lù zhì
陸贄
lù zhì, zì jìng yú, sū zhōu jiā xìng rén. shí bā dì jìn shì, zhōng bó xué hóng cí. diào zhèng wèi, bà guī. shòu zhōu cì shǐ zhāng yì yǒu zhòng míng, zhì wǎng jiàn, yǔ sān rì, qí zhī, qǐng wèi wàng nián jiāo. jì xíng, xiǎng qián bǎi wàn, yuē: qǐng wèi mǔ fū rén yī rì fèi. zhì bù nà, zhǐ shòu chá yī chuàn, yuē: gǎn bù chéng gōng zhī cì? yǐ shū pàn bá cuì bǔ wèi nán wèi.
陸贄,字敬輿,蘇州嘉興人。十八第進士,中博學宏辭。調鄭尉,罷歸。壽州 刺史張鎰有重名,贄往見,語三日,奇之,請為忘年交。既行,餉錢百萬,曰: 「請為母夫人一日費。」贄不納,止受茶一串,曰:「敢不承公之賜?」以書判拔 萃補渭南尉。
dé zōng lì, qiǎn chù zhì shǐ yǔ hé děng shí yī rén xíng tiān xià. zhì shuō shǐ zhě, qǐng yǐ wǔ shù shěng fēng sú, bā jì tīng lì zhì, sān kē dēng juàn yì, sì fù jīng cái shí, liù dé bǎo bà zhài, wǔ yào jiǎn guān shì. wǔ shù yuē: tīng yáo sòng shěn qí āi lè, nà shì jiǎ guān qí hǎo è, xùn bù shū kǎo qí zhēng sòng, lǎn chē fú děng qí jiǎn shē, shěng zuò yè chá qí qù shě. bā jì yuē: shì hù kǒu fēng hào yǐ jī fǔ zì, shì kěn tián yíng suō yǐ jī běn mò, shì fù yì bó hòu yǐ jī lián mào, shì àn jí fán jiǎn yǐ jī tīng duàn, shì qiú xì yíng xū yǐ jī jué zhì, shì jiān dào yǒu wú yǐ jī jìn yù, shì xuǎn jǔ zhòng guǎ yǐ jī fēng huà, shì xué xiào xìng fèi yǐ jī jiào dǎo. sān kē yuē: mào yì, xián liáng, gàn gǔ. sì fù yuē: yuè jià yǐ diàn shuì, dù chǎn yǐ shuāi zhēng, liào dīng zhuàng yǐ jì yōng, zhàn shāng jiǎ yǐ jūn lì. liù dé yuē: jìng lǎo, cí yòu, jiù jí, xù gū, zhèn pín qióng, rèn shī yè. wǔ yào yuē: fèi bīng zhī rǒng shí, juān fǎ zhī náo rén, shěng guān zhī bù jí, qù wù zhī wú yòng, bà shì zhī fēi yào. shí jiē wěi qí yán. qiān jiān chá yù shǐ.
德宗立,遣黜陟使庾何等十一人行天下。贄說使者,請以五術省風俗,八計聽 吏治,三科登雋義,四賦經財實,六德保罷瘵,五要簡官事。五術曰:「聽謠誦審 其哀樂,納市賈觀其好惡,訊簿書考其爭訟,覽車服等其儉奢,省作業察其趣舍。」 八計曰:「視戶口豐耗以稽撫字,視墾田贏縮以稽本末,視賦役薄厚以稽廉冒,視 案籍煩簡以稽聽斷,視囚系盈虛以稽決滯,視奸盜有無以稽禁御,視選舉眾寡以稽 風化,視學校興廢以稽教導。」三科曰:「茂異,賢良,幹蠱。」四賦曰:「閱稼 以奠稅,度產以衰征,料丁壯以計庸,占商賈以均利。」六德曰:「敬老,慈幼, 救疾,恤孤,賑貧窮,任失業。」五要曰:「廢兵之冗食,蠲法之撓人,省官之不 急,去物之無用,罷事之非要。」時皆韙其言。遷監察御史。
dì zài dōng gōng, yǐ wén qí míng yǐ, zhào wèi hàn lín xué shì. huì mǎ suì tǎo zéi hé běi, jiǔ bù jué, qǐng jì shī lǐ xī liè kòu xiāng chéng. zhào wèn cè ān chū, zhì yán:
帝在東宮,已聞其名矣,召為翰林學士。會馬燧討賊河北,久不決,請濟師; 李希烈寇襄城。詔問策安出,贄言:
láo yú fú yuǎn, mò ruò xiū jìn duō fāng yǐ jiù shī, mò ruò gǎi háng. jīn yōu yàn héng wèi zhī shì huǎn ér huò qīng, rǔ luò xíng biàn zhī shì jí ér huò zhòng. tián yuè fù bài zhī yú, wú fù yuǎn lüè, wáng wǔ jùn yǒu yǒng wú móu, zhū tāo duō yí shǎo jué, hù xiāng zhì jié, jí zé hé lì, tuì zé bèi zēng, bù néng yǒu yuè yì zhī huàn, cǐ wèi huǎn yě. xī liè guǒ yú bēn shì, rěn yú shāng cán, jù cài xǔ fù quán zhī dì, ér yì yǐ dèng xiāng lǔ huò zhī shí, dōng kòu zé xiǎng dào zǔ, běi kuī zé dū yì zhèn, cǐ wèi jí yě. dài shuò bīn líng zì xī zhī jīng qí, shàng dǎng méng jīn jīn zhī xuǎn shī, jǔ ér wěi zhī shān dōng, jiāng duō ér shì fēn, bīng guǎng ér cái qū, zé tún shù shī yú tài fán yě. lǐ miǎn, wén lì yě, ér dāng biàn bì zhēng dì gē shū yào zhī zhòng, wū hé yě, gǎn xiāng chéng fāng ruì zhī zéi. běn fēi sù xí, shǒu shǔ mò qián, zé shǒu yù shī yú bù zú yě. jīn ruò hái lǐ péng hé yáng yǐ yuán dōng dōu, lǐ huái guāng jiě xiāng chéng zhī wéi, zhuān yǐ tài yuán zé lù bīng kàng shān dōng, zé liáng sòng ān.
勞於服遠,莫若脩近;多方以救失,莫若改行。今幽、燕、恆、魏之勢緩而禍 輕,汝、洛、滎、汴之勢急而禍重。田悅覆敗之餘,無復遠略,王武俊有勇無謀, 硃滔多疑少決,互相制劫,急則合力,退則背憎,不能有越軼之患,此謂緩也。希 烈果於奔噬,忍於傷殘,據蔡、許富全之地,而益以鄧、襄虜獲之實,東寇則饟道 阻,北窺則都邑震,此謂急也。代、朔、邠、靈自昔之精騎,上黨、盟津今之選師, 舉而委之山東,將多而勢分,兵廣而財屈,則屯戍失於太繁也。李勉,文吏也,而 當汴必爭地;哥舒曜之眾,烏合也,扞襄城方銳之賊。本非素習,首鼠莫前,則守 御失於不足也。今若還李芃河陽以援東都,李懷光解襄城之圍,專以太原、澤、潞 兵抗山東,則梁、宋安。
yòu yán:
又言:
lì guó zhī quán, zài shěn qīng zhòng, běn dà ér mò xiǎo, suǒ yǐ néng gù. gù zhì tiān xià zhě, ruò shēn shǐ bì, bì shǐ zhǐ, xiǎo dà shì chēng ér bù bèi. wáng jī zhě, sì fāng zhī běn yě jīng yì zhě, wáng jī zhī běn yě. qí shì dāng jīng yì rú shēn, wáng jī rú bì, ér sì fāng rú zhǐ, cǐ tiān zǐ dà quán yě. shì yǐ qián shì zhuǎn tiān xià zū shuì, xǐ jùn xiàn háo jié, yǐ shí jīng shī. tài zōng liè zhì fǔ bīng bā bǎi suǒ, ér guān zhōng wǔ bǎi, jǔ tiān xià bù dí guān zhōng, zé jū zhòng yù qīng zhī yì yě. fāng shì chéng píng jiǔ, wǔ bèi wēi, gù lù shān chéng wài zhòng zhī shì, yī jǔ ér fù liǎng jīng. rán yóu zhū mù yǒu mǎ, zhōu xiàn yǒu liáng, sù zōng dé yǐ zhōng xìng. qián yuán hòu, wài yú zhǒng fā, xī shī dōng tǎo, gù tǔ bō chéng xū, ér xiān dì mò yǔ wèi yù, shì shī yù qīng zhī quán yě. jì zì shǎn hái, chéng ài qián shì, shāo yì jìn wèi, gù guān zhōng yǒu shuò fāng jīng yuán lǒng yòu zhī bīng yǐ hàn xī róng, hé dōng yǒu tài yuán zhī bīng yǐ zhì běi lǔ. jīn shuò fāng tài yuán zhòng yǐ tún shān dōng, ér shén cè liù jūn xī shù guān wài, jiāng bù néng jǐn dí, zé qǐng jì shī. bì xià wèi zhī chuò biān jūn, quē huán wèi, jié nèi jiù zhī mǎ wǔ kù zhī bīng, zhàn jiāng jiā zǐ yǐ yì shī, fù sī chù yǐ zēng qí. yòu gào fá cái, zé wèi suàn shì lú, dài shāng rén, shè zhū què zhī kē, rì rì yǐ shén. wàn yǒu yī rú zhū tāo lǐ xī liè fù gù biān lěi, qiè fā dōu diān zhě, hé yǐ bèi zhī?
立國之權,在審輕重,本大而末小,所以能固。故治天下者,若身使臂,臂使 指,小大適稱而不悖。王畿者,四方之本也;京邑者,王畿之本也。其勢當京邑如 身,王畿如臂,而四方如指,此天子大權也。是以前世轉天下租稅,徙郡縣豪傑, 以實京師。太宗列置府兵八百所,而關中五百,舉天下不敵關中,則居重馭輕之意 也。方世承平久,武備微,故祿山乘外重之勢,一舉而覆兩京。然猶諸牧有馬,州 縣有糧,肅宗得以中興。乾元後,外虞踵發,悉師東討,故吐蕃乘虛,而先帝莫與 為御,是失馭輕之權也。既自陝還,懲艾前事,稍益禁衛,故關中有朔方、涇原、 隴右之兵以捍西戎,河東有太原之兵以制北虜。今朔方、太原眾已屯山東,而神策 六軍悉戍關外,將不能盡敵,則請濟師。陛下為之輟邊軍,缺環衛,竭內廄之馬、 武庫之兵,占將家子以益師,賦私畜以增騎。又告乏財,則為算室廬,貸商人,設 諸榷之科,日日以甚。萬有一如硃滔、李希烈負固邊壘,竊發都甸者,何以備之?
fū guān zhōng, wáng yè gēn běn zài yān. háo jié zhī zài guān zhōng zhě, yǔ jí yú yíng wèi bù shū chē chéng zhī zài guān zhōng zhě, yǔ liè yú jiù mù bù shū cái yòng zhī zài guān zhōng zhě, yǔ zhù yú tǎng zàng bù shū. yī zhāo yǒu jí, kě qǔ yě. bì xià xìng tīng chén jì, shǐ péng hái jūn yuán luò, huái guāng jiù xiāng chéng, xī liè bì zǒu. qǐng shén cè jūn jí jiāng jiā zǐ zhàn ér dōng zhě zhuī hái zhī, fán jīng shī shuì jiān jià què jiǔ chōu guàn dài shāng diǎn zhào zhī lìng, yī qiè tíng zhī, zé duān běn zhěng fén zhī shù.
夫關中,王業根本在焉。豪傑之在關中者,與籍於營衛不殊;車乘之在關中者, 與列於廄牧不殊;財用之在關中者,與貯於帑藏不殊。一朝有急,可取也。陛下幸 聽臣計,使芃還軍援洛,懷光救襄城,希烈必走。請神策軍及將家子占而東者追還 之,凡京師稅間架、榷酒、抽貫、貸商、點召之令,一切停之,則端本整棼之術。
dì bù nà. hòu jīng shī jí biàn, zhì yán jiē xiào.
帝不納。後涇師急變,贄言皆效。
cóng shòu fèng tiān, jī wù tián zǒng, yuǎn jìn diào fā, zòu qǐng bào xià, shū zhào rì shù bǎi, zhì chū ruò bù jīng sī, dǎi chéng, jiē zhōu jǐn shì qíng, yǎn yì shú fù, rén rén kě xiǎo. páng lì chéng xiě bù gěi, tā xué shì bǐ gé bù dé xià, ér zhì pèi rán yǒu yú.
