zhēn guān sān nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" jūn chén běn tóng zhì luàn, gòng ān wēi, ruò zhǔ nà zhōng jiàn, chén jìn zhí yán, sī gù jūn chén hé qì, gǔ lái suǒ zhòng. ruò jūn zì xián, chén bù kuāng zhèng, yù bù wēi wáng, bù kě de yě. jūn shī qí guó, chén yì bù néng dú quán qí jiā. zhì rú suí yáng dì bào nüè, chén xià qián kǒu, zú lìng bù wén qí guò, suì zhì miè wáng, yú shì jī děng xún yì zhū sǐ. qián shì bù yuǎn, zhèn yǔ qīng děng kě dé bù shèn, wú wéi hòu suǒ chī!"
贞观三年,太宗谓侍臣曰:“君臣本同治乱,共安危,若主纳忠谏,臣进直言,斯故君臣合契,古来所重。若君自贤,臣不匡正,欲不危亡,不可得也。君失其国,臣亦不能独全其家。至如隋炀帝暴虐,臣下钳口,卒令不闻其过,遂至灭亡,虞世基等寻亦诛死。前事不远,朕与卿等可得不慎,无为后所嗤!”
zhēn guān sì nián, tài zōng lùn suí rì. wèi zhēng duì yuē:" chén wǎng zài suí cháo, céng wén yǒu dào fā, yáng dì lìng yú shì chéng bǔ zhú. dàn yǒu yí sì, kǔ jiā kǎo lüè, wǎng chéng zéi zhě èr qiān yú rén, bìng lìng tóng rì zhǎn jué. dà lǐ chéng zhāng yuán jì guài zhī, shì xún qí zhuàng. nǎi yǒu liù qī rén, dào fā zhī rì, xiān jìn tā suǒ, bèi fàng cái chū, yì zāo tuī kān, bù shèng kǔ tòng, zì wū xíng dào. yuán jì yīn cǐ gèng shì jiū xún, èr qiān rén nèi wéi jiǔ rén dòu liú bù míng. guān rén yǒu ān shí zhě, jiù jiǔ rén nèi sì rén fēi zéi. yǒu sī yǐ yáng dì yǐ lìng zhǎn jué, suì bù zhí zòu, bìng shā zhī." tài zōng yuē:" fēi shì yáng dì wú dào, chén xià yì bù jìn xīn. xū xiāng kuāng jiàn, bù bì zhū lù, qǐ dé wéi xíng chǎn nìng, gǒu qiú yuè yù? jūn chén rú cǐ, hé dé bù bài? zhèn lài gōng děng gòng xiāng fǔ zuǒ, suì lìng líng yǔ kōng xū. yuàn gōng děng shàn shǐ kè zhōng, héng rú jīn rì!"
贞观四年,太宗论隋日。魏征对曰:“臣往在隋朝,曾闻有盗发,炀帝令於士澄捕逐。但有疑似,苦加拷掠,枉承贼者二千余人,并令同日斩决。大理丞张元济怪之,试寻其状。乃有六七人,盗发之日,先禁他所,被放才出,亦遭推勘,不胜苦痛,自诬行盗。元济因此更事究寻,二千人内惟九人逗遛不明。官人有谙识者,就九人内四人非贼。有司以炀帝已令斩决,遂不执奏,并杀之。”太宗曰:“非是炀帝无道,臣下亦不尽心。须相匡谏,不避诛戮,岂得惟行谄佞,苟求悦誉?君臣如此,何得不败?朕赖公等共相辅佐,遂令囹圄空虚。愿公等善始克终,恒如今日!”
