yǒu luàn jūn, wú luàn guó yǒu zhì rén, wú zhì fǎ, yì zhī fǎ fēi wáng yě, ér yì bù shì zhōng yǔ zhī fǎ yóu cún, ér xià bù shì wáng. gù fǎ bù néng dú lì, lèi bù néng zì xíng dé qí rén zé cún, shī qí rén zé wáng. fǎ zhě zhì zhī duān yě jūn zǐ zhě fǎ zhī yuán yě. gù yǒu jūn zǐ, zé fǎ suī shěng, zú yǐ biàn yǐ wú jūn zǐ, zé fǎ suī jù, shī xiān hòu zhī shī, bù néng yīng shì zhī biàn, zú yǐ luàn yǐ. bù zhī fǎ zhī yì, ér zhèng fǎ zhī shù zhě, suī bó lín shì bì luàn. gù míng zhǔ jí dé qí rén, ér àn zhǔ jí dé qí yì. jí dé qí rén, zé shēn yì ér guó zhì, gōng dà ér míng měi, shàng kě yǐ wáng, xià kě yǐ bà bù jí dé qí rén, ér jí dé qí yì, zé shēn láo ér guó luàn, gōng fèi ér míng rǔ, shè jì bì wēi. gù jūn rén zhě, láo yú suǒ zhī, ér xiū yú shǐ zhī. shū yuē: wéi wén wáng jìng jì, yī rén yǐ zé. cǐ zhī wèi yě.
有亂君,無亂國;有治人,無治法,羿之法非亡也,而羿不世中;禹之法猶存,而夏不世王。故法不能獨立,類不能自行;得其人則存,失其人則亡。法者、治之端也;君子者、法之原也。故有君子,則法雖省,足以遍矣;無君子,則法雖具,失先後之施,不能應事之變,足以亂矣。不知法之義,而正法之數者,雖博臨事必亂。故明主急得其人,而闇主急得其埶。急得其人,則身佚而國治,功大而名美,上可以王,下可以霸;不急得其人,而急得其埶,則身勞而國亂,功廢而名辱,社稷必危。故君人者,勞於索之,而休於使之。書曰:「惟文王敬忌,一人以擇。」此之謂也。
hé fú jié, bié qì quàn zhě, suǒ yǐ wèi xìn yě shàng hǎo quán móu, zé chén xià bǎi lì dàn zhà zhī rén chéng shì ér hòu qī. tàn chóu tóu gōu zhě, suǒ yǐ wèi gōng yě shàng hǎo qū sī, zé chén xià bǎi lì chéng shì ér hòu piān. héng shí chēng xiàn zhě, suǒ yǐ wèi píng yě shàng hǎo fù qīng, zé chén xià bǎi lì chéng shì ér hòu xiǎn. dòu hú dūn gài zhě, suǒ yǐ wèi zé yě shàng hǎo tān lì, zé chén xià bǎi lì chéng shì ér hòu fēng qǔ kè yǔ, yǐ wú dù qǔ yú mín. gù xiè shù zhě, zhì zhī liú yě, fēi zhì zhī yuán yě jūn zǐ zhě, zhì zhī yuán yě. guān rén shǒu shù, jūn zǐ yǎng yuán yuán qīng zé liú qīng, yuán zhuó zé liú zhuó. gù shàng hǎo lǐ yì, shàng xián shǐ néng, wú tān lì zhī xīn, zé xià yì jiāng qí cí ràng, zhì zhōng xìn, ér jǐn yú chén zǐ yǐ. rú shì zé suī zài xiǎo mín, bù dài hé fú jié, bié qì quàn ér xìn, bù dài tàn chóu tóu gōu ér gōng, bù dài chōng shí chēng xiàn ér píng, bù dài dòu hú dūn gài ér zé. gù shǎng bù yòng ér mín quàn, fá bù yòng ér mín fú, yǒu sī bù láo ér shì zhì, zhèng lìng bù fán ér sú měi. bǎi xìng mò gǎn bù shùn shàng zhī fǎ, xiàng shàng zhī zhì, ér quàn shàng zhī shì, ér ān lè zhī yǐ. gù jiè hān wàng fèi, shì yè wàng láo, kòu nán wàng sǐ, chéng guō bù dài shì ér gù, bīng rèn bù dài líng ér jìn, dí guó bù dài fú ér qū, sì hǎi zhī mín bù dài lìng ér yī, fū shì zhī wèi zhì píng. shī yuē: wáng yóu yǔn sāi, xú fāng jì lái. cǐ zhī wèi yě.