從狩奉天,機務填總,遠近調發,奏請報下,書詔日數百,贄初若不經思,逮 成,皆周盡事情,衍繹孰復,人人可曉。旁吏承寫不給,它學士筆閣不得下,而贄 沛然有餘。
shǐ, dì cāng zú biàn gù, měi zì kè zé. zhì yuē: bì xià yǐn jiù, yáo shùn yì yě. rán zhì kòu zhě nǎi qún chén zuì. zhì yì zhǐ lú qǐ děng. dì hù qǐ, yīn yuē: qīng bù rěn guī guò zhèn, yǒu shì yán zāi. rán zì gǔ xìng shuāi, qí yì yǒu tiān mìng hū? jīn zhī è yùn, kǒng bù zài rén yě. zhì tuì ér shàng shū yuē:
始,帝倉卒變故,每自克責。贄曰:「陛下引咎,堯、舜意也。然致寇者乃群 臣罪。」贄意指盧杞等。帝護杞,因曰:「卿不忍歸過朕,有是言哉。然自古興衰, 其亦有天命乎?今之厄運,恐不在人也。」贄退而上書曰:
zì ān shǐ zhī luàn, cháo tíng yīn xún hán yǎng, ér zhū fāng zì shàn rǎng dì, wèi cháng huì cháo. bì xià jiāng yī qū yǔ, nǎi mìng jiāng xìng shī, yǐ tǎo sì fāng. yī rén zhēng xíng, shí shì zī fèng jū zhě pí kuì zhuǎn, xíng zhě kǔ fēng dí qù liú sāo rán, ér lǘ lǐ bù níng yǐ. jù bīng rì zhòng, gōng fèi rì bó, cháng fù bù gěi, nǎi yì cù xiàn ér jiā liǎn yān jiā liǎn jì dān, nǎi bié pèi zhī bié pèi bù zú, yú shì què suàn zhī kē shè, lǜ dài zhī fǎ xìng. jìn fáng zī zhāng, lì bù kān mìng nóng sāng fèi yú zhuī hū, gāo xuè jié yú chī chuí zhào shù áo rán, ér jùn yì bù níng yǐ. biān chuí zhī shù yǐ bǎo fēng jiāng, jìn wèi zhī lǚ yǐ bèi xún jǐng, bāng zhī dà fáng yě. bì xià xī ér dōng zhēng, biān bèi kōng qū, yòu sōu sī mù zé jiāng jiā yǐ chū bīng jí mǎ. fū sī mù zhě, yuán xūn guì qī zhī mén yě jiāng jiā zhě, tǒng shuài yuè mù zhī hòu yě qí fù chú zhēng yáo jiù yǐ. jīn duó qí xù mù, shì qí zi sūn, gài jiǎ yǐ gěi zī zhuāng, pò chǎn yǐ yíng zú chéng, yuán chén guì wèi, shú bù jiě tǐ? fāng qiě shuì hóu wáng zhī lú, suàn bì fàn zhī mín, guì bù jiàn yōu, jìn bù jiàn yì, qún qíng xiāo rán ér guān jī bù níng yǐ.
自安史之亂,朝廷因循涵養,而諸方自擅壤地,未嘗會朝。陛下將一區宇,乃 命將興師,以討四方。一人征行,十室資奉;居者疲饋轉,行者苦鋒鏑;去留騷然, 而閭里不寧矣。聚兵日眾,供費日博,常賦不給,乃議蹙限而加斂焉;加斂既殫, 乃別配之;別配不足,於是榷算之科設,率貸之法興。禁防滋章,吏不堪命;農桑 廢於追呼,膏血竭於笞捶;兆庶嗷然,而郡邑不寧矣。邊陲之戍以保封疆,禁衛之 旅以備巡警,邦之大防也。陛下悉而東征,邊備空屈,又搜私牧、責將家以出兵籍 馬。夫私牧者,元勛貴戚之門也;將家者,統帥岳牧之後也;其復除征徭舊矣。今 奪其畜牧,事其子孫,丐假以給資裝,破產以營卒乘,元臣貴位,孰不解體?方且 稅侯王之廬,算裨販之緡,貴不見優,近不見異,群情囂然而關畿不寧矣。
bì xià yòu wèi bǎi dù chí fèi, zé chí yì yǐ yǎn ēn, rèn fǎ yǐ chéng zhì, duàn shī yú tài sù, chá shāng yú tài jīng. duàn sù zé guǎ shù yú rén, ér yí sì bù róng biàn yě chá jīng zé duō cāi yú wù, ér yì dù wèi bì rán yě. guǎ shù ér xià jù huò, gù fǎn cè zhī xìn shēng duō cāi ér xià fáng xián, gù gǒu qiě zhī huàn zuò. yóu shì pàn luàn jì chǎn, fèn dú bìng xìng, fēi cháng zhī yú, wéi rén zhǔ dú bù wén. xiōng zú gǔ xíng, bái zhòu fàn què zhòng mén wú jié cǎo zhī yù, huán wèi wú shuí hé zhī rén. bì xià suī yǒu gǔ gōng zhī chén, ěr mù zhī zuǒ, jiàn wēi bù néng jié chéng, lín nán bù néng xiào sǐ, shì zé qún chén zhī zuì yě.
陛下又謂百度弛廢,則持義以掩恩,任法以成治,斷失於太速,察傷於太精。 斷速則寡恕於人,而疑似不容辨也;察精則多猜於物,而億度未必然也。寡恕而下 懼禍,故反側之釁生;多猜而下妨嫌,故苟且之患作。由是叛亂繼產,忿讟並興, 非常之虞,惟人主獨不聞。凶卒鼓行,白晝犯闕;重門無結草之御,環衛無誰何之 人。陛下雖有股肱之臣,耳目之佐,見危不能竭誠,臨難不能效死,是則群臣之罪 也。
bì xià fāng yǐ xìng shuāi wěi zhī tiān mìng, yì guò yǐ. shū yuē: tiān shì zì wǒ mín shì, tiān tīng zì wǒ mín tīng. zé tiān suǒ shì tīng, jiē yīn yú rén, fēi rén shì wài zì yǒu tiān mìng yě. zhòu zhī cí yuē: wǒ shēng bù yǒu mìng zài tiān? cǐ shè rén shì tuī tiān mìng, bì bù kě zhī lǐ yě. yì yuē: zì tiān yòu zhī. zhòng ní yǐ wèi: yòu zhě zhù yě. tiān zhī suǒ zhù zhě shùn yě, rén zhī suǒ zhù zhě xìn yě. lǚ xìn sī hū shùn, shì yǐ yòu zhī. yì lùn tiān rén yòu zhù zhī jì, bì xiān lǚ xíng, ér jí xiōng zhī bào xiàng yān. cǐ tiān mìng zài rén, gài zhāo zhāo yǐ. rén shì zhì ér tiān jiàng luàn, wèi zhī yǒu yě rén shì luàn ér tiān jiàng kāng, yì wèi zhī yǒu yě. shàng kǒng yǒu kě yí zhě, qǐng yǐ jìn shì xìn zhī.
陛下方以興衰諉之天命,亦過矣。《書》曰:「天視自我民視,天聽自我民聽。」 則天所視聽,皆因於人,非人事外自有天命也。紂之辭曰:「我生不有命在天?」 此舍人事推天命,必不可之理也。《易》曰:「自天祐之。」仲尼以謂:「祐者助 也。天之所助者順也,人之所助者信也。履信思乎順,是以祐之。」《易》論天人 祐助之際,必先履行,而吉凶之報象焉。此天命在人,蓋昭昭矣。人事治而天降亂, 未之有也;人事亂而天降康,亦未之有也。尚恐有可疑者,請以近事信之。
zì bǐ bīng xìng, wù lì hào jié. rén xīn jīng yí rú fēng tāo rán, xiōng xiōng mí dìng, zú móu jù yì, wèi bì yǒu biàn. zé jīng shī zhī rén, gù fēi xī tōng zhàn shù xiǎo tiān mìng yě, zé zhì kòu zhī yóu, qǐ yùn dāng rán? fū zhì huò shēng luàn, luàn huò zī zhì yǒu yǐ wú nán ér wáng, duō nán ér xìng. zhì huò shēng luàn zhě, shì zhì ér bù xiū yě luàn huò zī zhì zhě, zāo luàn ér néng zhì yě wú nán ér shī zhě, hū wàn jǐ zhī zhòng, ér wàng yōu wèi yě duō nán ér xìng zhě, shè shù shì zhī jiān, ér zhī chì shèn yě. jīn shēng luàn shī xù zhī shì bù kě zhuī yǐ, qí zī zhì xìng bāng zhī yè, zài kè lì ér jǐn xiū zhī. dāng zhì wēi zhī jī, dé qí dào zé xìng, shī zé fèi, qí jiān bù róng fù yǒu suǒ huǐ yě, wéi qín sī ér shú jì zhī. shě jǐ yǐ cóng zhòng, wéi yù yǐ zūn dào, yuǎn xiān nìng, qīn zhōng zhí, tuī zhì chéng, qù nì zhà, sī dào shén yì zhī, shén yì xíng, bù hào shén, bù qú lì, dì yuē zhī yú xīn ěr. hé yōu hū luàn rén, hé wèi hū è yùn, hé huàn hū bù níng zāi?
自比兵興,物力耗竭。人心驚疑如風濤然,洶洶靡定,族謀聚議,謂必有變。 則京師之人,固非悉通占術、曉天命也,則致寇之由,豈運當然?夫治或生亂,亂 或資治;有以無難而亡,多難而興。治或生亂者,恃治而不修也;亂或資治者,遭 亂而能治也;無難而失者,忽萬幾之重,而忘憂畏也;多難而興者,涉庶事之艱, 而知敕慎也。今生亂失序之事不可追矣,其資治興邦之業,在刻勵而謹修之。當至 危之機,得其道則興,失則廢,其間不容復有所悔也,惟勤思而熟計之。舍己以從 眾,違欲以遵道,遠憸佞,親忠直,推至誠,去逆詐,斯道甚易知,甚易行,不耗 神,不劬力,第約之於心耳。何憂乎亂人,何畏乎厄運,何患乎不寧哉?
dì yòu wèn zhì shì qiè yú jīn zhě, zhì quàn dì: qún chén cān rì, shǐ jí yán dé shī. ruò yǐ jūn wù duì zhě, jiàn bù yǐ shí, tīng nà wú juàn. jiān tiān xià zhī zhì yǐ wèi cōng míng. dì yuē: zhèn qǐ bù tuī chéng! rán gù shàng fēng zhě, wéi jī chì rén duǎn zhǎng, lèi fēi zhōng zhí. wǎng wèi jūn chén yī tǐ, gù tuī xìn bù yí, zhì xiān rén mài wèi wēi fú. jīn zī zhī huò, tuī chéng zhī bì yě. yòu jiàn zhě bù mì, yào xū guī qū yú zhèn, yǐ zì qǔ míng. zhèn sì wèi, jiàn yán shì duō yǐ, dà dǐ léi tóng dào tīng, jiā zhì zé qióng. gù qǐng bù zhào cì duì, qǐ yuē juàn zāi! zhì yīn shì jí jiàn yuē:
帝又問贄事切於今者,贄勸帝:「群臣參日,使極言得失。若以軍務對者,見 不以時,聽納無倦。兼天下之智以為聰明。」帝曰:「朕豈不推誠!然顧上封者, 惟譏斥人短長,類非忠直。往謂君臣一體,故推信不疑,至憸人賣為威福。今茲之 禍,推誠之敝也。又諫者不密,要須歸曲於朕,以自取名。朕嗣位,見言事多矣, 大抵雷同道聽,加質則窮。故頃不詔次對,豈曰倦哉!」贄因是極諫曰:
xī rén yǒu yīn yē ér fèi shí zhě, yòu yǒu jù nì ér zì shěn zhě, qí wèi fáng huàn, bù yì guò zāi! yuàn bì xià jiàn zhī, wú yǐ xiǎo yú ér fáng dà dào yě. chén wén rén zhī suǒ zhù zài xìn, xìn zhī suǒ běn zài chéng. yī bù chéng, xīn mò zhī bǎo yī bù xìn, yán mò zhī xíng. gù shèng rén zhòng yān. chuán yuē: chéng zhě, wù zhī zhōng shǐ, bù chéng wú wù. wù zhě shì yě, yán bù chéng jí wú suǒ shì yǐ. pǐ fū bù chéng, wú fù yǒu shì, kuàng wáng zhě lài rén zhī chéng yǐ zì gù, ér kě bù chéng yú rén hū? bì xià suǒ wèi chéng xìn yǐ zhì hài zhě, chén qiè fēi zhī. kǒng zǐ yuē: kě yǔ yán ér bù yǔ zhī yán, shī rén bù kě yǔ yán ér yǔ zhī yán, shī yán. zhì zhě bù shī rén, yì bù shī yán. bì xià kě shěn qí yán ér bù kě bù xìn, kě shèn qí suǒ yǔ ér bù kě bù chéng. suǒ wèi mín zhě, zhì yú ér shén. fū chī chī zhī lún, huò hūn huò bǐ, cǐ shì yú yú yě. rán shàng zhī dé shī mí bù biàn, hǎo è mí bù zhī, suǒ mì mí bù chuán, suǒ wèi mí bù xiào. yù yǐ zhì zé zhà, shì yǐ yí zé tōu jiē bù yǐ lǐ zé qí xùn yì qīng, fǔ bù yǐ qíng zé qí xiào zhōng báo. shàng xíng zé xià cóng zhī, shàng shī zé xià bào zhī, ruò jǐng fù xíng, ruò xiǎng yīng shēng. gù yuē: wéi tiān xià zhì chéng, wèi néng jǐn qí xìng. bù jǐn yú jǐ ér zé jǐn yú rén, bù chéng yú qián ér wàng chéng yú hòu, bì dài ér bù xìn yǐ. jīn fāng zhèn yǒu bù chéng yú guó, bì xià xìng shī fá zhī chén yǒu bù xìn yú shàng, bì xià xià lìng zhū zhī. yǒu sī fèng mìng ér bù gǎn shè zhě, yǐ bì xià suǒ yǒu zé bǐ suǒ wú yě. gù chéng yǔ xìn bù kě sī xū qù jǐ. yuàn bì xià shèn shǒu ér lì xíng zhī, kǒng fēi suǒ yǐ wèi huǐ yě.
