tài zōng
太宗

tài zōng wén wǔ dà shèng dà guǎng xiào huáng dì huì shì mín, gāo zǔ cì zǐ yě. mǔ yuē tài mù huáng hòu dòu shì. shēng ér bù jīng. fāng sì suì, yǒu shū shēng yè gāo zǔ yuē: gōng zài xiāng fǎ, guì rén yě, rán bì yǒu guì zi. jí jiàn tài zōng, yuē: lóng fèng zhī zī, tiān rì zhī biǎo, qí nián jǐ guān, bì néng jì shì ān mín. shū shēng sì cí qù, gāo zǔ jù qí yǔ xiè, shǐ rén zhuī shā zhī, ér bù zhī qí suǒ wǎng, yīn yǐ wèi shén. nǎi cǎi qí yǔ, míng zhī yuē shì mín.
太宗文武大聖大廣孝皇帝諱世民，高祖次子也。母曰太穆皇后竇氏。生而不驚。 方四歲，有書生謁高祖曰：「公在相法，貴人也，然必有貴子。」及見太宗，曰： 「龍鳳之姿，天日之表，其年幾冠，必能濟世安民。」書生巳辭去，高祖懼其語泄， 使人追殺之，而不知其所往，因以為神。乃采其語，名之曰世民。

dà yè zhōng, tū jué wéi yáng dì yàn mén, yáng dì cóng wéi zhōng yǐ mù xì zhào shū, tóu fén shuǐ ér xià, mù bīng fù yuán. tài zōng shí nián shí liù, wǎng yīng mù, lì jiāng jūn yún dìng xìng, wèi dìng xìng yuē: nüè gǎn wéi wú tiān zǐ zhě, yǐ wèi wú yuán gù yě. jīn yí xiān hòu wú jūn wèi shù shí lǐ, shǐ qí zhòu jiàn jīng qí, yè wén zhēng gǔ, yǐ wèi dà zhì, zé kě bù jī ér zǒu zhī. bù rán, zhī wǒ xū shí, zé shèng bài wèi kě zhī yě. dìng xìng cóng zhī. jūn zhì guō xiàn, tū jué hòu qí jiàn qí jūn lái bù jué, guǒ chí gào shǐ bì kè hán yuē: jiù bīng dà zhì yǐ! suì yǐn qù. gāo zǔ jī lì shān fēi, xiàn qí wéi zhōng, tài zōng qīng qí qǔ zhī ér chū, suì fèn jī, dà pò zhī.
大業中，突厥圍煬帝雁門，煬帝從圍中以木系詔書，投汾水而下，募兵赴援。 太宗時年十六，往應募，隸將軍雲定興，謂定興曰：「虐敢圍吾天子者，以為無援 故也。今宜先後吾軍為數十里，使其晝見旌旗，夜聞鉦鼓，以為大至，則可不擊而 走之。不然，知我虛實，則勝敗未可知也。」定興從之。軍至崞縣，突厥候騎見其 軍來不絕，果馳告始畢可汗曰：「救兵大至矣！」遂引去。高祖擊歷山飛，陷其圍 中，太宗輕騎取之而出，遂奮擊，大破之。

tài zōng wèi rén cōng míng yīng wǔ, yǒu dà zhì, ér néng qū jié xià shì. shí tiān xià yǐ luàn, dào zéi qǐ, zhī suí bì wáng, nǎi tuī cái yǎng shì, jié nà háo jié. zhǎng sūn shùn dé liú hóng jī děng, jiē yīn shì wáng mìng, nì zhī. yòu yǔ jìn yáng lìng liú wén jìng yóu shàn, wén jìng zuò lǐ mì shì xì yù, tài zōng yè jiù yù zhōng jiàn zhī, yǔ tú dà shì. shí bǎi xìng bì zéi duō rù chéng, chéng zhōng jǐ wàn rén, wén jìng wèi lìng jiǔ, zhī qí háo jié, yīn gòng bù shǔ. jì yǐ dìng, nǎi yīn péi jì gào gāo zǔ. gāo zǔ chū bù xǔ, yǐ ér xǔ zhī.
太宗為人聰明英武，有大志，而能屈節下士。時天下已亂，盜賊起，知隋必亡， 乃推財養士，結納豪傑。長孫順德、劉弘基等，皆因事亡命，匿之。又與晉陽令劉 文靜尤善，文靜坐李密事系獄，太宗夜就獄中見之，與圖大事。時百姓避賊多入城， 城中幾萬人，文靜為令久，知其豪傑，因共部署。計已定，乃因裴寂告高祖。高祖 初不許，已而許之。

gāo zǔ yǐ qǐ bīng, jiàn dà jiāng jūn fǔ. tài zōng lǜ bīng xùn xī hé, zhǎn qí jùn chéng gāo dé rú. bài yòu lǐng jūn dà dū dū, fēng dūn huáng jùn gōng. táng bīng xī, jiāng zhì huò yì, huì tiān jiǔ yǔ, liáng qiě jǐn, gāo zǔ móu yù hái bīng tài yuán. tài zōng jiàn yuē: yì shī wèi tiān xià qǐ yě, yí zhí rù xián yáng, hào lìng tiān xià. jīn hái shǒu yī chéng, shì wèi zéi ěr. gāo zǔ bù nà. tài zōng kū yú jūn mén, gāo zǔ jīng, zhào wèn zhī, duì yuē: hái zé zhòng sàn yú qián, ér dí chéng yú hòu, sǐ wáng xū yú, suǒ yǐ bēi ěr. gāo zǔ wù, yuē: qǐ shì zhě rǔ yě, chéng bài wéi rǔ. shí zuǒ jūn yǐ xiān fǎn, jí yǔ lǒng xī gōng jiàn chéng fèn zhuī zhī. yè bàn, tài zōng shī dào rù shān gǔ, qì qí mǎ, bù ér jí qí bīng, yǔ jù hái. gāo zǔ nǎi jiāng ér qián, chí míng zhì huò yì. sòng lǎo shēng bù chū, tài zōng cóng shù qí fù qí chéng, jǔ biān zhǐ huī, ruò jiāng wéi zhī zhě. lǎo shēng nù, chū, bèi chéng zhèn. gāo zǔ lǜ jiàn chéng jū qí dōng, tài zōng jí chái shào jū qí nán. lǎo shēng bīng báo dōng zhèn, jiàn chéng zhuì mǎ, lǎo shēng chéng zhī, gāo zǔ jūn què. tài zōng zì nán yuán chí xià bǎn, fēn bīng duàn qí jūn wèi èr, ér chū qí zhèn hòu, lǎo shēng bīng bài zǒu, suì zhǎn zhī. jìn cì jīng yáng, jī hú zéi liú yào zi, pò zhī. táng bīng gōng zhǎng ān, tài zōng tún jīn chéng fāng, gōng qí xī běi, suì kè zhī. yì níng yuán nián, wèi guāng lù dài fū táng guó nèi shǐ, xǐ fēng qín guó gōng, shí yì wàn hù. xuē jǔ gōng fú fēng, tài zōng jī bài zhī, zhǎn shǒu wàn yú jí, suì lüè dì zhì lǒng yòu. èr nián, wèi yòu yuán shuài, xǐ fēng zhào guó gōng, lǜ bīng shí wàn gōng dōng dōu, bù kè ér hái, shè sān fú yú sān wáng líng, bài suí jiāng duàn dá bīng wàn rén.
高祖已起兵，建大將軍府。太宗率兵徇西河，斬其郡丞高德儒。拜右領軍大都 督，封敦煌郡公。唐兵西，將至霍邑，會天久雨，糧且盡，高祖謀欲還兵太原。太 宗諫曰：「義師為天下起也，宜直入咸陽，號令天下。今還守一城，是為賊爾。」 高祖不納。太宗哭於軍門，高祖驚，召問之，對曰：「還則眾散於前，而敵乘於後， 死亡須臾，所以悲爾。」高祖寤，曰：「起事者汝也，成敗惟汝。」時左軍已先返， 即與隴西公建成分追之。夜半，太宗失道入山谷，棄其馬，步而及其兵，與俱還。 高祖乃將而前，遲明至霍邑。宋老生不出，太宗從數騎傅其城，舉鞭指麾，若將圍 之者。老生怒，出，背城陣。高祖率建成居其東，太宗及柴紹居其南。老生兵薄東 陣，建成墜馬，老生乘之，高祖軍卻。太宗自南原馳下坂，分兵斷其軍為二，而出 其陣後，老生兵敗走，遂斬之。進次涇陽，擊胡賊劉鷂子，破之。唐兵攻長安，太 宗屯金城坊，攻其西北，遂克之。義寧元年，為光祿大夫、唐國內史，徙封秦國公， 食邑萬戶。薛舉攻扶風，太宗擊敗之，斬首萬餘級，遂略地至隴右。二年，為右元 帥，徙封趙國公，率兵十萬攻東都，不克而還，設三伏於三王陵，敗隋將段達兵萬 人。

wǔ dé yuán nián, wèi shàng shū lìng yòu yì wèi dà jiāng jūn, jìn fēng qín wáng. xuē jǔ kòu jīng zhōu, tài zōng wèi xī tǎo yuán shuài, jìn wèi yōng zhōu mù. qī yuè, tài zōng yǒu jí, zhū jiāng wèi jǔ suǒ bài. bā yuè, tài zōng jí jiān, fù tún yú gāo kēng chéng, xiāng chí liù shí yú rì. yǐ ér jǔ sǐ, qí zi rén gǎo lǜ qí zhòng qiú zhàn, tài zōng àn jūn bù dòng. jiǔ zhī, rén gǎo liáng jǐn, zhòng shāo lí pàn, tài zōng yuē: kě yǐ! nǎi qiǎn xíng jūn zǒng guǎn liáng shí shān qiǎn shuǐ yuán. rén gǎo jiāng zōng luó hóu jī shí, tài zōng qiǎn jiāng jūn páng yù jiù shí, yù jūn jǐ bài, tài zōng lǜ bīng chū qí hòu, luó hóu bài zǒu, tài zōng zhuī zhī, zhì qí chéng xià, rén gǎo nǎi chū jiàng. shī hái, gāo zǔ qiǎn lǐ mì chí chuán láo zhī yú bīn zhōu. mì jiàn tài zōng, bù gǎn yǎng shì, tuì ér tàn yuē: zhēn yīng zhǔ yě! xiàn jié tài miào, bài yòu wǔ hòu dà jiāng jūn tài wèi shǐ chí jié shǎn dōng dào dà xíng tái shàng shū lìng, zhào pú shǎn hé běi zhū zǒng guǎn bīng jiē shòu qí jié dù.
武德元年，為尚書令、右翊衛大將軍，進封秦王。薛舉寇涇州，太宗為西討元 帥，進位雍州牧。七月，太宗有疾，諸將為舉所敗。八月，太宗疾間，復屯於高坑 城，相持六十餘日。已而舉死，其子仁杲率其眾求戰，太宗按軍不動。久之，仁杲 糧盡，眾稍離叛，太宗曰：「可矣！」乃遣行軍總管梁實柵淺水原。仁杲將宗羅睺 擊實，太宗遣將軍龐玉救實，玉軍幾敗，太宗率兵出其後，羅睺敗走，太宗追之， 至其城下，仁杲乃出降。師還，高祖遣李密馳傳勞之於豳州。密見太宗，不敢仰視， 退而嘆曰：「真英主也！」獻捷太廟，拜右武候大將軍、太尉、使持節、陝東道大 行台尚書令，詔蒲、陝、河北諸總管兵皆受其節度。