合符節,別契券者,所以為信也;上好權謀,則臣下百吏誕詐之人乘是而後欺。探籌、投鈎者,所以為公也;上好曲私,則臣下百吏乘是而後偏。衡石稱縣者,所以為平也;上好覆傾,則臣下百吏乘是而後險。斗斛敦概者,所以為嘖也;上好貪利,則臣下百吏乘是而后豐取刻與,以無度取於民。故械數者,治之流也,非治之原也;君子者,治之原也。官人守數,君子養原;原清則流清,原濁則流濁。故上好禮義,尚賢使能,無貪利之心,則下亦將綦辭讓,致忠信,而謹於臣子矣。如是則雖在小民,不待合符節,別契券而信,不待探籌投鈎而公,不待沖石稱縣而平,不待斗斛敦概而嘖。故賞不用而民勸,罰不用而民服,有司不勞而事治,政令不煩而俗美。百姓莫敢不順上之法,象上之志,而勸上之事,而安樂之矣。故借歛忘費,事業忘勞,寇難忘死,城郭不待飾而固,兵刃不待陵而勁,敵國不待服而詘,四海之民不待令而一,夫是之謂至平。詩曰:「王猶允塞,徐方既來。」此之謂也。
qǐng wèn wèi rén jūn? yuē: yǐ lǐ fēn shī, jūn biàn ér bù piān. qǐng wèn wèi rén chén? yuē: yǐ lǐ shì jūn, zhōng shùn ér bù xiè. qǐng wèn wèi rén fù? yuē: kuān huì ér yǒu lǐ. qǐng wèn wèi rén zǐ? yuē: jìng ài ér zhì wén. qǐng wèn wèi rén xiōng? yuē: cí ài ér jiàn yǒu. qǐng wèn wèi rén dì? yuē: jìng qū ér bù gǒu. qǐng wèn wèi rén fū? yuē: zhì gōng ér bù liú, zhì lín ér yǒu biàn. qǐng wèn wèi rén qī? yuē: fū yǒu lǐ zé róu cóng tīng shì, fū wú lǐ zé kǒng jù ér zì sǒng yě. cǐ dào yě, piān lì ér luàn, jù lì ér zhì, qí zú yǐ jī yǐ. qǐng wèn jiān néng zhī nài hé? yuē: shěn zhī lǐ yě. gǔ zhě xiān wáng shěn lǐ yǐ fāng huáng zhōu jiā yú tiān xià, dòng wú bù dāng yě. gù jūn zǐ gōng ér bù nán, jìng ér bù gǒng, pín qióng ér bù yuē, fù guì ér bù jiāo, bìng yù biàn tài ér bù qióng, shěn zhī lǐ yě. gù jūn zǐ zhī yú lǐ, jìng ér ān zhī qí yú shì yě, jìng ér bù shī qí yú rén yě, guǎ yuàn kuān yù ér wú ā qí wèi shēn yě, jǐn xiū shì ér bù wēi qí yīng biàn gù yě, qí gěi biàn jié ér bù huò qí yú tiān dì wàn wù yě, bù wù shuō qí suǒ yǐ rán, ér zhì shàn yòng qí cái qí yú bǎi guān zhī shì jì yì zhī rén yě, bù yǔ zhī zhēng néng, ér zhì shàn yòng qí gōng qí dài shàng yě, zhōng shùn ér bù xiè qí shǐ xià yě, jūn biàn ér bù piān qí jiāo yóu yě, yuán lèi ér yǒu yì qí jū xiāng lǐ yě, róng ér bù luàn. shì gù qióng zé bì yǒu míng, dá zé bì yǒu gōng, rén hòu jiān fù tiān xià ér bù mǐn, míng dá yòng tiān dì lǐ wàn biàn ér bù yí, xuè qì hé píng, zhì yì guǎng dà, xíng yì sāi yú tiān dì zhī jiān, rén zhì zhī jí yě. fū shì zhī wèi shèng rén shěn zhī lǐ yě.
請問為人君?曰:以禮分施,均遍而不偏。請問為人臣?曰:以禮侍君,忠順而不懈。請問為人父?曰:寬惠而有禮。請問為人子?曰:敬愛而致文。請問為人兄?曰:慈愛而見友。請問為人弟?曰:敬詘而不苟。請問為人夫?曰:致功而不流,致臨而有辨。請問為人妻?曰:夫有禮則柔從聽侍,夫無禮則恐懼而自竦也。此道也,偏立而亂,俱立而治,其足以稽矣。請問兼能之奈何?曰:審之禮也。古者先王審禮以方皇周浹於天下,動無不當也。故君子恭而不難,敬而不鞏,貧窮而不約,富貴而不驕,並遇變態而不窮,審之禮也。故君子之於禮,敬而安之;其於事也,徑而不失;其於人也,寡怨寬裕而無阿;其為身也,謹修飾而不危;其應變故也,齊給便捷而不惑;其於天地萬物也,不務說其所以然,而致善用其材;其於百官之事伎藝之人也,不與之爭能,而致善用其功;其待上也,忠順而不懈;其使下也,均遍而不偏;其交遊也,緣類而有義;其居鄉里也,容而不亂。是故窮則必有名,達則必有功,仁厚兼覆天下而不閔,明達用天地理萬變而不疑,血氣和平,志意廣大,行義塞於天地之間,仁智之極也。夫是之謂聖人;審之禮也。
qǐng wèn wèi guó? yuē wén xiū shēn, wèi cháng wén wèi guó yě. jūn zhě yí yě, mín zhě jǐng yě, yí zhèng ér jǐng zhèng. jūn zhě pán yě, mín zhě shuǐ yě, pán yuán ér shuǐ yuán. jūn zhě yú yě, yú fāng ér shuǐ fāng. jūn shè zé chén jué. chǔ zhuāng wáng hǎo xì yāo, gù cháo yǒu è rén. gù yuē: wén xiū shēn, wèi cháng wén wèi guó yě.