昔人有因噎而廢食者,又有懼溺而自沈者,其為防患,不亦過哉!願陛下鑒之, 毋以小虞而妨大道也。臣聞人之所助在信,信之所本在誠。一不誠,心莫之保;一 不信,言莫之行。故聖人重焉。傳曰:「誠者,物之終始,不誠無物。」物者事也, 言不誠即無所事矣。匹夫不誠,無復有事,況王者賴人之誠以自固,而可不誠於人 乎?陛下所謂誠信以致害者,臣竊非之。孔子曰:「可與言而不與之言,失人;不 可與言而與之言,失言。智者不失人,亦不失言。」陛下可審其言而不可不信,可 慎其所與而不可不誠。所謂民者,至愚而神。夫蚩蚩之倫,或昏或鄙,此似於愚也。 然上之得失靡不辨,好惡靡不知,所秘靡不傳,所為靡不效。馭以智則詐,示以疑 則偷;接不以禮則其徇義輕,撫不以情則其效忠薄。上行則下從之,上施則下報之, 若景附形,若響應聲。故曰:「惟天下至誠,為能盡其性。」不盡於己而責盡於人, 不誠於前而望誠於後,必紿而不信矣。今方鎮有不誠於國,陛下興師伐之;臣有不 信於上,陛下下令誅之。有司奉命而不敢赦者,以陛下所有責彼所無也。故誠與信 不可斯須去己。願陛下慎守而力行之,恐非所以為悔也。
chuán yuē: rén shuí wú guò? guò ér néng gǎi, shàn mò dà yān. zhòng huī gē chéng tāng zhī dé yuē: gǎi guò bù lìn. jí fǔ měi xuān wáng zhī gōng yuē: gǔn zhí yǒu què, zhòng shān fǔ bǔ zhī. fū chéng tāng shèng jūn yě, zhòng huī shèng fǔ yě, yǐ shèng fǔ zàn shèng jūn, bù chēng qí wú guò, chēng qí gǎi guò zhōu xuān zhōng xìng xián wáng yě, jí fǔ wén wǔ xián chén yě, gē sòng qí zhǔ, bù měi qí wú què, ér měi qí bǔ què. zé shèng xián zhī yì, guì yú gǎi guò, jiào rán shén míng. gài guò chà zhě, shàng zhì xià yú suǒ bù miǎn, wéi zhì zhě néng gǎi ér zhī shàn, yú zhě chǐ ér zhī fēi yě. zhōng gǔ yǐ jiàng, qí chén shàng yú, qí jūn yì zì shèng, yǎn shèng dé, xíng xiǎo dào, nǎi yǒu rù zé zào xī, chū zé guǐ cí, jiān yóu cǐ zī, shàn yóu cǐ jǔ, tiān zǐ yì yóu cǐ huò, zhēng chén zuì yóu cǐ shēng, mèi dào héng ér hài sī shén yǐ. tài zōng yǒu wén wǔ rén yì zhī dé zhì zhì tài píng zhī gōng, kě wèi shèng yǐ, rán ér rén dào yú jīn yǐ cóng jiàn gǎi guò wèi chēng shǒu. shì zhī jiàn ér néng cóng, guò ér néng gǎi, dì wáng zhī dà liè yě. bì xià wèi jiàn guān lùn shì, yǐn shàn zì yǔ, guī guò yú shàng zhě, xìn fēi qí měi, rán yú shèng dé, wèi yǒu kuī yān. nà ér bù wéi, chuán zhī shì zú zēng měi jù ér wéi zhī, yòu ān néng jìn zhī wù chuán? bù yí yǐ cǐ gěng jìn yán zhī lù yě.
《傳》曰:「人誰無過?過而能改,善莫大焉。」仲虺歌成湯之德曰:「改過 不吝。」吉甫美宣王之功曰:「袞職有闕,仲山甫補之。」夫成湯聖君也,仲虺聖 輔也,以聖輔贊聖君,不稱其無過,稱其改過;周宣中興賢王也,吉甫文武賢臣也, 歌誦其主,不美其無闕,而美其補闕。則聖賢之意,貴於改過,較然甚明。蓋過差 者,上智下愚所不免,惟智者能改而之善,愚者恥而之非也。中古以降,其臣尚諛, 其君亦自聖,掩盛德,行小道,乃有入則造膝,出則詭辭,奸由此滋,善由此沮, 天子意由此惑,爭臣罪由此生,媚道行而害斯甚矣。太宗有文武仁義之德、治致太 平之功,可謂盛矣,然而人到於今以從諫改過為稱首。是知諫而能從,過而能改, 帝王之大烈也。陛下謂諫官論事,引善自予,歸過於上者,信非其美,然於盛德, 未有虧焉。納而不違,傳之適足增美;拒而違之,又安能禁之勿傳?不宜以此梗進 言之路也。
shèng rén bù hū xì wēi, bù wǔ guān guǎ zhā yán wú yàn bù bì yòng, zhì yán dāng lǐ bù bì wéi xùn yú zhì bù bì rán, nì yú xīn bù bì fǒu yì yú rén bù bì shì, tóng yú zhòng bù bì fēi cí zhuō ér xiào yū zhě bù bì yú, yán gān ér lì zhòng zhě bù bì zhì. kǎo zhī yǐ shí, wéi shàn suǒ zài, zé kě yǐ jǐn tiān xià zhī xīn yǐ. fū rén qíng bì yú suǒ xìn, jǔ yú suǒ yí, hū yú suǒ qīng, nì yú suǒ yù. xìn piān zé tīng yán bù jǐn qí shí, gù yǒu guò dāng zhī yán yí shén zé suī shí bù tīng qí yán, gù yǒu shī shí zhī tīng. qīng qí rén zé yí kě zhòng zhī shì, yù qí shì zé cún kě qì zhī rén. gǒu zòng suǒ sī, bù kǎo qí shí, zé shì shī tiān xià zhī xīn yǐ. gù cháng qíng zhī suǒ qīng, shèng rén zhī suǒ zhòng, bù bì mù gāo ér hǎo yì yě.
聖人不忽細微,不侮鰥寡;奓言無驗不必用,質言當理不必違;遜於志不必然, 逆於心不必否;異於人不必是,同於眾不必非;辭拙而效迂者不必愚,言甘而利重 者不必智。考之以實,惟善所在,則可以盡天下之心矣。夫人情蔽於所信,沮於所 疑,忽於所輕,溺於所欲。信偏則聽言不盡其實,故有過當之言;疑甚則雖實不聽 其言,故有失實之聽。輕其人則遺可重之事,欲其事則存可棄之人。苟縱所私,不 考其實,則是失天下之心矣。故常情之所輕,聖人之所重,不必慕高而好異也。
bì xià yòu yǐ léi tóng dào shuō, jiā zhì zé qióng. chén wèi bì xià suī qióng qí cí ér wèi qióng qí lǐ, néng fú qí kǒu ér wèi fú qí xīn. qiě xià zhī qíng mò bù yuàn dá yú shàng, shàng zhī qíng mò bù qiú zhī yú xià. rán ér xià cháng kǔ shàng zhī nán dá, shàng cháng kǔ xià zhī nán zhī. ruò shì zhě hé? jiǔ bì bù qù yě. suǒ wèi jiǔ bì zhě, shàng yǒu liù, xià yǒu sān: hǎo shèng rén, chǐ wén guò, chěng biàn gěi, xuàn cōng míng, lì wēi yán, zì qiáng bì, shàng zhī bì yě chǎn yú gù wàng wèi nuò, xià zhī bì yě. hǎo shèng ér chǐ guò, bì gān nìng cí, jì zhí yán, zé chǎn yú zhě jìn, ér zhōng shí zhī yǔ bù wén yǐ. chěng biàn ér xuàn míng, bì zhé rén yǐ yán, yú rén yǐ zhà, zé gù wàng zhě zì biàn, ér qiè mó zhī yì bù jǐn yǐ. lì wēi ér zì bì, bì bù néng jiàng qíng jiē wù, yǐn jiù zài jǐ, zé wèi nuò zhě zhì, ér qíng lǐ zhī shuō bù shēn yǐ. rén zhī nán zhī, yáo shùn suǒ bìng, hú kě yǐ yī chóu yī jié, ér wèi jǐn qí néng zāi? fū yù zhì tiān xià, ér bù wù dé rén xīn, zé gù bù zhì yǐ wù dé rén xīn, ér bù qín jiē xià, zé xīn gù bù dé yǐ wù jiē xià ér bù biàn jūn zǐ xiǎo rén, zé xià gù bù kě jiē yǐ wù biàn jūn zǐ xiǎo rén, ér è zhí shì yú, zé jūn zǐ xiǎo rén gù bù kě biàn yǐ. qū hé qiú mèi, rén zhī shén lì cún yān fàn yán mào huò, rén zhī shén hài cún yān. jū shàng zhě yì qí yán ér yǐ měi lì lì zhī, yóu jù zhōng gào zhī bù jì, kuàng shū gé ér cāi jì zhě hū?
陛下又以雷同道說,加質則窮。臣謂陛下雖窮其辭而未窮其理,能服其口而未 服其心。且下之情莫不願達於上,上之情莫不求知於下。然而下常苦上之難達,上 常苦下之難知。若是者何?九弊不去也。所謂九弊者,上有六,下有三:好勝人, 恥聞過,騁辯給,炫聰明,厲威嚴,恣強愎,上之弊也;諂諛、顧望、畏懦,下之 弊也。好勝而恥過,必甘佞辭,忌直言,則諂諛者進,而忠實之語不聞矣。騁辯而 炫明,必折人以言,虞人以詐,則顧望者自便,而切摩之益不盡矣。厲威而恣愎, 必不能降情接物,引咎在己,則畏懦者至,而情理之說不申矣。人之難知,堯、舜 所病,胡可以一酬一詰,而謂盡其能哉?夫欲治天下,而不務得人心,則固不治矣; 務得人心,而不勤接下,則心固不得矣;務接下而不辨君子小人,則下固不可接矣; 務辨君子小人,而惡直嗜諛,則君子小人固不可辨矣。趨和求媚,人之甚利存焉; 犯顏冒禍,人之甚害存焉。居上者易其言而以美利利之,猶懼忠告之不暨,況疏隔 而猜忌者乎?
shì shí, zéi wèi píng, dì yù míng nián suì gǎi yuán, ér shù jiā zhēng yán shù zhōng bǎi liù, yí yǒu suǒ biàn, shì tiān xià fù shǐ. dì nǎi yì gèng yì dà hào. zhì yuē: jīn chéng yú bō yuè, dà duì wèi qù, cǐ rén qíng xiàng bèi tiān yì qù jiù zhī xì. bì xià yí tòng zì biǎn lì, bù yí yì měi míng yǐ lèi qiān dé. dì yuē: qīng yán gù shàn, rán yào dāng xiǎo yǒu biàn gé, wèi zhèn jì zhī. zhì zòu yán: gǔ zhī rén jūn, dé hé yú tiān yuē huáng, hé yú dì yuē dì, hé yú rén yuē wáng, fù tiān mǔ dì yǐ yǎng rén zhì wù dé qí yí zhě yuē tiān zǐ, jiē dà míng yě. sān dài ér shàng, suǒ chēng xiàng qí dé, bù gǎn yǒu jiā yān. zhì qín nǎi jiān yuē huáng dì, liú jí hòu shì hūn pì zhī jūn, shǐ yǒu shèng liú tiān yuán zhī hào. gù rén zhǔ zhòng qīng, bù zài chēng wèi, shì dé hé rú ěr. ruò yǐ shí tún dāng yǒu biàn gé, bù ruò yǐn jiù jiàng míng, yǐ zhī tiān jiè. qiě jiǎo jiù shī, zhì míng yě sǔn xū shì, dà zhī yě. níng yǔ jiā rǒng hào yǐ shòu shí huàn zāi? dì cóng zhī.