èr nián zhēng yuè, zhèn zhǎng chūn gōng, jìn bài zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn liáng zhōu zǒng guǎn. shì shí, liú wǔ zhōu jù bīng zhōu, sòng jīn gāng xiàn cāng zhōu, wáng xíng běn jù pú zhōu, ér xià xiàn rén lǚ chóng mào shā xiàn lìng yǐ yīng wǔ zhōu. gāo zǔ jù, zhào zhū jiāng qì hé dōng yǐ shǒu guān zhōng. tài zōng yǐ wèi bù kě qì, yuàn dé bīng sān wàn kě yǐ pò zéi. gāo zǔ yú shì xī fā guān zhōng bīng yì zhī. shí yī yuè, chū lóng mén guān, tún yú bǎi bì.
二年正月，鎮長春宮，進拜左武候大將軍、涼州總管。是時，劉武周據并州， 宋金剛陷滄州，王行本據蒲州，而夏縣人呂崇茂殺縣令以應武周。高祖懼，詔諸將 棄河東以守關中。太宗以為不可棄，願得兵三萬可以破賊。高祖於是悉發關中兵益 之。十一月，出龍門關，屯於柏壁。

sān nián sì yuè, jī bài sòng jīn gāng yú bǎi bì. jīn gāng zǒu jiè zhōu, tài zōng zhuī zhī, yī bǎi yè chí èr bǎi lǐ, sù yú què shǔ gǔ zhī xī yuán. jūn shì jiē jī, tài zōng bù shí zhě èr rì, xíng zhì hào zhōu nǎi dé shí, ér jīn gāng jiāng wèi chí jìng dé xún xiāng děng jiē lái jiàng. liú wǔ zhōu jù, bēn yú tū jué, qí jiāng yáng fú niàn jǔ bīng zhōu jiàng. gāo zǔ qiǎn xiāo yǔ jí jūn zhōng bài tài zōng yì zhōu dào héng tái shàng shū lìng. qī yuè, tǎo wáng shì chōng, bài zhī yú běi máng.
三年四月，擊敗宋金剛於柏壁。金剛走介州，太宗追之，一百夜馳二百里，宿 於雀鼠谷之西原。軍士皆飢，太宗不食者二日，行至浩州乃得食，而金剛將尉遲敬 德、尋相等皆來降。劉武周懼，奔於突厥，其將楊伏念舉并州降。高祖遣蕭瑀即軍 中拜太宗益州道行台尚書令。七月，討王世充，敗之於北邙。

sì nián èr yuè, dòu jiàn dé lǜ bīng shí wàn yǐ yuán shì chōng, tài zōng bài jiàn dé yú hǔ láo, zhí zhī, shì chōng nǎi jiàng. liù yuè, kǎi xuán, tài zōng bèi jīn jiǎ, chén tiě qí yī wàn jiè shì sān wàn, qián hòu gǔ chuī, xiàn fú yú tài miào. gāo zǔ yǐ wèi tài zōng gōng gāo, gǔ guān hào bù zú yǐ chēng, nǎi jiā hào tiān cè shàng jiāng, lǐng sī tú shǎn dōng dào dà xíng tái shàng shū lìng, wèi zài wáng gōng shàng, zēng yì hù zhì sān wàn, cì gǔn miǎn jīn hé shuāng bì huáng jīn liù qiān jīn, qián hòu gǔ chuī jiǔ bù zhī lè, bān jiàn sì shí rén.
四年二月，竇建德率兵十萬以援世充，太宗敗建德於虎牢，執之，世充乃降。 六月，凱旋，太宗被金甲，陳鐵騎一萬、介士三萬，前後鼓吹，獻俘於太廟。高祖 以謂太宗功高，古官號不足以稱，乃加號天策上將，領司徒、陝東道大行台尚書令， 位在王公上，增邑戶至三萬，賜袞冕、金輅、雙璧、黃金六千斤，前後鼓吹九部之 樂，班劍四十人。

wǔ nián zhēng yuè, tǎo liú hēi tà yú míng zhōu, bài zhī. hēi tà jì jiàng, yǐ ér fù fǎn. gāo zǔ nù, mìng tài zǐ jiàn chéng qǔ shān dōng nán zǐ shí wǔ yǐ shàng xī kēng zhī, qū qí xiǎo ruò fù nǚ yǐ shí guān zhōng. tài zōng qiè jiàn, yǐ wèi bù kě, suì yǐ. jiā bài zuǒ yòu shí èr wèi dà jiāng jūn.
五年正月，討劉黑闥於洺州，敗之。黑闥既降，已而復反。高祖怒，命太子建 成取山東男子十五以上悉坑之，驅其小弱婦女以實關中。太宗切諫，以為不可，遂 已。加拜左右十二衛大將軍。

qī nián, tū jué kòu biān, tài zōng yǔ yù yú bīn zhōu, cóng bǎi qí yǔ qí kè hán yǔ, nǎi méng ér qù.
七年，突厥寇邊，太宗與遇於豳州，從百騎與其可汗語，乃盟而去。

bā nián, jìn wèi zhōng shū lìng. chū, gāo zǔ qǐ tài yuán, fēi qí běn yì, ér shì chū tài zōng. jí qǔ tiān xià, pò sòng jīn gāng wáng shì chōng dòu jiàn dé děng, tài zōng qiè yì gāo, ér gāo zǔ lǚ xǔ yǐ wèi tài zǐ. tài zǐ jiàn chéng jù fèi, yǔ qí wáng yuán jí móu hài tài zōng, wèi fā.
八年，進位中書令。初，高祖起太原，非其本意，而事出太宗。及取天下，破 宋金剛、王世充、竇建德等，太宗切益高，而高祖屢許以為太子。太子建成懼廢， 與齊王元吉謀害太宗，未發。

jiǔ nián liù yuè, tài zōng yǐ bīng rù xuán wǔ mén, shā tài zǐ jiàn chéng jí qí wáng yuán jí. gāo zǔ dà jīng, nǎi yǐ tài zōng wèi huáng tài zǐ. bā yuè jiǎ zǐ, jí huáng dì wèi yú dōng gōng xiǎn dé diàn. qiǎn péi jì gào yú nán xiào. dà shè, wǔ dé liú rén hái zhī. cì wén wǔ guān xūn jué. miǎn guān nèi jí pú ruì yú tài shǎn dǐng liù zhōu èr suì zū, gěi fù tiān xià yī nián. mín bā shí yǐ shàng cì sù bó, bǎi suì jiā bǎn shòu. fèi tóng guān yǐ dōng bīn hé zhū guān. guǐ yǒu, fàng gōng nǚ sān qiān yú rén. bǐng zǐ, lì fēi zhǎng sūn shì wèi huáng hòu. guǐ wèi, tū jué kòu biàn qiáo. yǐ yǒu, jí tū jué xié lì méng yú biàn qiáo. jiǔ yuè rén zǐ, jìn sī jiā yāo shén yín sì zhān bǔ fēi guī yì wǔ zhào zhě. shí yuè bǐng chén shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ hài, lì zhōng shān jùn wáng chéng gān wèi huáng tài zǐ. gēng chén, xiāo yǔ chén shū dá bà. shí yī yuè gēng yín, jiàng zōng shì jùn wáng fēi yǒu gōng zhě jué wèi xiàn gōng. shí èr yuè guǐ yǒu, lǜ qiú. shì suì, jìn fēng zǐ zhǎng shā jùn wáng kè wèi hàn wáng, yí yáng jùn wáng yòu chǔ wáng.
九年六月，太宗以兵入玄武門，殺太子建成及齊王元吉。高祖大驚，乃以太宗 為皇太子。八月甲子，即皇帝位於東宮顯德殿。遣裴寂告於南效。大赦，武德流人 還之。賜文武官勛、爵。免關內及蒲、芮、虞、泰、陝、鼎六州二歲租，給復天下 一年。民八十以上賜粟帛，百歲加版授。廢潼關以東瀕河諸關。癸酉，放宮女三千 餘人。丙子，立妃長孫氏為皇后。癸未，突厥寇便橋。乙酉，及突厥頡利盟於便橋。 九月壬子，禁私家妖神淫祀、占卜非龜易五兆者。十月丙辰朔，日有食之。癸亥， 立中山郡王承乾為皇太子。庚辰，蕭瑀、陳叔達罷。十一月庚寅，降宗室郡王非有 功者爵為縣公。十二月癸酉，慮囚。是歲，進封子長沙郡王恪為漢王，宜陽郡王祐 楚王。

zhēn guān yuán nián zhēng yuè yǐ yǒu, gǎi yuán. xīn chǒu, yàn jùn wáng lǐ yì fǎn yú jīng zhōu, fú zhū. èr yuè dīng sì, zhào mín nán èr shí nǚ shí wǔ yǐ shàng wú fū jiā zhě, zhōu xiàn yǐ lǐ pìn qǔ pín bù néng zì xíng zhě, xiāng lǐ fù rén jí qīn qī zī sòng zhī guān fū liù shí guǎ fù wǔ shí fù rén yǒu zi ruò shǒu jié zhě wù qiáng. sān yuè guǐ sì, huáng hòu qīn cán. bǐng wǔ, zhào: qí pú shè cuī jì shū huáng mén shì láng guō zūn shàng shū yòu chéng fēng xiào yǎn yǐ jí yán méng nán, jì shū zi gāng zūn zi yún xiào yǎn zi jūn zūn bìng jí yín xíng, yí miǎn nèi shì, bāo xù yǐ guān. rùn yuè guǐ chǒu shuò, rì yǒu shí zhī. sì yuè guǐ sì, liáng zhōu dū du zhǎng lè jùn wáng yòu liáng yǒu zuì, fú zhū. wǔ yuè guǐ chǒu, chì zhōng shū lìng shì zhōng cháo táng shòu sòng cí, yǒu chén shì zhě xī shàng fēng. liù yuè xīn chǒu, fēng dé yí hōng. jiǎ chén, tài zǐ shǎo shī xiāo yǔ wèi shàng shū zuǒ pū shè. shì xià, shān dōng hàn, miǎn jīn suì zū. qī yuè rén zǐ, lì bù shàng shū zhǎng sūn wú jì wèi shàng shū yòu pú shè. bā yuè hé nán lǒng yòu biān zhōu shuāng. yǔ wén shì jí jiǎn xiào liáng zhōu dū du. wù xū, biǎn gāo shì lián wèi ān zhōu dà dū dū. jiǔ yuè gēng xū shuò, rì yǒu shí zhī. xīn yǒu, qiǎn shǐ zhū zhōu xíng sǔn tián, zhèn wèn xià hù. yù shǐ dài fū dù yān jiǎn xiào lì bù shàng shū, cān yì cháo zhèng. yǔ wén shì jí bà. xīn wèi, yōu zhōu dū du wáng jūn kuò bēn yú tū jué. shí yuè dīng yǒu, yǐ suì jī jiǎn shàn. shí yī yuè jǐ wèi, xǔ zǐ dì nián shí jiǔ yǐ xià suí fù xiōng zhī guān suǒ. shí èr yuè rén wǔ, xiāo yǔ bà. wù shēn, lì zhōu dū du lǐ xiào cháng yòu wǔ wèi jiāng jūn liú dé yù móu fǎn, fú zhū.
貞觀元年正月乙酉，改元。辛丑，燕郡王李藝反於涇州，伏誅。二月丁巳，詔 民男二十、女十五以上無夫家者，州縣以禮聘娶；貧不能自行者，鄉里富人及親戚 資送之；鰥夫六十、寡婦五十、婦人有子若守節者勿強。三月癸巳，皇后親蠶。丙 午，詔：「齊僕射崔季舒、黃門侍郎郭遵、尚書右丞封孝琰以極言蒙難，季舒子剛、 遵子云、孝琰子君遵並及淫刑，宜免內侍，褒敘以官。」閏月癸丑朔，日有食之。 四月癸巳，涼州都督、長樂郡王幼良有罪，伏誅。五月癸丑，敕中書令、侍中朝堂 受訟辭，有陳事者悉上封。六月辛丑，封德彝薨。甲辰，太子少師蕭瑀為尚書左仆 射。是夏，山東旱，免今歲租。七月壬子，吏部尚書長孫無忌為尚書右僕射。八月 河南、隴右邊州霜。宇文士及檢校涼州都督。戊戌，貶高士廉為安州大都督。九月 庚戌朔，日有食之。辛酉，遣使諸州行損田，賑問下戶。御史大夫杜淹檢校吏部尚 書，參議朝政。宇文士及罷。辛未，幽州都督王君廓奔於突厥。十月丁酉，以歲飢 減膳。十一月己未，許子弟年十九以下隨父兄之官所。十二月壬午，蕭瑀罷。戊申， 利州都督李孝常、右武衛將軍劉德裕謀反，伏誅。