zhēn guān liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" zhèn wén zhōu qín chū dé tiān xià, qí shì bù yì. rán zhōu zé wéi shàn shì wù, jī gōng lèi dé, suǒ yǐ néng bǎo bā bǎi zhī jī. qín nǎi zì qí shē yín, hǎo xíng xíng fá, bù guò èr shì ér miè. qǐ fēi wéi shàn zhě fú zuò yán cháng, wèi è zhě jiàng nián bù yǒng? zhèn yòu wén jié zhòu dì wáng yě, yǐ pǐ fū bǐ zhī, zé yǐ wéi rǔ yán mǐn pǐ fū yě, yǐ dì wáng bǐ zhī, zé yǐ wéi róng. cǐ yì dì wáng shēn chǐ yě. zhèn měi jiāng cǐ shì yǐ wéi jiàn jiè, cháng kǒng bù dǎi, wéi rén suǒ xiào." wèi zhēng duì yuē:" chén wén lǔ āi gōng wèi kǒng zǐ yuē:' yǒu rén hǎo wàng zhě, yí zhái nǎi wàng qí qī.' kǒng zǐ yuē:' yòu yǒu hǎo wàng shèn yú cǐ zhě, qiū jiàn jié zhòu zhī jūn nǎi wàng qí shēn.' yuàn bì xià měi yǐ cǐ wéi lǜ, shù miǎn hòu rén xiào ěr."
贞观六年,太宗谓侍臣曰:“朕闻周、秦初得天下,其事不异。然周则惟善是务,积功累德,所以能保八百之基。秦乃恣其奢淫,好行刑罚,不过二世而灭。岂非为善者福祚延长,为恶者降年不永?朕又闻桀、纣帝王也,以匹夫比之,则以为辱;颜、闵匹夫也,以帝王比之,则以为荣。此亦帝王深耻也。朕每将此事以为鉴戒,常恐不逮,为人所笑。”魏征对曰:“臣闻鲁哀公谓孔子曰:‘有人好忘者,移宅乃忘其妻。’孔子曰:‘又有好忘甚于此者,丘见桀、纣之君乃忘其身。’愿陛下每以此为虑,庶免后人笑尔。”
zhēn guān shí sì nián, tài zōng yǐ gāo chāng píng, zhào shì chén cì yàn yú liǎng yí diàn, wèi fáng xuán líng yuē:" gāo chāng ruò bù shī chén lǐ, qǐ zhì miè wáng? zhèn píng cǐ yī guó, shén huái wēi jù, wéi dāng jiè jiāo yì yǐ zì fáng, nà zhōng jiǎn yǐ zì zhèng. chù xié nìng, yòng xián liáng, bù yǐ xiǎo rén zhī yán ér yì jūn zǐ, yǐ cǐ shèn shǒu, shù jī yú huò ān yě." wèi zhēng jìn yuē:" chén guān gǔ lái dì wáng bō luàn chuàng yè, bì zì jiè shèn, cǎi chú ráo zhī yì, cóng zhōng dǎng zhī yán. tiān xià jì ān, zé cí qíng sì yù, gān lè chǎn yú, è wén zhèng jiàn. zhāng zǐ fáng, hàn wáng jì huà zhī chén, jí gāo zǔ wèi tiān zǐ, jiāng fèi dí lì shù, zǐ fáng yuē:' jīn rì zhī shì, fēi kǒu shé suǒ néng zhēng yě.' zhōng bù gǎn fù yǒu kāi shuō. kuàng bì xià gōng dé zhī shèng, yǐ hàn zǔ fāng zhī, bǐ bù zú zhǔn. jí wèi shí yǒu wǔ nián, shèng dé guāng bèi, jīn yòu píng tiǎn gāo chāng. lǚ yǐ ān wēi xì yì, fāng yù nà yòng zhōng liáng, kāi zhí yán zhī lù, tiān xià xìng shèn. xī qí huán gōng yǔ guǎn zhòng bào shū yá níng qī sì rén yǐn, huán gōng wèi shū yá yuē:' hé qǐ wèi guǎ rén shòu hū?' shū yá fèng shāng ér qǐ yuē:' yuàn gōng wú wàng chū zài jǔ shí, shǐ guǎn zhòng wú wàng shù fù yú lǔ shí, shǐ níng qī wú wàng fàn niú chē xià shí.' huán gōng bì xí ér xiè yuē:' guǎ rén yǔ èr dài fū néng wú wàng fū zǐ zhī yán, zé shè jì bù wēi yǐ!'" tài zōng wèi zhēng yuē:" zhèn bì bù gǎn wàng bù yī shí, gōng bù dé wàng shū yá zhī wéi rén yě."