是時,賊未平,帝欲明年遂改元,而術家爭言數鍾百六,宜有所變,示天下復 始。帝乃議更益大號。贄曰:「今乘輿播越,大憝未去,此人情向背、天意去就之 隙。陛下宜痛自貶勵,不宜益美名以累謙德。」帝曰:「卿言固善,然要當小有變 革,為朕計之。」贄奏言:「古之人君,德合於天曰『皇』,合於地曰『帝』,合 於人曰『王』,父天母地以養人治物得其宜者曰『天子』,皆大名也。三代而上, 所稱象其德,不敢有加焉。至秦乃兼曰『皇帝』,流及後世昏僻之君,始有聖劉、 天元之號。故人主重輕,不在稱謂,視德何如耳。若以時屯當有變革,不若引咎降 名,以祗天戒。且矯舊失,至明也;損虛飾,大知也。寧與加冗號以受實患哉?」 帝從之。
huì xìng yuán shè lìng fāng jù, dì yǐ gǎo fù zhì, shǐ shāng tǎo qí xiáng. zhì zhī dì zhí dé bù gù, kùn zé sī zhì, tài zé yì jiāo, yù jī zhī shǐ qiáng qí yì, jí jiàn yán: lǚ fēi cháng zhī wēi zhě, bù kě yǐ cháng dào ān jiě fēi cháng zhī fēn zhě, bù kě yǐ cháng lìng yù. bì xià qióng yòng bīng jiǎ, jié qǔ cái fù, biàn shēng jīng shī, dào jù gōng tà. jīn jiǎ wáng zhě sì xiōng, jiàn dì zhě èr shù, qí tā gù zhān huái èr, bù kě xī shù. ér yù shū duō nán, shōu qún xīn, wéi zài shè lìng ér yǐ. dòng rén yǐ yán, suǒ gǎn yǐ qiǎn yán yòu bù qiè, rén shuí kěn huái? gù chéng bù zhì zhě wù bù gǎn, sǔn bù jí zhě yì bù zhēn. fū huǐ guò bù dé bù shēn, yǐn jiù bù dé bù jǐn, zhāo yán bù kě bù guǎng, rùn zé bù kě bù hóng, shǐ tiān xià wén zhī, kuò rán yī biàn, rén rén dé qí suǒ yù, ān yǒu bù fú zāi? qí xū gǎi gé kē tiáo, yǐ bié fēng shàng. chén wén zhī guò fēi nán, gǎi zhī nán yán shàn fēi nán, xíng zhī nán. yì yuē: shèng rén gǎn rén xīn ér tiān xià hé píng. fū gǎn zhě, chéng fā yú xīn ér xíng yú shì, shì huò wèi yù, gù xuān zhī yú yán, yán bì gù xīn, xīn bì fù shì, sān zhě xiāng hé, nǎi kě qiú gǎn. wéi bì xià xiān duàn jué zhì, yǐ shī qí cí, dù kě xíng zhě ér xuān zhī, bù kě zhě cuò zhī. wú gǒu yú yán, yǐ zhòng qǔ huǐ. dì nà zhī.
會興元赦令方具,帝以稿付贄,使商討其詳。贄知帝執德不固,困則思治,泰 則易驕,欲激之使強其意,即建言:「履非常之危者,不可以常道安;解非常之紛 者,不可以常令諭。陛下窮用兵甲,竭取財賦,變生京師,盜據宮闥。今假王者四 凶,僭帝者二豎,其他顧瞻懷貳,不可悉數。而欲紓多難,收群心,惟在赦令而已。 動人以言,所感已淺;言又不切,人誰肯懷?故誠不至者物不感,損不極者益不臻。 夫悔過不得不深,引咎不得不盡,招延不可不廣,潤澤不可不弘,使天下聞之,廓 然一變,人人得其所欲,安有不服哉?其須改革科條,已別封上。臣聞知過非難, 改之難;言善非難,行之難。《易》曰:『聖人感人心而天下和平。』夫感者,誠 發於心而形於事,事或未諭,故宣之於言,言必顧心,心必副事,三者相合,乃可 求感。惟陛下先斷厥志,以施其辭,度可行者而宣之,不可者措之。無苟於言,以 重取悔。」帝納之。
shǐ, dì bō qiān, fǔ cáng wěi qì, wèi bīng wú chǔ yī. zhì shì, tiān xià gòng fèng shāo zhì, nǎi yú xíng zài jiā wǔ shǔ qióng lín dà yíng èr kù, bié cáng gòng wù. zhì jiàn, yǐ wèi: qióng lín dà yíng yú gǔ wú chuán. jiù lǎo jiē yán: kāi yuán shí guì chén shì qiǎo yǐ qiú mèi, jiàn yán jùn yì fù shuì, dāng wěi yǒu sī yǐ zhì jīng yòng, qí gòng xiàn xī guī tiān zǐ sī yǒu zhī. dàng xīn chǐ yù, yì zhōng yǐ ěr kòu. jīn shī lǚ fāng yīn, chuāng tòng shēn yín zhī shēng wèi xī, jù yǐ zhēn gòng sī bié kù, kǒng qún xià yǒu suǒ jué wàng, qǐng xī chū yǐ cì yǒu gōng. lìng hòu nà gòng bì guī zhī yǒu sī, xiān gěi jūn shǎng, guī guài xiān lì wú dé yǐ gōng. shì nǎi sàn xiǎo chǔ chéng dà chǔ, juān xiǎo bǎo gù dà bǎo yě. dì wù, jí chè qí shǔ.
始,帝播遷,府藏委棄,衛兵無褚衣。至是,天下貢奉稍至,乃於行在夾廡署 瓊林、大盈二庫,別藏貢物。贄諫,以為:「瓊林、大盈於古無傳。舊老皆言:開 元時貴臣飾巧以求媚,建言郡邑賦稅,當委有司以制經用,其貢獻悉歸天子私有之。 盪心侈欲,亦終以餌寇。今師旅方殷,瘡痛呻吟之聲未息,遽以珍貢私別庫,恐群 下有所觖望,請悉出以賜有功。令後納貢必歸之有司,先給軍賞,瑰怪纖麗無得以 供。是乃散小儲成大儲,捐小寶固大寶也。」帝悟,即撤其署。
lǐ huái guāng yǒu yì zhì, yù nù qí jūn shǐ pàn, jí shàng yán: bīng bǐng báo, yǔ shén cè bù děng, nán yǐ zhàn. lǐ chéng mì yán qí biàn, yīn qǐng yí tún. dì qiǎn zhì jiàn huái guāng yì shì. zhì hái zòu: huái guāng kòu bēn bù zhuī, shī lǎo bù yòng, qún shuài yù jìn, zhé jǔ zhǐ qí móu. cǐ bì fǎn, yí yǒu yǐ zhì zhī. yīn quàn dì xǔ chéng yí jūn. chū, zhì yǔ huái guāng yǔ jí chéng, huái guāng wàng chà yuē: wú wú suǒ jí chéng. zhì jí měi qí qiáng xióng, shǐ bù dé fān fù. zhì shì, qǐng xià zhào shū rú qí yì zhě, qiě wú cí guī duǎn yú cháo. yòu jiàn: qiǎn lǐ jiàn huī yáng huì yuán yǔ chéng bìng tún dōng wèi qiáo, tuō yán chéng bīng guǎ bù zú zhī zéi, bǐ wèi jǐ jiǎo. huái guāng suī bù yù qiǎn, qiě cí qióng, wú yǐ jǔ jiě. dì yóu yù yuē: chéng yí tún, huái guāng gù yàng yàng, ruò yòu qiǎn jiàn huī děng jù dōng, bǐ qiě wèi cí. shǎo xū zhī. chéng yǐ xǐ yíng, bù yuè xún, huái guāng guǒ duó liǎng jié dù bīng. jiàn huī tǐng shēn miǎn, huì yuán sǐ zhī. xíng zài zhèn jīng, suì xǐ xìng liáng.
李懷光有異志,欲怒其軍使叛,即上言:「兵稟薄,與神策不等,難以戰。」 李晟密言其變,因請移屯。帝遣贄見懷光議事。贄還奏:「懷光寇奔不追,師老不 用,群帥欲進,輒沮止其謀。此必反,宜有以制之。」因勸帝許晟移軍。初,贄與 懷光語及晟,懷光妄詫曰:「吾無所藉晟。」贄即美其強雄,使不得翻覆。至是, 請下詔書如其意者,且無辭歸短於朝。又建:「遣李建徽、陽惠元與晟並屯東渭橋, 託言晟兵寡不足支賊,俾為掎角。懷光雖不欲遣,且辭窮,無以沮解。」帝猶豫曰: 「晟移屯,懷光固怏怏,若又遣建徽等俱東,彼且為辭。少須之。」晟已徙營,不 閱旬,懷光果奪兩節度兵。建徽挺身免,惠元死之。行在震驚,遂徙幸梁。
dào yǒu xiàn guā guǒ zhě, dì jiā qí yì, yù shòu yǐ shì guān. zhì yuē: jué wèi, tiān xià gōng qì, bù kě qīng yě. dì yuē: shì guān xū míng, qiě yǐ yǔ zǎi xiàng yì yǐ, qīng qí wú xián. zhì zòu: xìn shǎng bì fá, bà wáng zhī zī yě qīng jué xiè xíng, shuāi luàn zhī jiàn yě. fēi gōng ér huò jué zé qīng, fēi zuì ér sì xíng zé xiè. tiān bǎo zhī jì, bì xìng qīng guó, jué yǐ qíng shòu, shǎng yǐ chǒng jiā, gāng jì shǐ huài yǐ. jié hú chéng zhī, suì luàn zhōng xià. cái fù bù zú yǐ gōng cì, ér zhí guān zhī shǎng xìng yān zhí yuán bù zú yǐ róng gōng, ér sàn shì zhī hào xíng yān. jīn suǒ bìng zhě jué qīng yě, shè fǎ guì zhī, yóu kǒng bù zhòng, ruò yòu zì qì, jiāng hé quàn yān? bì xià wèi shì guān wèi xū míng, qǐ sī zhī wèi shú xié? fū lì guó wéi yì yǔ quán, yòu rén wéi míng yǔ lì. míng jìn xū, yú jiào wèi zhòng lì jìn shí, yú dé wèi qīng. fán suǒ yǐ cái shì fēi, lì fǎ zhì, zé cún hū qí yì cān xū shí, chuāi qīng zhòng, zé cún hū qí quán. zhuān shí lì ér bù jì zhī yǐ xū, zé wù yǒu guì hào ér bù gěi yǐ zhuān xū míng ér bù fù zhī yǐ shí, zé qíng yǒu dàn mán ér bù qū yǐ. gù xī huò cái, liè bǐng zhì, yǐ zhāng shí yě chà pǐn liè, yì fú zhāng, yǐ shì xū yě. jū shàng zhě dá qí biàn, xiāng xū yǐ wèi biǎo lǐ, zé wèi guó zhī quán dé yǐ. àn jiǎ lìng, yǒu zhí shì guān yǒu sàn guān yǒu xūn guān yǒu jué hào. qí fù shì shòu fèng zhě, wéi zhí shì yī guān, yǐ xù cái néng, yǐ wèi xūn dé, suǒ wèi shī shí lì ér yù xū míng yě xūn sàn jué hào, zhǐ yú fú sè zī yìn, yǐ yù chóng guì, yǐ zhēn gōng láo, suǒ wèi jiǎ xū míng zuǒ shí lì zhě yě. jīn yuán wài shì guān yǔ xūn sàn jué hào tóng, rán ér tū xiān fēng pái huò nán zhě yǐ shì chóu zhī kě wèi zhòng yǐ. jīn xiàn guā yī qì guǒ yī shèng zé shòu zhī, bǐ wàng qū mìng zhě yǒu yǐ xiāng wèi yǐ, yuē: wú zhī qū mìng nǎi tóng guā guǒ. guā guǒ, cǎo mù yě. ruò cǎo mù rán, rén hé quàn zāi? fū tián fù yě rén bì yù de qí huān xīn, hòu cì zhī kě yě.
道有獻瓜果者,帝嘉其意,欲授以試官。贄曰:「爵位,天下公器,不可輕也。」 帝曰:「試官虛名,且已與宰相議矣,卿其無嫌。」贄奏:「信賞必罰,霸王之資 也;輕爵褻刑,衰亂之漸也。非功而獲爵則輕,非罪而肆刑則褻。天寶之季,嬖倖 傾國,爵以情授,賞以寵加,綱紀始壞矣。羯胡乘之,遂亂中夏。財賦不足以供賜, 而職官之賞興焉;職員不足以容功,而散、試之號行焉。今所病者爵輕也,設法貴 之,猶恐不重,若又自棄,將何勸焉?陛下謂試官為虛名,豈思之未熟邪?夫立國 惟義與權,誘人惟名與利。名近虛,於教為重;利近實,於德為輕。凡所以裁是非, 立法制,則存乎其義;參虛實,揣輕重,則存乎其權。專實利而不濟之以虛,則物 有匱耗而不給矣;專虛名而不副之以實,則情有誕謾而不趨矣。故錫貨財,列稟秩, 以彰實也;差品列,異服章,以飾虛也。居上者達其變,相須以為表里,則為國之 權得矣。按甲令,有職事官、有散官、有勛官、有爵號。其賦事受奉者,惟職事一 官,以敘才能,以位勛德,所謂施實利而寓虛名也;勛、散、爵號,止於服色、資 廕,以馭崇貴,以甄功勞,所謂假虛名佐實利者也。今員外、試官與勛、散、爵號 同,然而突銛鋒、排禍難者以是酬之可謂重矣。今獻瓜一器、果一盛則受之,彼忘 軀命者有以相謂矣,曰:『吾之軀命乃同瓜果。』瓜果,草木也。若草木然,人何 勸哉?夫田父野人必欲得其歡心,厚賜之可也。」
é yǐ láo qiān jiàn yì dài fū, réng wèi xué shì. shí fèng xiáng jié dù shǐ lǐ chǔ lín shā zhāng yì de wèi, suī shù gòng fèng, yì zhě pō yán qí xié liǎng duān, yǒu suǒ jū cì rán. dì yì bù néng róng, qí shǐ zhì, jiē bù dé zhào, yù yǐ hún jiān dài zhī. zhì jiàn yuē: chǔ lín zhī zuì jiù yǐ, jīn yì zhě nǎi shǐ fēn yún, bù yì wǎn zāi? qiě qín wáng zhī shī zài jī nèi zhě, jí xuān jí gào, jǐng kè bù kě chà. shāng lǐng jì huí yuǎn, ér luò gǔ yòu wèi zéi suǒ è, tōng wáng mìng zhě wéi bāo xié ěr. ruò fù zǔ, zé zhū zhèn zhī xiàng bèi zhě, wǒ shèng zé lái, zéi shèng suì wǎng, cǐ yān jǐ huì, bù róng chà diē. shǐ chǔ lín chěng hàn, gǎn wèi chāng kuáng, nán sāi yào chōng, dōng yǔ zéi hé, zé wǒ yān hóu gěng ér xīn lǚ fēn yǐ, qǐ bù bìng zāi! jīn gù wàng liǎng duān, shì nǎi tiān yòu qí zhōng, tōng guī tú, jì dà yè yě. dì shì rán, jǐn zhào jiàn qí shǐ, yōu zhào láo ān zhī.