èr nián zhēng yuè xīn hài, zhǎng sūn yuán jì bà. bīng bù shàng shū dù rú huì jiǎn xiào shì zhōng, zǒng jiān dōng gōng bīng mǎ shì. guǐ chǒu, tǔ gǔ hún kòu mín zhōu, dū du lǐ dào yàn bài zhī. dīng sì, xǐ fēng kè wèi shǔ wáng, tài yuè wáng, yòu yàn wáng. gēng wǔ, xíng bù shàng shū lǐ jìng jiǎn xiào zhōng shū lìng. èr yuè wù xū, wài guān shàng kǎo zhě gěi lù. sān yuè wù shēn shuò, rì yǒu shí zhī. rén zǐ, mìng zhòng shū mén xià wǔ pǐn yǐ shàng jí shàng shū yì jué sǐ zuì. rén xū, lǐ jìng wèi guān nèi dào héng jūn dà zǒng guǎn, yǐ bèi xuē yán tuó. jǐ sì, qiǎn shǐ xún guān nèi, chū jīn bǎo shú jī mín yù zi zhě hái zhī. gēng wǔ, yǐ hàn huáng zé gōng, dà shè. guǐ yǒu, yǔ. sì yuè jǐ mǎo, yì suí rén bào hái. rén yín, shuò fāng rén liáng luò rén shā liáng shī dōu yǐ jiàng. liù yuè jiǎ shēn, zhào chū shǐ guān bǐng shí qí jiā. gēng yín, yǐ zi zhì shēng, cì shì rì shēng zǐ zhě sù. xīn mǎo, chén zhōu cì shǐ péi qián tōng yǐ shì suí yáng dì xuē jué, liú huān zhōu. qī yuè wù shēn, lái zhōu cì shǐ niú fāng yù jiàng zhōu cì shǐ xuē shì liáng guǎng zhōu zhǎng shǐ táng fèng yì hǔ yá láng jiāng gāo yuán lǐ, yǐ yǔ wén huà jí zhī dǎng, jiē chú míng, xǐ yú biān. bā yuè jiǎ xū, shěng yuān yù yú cháo táng. xīn chǒu, lì èr wáng hòu miào, zhì guó guān. jiǔ yuè rén zǐ, yǐ yǒu nián, cì pú sān rì. shí yuè gēng chén, dù yān hōng. wù zǐ, shā yíng zhōu cì shǐ lú zǔ shàng. shí yī yuè xīn yǒu, yǒu shì yú nán jiāo. shí èr yuè rén chén, huáng mén shì láng wáng guī shǒu shì zhōng. guǐ sì, jìn wǔ pǐn yǐ shàng guò shì.
二年正月辛亥，長孫元忌罷。兵部尚書杜如晦檢校侍中，總監東宮兵馬事。癸 丑，吐谷渾寇岷州，都督李道彥敗之。丁巳，徙封恪為蜀王，泰越王，祐燕王。庚 午，刑部尚書李靖檢校中書令。二月戊戌，外官上考者給祿。三月戊申朔，日有食 之。壬子，命中書門下五品以上及尚書議決死罪。壬戌，李靖為關內道行軍大總管， 以備薛延陀。己巳，遣使巡關內，出金寶贖饑民鬻子者還之。庚午，以旱蝗責躬， 大赦。癸酉，雨。四月己卯，瘞隋人暴骸。壬寅，朔方人梁洛仁殺梁師都以降。六 月甲申，詔出使官稟食其家。庚寅，以子治生，賜是日生子者粟。辛卯，辰州刺史 裴虔通以弒隋煬帝削爵，流驩州。七月戊申，萊州刺史牛方裕、絳州刺史薛世良、 廣州長史唐奉義、虎牙郎將高元禮，以宇文化及之黨，皆除名，徙於邊。八月甲戌， 省冤獄於朝堂。辛丑，立二王后廟，置國官。九月壬子，以有年，賜酺三日。十月 庚辰，杜淹薨。戊子，殺瀛州刺史盧祖尚。十一月辛酉，有事於南郊。十二月壬辰， 黃門侍郎王珪守侍中。癸巳，禁五品以上過市。

sān nián zhēng yuè bǐng wǔ, yǐ hàn bì zhèng diàn. guǐ chǒu, guān dé shàng xià kǎo zhě, gěi lù yī nián. wù wǔ, xiǎng yú tài miào. guǐ hài, gēng jí tián. xīn wèi, péi jì bà. èr yuè wù yín, fáng xuán líng wèi shàng shū zuǒ pú shè, dù rú huì wèi yòu pú shè, shàng shū yòu chéng wèi zhēng wèi mì shū jiān, cān yù cháo zhèng. sān yuè jǐ yǒu, lǜ qiú. sì yuè yǐ hài, tài shàng huáng xǐ jū yú dà ān gōng. jiǎ wǔ, shǐ yù tài jí diàn. wù xū, cì xiào yì zhī jiā sù wǔ hú, bā shí yǐ shàng èr hú, jiǔ shí yǐ shàng sān hú, bǎi suì jiā juàn èr pǐ, fù rén zhēng yuè yǐ lái chǎn zi zhě sù yī hú. wǔ yuè yǐ chǒu, zhōu wáng yuán fāng hōng. liù yuè wù yín, yǐ hàn lǜ qiú. jǐ mǎo, dà fēng bá mù. rén wǔ, zhào wén wǔ guān yán shì. bā yuè jǐ sì shuò, rì yǒu shí zhī. dīng hài, lǐ jìng wèi dìng xiāng dào héng jūn dà zǒng guǎn, yǐ fá tū jué. jiǔ yuè dīng sì, huá zhōu cì shǐ chái shào wèi shèng zhōu dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ fá tū jué. shí yī yuè gēng shēn, bīng zhōu dū du lǐ shì jī wèi tōng mò dào héng jūn zǒng guǎn, huá zhōu cì shǐ chái shào wèi jīn hé dào héng jūn zǒng guǎn, rèn chéng jùn wáng dào zōng wèi dà tóng dào héng jūn zǒng guǎn, yōu zhōu dū du wèi xiào jié wèi héng ān dào héng jūn zǒng guǎn, yíng zhōu dū du xuē wàn shū wèi chàng wǔ dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ fá tū jué. shí èr yuè guǐ mò, dù rú huì bà. rùn yuè guǐ chǒu, wèi sǐ qiū zhě lì fú tú cí. xīn yǒu, lǜ qiú. shì suì, zhōng guó rén guī zì sài wài jí kāi sì yí wèi zhōu xiàn zhě bǎi èr shí yú wàn rén.
三年正月丙午，以旱避正殿。癸丑，官得上下考者，給祿一年。戊午，享於太 廟。癸亥，耕藉田。辛未，裴寂罷。二月戊寅，房玄齡為尚書左僕射，杜如晦為右 僕射，尚書右丞魏徵為秘書監，參預朝政。三月己酉，慮囚。四月乙亥，太上皇徙 居於大安宮。甲午，始御太極殿。戊戌，賜孝義之家粟五斛，八十以上二斛，九十 以上三斛，百歲加絹二匹，婦人正月以來產子者粟一斛。五月乙丑，周王元方薨。 六月戊寅，以旱慮囚。己卯，大風拔木。壬午，詔文武官言事。八月己巳朔，日有 食之。丁亥，李靖為定襄道行軍大總管，以伐突厥。九月丁巳，華州刺史柴紹為勝 州道行軍總管，以伐突厥。十一月庚申，并州都督李世勣為通漠道行軍總管，華州 刺史柴紹為金河道行軍總管，任城郡王道宗為大同道行軍總管，幽州都督衛孝節為 恆安道行軍總管，營州都督薛萬淑為暢武道行軍總管，以伐突厥。十二月癸末，杜 如晦罷。閏月癸丑，為死丘者立浮屠祠。辛酉，慮囚。是歲，中國人歸自塞外及開 四夷為州縣者百二十餘萬人。