贞观十四年,太宗以高昌平,召侍臣赐宴于两仪殿,谓房玄龄曰:“高昌若不失臣礼,岂至灭亡?朕平此一国,甚怀危惧,惟当戒骄逸以自防,纳忠謇以自正。黜邪佞,用贤良,不以小人之言而议君子,以此慎守,庶几于获安也。”魏征进曰:“臣观古来帝王拨乱创业,必自戒慎,采刍荛之议,从忠谠之言。天下既安,则瓷情肆欲,甘乐谄谀,恶闻正谏。张子房,汉王计画之臣,及高祖为天子,将废嫡立庶,子房曰:‘今日之事,非口舌所能争也。’终不敢复有开说。况陛下功德之盛,以汉祖方之,彼不足准。即位十有五年,圣德光被,今又平殄高昌。屡以安危系意,方欲纳用忠良,开直言之路,天下幸甚。昔齐桓公与管仲、鲍叔牙、宁戚四人饮,桓公谓叔牙曰:‘盍起为寡人寿乎?’叔牙奉觞而起曰:‘愿公无忘出在莒时,使管仲无忘束缚于鲁时,使宁戚无忘饭牛车下时。’桓公避席而谢曰:‘寡人与二大夫能无忘夫子之言,则社稷不危矣!’”太宗谓征曰:“朕必不敢忘布衣时,公不得忘叔牙之为人也。”
zhēn guān shí sì nián, tè jìn wèi zhēng shàng shū yuē:
贞观十四年,特进魏征上疏曰:
chén wén jūn wèi yuán shǒu, chén zuò gǔ gōng, qí qì tóng xīn, hé ér chéng tǐ, tǐ huò bù bèi, wèi yǒu chéng rén. rán zé shǒu suī zūn gāo, bì zī shǒu zú yǐ chéng tǐ jūn suī míng zhé, bì jí gǔ gōng yǐ zhì zhì. lǐ yún:" mín yǐ jūn wèi xīn, jūn yǐ mín wèi tǐ, xīn zhuāng zé tǐ shū, xīn sù zé róng jìng." shū yún:" yuán shǒu míng zāi! gǔ gōng liáng zāi! shù shì kāng zāi!"" yuán shǒu cóng cuǒ zāi! gǔ gōng duò zāi! wàn shì duò zāi!" rán zé wěi qì gǔ gōng, dú rèn xiōng yì, jù tǐ chéng lǐ, fēi suǒ wén yě.
臣闻君为元首,臣作股肱,齐契同心,合而成体,体或不备,未有成人。然则首虽尊高,必资手足以成体;君虽明哲,必藉股肱以致治。《礼》云:“民以君为心,君以民为体,心庄则体舒,心肃则容敬。”《书》云:“元首明哉!股肱良哉!庶士康哉!”“元首丛脞哉!股肱惰哉!万事堕哉!”然则委弃股肱,独任胸臆,具体成理,非所闻也。
fū jūn chén xiāng yù, zì gǔ wéi nán. yǐ shí tóu shuǐ, qiān zǎi yī hé, yǐ shuǐ tóu shí, wú shí bù yǒu. qí néng kāi zhì gōng zhī dào, shēn tiān xià zhī yòng, nèi jìn xīn lǚ, wài jié gǔ gōng, hé ruò yán méi, gù tóng jīn shí zhě, fēi wéi gāo wèi hòu zhì, zài yú lǐ zhī ér yǐ. xī zhōu wén wáng yóu yú fèng huáng zhī xū, wà xì jiě, gù zuǒ yòu mò kě shǐ zhě, nǎi zì jié zhī. qǐ zhōu wén zhī cháo jǐn wèi jùn yì, shèng míng zhī dài dú wú jūn zǐ zhě zāi? dàn zhī yǔ bù zhī, lǐ yǔ bù lǐ ěr! shì yǐ yī yǐn, yǒu shēn zhī yìng chén hán xìn, xiàng shì zhī wáng mìng. yīn tāng zhì lǐ, dìng wáng yè yú