和亲。
zhì xiào wén jí wèi, fù xiū hé qīn zhī shì, ér kòu dào bù yǐ. hàn yì jī yǔ hé qīn shú biàn. gōng qīng jiē yuē:" chán yú xīn pò ròu zhī, chéng shèng, bù kě jī yě. qiě dé xiōng nú dì, zé lǔ fēi kě jū yě, hé qīn shén biàn." hàn xǔ zhī. wén dì qián liù nián, fù qiǎn zōng rén nǚ wèi gōng zhǔ, qī lǎo shàng chán yú wèi yān zhī, mò dú zi, míng jī zhōu yě. zōng rén nǚ, yì zhū hóu wáng zhī nǚ yě. shǐ huàn zhě yàn rén zhōng xíng shuō fù gōng zhǔ. xìng zhōng xíng, míng shuō. xíng yīn hú láng fǎn. shuō dú wéi yuè. shuō bù yù xíng, hàn qiáng shǐ zhī. shuō yuē:" bì wǒ yě, wèi hàn huàn zhě." zhōng xíng shuō jì zhì, yīn jiàng chán yú, chán yú ài xìng zhī. chū, chán yú hǎo hàn zēng xù shí wù, zhōng xíng shuō yuē:" xiōng nú rén zhòng bù néng dāng hàn zhī yī jùn, rán suǒ yǐ qiáng zhī zhě, yǐ yī shí yì, wú yǎng yú hàn yě. jīn chán yú biàn sú hǎo hàn wù, hàn wù bù guò shén èr, zé xiōng nú jǐn guī yú hàn yǐ. qí dé hàn zēng xù, yǐ chí cǎo jí zhōng, yī cōng jiē liè bì, yǐ shì bù rú zhān qiú jiān shàn yě. dé hàn shí wù jiē qù zhī, qù, qì yě. yǐ shì bù rú dòng lào zhī biàn měi yě." dòng, rǔ zhī yě. yīn zhí yòng fǎn. yú shì shuō jiào chán yú zuǒ yòu shū jì, yǐ jì shí qí rén zhòng xù mù. zì shì zhī hòu, hàn shǐ yù biàn lùn zhě, zhōng xíng shuō bì qióng zhī. rì yè jiào chán yú hòu lì hài chù.
至孝文即位,复修和亲之事,而寇盗不已。汉议击与和亲孰便。公卿皆曰:“单于新破月氏,乘胜,不可击也。且得匈奴地,泽卤非可居也,和亲甚便。”汉许之。文帝前六年,复遣宗人女为公主,妻老上单于为阏氏,(冒顿子,名稽粥也。宗人女,亦诸侯王之女也。)使宦者燕人中行说傅公主。(姓中行,名说。行音胡郎反。说读为悦。)说不欲行,汉强使之。说曰:“必我也,为汉患者。”中行说既至,因降单于,单于爱幸之。初,单于好汉缯絮食物,中行说曰:“匈奴人众不能当汉之一郡,然所以强之者,以衣食异,无仰於汉也。今单于变俗好汉物,汉物不过什二,则匈奴尽归於汉矣。其得汉缯絮,以驰草棘中,衣葱皆裂弊,以视不如旃裘坚善也。得汉食物皆去之,(去,弃也。)以视不如湩酪之便美也。”(湩,乳汁也。音直用反。)於是说教单于左右疏记,以计识其人众畜牧。自是之后,汉使欲辩论者,中行说必穷之。日夜教单于候利害处。
shí sì nián, xiōng nú shí sì wàn qí rù cháo nà xiāo guān, lǔ rén mín xù chǎn shén duō, suì zhì péng yáng, jīn péng yuán jùn péng yuán xiàn. shāo huí zhōng gōng, hòu qí zhì yōng jīn fú fēng jùn xiàn. gān quán. hàn gān quán gōng, zài jīn yún yáng xiàn. yú shì wén dì fā chē qiān shèng, shí wàn qí, jūn cháng ān páng yǐ bèi hú kòu. ér bài dōng yáng hóu zhāng xiàng rú wèi dà jiàng jūn děng, dà fā chē qí wǎng jī hú. chán yú liú sāi nèi yuè yú, hàn zhú chū sài jí hái, bù néng yǒu suǒ shā. xiōng nú rì yǐ jiāo, suì rù biān, shā lüě rén mín xù chǎn shén zhòng, yún zhōng liáo dōng zuì shén. dì yòu yí chán yú shū, fù yuē hé qīn shì.
十四年,匈奴十四万骑入朝那、萧关,虏人民畜产甚多,遂至彭阳,(今彭原郡彭原县。)烧回中宫,候骑至雍(今扶风郡县。)甘泉。(汉甘泉宫,在今云阳县。)於是文帝发车千乘,十万骑,军长安旁以备胡寇。而拜东阳侯张相如为大将军等,大发车骑往击胡。单于留塞内月馀,汉逐出塞即还,不能有所杀。匈奴日以骄,岁入边,杀掠人民畜产甚众,云中、辽东最甚。帝又遗单于书,复约和亲事。
dì kǔ xiōng nú wéi huàn, shù wén zhào jiāng lǐ qí zhī xián, shí zhào rén féng táng wèi láng zhōng shǔ zhǎng, wèi láng shǔ zhōng zuì zhǎng. dì yīn wèn táng yuē:" fù lǎo zhī zhī hū?" táng yuē:" qí shàng bù rú lián pō lǐ mù zhī wèi jiāng yě. chén wén shàng gǔ wáng zhě zhī qiǎn jiàng yě, guì ér tuī gǔ, yuē' niè yǐ nèi, guǎ rén zhì zhī niè yǐ wài, jiāng jūn zhì zhī. jūn gōng jué shǎng jiē jué yú wài, guī ér zòu zhī'. cǐ fēi kōng yán yě. chén dà fù yán, lǐ mù zhī wèi zhào jiāng jū biān, jūn shì zhī zū jiē zì yòng xiǎng shì, shǎng cì jué yú wài, bù cóng zhōng fù yě. wěi rèn ér zé chéng gōng, gù lǐ mù nǎi dé jǐn qí zhì néng, shì yǐ běi zhú chán yú, pò dōng hú, miè dàn lín, dàn, dōu gān fǎn. xī yì qiáng qín, nán zhī hán wèi. dàng shì shí, zhào jǐ bó. hòu huì zhào wáng qiān lì, yòng guō kāi chán, ér zhū lǐ mù, shì yǐ wéi qín suǒ miè. jīn chén qiè wén wèi shàng wèi yún zhōng shǒu, qí jūn shì zū jǐn yǐ gěi shì zú, chū sī yǎng qián, wǔ rì yī shā niú, yǐ xiǎng bīn kè jūn lì shè rén, shì yǐ xiōng nú yuǎn bì, bù jìn yún zhōng zhī sāi. lǔ cháng yī rù, shàng shuài chē qí jī zhī, suǒ shā shén zhòng. fū shì zú jǐn jiā rén zǐ, qǐ tián zhōng cóng jūn, ān zhī chǐ jí wǔ fú? zhōng rì lì zhàn, zhǎn shǒu bǔ lǔ, shàng gōng mù fǔ, yī yán bù xiāng yìng, wén lì yǐ fǎ shéng zhī. qí shǎng bù xíng, ér fǎ bì yòng. yú yǐ wéi bì xià fǎ tài míng, shǎng tài qīng, fá tài zhòng. qiě yún zhōng shǒu shàng zuò shàng gōng shǒu lǔ chà liù jí, bì xià xià zhī lì, xuē qí jué, fá zuò zhī. yóu cǐ yán zhī, bì xià suī dé lǐ mù, bù néng yòng yě. chén chéng yú, chù jì huì, sǐ zuì!" wén dì shuō. shì rì lìng táng chí jié shè wèi shàng, fù yǐ wéi yún zhōng shǒu, ér bài táng wèi chē qí dū wèi, zhǔ zhōng wèi jí jùn guó chē shì. chē qí zhī shì.
帝苦匈奴为患,数闻赵将李齐之贤,时赵人冯唐为郎中署长,(为郎署中最长。)帝因问唐曰:“父老知之乎?”唐曰:“齐尚不如廉颇、李牧之为将也。臣闻上古王者之遣将也,跪而推毂,曰'闑以内,寡人制之;闑以外,将军制之。军功爵赏皆决於外,归而奏之'。此非空言也。臣大父言,李牧之为赵将居边,军市之租皆自用飨士,赏赐决於外,不从中覆也。委任而责成功,故李牧乃得尽其智能,是以北逐单于,破东胡,灭澹林,(澹,都甘反。)西抑强秦,南支韩、魏。当是时,赵几伯。后会赵王迁立,用郭开谗,而诛李牧,是以为秦所灭。今臣窃闻魏尚为云中守,其军市租尽以给士卒,出私养钱,五日一杀牛,以飨宾客军吏舍人,是以匈奴远避,不近云中之塞。虏尝一入,尚帅车骑击之,所杀甚众。夫士卒尽家人子,起田中从军,安知尺籍伍符?终日力战,斩首捕虏,上功幕府,一言不相应,文吏以法绳之。其赏不行,而法必用。愚以为陛下法太明,赏太轻,罚太重。且云中守尚坐上功首虏差六级,陛下下之吏,削其爵,罚作之。由此言之,陛下虽得李牧,不能用也。臣诚愚,触忌讳,死罪!”文帝说。是日令唐持节赦魏尚,复以为云中守,而拜唐为车骑都尉,主中尉及郡国车士。(车骑之士。)
shí jiǎ yì lùn biān shì yuē:" tiān xià zhī shì fāng dào xuán, yuàn bì xià shǎo shěng zhī. fán tiān zǐ zhě, tiān xià zhī shǒu yě. mán yí zhě, tiān xià zhī zú yě. mán yí zhēng lìng, shì zhǔ shàng zhī cāo yě tiān zǐ gòng gòng, shì chén xià zhī lǐ yě. zú fǎn jū shàng, shǒu gù jū xià, shì dào xuán zhī shì yě. tiān xià dào xuán, mò zhī néng jiě, yóu wèi guó yǒu rén hū? fēi dàn dào xuán ér yǐ yě. gǔ zhī zhèng yì, dōng xī nán běi, gǒu zhōu chē zhī suǒ dá, rén jī zhī suǒ zhì, mò bù lǜ fú, ér hòu chēng huáng. jīn chēng hào shén měi, ér shí bù chū cháng chéng. bǐ fēi tè bù fú yě, yòu dà bù jìng, biān cháng bù níng, zhōng cháng bù jìng, pì rú fú hǔ, jiàn biàn bì dòng, jiāng hé shí yǐ. chén qiè liào xiōng nú kòng xián dà shuài liù wàn qí, wǔ kǒu ér chū jiè zú yī rén, wǔ liù sān shí, cǐ jí hù kǒu sān shí wàn ěr, wèi jí hàn qiān dàn dà xiàn yě. ér nǎi gǎn suì yán qīn dào, lǚ yù kàng lǐ, fáng hài dì yì, shén fēi dào yě. bì xià hé bù néng wéi cǐ lì yī guān, zhì yī lì yǐ zhǔ xiōng nú, suī yǐ qiān dàn jū zhī kě yě. lìng zhōng guó rì lǐ, xiōng nú rì wēi, jiāng bì yǐ xiōng nú zhī zhòng wèi hàn chén rén, zhì zhī lìng qiān jiā ér wèi yī guó, chù zhī sài wài, zì lǒng xī yán ān zhì liáo dōng, gè yǒu fèn dì, yǐ shǐ biān bèi, ròu zhī guàn yǔ zhī biàn jiē shǔ zhī. yǔ yīn yǔ. qí zhì jùn, rán hòu bà róng xiū biān rén tiān xià zhī bīng, dì zhī wēi dé, nèi háng wài xìn, sì huāng yuè fú yǐ. bù rán, bù dà xīng bù zú yǐ páng wǔ zǒu jí, shù shí wàn zhī zhòng jī yú běi fāng, tiān xià ān dé shí ér kuì zhī! ér lín zhòng kùn zé nán wéi gōng yǐ." dì bù néng yòng.