請問為國?曰聞修身,未嘗聞為國也。君者儀也,民者景也,儀正而景正。君者盤也,民者水也,盤圓而水圓。君者盂也,盂方而水方。君射則臣決。楚莊王好細腰,故朝有餓人。故曰:聞修身,未嘗聞為國也。
jūn zhě, mín zhī yuán yě yuán qīng zé liú qīng, yuán zhuó zé liú zhuó. gù yǒu shè jì zhě ér bù néng ài mín, bù néng lì mín, ér qiú mín zhī qīn ài jǐ, bù kě de yě. mín bù qīn bù ài, ér qiú wèi jǐ yòng, wèi jǐ sǐ, bù kě de yě. mín bù wèi jǐ yòng, bù wèi jǐ sǐ, ér qiú bīng zhī jìn, chéng zhī gù, bù kě de yě. bīng bù jìn, chéng bù gù, ér qiú dí zhī bù zhì, bù kě de yě. dí zhì ér qiú wú wēi xuē, bù miè wáng, bù kě de yě. wēi xuē miè wáng zhī qíng, jǔ jī cǐ yǐ, ér qiú ān lè, shì kuáng shēng zhě yě. kuáng shēng zhě, bù xū shí ér luò. gù rén zhǔ yù qiáng gù ān lè, zé mò ruò fǎn zhī mín yù fù xià yī mín, zé mò ruò fǎn zhī zhèng yù xiū zhèng měi sú, zé mò ruò qiú qí rén. bǐ huò xù jī ér dé zhī zhě bù shì jué. bǐ qí rén zhě, shēng hū jīn zhī shì, ér zhì hū gǔ zhī dào. yǐ tiān xià zhī wáng gōng mò hǎo zhī yě, rán ér shì zi dú hǎo zhī yǐ tiān xià zhī mín mò wèi zhī yě, rán ér shì zi dú wèi zhī. hǎo zhī zhě pín, wèi zhī zhě qióng, rán ér shì zi yóu jiāng wèi zhī yě, bù wèi shǎo qǐng chuò yān. xiǎo rán dú míng yú xiān wáng zhī suǒ yǐ dé zhī, suǒ yǐ shī zhī, zhī guó zhī ān wēi zāng pǐ, ruò bié bái hēi. shì qí rén yě, dà yòng zhī, zé tiān xià wèi yī, zhū hóu wèi chén xiǎo yòng zhī, zé wēi xíng lín dí zòng bù néng yòng, shǐ wú qù qí jiāng yù, zé guó zhōng shēn wú gù. gù jūn rén zhě, ài mín ér ān, hǎo shì ér róng, liǎng zhě wú yī yān ér wáng. shī yuē: jiè rén wéi fān, dà shī wèi yuán. cǐ zhī wèi yě.
君者,民之原也;原清則流清,原濁則流濁。故有社稷者而不能愛民,不能利民,而求民之親愛己,不可得也。民不親不愛,而求為己用,為己死,不可得也。民不為己用,不為己死,而求兵之勁,城之固,不可得也。兵不勁,城不固,而求敵之不至,不可得也。敵至而求無危削,不滅亡,不可得也。危削滅亡之情,舉積此矣,而求安樂,是狂生者也。狂生者,不胥時而落。故人主欲強固安樂,則莫若反之民;欲附下一民,則莫若反之政;欲修政美俗,則莫若求其人。彼或蓄積而得之者不世絕。彼其人者,生乎今之世,而志乎古之道。以天下之王公莫好之也,然而是子獨好之;以天下之民莫為之也,然而是子獨為之。好之者貧,為之者窮,然而是子猶將為之也,不為少頃輟焉。曉然獨明於先王之所以得之,所以失之,知國之安危臧否,若別白黑。是其人也,大用之,則天下為一,諸侯為臣;小用之,則威行鄰敵;縱不能用,使無去其疆域,則國終身無故。故君人者,愛民而安,好士而榮,兩者無一焉而亡。詩曰:「介人維藩,大師為垣。」此之謂也。
dào zhě, hé yě? yuē: jūn zhī suǒ dào yě. jūn zhě, hé yě? yuē: néng qún yě. néng qún yě zhě, hé yě? yuē: shàn shēng yǎng rén zhě yě, shàn bān zhì rén zhě yě, shàn xiǎn shè rén zhě yě, shàn fān shì rén zhě yě. shàn shēng yǎng rén zhě rén qīn zhī, shàn bān zhì rén zhě rén ān zhī, shàn xiǎn shè rén zhě rén lè zhī, shàn fān shì rén zhě rén róng zhī. sì tǒng zhě jù, ér tiān xià guī zhī, fū shì zhī wèi néng qún. bù néng shēng yǎng rén zhě, rén bù qīn yě bù néng bān zhì rén zhě, rén bù ān yě bù néng xiǎn shè rén zhě, rén bù lè yě bù néng fān shì rén zhě, rén bù róng yě. sì tǒng zhě wáng, ér tiān xià qù zhī, fū shì zhī wèi pǐ fū. gù yuē: dào cún zé guó cún, dào wáng zé guó wáng. shěng gōng jiǎ, zhòng nóng fū, jìn dào zéi, chú jiān xié: shì suǒ yǐ shēng yǎng zhī yě. tiān zǐ sān gōng, zhū hóu yī xiāng, dài fū shàn guān, shì bǎo zhí, mò bù fǎ dù ér gōng: shì suǒ yǐ bān zhì zhī yě. lùn dé ér dìng cì, liàng néng ér shòu guān, jiē shǐ rén zài qí shì, ér gè dé qí suǒ yí, shàng xián shǐ zhī wèi sān gōng, cì xián shǐ zhī wèi zhū hóu, xià xián shǐ zhī wèi shì dài fū: shì suǒ yǐ xiǎn shè zhī yě. xiū guān biàn yī shang, fǔ fú wén zhāng, diāo zuó kè lòu, jiē yǒu děng chà: shì suǒ yǐ fān shì zhī yě. gù yóu tiān zǐ zhì yú shù rén yě, mò bù chěng qí néng, dé qí zhì, ān lè qí shì, shì suǒ tóng yě yī nuǎn ér shí chōng, jū ān ér yóu lè, shì shí zhì míng ér yòng zú, shì yòu suǒ tóng yě. ruò fú zhòng sè ér chéng wén zhāng, zhòng wèi ér chéng zhēn bèi, shì suǒ yǎn yě. shèng wáng cái yǎn, yǐ míng biàn yì, shàng yǐ shì xián liáng ér míng guì jiàn, xià yǐ shì zhǎng yòu ér míng qīn shū. shàng zài wáng gōng zhī cháo, xià zài bǎi xìng zhī jiā, tiān xià xiǎo rán jiē zhī qí suǒ yǐ wèi yì yě, jiāng yǐ míng fēn dá zhì ér bǎo wàn shì yě. gù tiān zǐ zhū hóu wú mí fèi zhī yòng, shì dài fū wú liú yín zhī xíng, bǎi lì guān rén wú dài màn zhī shì, zhòng shù bǎi xìng wú jiān guài zhī sú, wú dào zéi zhī zuì, qí néng yǐ chēng yì biàn yǐ. gù yuē: zhì zé yǎn jí bǎi xìng, luàn zé bù zú jí wáng gōng. cǐ zhī wèi yě.
道者,何也?曰:君之所道也。君者,何也?曰:能群也。能群也者,何也?曰:善生養人者也,善班治人者也,善顯設人者也,善藩飾人者也。善生養人者人親之,善班治人者人安之,善顯設人者人樂之,善藩飾人者人榮之。四統者俱,而天下歸之,夫是之謂能群。不能生養人者,人不親也;不能班治人者,人不安也;不能顯設人者,人不樂也;不能藩飾人者,人不榮也。四統者亡,而天下去之,夫是之謂匹夫。故曰:道存則國存,道亡則國亡。省工賈,眾農夫,禁盜賊,除奸邪:是所以生養之也。天子三公,諸侯一相,大夫擅官,士保職,莫不法度而公:是所以班治之也。論德而定次,量能而授官,皆使人載其事,而各得其所宜,上賢使之為三公,次賢使之為諸侯,下賢使之為士大夫:是所以顯設之也。修冠弁衣裳,黼黻文章,琱琢刻鏤,皆有等差:是所以藩飾之也。故由天子至於庶人也,莫不騁其能,得其志,安樂其事,是所同也;衣暖而食充,居安而遊樂,事時制明而用足,是又所同也。若夫重色而成文章,重味而成珍備,是所衍也。聖王財衍,以明辨異,上以飾賢良而明貴賤,下以飾長幼而明親疏。上在王公之朝,下在百姓之家,天下曉然皆知其所以為異也,將以明分達治而保萬世也。故天子諸侯無靡費之用,士大夫無流淫之行,百吏官人無怠慢之事,眾庶百姓無奸怪之俗,無盜賊之罪,其能以稱義遍矣。故曰:治則衍及百姓,亂則不足及王公。此之謂也。
zhì dào dà xíng: lóng lǐ zhì fǎ zé guó yǒu cháng, shàng xián shǐ néng zé mín zhī fāng, zuǎn lùn gōng chá zé mín bù yí, shǎng kè fá tōu zé mín bù dài, jiān tīng qí míng zé tiān xià guī zhī rán hòu míng fēn zhí, xù shì yè, cái jì guān néng, mò bù zhì lǐ, zé gōng dào dá ér sī mén sāi yǐ, gōng yì míng ér sī shì xī yǐ: rú shì, zé dé hòu zhě jìn ér nìng shuō zhě zhǐ, tān lì zhě tuì ér lián jié zhě qǐ. shū yuē: xiān shí zhě shā wú shè, bù dǎi shí zhě shā wú shè. rén xí qí shì ér gù, rén zhī bǎi shì, rú ěr mù bí kǒu zhī bù kě yǐ xiāng jiè guān yě. gù zhí fēn ér mín bù màn, cì dìng ér xù bù luàn, jiān tīng qí míng ér bǎi xìng bù liú: rú shì, zé chén xià bǎi lì zhì yú shù rén, mò bù xiū jǐ ér hòu gǎn ān zhǐ, chéng néng ér hòu gǎn shòu zhí bǎi xìng yì sú, xiǎo rén biàn xīn, jiān guài zhī shǔ mò bù fǎn què: fū shì zhī wèi zhèng jiào zhī jí. gù tiān zǐ bù shì ér jiàn, bù tīng ér cōng, bù lǜ ér zhī, bù dòng ér gōng, kuài rán dú zuò ér tiān xià cóng zhī rú yī tǐ, rú sì zhī zhī cóng xīn: fū shì zhī wèi dà xíng. shī yuē: wēn wēn gōng rén, wéi dé zhī jī. cǐ zhī wèi yě.