nán cháo, hàn zǔ dēng tán, chéng dì gōng yú gāi xià. ruò xià jié bù qì yú yī yǐn, xiàng yǔ chuí ēn yú hán xìn, nìng kěn bài yǐ chéng zhī guó, wèi miè wáng zhī lǔ hū? yòu wēi zǐ, gǔ ròu yě, shòu máo tǔ yú sòng jī zǐ, liáng chén yě, chén hóng fàn yú zhōu, zhòng ní chēng qí rén, mò yǒu fēi zhī zhě. lǐ jì chēng:" lǔ mù gōng wèn yú zi sī yuē:' wèi jiù jūn fǎn fú, gǔ yú?' zi sī yuē:' gǔ zhī jūn zǐ, jìn rén yǐ lǐ, tuì rén yǐ lǐ, gù yǒu jiù jūn fǎn fú zhī lǐ yě. jīn zhī jūn zǐ, jìn rén ruò jiāng jiā zhū xī, tuì rén ruò jiāng duì zhū yuān. wú wèi róng shǒu, bù yì shàn hū, yòu hé fǎn fú zhī lǐ zhī yǒu?'" qí jǐng gōng wèn yú yàn zǐ yuē:" zhōng chén zhī shì jūn rú zhī hé?" yàn zǐ duì yuē:" yǒu nán bù sǐ, chū wáng bù sòng." gōng yuē" liè dì yǐ fēng zhī, shū jué ér dài zhī, yǒu nán bù sǐ, chū wáng bù sòng, hé yě?" yàn zǐ yuē:" yán ér jiàn yòng, zhōng shēn wú nán, chén hé sǐ yān? jiàn ér jiàn nà, zhōng shēn bù wáng, chén hé sòng yān? ruò yán bú jiàn yòng, yǒu nán ér sǐ, shì wàng sǐ yě jiàn bú jiàn nà, chū wáng ér sòng, shì zhà zhōng yě." chūn qiū zuǒ shì chuán yuē:" cuī zhù shì qí zhuāng gōng, yàn zǐ lì yú cuī shì zhī mén wài, qí rén yuē:' sǐ hū?' yuē:' dú wú jūn yě hū zāi! wú sǐ yě?' yuē:' xíng hū?' yuē:' wú zuì yě hū zāi! wú wáng yě? gù jūn wèi shè jì sǐ, zé sǐ zhī wèi shè jì wáng, zé wáng zhī. ruò wéi jǐ sǐ, wèi jǐ wáng, fēi qí qīn nì, shuí gǎn rèn zhī?' mén qǐ ér rù, zhěn shī gǔ ér kū, xìng, sān yǒng ér chū." mèng zǐ yuē:" jūn shì chén rú shǒu zú, chén shì jūn rú fù xīn jūn shì chén rú quǎn mǎ, chén shì jūn rú guó rén jūn shì chén rú fèn tǔ, chén shì jūn rú kòu chóu." suī chén zhī shì jūn wú èr zhì, zhì yú qù jiù zhī jié, dāng yuán ēn zhī hòu bó, rán zé wéi rén zhǔ zhě, ān kě yǐ wú lǐ yú xià zāi?