时贾谊论边事曰:“天下之势方倒悬,愿陛下少省之。凡天子者,天下之首也。蛮夷者,天下之足也。蛮夷徵令,是主上之操也;天子共贡,是臣下之礼也。足反居上,首顾居下,是倒悬之势也。天下倒悬,莫之能解,犹为国有人乎?非但倒悬而已也。古之正义,东西南北,苟舟车之所达,人迹之所至,莫不率服,而后称皇。今称号甚美,而实不出长城。彼非特不服也,又大不敬,边长不宁,中长不静,辟如伏虎,见便必动,将何时已。臣窃料匈奴控弦大率六万骑,五口而出介卒一人,五六三十,此即户口三十万耳,未及汉千石大县也。而乃敢岁言侵盗,屡欲亢礼,妨害帝义,甚非道也。陛下何不能为此立一官,置一吏以主匈奴,虽以千石居之可也。令中国日理,匈奴日危,将必以匈奴之众为汉臣人,制之令千家而为一国,处之塞外,自陇西、延安至辽东,各有分地,以使边备,月氏、灌窳之变皆属之。(窳音庾。)其置郡,然后罢戎休边人天下之兵,帝之威德,内行外信,四荒悦服矣。不然,不大兴不足以旁午走急,数十万之众积於北方,天下安得食而馈之!而临重困则难为工矣。”帝不能用。
hòu sì nián, lǎo shàng chán yú sǐ, zi jūn chén chán yú lì, ér zhōng xíng shuō fù shì zhī. hàn fù yǔ xiōng nú hé qīn. jūn chén chán yú lì suì yú, xiōng nú fù jué hé qīn, dà rù shàng jùn yún zhōng, yún zhōng jīn chán yú fǔ yú lín jùn zhī dì. suǒ shā lüě shén zhòng. yú shì hàn zhì sān jiāng jūn, jūn cháng ān xī xì liǔ wèi běi jí mén bà shàng yǐ bèi hú. hú qí rù dài jù zhù biān, fēng huǒ tōng yú gān quán cháng ān shù yuè.
后四年,老上单于死,子军臣单于立,而中行说复事之。汉复与匈奴和亲。军臣单于立岁馀,匈奴复绝和亲,大入上郡、云中,(云中今单于府榆林郡之地。)所杀掠甚众。於是汉置三将军,军长安西细柳、渭北棘门、霸上以备胡。胡骑入代句注边,烽火通於甘泉、长安数月。
shì shí xiōng nú qiáng, shù kòu biān, shàng fā bīng yǐ yù zhī. tài zǐ jiā lìng cháo cuò shàng yán bīng shì, yuē:" chén wén hàn xìng yǐ lái, hú lǔ shù rù biān dì, xiǎo rù zé xiǎo lì, dà rù zé dà lì. qiè wén zhàn shèng zhī wēi, mín qì bǎi bèi bài bīng zhī zú, mò shì bù fù. zì gāo hòu yǐ lái, xiōng nú sān rù lǒng xī, gōng chéng tú yì, qū lüè xù chǎn, mín qì pò shāng, wú yǒu shèng yì. jīn zī lǒng xī zhī lì, lài shè jì zhī shén líng, fèng bì xià zhī míng zhào, hé jí shì zú, dǐ lì qí jié, qǐ pò shāng zhī mín yǐ dāng chéng shèng zhī xiōng nú, yòng shǎo jī zhòng, shā yī wáng, bài qí zhòng ér dà yǒu lì. fēi lǒng xī zhī mín yǒu yǒng qiè, nǎi jiāng lì zhī zhì qiǎo zhuō yì yě. gù bīng fǎ yuē:' yǒu bì shèng zhī jiāng, wú bì shèng zhī mín.' yáo cǐ guān zhī, ān biān jìng, lì gōng míng, zài yú liáng jiàng, bù kě bù zé yě. chén yòu wén yòng bīng lín zhàn hé rèn zhī jí zhě sān: yī yuē de dì xíng, èr yuē zú fú xí, sān yuē qì yòng lì. bīng fǎ yuē: zhàng wǔ zhī gōu, jiàn chē zhī shuǐ, jiàn, jìn yě. jiàn yīn zi lián fǎn. shān lín jī shí, jīng chuān qiū fù, cǎo mù suǒ zài, cǐ bù bīng zhī dì yě, chē qí èr bù dàng yī. tǔ shān qiū líng, màn yǎn xiāng shǔ, píng yuán guǎng yě, cǐ chē qí zhī dì yě, bù bīng shí bù dàng yī. píng líng xiāng yuǎn, chuān gǔ jū xián, yǎng gāo lín xià, cǐ gōng nǔ zhī dì yě, duǎn bīng bǎi bù dàng yī. liǎng zhèn xiāng jìn, píng dì qiǎn cǎo, kě qián kě hòu, cǐ cháng jǐ zhī dì yě, jiàn dùn sān bù dàng yī. huán wěi zhú xiāo, cǎo mù méng lóng, zhī yè mào jiē, cǐ máo chán zhī dì yě, chán, tiě pá duǎn bīng. chán, shì lián fǎn. cháng jǐ èr bù dàng yī. qū dào xiāng fú, xiǎn è xiāng báo, cǐ jiàn dùn zhī dì yě, gōng nǔ sān bù dàng yī. shì bù xuǎn liàn, zú bù fú xí, qǐ jū bù jīng, dòng jìng bù jí, qū lì fú jí, bì nàn bù bì, qián jī hòu jiě, yǔ jīn gǔ zhī zhǐ xiāng shī, cǐ bù xí lēi zú zhī guò yě, bǎi bù dàng shí. bīng bù wán lì, yǔ kōng shǒu tóng jiǎ bù jiān mì, yǔ tǎn xī tóng nǔ bù kě yǐ jí yuǎn, yǔ duǎn bīng tóng shè bù néng zhōng, yǔ wú shǐ tóng zhōng bù néng rù, yǔ wú zú tóng: cǐ jiāng bù xǐng bīng zhī huò yě, wǔ bù dàng yī. gù bīng fǎ yuē: qì xiè bù lì, yǐ qí zú yǔ dí yě zú bù kě yòng, yǐ qí jiāng yǔ dí yě jiāng bù zhī bīng, yǐ qí zhǔ yǔ dí yě jūn bù zé jiāng, yǐ qí guó yǔ dí yě. sì zhě, bīng zhī zhì yào yě. chén yòu wén xiǎo dà yì xíng, qiáng ruò yì shì, xiǎn yì yì bèi. fū bēi shēn yǐ shì qiáng, xiǎo guó zhī xíng yě hé xiǎo yǐ gōng dà, dí guó zhī xíng yě yǐ mán yí gōng mán yí, zhōng guó zhī xíng yě. jīn xiōng nú dì xíng jì yì yǔ zhōng guó yì. shàng xià shān bǎn, chū rù xī jiàn, zhōng guó zhī mǎ fú yǔ yě xiǎn dào qīng cè, qiě chí qiě shè, zhōng guó zhī qí fú yǔ yě fēng yǔ bà láo, jī kě bù kùn, zhōng guó zhī rén fú yǔ yě: cǐ xiōng nú zhī zhǎng jì yě. ruò fú píng yuán yì dì, qīng chē tū qí, zé xiōng nú zhī zhòng yì náo luàn yě jìn nǔ cháng jǐ, shè shū jí yuǎn, zé xiōng nú zhī gōng fú néng gé yě jiān jiǎ lì rèn, cháng duǎn xiāng zá, yóu nǔ wǎng lái, shén wǔ jù qián, zé xiōng nú zhī bīng fú néng dāng yě cái guān qí shè zhī guān. zōu fā, zōu wèi shǐ zhī shàn zhě yě. shǐ dào tóng de, yán qí miào shè. zé xiōng nú zhī gé sì yǐ mù pí wèi kǎi. mù jiàn yǐ mù bǎn wèi dùn. fú néng zhī yě xià mǎ dì dòu, jiàn jǐ jiāo jiē, qù jiù xiāng báo, zé xiōng nú zhī zú fú néng gěi yě: gěi wèi xiāng lián jí. cǐ zhōng guó zhī zhǎng jì yě. yǐ cǐ guān zhī, xiōng nú zhī zhǎng jì sān, zhōng guó zhī zhǎng jì wǔ. bì xià yòu xìng shù shí wàn zhī zhòng, yǐ zhū shù wàn zhī xiōng nú, zhòng guǎ zhī jì, yǐ yī jī shí zhī shù yě. suī rán, bīng, xiōng qì zhàn, wēi shì yě. yǐ dà wéi xiǎo, yǐ qiáng wèi ruò, zài fǔ yǎng zhī jiān ěr. jīn jiàng hú yì qú mán yí zhī shǔ lái guī yì zhě, qí zhòng shù qiān, yǐn shí zhǎng jì yǔ xiōng nú tóng, kě cì zhī jiān jiǎ xù yī, jìn gōng lì shǐ, yì yǐ biān jùn zhī liáng qí, lìng míng jiāng néng zhī qí xí sú hé jí qí xīn zhě, yǐ bì xià zhī míng yuē jiāng zhī. jí yǒu xiǎn zǔ, yǐ cǐ dāng zhī píng dì tōng dào, zé yǐ qīng chē cái guān zhì zhī. liǎng jūn xiāng dāng biǎo lǐ, gè yòng qí zhǎng jì, héng jiā zhī yǐ zhòng, héng, héng. cǐ wàn quán zhī shù yě." wén dì jiā zhī, nǎi cì cuò xǐ shū chǒng dá yān.
