yǒu luàn jūn, wú luàn guó yǒu zhì rén, wú zhì fǎ, yì zhī fǎ fēi wáng yě, ér yì bù shì zhōng yǔ zhī fǎ yóu cún, ér xià bù shì wáng. gù fǎ bù néng dú lì, lèi bù néng zì xíng dé qí rén zé cún, shī qí rén zé wáng. fǎ zhě zhì zhī duān yě jūn zǐ zhě fǎ zhī yuán yě. gù yǒu jūn zǐ, zé fǎ suī shěng, zú yǐ biàn yǐ wú jūn zǐ, zé fǎ suī jù, shī xiān hòu zhī shī, bù néng yīng shì zhī biàn, zú yǐ luàn yǐ. bù zhī fǎ zhī yì, ér zhèng fǎ zhī shù zhě, suī bó lín shì bì luàn. gù míng zhǔ jí dé qí rén, ér àn zhǔ jí dé qí yì. jí dé qí rén, zé shēn yì ér guó zhì, gōng dà ér míng měi, shàng kě yǐ wáng, xià kě yǐ bà bù jí dé qí rén, ér jí dé qí yì, zé shēn láo ér guó luàn, gōng fèi ér míng rǔ, shè jì bì wēi. gù jūn rén zhě, láo yú suǒ zhī, ér xiū yú shǐ zhī. shū yuē:" wéi wén wáng jìng jì, yī rén yǐ zé." cǐ zhī wèi yě.
有乱君,无乱国;有治人,无治法,羿之法非亡也,而羿不世中;禹之法犹存,而夏不世王。故法不能独立,类不能自行;得其人则存,失其人则亡。法者、治之端也;君子者、法之原也。故有君子,则法虽省,足以遍矣;无君子,则法虽具,失先后之施,不能应事之变,足以乱矣。不知法之义,而正法之数者,虽博临事必乱。故明主急得其人,而闇主急得其埶。急得其人,则身佚而国治,功大而名美,上可以王,下可以霸;不急得其人,而急得其埶,则身劳而国乱,功废而名辱,社稷必危。故君人者,劳于索之,而休于使之。书曰:“惟文王敬忌,一人以择。”此之谓也。
hé fú jié, bié qì quàn zhě, suǒ yǐ wéi xìn yě shàng hǎo quán móu, zé chén xià bǎi lì dàn zhà zhī rén chéng shì ér hòu qī. tàn chóu tóu gōu zhě, suǒ yǐ wéi gōng yě shàng hǎo qū sī, zé chén xià bǎi lì chéng shì ér hòu piān. héng shí chēng xiàn zhě, suǒ yǐ wéi píng yě shàng hǎo fù qīng, zé chén xià bǎi lì chéng shì ér hòu xiǎn. dòu hú dūn gài zhě, suǒ yǐ wéi zé yě shàng hǎo tān lì, zé chén xià bǎi lì chéng shì ér hòu fēng qǔ kè yǔ, yǐ wú dù qǔ yú mín. gù xiè shù zhě, zhì zhī liú yě, fēi zhì zhī yuán yě jūn zǐ zhě, zhì zhī yuán yě. guān rén shǒu shù, jūn zǐ yǎng yuán yuán qīng zé liú qīng, yuán zhuó zé liú zhuó. gù shàng hǎo lǐ yì, shàng xián shǐ néng, wú tān lì zhī xīn, zé xià yì jiāng qí cí ràng, zhì zhōng xìn, ér jǐn yú chén zǐ yǐ. rú shì zé suī zài xiǎo mín, bù dài hé fú jié, bié qì quàn ér xìn, bù dài tàn chóu tóu gōu ér gōng, bù dài chōng shí chēng xiàn ér píng, bù dài dòu hú dūn gài ér zé. gù shǎng bù yòng ér mín quàn, fá bù yòng ér mín fú, yǒu sī bù láo ér shì zhì, zhèng lìng bù fán ér sú měi. bǎi xìng mò gǎn bù shùn shàng zhī fǎ, xiàng shàng zhī zhì, ér quàn shàng zhī shì, ér ān lè zhī yǐ. gù jiè hān wàng fèi, shì yè wàng láo, kòu nán wàng sǐ, chéng guō bù dài shì ér gù, bīng rèn bù dài líng ér jìn, dí guó bù dài fú ér qū, sì hǎi zhī mín bù dài lìng ér yī, fū shì zhī wèi zhì píng. shī yuē:" wáng yóu yǔn sāi, xú fāng jì lái." cǐ zhī wèi yě.