俄以勞遷諫議大夫,仍為學士。時鳳翔節度使李楚琳殺張鎰得位,雖數貢奉, 議者頗言其挾兩端,有所狙伺然。帝亦不能容,其使至,皆不得召,欲以渾瑊代之。 贄諫曰:「楚琳之罪舊矣,今議者乃始紛紜,不亦晚哉?且勤王之師在畿內者,急 宣亟告,景刻不可差。商嶺既回遠,而駱谷又為賊所扼,通王命者唯褒斜爾。若復 阻,則諸鎮之向背者,我勝則來,賊勝遂往,此焉幾會,不容差跌。使楚琳逞憾, 敢為猖狂,南塞要衝,東與賊合,則我咽喉梗而心膂分矣,豈不病哉!今顧望兩端, 是乃天誘其衷,通歸塗,濟大業也。」帝釋然,盡召見其使,優詔勞安之。
dì yù yǐ nèi wài cóng guān pǔ hào dìng nán yuán cóng gōng chén. zhì yuē: gōng guān jù liáo, kè jū bēn zǒu, láo zé yǒu zhī, hé gōng zhī yún? nán zé cháng zhī, hé dìng zhī yún? jīn yǔ fèn mìng zhě chǐ, kǒng jǔ zhàn shì zhī xīn, jié xūn chén zhī fèn. dì nǎi zhǐ.
帝欲以內外從官普號「定難元從功臣」。贄曰:「宮官具寮,恪居奔走,勞則 有之,何功之雲?難則嘗之,何定之雲?今與奮命者齒,恐沮戰士之心,結勛臣之 憤。」帝乃止。
jīng shī yǐ píng, dì yù zhào hún jiān fǎng bēn wáng nèi rén, gěi zhuāng shǐ fù xíng zài. zhì jiàn yuē: dà nán shǐ píng, ér bǎi yì pí zhài zhī máng zhòng shāng cán fèi zhī zú, jiē rěn sǐ fú jí, xiǎng wén dé yīn. gài shì yǒu xiān hòu, yì yǒu qīng zhòng, zhòng zhě yí xiān, qīng zhě yí hòu. xī wǔ wáng kè yīn, yǒu wèi xià chē ér wèi zhī zhě, yǒu xià chē ér wèi zhī zhě. dāng jīn suǒ wù, wèi yí yǐ dà chén chí chuán, yíng fù shén zhǔ, xiū chì jiāo qiū, zhǎn yīn xiǎng zhī lǐ, shēn gào xiè zhī yì xù sǐ yì, kào yǒu gōng, chóng jìn zhōng zhí, yōu wèn qí mào dìng fǎn cè, kuān xié cóng, guān shī zhí, fù fèi yè, shì jiē yí xiān bù kě hòu yě. qì gōng shì, zhì fú wán, ěr mù zhī yú, jīn zhì zhī shì, shì jiē yí hòu bù kě xiān yě. qiě nèi rén dāng lí kuì zhī hòu, huò wèi jiāng shì suǒ sī. xī rén yǎn jué yīng yǐn dào mǎ zhě, qǐ wàng qí ài xié? zhī wèi jūn zhī tǐ rán yě. tiān xià gù duō xiè rén, hé bì dú cǐ? dì bù fù xià zhào, yóu qiǎn shǐ yù jiān zī qiǎn.
京師已平,帝欲召渾瑊訪奔亡內人,給裝使赴行在。贄諫曰:「大難始平,而 百役疲瘵之氓、重傷殘廢之卒,皆忍死扶疾,想聞德音。蓋事有先後,義有輕重, 重者宜先,輕者宜後。昔武王克殷,有未下車而為之者,有下車而為之者。當今所 務,謂宜以大臣馳傳,迎復神主,脩飭郊丘,展禋享之禮,申告謝之意;恤死義, 犒有功,崇進忠直,優問耆耄;定反側,寬脅從,官失職,復廢業,是皆宜先不可 後也。葺宮室,治服玩,耳目之娛,巾櫛之侍,是皆宜後不可先也。且內人當離潰 之後,或為將士所私。昔人掩絕纓、飲盜馬者,豈忘其愛邪?知為君之體然也。天 下固多褻人,何必獨此?」帝不復下詔,猶遣使諭瑊資遣。
chū, liú cóng yī jiāng gōng fǔ děng cái xià bù dǎi zhì yuǎn shén, tú yǐ dān yán zàn móu ǒu yǒu hé, yóu xià wèi jiàn tái zǎi. ér zhì gū lì yī yì, wèi zuǒ yòu quán xìng jǔ duǎn, yòu yán shì wú suǒ huí huì, yīn shī dì yì, jiǔ zhī bù dé zǎi xiàng. hái jīng, dàn wèi zhōng shū shè rén. mǔ wéi yóu zài jiāng dōng, dì qiǎn zhōng rén yíng hái jīng shī. é yǐ sàng jiě guān, kè dōng dōu. zhū fāng fèng yí yī bù qǔ, wéi wéi gāo yǐ bù yī jiāo, xiān yǐ wén, gù suǒ zhì zhé chēng zhào shòu zhī. yòu zhào zhōng rén hù fù jiù zhì zì wú huì, zàng luò yáng. fú chú, yǐ quán zhī bīng bù shì láng fù zhào wèi xué shì. rù xiè, fú dì gěng qì, dì wèi xìng, gǎi róng wèi fǔ. juàn yù mí wò, tiān xià shǔ yǐ wèi xiāng, ér dòu cān sù bù píng, jì zhī. zhì yì shù yán cān zuì shī. zhēn yuán qī nián, bà xué shì, yǐ bīng bù shì láng zhī gòng jǔ. míng nián, cān chù, nǎi yǐ zhōng shū shì láng tóng zhōng shū mén xià píng zhāng shì.
初,劉從一、姜公輔等材下不逮贄遠甚,徒以單言暫謀偶有合,由下位建台宰。 而贄孤立一意,為左右權幸沮短,又言事無所回諱,陰失帝意,久之不得宰相。還 京,但為中書舍人。母韋猶在江東,帝遣中人迎還京師。俄以喪解官,客東都。諸 方賵遺一不取,惟韋皋以布衣交,先以聞,故所致輒稱詔受之。又詔中人護父柩至 自吳會,葬洛陽。服除,以權知兵部侍郎復召為學士。入謝,伏地鯁泣,帝為興, 改容慰撫。眷遇彌渥,天下屬以為相,而竇參素不平,忌之。贄亦數言參罪失。貞 元七年,罷學士,以兵部侍郎知貢舉。明年,參黜,乃以中書侍郎同中書門下平章 事。
dì shǐ rèn yáng yán lú qǐ, yǐn shù sī dǎng, pái zhōng liáng, tiān xià yuàn jí. zhēn yuán hòu, chéng ài qí shī, suī zhì zǎi xiàng, zhì chú yòng shù guān, fǎn fù cān jié nǎi dé xià. jí zhì bǐng zhèng, shǐ qǐng tái gé zhǎng guān dé zì jiàn qí shǔ, yǒu bù zhí, zuò jǔ zhě. dì chū xǔ zhī, huò yán zhū sī suǒ yǐn jiē qīn dǎng, zhāo lù yí, wú shí cái, dì fù zhào zǎi xiàng zì zé. zhì zòu yán: qí huán gōng wèn guǎn zhòng hài bà, duì yuē: dé xián bù néng rèn, hài bà yě rèn xián bù néng gù, hài bà yě gù shǐ ér bù zhōng, hài bà yě yǔ xián rén móu shì, ér xiǎo rén yì zhī, hài bà yě. suǒ wèi xiǎo rén zhě, fēi xī huái xiǎn bì yǐ fù bāng jiā yě, gài qū xiàng xiá cù, yǐ jǔ yì wèi chū zhòng, zì yì wèi bù qún, qù xiǎo lì, mèi yuǎn tú, xiào xiǎo xìn, shāng dà dào ěr. suǒ wèi tái shěng zhǎng guān, pú shè shàng shū chéng láng yù shǐ dài fū zhōng chéng shì yě. bì xià zé fǔ xiāng duō chū qí zhōng, xíng shí bù néng dùn shū yě. jīn nǎi wèi bù néng jìn yī èr shǔ lì, qǐ hòu wèi zǎi xiàng zé kě zé tiān xià cái hū? fū qiú cái zhě guì guǎng, kǎo kè zhě guì jīng. wǎng wǔ hòu shōu rén xīn, wù bá zhuó, fēi tú rén dé jiàn shì, yì xǔ zì jǔ qí cái, qǐ bù yì zāi? rán ér kè zé yán, jìn tuì sù, gù dāng shì chēng zhī rén zhī míng, lèi cháo lài duō shì zhī yòng. bì xià shǎng jiàn dú rèn, nán yú gōng jǔ, yǒu dēng yán zhī lù, wú liàn hé zhī fāng. wǔ hòu yǐ yì dé rén, bì xià yǐ jīng shī shì. jīn zé zǎi xiàng yǐ zhòng yú shù pǐn, xuǎn zhǎng guān yǐ yù yú xià liú. jí zǎi xiàng xiàn yán, zhǎng lì jiàn shì, zé yòu nà héng yì, fèi shǐ móu, shì rèn yǐ zhòng zhě qīng qí yán, dài yǐ qīng zhě zhòng qí shì yě. dì suī jiā zhī, rán zú tíng jiàn shì zhào.
帝始任楊炎、盧杞,引樹私黨,排忠良,天下怨疾。貞元後,懲艾其失,雖置 宰相,至除用庶官,反覆參詰乃得下。及贄秉政,始請台閣長官得自薦其屬,有不 職,坐舉者。帝初許之,或言諸司所引皆親黨,招賂遺,無實才,帝復詔宰相自擇。 贄奏言:「齊桓公問管仲害霸,對曰:『得賢不能任,害霸也;任賢不能固,害霸 也;固始而不終,害霸也;與賢人謀事,而小人議之,害霸也。』所謂小人者,非 悉懷險詖以覆邦家也,蓋趨向狹促,以沮議為出眾,自異為不群,趣小利,昧遠圖, 效小信,傷大道爾。所謂台省長官,僕射、尚書、丞、郎、御史大夫、中丞是也。 陛下擇輔相多出其中,行實不能頓殊也。今乃謂不能進一二屬吏,豈後位宰相則可 擇天下材乎?夫求才者貴廣,考課者貴精。往武后收人心,務拔擢,非徒人得薦士, 亦許自舉其才,豈不易哉?然而課責嚴,進退速,故當世稱知人之明,累朝賴多士 之用。陛下賞鑒獨任,難於公舉,有登延之路,無練核之方。武后以易得人,陛下 以精失士。今擇宰相以重於庶品,選長官以愈於下流。及宰相獻言,長吏薦士,則 又納橫議,廢始謀,是任以重者輕其言,待以輕者重其事也。」帝雖嘉之,然卒停 薦士詔。
jiù zhì, lì bù xuǎn yǐ suì jí. qián yuán hòu, tiān xià bīng xìng, lǜ sān nián yī diào, lì yuán jī yōng, zé àn dié cóng xiáo, wěi mào méng zhēn, lì yuán yǐ wèi jiān, fèi zhì wú gāng, zhì shí nián bù bèi diào zhě, quē yuán huò lèi suì bù bǔ. zhì nǎi qǐng yǐ nèi wài yuán sān fēn zhī, měi suì jì què jí rén, jiǎn nǐ lì jiān, tiān xià biàn zhī.
舊制,吏部選以歲集。乾元後,天下兵興,率三年一調,吏員稽壅,則案牒叢 淆,偽冒蒙真,吏緣以為奸,廢置無綱,至十年不被調者,缺員或累歲不補。贄乃 請以內外員三分之,每歲計闕集人,檢柅吏奸,天下便之。
dāng shì shí, jiǎ dān lú mài zhào jǐng tóng fǔ zhèng, fán yǒu sī guān bái, sān rén zhě gèng xiāng gù bù kěn pàn. zhì yòu qǐng rú gù shì, xún yī rén bǐng bǐ, suǒ zī zhé pàn.