是时匈奴强,数寇边,上发兵以御之。太子家令晁错上言兵事,曰:“臣闻汉兴以来,胡虏数入边地,小入则小利,大入则大利。窃闻战胜之威,民气百倍;败兵之卒,没世不复。自高后以来,匈奴三入陇西,攻城屠邑,驱掠畜产,民气破伤,无有胜意。今兹陇西之吏,赖社稷之神灵,奉陛下之明诏,和辑士卒,砥砺其节,起破伤之民以当乘胜之匈奴,用少击众,杀一王,败其众而大有利。非陇西之民有勇怯,乃将吏之制巧拙异也。故兵法曰:'有必胜之将,无必胜之民。'繇此观之,安边境,立功名,在於良将,不可不择也。臣又闻用兵临战合刃之急者三:一曰得地形,二曰卒服习,三曰器用利。兵法曰:丈五之沟,渐车之水,(渐,浸也。渐音子廉反。)山林积石,经川丘阜,草木所在,此步兵之地也,车骑二不当一。土山丘陵,曼衍相属,平原广野,此车骑之地也,步兵十不当一。平陵相远,川谷居閒,仰高临下,此弓弩之地也,短兵百不当一。两阵相近,平地浅草,可前可后,此长戟之地也,剑楯三不当一。萑苇竹萧,草木蒙茏,枝叶茂接,此矛鋋之地也,(鋋,铁杷短兵。鋋,市连反。)长戟二不当一。曲道相伏,险阨相薄,此剑楯之地也,弓弩三不当一。士不选练,卒不服习,起居不精,动静不集,趋利弗及,避难不毕,前击后解,与金鼓之指相失,此不习勒卒之过也,百不当十。兵不完利,与空手同;甲不坚密,与袒裼同;弩不可以及远,与短兵同;射不能中,与无矢同;中不能入,与无镞同:此将不省兵之祸也,五不当一。故兵法曰:器械不利,以其卒与敌也;卒不可用,以其将与敌也;将不知兵,以其主与敌也;君不择将,以其国与敌也。四者,兵之至要也。臣又闻小大异形,强弱异势,险易异备。夫卑身以事强,小国之形也;合小以攻大,敌国之形也;以蛮夷攻蛮夷,中国之形也。今匈奴地形技艺与中国异。上下山阪,出入谿涧,中国之马弗与也;险道倾侧,且驰且射,中国之骑弗与也;风雨罢劳,饥渴不困,中国之人弗与也:此匈奴之长技也。若夫平原易地,轻车突骑,则匈奴之众易挠乱也;劲弩长戟,射疏及远,则匈奴之弓弗能格也;坚甲利刃,长短相杂,游弩往来,什伍俱前,则匈奴之兵弗能当也;材官(骑射之官。)驺发,(驺谓矢之善者也。)矢道同的,(言其妙射。)则匈奴之革笥(以木皮为铠。)木荐(以木板为楯。)弗能支也;下马地斗,剑戟交接,去就相薄,则匈奴之足弗能给也:(给谓相连及。)此中国之长技也。以此观之,匈奴之长技三,中国之长技五。陛下又兴数十万之众,以诛数万之匈奴,众寡之计,以一击十之术也。虽然,兵,凶器;战,危事也。以大为小,以强为弱,在俯仰之间耳。今降胡义渠蛮夷之属来归义者,其众数千,饮食长技与匈奴同,可赐之坚甲絮衣,劲弓利矢,益以边郡之良骑,令明将能知其习俗和辑其心者,以陛下之明约将之。即有险阻,以此当之;平地通道,则以轻车材官制之。两军相当表里,各用其长技,衡加之以众,(衡,横。)此万全之术也。”文帝嘉之,乃赐错玺书宠答焉。
cuò fù yán shǒu biān bèi sāi, quàn nóng lì běn, dāng shì jí wù èr shì, yuē:" chén wén qín shí běi gōng hú mò, zhù sāi hé shàng, nán gōng yáng yuè, zhì shù zú yān. qí qǐ bīng ér gōng hú yuè zhě, fēi suǒ yǐ wèi biān dì ér jiù mín sǐ yě, tān lì ér yù guǎng dà yě, gù gōng wèi lì ér tiān xià luàn. qiě fú qǐ bīng ér bù zhī qí shì, zhàn zé wéi rén qín, tún zé zú jī sǐ. fū hú mò zhī dì, jī yīn zhī chù yě, mù pí sān cùn, bīng hòu liù chǐ, shí ròu ér yǐn lào, qí rén mì lǐ, niǎo shòu cuì máo, qí xìng néng hán. néng dú yuē nài. xià tóng. yáng yuè zhī dì shǎo yīn duō yáng, qí rén shū lǐ, niǎo shòu xī máo, qí xìng néng shǔ. qín zhī shù zú bù néng qí shuǐ tǔ, shù zhě sǐ yú biān, shū zhě fèn yú dào. fèn, pū yě. fèn yīn fèn. qín mín jiàn xíng, rú wǎng qì shì, yīn yǐ zhé fā zhī, míng yuē zhé shù. xiān fā lì yǒu zhé jí zhuì xù gǔ rén, hòu yǐ cháng yǒu shì jí zhě, zhuì, zhī shuō fǎn. jiǎ yīn gǔ. yòu hòu yǐ dà fù mǔ fù mǔ cháng yǒu shì jí zhě, hòu rù lǘ, qǔ qí zuǒ. fā zhī qín shí fù chú zhě jū lǘ zhī zuǒ, hòu fā yì bù gōng, fù yì zhī yě. bù shùn, xíng zhě shēn yuàn, yǒu bèi pàn zhī xīn. fán mín shǒu zhàn zhì sǐ ér bù jiàng běi zhě, yǐ jì wèi zhī yě. gù zhàn shèng shǒu gù zé yǒu bài jué zhī shǎng, gōng chéng tú yì zé dé qí cái lǔ yǐ fù jiā shì, gù néng shǐ qí zhòng méng shǐ shí, fù tāng huǒ, shì sǐ rú shēng. jīn qín zhī fā zú yě, yǒu wàn sǐ zhī hài, ér wú zhū liǎng zhī bào, sǐ shì zhī hòu bù dé yī suàn zhī fù, tiān xià míng zhī qí huò liè jí jǐ yě. měng huǒ yuē liè, qǔ yǐ yù ěr. gù chén shèng xíng shù, zhì yú dà zé, wèi tiān xià xiān chàng, tiān xià cóng zhī rú liú shuǐ zhě, qín yǐ wēi jié ér xíng zhī zhī bì yě. hú rén yī shí zhī yè bù zhe yú dì, qí shì yì yǐ rǎo luàn biān jìng. hé yǐ míng zhī? hú rén shí ròu yǐn lào, yī pí máo, fēi yǒu chéng guō tián zhái zhī guī jū, rú fēi niǎo zǒu shòu yú guǎng yě, měi cǎo gān shuǐ zé zhǐ, cǎo jǐn shuǐ jié zé yí. yǐ shì guān zhī, wǎng lái zhuǎn xǐ, shí zhì shí qù, cǐ hú rén zhī shēng yè, ér zhōng guó zhī suǒ yǐ lí nán mǔ yě. jīn shǐ hú rén shù chù zhuǎn mù xíng liè yú sāi xià, huò dāng yàn dài, huò dāng shàng jùn běi dì lǒng xī, běi dì, jīn péng yuán ān huà líng wǔ wǔ yuán děng jùn zhī dì. yǐ hòu bèi sāi zhī zú, zú shǎo zé rù. bì xià bù jiù, zé biān mín jué wàng ér yǒu jiàng dí zhī xīn jiù zhī, shǎo fā zé bù zú, duō fā, yuǎn xiàn cái zhì, zé hú yòu yǐ qù. jù ér bù bà, wèi fèi shén dà bà zhī, zé hú fù rù. rú cǐ lián nián, zé zhōng guó pín kǔ ér mín bù ān yǐ. bì xià xìng yōu biān jìng, qiǎn jiàng lì fā zú yǐ zhì sāi, shén dà huì yě. rán jīn yuǎn fāng zhī zú shǒu sāi, yī suì ér gèng, bù zhī hú rén zhī néng, bù rú xuǎn cháng jū zhě, jiā shì tián zuò, qiě yǐ bèi zhī. yǐ biàn wèi zhī gāo chéng shēn qiàn, jù lìn shí, bù qú dā, lìn shí, léi shí, kě tóu rén yě. qú dā, tiě jí lí yě. léi, lì nèi fǎn. fù wèi yī chéng qí nèi, chéng xián bǎi wǔ shí bù. yào hài zhī chù, tōng chuān zhī dào, diào lì chéng yì, wú xià qiān jiā, diào wèi suàn dù zhī yě. zǒng jì chéng yì zhī zhōng lìng yǒu qiān jiā yǐ shàng yě. tiáo yīn tú diào fǎn. wèi zhōng zhōu hǔ luò. zhèng shì yuē:" hǔ luò zhě, wài fān yě." xiān wèi shì wū, jù tián qì, nǎi mù zuì rén jí miǎn tú fù zuò lìng jū zhī mù yǒu zuì rén jí zuì rén yù shè fù zuò jìng qí rì yuè zhě, jīn jiē chú qí fá, lìng jū zhī yě. bù zú, mù yǐ dīng nú bì shú zuì jí shū nú bì yù yǐ bài jué zhě bù zú, nǎi mù mín zhī yù wǎng zhě. jiē cì gāo jué, fù qí jiā. yǔ dōng xià yī, lǐn shí, néng zì jǐ ér zhǐ. jùn xiàn zhī mín dé mǎi qí jué, yǐ zì zēng zhì qīng. wèi qí děng jí tóng yú liè qīng. qí wú fū ruò qī zhě, xiàn guān mǎi yǔ zhī. rén qíng fēi yǒu pǐ dí, bù néng jiǔ ān qí chù. sāi xià zhī mín, lù lì bù hòu, bù kě shǐ jiǔ jū wēi nàn zhī dì. hú rén rù qū ér néng zhǐ qí suǒ qū zhě, yǐ qí bàn yǔ zhī, yán hú rén rù wèi kòu, qū lüè hàn rén jí xù chǎn, ér tā rén néng zhǐ dé qí suǒ qū zhě, lìng qí běn zhǔ yǐ bàn shǎng zhī. xiàn guān wèi shú hú dé hàn rén, guān wèi bèi jià shú zhī ěr. qí mín. rú shì, zé yì lǐ xiāng jiù zhù, fù hú bù bì sǐ. fēi yǐ dé shàng yě, yán fēi yǐ cǐ shì yù lì dé yì yú zhǔ shàng yě. yù quán qīn qī ér lì qí cái yě. cǐ yǔ dōng fāng zhī shù zú bù xí dì shì ér xīn wèi hú zhě, gōng xiāng wàn yě. yǐ bì xià zhī shí, xǐ mín shí biān, shǐ yuǎn fāng wáng tún shù zhī shì, sāi xià zhī mín fù zǐ xiāng bǎo, wáng xì lǔ zhī huàn, lì shī hòu shì, míng chēng shèng míng, qí yǔ qín zhī xíng yuàn mín, xiāng qù yuǎn yǐ." shàng cóng qí yán, mù mín xǐ sāi xià.