合符节,别契券者,所以为信也;上好权谋,则臣下百吏诞诈之人乘是而后欺。探筹、投钩者,所以为公也;上好曲私,则臣下百吏乘是而后偏。衡石称县者,所以为平也;上好覆倾,则臣下百吏乘是而后险。斗斛敦概者,所以为啧也;上好贪利,则臣下百吏乘是而后丰取刻与,以无度取于民。故械数者,治之流也,非治之原也;君子者,治之原也。官人守数,君子养原;原清则流清,原浊则流浊。故上好礼义,尚贤使能,无贪利之心,则下亦将綦辞让,致忠信,而谨于臣子矣。如是则虽在小民,不待合符节,别契券而信,不待探筹投钩而公,不待冲石称县而平,不待斗斛敦概而啧。故赏不用而民劝,罚不用而民服,有司不劳而事治,政令不烦而俗美。百姓莫敢不顺上之法,象上之志,而劝上之事,而安乐之矣。故借歛忘费,事业忘劳,寇难忘死,城郭不待饰而固,兵刃不待陵而劲,敌国不待服而诎,四海之民不待令而一,夫是之谓至平。诗曰:“王犹允塞,徐方既来。”此之谓也。
qǐng wèn wéi rén jūn? yuē: yǐ lǐ fēn shī, jūn biàn ér bù piān. qǐng wèn wéi rén chén? yuē: yǐ lǐ shì jūn, zhōng shùn ér bù xiè. qǐng wèn wéi rén fù? yuē: kuān huì ér yǒu lǐ. qǐng wèn wéi rén zi? yuē: jìng ài ér zhì wén. qǐng wèn wéi rén xiōng? yuē: cí ài ér jiàn yǒu. qǐng wèn wéi rén dì? yuē: jìng qū ér bù gǒu. qǐng wèn wéi rén fū? yuē: zhì gōng ér bù liú, zhì lín ér yǒu biàn. qǐng wèn wéi rén qī? yuē: fū yǒu lǐ zé róu cóng tīng shì, fū wú lǐ zé kǒng jù ér zì sǒng yě. cǐ dào yě, piān lì ér luàn, jù lì ér zhì, qí zú yǐ jī yǐ. qǐng wèn jiān néng zhī nài hé? yuē: shěn zhī lǐ yě. gǔ zhě xiān wáng shěn lǐ yǐ fāng huáng zhōu jiā yú tiān xià, dòng wú bù dàng yě. gù jūn zǐ gōng ér bù nán, jìng ér bù gǒng, pín qióng ér bù yuē, fù guì ér bù jiāo, bìng yù biàn tài ér bù qióng, shěn zhī lǐ yě. gù jūn zǐ zhī yú lǐ, jìng ér ān zhī qí yú shì yě, jìng ér bù shī qí yú rén yě, guǎ yuàn kuān yù ér wú ā qí wèi shēn yě, jǐn xiū shì ér bù wēi qí yìng biàn gù yě, qí gěi biàn jié ér bù huò qí yú tiān dì wàn wù yě, bù wù shuō qí suǒ yǐ rán, ér zhì shàn yòng qí cái qí yú bǎi guān zhī shì jì yì zhī rén yě, bù yǔ zhī zhēng néng, ér zhì shàn yòng qí gōng qí dài shàng yě, zhōng shùn ér bù xiè qí shǐ xià yě, jūn biàn ér bù piān qí jiāo yóu yě, yuán lèi ér yǒu yì qí jū xiāng lǐ yě, róng ér bù luàn. shì gù qióng zé bì yǒu míng, dá zé bì yǒu gōng, rén hòu jiān fù tiān xià ér bù mǐn, míng dá yòng tiān dì lǐ wàn biàn ér bù yí, xuè qì hé píng, zhì yì guǎng dà, xíng yì sāi yú tiān dì zhī jiān, rén zhì zhī jí yě. fū shì zhī wèi shèng rén shěn zhī lǐ yě.
请问为人君?曰:以礼分施,均遍而不偏。请问为人臣?曰:以礼侍君,忠顺而不懈。请问为人父?曰:宽惠而有礼。请问为人子?曰:敬爱而致文。请问为人兄?曰:慈爱而见友。请问为人弟?曰:敬诎而不苟。请问为人夫?曰:致功而不流,致临而有辨。请问为人妻?曰:夫有礼则柔从听侍,夫无礼则恐惧而自竦也。此道也,偏立而乱,俱立而治,其足以稽矣。请问兼能之奈何?曰:审之礼也。古者先王审礼以方皇周浃于天下,动无不当也。故君子恭而不难,敬而不巩,贫穷而不约,富贵而不骄,并遇变态而不穷,审之礼也。故君子之于礼,敬而安之;其于事也,径而不失;其于人也,寡怨宽裕而无阿;其为身也,谨修饰而不危;其应变故也,齐给便捷而不惑;其于天地万物也,不务说其所以然,而致善用其材;其于百官之事伎艺之人也,不与之争能,而致善用其功;其待上也,忠顺而不懈;其使下也,均遍而不偏;其交游也,缘类而有义;其居乡里也,容而不乱。是故穷则必有名,达则必有功,仁厚兼覆天下而不闵,明达用天地理万变而不疑,血气和平,志意广大,行义塞于天地之间,仁智之极也。夫是之谓圣人;审之礼也。
qǐng wèn wèi guó? yuē wén xiū shēn, wèi cháng wén wèi guó yě. jūn zhě yí yě, mín zhě jǐng yě, yí zhèng ér jǐng zhèng. jūn zhě pán yě, mín zhě shuǐ yě, pán yuán ér shuǐ yuán. jūn zhě yú yě, yú fāng ér shuǐ fāng. jūn shè zé chén jué. chǔ zhuāng wáng hǎo xì yāo, gù cháo yǒu è rén. gù yuē: wén xiū shēn, wèi cháng wén wèi guó yě.