sì nián zhēng yuè dīng mǎo shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ sì, wǔ dé diàn běi yuàn huǒ. èr yuè jǐ hài, xìng wēn tāng. jiǎ chén, lǐ jìng jí tū jué zhàn yú yīn shān, bài zhī. bǐng wǔ, zhì zì wēn tāng. jiǎ yín, dà shè, cì pú wǔ rì. yù shǐ dài fū wēn yàn bó wèi zhōng shū lìng, wáng guī wèi shì zhōng mín bù shàng shū dài zhòu jiǎn xiào lì bù shàng shū, cān yù cháo zhèng tài cháng qīng xiāo yǔ wèi yù shǐ dài fū, yǔ zǎi chén cān yì cháo zhèng. dīng sì, yǐ hàn zhào gōng qīng yán shì. sān yuè jiǎ wǔ, lǐ jìng fú tū jué xié lì kè hán yǐ xiàn. sì yuè wù xū, xī běi jūn zhǎng qǐng shàng hào wèi tiān kè hán. liù yuè yǐ mǎo, fā zú zhì luò yáng gōng. qī yuè jiǎ zǐ shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ yǒu, xiāo yǔ bà. jiǎ xū, tài shàng huáng bù yù, fèi cháo. xīn mǎo, jí yù, cì dū du cì shǐ wén wǔ guān jí mín nián bā shí yǐ shàng jiào zǐ biǎo mén lǘ zhě yǒu chà. bā yuè jiǎ yín, lǐ jìng wèi shàng shū yòu pú shè. jiǔ yuè gēng wǔ, yì zhǎng chéng nán suí rén bào gǔ. jǐ mǎo, rú lǒng zhōu. rén wǔ, jìn chú mù yú gǔ míng jūn xián chén liè shì zhī mù zhě. shí yuè rén chén, shè qí lǒng èr zhōu, miǎn jīn suì zū fù, jiàng xián yáng shǐ píng wǔ gōng sǐ zuì yǐ xià. xīn mǎo, liè yú guì quán gǔ. jiǎ chén, liè yú yú lóng chuān, xiàn huò yú dà ān gōng. yǐ mǎo, miǎn wǔ gōng jīn suì zū fù. shí yī yuè rén xū, yòu wèi dà jiāng jūn hóu jūn jí wèi bīng bù shàng shū, cān yì cháo zhèng. jiǎ zǐ, zhì zì lǒng zhōu. wù yín, chú biān bèi xíng. shí èr yuè jiǎ chén, liè yú lù yuàn. yǐ sì, zhì zì lù yuàn. shì suì, tiān xià duàn sǐ zuì zhě èr shí jiǔ rén.
四年正月丁卯朔，日有食之。癸巳，武德殿北院火。二月己亥，幸溫湯。甲辰， 李靖及突厥戰於陰山，敗之。丙午，至自溫湯。甲寅，大赦，賜酺五日。御史大夫 溫彥博為中書令，王珪為侍中；民部尚書戴胄檢校吏部尚書，參豫朝政；太常卿蕭 瑀為御史大夫，與宰臣參議朝政。丁巳，以旱詔公卿言事。三月甲午，李靖俘突厥 頡利可汗以獻。四月戊戌，西北君長請上號為「天可汗」。六月乙卯，發卒治洛陽 宮。七月甲子朔，日有食之。癸酉，蕭瑀罷。甲戌，太上皇不豫，廢朝。辛卯，疾 愈，賜都督刺史文武官及民年八十以上、教子表門閭者有差。八月甲寅，李靖為尚 書右僕射。九月庚午，瘞長城南隋人暴骨。己卯，如隴州。壬午，禁芻牧於古明君、 賢臣、烈士之墓者。十月壬辰，赦岐、隴二州，免今歲租賦，降咸陽、始平、武功 死罪以下。辛卯，獵於貴泉谷。甲辰，獵於魚龍川，獻獲於大安宮。乙卯，免武功 今歲租賦。十一月壬戌，右衛大將軍侯君集為兵部尚書，參議朝政。甲子，至自隴 州。戊寅，除鞭背刑。十二月甲辰，獵於鹿苑。乙巳，至自鹿苑。是歲，天下斷死 罪者二十九人。

wǔ nián zhēng yuè guǐ yǒu, liè yú kūn míng chí. bǐng zǐ, zhì zì kūn míng chí, xiàn huò yú dà ān gōng. èr yuè jǐ yǒu, fēng dì yuán yù wèi kuài wáng, yuán míng qiào wáng, líng kuí wèi wáng, yuán xiáng xǔ wáng, yuán xiǎo mì wáng. gēng xū, fēng zǐ yīn wèi liáng wáng, zhēn hàn wáng, yùn tán wáng, zhì jìn wáng, shèn shēn wáng, xiāo jiāng wáng, jiǎn dài wáng. sì yuè rén chén, dài wáng jiǎn hōng. wǔ yuè yǐ chǒu, yǐ jīn bó gòu suí rén méi yú tū jué zhě, yǐ hái qí jiā. bā yuè jiǎ chén, qiǎn shǐ gāo lì, jì suí rén zhàn wáng zhě. wù shēn, shā dà lǐ chéng zhāng yùn gǔ. shí yī yuè bǐng zǐ, yǒu shì yú nán jiāo. shí èr yuè dīng hài, zhào: jué sǐ xíng, jīng shī wǔ fù zòu, zhū zhōu sān fù zòu, qí rì shàng shí wú jìn jiǔ ròu. rén yín, xìng wēn tāng. guǐ mǎo, liè yú lí shān, cì xīn fēng gāo nián bó. wù shēn, zhì zì wēn tāng. guǐ chǒu, shè guān nèi.
五年正月癸酉，獵於昆明池。丙子，至自昆明池，獻獲於大安宮。二月己酉， 封弟元裕為鄶王，元名譙王，靈夔魏王，元祥許王，元曉密王。庚戌，封子愔為梁 王，貞漢王，惲郯王，治晉王，慎申王，囂江王，簡代王。四月壬辰，代王簡薨。 五月乙丑，以金帛購隋人沒於突厥者，以還其家。八月甲辰，遣使高麗，祭隋人戰 亡者。戊申，殺大理丞張蘊古。十一月丙子，有事於南郊。十二月丁亥，詔：「決 死刑，京師五覆奏，諸州三覆奏，其日尚食毋進酒肉。」壬寅，幸溫湯。癸卯，獵 於驪山，賜新豐高年帛。戊申，至自溫湯。癸丑，赦關內。

liù nián zhēng yuè yǐ mǎo shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ xī, jìng zhōu shān liáo fǎn, yòu wǔ wèi jiāng jūn lǐ zǐ hé bài zhī. sān yuè, hóu jūn jí bà. wù chén, rú jiǔ chéng gōng. dīng chǒu, jiàng yōng qí bīn sān zhōu sǐ zuì yǐ xià, cì mín bā shí yǐ shàng sù bó. wǔ yuè, wèi zhēng jiǎn xiào shì zhōng. liù yuè jǐ hài, fēng wáng yuán hēng hōng. xīn hài, jiāng wáng xiāo hōng. qī yuè jǐ sì, zhào tiān xià xíng xiāng yǐn jiǔ. jiǔ yuè jǐ yǒu, xìng qìng shàn gōng. shí yuè, hóu jūn jí qǐ fù. mǎo, zhì zì qìng shàn gōng. shí èr yuè xīn wèi, lǜ qiú, zòng sǐ zuì zhě guī qí jiā. shì suì, zhū qiāng nèi shǔ zhě sān shí wàn rén.
六年正月乙卯朔，日有食之。癸西，靜州山獠反，右武衛將軍李子和敗之。三 月，侯君集罷。戊辰，如九成宮。丁丑，降雍、岐、豳三州死罪以下，賜民八十以 上粟帛。五月，魏徵檢校侍中。六月己亥，豐王元亨薨。辛亥，江王囂薨。七月己 巳，詔天下行鄉飲酒。九月己酉，幸慶善宮。十月，侯君集起復。卯，至自慶善宮。 十二月辛未，慮囚，縱死罪者歸其家。是歲，諸羌內屬者三十萬人。

qī nián zhēng yuè wù zǐ, chì yǔ wén huà jí dǎng rén zhī zǐ sūn wù chǐ. xīn chǒu, cì jīng chéng pú sān rì. sān yuè dīng mǎo, yǔ tǔ. sān yuè wù zǐ, wáng guī bà. gēng yín, wèi zhēng wèi shì zhōng. wǔ yuè guǐ wèi, rú jiǔ chéng gōng. liù yuè xīn hài, dài zhòu hōng. bā yuè xīn wèi, dōng yǒu dòng liáo kòu biān, yòu tún wèi dà jiāng jūn zhāng shì guì wèi gōng zhōu dào héng jūn zǒng guǎn yǐ tǎo zhī. jiǔ yuè, zòng qiú lái guī, jiē shè zhī. shí yuè gēng shēn, zhì zì jiǔ chéng gōng. yǐ chǒu, jīng shī dì zhèn. shí yī yuè rén chén, kāi fǔ yí tóng sān sī zhǎng sūn wú jì wèi sī kōng. shí èr yuè jiǎ yín, xìng fú róng yuán. bǐng chén, liè yú shǎo líng yuán. wù wǔ, zhì zì shǎo líng yuán.
七年正月戊子，斥宇文化及黨人之子孫勿齒。辛丑，賜京城酺三日。三月丁卯， 雨土。三月戊子，王珪罷。庚寅，魏徵為侍中。五月癸未，如九成宮。六月辛亥， 戴胄薨。八月辛未，東酉洞獠寇邊，右屯衛大將軍張士貴為龔州道行軍總管以討之。 九月，縱囚來歸，皆赦之。十月庚申，至自九成宮。乙丑，京師地震。十一月壬辰， 開府儀同三司長孫無忌為司空。十二月甲寅，幸芙蓉園。丙辰，獵於少陵原。戊午， 至自少陵原。

bā nián zhēng yuè xīn chǒu, zhāng shì guì jí liáo zhàn, bài zhī. rén yín, qiǎn shǐ xún shěng tiān xià. èr yuè yǐ sì, huáng tài zi jiā yuán fú. bǐng wǔ, jiàng sǐ zuì yǐ xià, cì wǔ pǐn yǐ shàng zi wèi fù hòu zhě jué yī jí, mín pú sān rì. sān yuè gēng chén, rú jiǔ chéng gōng. wǔ yuè xīn wèi shuò, rì yǒu shí zhī. shì xià, tǔ gǔ hún kòu liáng zhōu, zuǒ xiāo wèi dà jiāng jūn duàn zhì xuán wèi yǒu hǎi dào héng jūn zǒng guǎn, zuǒ xiāo wèi jiāng jūn fán xìng wèi chì shuǐ dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ fá zhī. qī yuè, lǒng yòu shān bēng. bā yuè jiǎ zǐ, yǒu xīng bèi yú xū wēi. shí yuè, zuò yǒng ān gōng. jiǎ zǐ, zhì zì jiǔ chéng gōng. shí yī yuè xīn wèi, lǐ jìng bà. jǐ chǒu, tǔ gǔ hún kòu liáng zhōu, zhí xíng rén hóng lú chéng zhào dé kǎi. shí èr yuè xīn chǒu, tè jìn lǐ jìng wèi xī hǎi dào héng jūn dà zǒng guǎn, hóu jūn jí wèi jī shí dào héng jūn zǒng guǎn, rèn chéng jùn wáng dào zōng wèi shàn shàn dào héng jūn zǒng guǎn, jiāo dōng jùn gōng dào yàn wèi chì shuǐ dào héng jūn zǒng guǎn, liáng zhōu dū du lǐ dà liàng wèi qiě mò dào héng jūn zǒng guǎn, lì zhōu cì shǐ gāo zèng shēng wèi yán zé dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ fá tǔ gǔ hún. dīng mǎo, cóng tài shàng huáng yuè wǔ yú chéng xī.
八年正月辛丑，張士貴及獠戰，敗之。壬寅，遣使循省天下。二月乙巳，皇太 子加元服。丙午，降死罪以下，賜五品以上子為父後者爵一級，民酺三日。三月庚 辰，如九成宮。五月辛未朔，日有食之。是夏，吐谷渾寇涼州，左驍衛大將軍段志 玄為酉海道行軍總管，左驍衛將軍樊興為赤水道行軍總管，以伐之。七月，隴右山 崩。八月甲子，有星孛於虛、危。十月，作永安宮。甲子，至自九成宮。十一月辛 未，李靖罷。己丑，吐谷渾寇涼州，執行人鴻臚丞趙德楷。十二月辛丑，特進李靖 為西海道行軍大總管，侯君集為積石道行軍總管，任城郡王道宗為鄯善道行軍總管， 膠東郡公道彥為赤水道行軍總管，涼州都督李大亮為且末道行軍總管，利州刺史高 甑生為鹽澤道行軍總管，以伐吐谷渾。丁卯，從太上皇閱武於城西。