错复言守边备塞,劝农力本,当世急务二事,曰:“臣闻秦时北攻胡貊,筑塞河上,南攻杨越,置戍卒焉。其起兵而攻胡越者,非所以卫边地而救民死也,贪戾而欲广大也,故功未立而天下乱。且夫起兵而不知其势,战则为人禽,屯则卒积死。夫胡貊之地,积阴之处也,木皮三寸,冰厚六尺,食肉而饮酪,其人密理,鸟兽毳毛,其性能寒。(能读曰耐。下同。)杨越之地少阴多阳,其人疏理,鸟兽稀毛,其性能暑。秦之戍卒不能其水土,戍者死於边,输者偾於道。(偾,仆也。偾音奋。)秦民见行,如往弃市,因以谪发之,名曰谪戍。先发吏有谪及赘婿、贾人,后以尝有市籍者,(赘,之说反。贾音古。)又后以大父母、父母尝有市籍者,后入闾,取其左。发之(秦时复除者居闾之左,后发役不供,复役之也。)不顺,行者深怨,有背叛之心。凡民守战至死而不降北者,以计为之也。故战胜守固则有拜爵之赏,攻城屠邑则得其财卤以富家室,故能使其众蒙矢石,赴汤火,视死如生。今秦之发卒也,有万死之害,而无铢两之报,死事之后不得一算之复,天下明知其祸烈及己也。(猛火曰烈,取以喻耳。)故陈胜行戍,至於大泽,为天下先倡,天下从之如流水者,秦以威劫而行之之敝也。胡人衣食之业不著於地,其势易以扰乱边境。何以明之?胡人食肉饮酪,衣皮毛,非有城郭田宅之归居,如飞鸟走兽於广野,美草甘水则止,草尽水竭则移。以是观之,往来转徙,时至时去,此胡人之生业,而中国之所以离南亩也。今使胡人数处转牧行猎於塞下,或当燕代,或当上郡、北地、陇西,(北地,今彭原、安化、灵武、五原等郡之地。)以候备塞之卒,卒少则入。陛下不救,则边民绝望而有降敌之心;救之,少发则不足,多发,远县才至,则胡又已去。聚而不罢,为费甚大;罢之,则胡复入。如此连年,则中国贫苦而民不安矣。陛下幸忧边境,遣将吏发卒以治塞,甚大惠也。然今远方之卒守塞,一岁而更,不知胡人之能,不如选常居者,家室田作,且以备之。以便为之高城深堑,具蔺石,布渠荅,(蔺石,雷石,可投人也。渠荅,铁蒺藜也。雷,力内反。)复为一城其内,城閒百五十步。要害之处,通川之道,调立城邑,无下千家,(调谓筭度之也。总计城邑之中令有千家以上也。调音徒吊反。)为中周虎落。(郑氏曰:“虎落者,外蕃也。”)先为室屋,具田器,乃募罪人及免徒复作令居之;(募有罪人及罪人遇赦复作竟其日月者,今皆除其罚,令居之也。)不足,募以丁奴婢赎罪及输奴婢欲以拜爵者;不足,乃募民之欲往者。皆赐高爵,复其家。予冬夏衣,廪食,能自给而止。郡县之民得买其爵,以自增至卿。(谓其等级同於列卿。)其无夫若妻者,县官买予之。人情非有匹敌,不能久安其处。塞下之民,禄利不厚,不可使久居危难之地。胡人入驱而能止其所驱者,以其半予之,(言胡人入为寇,驱掠汉人及畜产,而他人能止得其所驱者,令其本主以半赏之。)县官为赎(胡得汉人,官为备价赎之耳。)其民。如是,则邑里相救助,赴胡不避死。非以德上也,(言非以此事欲立德义於主上也。)欲全亲戚而利其财也。此与东方之戍卒不习地势而心畏胡者,功相万也。以陛下之时,徙民实边,使远方亡屯戍之事,塞下之民父子相保,亡系虏之患,利施后世,名称圣明,其与秦之行怨民,相去远矣。”上从其言,募民徙塞下。
cuò fù yán:" bì xià xìng mù mín xiāng xǐ yǐ shí sāi xià, shǐ tún shù zhī shì yì shěng, shū jiāng zhī fèi yì guǎ, shén dà huì yě. xià lì chéng néng chēng hòu huì, qín míng fǎ, cún xù suǒ xǐ zhī lǎo ruò, shàn yù qí zhuàng shì, hé jí qí xīn ér wù qīn kè, shǐ xiān zhì zhě ān lè ér bù sī gù xiāng, zé pín mín xiāng mù ér quàn wǎng yǐ."
错复言:“陛下幸募民相徙以实塞下,使屯戍之事益省,输将之费益寡,甚大惠也。下吏诚能称厚惠,秦明法,存恤所徙之老弱,善遇其壮士,和辑其心而勿侵刻,使先至者安乐而不思故乡,则贫民相募而劝往矣。”
shí hàn bīng zhì biān, xiōng nú yì yuǎn sāi, yuǎn yīn yú wàn fǎn. hàn bīng yì bà. hòu suì yú, wén dì bēng, jǐng dì lì, fù yǔ xiōng nú hé qīn, tōng guān shì, gěi yí chán yú, qiǎn wēng zhǔ rú gù yuē. zhōng jǐng dì shì, shí shí xiǎo rù dào biān, wú dà kòu.
时汉兵至边,匈奴亦远塞,(远音于万反。)汉兵亦罢。后岁馀,文帝崩,景帝立,复与匈奴和亲,通关市,给遗单于,遣翁主如故约。终景帝世,时时小入盗边,无大寇。
wǔ dì jí wèi, yì ān biān zhī shù, dà xíng wáng huī yuē:" hàn yǔ xiōng nú hé qīn, lǜ bù guò shù suì jí bèi yuē, bù rú jǔ bīng jī zhī." yù shǐ dài fū hán ān guó yuē:" qiān lǐ ér zhàn, jí bīng bù huò lì. jīn xiōng nú fù róng mǎ zú, huái niǎo shòu xīn, qiān xǐ niǎo jí, nán de ér zhì. dé qí dì bù zú wèi guǎng, yǒu qí rén bù zú wèi qiáng. zì hàn shù qiān lǐ zhēng lì, zé rén mǎ bà, lǔ yǐ quán zhì qí bì, shì bì wēi dài. yǐ wéi bù rú hé qīn." yú shì shàng míng hé qīn yuē shù, hòu yù guān shì, ráo gěi zhī. zì chán yú yǐ xià jiē qīn hàn, wǎng lái cháng chéng xià. qí hòu wáng huī yǐ yàn mén mǎ yì háo niè wēng yī mǎ yì, jīn jùn. háo, shuài yě. xìng niè míng yī, wēng, lǎo rén zhī chēng yě. xián lán chū wù bù shòu jìn gù wèi zhī lán yě. yǔ xiōng nú jiāo yì, sī chū sài jiāo shì yě. yáng wèi mài mǎ yì chéng yǐ yòu chán yú, chán yú xìn zhī, nǎi shàng yán tiān zǐ. tiān zǐ zhào wèn gōng qīng yì zhī. wáng huī duì yuē:" quán dài zhī shí, běi yǒu qiáng hú zhī dí, nèi lián zhòng guó zhī bīng, rán shàng dé yǎng lǎo cháng yòu, zhòng shù yǐ shí, cāng kù cháng shí, xiōng nú bù qīng qīn yě. jīn yǐ bì xià zhī wēi, hǎi nèi wèi yī, xiōng nú qīn dào bù yǐ zhě, wú tā, yǐ bù kǒng zhī gù ěr. chén qiè yǐ wéi jī zhī biàn." hán ān guó yòu yuē:" bù rán. zì sān dài zhī shèng, yí dí bù yǔ zhēng shuò fú sè, fēi wēi bù néng zhì, qiáng bù néng fú yě, yǐ wéi yuǎn fāng jué yù bù mù zhī rén, bù zú fán zhōng guó yě. qiě xiōng nú, qīng jí hàn jí zhī bīng yě, hàn, yǒng yě. jí, jí yě. zhì rú biāo bì yáo fǎn fēng, qù rú shōu diàn, jū chǔ wú cháng, nán de ér zhì. jīn shǐ biān jùn jiǔ fèi gēng zhī, yǐ zhī hú zhī cháng shì, qí shì bù xiāng quán yě. chén gù yuē wù jī biàn." wáng huī yuē:" bù rán. xī qín móu gōng dōu yōng, jīn fú fēng jùn xiàn. dì fāng sān bǎi lǐ, zhī shí yí zhī biàn, gōng qǔ xī róng, pì dì qiān lǐ, bìng guó shí sì, lǒng xī běi dì shì yě. jí hòu méng tián wèi qín qīn hú, pì dì shù qiān lǐ, yǐ hé wèi jìng, lèi shí wèi chéng, shù yú wèi sāi, jīn yú lín jùn nán jí qín yú lín sāi dì. xiōng nú bù gǎn yìn mǎ yú hé, zhì fēng suì rán hòu gǎn mù mǎ. fū xiōng nú dú kě yǐ wēi fú, bù kě yǐ rén chù yě. jīn yǐ zhōng guó zhī shèng, wàn bèi zhī zī, qiǎn bǎi fēn zhī yī yǐ gōng xiōng nú, bì bù liú xíng yǐ. chén gù yuē jī zhī biàn." ān guó yuē:" bù rán. chén wén yòng bīng zhě yǐ bǎo dài jī, zhèng lǐ yǐ dài qí luàn, dìng shě yǐ dài qí láo. gù jiē bīng fù zhòng, fá guó huī chéng, cháng zuò ér yì dí guó, cǐ shèng rén zhī bīng yě. jīn jiāng juǎn jiǎ qīng jǔ, shēn rù cháng qū, nán yǐ wéi gōng cóng yīn zòng xíng zé pò xié, héng xíng zé zhōng jué, jí zé liáng fá, xú zé hòu lì, bù zhì qiān lǐ, rén mǎ fá shí. bīng fǎ yuē:' yí rén huò yě.' yán yǐ jūn yí dí rén, lìng lǔ huò yě. yì zhě yǒu tā móu qiǎo kě yǐ qín zhī, zé chén bù zhī yě bù rán, zé wèi jiàn shēn rù zhī lì." huī yuē:" jīn chén yán jī zhī zhě, gù fēi fā ér shēn rù yě. jiāng shùn yīn chán yú zhī yù, yòu ér zhì zhī yú biān, wú xuǎn xiāo qí zhuàng shì yīn fú ér chù yǐ wéi zhī bèi, shěn zhē xiǎn zǔ yǐ wéi qí jiè. wú shì yǐ dìng, huò yíng qí zuǒ, huò yíng qí yòu, huò dāng qí qián, huò jué qí hòu, chán yú kě qín, bǎi quán bì qǔ." shàng nǎi cóng huī yì, yīn shǐ niè yī wèi xián, wáng rù xiōng nú, wèi chán yú yuē:" wú néng zhǎn mǎ yì lìng chéng, yǐ chéng jiàng, zé cái wù kě jǐn dé." chán yú yǐ wéi rán ér xǔ zhī. niè yī nǎi zhà zhǎn sǐ zuì qiú, xuán qí tóu mǎ yì chéng xià, shì chán yú shǐ zhě wèi xìn, yuē:" mǎ yì zhǎng lì yǐ sǐ, kě jí lái." yú shì chán yú chuān sāi, nǎi yǐ shí wàn qí rù wǔ zhōu sāi. jīn zài mǎ yì jùn jiè. shì shí hàn fú bīng sān shí yú wàn, nì mǎ yì bàng. yú shì chán yú rù sāi, wèi zhì mǎ yì bǎi yú lǐ, jué zhī, dà jīng, nǎi yǐn hái. hàn bīng zhuī zhì sāi, dù zhuī bù jí, jiē bà bīng. shàng nù wáng huī bù jī chán yú zī zhòng, xià huī tíng wèi yǐ huī dòu náo, nǎi zhū zhī. dòu yóu xíng bì yě. jūn fǎ, dòu liú wèi nuò zhě yāo zhǎn. dòu yīn dòu. náo, nǚ qiǎo fǎn. zì shì hòu xiōng nú jué hé qīn, gōng dào rù biān, bù kě shèng shǔ.