请问为国?曰闻修身,未尝闻为国也。君者仪也,民者景也,仪正而景正。君者盘也,民者水也,盘圆而水圆。君者盂也,盂方而水方。君射则臣决。楚庄王好细腰,故朝有饿人。故曰:闻修身,未尝闻为国也。
jūn zhě, mín zhī yuán yě yuán qīng zé liú qīng, yuán zhuó zé liú zhuó. gù yǒu shè jì zhě ér bù néng ài mín, bù néng lì mín, ér qiú mín zhī qīn ài jǐ, bù kě de yě. mín bù qīn bù ài, ér qiú wèi jǐ yòng, wèi jǐ sǐ, bù kě de yě. mín bù wéi jǐ yòng, bù wéi jǐ sǐ, ér qiú bīng zhī jìn, chéng zhī gù, bù kě de yě. bīng bù jìn, chéng bù gù, ér qiú dí zhī bù zhì, bù kě de yě. dí zhì ér qiú wú wēi xuē, bù miè wáng, bù kě de yě. wēi xuē miè wáng zhī qíng, jǔ jī cǐ yǐ, ér qiú ān lè, shì kuáng shēng zhě yě. kuáng shēng zhě, bù xū shí ér luò. gù rén zhǔ yù qiáng gù ān lè, zé mò ruò fǎn zhī mín yù fù xià yī mín, zé mò ruò fǎn zhī zhèng yù xiū zhèng měi sú, zé mò ruò qiú qí rén. bǐ huò xù jī ér dé zhī zhě bù shì jué. bǐ qí rén zhě, shēng hū jīn zhī shì, ér zhì hū gǔ zhī dào. yǐ tiān xià zhī wáng gōng mò hǎo zhī yě, rán ér shì zi dú hǎo zhī yǐ tiān xià zhī mín mò wèi zhī yě, rán ér shì zi dú wèi zhī. hǎo zhī zhě pín, wèi zhī zhě qióng, rán ér shì zi yóu jiāng wèi zhī yě, bù wéi shǎo qǐng chuò yān. xiǎo rán dú míng yú xiān wáng zhī suǒ yǐ dé zhī, suǒ yǐ shī zhī, zhī guó zhī ān wēi zāng pǐ, ruò bié bái hēi. shì qí rén yě, dà yòng zhī, zé tiān xià wèi yī, zhū hóu wèi chén xiǎo yòng zhī, zé wēi xíng lín dí zòng bù néng yòng, shǐ wú qù qí jiāng yù, zé guó zhōng shēn wú gù. gù jūn rén zhě, ài mín ér ān, hǎo shì ér róng, liǎng zhě wú yī yān ér wáng. shī yuē:" jiè rén wéi fān, dà shī wèi yuán." cǐ zhī wèi yě.
君者,民之原也;原清则流清,原浊则流浊。故有社稷者而不能爱民,不能利民,而求民之亲爱己,不可得也。民不亲不爱,而求为己用,为己死,不可得也。民不为己用,不为己死,而求兵之劲,城之固,不可得也。兵不劲,城不固,而求敌之不至,不可得也。敌至而求无危削,不灭亡,不可得也。危削灭亡之情,举积此矣,而求安乐,是狂生者也。狂生者,不胥时而落。故人主欲强固安乐,则莫若反之民;欲附下一民,则莫若反之政;欲修政美俗,则莫若求其人。彼或蓄积而得之者不世绝。彼其人者,生乎今之世,而志乎古之道。以天下之王公莫好之也,然而是子独好之;以天下之民莫为之也,然而是子独为之。好之者贫,为之者穷,然而是子犹将为之也,不为少顷辍焉。晓然独明于先王之所以得之,所以失之,知国之安危臧否,若别白黑。是其人也,大用之,则天下为一,诸侯为臣;小用之,则威行邻敌;纵不能用,使无去其疆域,则国终身无故。故君人者,爱民而安,好士而荣,两者无一焉而亡。诗曰:“介人维藩,大师为垣。”此之谓也。
dào zhě, hé yě? yuē: jūn zhī suǒ dào yě. jūn zhě, hé yě? yuē: néng qún yě. néng qún yě zhě, hé yě? yuē: shàn shēng yǎng rén zhě yě, shàn bān zhì rén zhě yě, shàn xiǎn shè rén zhě yě, shàn fān shì rén zhě yě. shàn shēng yǎng rén zhě rén qīn zhī, shàn bān zhì rén zhě rén ān zhī, shàn xiǎn shè rén zhě rén lè zhī, shàn fān shì rén zhě rén róng zhī. sì tǒng zhě jù, ér tiān xià guī zhī, fū shì zhī wèi néng qún. bù néng shēng yǎng rén zhě, rén bù qīn yě bù néng bān zhì rén zhě, rén bù ān yě bù néng xiǎn shè rén zhě, rén bù lè yě bù néng fān shì rén zhě, rén bù róng yě. sì tǒng zhě wáng, ér tiān xià qù zhī, fū shì zhī wèi pǐ fū. gù yuē: dào cún zé guó cún, dào wáng zé guó wáng. shěng gōng jiǎ, zhòng nóng fū, jìn dào zéi, chú jiān xié: shì suǒ yǐ shēng yǎng zhī yě. tiān zǐ sān gōng, zhū hóu yī xiāng, dài fū shàn guān, shì bǎo zhí, mò bù fǎ dù ér gōng: shì suǒ yǐ bān zhì zhī yě. lùn dé ér dìng cì, liàng néng ér shòu guān, jiē shǐ rén zài qí shì, ér gè dé qí suǒ yí, shàng xián shǐ zhī wèi sān gōng, cì xián shǐ zhī wèi zhū hóu, xià xián shǐ zhī wèi shì dài fū: shì suǒ yǐ xiǎn shè zhī yě. xiū guān biàn yī shang, fǔ fú wén zhāng, diāo zuó kè lòu, jiē yǒu děng chà: shì suǒ yǐ fān shì zhī yě. gù yóu tiān zǐ zhì yú shù rén yě, mò bù chěng qí néng, dé qí zhì, ān lè qí shì, shì suǒ tóng yě yī nuǎn ér shí chōng, jū ān ér yóu lè, shì shí zhì míng ér yòng zú, shì yòu suǒ tóng yě. ruò fú zhòng sè ér chéng wén zhāng, zhòng wèi ér chéng zhēn bèi, shì suǒ yǎn yě. shèng wáng cái yǎn, yǐ míng biàn yì, shàng yǐ shì xián liáng ér míng guì jiàn, xià yǐ shì cháng yòu ér míng qīn shū. shàng zài wáng gōng zhī cháo, xià zài bǎi xìng zhī jiā, tiān xià xiǎo rán jiē zhī qí suǒ yǐ wéi yì yě, jiāng yǐ míng fēn dá zhì ér bǎo wàn shì yě. gù tiān zǐ zhū hóu wú mí fèi zhī yòng, shì dài fū wú liú yín zhī xíng, bǎi lì guān rén wú dài màn zhī shì, zhòng shù bǎi xìng wú jiān guài zhī sú, wú dào zéi zhī zuì, qí néng yǐ chēng yì biàn yǐ. gù yuē: zhì zé yǎn jí bǎi xìng, luàn zé bù zú jí wáng gōng. cǐ zhī wèi yě.
道者,何也?曰:君之所道也。君者,何也?曰:能群也。能群也者,何也?曰:善生养人者也,善班治人者也,善显设人者也,善藩饰人者也。善生养人者人亲之,善班治人者人安之,善显设人者人乐之,善藩饰人者人荣之。四统者俱,而天下归之,夫是之谓能群。不能生养人者,人不亲也;不能班治人者,人不安也;不能显设人者,人不乐也;不能藩饰人者,人不荣也。四统者亡,而天下去之,夫是之谓匹夫。故曰:道存则国存,道亡则国亡。省工贾,众农夫,禁盗贼,除奸邪:是所以生养之也。天子三公,诸侯一相,大夫擅官,士保职,莫不法度而公:是所以班治之也。论德而定次,量能而授官,皆使人载其事,而各得其所宜,上贤使之为三公,次贤使之为诸侯,下贤使之为士大夫:是所以显设之也。修冠弁衣裳,黼黻文章,琱琢刻镂,皆有等差:是所以藩饰之也。故由天子至于庶人也,莫不骋其能,得其志,安乐其事,是所同也;衣暖而食充,居安而游乐,事时制明而用足,是又所同也。若夫重色而成文章,重味而成珍备,是所衍也。圣王财衍,以明辨异,上以饰贤良而明贵贱,下以饰长幼而明亲疏。上在王公之朝,下在百姓之家,天下晓然皆知其所以为异也,将以明分达治而保万世也。故天子诸侯无靡费之用,士大夫无流淫之行,百吏官人无怠慢之事,众庶百姓无奸怪之俗,无盗贼之罪,其能以称义遍矣。故曰:治则衍及百姓,乱则不足及王公。此之谓也。
zhì dào dà xíng: lóng lǐ zhì fǎ zé guó yǒu cháng, shàng xián shǐ néng zé mín zhī fāng, zuǎn lùn gōng chá zé mín bù yí, shǎng kè fá tōu zé mín bù dài, jiān tīng qí míng zé tiān xià guī zhī rán hòu míng fēn zhí, xù shì yè, cái jì guān néng, mò bù zhì lǐ, zé gōng dào dá ér sī mén sāi yǐ, gōng yì míng ér sī shì xī yǐ: rú shì, zé dé hòu zhě jìn ér nìng shuō zhě zhǐ, tān lì zhě tuì ér lián jié zhě qǐ. shū yuē:" xiān shí zhě shā wú shè, bù dǎi shí zhě shā wú shè." rén xí qí shì ér gù, rén zhī bǎi shì, rú ěr mù bí kǒu zhī bù kě yǐ xiāng jiè guān yě. gù zhí fèn ér mín bù màn, cì dìng ér xù bù luàn, jiān tīng qí míng ér bǎi xìng bù liú: rú shì, zé chén xià bǎi lì zhì yú shù rén, mò bù xiū jǐ ér hòu gǎn ān zhǐ, chéng néng ér hòu gǎn shòu zhí bǎi xìng yì sú, xiǎo rén biàn xīn, jiān guài zhī shǔ mò bù fǎn què: fū shì zhī wèi zhèng jiào zhī jí. gù tiān zǐ bù shì ér jiàn, bù tīng ér cōng, bù lǜ ér zhī, bù dòng ér gōng, kuài rán dú zuò ér tiān xià cóng zhī rú yī tǐ, rú sì zhī zhī cóng xīn: fū shì zhī wèi dà xíng. shī yuē:" wēn wēn gōng rén, wéi dé zhī jī." cǐ zhī wèi yě.