夫君臣相遇,自古为难。以石投水,千载一合,以水投石,无时不有。其能开至公之道,申天下之用,内尽心膂,外竭股肱,和若盐梅,固同金石者,非惟高位厚秩,在于礼之而已。昔周文王游于凤凰之墟,袜系解,顾左右莫可使者,乃自结之。岂周文之朝尽为俊乂,圣明之代独无君子者哉?但知与不知,礼与不礼耳!是以伊尹,有莘之媵臣;韩信,项氏之亡命。殷汤致礼,定王业于南巢,汉祖登坛,成帝功于垓下。若夏桀不弃于伊尹,项羽垂恩于韩信,宁肯败已成之国,为灭亡之虏乎?又微子,骨肉也,受茅土于宋;箕子,良臣也,陈《洪范》于周,仲尼称其仁,莫有非之者。《礼记》称:“鲁穆公问于子思曰:‘为旧君反服,古欤?’子思曰:‘古之君子,进人以礼,退人以礼,故有旧君反服之礼也。今之君子,进人若将加诸膝,退人若将队诸渊。毋为戎首,不亦善乎,又何反服之礼之有?’”齐景公问于晏子曰:“忠臣之事君如之何?”晏子对曰:“有难不死,出亡不送。”公曰“裂地以封之,疏爵而待之,有难不死,出亡不送,何也?”晏子曰:“言而见用,终身无难,臣何死焉?谏而见纳,终身不亡,臣何送焉?若言不见用,有难而死,是妄死也;谏不见纳,出亡而送,是诈忠也。”《春秋左氏传》曰:“崔杼弑齐庄公,晏子立于崔氏之门外,其人曰:‘死乎?’曰:‘独吾君也乎哉!吾死也?’曰:‘行乎?’曰:‘吾罪也乎哉!吾亡也?故君为社稷死,则死之;为社稷亡,则亡之。若为己死,为己亡,非其亲昵,谁敢任之?’门启而入,枕尸股而哭,兴,三踊而出。”孟子曰:“君视臣如手足,臣视君如腹心;君视臣如犬马,臣视君如国人;君视臣如粪土,臣视君如寇仇。”虽臣之事君无二志,至于去就之节,当缘恩之厚薄,然则为人主者,安可以无礼于下哉?
qiè guān zài cháo qún chén, dāng zhǔ shū jī zhī jì zhě, huò dì lín qín jìn, huò yè yǔ jīng lún, bìng lì shì lì gōng, jiē yī shí zhī xuǎn, chù zhī héng zhóu, wèi rèn zhòng yǐ. rèn zhī suī zhòng, xìn zhī wèi dǔ, zé rén huò zì yí. rén huò zì yí, zé xīn huái gǒu qiě. xīn huái gǒu qiě, zé jié yì bù lì. jié yì bù lì, zé míng jiào bù xīng. míng jiào bù xīng, ér kě yǔ gù tài píng zhī jī, bǎo qī bǎi zhī zuò, wèi zhī yǒu yě. yòu wén guó jiā zhòng xī gōng chén, bù niàn jiù è, fāng zhī qián shèng, yī wú suǒ jiān. rán dàn kuān yú dà shì, jí yú xiǎo zuì, lín shí zé nù, wèi miǎn ài zēng zhī xīn, bù kě yǐ wéi zhèng. jūn yán qí jìn, chén huò fàn zhī, kuàng shàng qǐ qí yuán, xià bì yǒu shèn, chuān yōng ér kuì, qí shāng bì duō, yù shǐ fán bǎi lí yuán, hé suǒ cuò qí shǒu zú? cǐ zé jūn kāi yī yuán, xià shēng bǎi duān zhī biàn, wú bù luàn zhě yě. lǐ jì yuē:" ài ér zhī qí è, zēng ér zhī qí shàn." ruò zēng ér bù zhī qí shàn, zé wéi shàn zhě bì jù ài ér bù zhī qí è, zé wèi è zhě shí fán. shī yuē:" jūn zǐ rú nù, luàn shù chuán jǔ," rán zé gǔ rén zhī zhèn nù, jiāng yǐ chéng è, dāng jīn zhī wēi fá, suǒ yǐ zhǎng jiān. cǐ fēi táng yú zhī xīn yě, fēi yǔ tāng zhī shì yě. shū yuē:" fǔ wǒ zé hòu, nüè wǒ zé chóu." xún qīng zǐ yuē:" jūn, zhōu yě, mín, shuǐ yě. shuǐ suǒ yǐ zài zhōu, yì suǒ yǐ fù zhōu." gù kǒng zǐ yuē:" yú shī shuǐ zé sǐ, shuǐ shī yú yóu wèi shuǐ yě." gù táng yú zhàn zhàn lì lì, rì shèn yī rì. ān kě bù shēn sī zhī hū? ān kě bù shú lǜ zhī hū?