武帝即位,议安边之术,大行王恢曰:“汉与匈奴和亲,率不过数岁即背约,不如举兵击之。”御史大夫韩安国曰:“千里而战,即兵不获利。今匈奴负戎马足,怀鸟兽心,迁徙鸟集,难得而制。得其地不足为广,有其人不足为强。自汉数千里争利,则人马罢,虏以全制其弊,势必危殆。以为不如和亲。”於是上明和亲约束,厚遇关市,饶给之。自单于以下皆亲汉,往来长城下。其后王恢以雁门马邑豪聂翁壹(马邑,今郡。豪,帅也。姓聂名壹,翁,老人之称也。)閒阑出物(不受禁固谓之阑也。)与匈奴交易,(私出塞交市也。)佯为卖马邑城以诱单于,单于信之,乃上言天子。天子召问公卿议之。王恢对曰:“全代之时,北有强胡之敌,内连中国之兵,然尚得养老长幼,种树以时,仓库常实,匈奴不轻侵也。今以陛下之威,海内为一,匈奴侵盗不已者,无他,以不恐之故耳。臣窃以为击之便。”韩安国又曰:“不然。自三代之盛,夷狄不与正朔服色,非威不能制,强不能服也,以为远方绝域不牧之人,不足烦中国也。且匈奴,轻疾悍亟之兵也,(悍,勇也。亟,急也。)至如飙(必遥反)风,去如收电,居处无常,难得而制。今使边郡久废耕织,以支胡之常事,其势不相权也。臣故曰勿击便。”王恢曰:“不然。昔秦缪公都雍,(今扶风郡县。)地方三百里,知时宜之变,攻取西戎,辟地千里,并国十四,陇西、北地是也。及后蒙恬为秦侵胡,辟地数千里,以河为境,累石为城,树榆为塞,(今榆林郡南即秦榆林塞地。)匈奴不敢饮马於河,置烽燧然后敢牧马。夫匈奴独可以威服,不可以仁畜也。今以中国之盛,万倍之资,遣百分之一以攻匈奴,必不留行矣。臣故曰击之便。”安国曰:“不然。臣闻用兵者以饱待饥,正理以待其乱,定舍以待其劳。故接兵覆众,伐国隳城,常坐而役敌国,此圣人之兵也。今将卷甲轻举,深入长驱,难以为功;从(音纵)行则迫胁,横行则中绝,疾则粮乏,徐则后利,不至千里,人马乏食。兵法曰:'遗人获也。'(言以军遗敌人,令虏获也。)意者有他缪巧可以擒之,则臣不知也;不然,则未见深入之利。”恢曰:“今臣言击之者,固非发而深入也。将顺因单于之欲,诱而致之於边,吾选枭骑壮士阴伏而处以为之备,审遮险阻以为其戒。吾势已定,或营其左,或营其右,或当其前,或绝其后,单于可禽,百全必取。”上乃从恢议,阴使聂壹为閒,亡入匈奴,谓单于曰:”吾能斩马邑令丞,以城降,则财物可尽得。”单于以为然而许之。聂壹乃诈斩死罪囚,悬其头马邑城下,示单于使者为信,曰:“马邑长吏已死,可急来。”於是单于穿塞,乃以十万骑入武州塞。(今在马邑郡界。)是时汉伏兵三十馀万,匿马邑傍。於是单于入塞,未至马邑百馀里,觉之,大惊,乃引还。汉兵追至塞,度追不及,皆罢兵。上怒王恢不击单于辎重,下恢廷尉以恢逗挠,乃诛之。(逗犹行避也。军法,逗遛畏懦者腰斩。逗音豆。挠,女巧反。)自是后匈奴绝和亲,攻盗入边,不可胜数。
hòu shù nián, wèi qīng fù chū yún zhōng yǐ xī zhì lǒng xī, jī hú zhī lóu fán bái yáng wáng yú hé nán, dé hú shǒu lǔ shù qiān. yú shì hàn suì qǔ hé nán dì, zhù shuò fāng, fù shàn gù qín shí méng tián suǒ wéi sāi, yīn hé ér wèi gù. hàn yì qì shàng gǔ zhī dòu pì xiàn zào yáng dì yǐ yǔ hú. yán xiàn dòu pì qū jìn hú. dòu, jué yě. xiàn zhī dòu qū rù xiōng nú jiè zhě, qí zhōng yǒu zào yáng dì. pì dú yuē pì. zài jīn guī chuān jùn huái róng xiàn běi.
后数年,卫青复出云中以西至陇西,击胡之楼烦、白羊王於河南,得胡首虏数千。於是汉遂取河南地,筑朔方,复缮故秦时蒙恬所为塞,因河而为固。汉亦弃上谷之斗辟县造阳地以予胡。(言县斗辟曲近胡。斗,绝也。县之斗曲入匈奴界者,其中有造阳地。辟读曰僻。在今妫川郡怀戎县北。)
qí hòu yī zhì xié chán yú shí, jūn chén zhī dì. hàn shǐ piào qí jiāng jūn huò qù bìng jiāng wàn qí chū lǒng xī, guò yān qí shān qiān yú lǐ tǎo zhī, dé hú shǒu lǔ bā qiān yú jí, dé xiū tú wáng jì tiān jīn rén. xiōng nú jì tiān chù běn zài yún yáng gān quán shān xià, qín jī duó qí dì. hòu xǐ zhī xiū tú wáng yòu dì, gù xiū tú yǒu jì tiān jīn rén xiàng yě. wèi tiān shén zhī zhǔ ér jì zhī, jí jīn fó xiàng shì qí yí fǎ. qí xià, huò qù bìng fù chū lǒng xī běi dì èr qiān lǐ, guò jū yán, jīn zhāng yè jùn jiè. gōng qí lián shān, jīn jiāo hé jùn jiè, yī míng tiān shān. dé hú shǒu lǔ sān wàn yú jí. chán yú nù kūn yīn hún xié wáng xiū tú wáng jū xī fāng wèi hàn suǒ bài, zhào yù zhū zhī. kūn xié xiū tú wáng kǒng, móu jiàng hàn, hàn yuán shòu èr nián. hàn shǐ qù bìng yíng zhī. kūn xié wáng shā xiū tú wáng, bìng jiāng qí zhòng jiàng hàn, fán sì wàn yú rén. yú shì yǐ dé kūn xié, zé lǒng xī běi dì hé xī jīn wǔ wēi zhī xī zhū jùn. yì shǎo hú kòu, xǐ guān dōng pín mín chù suǒ duó xiōng nú hé nán dì xīn qín zhōng yǐ shí zhī, jīn xīn qín jùn. ér jiǎn běi dì yǐ xī shù zú bàn.