jiǔ nián zhēng yuè, dǎng xiàng qiāng pàn. èr yuè, zhǎng sūn wú jì bà. sān yuè gēng chén, táo zhōu qiāng shā cì shǐ kǒng zhǎng xiù, fù yú tǔ gǔ hún. rén wǔ, dà shè. yǐ yǒu, gāo zèng shēng jí qiāng rén zhàn, bài zhī. rùn sì yuè bǐng yín shuò, rì yǒu shí zhī. wǔ yuè, zhǎng sūn wú jì qǐ fù. gēng zǐ, tài shàng huáng bēng, huáng tài zǐ tīng zhèng. rén zǐ, lǐ jìng jí tǔ gǔ hún zhàn, bài zhī. qī yuè gēng zǐ, yán zé dào héng jūn fù zǒng guǎn liú dé mǐn jí qiāng rén zhàn, bài zhī. shí yuè gēng yín, zàng tài wǔ huáng dì yú xiàn líng. shí yī yuè rén xū, tè jìn xiāo yǔ cān yù cháo zhèng.
九年正月，党項羌叛。二月，長孫無忌罷。三月庚辰，洮州羌殺刺史孔長秀， 附於吐谷渾。壬午，大赦。乙酉，高甑生及羌人戰，敗之。閏四月丙寅朔，日有食 之。五月，長孫無忌起復。庚子，太上皇崩，皇太子聽政。壬子，李靖及吐谷渾戰， 敗之。七月庚子，鹽澤道行軍副總管劉德敏及羌人戰，敗之。十月庚寅，葬太武皇 帝於獻陵。十一月壬戌，特進蕭瑀參豫朝政。

shí nián zhēng yuè jiǎ wǔ, fù tīng zhèng. guǐ chǒu, xǐ fēng yuán jǐng wèi jīng wáng, yuán chāng hàn wáng, yuán lǐ xú wáng, yuán jiā hán wáng, yuán zé péng wáng, yuán yì zhèng wáng, yuán guǐ huò wáng, yuán fèng guó wáng, yuán qìng dào wáng, líng kuí yàn wáng, kè wú wáng, tài wèi wáng, yòu qí wáng, yīn shǔ wáng, yùn jiǎng wáng, zhēn yuè wáng, shèn jì wáng. sān yuè guǐ chǒu, chū zhū wáng wèi dū du. liù yuè rén shēn, wēn yàn bó wèi shàng shū yòu pú shè, tài cháng qīng yáng shī dào wèi shì zhōng. wèi zhēng bà wèi tè jìn, zhī mén xià shěng shì, cān yì cháo zhāng guó diǎn. jǐ mǎo, huáng hòu bēng. shí yī yuè gēng yín, zàng wén dé huáng hòu yú zhāo líng. shí èr yuè, xiāo yǔ bà. gēng chén, lǜ qiú.
十年正月甲午，復聽政。癸丑，徙封元景為荊王，元昌漢王，元禮徐王，元嘉 韓王，元則彭王，元懿鄭王，元軌霍王，元鳳虢王，元慶道王，靈夔燕王，恪吳王， 泰魏王，祐齊王，愔蜀王，惲蔣王，貞越王，慎紀王。三月癸丑，出諸王為都督。 六月壬申，溫彥博為尚書右僕射，太常卿楊師道為侍中。魏徵罷為特進，知門下省 事，參議朝章國典。己卯，皇后崩。十一月庚寅，葬文德皇后於昭陵。十二月，蕭 瑀罷。庚辰，慮囚。

shí yī nián zhēng yuè dīng hài, xǐ fēng yuán yù wèi dèng wáng, yuán míng shū wáng. gēng zǐ, zuò fēi xiān gōng. yǐ mǎo, miǎn yōng zhōu jīn suì zū fù. èr yuè dīng sì, yíng jiǔ chuāng shān wèi líng, cì gōng chén mì qī péi yíng dì jí mì qì. jiǎ zǐ, rú luò yáng gōng. yǐ chǒu, gěi mín bǎi suì yǐ shàng shì wǔ rén. rén wǔ, liè yú lù tái lǐng. sān yuè bǐng xū shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ mǎo, jiàng luò zhōu qiú jiàn tú, miǎn yī suì zū diào. xīn hài, liè yú guǎng chéng zé. guǐ chǒu, rú luò yáng gōng. liù yuè jiǎ yín, wēn yàn bó hōng. dīng sì, xìng míng dé gōng. jǐ wèi, yǐ zhū wáng wèi shì fēng cì shǐ. wù chén, yǐ gōng chén wèi shì fēng cì shǐ. jǐ sì, xǐ fēng yuán xiáng wèi jiāng wáng. qī yuè guǐ wèi, dà yǔ, shuǐ, gǔ luò yì. yǐ wèi, zhào bǎi guān yán shì. rén yín, fèi míng dé gōng zhī xuán pǔ yuàn, cì zāo shuǐ jiā. bǐng wǔ, gěi bó zhōu lǎo zi miào yǎn zhōu kǒng zǐ miào hù gè èr shí yǐ fèng xiǎng, fù liáng wǔ zhāo wáng jìn mù hù èr shí yǐ shǒu wèi. jiǔ yuè dīng hài, hé yì, huài shǎn zhōu hé běi xiàn, huǐ hé yáng zhōng tán, xìng bái sī mǎ bǎn guān zhī, cì bīn hé zāo shuǐ jiā sù bó. shí yuè guǐ chǒu, cì xiān cháo móu chén wǔ jiāng jí qīn qī wáng zhě yíng péi xiàn líng. shí yī yuè xīn mǎo, rú huái zhōu. yǐ wèi, liè yú jì yuán mài shān. bǐng wǔ, rú luò yáng gōng.
十一年正月丁亥，徙封元裕為鄧王，元名舒王。庚子，作飛仙宮。乙卯，免雍 州今歲租賦。二月丁巳，營九摐山為陵，賜功臣、密戚陪塋地及秘器。甲子，如洛 陽宮。乙丑，給民百歲以上侍五人。壬午，獵於鹿台嶺。三月丙戌朔，日有食之。 癸卯，降洛州囚見徒，免一歲租、調。辛亥，獵於廣成澤。癸丑，如洛陽宮。』六 月甲寅，溫彥博薨。丁巳，幸明德宮。己未，以諸王為世封刺史。戊辰，以功臣為 世封刺史。己巳，徙封元祥為江王。七月癸未，大雨，水，谷、洛溢。乙未，詔百 官言事。壬寅，廢明德宮之玄圃院，賜遭水家。丙午，給亳州老子廟、兗州孔子廟 戶各二十以奉享，復涼武昭王近墓戶二十以守衛。九月丁亥，河溢，壞陝州河北縣， 毀河陽中潭，幸白司馬坂觀之，賜瀕河遭水家粟帛。十月癸丑，賜先朝謀臣武將及 親戚亡者塋陪獻陵。十一月辛卯，如懷州。乙未，獵於濟源麥山。丙午，如洛陽宮。

shí èr nián zhēng yuè yǐ wèi, cóng zhōu dì zhèn. guǐ mǎo, sōng zhōu dì zhèn. èr yuè guǐ hài, rú hé běi xiàn, guān dǐ zhù. jiǎ zǐ, wū zhōu liáo fǎn, kuí zhōu dū du qí shàn xíng bài zhī. yǐ chǒu, rú shǎn zhōu. dīng mǎo, guān yán chí. gēng wǔ, rú pú zhōu. jiǎ xū, rú zhǎng chūn gōng. miǎn cháo yì jīn suì zū fù, jiàng qiú zuì. yǐ hài, liè yú hé bīn. rùn yuè gēng chén shuò, rì yǒu shí zhī. bǐng xū, zhì zì zhǎng chūn gōng. qī yuè guǐ yǒu, lì bù shàng shū gāo shì lián wèi shàng shū yòu pú shè. bā yuè rén yín, tǔ bō kòu sōng zhōu, hóu jūn jí wèi dāng mí dào héng jūn dà zǒng guǎn, lǜ sān zǒng guǎn bīng yǐ fá zhī. jiǔ yuè xīn hài, kuò shuǐ dào héng jūn zǒng guǎn niú jìn dá jí tǔ bō zhàn yú sōng zhōu, bài zhī. shí yuè jǐ mǎo, liè yú gěi píng, cì gāo nián sù bó. yǐ wèi, zhì zì shǐ píng. jūn zhōu shān liáo fǎn, guì zhōu dū du zhāng bǎo dé bài zhī. shí yī yuè jǐ sì, míng zhōu shān liáo fǎn, jiāo zhōu dū du lǐ dào yàn bài zhī. shí èr yuè xīn sì, bì zhōu shān liáo fǎn, yòu wǔ hòu jiāng jūn shàng guān huái rén tǎo zhī. shì suì, chú háo èr zhōu yě cán chéng jiǎn.
十二年正月乙未，叢州地震。癸卯，松州地震。二月癸亥，如河北縣，觀底柱。 甲子，巫州獠反，夔州都督齊善行敗之。乙丑，如陝州。丁卯，觀鹽池。庚午，如 蒲州。甲戌，如長春宮。免朝邑今歲租賦，降囚罪。乙亥，獵於河濱。閏月庚辰朔， 日有食之。丙戌，至自長春宮。七月癸酉，吏部尚書高士廉為尚書右僕射。八月壬 寅，吐蕃寇松州，侯君集為當彌道行軍大總管，率三總管兵以伐之。九月辛亥，闊 水道行軍總管牛進達及吐蕃戰於松州，敗之。十月己卯，獵於給平，賜高年粟帛。 乙未，至自始平。鈞州山獠反，桂州都督張寶德敗之。十一月己巳，明州山獠反， 交州都督李道彥敗之。十二月辛巳，壁州山獠反，右武候將軍上官懷仁討之。是歲， 滁、豪二州野蠶成繭。

shí sān nián zhēng yuè yǐ sì, bài xiàn líng, shè sān yuán jí xíng cóng, miǎn xiàn rén jīn suì zū fù, cì sù wèi líng yì láng jiāng sān yuán lìng jué yī jí. dīng wèi, zhì zì xiàn líng. èr yuè gēng zǐ, tíng shì fēng cì shǐ. sān yuè yǐ chǒu, yǒu xīng bèi yú bì mǎo. sì yuè wù yín, rú jiǔ chéng gōng. jiǎ shēn, zhōng láng jiāng ā shǐ nà jié shè lǜ fǎn, fú zhū. rén yín, yún yáng shí rán. wǔ yuè jiǎ yín, yǐ hàn bì zhèng diàn, zhào wǔ pǐn yǐ shàng yán shì, jiǎn shàn, bà yì, lǐ qiú, zhèn fá, nǎi yǔ. liù yuè bǐng shēn, fēng dì yuán yīng wèi téng wáng. bā yuè xīn wèi shuò, rì yǒu shí zhī. shí yuè jiǎ shēn, zhì zì jiǔ chéng gōng. shí yī yuè xīn hài, yáng shī dào wèi zhōng shū lìng. wù chén, shàng shū zuǒ chéng liú jì wèi huáng mén shì láng, cān zhī zhèng shì. shí èr yuè rén shēn, hóu jūn jí wèi jiāo hé dào héng jūn dà zǒng guǎn, yǐ fá gāo chāng. yǐ hài, fēng zǐ fú wèi zhào wáng. rén chén, liè yú xián yáng. guǐ sì, zhì zì xián yáng. shì suì, chú zhōu yě cán chéng jiǎn.
十三年正月乙巳，拜獻陵，赦三原及行從，免縣人今歲租賦，賜宿衛陵邑郎將、 三原令爵一級。丁未，至自獻陵。二月庚子，停世封刺史。三月乙丑，有星孛於畢、 昴。四月戊寅，如九成宮。甲申，中郎將阿史那結社率反，伏誅。壬寅，雲陽石然。 五月甲寅，以旱避正殿，詔五品以上言事，減膳，罷役，理囚，賑乏，乃雨。六月 丙申，封弟元嬰為滕王。八月辛未朔，日有食之。十月甲申，至自九成宮。十一月 辛亥，楊師道為中書令。戊辰，尚書左丞劉洎為黃門侍郎，參知政事。十二月壬申， 侯君集為交河道行軍大總管，以伐高昌。乙亥，封子福為趙王。壬辰，獵於咸陽。 癸巳，至自咸陽。是歲，滁州野蠶成繭。