當是時,賈耽、盧邁、趙憬同輔政,凡有司關白,三人者更相顧不肯判。贄又 請如故事,旬一人秉筆,所咨輒判。
yòu yǐ xī běi biān suì diào hé nán jiāng huái bīng, wèi zhī fáng qiū, shì bù sù liàn, zhàn shù bài, jiāng tǒng zhì bù yī, wáng yǐ yīng dí. nǎi shàng chén qí bì yuē:
又以西北邊歲調河南、江淮兵,謂之「防秋」,士不素練,戰數敗,將統制不 一,亡以應敵。乃上陳其弊曰:
zì lù shān gòu luàn, sù zōng shǐ chè biān bèi, yǐ jìng zhōng bāng, jiè wài wēi, níng nèi nán, yú shì tǔ bō chéng xìn, huí hé jīn gōng, zhōng guó bù zhèn, sì shí yú nián. lǜ shāng hào zhī mín, jié lì yǐ shì, xī shū huì zēng, běi cháng mǎ zī, shàng bù zú mǎn qí yì. yú shì diào liǎn sì fāng, yǐ tún jiāng chuí, yòu bù néng è qí qīn. gù xiǎo rù zé qū lüè, shēn rù zé jiè yán. yú shí yì ān biān zhě, jiē wù suǒ nán, hū suǒ yì, miǎn suǒ duǎn, lüè suǒ zhǎng, xíng zhī ér yào bù jīng, tú zhī ér gōng mí jiù.
自祿山構亂,肅宗始撤邊備,以靖中邦,借外威,寧內難,於是吐蕃乘釁,回 紇矜功,中國不振,四十餘年。率傷耗之民,竭力以事,西輸賄繒,北償馬資,尚 不足滿其意。於是調斂四方,以屯疆陲,又不能遏其侵。故小入則驅略,深入則戒 嚴。於時議安邊者,皆務所難,忽所易,勉所短,略所長,行之而要不精,圖之而 功靡就。
fū shì yǒu nán yì, shì yǒu xiān hòu. lì dà ér dí cuì, zé xiān suǒ nán, shì wèi duó rén zhī xīn yě lì guǎ ér dí jiān, zé xiān suǒ yì, shì wèi guān xìn ér dòng yě. jīn cái guì yú zhōng, rén láo wèi chōu, ér yù fā shī tú yǐ fàn liè kòu jìng, fù qí qīn jiāng, gōng qí jiān chéng, qián yǒu shèng fù wèi bì zhī yú, hòu yǒu kuì yùn bù jì zhī huàn. wàn yī ráo bài, shì suǒ yǐ qǐ róng xīn, cuò guó wēi yě. yǐ cǐ ān biān, kě wèi bù liàng shì ér wù suǒ nán yǐ. tiān zhī shòu yǒu fèn, dì zhī chǎn yǒu yí, shì yǐ wǔ fāng zhī sú, zhǎng duǎn gè shū. miǎn suǒ duǎn ér dí zhǎng zhě dài, yòng suǒ zhǎng ér chéng duǎn zhě qiáng. qiě yǐ shuǐ cǎo wèi jū, tǎo liè wèi shēng, biàn yú chí tū, bù chǐ bài wáng, cǐ róng dí suǒ zhǎng, zhōng guó zhī duǎn yě. ér yù yì bīng sōu chéng, zhēng qū jué lì, jiāo fēng yuán yě zhī shàng, jué mìng xún cháng zhī jiān, yǐ cǐ yù kòu, kě wèi miǎn suǒ duǎn ér xiào qí zhǎng yǐ. wù suǒ nán, miǎn suǒ duǎn, láo fèi bǎi bèi, zhōng wú chéng gōng, suī guǒ chéng zhī, bù cuò zé fèi. chéng yǐ yuè tiān shòu, wéi dì chǎn, kuī shí shì, yǐ fǎn wù yí zhě yě. hú bù shǒu suǒ yì, yòng suǒ zhǎng hū?
夫勢有難易,事有先後。力大而敵脆,則先所難,是謂奪人之心也;力寡而敵 堅,則先所易,是謂觀釁而動也。今財匱於中,人勞未瘳,而欲發師徒以犯獵寇境, 復其侵疆,攻其堅城,前有勝負未必之虞,後有饋運不繼之患。萬一橈敗,適所以 啟戎心,挫國威也。以此安邊,可謂不量勢而務所難矣。天之授有分,地之產有宜, 是以五方之俗,長短各殊。勉所短而敵長者殆,用所長而乘短者強。且以水草為居, 討獵為生,便於馳突,不恥敗亡,此戎狄所長,中國之短也。而欲益兵搜乘,爭驅 角力,交鋒原野之上,決命尋常之間,以此禦寇,可謂勉所短而校其長矣。務所難, 勉所短,勞費百倍,終無成功,雖果成之,不挫則廢。誠以越天授,違地產,虧時 勢,以反物宜者也。胡不守所易,用所長乎?
ruò nǎi zé jiāng lì, xiū jì lǜ, xùn qí shī tú yào dé yǐ zuǒ wēi, néng ěr yǐ shì xiá jìn qīn bào yǐ zhāng wú xìn, yì gōng qǔ yǐ zhāo wú rén bǐ qiú hé zé shàn zhī ér wù yǔ méng, bǐ wèi kòu zé bèi zhī ér bù bào fù. cǐ dāng jīn suǒ yì yě. jiàn lì guì zhì, hǎo shēng è shā qīng lì zhòng rén, rěn xiǎo quán dà ān qí jū ér dòng, qí qí shí hòu xíng. xiū fēng jiāng, shǒu yào hài, qī qiàn suì, liè tún yíng, jǐn jìn fáng, míng chì hòu, wù nóng zú shí, fēi wàn quán bù móu, fēi bǎi kè bù dòu kòu xiǎo zhì zé è qí rù, kòu dà zhì zé yāo qí guī, jù xiǎn yǐ chéng zhī, duō fāng yǐ wù zhī, shǐ qí yǒng wú suǒ jiā, zhòng wú suǒ yòng, lüè zé mí huò, gōng zé bù néng, jìn yǒu fù bèi zhī dí zhī yú, tuì yǒu shǒu wěi bù xiāng jiù zhī huàn. shì wèi chéng qí bì, bù zhàn ér qū rén bīng. cǐ zhōng guó zhī zhǎng yě. wǒ zhī suǒ zhǎng, róng dí zhī duǎn yě wǒ zhī suǒ yì, róng dí zhī nán yě. yǐ zhǎng zhì duǎn, zé yòng lì guǎ ér jiàn gōng duō yǐ yì dí nán, zé cái bù guì ér shì sù chéng. shě cǐ bù wù ér fǎn wèi suǒ chéng, sī wèi dǎo chí gē máo, yǐ zūn shòu kòu zhě yě. jīn jiē wù zhī yǐ, shàng qiě shǒu fēng wèi gù, kòu róng wèi chéng zhě hé xié? bìng zài móu wú dìng yòng, zhòng wú shì cóng rèn zhě bù bì cái, cái zhě bù bì rèn wén bù bì shí, shí bù bì wén suǒ xìn bù bì chéng, suǒ chéng bù bì xìn xíng bù bì dāng, dāng bù bì xíng.
若乃擇將吏,脩紀律,訓齊師徒;耀德以佐威,能邇以示遐;禁侵暴以彰吾信, 抑攻取以昭吾仁;彼求和則善之而勿與盟,彼為寇則備之而不報復。此當今所易也。 賤力貴智,好生惡殺;輕利重人,忍小全大;安其居而動,俟其時後行。脩封疆, 守要害,蹊塹隧,列屯營,謹禁防,明斥候,務農足食,非萬全不謀,非百克不鬥; 寇小至則遏其入,寇大至則邀其歸,據險以乘之,多方以誤之,使其勇無所加,眾 無所用,掠則靡獲,攻則不能,進有腹背支敵之虞,退有首尾不相救之患。是謂乘 其弊,不戰而屈人兵。此中國之長也。我之所長,戎狄之短也;我之所易,戎狄之 難也。以長制短,則用力寡而見功多;以易敵難,則財不匱而事速成。舍此不務而 反為所乘,斯謂倒持戈矛,以鐏授寇者也。今皆務之矣,尚且守封未固,寇戎未懲 者何邪?病在謀無定用,眾無適從;任者不必才,才者不必任;聞不必實,實不必 聞;所信不必誠,所誠不必信;行不必當,當不必行。
yòu yǒu liù shī yān. fū bīng yǒu gōng tǎo, yǒu zhèn shǒu. quán yǐ shū nán, zàn yǐ yīng jī, shì yǒu pián yí, móu yǒu qí guǐ, bù xù cháng zhì, bù xùn zhòng qíng, sǐ shēng jìn tuì, wéi jiāng suǒ mìng, gōng tǎo zhī bīng yě. rén qíng zhě, lì yān zé quàn, xí yān zé ān, bǎo qīn qī ér hòu lè shēng, gù jiā yè ér hòu wàng sǐ, kě yǐ zhì shù yù, bù kě yǐ fǎ zhì qū, zhèn shǒu zhī bīng yě. wáng zhě yù bèi fēng jiāng, yù róng dí, zé xuǎn zhèn shǒu zhī bīng yǐ zhì zhī. gǔ zhī shàn xuǎn zhì zhě, bì biàn qí tǔ yí, chá qí jì néng, zhī qí hǎo è. yòng qí lì, bù wéi qí xìng qí qí sú, bù yì qí yí yǐn qí shàn, bù zé qí suǒ bù néng jìn qí fēi, bù chù qí suǒ bù yù. lèi qí bù wǔ, ān qí jiā shì, rán hòu néng shǐ zhī lè qí jū, dìng qí zhì. yǐ huì zé gǎn ér bù jiāo, yǐ wēi zé sù ér bù yuàn. mí dū kè ér zì yòng, chí jìn fáng ér bù xié. gù shǒu zé gù, zhàn zé qiáng. qí shù wú tā, biàn yú rén ér yǐ. jīn yuǎn diào tún shì, yǐ shù biān chuí, yāo suǒ bù néng, qiáng suǒ bù yù, guǎng qí shù bù kǎo yú yòng, zé qí lì bù chá qí qíng, sī kě wèi yǔ wèi zhī yí, ér wú yì bèi yù zhī shí yě. hé zhě? qióng biān zhī dì, qiān lǐ xiāo tiáo, hán fēng liè fū, chái láng wèi lín, zhòu zé hé gē yǐ gēng, yè zé yǐ fēng yǐ chān, yǒu piāo hài zhī lǜ, wú xiū xiá zhī yú, fēi shēng qí yù xí qí fēng, yòu ér shì yān, zhǎng ér ān yān, zé bù néng níng jū ér xiá qí dí yě. guān dōng bǎi wù fù yīn, shì tài wēn bǎo, bǐ zhū biān yú, bù chì tiān dì. wén jué sāi huāng zōu, zé xīn suān dòng róng líng qiáng fān jìn lǔ, zé shè hài chǐ qíng. yòu shǐ qù qīn zú, shě yuán lú, gān suǒ xīn suān, kàng suǒ shè hài, jiāng jì wèi yòng, bù yì shū hū? yòu yǒu xiū dài zhī qī, wú tǒng zhì zhī shàn, zī fèng gū xī, pì rú jiāo zi, jìn bù yāo yǐ chéng gōng, tuì bù chù yǐ yán xiàn, qū zhǐ jì guī, zhāng yí dài sì, shī yī cuò shāng, zé chéng qí wēi ráo, bù lù dōng kuì. píng jū dān zī chǔ yǐ fèng fú rǒng, lín nán qì chéng zhèn yǐ yáo jiāng chǎng. qí bì qǐ tè wú yì zāi? zhé xǐ zhī rén, běn yǐ zēng hù shí biān, lì gōng zì shú. jì wú liáng zhī rén, ér sī luàn xìng zāi yòu shén yú shù zú, shì yǒu fáng wèi zhī fán, ér wú lì gōng zhī yì. suī qián dài xíng zhī, gù fēi kě zūn zhě yě. shuài chén shēn bù lín biān, ér yǐ piān shī shù shǒu. dà dǐ shì zhī xī ruì, xī xuǎn yǐ zì fèng, wěi pí léi zhě yǐ shǒu yào chōng, kòu zhì ér bù zhī, zé jié zhí shān róu, zì suǒ yù de, bǐ dōu fǔ wén zhī, lǔ yǐ xuán fǎn. zhì bīng ruò cǐ, sī kě wèi cuò zhì guāi fāng. yī shī yě.