其后伊稚斜单于时,(军臣之弟。)汉使骠骑将军霍去病将万骑出陇西,过焉耆山千馀里讨之,得胡首虏八千馀级,得休屠王祭天金人。(匈奴祭天处本在云阳甘泉山下,秦击夺其地。后徙之休屠王右地,故休屠有祭天金人像也。为天神之主而祭之,即今佛像是其遗法。)其夏,霍去病复出陇西、北地二千里,过居延,(今张掖郡界。)攻祁连山,(今交河郡界,一名天山。)得胡首虏三万馀级。单于怒昆(音浑)邪王、休屠王居西方为汉所败,召欲诛之。昆邪、休屠王恐,谋降汉,(汉元狩二年。)汉使去病迎之。昆邪王杀休屠王,并将其众降汉,凡四万馀人。於是已得昆邪,则陇西、北地、河西(今武威之西诸郡。)益少胡寇,徙关东贫民处所夺匈奴河南地新秦中以实之,(今新秦郡。)而减北地以西戍卒半。
míng nián chūn, xiōng nú rù yòu běi píng jīn běi píng jùn. dìng xiāng jīn mǎ yì jùn. gè shù wàn qí, shā lüě qiān yú rén. qí míng nián chūn, hàn fā shí wàn qí, sī fù cóng mǎ fán shí sì wàn pǐ, sī fù yī zhuāng zhě jí sī jiāng mǎ cóng zhě, fēi gōng jiā zhī xiàn. liáng zhòng bù yǔ yān. fù zài liáng shí zhě. zhòng, zhí yòng fǎn. lìng dà jiàng jūn qīng piào qí jiāng jūn qù bìng zhōng fēn jūn, qīng chū dìng xiāng, qù bìng chū dài, xián yuē jué mù jī xiōng nú. chán yú wén zhī, yuǎn qí zī zhòng, yǐ jīng bīng dài yú mù běi. yǔ qīng jiē zhàn, hàn bīng zòng zuǒ yòu yì wéi chán yú, chán yú zì dù zhàn bù néng rú hàn bīng, dù, tú gè fǎn. suì dú yǔ zhuàng qí shù bǎi kuì hàn wéi xī běi dùn zǒu, hàn bīng yè zhuī zhī bù dé, xíng bǔ zhǎn shǒu lǔ fán wàn jiǔ qiān jí, qiě xíng qiě bǔ zhǎn zhī. běi zhì tián yán shān zhào xìn chéng ér hái. zhào xìn suǒ zuò, yīn yǐ míng chéng. tián, tú qiān fǎn. qù bìng zhī chū dài èr qiān yú lǐ, yǔ zuǒ xián wáng jiē zhàn, dé hú shǒu lǔ fán qī wàn yú rén, zuǒ xián wáng jiāng jiē dùn zǒu. piào qí fēng yú láng jū xū shān, chán gū yǎn, lín hàn hǎi ér hái. shì hòu xiōng nú yuǎn dùn, ér mù nā mó wáng tíng. hàn dù hé zì shuò fāng yǐ xī zhì lìng jū, lìng yīn líng, xià tóng. zài jīn xī píng jùn. wǎng wǎng tōng qú zhì tián guān, lì zú wǔ liù wàn rén, shāo cán shí, dì jiē xiōng nú yǐ běi. yán qí dì xiāng jiē bù jué. chū, hàn liǎng jiāng dà chū wéi chán yú, suǒ shā lǔ bā jiǔ wàn, ér hàn shì wù gù zhě yì wàn shù, wù gù wèi sǐ yě. hàn mǎ sǐ zhě shí yú wàn pǐ. xiōng nú suī bìng, yuǎn qù, ér hàn mǎ yì shǎo, wú yǐ fù wǎng. yú shì hàn jiǔ bù běi jī hú.
明年春,匈奴入右北平、(今北平郡。)定襄(今马邑郡。)各数万骑,杀掠千馀人。其明年春,汉发十万骑,私负从马凡十四万匹,(私负衣装者及私将马从者,非公家之限。)粮重不与焉。(负载粮食者。重,直用反。)令大将军青、骠骑将军去病中分军,青出定襄,去病出代,咸约绝幕击匈奴。单于闻之,远其辎重,以精兵待於幕北。与青接战,汉兵纵左右翼围单于,单于自度战不能如汉兵,(度,徒各反。)遂独与壮骑数百溃汉围西北遁走,汉兵夜追之不得,行捕斩首虏凡万九千级,(且行且捕斩之。)北至窴颜山赵信城而还。(赵信所作,因以名城。窴,徒千反。)去病之出代二千馀里,与左贤王接战,得胡首虏凡七万馀人,左贤王将皆遁走。骠骑封於狼居胥山,禅姑衍,临瀚海而还。是后匈奴远遁,而幕南无王庭。汉渡河自朔方以西至令居,(令音零,下同。在今西平郡。)往往通渠置田官,吏卒五六万人,稍蚕食,地接匈奴以北。(言其地相接不绝。)初,汉两将大出围单于,所杀虏八九万,而汉士物故者亦万数,(物故谓死也。)汉马死者十馀万匹。匈奴虽病,远去,而汉马亦少,无以复往。於是汉久不北击胡。
hòu shù suì, miè liǎng yuè. shì shí tiān zǐ xún biān, qīn zhì shuò fāng, lè bīng shí bā wàn qí yǐ jiàn wǔ jié, jiàn, shì. jì ér shǐ guō jí fěng gào wū wéi chán yú yī zhì yé zhī zǐ. yuē:" nán yuè wáng tóu yǐ xuán yú hàn běi què xià. jīn chán yú jí néng qián yǔ hàn zhàn, tiān zǐ zì jiāng bīng dài biān jí bù néng, jí nán miàn ér chén yú hàn. jí, jí yě. yīn jū lì fǎn. hé dàn yuǎn zǒu, wáng nì yú mù běi hán kǔ wú shuǐ cǎo zhī dì wèi?" yǔ zú, chán yú dà nù, liú guō jí bù guī, qiān rǔ zhī běi hǎi shàng. ér chán yú zhōng bù kěn wèi kòu yú hàn biān, shù shǐ shǐ hǎo cí gān yán qiú hé qīn. shì shí hàn dōng bá huì mò cháo xiǎn yǐ wéi jùn, huì yǔ huì tóng. zhēn fān lín tún lè làng xuán tú sì jùn, bìng jīn ān dōng fǔ zhī dōng. ér xī zhì jiǔ quán jùn jīn jùn yǐ gé jué hú yǔ qiāng tōng zhī lù. yòu xī tōng ròu zhī dà xià, yǐ wēng zhǔ qī wū sūn wáng, yǐ fēn xiōng nú xī fāng zhī yuán guó. yòu běi yì guǎng tián zhì xuàn léi wèi sāi, xuàn léi, dì míng, zài wū sūn běi. xuàn yīn xiàn. léi yīn léi. ér xiōng nú zhōng bù gǎn yǐ wéi yán. hàn shǐ běi dì wáng wū rú xiōng nú, xiōng nú fù yǐ gān yán, gǔ chǎn zì. yù duō de hàn cái wù, dài wáng wū yuē:" wú yù rù hàn, dài, zhà yě. tú gǎi fǎn. jiàn tiān zǐ, miàn xiāng jié wèi xiōng dì." wáng wū guī bào hàn, hàn wèi chán yú zhù dǐ yú cháng ān. zhū suǒ yán zhě, chán yú tè kōng dài wáng wū, tè, dàn yě. shū wú yì rù hàn, shù shǐ qí bīng qīn fàn hàn biān. nǎi bài guō chāng wèi bá hú jiāng jūn, jí zhuó yě hóu zhuó, shì jiǎo fǎn. zhào pò nú tún shuò fāng yǐ dōng, bèi hú.
后数岁,灭两越。是时天子巡边,亲至朔方,勒兵十八万骑以见武节,(见,示。)既而使郭吉讽告乌维单于(伊稚耶之子。)曰:“南越王头已悬於汉北阙下。今单于即能前与汉战,天子自将兵待边;即不能,亟南面而臣於汉。(亟,急也。音居力反。)何但远走,亡匿於幕北寒苦无水草之地为?”语卒,单于大怒,留郭吉不归,迁辱之北海上。而单于终不肯为寇於汉边,数使使好辞甘言求和亲。是时汉东拔濊貊、朝鲜以为郡,(濊与秽同。真番、临屯、乐浪、玄菟四郡,并今安东府之东。)而西置酒泉郡(今郡)以隔绝胡与羌通之路。又西通月氏、大夏,以翁主妻乌孙王,以分匈奴西方之援国。又北益广田至眩雷为塞,(眩雷,地名,在乌孙北。眩音县。雷音雷。)而匈奴终不敢以为言。汉使北地王乌如匈奴,匈奴复以甘言,(古谄字。)欲多得汉财物,绐王乌曰:“吾欲入汉,(绐,诈也。徒改反。)见天子,面相结为兄弟。”王乌归报汉,汉为单于筑邸於长安。诸所言者,单于特空绐王乌,(特,但也。)殊无意入汉,数使奇兵侵犯汉边。乃拜郭昌为拔胡将军,及浞野侯(浞,士角反。)赵破奴屯朔方以东,备胡。
lín zāi rén lín zāi jīn běi hǎi jùn xiàn. zhǔ fù yǎn shàng shū jiàn yuē:" chén wén sī mǎ fǎ yuē:' guó suī dà, hào zhàn bì wáng tiān xià suī píng, wàng zhàn bì wēi.' tiān xià jì píng, tiān zǐ dà kǎi. qiě nù zhě nì dé yě, bīng zhě xiōng qì yě, zhēng zhě mò jié yě. fū wù zhàn shèng, qióng wǔ shì, wèi yǒu bù huǐ zhě yě. xī qín huáng dì rèn zhàn shèng zhī wēi, cán shí tiān xià, bìng tūn zhàn guó, hǎi nèi wèi yī, gōng qí sān dài. wù shèng bù xiū, yù gōng xiōng nú, lǐ sī jiàn yuē:' bù kě. fū xiōng nú wú chéng guō zhī jū, wěi jī zhī shǒu, qiān xǐ niǎo jǔ, nán de ér zhì yě. qīng bīng shēn rù, liáng shí bì jué yùn liáng yǐ xíng, zhòng bù jí shì. dé qí dì, bù zú yǐ wéi lì dé qí mín, bù kě tiáo ér shǒu yě. shèng bì qì zhī, fēi mín fù mǔ. mí bì zhōng guó, gān xīn xiōng nú, fēi wán jì yě.' qín huáng dì bù tīng, suì shǐ méng tián jiāng bīng ér gōng hú, què dì qiān lǐ, yǐ hé wèi jìng. rán hòu fā tiān xià dīng nán yǐ shǒu běi hé, zhōng bù néng yú hé ér běi. àn shǐ jì méng tián chuán yún" dù hé jù yīn shān", ér yǎn yún" bù néng yú hé ér běi", wèi xiáng hé wéi bù tóng. shì qǐ rén zhòng zhī bù zú, bīng gé zhī bù bèi zāi? qí shì bù kě yě. yòu shǐ tiān xià fēi chú wǎn sù, qǐ yú huáng chuí zài dōng lái. chuí yīn ruì. jīn wén dēng jùn wén dēng xiàn. láng yá jīn jùn fù hǎi zhī jùn, jīn jǐng chéng jùn. zhuǎn shū běi hé, shuò fāng běi hé. lǜ sān shí zhōng ér zhì yī shí. liù hú sì dòu yuē zhōng. jì bǎi jiǔ shí èr hú ér dé yī shí zhì. nán zǐ jí gēng bù zú yú liáng xiǎng, nǚ zǐ fǎng jī bù zú yú wéi mù. bǎi xìng mí bì, dào lù sǐ zhě xiāng wàng, gài tiān xià shǐ pàn yě. jí gāo huáng dì dìng tiān xià, wén xiōng nú jù dài gǔ zhī wài ér wǎng jī zhī, guǒ yǒu píng chéng zhī wéi. gāo dì huǐ zhī, nǎi shǐ liú jìng wǎng jié hé qīn, rán hòu tiān xià wú gān gē zhī shì. gù bīng fǎ yuē:' xīng shī shí wàn, rì fèi qiān jīn.' qín cháng jī zhòng shù shí wàn rén, suī yǒu fù jūn shā jiāng, xì lǔ chán yú, shì zú yǐ jié yuàn shēn chóu, bù zú yǐ cháng tiān xià zhī fèi. yuàn bì xià shú jì zhī ér jiā chá yān."