shí sì nián zhēng yuè gēng zǐ, yǒu sī dú shí lìng. jiǎ yín, xìng wèi wáng tài dì, shè yōng zhōu zhǎng ān xiàn, miǎn yán kāng lǐ jīn suì zū fù. èr yuè dīng chǒu, guān shì diàn yú guó xué, shè dà lǐ wàn nián xiàn, cì xué guān gāo dì shēng bó. rén wǔ, xìng wēn tāng. xīn mǎo, zhì zì wēn tāng. yǐ wèi, qiú liáng huáng kǎn chǔ zhòng dōu zhōu xióng ān shēng shěn zhòng chén shěn wén ā zhōu hóng zhèng zhāng jī suí hé tuǒ liú chāo liú xuàn zhī hòu. sān yuè, luó dòu èr zhōu liáo fǎn, guǎng zhōu zǒng guǎn dǎng rén hóng bài zhī. wǔ yuè rén yín, xǐ fēng líng kuí wèi lǔ wáng. liù yuè, chú zhōu yě cán chéng jiǎn. yǐ yǒu, dà fēng bá mù. bā yuè gēng wǔ, zuò xiāng chéng gōng. guǐ yǒu, hóu jūn jí kè gāo chāng. jiǔ yuè guǐ mǎo, shè gāo chāng bù jí shì zú fù zǐ fàn sǐ qī fàn liú dà gōng fàn tú xiǎo gōng sī má fàn zhàng, jiē yuán zhī. rùn shí yuè yǐ wèi, rú tóng zhōu. jiǎ chén, liè yú yáo shān. gēng xū, zhì zì tóng zhōu. shí yī yuè jiǎ zǐ, yǒu shì yú nán jiāo. shí èr yuè dīng yǒu, hóu jūn jí fú gāo chāng wáng yǐ xiàn, cì pú sān rì. guǐ mǎo, liè yú fán chuān. yǐ sì, zhì zì fán chuān.
十四年正月庚子，有司讀時令。甲寅，幸魏王泰第，赦雍州長安縣，免延康里 今歲租賦。二月丁丑，觀釋奠於國學，赦大理、萬年縣，賜學官高第生帛。壬午， 幸溫湯。辛卯，至自溫湯。乙未，求梁皇偘褚仲都、周熊安生沈重、陳沈文阿周弘 正張譏、隋何妥劉焯劉炫之後。三月，羅、竇二州獠反，廣州總管黨仁弘敗之。五 月壬寅，徙封靈夔為魯王。六月，滁州野蠶成繭。乙酉，大風拔木。八月庚午，作 襄城宮。癸酉，侯君集克高昌。九月癸卯，赦高昌部及士卒父子犯死、期犯流、大 功犯徒、小功緦麻犯杖，皆原之。閏十月乙未，如同州。甲辰，獵於堯山。庚戌， 至自同州。十一月甲子，有事於南郊。十二月丁酉，侯君集俘高昌王以獻，賜酺三 日。癸卯，獵於樊川。乙巳，至自樊川。

shí wǔ nián zhēng yuè xīn sì, rú luò yáng gōng, cì wēn tāng. wèi shì cuī qīng diāo wén yì móu fǎn, fú zhū. sān yuè wù chén, rú xiāng chéng gōng. sì yuè xīn mǎo, zhào yǐ lái suì èr yuè yǒu shì yú tài shān. yǐ wèi, miǎn luò zhōu jīn suì zū, hái hù gù gěi fù zhě jiā gěi yī nián, cì mín bā shí yǐ shàng wù, qióng dú guān guǎ jí bìng bù néng zì cún zhě mǐ èr hú. lǜ qiú. liù yuè jǐ yǒu, yǒu xīng bèi yú tài wēi. bǐng chén, tíng fēng tài shān, bì zhèng diàn, jiǎn shàn. qī yuè bǐng yín, yòu zhōu suí míng chén jí zhōng liè zǐ sūn zhēn guān yǐ hòu liú pèi zhě. shí yuè xīn mǎo, liè yú yī què. rén chén, rú luò yáng gōng. shí yī guǐ yǒu, xuē yán tuó kòu biān, bīng bù shàng shū lǐ shì jī wèi shuò zhōu dào héng jūn zǒng guǎn, yòu wèi dà jiāng jūn lǐ dà liàng wèi líng zhōu dào héng jūn zǒng guǎn, liáng zhōu dū du lǐ xí yù wèi liáng zhōu dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ fá zhī. shí èr yuè wù zǐ, zhì zì luò yáng gōng. gēng zi, mìng sān pǐn yǐ shàng dí zǐ shì dōng gōng. xīn chǒu, lǜ qiú. jiǎ chén, lǐ shì jī jí xuē yán tuó zhàn yú nuò zhēn shuǐ, bài zhī. yǐ sì, zèng zhàn wáng jiāng shì guān sān zhuǎn.
十五年正月辛巳，如洛陽宮，次溫湯。衛士崔卿、刁文懿謀反，伏誅。三月戊 辰，如襄城宮。四月辛卯，詔以來歲二月有事於泰山。乙未，免洛州今歲租，還戶 故給復者加給一年，賜民八十以上物，惸獨鰥寡疾病不能自存者米二斛。慮囚。六 月己酉，有星孛於太微。丙辰，停封泰山，避正殿，減膳。七月丙寅，宥周、隋名 臣及忠列子孫貞觀以後流配者。十月辛卯，獵於伊闕。壬辰，如洛陽宮。十一癸酉， 薛延陀寇邊，兵部尚書李世勣為朔州道行軍總管，右衛大將軍李大亮為靈州道行軍 總管，涼州都督李襲譽為涼州道行軍總管，以伐之。十二月戊子，至自洛陽宮。庚 子，命三品以上嫡子事東宮。辛丑，慮囚。甲辰，李世勣及薛延陀戰於諾真水，敗 之。乙巳，贈戰亡將士官三轉。

shí liù nián zhēng yuè yǐ chǒu, qiǎn shǐ ān fǔ xī zhōu. wù chén, mù shù xī zhōu zhě, qián fàn liú sǐ wáng nì, tīng zì shǒu yǐ yīng mù. xīn wèi, xǐ tiān xià sǐ zuì qiú shí xī zhōu. zhōng shū shè rén cén wén běn wèi zhōng shū shì láng, zhuān diǎn jī mì. liù yuè wù xū, tài bái zhòu jiàn. qī yuè wù wǔ, zhǎng sūn wú jì wèi sī tú, fáng xuán líng wèi sī kōng. shí yī yuè bǐng chén, liè yú wǔ gōng. rén xū, liè yú qí shān zhī yáng. jiǎ zǐ, cì suǒ guò liù xiàn gāo nián gū jí zhān qīn sù bó, suì xìng qìng shàn gōng. gēng wǔ, zhì zì qìng shàn gōng. shí èr yuè guǐ mǎo, xìng wēn tāng. jiǎ chén, liè yú lí shān. yǐ jǐ, zhì zì wēn tāng.
十六年正月乙丑，遣使安撫西州。戊辰，募戍西州者，前犯流死亡匿，聽自首 以應募。辛未，徙天下死罪囚實西州。中書舍人岑文本為中書侍郎，專典機密。六 月戊戌，太白晝見。七月戊午，長孫無忌為司徒，房玄齡為司空。十一月丙辰，獵 於武功。壬戌，獵於岐山之陽。甲子，賜所過六縣高年孤疾氈衾粟帛，遂幸慶善宮。 庚午，至自慶善宮。十二月癸卯，幸溫湯。甲辰，獵於驪山。乙己，至自溫湯。

shí qī nián zhēng yuè wù chén, wèi zhēng hōng. dài zhōu dū du liú lán móu fǎn, fú zhū. èr yuè jǐ hài, lǜ qiú. wù shēn, tú gōng chén yú líng yān gé. sān yuè rén zǐ, jìn sòng zhōng wéi lìng shì zhě. bǐng chén, qí wáng yòu fǎn, lǐ shì jī tǎo zhī. jiǎ zi, yǐ hàn qiǎn shǐ fù qiú jué yù. yǐ chǒu, qí wáng yòu fú zhū, zòng fù qí zhōu yī nián. sì yuè yǐ yǒu, fèi huáng tài zǐ wèi shù rén, hàn wáng yuán chāng hóu jūn jí děng fú zhū bǐng. xū, lì jìn wáng zhì wèi huáng tài zǐ, dà shè, cì wén wǔ guān jí wǔ pǐn yǐ shàng zi wèi fù hòu zhě jué yī jí, mín bā shí yǐ shàng sù bó, pú sān rì. dīng hài, yáng shī dào bà. jǐ chǒu, tè jìn xiāo yǔ wèi tài zǐ tài bǎo, lǐ shì jī wèi tài zǐ zhān shì: tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. gēng yín, xiè chéng gān zhī guò yú tài miào. guǐ sì, jiàng fēng wèi wáng tài wèi dōng lái jùn wáng. liù yuè jǐ mǎo shuò, rì yǒu shí zhī. rén chén, zàng suí gōng dì. jiǎ wǔ, yǐ hàn bì zhèng diàn, jiǎn shàn, zhào jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng yán shì. dīng yǒu, gāo shì lián tóng zhōng shū mén xià sān pǐn, píng zhāng zhèng shì. rùn yuè dīng sì, zhào huáng tài zǐ diǎn zuǒ yòu tún yíng bīng. bǐng zǐ, xǐ fēng tài wèi shùn yáng jùn wáng. qī yuè dīng yǒu, fáng xuán líng bà. bā yuè gēng xū, gōng bù shàng shū zhāng liàng wèi xíng bù shàng shū, cān yù cháo zhèng. shí yuè dīng wèi, jiàn zhū zhōu dǐ yú jīng chéng. dīng sì, fáng xuán líng qǐ fù. shí yī yuè jǐ mǎo, yǒu shì yú nán jiāo. rén wǔ, cì pú sān rì, yǐ liáng zhōu huò ruì shí, shè liáng zhōu. shí èr yuè gēng shēn, xìng wēn tāng. gēng wǔ, zhì zì wēn tāng.
十七年正月戊辰，魏徵薨。代州都督劉蘭謀反，伏誅。二月己亥，慮囚。戊申， 圖功臣於凌煙閣。三月壬子，禁送終違令式者。丙辰，齊王祐反，李世勣討之。甲 子，以旱遣使覆囚決獄。乙丑，齊王祐伏誅，縱復齊州一年。四月乙酉，廢皇太子 為庶人，漢王元昌、侯君集等伏誅丙。戌，立晉王治為皇太子，大赦，賜文武官及 五品以上子為父後者爵一級，民八十以上粟帛，酺三日。丁亥，楊師道罷。己丑， 特進蕭瑀為太子太保，李世勣為太子詹事：同中書門下三品。庚寅，謝承乾之過於 太廟。癸巳，降封魏王泰為東萊郡王。六月己卯朔，日有食之。壬辰，葬隋恭帝。 甲午，以旱避正殿，減膳，詔京官五品以上言事。丁酉，高士廉同中書門下三品， 平章政事。閏月丁巳，詔皇太子典左右屯營兵。丙子，徙封泰為順陽郡王。七月丁 酉，房玄齡罷。八月庚戌，工部尚書張亮為刑部尚書，參豫朝政。十月丁未，建諸 州邸於京城。丁巳，房玄齡起復。十一月己卯，有事於南郊。壬午，賜酺三日，以 涼州獲瑞石，赦涼州。十二月庚申，幸溫湯。庚午，至自溫湯。