至道大形:隆禮至法則國有常,尚賢使能則民知方,纂論公察則民不疑,賞克罰偷則民不怠,兼聽齊明則天下歸之;然後明分職,序事業,材技官能,莫不治理,則公道達而私門塞矣,公義明而私事息矣:如是,則德厚者進而佞說者止,貪利者退而廉節者起。書曰:「先時者殺無赦,不逮時者殺無赦。」人習其事而固,人之百事,如耳目鼻口之不可以相借官也。故職分而民不慢,次定而序不亂,兼聽齊明而百姓不留:如是,則臣下百吏至於庶人,莫不修己而後敢安止,誠能而後敢受職;百姓易俗,小人變心,奸怪之屬莫不反愨:夫是之謂政教之極。故天子不視而見,不聽而聰,不慮而知,不動而功,塊然獨坐而天下從之如一體,如四胑之從心:夫是之謂大形。詩曰:「溫溫恭人,維德之基。」此之謂也。
wèi rén zhǔ zhě, mò bù yù qiáng ér è ruò, yù ān ér è wēi, yù róng ér è rǔ, shì yǔ jié zhī suǒ tóng yě. yào cǐ sān yù, pì cǐ sān è, guǒ hé dào ér biàn? yuē: zài shèn qǔ xiāng, dào mò jìng shì yǐ. gù zhī ér bù rén, bù kě rén ér bù zhī, bù kě jì zhī qiě rén, shì rén zhǔ zhī bǎo yě, wáng bà zhī zuǒ yě. bù jí dé, bù zhī dé ér bù yòng, bù rén. wú qí rén ér xìng yǒu qí gōng, yú mò dà yān. jīn rén zhǔ yǒu dà huàn: shǐ xián zhě wèi zhī, zé yǔ bù xiào zhě guī zhī shǐ zhī zhě lǜ zhī, zé yǔ yú zhě lùn zhī shǐ xiū shì xíng zhī, zé yǔ wū xié zhī rén yí zhī, suī yù chéng gōng, dé hū zāi! pì zhī, shì yóu lì zhí mù ér kǒng qí jǐng zhī wǎng yě, huò mò dà yān! yǔ yuē: hǎo nǚ zhī sè, è zhě zhī niè yě gōng zhèng zhī shì, zhòng rén zhī cuó yě xiū dào zhī rén, wū xié zhī zéi yě. jīn shǐ wū xié zhī rén, lùn qí yuàn zéi, ér qiú qí wú piān, dé hū zāi! pì zhī, shì yóu lì wǎng mù ér qiú qí jǐng zhī zhí yě, luàn mò dà yān.
為人主者,莫不欲強而惡弱,欲安而惡危,欲榮而惡辱,是禹桀之所同也。要此三欲,辟此三惡,果何道而便?曰:在慎取相,道莫徑是矣。故知而不仁,不可;仁而不知,不可;既知且仁,是人主之寶也,王霸之佐也。不急得,不知;得而不用,不仁。無其人而幸有其功,愚莫大焉。今人主有大患:使賢者為之,則與不肖者規之;使知者慮之,則與愚者論之;使修士行之,則與污邪之人疑之,雖欲成功,得乎哉!譬之,是猶立直木而恐其景之枉也,惑莫大焉!語曰:好女之色,惡者之孽也;公正之士,眾人之痤也;修道之人,污邪之賊也。今使污邪之人,論其怨賊,而求其無偏,得乎哉!譬之,是猶立枉木而求其景之直也,亂莫大焉。
gù gǔ zhī rén wèi zhī bù rán: qí qǔ rén yǒu dào, qí yòng rén yǒu fǎ. qǔ rén zhī dào, cān zhī yǐ lǐ yòng rén zhī fǎ, jìn zhī yǐ děng. xíng yì dòng jìng, dù zhī yǐ lǐ zhī lǜ qǔ shě, jī zhī yǐ chéng rì yuè jī jiǔ, xiào zhī yǐ gōng, gù bēi bù dé yǐ lín zūn, qīng bù dé yǐ xiàn zhòng, yú bù dé yǐ móu zhī, shì yǐ wàn jǔ ér bù guò yě. gù xiào zhī yǐ lǐ, ér guān qí néng ān jìng yě yǔ zhī jǔ cuò qiān yí, ér guān qí néng yīng biàn yě yǔ zhī ān yàn, ér guān qí néng wú liú tāo yě jiē zhī yǐ shēng sè quán lì fèn nù huàn xiǎn, ér guān qí néng wú lí shǒu yě. bǐ chéng yǒu zhī zhě, yǔ chéng wú zhī zhě, ruò bái hēi rán, kě qū xié zāi! gù bó lè bù kě qī yǐ mǎ, ér jūn zǐ bù kě qī yǐ rén, cǐ míng wáng zhī dào yě.