窃观在朝群臣,当主枢机之寄者,或地邻秦、晋,或业与经纶,并立事立功,皆一时之选,处之衡轴,为任重矣。任之虽重,信之未笃,则人或自疑。人或自疑,则心怀苟且。心怀苟且,则节义不立。节义不立,则名教不兴。名教不兴,而可与固太平之基,保七百之祚,未之有也。又闻国家重惜功臣,不念旧恶,方之前圣,一无所间。然但宽于大事,急于小罪,临时责怒,未免爱憎之心,不可以为政。君严其禁,臣或犯之,况上启其源,下必有甚,川壅而溃,其伤必多,欲使凡百黎元,何所措其手足?此则君开一源,下生百端之变,无不乱者也。《礼记》曰:“爱而知其恶,憎而知其善。”若憎而不知其善,则为善者必惧;爱而不知其恶,则为恶者实繁。《诗》曰:“君子如怒,乱庶遄沮,”然则古人之震怒,将以惩恶,当今之威罚,所以长奸。此非唐、虞之心也,非禹、汤之事也。《书》曰:“抚我则后,虐我则仇。”荀卿子曰:“君,舟也,民,水也。水所以载舟,亦所以覆舟。”故孔子曰:“鱼失水则死,水失鱼犹为水也。”故唐、虞战战栗栗,日慎一日。安可不深思之乎?安可不熟虑之乎?
fū wěi dà chén yǐ dà tǐ, zé xiǎo chén yǐ xiǎo shì, wèi guó zhī cháng yě, wèi zhì zhī dào yě. jīn wěi zhī yǐ zhí, zé zhòng dà chén ér qīng xiǎo chén zhì yú yǒu shì, zé xìn xiǎo chén ér yí dà chén. xìn qí suǒ qīng, yí qí suǒ zhòng, jiāng qiú zhì zhì, qǐ kě dé hū? yòu zhèng guì yǒu héng, bù qiú lǚ yì. jīn huò zé xiǎo chén yǐ dà tǐ, huò zé dà chén yǐ xiǎo shì, xiǎo chén chéng fēi suǒ jù, dà chén shī qí suǒ shǒu, dà chén huò yǐ xiǎo guò huò zuì, xiǎo chén huò yǐ dà tǐ shòu fá. zhí fēi qí wèi, fá fēi qí gū, yù qí wú sī, qiú qí jìn lì, bù yì nán hū? xiǎo chén bù kě wěi yǐ dà shì, dà chén bù kě zé yǐ xiǎo zuì. rèn yǐ dà guān, qiú qí xì guò, dāo bǐ zhī lì, shùn zhǐ chéng fēng, wǔ wén nòng fǎ, qū chéng qí zuì. zì chén yě, zé yǐ wéi xīn bù fú gū bù yán yě, zé yǐ wéi suǒ fàn jiē shí. jìn tuì wéi gǔ, mò néng zì míng, zé gǒu qiú miǎn huò. dà chén gǒu miǎn, zé jué zhà méng shēng. jué zhà méng shēng, zé jiǎo wěi chéng sú. jiǎo wěi chéng sú, zé bù kě yǐ zhēn zhì zhì yǐ.