shí bā nián zhēng yuè yǐ wèi, rú zhōng guān chéng. gēng zǐ, rú hù. rén yín, xìng wēn tāng. èr yuè jǐ yǒu, rú líng kǒu. yǐ mǎo, zhì zì líng kǒu. dīng sì, gěi fù tū jué gāo chāng bù rén lì zhū zhōu zhě èr nián. sì yuè xīn hài, rú jiǔ chéng gōng. qī yuè jiǎ wǔ, yíng zhōu dū du zhāng jiǎn lǜ yōu yíng bīng jí qì dān xī yǐ fá gāo lì. bā yuè rén zǐ, ān yǒu dōu hù guō xiào kè wèi xī zhōu dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ fá yān qí. jiǎ zǐ, zhì zì jiǔ chéng gōng. dīng mǎo, liú jì wèi shì zhōng, cén wén běn wèi zhōng shū lìng, zhōng shū shì láng mǎ zhōu shǒu zhōng shū lìng. jiǔ yuè, huáng mén shì láng chǔ suì liáng cān yù cháo zhèng. xīn mǎo, guō xiào kè jí yān qí zhàn, bài zhī. shí yuè xīn chǒu shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ mǎo, yàn yōng zhōu fù lǎo yú shàng lín yuàn, cì sù bó. jiǎ yín, rú luò yáng gōng. jǐ sì, liè yú tiān chí. shí yī yuè wù yín, lǜ qiú. gēng chén, qiǎn shǐ xún wèn zhèng rǔ huái zé sì zhōu gāo nián, yàn cì zhī. jiǎ wǔ, zhāng liàng wèi píng rǎng dào héng jūn dà zǒng guǎn, lǐ shì jī mǎ zhōu wèi liáo dōng dào héng jūn dà zǒng guǎn, lǜ shí liù zǒng guǎn bīng yǐ fá gāo lì. shí èr yuè rén yín, shù rén chéng gān zú. wù wǔ, lǐ sī mó bù luò pàn.
十八年正月乙未，如鍾官城。庚子，如鄠。壬寅，幸溫湯。二月己酉，如零口。 乙卯，至自零口。丁巳，給復突厥、高昌部人隸諸州者二年。四月辛亥，如九成宮。 七月甲午，營州都督張儉率幽、營兵及契丹、奚以伐高麗。八月壬子，安酉都護郭 孝恪為西州道行軍總管，以伐焉耆。甲子，至自九成宮。丁卯，劉洎為侍中，岑文 本為中書令，中書侍郎馬周守中書令。九月，黃門侍郎褚遂良參豫朝政。辛卯，郭 孝恪及焉耆戰，敗之。十月辛丑朔，日有食之。癸卯，宴雍州父老於上林苑，賜粟 帛。甲寅，如洛陽宮。己巳，獵於天池。十一月戊寅，慮囚。庚辰，遣使巡問鄭、 汝、懷、澤四州高年，宴賜之。甲午，張亮為平壤道行軍大總管，李世勣、馬周為 遼東道行軍大總管，率十六總管兵以伐高麗。十二月壬寅，庶人承乾卒。戊午，李 思摩部落叛。

shí jiǔ nián èr yuè gēng xū, rú luò yáng gōng, yǐ fá gāo lì. guǐ chǒu, shè hǔ yú wǔ dé běi shān. yǐ mǎo, huáng tài zi jiān guó yú dìng zhōu. dīng sì, cì suǒ guò gāo nián guān guǎ sù bó, zèng bǐ gàn tài shī, shì zhōng liè. sān yuè rén chén, zhǎng sūn wú jì shè shì zhōng, lì bù shàng shū yáng shī dào shè zhōng shū lìng. sì yuè guǐ mǎo, shì shī yú yōu zhōu, dà xiǎng jūn. dīng wèi, cén wén běn hōng. guǐ hài, lǐ shì jī kè gài móu chéng. wǔ yuè jǐ sì, píng rǎng dào héng jūn zǒng guǎn chéng míng zhèn kè shā bēi chéng. gēng wǔ, cì liáo zé, yì suí rén zhàn wáng zhě. yǐ hài, liáo dōng dào héng jūn zǒng guǎn zhāng jūn yì yǒu zuì, fú zhū. dīng chǒu, jūn yú mǎ shǒu shān. jiǎ shēn, kè liáo dōng chéng. liù yuè dīng yǒu, kè bái yán chéng. yǐ wèi, dà bài gāo lì yú ān shì chéng dōng nán shān, zuǒ wǔ wèi jiāng jūn wáng jūn è sǐ zhī. xīn yǒu, cì pú sān rì. qī yuè rén shēn, zàng sǐ shì guān, jiā jué sì jí, yǐ yī zi xí. jiǔ yuè guǐ wèi, bān shī. shí yuè bǐng wǔ, cì yíng zhōu, yǐ tài láo jì sǐ shì zhě. bǐng chén, huáng tài zǐ yíng yè yú lín yú guān. wù wǔ, cì hàn wǔ tái, kè shí jì gōng. shí yī yuè guǐ yǒu, dà xiǎng jūn yú yōu zhōu. gēng chén, cì yì zhōu. guǐ wèi, píng rǎng dào héng jūn zǒng guǎn zhāng wén gàn yǒu zuì, fú zhū. bǐng xū, cì dìng zhōu. dīng hài, biǎn yáng shī dào wèi gōng bù shàng shū. shí èr yuè wù shēn, cì bīng zhōu. jǐ wèi, xuē yán tuó kòu xià zhōu, zuǒ lǐng jūn dà jiāng jūn zhí shī sī lì bài zhī. gēng shēn, shā liú jì.
十九年二月庚戌，如洛陽宮，以伐高麗。癸丑，射虎於武德北山。乙卯，皇太 子監國於定州。丁巳，賜所過高年鰥寡粟帛，贈比干太師，諡忠烈。三月壬辰，長 孫無忌攝侍中，吏部尚書楊師道攝中書令。四月癸卯，誓師於幽州，大饗軍。丁未， 岑文本薨。癸亥，李世勣克蓋牟城。五月己巳，平壤道行軍總管程名振克沙卑城。 庚午，次遼澤，瘞隋人戰亡者。乙亥，遼東道行軍總管張君乂有罪，伏誅。丁丑， 軍於馬首山。甲申，克遼東城。六月丁酉，克白岩城。已未，大敗高麗於安市城東 南山，左武衛將軍王君愕死之。辛酉，賜酺三日。七月壬申，葬死事官，加爵四級， 以一子襲。九月癸未，班師。十月丙午，次營州，以太牢祭死事者。丙辰，皇太子 迎謁於臨渝關。戊午，次漢武台，刻石紀功。十一月癸酉，大饗軍於幽州。庚辰， 次易州。癸未，平壤道行軍總管張文干有罪，伏誅。丙戌，次定州。丁亥，貶楊師 道為工部尚書。十二月戊申，次并州。己未，薛延陀寇夏州，左領軍大將軍執失思 力敗之。庚申，殺劉洎。

èr shí nián zhēng yuè xīn wèi, xià zhōu dū du qiáo shī wàng jí xuē yán tuó zhàn, bài zhī. dīng chǒu, qiǎn shǐ èr shí èr rén, yǐ liù tiáo chù zhì yú tiān xià. gēng chén, shè bīng zhōu, qǐ yì shí biān hù gěi fù sān nián, hòu fù zhě yī nián. èr yuè jiǎ wǔ, cóng fá gāo lì wú gōng zhě, jiē cì xūn yī zhuǎn. gēng shēn, cì suǒ guò gāo nián guān guǎ sù. sān yuè jǐ sì, zhì zì gāo lì. gēng wǔ, bù yù, huáng tài zǐ tīng zhèng. jǐ chǒu, zhāng liàng móu fǎn, fú zhū. rùn yuè guǐ sì shuò, rì yǒu shí zhī. liù yuè yǐ hài, jiāng xià jùn wáng dào zōng lǐ shì jī fá xuē yán tuó. qī yuè xīn hài, jí yù. lǐ shì jī jí xuē yán tuó zhàn, bài zhī. bā yuè jiǎ zǐ, fēng sūn zhōng wèi chén wáng. jǐ sì, rú líng zhōu. gēng chén, cì jīng zhōu, cì gāo nián guān guǎ sù bó. bǐng xū, yú lǒng shān guān, cì wǎ tíng, guān mù mǎ. dīng hài, xǔ péi líng zhě zi sūn cóng zàng. jiǔ yuè xīn mǎo, qiǎn shǐ xún chá lǐng nán. jiǎ chén, tiě lēi zhū bù qǐng shàng hào wèi kè hán. xīn hài, líng zhōu dì zhèn. shí yuè, biǎn xiāo yǔ wèi shāng zhōu cì shǐ. bǐng xū, zhì zì líng zhōu. shí yī yuè jǐ chǒu, zhào: jì sì biǎo shū, fān kè bīng mǎ sù wèi xíng yú qì gěi yì, shòu wǔ pǐn yǐ shàng guān jí chú jiě, jué sǐ zuì, jiē yǐ wén, yú wěi huáng tài zǐ.
二十年正月辛未，夏州都督喬師望及薛延陀戰，敗之。丁丑，遣使二十二人， 以六條黜陟於天下。庚辰，赦并州，起義時編戶給復三年，後附者一年。二月甲午， 從伐高麗無功者，皆賜勛一轉。庚申，賜所過高年鰥寡粟。三月己巳，至自高麗。 庚午，不豫，皇太子聽政。己丑，張亮謀反，伏誅。閏月癸巳朔，日有食之。六月 乙亥，江夏郡王道宗、李世勣伐薛延陀。七月辛亥，疾愈。李世勣及薛延陀戰，敗 之。八月甲子，封孫忠為陳王。己巳，如靈州。庚辰，次涇州，賜高年鰥寡粟帛。 丙戌，逾隴山關，次瓦亭，觀牧馬。丁亥，許陪陵者子孫從葬。九月辛卯，遣使巡 察嶺南。甲辰，鐵勒諸部請上號為「可汗」。辛亥，靈州地震。十月，貶蕭瑀為商 州刺史。丙戌，至自靈州。十一月己丑，詔：「祭祀、表疏，籓客、兵馬、宿衛行 魚契給驛，授五品以上官及除解，決死罪，皆以聞，余委皇太子。」