又有六失焉。夫兵有攻討,有鎮守。權以紓難,暫以應機,事有便宜,謀有奇 詭,不恤常制,不徇眾情,死生進退,唯將所命,攻討之兵也。人情者,利焉則勸, 習焉則安,保親戚而後樂生,顧家業而後忘死,可以治術馭,不可以法制驅,鎮守 之兵也。王者欲備封疆,御戎狄,則選鎮守之兵以置之。古之善選置者,必辨其土 宜,察其技能,知其好惡。用其力,不違其性;齊其俗,不易其宜;引其善,不責 其所不能;禁其非,不處其所不欲。類其部伍,安其家室,然後能使之樂其居,定 其志。以惠則感而不驕,以威則肅而不怨。靡督課而自用,馳禁防而不攜。故守則 固,戰則強。其術無它,便於人而已。今遠調屯士,以戍邊陲,邀所不能,強所不 欲,廣其數不考於用,責其力不察其情,斯可為羽衛之儀,而無益備御之實也。何 者?窮邊之地,千里蕭條,寒風裂膚,豺狼為鄰,晝則荷戈以耕,夜則倚烽以覘, 有剽害之慮,無休暇之娛,非生其域、習其風,幼而視焉,長而安焉,則不能寧居 而狎其敵也。關東百物阜殷,士忲溫飽,比諸邊隅,不翅天地。聞絕塞荒陬,則辛 酸動容;聆強蕃勁虜,則懾駭褫情。又使去親族,舍園廬,甘所辛酸,抗所懾駭, 將冀為用,不亦疏乎?又有休代之期,無統制之善,資奉姑息,譬如驕子,進不邀 以成功,退不處以嚴憲,屈指計歸,張頤待飼,師一挫傷,則乘其危橈,布路東潰。 平居殫資儲以奉浮冗,臨難棄城鎮以搖疆場。其弊豈特無益哉?謫徙之人,本以增 戶實邊,立功自贖。既無良之人,而思亂幸災又甚於戍卒,適有防衛之煩,而無立 功之益。雖前代行之,固非可遵者也。帥臣身不臨邊,而以偏師戍守。大抵士之犀 銳,悉選以自奉,委疲羸者以守要衝,寇至而不支,則劫執芟蹂,恣所欲得,比都 府聞之,虜已旋返。治兵若此,斯可謂措置乖方。一失也。
shǎng yǐ cún quàn, fá yǐ shì chéng, yǐ mào yǒu yōng, yǐ wēi bù kè. gù shǎng fá zhī yú yù zhòng, pì ní yuè suǒ yǐ xíng chē, xián lēi suǒ yǐ fú mǎ yě. jīn jiāng zhī hào lìng bù néng xíng zhī jūn, guó zhī diǎn xíng bù néng shī zhī jiāng, shàng xià zūn yǎng, yǐ gǒu suì shí. yù bāo yī yǒu gōng, lǜ wú gōng zhě yuàn, xián yí ér bù shǎng yù zé yī yǒu zuì, wèi tóng è zhě sǒng, yǐn rěn ér bù zhū. gù wàng shēn xiào jié zhě dǐ zào yú zhòng, fèn jūn huǎn jiù zhě chù jiān bù wèi, bāo biǎn chēng huǐ, fēn rán xiāng luàn. gōng zhě zhí jǐ bù qiú zhū rén, zé lí kùn è jiān zhě xíng sī gǒu mèi yú zhòng, zé qǔ yōu chóng. cǐ yì shì yǒng fū suǒ yǐ tòng xīn jiě tǐ yě. yòu rú yù dí ér shǒu bù gù, chén móu ér gōng bù chéng. zé jiāng shuài, jiāng shuài yuē zī liáng bù zú zé yǒu sī, yǒu sī yuē xū gěi wú fá gèng xiāng wèi jiě, ér cháo tíng hán hu, wèi cháng jiū jié. gù bào zhí zhě tūn shēng, wǎng shàng zhě bù cán. yù zhòng ruò cǐ, kě wèi kè zé kuī dù. èr shī yě.
賞以存勸,罰以示懲,以懋有庸,以威不恪。故賞罰之於馭眾,譬輗軏所以行 車,銜勒所以服馬也。今將之號令不能行之軍,國之典刑不能施之將,上下遵養, 以苟歲時。欲褒一有功,慮無功者怨,嫌疑而不賞;欲責一有罪,畏同惡者竦,隱 忍而不誅。故忘身效節者抵噪於眾,僨軍緩救者畜奸不畏,褒貶稱毀,紛然相亂。 公者直己不求諸人,則罹困厄;奸者行私苟媚於眾,則取優崇。此義士勇夫所以痛 心解體也。又如遇敵而守不固,陳謀而功不成。責將帥,將帥曰資糧不足;責有司, 有司曰須給無乏;更相為解,而朝廷含糊,未嘗究詰。故抱直者吞聲,罔上者不慚。 馭眾若此,可謂課責虧度。二失也。
yǐ kè zé zhī kuī, cuò zhì zhī guāi, jiāng bù dé jié qí cái, zú bù dé jǐn qí lì, tún jí suī zhòng, wú shī zhàn zhèn, lǔ cháng héng xíng, yǐ wèi jìng wú rén yān. lì xí qí cháng, wéi yuē bīng shǎo bù dí, cháo tíng mò zhī shěng, zé yòu diào fā yì shī, wú bì yú bèi yù, ér yǒu bì yú gōng yì. lǘ jǐng rì hào, liǎn qiú rì fán, qīng jiā xī chǎn, què yán shuì jiǔ, wú lǜ suǒ rù bàn yǐ shì biān. zhì yòng ruò cǐ, kě wèi cái guì yú bīng zhòng yǐ. sān shī yě.
以課責之虧,措置之乖,將不得竭其才,卒不得盡其力,屯集雖眾,無施戰陣, 虜常橫行,以謂境無人焉。吏習其常,惟曰兵少不敵,朝廷莫之省,則又調發益師, 無裨於備御,而有弊於供億。閭井日耗,斂求日繁,傾家析產,榷鹽稅酒,無慮所 入半以事邊。制用若此,可謂財匱於兵眾矣。三失也。
jīn sì yí zuì qiáng shèng zhě, mò rú tǔ bō. jǔ tǔ bō zhòng, wèi dāng zhōng guó shí shù dà jùn, ér nèi yú wài bèi yǔ zhōng guó bù shū, suǒ yǐ néng kòu biān zhě wú jǐ. yòu qì bù xī lì, jiǎ bù jīng wán, cái bù qū mǐn. dòng zé zhōng guó zhí qí zhòng bù gǎn kàng, jìng zé dàn qí qiáng bù gǎn qīn, hé zāi? liáng yǐ wǒ zhī jié zhì duō, ér bǐ zhī tǒng shuài yī yě. qiě jié zhì duō, zé rén xīn bù yī rén xīn bù yī, zé hào lìng bù xíng hào lìng bù xíng, zé jìn tuì nán bì jìn tuì nán bì, zé jí xú shī yí jí xú shī yí, zé jī huì bù jí jī huì bù jí, zé qì shì zì shuāi. sī nǎi yǒng fèi wèi wāng, zhòng shī wèi ruò. kāi yuán tiān bǎo shí, zhì xī běi èr fān, zé shuò fāng hé xī lǒng yòu sān jié dù ér yǐ, shàng lǜ quán fēn, huò zhào jiān lǐng zhī. zhōng xìng wèi huáng wài tǎo, zé qiáo sì zhèn lì ān dìng, yǐ lǒng yòu fù fú fēng, suǒ dāng èr fān, zé shuò fāng jīng yuán lǒng yòu hé dōng sì jié dù ér yǐ, yǐ guān dōng shù zú shǔ zhī. suī rèn wèi dé rén, ér cuò zhì zhī fǎ cún yān. zì zéi cǐ luàn yǐ yòu jīng yuán, huái guāng fǎn yǐ wū shuò fāng, zé fēn shuò fāng wèi sān jié dù, qí zhèn jūn qiě sì shí, jiē tè zhào rèn zhī, gè yǒu zhōng rén jiān jūn, xián dé xiāng kàng. jì wú jūn fǎ lín xià, mò néng bǐng shǔ, biān shū gào jí, fāng shǐ guān bái yòng bīng, shì wèi cóng róng zhěng nì, yī ràng jiù fén yǐ. bīng yǐ qì ruò shì wèi yòng zhě yě, qì jù zé shèng, sàn zé xiāo shì hé zé wēi, xī zé ruò. jīn zhī biān shù, shì ruò qì xiāo. jiàn jūn ruò cǐ, kě wèi lì fēn yú jiāng duō yǐ. sì shī yě.
今四夷最強盛者,莫如吐蕃。舉吐蕃眾,未當中國十數大郡,而內虞外備與中 國不殊,所以能寇邊者無幾。又器不犀利,甲不精完,材不趨敏。動則中國慹其眾 不敢抗,靜則憚其強不敢侵,何哉?良以我之節制多,而彼之統帥一也。且節制多, 則人心不一;人心不一,則號令不行;號令不行,則進退難必;進退難必,則疾徐 失宜;疾徐失宜,則機會不及;機會不及,則氣勢自衰。斯乃勇廢為尪,眾失為弱。 開元、天寶時,制西北二蕃,則朔方、河西、隴右三節度而已,尚慮權分,或詔兼 領之。中興未遑外討,則僑四鎮隸安定,以隴右附扶風,所當二蕃,則朔方、涇原、 隴右、河東四節度而已,以關東戍卒屬之。雖任未得人,而措置之法存焉。自賊泚 亂以誘涇原,懷光反以污朔方,則分朔方為三節度,其鎮軍且四十,皆特詔任之, 各有中人監軍,鹹得相抗。既無軍法臨下,莫能稟屬,邊書告急,方使關白用兵, 是謂從容拯溺,揖讓救焚矣。兵以氣若勢為用者也,氣聚則盛,散則消;勢合則威, 析則弱。今之邊戍,勢弱氣消。建軍若此,可謂力分於將多矣。四失也。
zhì róng zhī yào, zài jūn qí ér yǐ. gù jūn fǎ wú guì jiàn zhī chà duō shǎo zhī yì, suǒ yǐ tóng qí zhì jǐn qí lì yě. bèi biān zhǎng zhèn zhī bīng, jiē bǎi zhàn shāng yí, jiǎo suǒ néng zé xí, dù suǒ chù zé wēi, kǎo fú yì zé láo, chá lín dí zé yǒng, rán yī bǐng zhǐ yú dāng shēn, yòu wèi jiā shì suǒ fēn, jū cháng dòng něi. ér guān dōng shù shì, suì yuè gēng dài, qiè yú yīng dí, xiè yú fú láo, rán yī bǐng yōu hòu, jì yǐ chá yào, zī yǐ shū jiàng. fēng guǎ xiāng xiàn, shì zé yuǎn shén. yòu yǒu yǐ biān jūn guǐ wèi zòu qǐng yáo lì shén cè zhě, bǐng cì zhī ráo, yǒu sān bèi zhī yì. cǐ shì lèi suǒ yǐ fèn hèn, jīng fèi suǒ yǐ biǎn guì. fū shì yè wèi yì, gěi yǎng dùn shū, rén qíng suǒ bù gān yě. bù wèi róng shǒu, yǐ kě jiā zhě, kuàng shǐ xié lì tóng xīn, yǐ rǎng kòu nán, chén zhī yǒu suǒ bù néng yān. yǎng shì ruò cǐ, kě wèi yuàn shēng yú bù jūn yǐ. wǔ shī yě.
治戎之要,在均齊而已。故軍法無貴賤之差、多少之異,所以同其志、盡其力 也。被邊長鎮之兵,皆百戰傷夷,角所能則習,度所處則危,考服役則勞,察臨敵 則勇,然衣稟止於當身,又為家室所分,居常凍餒。而關東戍士,歲月更代,怯於 應敵,懈於服勞,然衣稟優厚,繼以茶藥,資以蔬醬。豐寡相縣,勢則遠甚。又有 以邊軍詭為奏請遙隸神策者,稟賜之饒,有三倍之益。此士類所以忿恨,經費所以 褊匱。夫事業未異,給養頓殊,人情所不甘也。不為戎首,已可嘉者,況使協力同 心,以攘寇難,臣知有所不能焉。養士若此,可謂怨生於不均矣。五失也。
fán rèn jiāng shuài, bì xiān kǎo chá xíng néng, rán hòu zhǐ suǒ shòu zhī fāng suǒ wěi zhī yào, lìng zì chuāi kě fǒu, yǐ jiàn yào lǐng. xū mǒu jiǎ bīng, jí mǒu cān shǔ, yòng ruò gān bù qí, jì ruò gān zī liáng, hé suǒ liè tún, hé shí chéng gōng, guān qí yán, xiào qí shí. ruò yuē bù zú qǔ, dāng jiān zhī yú chū, bù yí yí huǐ yú hòu yě ruò yuē kě rèn, zé dāng yào zhī yú zhōng, bù yí chè zhǒu yú nèi yě. gù yí zhě bù shǐ, shǐ zhě bù yí. láo shén yú bá xuǎn, duān gǒng yú wěi rèn, rán hòu hé fǒu zāng, xìn shǎng fá, shòu shǎng zhě bù wèi làn, dāng fá zhě bù gǎn cí, fù shòu zhuān zé gǒu qiě zhī xīn xī yǐ. shì yǐ gǔ zhī qiǎn jiāng zhě, jūn tuī gǔ ér mìng zhī, yòu cì fū yuè, gù jūn róng bù rù guó, guó róng bù rù jūn, jī yí bù yǐ yuǎn jué, hào lìng bù yǐ liǎng cóng. jīn bì xià mìng shuài, xiān qiú yì zhì zhě, duō qí bù shǐ lì fēn, qīng qí rèn shǐ xīn ruò. yóu shì fēn kǔn zé chéng zhī yì fèi, sǐ suī rèn jiù zhī zhì shuāi. yī zé tīng mìng, èr zé tīng mìng, zhǐ qǔ chéng shùn kě yǐ, ruò yǒu yì hū jìng nán zé bù kě. liǎng jiāng xiāng jiē, liǎng jūn xiāng chí, shì jī suǒ jí, xià bù liú xī, kuàng qiān lǐ zhī yuǎn, jiǔ zhòng zhī shēn, chén shù zhī nán míng, tīng lǎn zhī bù zhuān, yù shì wú yí cè, suī shèng yì yǒu suǒ bù néng yān. shǒu shù zhě yǐ guǎ bù gǎn kàng, fēn zhèn zhě yǐ wú zhào bù gǎn jiù, dòu liú zhī qǐng, kòu yǐ bēn bī. mù mǎ tún niú, jū chuí piāo yǐ sè fū qiáo fù, qìng fú qiú yǐ. jiǎ lìng zhào zhì fā bīng, gèng xiāng gù wàng, mò gǎn zhē ài, bài zhě jiǎn bǎi wèi yī, huò zhě yǎn bǎi wèi qiān. shuài shǒu yǐ zǒng zhì zài cháo, bù xù yú zuì bì xià yǐ quán chū jǐ, bù jiù jué qíng. yòng shuài ruò cǐ, kě wèi jī shī yú yáo zhì yǐ. liù shī yě.