夫委大臣以大体,责小臣以小事,为国之常也,为治之道也。今委之以职,则重大臣而轻小臣;至于有事,则信小臣而疑大臣。信其所轻,疑其所重,将求至治,岂可得乎?又政贵有恒,不求屡易。今或责小臣以大体,或责大臣以小事,小臣乘非所据,大臣失其所守,大臣或以小过获罪,小臣或以大体受罚。职非其位,罚非其辜,欲其无私,求其尽力,不亦难乎?小臣不可委以大事,大臣不可责以小罪。任以大官,求其细过,刀笔之吏,顺旨承风,舞文弄法,曲成其罪。自陈也,则以为心不伏辜;不言也,则以为所犯皆实。进退惟谷,莫能自明,则苟求免祸。大臣苟免,则谲诈萌生。谲诈萌生,则矫伪成俗。矫伪成俗,则不可以臻至治矣。
yòu wěi rèn dà chén, yù qí jìn lì, měi guān yǒu suǒ bì jì bù yán, zé wèi bù jìn. ruò jǔ dé qí rén, hé xián yú gù jiù. ruò jǔ fēi qí rèn, hé guì yú shū yuǎn. dài zhī bù jìn chéng xìn, hé yǐ zé qí zhōng shù zāi! chén suī huò yǒu shī zhī, jūn yì wèi wèi de yě. fū shàng zhī bù xìn yú xià, bì yǐ wéi xià wú kě xìn yǐ. ruò bì xià wú kě xìn, zé shàng yì yǒu kě yí yǐ. lǐ yuē:" shàng rén yí, zé bǎi xìng huò. xià nán zhī, zé jūn zhǎng láo." shàng xià xiāng yí, zé bù kě yǐ yán zhì zhì yǐ. dāng jīn qún chén zhī nèi, yuǎn zài yī fāng, liú yán sān zhì ér bù tóu zhù zhě, chén qiè sī dù, wèi jiàn qí rén. fū yǐ sì hǎi zhī guǎng, shì shù zhī zhòng, qǐ wú yī èr kě xìn zhī rén zāi? gài xìn zhī zé wú bù kě, yí zhī zé wú kě xìn zhě, qǐ dú chén zhī guò hū? fū yǐ yī jiè yōng fū jié wèi jiāo yǒu, yǐ shēn xiāng xǔ, sǐ qiě bù yú, kuàng jūn chén qì hé, jì tóng yú shuǐ. ruò jūn wèi yáo shùn, chén wèi jì qì, qǐ yǒu yù xiǎo shì zé biàn zhì, jiàn xiǎo lì zé yì xīn zāi! cǐ suī xià zhī lì zhōng wèi yǒu míng zhe, yì yóu shàng huái bù xìn, dài zhī guò báo zhī suǒ zhì yě. qǐ jūn shǐ chén yǐ lǐ, chén shì jūn yǐ zhōng hū! yǐ bì xià zhī shèng míng, yǐ dāng jīn zhī gōng yè, chéng néng bó qiú shí jùn, shàng xià tóng xīn, zé sān huáng kě zhuī ér sì, wǔ dì kě fǔ ér liù yǐ. xià yīn zhōu hàn, fū hé zú shù!"
又委任大臣,欲其尽力,每官有所避忌不言,则为不尽。若举得其人,何嫌于故旧。若举非其任,何贵于疏远。待之不尽诚信,何以责其忠恕哉!臣虽或有失之,君亦未为得也。夫上之不信于下,必以为下无可信矣。若必下无可信,则上亦有可疑矣。《礼》曰:“上人疑,则百姓惑。下难知,则君长劳。”上下相疑,则不可以言至治矣。当今群臣之内,远在一方,流言三至而不投杼者,臣窃思度,未见其人。夫以四海之广,士庶之众,岂无一二可信之人哉?盖信之则无不可,疑之则无可信者,岂独臣之过乎?夫以一介庸夫结为交友,以身相许,死且不渝,况君臣契合,寄同鱼水。若君为尧、舜,臣为稷、契,岂有遇小事则变志,见小利则易心哉!此虽下之立忠未有明著,亦由上怀不信,待之过薄之所致也。岂君使臣以礼,臣事君以忠乎!以陛下之圣明,以当今之功业,诚能博求时俊,上下同心,则三皇可追而四,五帝可俯而六矣。夏、殷、周、汉,夫何足数!”
tài zōng shēn jiā nà zhī.