临菑人(临菑今北海郡县。)主父偃上书谏曰:“臣闻司马法曰:'国虽大,好战必亡;天下虽平,忘战必危。'天下既平,天子大恺。且怒者逆德也,兵者凶器也,争者末节也。夫务战胜,穷武事,未有不悔者也。昔秦皇帝任战胜之威,蚕食天下,并吞战国,海内为一,功齐三代。务胜不休,欲攻匈奴,李斯谏曰:'不可。夫匈奴无城郭之居,委积之守,迁徙鸟举,难得而制也。轻兵深入,粮食必绝;运粮以行,重不及事。得其地,不足以为利;得其民,不可调而守也。胜必弃之,非民父母。靡弊中国,甘心匈奴,非完计也。'秦皇帝不听,遂使蒙恬将兵而攻胡,卻地千里,以河为境。然后发天下丁男以守北河,终不能逾河而北。(按史记蒙恬传云“渡河据阴山”,而偃云“不能逾河而北”,未详何为不同。)是岂人众之不足,兵革之不备哉?其势不可也。又使天下飞刍輓粟,起於黄、腄、(在东莱。腄音瑞。今文登郡文登县。)琅琊(今郡)负海之郡,(今景城郡。)转输北河,(朔方北河。)率三十锺而致一石。(六斛四斗曰锺。计百九十二斛而得一石至。)男子疾耕不足於粮饷,女子纺绩不足於帏幕。百姓靡敝,道路死者相望,盖天下始叛也。及高皇帝定天下,闻匈奴聚代谷之外而往击之,果有平城之围。高帝悔之,乃使刘敬往结和亲,然后天下无干戈之事。故兵法曰:'兴师十万,日费千金。'秦常积众数十万人,虽有覆军杀将,系虏单于,適足以结怨深雠,不足以偿天下之费。愿陛下熟计之而加察焉。”
tài chū sān nián, hàn shǐ guāng lù xú zì wèi chū wǔ yuán sāi jīn jiǔ yuán jùn dì shù bǎi lǐ, yuǎn zhě qiān lǐ, zhù chéng zhàng, suǒ wèi guāng lù sāi yě. liè tíng zhì lú qú. lú qú, shān míng. guāng lù sāi, jīn xīn qín jùn yín chéng xiàn zhī běi.
太初三年,汉使光禄徐自为出五原塞(今九原郡地)数百里,远者千里,筑城障,所谓光禄塞也。列亭至卢朐。(卢朐,山名。光禄塞,今新秦郡银城县之北。)
zhì qiě dī hóu chán yú, qiě, zi yú fǎn. dī, dīng xī fǎn. wū wéi zhī dì, ér chán yú zhī shū. hàn jì zhū dà yuān, wēi zhèn wài guó, chán yú chū lì, kǒng hàn xí zhī, jǐn guī hàn shǐ zhī bù jiàng zhě lù chōng guó děng yú hàn. qiě dī nǎi zì wèi" wǒ ér zi, ān gǎn wàng hàn tiān zǐ! hàn tiān zǐ, wǒ zhàng rén xíng yě". zhàng rén, zūn lǎo zhī chēng yě. xíng yīn hú làng fǎn. hàn qiǎn zhōng láng jiàng sū wǔ hòu bì lù yí chán yú, chán yú yì jiāo, lǐ shén jù, fēi hàn suǒ wàng yě. hàn shǐ qí dū wèi lǐ líng jiāng bù bīng wǔ qiān chū jū yán běi qiān yú lǐ, jīn zhāng yè jùn běi jìng. yǔ chán yú huì, hé zhàn, líng suǒ shā shāng wàn yú rén, bīng shí jǐn, yù guī, chán yú wéi líng, líng jiàng xiōng nú, chán yú nǎi guì líng, yǐ qí nǚ qī zhī.
至且鞮侯单于,(且,子余反。鞮,丁兮反。乌维之弟,儿单于之叔。)汉既诛大宛,威振外国,单于初立,恐汉袭之,尽归汉使之不降者路充国等於汉。且鞮乃自谓“我儿子,安敢望汉天子!汉天子,我丈人行也”。(丈人,尊老之称也。行音胡浪反。)汉遣中郎将苏武厚币赂遗单于,单于益骄,礼甚倨,非汉所望也。汉使骑都尉李陵将部兵五千出居延北千馀里,(今张掖郡北境。)与单于会,合战,陵所杀伤万馀人,兵食尽,欲归,单于围陵,陵降匈奴,单于乃贵陵,以其女妻之。
hú lù gū chán yú qiě dī hóu zhī zǐ. lì liù nián, qīn dào shàng gǔ, qí nián fù rù wǔ yuán jiǔ quán, shā liǎng bù dū wèi. yú shì hàn qiǎn èr shī jiāng jūn qī wàn rén chū wǔ yuán. èr shī qiǎn shǔ guó hú qí èr qiān yǔ zhàn, lǔ bīng huài sàn, hàn jūn chéng shèng zhuī běi, zhì fàn fū rén chéng, běn hàn jiāng zhù běi chéng, jiāng wáng, qí qī lǜ yú zhòng wán bǎo zhī, yīn yǐ wéi míng. xiōng nú bēn zǒu, mò gǎn jù dí. huì èr shī qī zǐ zuò wū chóng shōu, zuò jiāng chōng wū xiàn wèi tài zǐ xiāng lián. wén zhī yōu jù, jūn dà luàn bài, èr shī jiàng chán yú. chán yú sù zhī qí hàn dà jiàng guì chén, yǐ nǚ qī zhī, zūn chǒng zài wèi lǜ shàng. zì èr shī méi hòu, hàn xīn shī dà jiàng jūn jí shì zú shù wàn rén, bù fù chū bīng, sān suì ér wǔ dì bēng. hàn bīng zì shēn rù qióng zhuī èr shí yú nián, xiōng nú yùn zhòng duò dú, bà jí kǔ zhī. yùn zhòng, huái rèn zhě yě. duò, luò yě. dú, bài yě. bà dú yuē pí. jí, kùn yě. kǔ zhī, xīn yàn kǔ yě. dú yīn dú. zì chán yú yǐ xià, cháng yǒu yù hé qīn jì.
狐鹿姑单于(且鞮侯之子。)立六年,侵盗上谷,其年复入五原、酒泉,杀两部都尉。於是汉遣贰师将军七万人出五原。贰师遣属国胡骑二千与战,虏兵坏散,汉军乘胜追北,至范夫人城,(本汉将筑北城,将亡,其妻率馀众完保之,因以为名。)匈奴奔走,莫敢距敌。会贰师妻子坐巫虫收,(坐江充诬陷卫太子相连。)闻之忧惧,军大乱败,贰师降单于。单于素知其汉大将贵臣,以女妻之,尊宠在卫律上。自贰师没后,汉新失大将军及士卒数万人,不复出兵,三岁而武帝崩。汉兵自深入穷追二十馀年,匈奴孕重堕殰,罢极苦之。(孕重,怀妊者也。堕,落也。殰,败也。罢读曰疲。极,困也。苦之,心厌苦也。殰音读。)自单于以下,常有欲和亲计。
jí zhāo dì jí wèi, huò guāng fǔ zhèng, zhēng tiān xià xián liáng wén xué zhī shì, wèn rén jí kǔ. xián liáng jiē yán, qǐng bà biān shù, qù zhàn dòu, shàng dé yì, chóng lǐ ràng yǐ huái yuǎn, wú shì shē chǐ, ān rén ér yǐ. yì yuē:" fū xiōng nú zhī dì guǎng dà, ér róng mǎ zhī zú qīng lì, gù lì zé wǔ bēi, bìng zé niǎo zhé. pì fēng ruì ér gōng bà jí, shǎo fā zé bù zú yǐ gèng shì, duō fā zé bù kān qí yì, yì fán zé lì bà, yòng duō zé cái fá. èr zhě bù xī, ér rén yí yuàn, cǐ qín zhī suǒ yǐ shī rén zhī xīn yǔn shè jì yě. yǔn yīn yǔn. fū dì guǎng ér bù dé zhě guó wēi, bīng qiáng ér líng dí zhě shēn wáng, shì yǐ shèng wáng jiàn lì lǜ hài, jiàn yuǎn cún jìn. fāng jīn wèi xiàn guān jì zhě, mò ruò yǎn bīng xiū shì, hòu bì jié hé qīn, xiū wén dé ér yǐ. ruò bù xù rén zhī jí, bù jì qí nán bì, wáng shí huò yī, fēi wén xué zhī suǒ zhī yě." dài fū yuē:" hàn xìng yǐ lái, xiū hǎo jié hé qīn, suǒ yǐ pìn yí chán yú zhě shén hòu, rán bù wéi zhòng zhì hòu lù zhī gù gǎi jié, ér wèi bào hài zī shén. xiān dì dǔ qí kě yǐ wǔ zhé, ér bù kě yǐ dé huái, gù lì jiāng zú fèn jī, yǐ zhū jué zuì, gōng xūn càn rán, zhe yú hǎi nèi, cáng yú jì fǔ, hé lùn wáng shí huò yī hū! fū jūn zǐ suǒ lǜ, zhòng shù yí yān, gù cháng rén kě yǔ guān chéng, bù kě yǔ tú shǐ. cǐ gù yǒu sī suǒ dú jiàn ér wén xué bù dǔ yě. wǎng zhě xiōng nú jù hé shān zhī xiǎn, shàn tián mù zhī lì, rén fù bīng qiáng, yǎn xíng wéi kòu, zé jù zhù zhī nèi jīng dòng, zài jīn yàn mén jùn, yī míng xī xíng shān. ér shàng jùn yǐ nán xián chéng shǒu. wén dì zhī shí, lǔ rù xiāo guān, fēng huǒ tōng gān quán. xiōng nú xī yì dà yuān kāng jū zhī