凡任將帥,必先考察行能,然後指所授之方、所委之要,令自揣可否,以見要 領。須某甲兵,藉某參屬,用若干步騎,計若干資糧,何所列屯,何時成功,觀其 言,校其實。若曰不足取,當艱之於初,不宜詒悔於後也;若曰可任,則當要之於 終,不宜掣肘於內也。故疑者不使,使者不疑。勞神於拔選,端拱於委任,然後核 否臧,信賞罰,受賞者不為濫,當罰者不敢辭,付授專則苟且之心息矣。是以古之 遣將者,君推轂而命之,又賜鈇鉞,故軍容不入國,國容不入軍,機宜不以遠決, 號令不以兩從。今陛下命帥,先求易制者,多其部使力分,輕其任使心弱。由是分 閫責成之義廢,死綏任咎之志衰。一則聽命,二則聽命,止取承順可矣,若有意乎 靖難則不可。兩疆相接,兩軍相持,事機所急,罅不留息,況千里之遠,九重之深, 陳述之難明,聽覽之不專,欲事無遺策,雖聖亦有所不能焉。守戍者以寡不敢抗, 分鎮者以無詔不敢救,逗留之頃,寇已奔逼。牧馬屯牛,鞠椎剽矣;嗇夫樵婦,罄 俘囚矣。假令詔至發兵,更相顧望,莫敢遮礙,敗者減百為一,獲者衍百為千。帥 守以總制在朝,不恤於罪;陛下以權出己,不究厥情。用帥若此,可謂機失於遙制 矣。六失也。
chén yú wèi yí bà sì fāng zhī fáng qiū zhě, yǐ qí shù xī ér sān zhī: qí yī, zé běn dào jié dù, mù zhuàng shì yuàn tún biān zhě xǐ yān qí yī, zé dì yǐ běn dào yī bǐng, zé guān nèi hé dōng mù yòng fān xià zǐ dì yuàn fù jūn zhě gěi yān qí yī, yǐ suǒ shū zī liáng gěi yīng mù zhě, yǐ ān qí yè. zhào dù zhī shì niú, zhào gōng jiù zhū tún shàn wán qì jù. zhì zhě jiā gěi niú yī, gēng nòu shuǐ huǒ zhī qì bì jù, yī suì gěi èr kǒu liáng, cì zhǒng zi, quàn zhī bō shí. xū yī nián, zé shǐ zì gěi, yǒu yú sù zhě, xiàn guān bèi jià yǐ shòu. jì xī diào fā zhī fán, yòu wú xìng miǎn zhī bì, chū zé rén zì wèi zhàn, chù zé jiā zì wèi gēng. yǔ fū zàn tún jù bà, qǐ tóng rì lùn zāi! rán hòu jiàn wén wǔ dà chén yī rén wèi lǒng yòu yuán shuài, zì jīng lǒng fèng xiáng báo zhǎng wǔ chéng, jǐn shān nán xī dào, fán jié dù fǔ zhī bīng jiē shǔ yān. yòu zhào yī rén wèi shuò fāng yuán shuài, yóu fū fāng bīn níng qián líng xià, fán jié dù fǔ zhī bīng shǔ yān. yòu zhào yī rén wèi hé dōng yuán shuài, jǔ hé dōng, jí zhèn wǔ, jié dù fǔ zhī bīng shǔ yān. gè yǐ lín biān yào zhōu wèi zhì suǒ, suǒ bù zhōu ruò fǔ, lín jiǎn liáng lì wèi cì shǐ, wài fèng jūn xìng, nèi kè nóng sāng, shèn shǒu zhōng guó suǒ zhǎng, jǐn xíng dāng jīn suǒ yì, zé bā lì kě zhì, liù shī kě qù yǐ.
臣愚謂宜罷四方之防秋者,以其數析而三之:其一,責本道節度,募壯士願屯 邊者徙焉;其一,則第以本道衣稟,責關內、河東募用蕃、夏子弟願傅軍者給焉; 其一,以所輸資糧給應募者,以安其業。詔度支市牛,召工就諸屯繕完器具。至者 家給牛一,耕耨水火之器畢具,一歲給二口糧,賜種子,勸之播蒔。須一年,則使 自給,有餘粟者,縣官倍價以售。既息調發之煩,又無倖免之弊,出則人自為戰, 處則家自為耕。與夫暫屯遽罷,豈同日論哉!然後建文武大臣一人為隴右元帥,自 涇、隴、鳳翔薄長武城,盡山南西道,凡節度府之兵皆屬焉。又詔一人為朔方元帥, 由鄜坊、邠寧揵靈夏,凡節度府之兵屬焉。又詔一人為河東元帥,舉河東,極振武, 節度府之兵屬焉。各以臨邊要州為治所,所部州若府,遴柬良吏為刺史,外奉軍興, 內課農桑,慎守中國所長,謹行當今所易,則八利可致,六失可去矣。
dì ài zhòng qí yán, bù cóng yě.
帝愛重其言,不從也。
bān hóng pàn dù zhī, zú guān, zhì jiàn lǐ xùn, dì màn xǔ zhī, ér zì yòng péi yán líng. zhì yán: yán líng pì lì zào wàng, bù kě yòng. bù tīng. é ér yán líng jiān nìng dé jūn, tiān xià chóu è, wú gǎn yán. zhì shàng shū kǔ jiàn, dì bù yì, jìng yǐ tài zǐ bīn kè bà. zhì běn wèi shèn, wèi cháng tōng bīn kè. yán líng chuāi dì yì báo, chán duǎn bǎi xù, dì suì fā nù, yù zhū zhì, lài yáng chéng děng jiāo zhāng lùn biàn, nǎi biǎn zhōng zhōu bié jià. hòu shāo sī zhī, huì xuē yán wèi cì shǐ, yù zhǐ wèi láo. wéi gāo shù shàng biǎo qǐng zhì dài lǐng jiàn nán, dì yóu xián zhī, bù kěn yǔ. shùn zōng lì, zhào hái. zhào wèi zhì, zú, nián wǔ shí èr. zèng bīng bù shàng shū, shì yuē xuān.
班宏判度支,卒官,贄薦李巽,帝漫許之,而自用裴延齡。贄言:「延齡僻戾 躁妄,不可用。」不聽。俄而延齡奸佞得君,天下仇惡,無敢言。贄上書苦諫,帝 不懌,竟以太子賓客罷。贄本畏慎,未嘗通賓客。延齡揣帝意薄,讒短百緒,帝遂 發怒,欲誅贄,賴陽城等交章論辨,乃貶忠州別駕。後稍思之,會薛延為刺史,諭 旨慰勞。韋皋數上表請贄代領劍南,帝猶銜之,不肯與。順宗立,召還。詔未至, 卒,年五十二。贈兵部尚書,諡曰宣。
shǐ, zhì rù hàn lín, nián shàng shǎo, yǐ cái xìng, tiān zǐ cháng yǐ bèi xíng hū ér bù míng. zài fèng tiān, zhāo xī jìn jiàn, rán xiǎo xīn jīng jié, wèi cháng yǒu guò, yóu shì dì qīn yǐ, zhì jiě yī yī zhī, tóng lèi mò gǎn wàng. suī wài yǒu zǎi xiàng zhǔ dà yì, ér zhì cháng jū zhōng cān cái kě fǒu, shí hào nèi xiāng. cháng wèi dì yán: jīn dào biàn tiān xià, yí tòng zì jiù huǐ, yǐ gǎn rén xīn. xī chéng tāng zuì jǐ yǐ xìng, chǔ zhāo wáng chū bēn, yǐ yī yán shàn fù guó. bì xià chéng bù lìn gǎi guò, yǐ yán xiè tiān xià, shǐ chén chí bǐ wáng suǒ jì, shù pàn zhě gé xīn. dì cóng zhī. gù fèng tiān suǒ xià zhì shū, suī wǔ rén hàn zú wú bù gǎn dòng liú tì. hòu lǐ bào zhēn rù cháo, wèi dì yán: bì xià zài fèng tiān shān nán shí, shè lìng zhì shān dōng, shì zú wén zhě jiē gǎn qì sī fèn. chén shì shí zhī zéi bù zú píng. yì zhě wèi xìng yuán kān nán gōng, suī zhǎo yá xuān lì, gài zhì yǒu zhù yān. shòu shān nán yě, dào xiǎn sè, yǔ cóng guān xiāng shī, yè zhào zhì bù dé, dì jīng qiě qì, zhào jūn zhōng de zhì zhě shǎng qiān jīn. jiǔ zhī, shàng yè, dì xǐ jiàn yán jiān, zì tài zǐ yǐ xià jiē hè. jí fǔ zhèng, bù gǎn zì gù zhòng, shì yǒu kě fǒu bì yán zhī, suǒ yán jiē kǎi fú dì duǎn, kěn dào shēn qiè. huò guī qí tài guò zhě, duì yuē: wú shàng bù fù tiān zǐ, xià bù fù suǒ xué, huáng tā xù hū? jì fàng huāng yuǎn, cháng hé hù, rén bù shí qí miàn. yòu bì bàng bù zhe shū, dì kǔ zhàng lì, zhǐ wèi jīn gǔ jí yàn fāng wǔ shí piān shì xiāng rén yún.
始,贄入翰林,年尚少,以材幸,天子常以輩行呼而不名。在奉天,朝夕進見, 然小心精潔,未嘗有過,由是帝親倚,至解衣衣之,同類莫敢望。雖外有宰相主大 議,而贄常居中參裁可否,時號「內相」。嘗為帝言:「今盜遍天下,宜痛自咎悔, 以感人心。昔成湯罪己以興,楚昭王出奔,以一言善復國。陛下誠不吝改過,以言 謝天下,使臣持筆亡所忌,庶叛者革心。」帝從之。故奉天所下制書,雖武人悍卒 無不感動流涕。後李抱真入朝,為帝言:「陛下在奉天、山南時,赦令至山東,士 卒聞者皆感泣思奮。臣是時知賊不足平。」議者謂興元戡難功,雖爪牙宣力,蓋贄 有助焉。狩山南也,道險澀,與從官相失,夜召贄不得,帝驚且泣,詔軍中得贄者 賞千金。久之,上謁,帝喜見顏間,自太子以下皆賀。及輔政,不敢自顧重,事有 可否必言之,所言皆剴拂帝短,懇到深切。或規其太過者,對曰:「吾上不負天子, 下不負所學,皇它恤乎?」既放荒遠,常闔戶,人不識其面。又避謗不著書,地苦 瘴癘,只為《今古集驗方》五十篇示鄉人云。
zàn yuē: dé zōng zhī bù wáng, gù bù xìng zāi! zài wēi nán shí tīng zhì móu, jí yǐ píng, zhuī chóu jǐn yán, fú rán yǐ chán xìng zhú, yóu qì gěng. zhì yán líng bèi, zé chǒng rèn pán huán, bù yí rú shān, hūn nìng zhī xiāng jì yě. shì yán zhì bái bà hàn lín, yǐ wèi yǔ wú tōng xuán xiōng dì zhēng chǒng, dòu cān zhī sǐ, zhì lòu qí yán, fēi yě. fū jūn zǐ xiǎo rén bù liǎng jìn, xié chǎn dé jūn zé zhèng shì wēi, hé kě zī yé? guān zhì lùn jiàn shù shí bǎi piān, jī chén shí bìng, jiē běn rén yì, kě wèi hòu shì fǎ, bǐng bǐng rú dān, dì suǒ yòng cái shí yī. táng zuò bù jìng, xī zāi!
贊曰:德宗之不亡,顧不幸哉!在危難時聽贄謀,及已平,追仇盡言,怫然以 讒幸逐,猶棄梗。至延齡輩,則寵任磐桓,不移如山,昏佞之相濟也。世言贄白罷 翰林,以為與吳通玄兄弟爭寵,竇參之死,贄漏其言,非也。夫君子小人不兩進, 邪諂得君則正士危,何可訾耶?觀贄論諫數十百篇,譏陳時病,皆本仁義,可為後 世法,炳炳如丹,帝所用才十一。唐祚不競,惜哉!