太宗深嘉纳之。
zhēn guān shí liù nián, tài zōng wèn tè jìn wèi zhēng yuē:" zhèn kè jǐ wéi zhèng, yǎng qǐ qián liè. zhì yú jī dé lěi rén fēng gōng hòu lì, sì zhě cháng yǐ wéi chēng shǒu, zhèn jiē shù jī zì miǎn. rén kǔ bù néng zì jiàn, bù zhī zhèn zhī suǒ xíng, hé děng yōu liè?" zhēng duì yuē:" dé rén gōng lì, bì xià jiān ér xíng zhī. rán zé nèi píng huò luàn, wài chú róng dí, shì bì xià zhī gōng. ān zhū lí yuán, gè yǒu shēng yè, shì bì xià zhī lì. yóu cǐ yán zhī, gōng lì jū duō, wéi dé yǔ rén, yuàn bì xià zì qiáng bù xī, bì kě zhì yě."
贞观十六年,太宗问特进魏征曰:“朕克己为政,仰企前烈。至于积德、累仁、丰功、厚利,四者常以为称首,朕皆庶几自勉。人苦不能自见,不知朕之所行,何等优劣?”征对曰:“德、仁、功、利,陛下兼而行之。然则内平祸乱,外除戎狄,是陛下之功。安诸黎元,各有生业,是陛下之利。由此言之,功利居多,惟德与仁,愿陛下自强不息,必可致也。”
zhēn guān shí qī nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" zì gǔ cǎo chuàng zhī zhǔ, zhì yú zǐ sūn duō luàn, hé yě?" sī kōng fáng xuán líng yuē:" cǐ wèi yòu zhǔ shēng zhǎng shēn gōng, shǎo jū fù guì, wèi cháng shí rén jiān qíng wěi, zhì guó ān wēi, suǒ yǐ wéi zhèng duō luàn." tài zōng yuē:" gōng yì tuī guò yú zhǔ, zhèn zé guī jiù yú chén. fū gōng chén zǐ dì duō wú cái xíng, jí zǔ fù zī yīn suì chù dà guān, dé yì bù xiū, shē zòng shì hǎo. zhǔ jì yòu ruò, chén yòu bù cái, diān ér bù fú, qǐ néng wú luàn? suí yáng dì lù yǔ wén shù zài fān zhī gōng, zhuó huà jí yú gāo wèi, bù sī bào xiào, fān xíng shì nì. cǐ fēi chén xià zhī guò yú? zhèn fā cǐ yán, yù gōng děng jiè xù zǐ dì, shǐ wú qiān guò, jí jiā guó zhī qìng yě." tài zōng yòu yuē:" huà jí yǔ xuán gǎn, jí suí dà chén shòu ēn shēn zhě zǐ sūn, jiē fǎn, qí gù hé yě?" cén wén běn duì yuē:" jūn zǐ nǎi néng huái dé hé ēn, xuán gǎn huà jí zhī tú, bìng xiǎo rén yě. gǔ rén suǒ yǐ guì jūn zǐ ér jiàn xiǎo rén." tài zōng yuē:" rán."
贞观十七年,太宗谓侍臣曰:“自古草创之主,至于子孙多乱,何也?”司空房玄龄曰:“此为幼主生长深宫,少居富贵,未尝识人间情伪,治国安危,所以为政多乱。”太宗曰:“公意推过于主,朕则归咎于臣。夫功臣子弟多无才行,藉祖父资荫遂处大官,德义不修,奢纵是好。主既幼弱,臣又不才,颠而不扶,岂能无乱?隋炀帝录宇文述在藩之功,擢化及于高位,不思报效,翻行弑逆。此非臣下之过欤?朕发此言,欲公等戒勖子弟,使无愆过,即家国之庆也。”太宗又曰:“化及与玄感,即隋大臣受恩深者子孙,皆反,其故何也?”岑文本对曰:“君子乃能怀德荷恩, 玄感、 化及之徒,并小人也。古人所以贵君子而贱小人。”太宗曰:“然。”