故古之人為之不然:其取人有道,其用人有法。取人之道,參之以禮;用人之法,禁之以等。行義動靜,度之以禮;知慮取捨,稽之以成;日月積久,校之以功,故卑不得以臨尊,輕不得以縣重,愚不得以謀知,是以萬舉而不過也。故校之以禮,而觀其能安敬也;與之舉措遷移,而觀其能應變也;與之安燕,而觀其能無流慆也;接之以聲色、權利、忿怒、患險,而觀其能無離守也。彼誠有之者,與誠無之者,若白黑然,可詘邪哉!故伯樂不可欺以馬,而君子不可欺以人,此明王之道也。
rén zhǔ yù de shàn shè shè yuǎn zhōng wēi zhě, xiàn guì jué zhòng shǎng yǐ zhāo zhì zhī. nèi bù kě yǐ ā zǐ dì, wài bù kě yǐ yǐn yuǎn rén, néng zhōng shì zhě qǔ zhī shì qǐ bù bì děi zhī zhī dào yě zāi! suī shèng rén bù néng yì yě. yù de shàn yù jí sù zhì yuǎn zhě, yī rì ér qiān lǐ, xiàn guì jué zhòng shǎng yǐ zhāo zhì zhī. nèi bù kě yǐ ā zǐ dì, wài bù kě yǐ yǐn yuǎn rén, néng zhì shì zhě qǔ zhī shì qǐ bù bì děi zhī zhī dào yě zāi! suī shèng rén bù néng yì yě. yù zhì guó yù mín, diào yī shàng xià, jiāng nèi yǐ gù chéng, wài yǐ jù nán, zhì zé zhì rén, rén bù néng zhì yě luàn zé wēi rǔ miè wáng, kě lì ér dài yě. rán ér qiú qīng xiàng fǔ zuǒ, zé dú bù ruò shì qí gōng yě, àn wéi biàn bì qīn bǐ jǐ zhě zhī yòng yě, qǐ bù guò shén yǐ zāi! gù yǒu shè jì zhě, mò bù yù qiáng, é zé ruò yǐ mò bù yù ān, é zé wēi yǐ mò bù yù cún, é zé wáng yǐ. gǔ yǒu wàn guó, jīn yǒu shí shù yān, shì wú tā gù, mò bù shī zhī shì yě. gù míng zhǔ yǒu sī rén yǐ jīn shí zhū yù, wú sī rén yǐ guān zhí shì yè, shì hé yě? yuē: běn bù lì yú suǒ sī yě. bǐ bù néng ér zhǔ shǐ zhī, zé shì zhǔ àn yě chén bù néng ér wū néng, zé shì chén zhà yě. zhǔ àn yú shàng, chén zhà yú xià, miè wáng wú rì, jù hài zhī dào yě. fū wén wáng fēi wú guì qī yě, fēi wú zǐ dì yě, fēi wú biàn bì yě, tì rán nǎi jǔ tài gōng yú zhōu rén ér yòng zhī, qǐ sī zhī yě zāi! yǐ wèi qīn xié? zé zhōu jī xìng yě, ér bǐ jiāng xìng yě yǐ wèi gù xié? zé wèi cháng xiāng shí yě yǐ wèi hǎo lì xié? zé fū rén xíng nián qī shí yǒu èr, chǐ jūn rán ér chǐ duò yǐ. rán ér yòng zhī zhě, fū wén wáng yù lì guì dào, yù bái guì míng, yǐ huì tiān xià, ér bù kě yǐ dú yě. fēi yú shì zi mò zú yǐ jǔ zhī, gù jǔ shì zi ér yòng zhī. yú shì hū guì dào guǒ lì, guì míng guǒ bái, jiān zhì tiān xià, lì qī shí yī guó jī xìng dú jū wǔ shí sān rén. zhōu zhī zǐ sūn, gǒu fēi kuáng huò zhě, mò bù wèi tiān xià zhī xiǎn zhū hóu, rú shì zhě néng ài rén yě. gù jǔ tiān xià zhī dà dào, lì tiān xià zhī dà gōng, rán hòu yǐn qí suǒ lián suǒ ài, qí xià yóu zú yǐ wèi tiān xià zhī xiǎn zhū hóu. gù yuē: wéi míng zhǔ wèi néng ài qí suǒ ài, àn zhǔ zé bì wēi qí suǒ ài. cǐ zhī wèi yě.