shǔ, nán yǔ qiāng hú tōng. xiān dì tuī ràng chì duó guǎng ráo zhī dì, jiàn zhāng yè yǐ xī, jīn jùn gé jué qiāng hú, guā fēn qí guó, shì yǐ xī yù zhī guó jiē wèi nèi chén, xiōng nú duàn yòu bì, cháng chéng zhī nán, bīn sāi zhī jùn, mǎ niú fàng zòng, xù jī bù yě, wèi dǔ qí jì zhī suǒ guò yě." wén xué yuē:" dì lì bù rú rén hé, wǔ lì bù rú wén dé. zhōu zhī zhì yuǎn, bù yǐ dì lì, yǐ rén hé yě. bǎi dài bù duó, fēi yǐ zǔ xiǎn, yǐ wén dé yě. wú yǒu sān jiāng wǔ hú zhī nán ér jiān yú yuè, chǔ yǒu rǔ quán liǎng táng zhī gù ér miè yú qín, qín yǒu lǒng è xiáo sāi ér wáng yú zhū hóu, jìn yǒu tài huá jiǔ hé ér duó yú liù qīng, qí yǒu tài shān jù hǎi ér xié yú tián cháng, jié zhòu yǐ tiān xià jiān yú báo hào, qín wáng yǐ liù hé kùn yú chén shè: fēi dì lì bù gù, wú shù yǐ shǒu zhī yě. jīn shì ěr yōu yuǎn, yóu wú bù nèi dìng qí guó, xī jué huái shān yǔ qí jìn zhēng qiáng yě, yuè guó chéng qí pí, jī qí xū. shǐ wú rèn yòng zi xū xiū dé, wú jí qí zhòng, zé jù jiàn bù miǎn wèi fān chén, hé móu zhī gǎn lǜ yě. fū xiōng nú zhī chē qì, wú yín huáng sī qī zhī shì, sù chéng ér wù jiān, wú wén cǎi qún huī qū jīn zhī zhì, dǔ chéng ér wù wán, nán wú kè lòu qí qiǎo zhī shì, gōng shì chéng guō zhī gōng, nǚ wú qǐ xiù yín qiǎo zhī zhì, zhī kuàng luó wán zhī zuò, shì shěng ér zhì yòng, yì chéng ér nán bì. suī wú xiū jǐ qiáng nǔ, róng mǎ liáng gōng jiā yǒu qí bèi, rén yǒu qí yòng, yī zhāo yǒu jí, guàn gōng shàng mǎ ér yǐ. zī liáng bú jiàn àn shǒu, ér zhī shù shí rì zhī shí, yīn shān gǔ wèi chéng chí, yīn shuǐ cǎo wèi cāng kù, fǎ yuē ér yì bàn, qiú guǎ ér yì gōng, shì yǐ xíng shěng ér bù kě fàn, zhǐ huī ér lìng cóng. mān yú lǐ ér dǔ yú xìn, lüè yú wén ér mǐn yú shì, gù suī wú lǐ yì wén shū, kè gǔ juǎn mù, bǎi guān yǒu yǐ xiāng jì, ér jūn chén shàng xià yǒu yǐ xiāng shǐ yě. qún chén wèi xiàn guān jì zhě jiē yán qí yì ér shí nán, shì yǐ qín yù qū zhī ér fǎn gèng wáng yě. gù bīng zhě xiōng qì, bù kě qīng yòng yě. qí yǐ qiáng wèi ruò, yǐ cún wèi wáng, fēi yī zhāo ěr." dài fū cí qū, bù néng duì.
及昭帝即位,霍光辅政,徵天下贤良文学之士,问人疾苦。贤良皆言,请罢边戍,去战斗,尚德义,崇礼让以怀远,无示奢侈,安人而已。议曰:”夫匈奴之地广大,而戎马之足轻利,故利则武卑,病则鸟折。辟锋锐而攻罢极,少发则不足以更適,多发则不堪其役,役烦则力罢,用多则财乏。二者不息,而人遗怨,此秦之所以失人之心、霣社稷也。(霣音殒。)夫地广而不德者国危,兵强而陵敌者身亡,是以圣王见利虑害,见远存近。方今为县官计者,莫若偃兵休士,厚币结和亲,脩文德而已。若不恤人之急,不计其难弊,亡十获一,非文学之所知也。”大夫曰:“汉兴以来,脩好结和亲,所以聘遗单于者甚厚,然不为重质厚赂之故改节,而为暴害滋甚。先帝睹其可以武折,而不可以德怀,故厉将卒奋击,以诛厥罪,功勋粲然,著於海内,藏於记府,何论亡十获一乎!夫君子所虑,众庶疑焉,故常人可与观成,不可与图始。此固有司所独见而文学不睹也。往者匈奴据河山之险,擅田牧之利,人富兵强,衍行为寇,则句注之内惊动,(在今雁门郡,一名西陉山。)而上郡以南咸城守。文帝之时,虏入萧关,烽火通甘泉。匈奴西役大宛、康居之属,南与羌胡通。先帝推让斥夺广饶之地,建张掖以西,(今郡)隔绝羌胡,瓜分其国,是以西域之国皆为内臣,匈奴断右臂,长城之南,滨塞之郡,马牛放纵,蓄积布野,未睹其计之所过也。”文学曰:“地利不如人和,武力不如文德。周之致远,不以地利,以人和也。百代不夺,非以阻险,以文德也。吴有三江五湖之难而兼於越,楚有汝泉、两棠之固而灭於秦,秦有陇阨殽塞而亡於诸侯,晋有太华、九河而夺於六卿,齐有泰山巨海而胁於田常,桀纣以天下兼於薄鄗,秦王以六合困於陈涉:非地利不固,无术以守之也。今释迩忧远,犹吴不内定其国,西绝淮山与齐晋争强也,越国乘其疲,击其虚。使吴任用子胥修德,无极其众,则句践不免为藩臣,何谋之敢虑也。夫匈奴之车器,无银黄丝漆之饰,素成而务坚,无文采裙袆曲襟之制,睹成而务完,男无刻镂奇巧之事,宫室城郭之功,女无绮绣淫巧之制,织纊罗纨之作,事省而致用,易成而难弊。虽无脩戟强弩,戎马良弓家有其备,人有其用,一朝有急,贯弓上马而已。资粮不见案首,而支数十日之食,因山谷为城池,因水草为仓库,法约而易办,求寡而易供,是以刑省而不可犯,指麾而令从。嫚於礼而笃於信,略於文而敏於事,故虽无礼义文书,刻骨卷木,百官有以相纪,而君臣上下有以相使也。群臣为县官计者皆言其易而实难,是以秦欲驱之而反更亡也。故兵者凶器,不可轻用也。其以强为弱,以存为亡,非一朝尔。”大夫词屈,不能对。
hú yǎn dī chán yú jì lì, hú lù gū zhī zǐ. fěng wèi hàn shǐ zhě, yán yù hé qīn, nǎi guī hàn shǐ bù jiàng zhě sū wǔ mǎ hóng děng, mǎ hóng zhě, qián fù guāng lù dài fu wáng zhōng shǐ xī yù, wèi xiōng nú suǒ zhē, zhōng zhàn sǐ, hóng shēng de, yì bù kěn jiàng, gù xiōng nú guī cǐ èr rén, yù yǐ tōng shàn yì. rán qí qīn dào yì xī, yù hàn shǐ yù hòu, yù yǐ jiàn zhì hé qīn, hàn yì jī mí zhī. qí hòu hàn biān jùn fēng huǒ hòu wàng jīng míng, xiōng nú wèi biān kòu zhě shǎo lì, fù xī fàn sāi.
壶衍鞮单于既立,(狐鹿姑之子。)讽谓汉使者,言欲和亲,乃归汉使不降者苏武、马宏等,(马宏者,前副光禄大夫王忠使西域,为匈奴所遮,忠战死,宏生得,亦不肯降,故匈奴归此二人,欲以通善意。)然其侵盗益希,遇汉使愈厚,欲以渐致和亲,汉亦羁縻之。其后汉边郡烽火候望精明,匈奴为边寇者少利,复希犯塞。
xuān dì chū, wū sūn kūn mí wū sūn guó wèi wáng yuē kūn mí, yì yuē kūn mò. fù shàng shū, yán lián wèi xiōng nú suǒ qīn xuē, kūn mí yuàn fā guó bàn jīng bīng rén mǎ wǔ wàn qí, jìn lì jī xiōng nú, wéi tiān zǐ chū bīng āi jiù. běn shǐ èr nián, hàn dà fā guān dōng qīng ruì shì, xuǎn jùn guó lì sān bǎi shí kàng jiàn xí qí shè zhě, jiē cóng jūn. qiǎn yù shǐ dài fū tián guǎng míng děng fán wǔ jiāng jūn, bīng shí yú wàn qí, chū sài gè èr qiān yú lǐ, jí xiào wèi cháng huì shǐ hù fā bīng wū sūn, kūn mí zì jiāng bīng wǔ wàn yú qí cóng xī fāng rù, yǔ wǔ jiāng jūn bīng fán èr shí yú wàn zhòng. xiōng nú dà pò, mín zhòng sǐ shāng ér qù zhě jí xù chǎn yuǎn yí sǐ wáng bù kě shèng shǔ, yú shì xiōng nú suì shuāi hào, qí hòu hàn jī zhī, xiōng nú bù gǎn zhé dāng, dāng zhě bào qí zhí. zī yù xiāng hé qīn, ér biān jìng shǎo shì yǐ.
宣帝初,乌孙昆弥(乌孙国谓王曰昆弥,亦曰昆莫。)复上书,言连为匈奴所侵削,昆弥愿发国半精兵人马五万骑,尽力击匈奴,唯天子出兵哀救。本始二年,汉大发关东轻锐士,选郡国吏三百石伉健习骑射者,皆从军。遣御史大夫田广明等凡五将军,兵十馀万骑,出塞各二千馀里,及校尉常惠使护发兵乌孙,昆弥自将兵五万馀骑从西方入,与五将军兵凡二十馀万众。匈奴大破,民众死伤而去者及畜产远移死亡不可胜数,於是匈奴遂衰耗,其后汉击之,匈奴不敢辄当,(当者报其直。)滋欲乡和亲,而边境少事矣。