至道大形:隆礼至法则国有常,尚贤使能则民知方,纂论公察则民不疑,赏克罚偷则民不怠,兼听齐明则天下归之;然后明分职,序事业,材技官能,莫不治理,则公道达而私门塞矣,公义明而私事息矣:如是,则德厚者进而佞说者止,贪利者退而廉节者起。书曰:“先时者杀无赦,不逮时者杀无赦。”人习其事而固,人之百事,如耳目鼻口之不可以相借官也。故职分而民不慢,次定而序不乱,兼听齐明而百姓不留:如是,则臣下百吏至于庶人,莫不修己而后敢安止,诚能而后敢受职;百姓易俗,小人变心,奸怪之属莫不反悫:夫是之谓政教之极。故天子不视而见,不听而聪,不虑而知,不动而功,块然独坐而天下从之如一体,如四胑之从心:夫是之谓大形。诗曰:“温温恭人,维德之基。”此之谓也。
wéi rén zhǔ zhě, mò bù yù qiáng ér è ruò, yù ān ér è wēi, yù róng ér è rǔ, shì yǔ jié zhī suǒ tóng yě. yào cǐ sān yù, pì cǐ sān è, guǒ hé dào ér biàn? yuē: zài shèn qǔ xiāng, dào mò jìng shì yǐ. gù zhī ér bù rén, bù kě rén ér bù zhī, bù kě jì zhī qiě rén, shì rén zhǔ zhī bǎo yě, wáng bà zhī zuǒ yě. bù jí dé, bù zhī dé ér bù yòng, bù rén. wú qí rén ér xìng yǒu qí gōng, yú mò dà yān. jīn rén zhǔ yǒu dà huàn: shǐ xián zhě wèi zhī, zé yǔ bù xiào zhě guī zhī shǐ zhī zhě lǜ zhī, zé yǔ yú zhě lùn zhī shǐ xiū shì xíng zhī, zé yǔ wū xié zhī rén yí zhī, suī yù chéng gōng, dé hū zāi! pì zhī, shì yóu lì zhí mù ér kǒng qí jǐng zhī wǎng yě, huò mò dà yān! yǔ yuē: hǎo nǚ zhī sè, è zhě zhī niè yě gōng zhèng zhī shì, zhòng rén zhī cuó yě xiū dào zhī rén, wū xié zhī zéi yě. jīn shǐ wū xié zhī rén, lùn qí yuàn zéi, ér qiú qí wú piān, dé hū zāi! pì zhī, shì yóu lì wǎng mù ér qiú qí jǐng zhī zhí yě, luàn mò dà yān.
为人主者,莫不欲强而恶弱,欲安而恶危,欲荣而恶辱,是禹桀之所同也。要此三欲,辟此三恶,果何道而便?曰:在慎取相,道莫径是矣。故知而不仁,不可;仁而不知,不可;既知且仁,是人主之宝也,王霸之佐也。不急得,不知;得而不用,不仁。无其人而幸有其功,愚莫大焉。今人主有大患:使贤者为之,则与不肖者规之;使知者虑之,则与愚者论之;使修士行之,则与污邪之人疑之,虽欲成功,得乎哉!譬之,是犹立直木而恐其景之枉也,惑莫大焉!语曰:好女之色,恶者之孽也;公正之士,众人之痤也;修道之人,污邪之贼也。今使污邪之人,论其怨贼,而求其无偏,得乎哉!譬之,是犹立枉木而求其景之直也,乱莫大焉。
gù gǔ zhī rén wéi zhī bù rán: qí qǔ rén yǒu dào, qí yòng rén yǒu fǎ. qǔ rén zhī dào, cān zhī yǐ lǐ yòng rén zhī fǎ, jìn zhī yǐ děng. xíng yì dòng jìng, dù zhī yǐ lǐ zhī lǜ qǔ shě, jī zhī yǐ chéng rì yuè jī jiǔ, xiào zhī yǐ gōng, gù bēi bù dé yǐ lín zūn, qīng bù dé yǐ xiàn zhòng, yú bù dé yǐ móu zhī, shì yǐ wàn jǔ ér bù guò yě. gù xiào zhī yǐ lǐ, ér guān qí néng ān jìng yě yǔ zhī jǔ cuò qiān yí, ér guān qí néng yìng biàn yě yǔ zhī ān yàn, ér guān qí néng wú liú tāo yě jiē zhī yǐ shēng sè quán lì fèn nù huàn xiǎn, ér guān qí néng wú lí shǒu yě. bǐ chéng yǒu zhī zhě, yǔ chéng wú zhī zhě, ruò bái hēi rán, kě qū xié zāi! gù bó lè bù kě qī yǐ mǎ, ér jūn zǐ bù kě qī yǐ rén, cǐ míng wáng zhī dào yě.