人主欲得善射--射遠中微者,縣貴爵重賞以招致之。內不可以阿子弟,外不可以隱遠人,能中是者取之;是豈不必得之之道也哉!雖聖人不能易也。欲得善馭--及速致遠者,一日而千里,縣貴爵重賞以招致之。內不可以阿子弟,外不可以隱遠人,能致是者取之;是豈不必得之之道也哉!雖聖人不能易也。欲治國馭民,調壹上下,將內以固城,外以拒難,治則制人,人不能制也;亂則危辱滅亡,可立而待也。然而求卿相輔佐,則獨不若是其公也,案唯便嬖親比己者之用也,豈不過甚矣哉!故有社稷者,莫不欲強,俄則弱矣;莫不欲安,俄則危矣;莫不欲存,俄則亡矣。古有萬國,今有十數焉,是無他故,莫不失之是也。故明主有私人以金石珠玉,無私人以官職事業,是何也?曰:本不利於所私也。彼不能而主使之,則是主闇也;臣不能而誣能,則是臣詐也。主闇於上,臣詐於下,滅亡無日,俱害之道也。夫文王非無貴戚也,非無子弟也,非無便嬖也,倜然乃舉太公於州人而用之,豈私之也哉!以為親邪?則周姬姓也,而彼姜姓也;以為故邪?則未嘗相識也;以為好麗邪?則夫人行年七十有二,(齒軍)然而齒墮矣。然而用之者,夫文王欲立貴道,欲白貴名,以惠天下,而不可以獨也。非於是子莫足以舉之,故舉是子而用之。於是乎貴道果立,貴名果白,兼制天下,立七十一國姬姓獨居五十三人。周之子孫,苟非狂惑者,莫不為天下之顯諸侯,如是者能愛人也。故舉天下之大道,立天下之大功,然後隱其所憐所愛,其下猶足以為天下之顯諸侯。故曰:唯明主為能愛其所愛,闇主則必危其所愛。此之謂也。
qiáng zhī wài, mù bù jiàn yě lǐ zhī qián, ěr bù wén yě ér rén zhǔ zhī shǒu sī, yuǎn zhě tiān xià, jìn zhě jìng nèi, bù kě bù lüè zhī yě. tiān xià zhī biàn, jìng nèi zhī shì, yǒu chí yì óu chà zhě yǐ, ér rén zhǔ wú yóu zhī zhī, zé shì jū xié bì sāi zhī duān yě. ěr mù zhī míng, rú shì qí xiá yě rén zhǔ zhī shǒu sī, rú shì qí guǎng yě qí zhōng bù kě yǐ bù zhī yě, rú shì qí wēi yě. rán zé rén zhǔ jiāng hé yǐ zhī zhī? yuē: biàn bì zuǒ yòu zhě, rén zhǔ zhī suǒ yǐ kuī yuǎn shōu zhòng zhī mén hù yǒu xiàng yě, bù kě bù zǎo jù yě. gù rén zhǔ bì jiāng yǒu biàn bì zuǒ yòu zú xìn zhě, rán hòu kě. qí zhī huì zú shǐ guī wù, qí duān chéng zú shǐ dìng wù, rán hòu kě fū shì zhī wèi guó jù. rén zhǔ bù néng bù yǒu yóu guān ān yàn zhī shí, zé bù dé bù yǒu jí bìng wù gù zhī biàn yān. rú shì, guó zhě, shì wù zhī zhì yě rú quán yuán, yī wù bù yīng, luàn zhī duān yě. gù yuē: rén zhǔ bù kě yǐ dú yě. qīng xiàng fǔ zuǒ, rén zhǔ zhī jī zhàng yě, bù kě bù zǎo jù yě. gù rén zhǔ bì jiāng yǒu qīng xiàng fǔ zuǒ zú rèn zhě, rán hòu kě. qí dé yīn zú yǐ tián fǔ bǎi xìng, qí zhī lǜ zú yǐ yīng dài wàn biàn, rán hòu kě fū shì zhī wèi guó jù. sì lín zhū hóu zhī xiāng yǔ, bù kě yǐ bù xiāng jiē yě, rán ér bù bì xiāng qīn yě, gù rén zhǔ bì jiāng yǒu zú shǐ yù zhì jué yí yú yuǎn fāng zhě, rán hòu kě. qí biàn shuō zú yǐ jiě fán, qí zhī lǜ zú yǐ jué yí, qí qí duàn zú yǐ jù nán, bù hái zhì, bù fǎn jūn, rán ér yīng báo gǎn huàn, zú yǐ chí shè jì, rán hòu kě, fū shì zhī wèi guó jù. gù rén zhǔ wú biàn bì zuǒ yòu zú xìn zhě, wèi zhī àn wú qīng xiàng fǔ zuǒ zú rèn shǐ zhě, wèi zhī dú suǒ shǐ yú sì lín zhū hóu zhě fēi qí rén, wèi zhī gū gū dú ér àn, wèi zhī wēi. guó suī ruò cún, gǔ zhī rén yuē wáng yǐ. shī yuē: jì jì duō shì, wén wáng yǐ níng. cǐ zhī wèi yě.