èr shí yī nián zhēng yuè rén chén, gāo shì lián hōng. dīng yǒu, zhào yǐ lái suì èr yuè yǒu shì yú tài shān. jiǎ yín, yǐ tiě lēi zhū bù wèi zhōu xiàn, cì jīng shī pú sān rì. lǜ qiú, jiàng sǐ zuì yǐ xià. èr yuè dīng chǒu, huáng tài zǐ shì cài yú tài xué. sān yuè wù zǐ, zuǒ wǔ wèi dà jiāng jūn niú jìn dá wèi qīng qiū dào héng jūn dà zǒng guǎn, lǐ shì jī wèi liáo dōng dào héng jūn dà zǒng guǎn, lǜ sān zǒng guǎn bīng yǐ fá gāo lì. sì yuè yǐ chǒu, zuò cuì wēi gōng. wǔ yuè wù zǐ, xìng cuì wēi gōng. rén chén, mìng bǎi sī jué shì yú huáng tài zǐ. gēng xū, lǐ shì jī kè nán sū mù dǐ chéng. liù yuè dīng chǒu, qiǎn shǐ tiě lēi zhū bù gòu zhōng guó rén xiàn méi zhě. qī yuè yǐ wèi, niú jìn dá kè shí chéng. bǐng shēn, zuò yù huá gōng. gēng xū, zhì zì cuì wēi gōng. bā yuè, quán zhōu hǎi yì. rén xū, tíng fēng tài shān. jiǔ yuè dīng yǒu, fēng zǐ míng wèi cáo wáng. shí yuè guǐ chǒu, chǔ suì liáng bà. shí yī yuè guǐ mǎo, jìn fēng tài wèi pú wáng. shí èr yuè wù yín, zuǒ xiāo wèi dà jiāng jūn qì bì hé lì wèi kūn qiū dào héng jūn dà zǒng guǎn, lǜ sān zǒng guǎn bīng yǐ fá guī zī.
二十一年正月壬辰，高士廉薨。丁酉，詔以來歲二月有事於泰山。甲寅，以鐵 勒諸部為州縣，賜京師酺三日。慮囚，降死罪以下。二月丁丑，皇太子釋菜於太學。 三月戊子，左武衛大將軍牛進達為青丘道行軍大總管，李世勣為遼東道行軍大總管， 率三總管兵以伐高麗。四月乙丑，作翠微宮。五月戊子，幸翠微宮。壬辰，命百司 決事於皇太子。庚戌，李世勣克南蘇、木底城。六月丁丑，遣使鐵勒諸部購中國人 陷沒者。七月乙未，牛進達克石城。丙申，作玉華宮。庚戌，至自翠微宮。八月， 泉州海溢。壬戌，停封泰山。九月丁酉，封子明為曹王。十月癸丑，褚遂良罷。十 一月癸卯，進封泰為濮王。十二月戊寅，左驍衛大將軍契苾何力為昆丘道行軍大總 管，率三總管兵以伐龜茲。

èr shí èr nián zhēng yuè gēng yín, mǎ zhōu hōng. wù xū, xìng wēn tāng. jǐ hài, zhōng shū shè rén cuī rén shī wèi zhōng shū shì láng, cān zhī jī wù. bǐng wǔ, zuǒ wǔ wèi dà jiāng jūn xuē wàn chè wèi qīng qiū dào héng jūn dà zǒng guǎn, yǐ fá gāo lì. zhǎng sūn wú jì jiǎn xiào zhōng shū lìng, zhī shàng shū mén xià shěng shì. wù shēn, zhì zì wēn tāng. èr yuè chǔ suì liáng qǐ fù. yǐ mǎo, jiàn jīng chéng fù lǎo, láo zhī, juān jīn suì bàn zū, jī xiàn sān zhī yī. dīng mǎo, zhào dù liáo shuǐ yǒu gōng wèi chóu xūn ér fàn zuì zhě yǔ chéng guān tóng. yǐ hài, xìng yù huá gōng. jǐ mǎo, liè yú huá yuán. liú cuī rén shī yú lián zhōu. sān yuè dīng hài, shè yí jūn gěi fù xiàn rén zì yù huá gōng yuàn zhōng qiān zhě sān nián. sì yuè dīng sì, sōng zhōu mán pàn, yòu wǔ hòu jiāng jūn liáng jiàn fāng bài zhī. liù yuè bǐng yín, zhāng xíng chéng cún wèn hé běi cóng jūn zhě jiā, lìng zhōu xiàn wèi yíng nóng. bǐng zǐ, xuē wàn chè jí gāo lì zhàn yú pō zhuó chéng, bài zhī. qī yuè jiǎ shēn, tài bái zhòu jiàn. rén chén, shā huá zhōu cì shǐ lǐ jūn xiàn. guǐ mǎo, fáng xuán líng hōng. bā yuè jǐ yǒu shuò, rì yǒu shí zhī. xīn wèi, zhí shī sī lì fá xuē yán tuó yú bù yú jīn shān. jiǔ yuè gēng chén, kūn qiū dào héng jūn zǒng guǎn ā shǐ nà shè ěr jí xuē yán tuó yú bù chù yuè chù mì zhàn, bài zhī. jǐ hài, chǔ suì liáng wèi zhōng shū lìng. rén yín, méi qióng yǎ sān zhōu liáo fǎn, mào zhōu dū du zhāng shì guì tǎo zhī. shí yuè guǐ chǒu, zhì zì yù huá gōng. jǐ sì, ā shǐ nà shè ěr jí guī zī zhàn, bài zhī. shí èr yuè xīn wèi, jiàng zhǎng ān wàn nián tú zuì yǐ xià. rùn yuè guǐ sì, lǜ qiú.
二十二年正月庚寅，馬周薨。戊戌，幸溫湯。己亥，中書舍人崔仁師為中書侍 郎，參知機務。丙午，左武衛大將軍薛萬徹為青丘道行軍大總管，以伐高麗。長孫 無忌檢校中書令，知尚書、門下省事。戊申，至自溫湯。二月褚遂良起復。乙卯， 見京城父老，勞之，蠲今歲半租，畿縣三之一。丁卯，詔度遼水有功未酬勛而犯罪 者與成官同。乙亥，幸玉華宮。己卯，獵於華原。流崔仁師於連州。三月丁亥，赦 宜君給復縣人自玉華宮苑中遷者三年。四月丁巳，松州蠻叛，右武候將軍梁建方敗 之。六月丙寅，張行成存問河北從軍者家，令州縣為營農。丙子，薛萬徹及高麗戰 於泊灼城，敗之。七月甲申，太白晝見。壬辰，殺華州刺史李君羨。癸卯，房玄齡 薨。八月己酉朔，日有食之。辛未，執失思力伐薛延陀餘部於金山。九月庚辰，昆 丘道行軍總管阿史那社爾及薛延陀餘部處月、處蜜戰，敗之。己亥，褚遂良為中書 令。壬寅，眉、邛、雅三州獠反，茂州都督張士貴討之。十月癸丑，至自玉華宮。 己巳，阿史那社爾及龜茲戰，敗之。十二月辛未，降長安、萬年徒罪以下。閏月癸 巳，慮囚。

èr shí sān nián zhēng yuè xīn hài, ā shǐ nà shè ěr fú guī zī wáng yǐ xiàn. sān yuè jǐ wèi, zì dōng hàn, zhì shì yǔ. xīn yǒu, dà shè. dīng mǎo, bù yù, mìng huáng tài zǐ tīng zhèng yú jīn yè mén. sì yuè sì hài, xìng cuì wēi gōng. wǔ yuè wù wǔ, biǎn lǐ shì jī wèi dié zhōu dū du. jǐ sì, huáng dì bēng yú hán fēng diàn, nián wǔ shí sān. gēng wǔ, fèng dà xíng yù mǎ yú hái jīng shī. lǐ bù shàng shū yú zhì níng wèi shì zhōng, tài zǐ shǎo zhān shì zhāng xíng chéng jiān shì zhōng, gāo jì fǔ jiān zhōng shū lìng. rén shēn, fā sàng, shì yuē wén. shàng yuán yuán nián, gǎi shì wén wǔ shèng huáng dì tiān bǎo bā zài, shì wén wǔ dà shèng huáng dì shí sān zài, zēng shì wén wǔ dà shèng dà guǎng xiào huáng dì.
二十三年正月辛亥，阿史那社爾俘龜茲王以獻。三月己未，自冬旱，至是雨。 辛酉，大赦。丁卯，不豫，命皇太子聽政於金液門。四月巳亥，幸翠微宮。五月戊 午，貶李世勣為疊州都督。己巳，皇帝崩於含風殿，年五十三。庚午，奉大行御馬 輿還京師。禮部尚書于志寧為侍中，太子少詹事張行成兼侍中，高季輔兼中書令。 壬申，發喪，諡曰文。上元元年，改諡文武聖皇帝；天寶八載，諡文武大聖皇帝； 十三載，增諡文武大聖大廣孝皇帝。

zàn yuē: shén yǐ, zhì zhì zhī jūn bù shì chū yě! yǔ yǒu tiān xià, chuán shí yǒu liù wáng, ér shào kāng yǒu zhōng xìng zhī yè. tāng yǒu tiān xià, chuán èr shí bā wáng, ér qí shén shèng zhě, hào chēng sān zōng. wǔ wáng yǒu tiān xià, chuán sān shí liù wáng, ér chéng kāng zhī zhì yǔ xuān zhī gōng, qí yú wú suǒ chēng yān. suī shī shū suǒ zài, shí yǒu què lüè, rán sān dài qiān yǒu qī bǎi yú nián, chuán qī shí yú jūn, qí zhuō rán zhe jiàn yú hòu shì zhě, cǐ liù qī jūn ér yǐ. wū hū, kě wèi nán de yě! táng yǒu tiān xià, chuán shì èr shí, qí kě chēng zhě sān jūn, xuán zōng xiàn zōng jiē bù kè qí zhōng, shèng zāi, tài zōng zhī liè yě! qí chú suí zhī luàn, bǐ jī tāng wǔ zhì zhì zhī měi, shù jǐ chéng kāng. zì gǔ gōng dé jiān lóng, yóu hàn yǐ lái wèi zhī yǒu yě. zhì qí qiān yú duō ài, fù lì fú tú, hào dà xǐ gōng, qín bīng yú yuǎn, cǐ zhōng cái yōng zhǔ zhī suǒ cháng wèi. rán chūn qiū zhī fǎ, cháng zé bèi yú xián zhě, shì yǐ hòu shì jūn zǐ zhī yù chéng rén zhī měi zhě, mò bù tàn xī yú sī yān.
贊曰：甚矣，至治之君不世出也！禹有天下，傳十有六王，而少康有中興之業。 湯有天下，傳二十八王，而其甚盛者，號稱三宗。武王有天下，傳三十六王，而成、 康之治與宣之功，其餘無所稱焉。雖《詩》、《書》所載，時有闕略，然三代千有 七百餘年，傳七十餘君，其卓然著見於後世者，此六七君而已。嗚呼，可謂難得也！ 唐有天下，傳世二十，其可稱者三君，玄宗、憲宗皆不克其終，盛哉，太宗之烈也！ 其除隋之亂，比跡湯、武；致治之美，庶幾成、康。自古功德兼隆，由漢以來未之 有也。至其牽於多愛，復立浮圖，好大喜功，勤兵於遠，此中材庸主之所常為。然 《春秋》之法，常責備於賢者，是以後世君子之欲成人之美者，莫不嘆息於斯焉。