故古之人为之不然:其取人有道,其用人有法。取人之道,参之以礼;用人之法,禁之以等。行义动静,度之以礼;知虑取舍,稽之以成;日月积久,校之以功,故卑不得以临尊,轻不得以县重,愚不得以谋知,是以万举而不过也。故校之以礼,而观其能安敬也;与之举措迁移,而观其能应变也;与之安燕,而观其能无流慆也;接之以声色、权利、忿怒、患险,而观其能无离守也。彼诚有之者,与诚无之者,若白黑然,可诎邪哉!故伯乐不可欺以马,而君子不可欺以人,此明王之道也。
rén zhǔ yù de shàn shè shè yuǎn zhōng wēi zhě, xiàn guì jué zhòng shǎng yǐ zhāo zhì zhī. nèi bù kě yǐ ā zǐ dì, wài bù kě yǐ yǐn yuǎn rén, néng zhōng shì zhě qǔ zhī shì qǐ bù bì děi zhī zhī dào yě zāi! suī shèng rén bù néng yì yě. yù de shàn yù jí sù zhì yuǎn zhě, yī rì ér qiān lǐ, xiàn guì jué zhòng shǎng yǐ zhāo zhì zhī. nèi bù kě yǐ ā zǐ dì, wài bù kě yǐ yǐn yuǎn rén, néng zhì shì zhě qǔ zhī shì qǐ bù bì děi zhī zhī dào yě zāi! suī shèng rén bù néng yì yě. yù zhì guó yù mín, diào yī shàng xià, jiāng nèi yǐ gù chéng, wài yǐ jù nán, zhì zé zhì rén, rén bù néng zhì yě luàn zé wēi rǔ miè wáng, kě lì ér dài yě. rán ér qiú qīng xiàng fǔ zuǒ, zé dú bù ruò shì qí gōng yě, àn wéi biàn bì qīn bǐ jǐ zhě zhī yòng yě, qǐ bù guò shèn yǐ zāi! gù yǒu shè jì zhě, mò bù yù qiáng, é zé ruò yǐ mò bù yù ān, é zé wēi yǐ mò bù yù cún, é zé wáng yǐ. gǔ yǒu wàn guó, jīn yǒu shí shù yān, shì wú tā gù, mò bù shī zhī shì yě. gù míng zhǔ yǒu sī rén yǐ jīn shí zhū yù, wú sī rén yǐ guān zhí shì yè, shì hé yě? yuē: běn bù lì yú suǒ sī yě. bǐ bù néng ér zhǔ shǐ zhī, zé shì zhǔ àn yě chén bù néng ér wū néng, zé shì chén zhà yě. zhǔ àn yú shàng, chén zhà yú xià, miè wáng wú rì, jù hài zhī dào yě. fū wén wáng fēi wú guì qī yě, fēi wú zǐ dì yě, fēi wú biàn bì yě, tì rán nǎi jǔ tài gōng yú zhōu rén ér yòng zhī, qǐ sī zhī yě zāi! yǐ wéi qīn xié? zé zhōu jī xìng yě, ér bǐ jiāng xìng yě yǐ wéi gù xié? zé wèi cháng xiāng shí yě yǐ wéi hǎo lì xié? zé fū rén xíng nián qī shí yǒu èr, chǐ jūn rán ér chǐ duò yǐ. rán ér yòng zhī zhě, fū wén wáng yù lì guì dào, yù bái guì míng, yǐ huì tiān xià, ér bù kě yǐ dú yě. fēi yú shì zi mò zú yǐ jǔ zhī, gù jǔ shì zi ér yòng zhī. yú shì hū guì dào guǒ lì, guì míng guǒ bái, jiān zhì tiān xià, lì qī shí yī guó jī xìng dú jū wǔ shí sān rén. zhōu zhī zǐ sūn, gǒu fēi kuáng huò zhě, mò bù wéi tiān xià zhī xiǎn zhū hóu, rú shì zhě néng ài rén yě. gù jǔ tiān xià zhī dà dào, lì tiān xià zhī dà gōng, rán hòu yǐn qí suǒ lián suǒ ài, qí xià yóu zú yǐ wéi tiān xià zhī xiǎn zhū hóu. gù yuē: wéi míng zhǔ wèi néng ài qí suǒ ài, àn zhǔ zé bì wēi qí suǒ ài. cǐ zhī wèi yě.