牆之外,目不見也;里之前,耳不聞也;而人主之守司,遠者天下,近者境內,不可不略知也。天下之變,境內之事,有弛易齵差者矣,而人主無由知之,則是拘脅蔽塞之端也。耳目之明,如是其狹也;人主之守司,如是其廣也;其中不可以不知也,如是其危也。然則人主將何以知之?曰:便嬖左右者,人主之所以窺遠收眾之門戶牖向也,不可不早具也。故人主必將有便嬖左右足信者,然後可。其知惠足使規物,其端誠足使定物,然後可;夫是之謂國具。人主不能不有游觀安燕之時,則不得不有疾病物故之變焉。如是,國者,事物之至也如泉原,一物不應,亂之端也。故曰:人主不可以獨也。卿相輔佐,人主之基杖也,不可不早具也。故人主必將有卿相輔佐足任者,然後可。其德音足以填撫百姓,其知慮足以應待萬變,然後可;夫是之謂國具。四鄰諸侯之相與,不可以不相接也,然而不必相親也,故人主必將有足使喻志決疑於遠方者,然後可。其辯說足以解煩,其知慮足以決疑,其齊斷足以距難,不還秩,不反君,然而應薄扞患,足以持社稷,然後可,夫是之謂國具。故人主無便嬖左右足信者,謂之闇;無卿相輔佐足任使者,謂之獨;所使於四鄰諸侯者非其人,謂之孤;孤獨而晻,謂之危。國雖若存,古之人曰亡矣。詩曰:「濟濟多士,文王以寧。」此之謂也。
cái rén: yuàn què jū lù, jì shù xiān sè, ér wú gǎn yí sàng, shì guān rén shǐ lì zhī cái yě. xiū chì duān zhèng, zūn fǎ jìng fēn, ér wú qīng cè zhī xīn, shǒu zhí xiū yè, bù gǎn sǔn yì, kě chuán shì yě, ér bù kě shǐ qīn duó, shì shì dài fū guān shī zhī cái yě. zhī lóng lǐ yì zhī wèi zūn jūn yě, zhī hǎo shì zhī wèi měi míng yě, zhī ài mín zhī wèi ān guó yě, zhī yǒu cháng fǎ zhī wèi yī sú yě, zhī shàng xián shǐ néng zhī wèi zhǎng gōng yě, zhī wù běn jìn mò zhī wèi duō cái yě, zhī wú yǔ xià zhēng xiǎo lì zhī wèi biàn yú shì yě, zhī míng zhì dù, quán wù chēng yòng zhī wèi bù ní yě, shì qīng xiàng fǔ zuǒ zhī cái yě, wèi jí jūn dào yě. néng lùn guān cǐ sān cái zhě ér wú shī qí cì, shì wèi rén zhǔ zhī dào yě. ruò shì zé shēn yì ér guó zhì, gōng dà ér míng měi, shàng kě yǐ wáng, xià kě yǐ bà, shì rén zhǔ zhī yào shǒu yě. rén zhǔ bù néng lùn cǐ sān cái zhě, bù zhī dào cǐ dào, ān zhí jiāng bēi yì chū láo, bìng ěr mù zhī lè, ér qīn zì guàn rì ér zhì xiáng, yī rì ér qū biàn zhī, lǜ yǔ chén xià zhēng xiǎo chá ér qí piān néng, zì gǔ jí jīn, wèi yǒu rú cǐ ér bù luàn zhě yě. shì suǒ wèi shì hū bù kě jiàn, tīng hū bù kě wén, wèi hū bù kě chéng, cǐ zhī wèi yě.
材人:願愨拘錄,計數纖嗇,而無敢遺喪,是官人使吏之材也。修飭端正,尊法敬分,而無傾側之心,守職修業,不敢損益,可傳世也,而不可使侵奪,是士大夫官師之材也。知隆禮義之為尊君也,知好士之為美名也,知愛民之為安國也,知有常法之為一俗也,知尚賢使能之為長功也,知務本禁末之為多材也,知無與下爭小利之為便於事也,知明制度,權物稱用之為不泥也,是卿相輔佐之材也,未及君道也。能論官此三材者而無失其次,是謂人主之道也。若是則身佚而國治,功大而名美,上可以王,下可以霸,是人主之要守也。人主不能論此三材者,不知道此道,安值將卑埶出勞,並耳目之樂,而親自貫日而治詳,一日而曲辨之,慮與臣下爭小察而綦偏能,自古及今,未有如此而不亂者也。是所謂視乎不可見,聽乎不可聞,為乎不可成,此之謂也。