人主欲得善射--射远中微者,县贵爵重赏以招致之。内不可以阿子弟,外不可以隐远人,能中是者取之;是岂不必得之之道也哉!虽圣人不能易也。欲得善驭--及速致远者,一日而千里,县贵爵重赏以招致之。内不可以阿子弟,外不可以隐远人,能致是者取之;是岂不必得之之道也哉!虽圣人不能易也。欲治国驭民,调壹上下,将内以固城,外以拒难,治则制人,人不能制也;乱则危辱灭亡,可立而待也。然而求卿相辅佐,则独不若是其公也,案唯便嬖亲比己者之用也,岂不过甚矣哉!故有社稷者,莫不欲强,俄则弱矣;莫不欲安,俄则危矣;莫不欲存,俄则亡矣。古有万国,今有十数焉,是无他故,莫不失之是也。故明主有私人以金石珠玉,无私人以官职事业,是何也?曰:本不利于所私也。彼不能而主使之,则是主闇也;臣不能而诬能,则是臣诈也。主闇于上,臣诈于下,灭亡无日,俱害之道也。夫文王非无贵戚也,非无子弟也,非无便嬖也,倜然乃举太公于州人而用之,岂私之也哉!以为亲邪?则周姬姓也,而彼姜姓也;以为故邪?则未尝相识也;以为好丽邪?则夫人行年七十有二,(齿军)然而齿堕矣。然而用之者,夫文王欲立贵道,欲白贵名,以惠天下,而不可以独也。非于是子莫足以举之,故举是子而用之。于是乎贵道果立,贵名果白,兼制天下,立七十一国姬姓独居五十三人。周之子孙,苟非狂惑者,莫不为天下之显诸侯,如是者能爱人也。故举天下之大道,立天下之大功,然后隐其所怜所爱,其下犹足以为天下之显诸侯。故曰:唯明主为能爱其所爱,闇主则必危其所爱。此之谓也。
qiáng zhī wài, mù bú jiàn yě lǐ zhī qián, ěr bù wén yě ér rén zhǔ zhī shǒu sī, yuǎn zhě tiān xià, jìn zhě jìng nèi, bù kě bù lüè zhī yě. tiān xià zhī biàn, jìng nèi zhī shì, yǒu chí yì óu chà zhě yǐ, ér rén zhǔ wú yóu zhī zhī, zé shì jū xié bì sāi zhī duān yě. ěr mù zhī míng, rú shì qí xiá yě rén zhǔ zhī shǒu sī, rú shì qí guǎng yě qí zhōng bù kě yǐ bù zhī yě, rú shì qí wēi yě. rán zé rén zhǔ jiàng hé yǐ zhī zhī? yuē: biàn bì zuǒ yòu zhě, rén zhǔ zhī suǒ yǐ kuī yuǎn shōu zhòng zhī mén hù yǒu xiàng yě, bù kě bù zǎo jù yě. gù rén zhǔ bì jiāng yǒu biàn bì zuǒ yòu zú xìn zhě, rán hòu kě. qí zhī huì zú shǐ guī wù, qí duān chéng zú shǐ dìng wù, rán hòu kě fū shì zhī wèi guó jù. rén zhǔ bù néng bù yǒu yóu guān ān yàn zhī shí, zé bù dé bù yǒu jí bìng wù gù zhī biàn yān. rú shì, guó zhě, shì wù zhī zhì yě rú quán yuán, yī wù bù yīng, luàn zhī duān yě. gù yuē: rén zhǔ bù kě yǐ dú yě. qīng xiàng fǔ zuǒ, rén zhǔ zhī jī zhàng yě, bù kě bù zǎo jù yě. gù rén zhǔ bì jiāng yǒu qīng xiàng fǔ zuǒ zú rèn zhě, rán hòu kě. qí dé yīn zú yǐ tián fǔ bǎi xìng, qí zhī lǜ zú yǐ yīng dài wàn biàn, rán hòu kě fū shì zhī wèi guó jù. sì lín zhū hóu zhī xiāng yǔ, bù kě yǐ bù xiāng jiē yě, rán ér bù bì xiāng qīn yě, gù rén zhǔ bì jiāng yǒu zú shǐ yù zhì jué yí yú yuǎn fāng zhě, rán hòu kě. qí biàn shuō zú yǐ jiě fán, qí zhī lǜ zú yǐ jué yí, qí qí duàn zú yǐ jù nán, bù hái zhì, bù fǎn jūn, rán ér yīng báo gǎn huàn, zú yǐ chí shè jì, rán hòu kě, fū shì zhī wèi guó jù. gù rén zhǔ wú biàn bì zuǒ yòu zú xìn zhě, wèi zhī àn wú qīng xiàng fǔ zuǒ zú rèn shǐ zhě, wèi zhī dú suǒ shǐ yú sì lín zhū hóu zhě fēi qí rén, wèi zhī gū gū dú ér àn, wèi zhī wēi. guó suī ruò cún, gǔ zhī rén yuē wáng yǐ. shī yuē:" jì jì duō shì, wén wáng yǐ níng." cǐ zhī wèi yě.
墙之外,目不见也;里之前,耳不闻也;而人主之守司,远者天下,近者境内,不可不略知也。天下之变,境内之事,有弛易齵差者矣,而人主无由知之,则是拘胁蔽塞之端也。耳目之明,如是其狭也;人主之守司,如是其广也;其中不可以不知也,如是其危也。然则人主将何以知之?曰:便嬖左右者,人主之所以窥远收众之门户牖向也,不可不早具也。故人主必将有便嬖左右足信者,然后可。其知惠足使规物,其端诚足使定物,然后可;夫是之谓国具。人主不能不有游观安燕之时,则不得不有疾病物故之变焉。如是,国者,事物之至也如泉原,一物不应,乱之端也。故曰:人主不可以独也。卿相辅佐,人主之基杖也,不可不早具也。故人主必将有卿相辅佐足任者,然后可。其德音足以填抚百姓,其知虑足以应待万变,然后可;夫是之谓国具。四邻诸侯之相与,不可以不相接也,然而不必相亲也,故人主必将有足使喻志决疑于远方者,然后可。其辩说足以解烦,其知虑足以决疑,其齐断足以距难,不还秩,不反君,然而应薄扞患,足以持社稷,然后可,夫是之谓国具。故人主无便嬖左右足信者,谓之闇;无卿相辅佐足任使者,谓之独;所使于四邻诸侯者非其人,谓之孤;孤独而晻,谓之危。国虽若存,古之人曰亡矣。诗曰:“济济多士,文王以宁。”此之谓也。
cái rén: yuàn què jū lù, jì shù xiān sè, ér wú gǎn yí sàng, shì guān rén shǐ lì zhī cái yě. xiū chì duān zhèng, zūn fǎ jìng fēn, ér wú qīng cè zhī xīn, shǒu zhí xiū yè, bù gǎn sǔn yì, kě chuán shì yě, ér bù kě shǐ qīn duó, shì shì dài fū guān shī zhī cái yě. zhī lóng lǐ yì zhī wèi zūn jūn yě, zhī hǎo shì zhī wèi měi míng yě, zhī ài mín zhī wèi ān guó yě, zhī yǒu cháng fǎ zhī wèi yī sú yě, zhī shàng xián shǐ néng zhī wèi zhǎng gōng yě, zhī wù běn jìn mò zhī wèi duō cái yě, zhī wú yǔ xià zhēng xiǎo lì zhī wèi biàn yú shì yě, zhī míng zhì dù, quán wù chēng yòng zhī wèi bù ní yě, shì qīng xiàng fǔ zuǒ zhī cái yě, wèi jí jūn dào yě. néng lùn guān cǐ sān cái zhě ér wú shī qí cì, shì wèi rén zhǔ zhī dào yě. ruò shì zé shēn yì ér guó zhì, gōng dà ér míng měi, shàng kě yǐ wáng, xià kě yǐ bà, shì rén zhǔ zhī yào shǒu yě. rén zhǔ bù néng lùn cǐ sān cái zhě, bù zhī dào cǐ dào, ān zhí jiāng bēi yì chū láo, bìng ěr mù zhī lè, ér qīn zì guàn rì ér zhì xiáng, yī rì ér qū biàn zhī, lǜ yǔ chén xià zhēng xiǎo chá ér qí piān néng, zì gǔ jí jīn, wèi yǒu rú cǐ ér bù luàn zhě yě. shì suǒ wèi shì hū bù kě jiàn, tīng hū bù kě wén, wèi hū bù kě chéng, cǐ zhī wèi yě.
材人:愿悫拘录,计数纤啬,而无敢遗丧,是官人使吏之材也。修饬端正,尊法敬分,而无倾侧之心,守职修业,不敢损益,可传世也,而不可使侵夺,是士大夫官师之材也。知隆礼义之为尊君也,知好士之为美名也,知爱民之为安国也,知有常法之为一俗也,知尚贤使能之为长功也,知务本禁末之为多材也,知无与下争小利之为便于事也,知明制度,权物称用之为不泥也,是卿相辅佐之材也,未及君道也。能论官此三材者而无失其次,是谓人主之道也。若是则身佚而国治,功大而名美,上可以王,下可以霸,是人主之要守也。人主不能论此三材者,不知道此道,安值将卑埶出劳,并耳目之乐,而亲自贯日而治详,一日而曲辨之,虑与臣下争小察而綦偏能,自古及今,未有如此而不乱者也。是所谓视乎不可见,听乎不可闻,为乎不可成,此之谓也。