zhēn guān sān nián, tài zōng wèi shì chén yuē: jūn chén běn tóng zhì luàn, gòng ān wēi, ruò zhǔ nà zhōng jiàn, chén jìn zhí yán, sī gù jūn chén hé qì, gǔ lái suǒ zhòng. ruò jūn zì xián, chén bù kuāng zhèng, yù bù wēi wáng, bù kě de yě. jūn shī qí guó, chén yì bù néng dú quán qí jiā. zhì rú suí yáng dì bào nüè, chén xià qián kǒu, zú lìng bù wén qí guò, suì zhì miè wáng, yú shì jī děng xún yì zhū sǐ. qián shì bù yuǎn, zhèn yǔ qīng děng kě dé bù shèn, wú wèi hòu suǒ chī!
貞觀三年，太宗謂侍臣曰：「君臣本同治亂，共安危，若主納忠諫，臣進直言，斯故君臣合契，古來所重。若君自賢，臣不匡正，欲不危亡，不可得也。君失其國，臣亦不能獨全其家。至如隋煬帝暴虐，臣下鉗口，卒令不聞其過，遂至滅亡，虞世基等尋亦誅死。前事不遠，朕與卿等可得不慎，無為後所嗤！」

zhēn guān sì nián, tài zōng lùn suí rì. wèi zhēng duì yuē: chén wǎng zài suí cháo, céng wén yǒu dào fā, yáng dì lìng yú shì chéng bǔ zhú. dàn yǒu yí sì, kǔ jiā kǎo lüè, wǎng chéng zéi zhě èr qiān yú rén, bìng lìng tóng rì zhǎn jué. dà lǐ chéng zhāng yuán jì guài zhī, shì xún qí zhuàng. nǎi yǒu liù qī rén, dào fā zhī rì, xiān jìn tā suǒ, bèi fàng cái chū, yì zāo tuī kān, bù shèng kǔ tòng, zì wū xíng dào. yuán jì yīn cǐ gèng shì jiū xún, èr qiān rén nèi wéi jiǔ rén dòu liú bù míng. guān rén yǒu ān shí zhě, jiù jiǔ rén nèi sì rén fēi zéi. yǒu sī yǐ yáng dì yǐ lìng zhǎn jué, suì bù zhí zòu, bìng shā zhī. tài zōng yuē: fēi shì yáng dì wú dào, chén xià yì bù jǐn xīn. xū xiāng kuāng jiàn, bù bì zhū lù, qǐ dé wéi xíng chǎn nìng, gǒu qiú yuè yù? jūn chén rú cǐ, hé dé bù bài? zhèn lài gōng děng gòng xiāng fǔ zuǒ, suì lìng líng yǔ kōng xū. yuàn gōng děng shàn shǐ kè zhōng, héng rú jīn rì!
貞觀四年，太宗論隋日。魏徵對曰：「臣往在隋朝，曾聞有盜發，煬帝令於士澄捕逐。但有疑似，苦加拷掠，枉承賊者二千餘人，並令同日斬決。大理丞張元濟怪之，試尋其狀。乃有六七人，盜發之日，先禁他所，被放才出，亦遭推勘，不勝苦痛，自誣行盜。元濟因此更事究尋，二千人內惟九人逗遛不明。官人有諳識者，就九人內四人非賊。有司以煬帝已令斬決，遂不執奏，並殺之。」太宗曰：「非是煬帝無道，臣下亦不盡心。須相匡諫，不避誅戮，豈得惟行諂佞，苟求悅譽？君臣如此，何得不敗？朕賴公等共相輔佐，遂令囹圄空虛。願公等善始克終，恆如今日！」

zhēn guān liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē: zhèn wén zhōu qín chū dé tiān xià, qí shì bù yì. rán zhōu zé wéi shàn shì wù, jī gōng lèi dé, suǒ yǐ néng bǎo bā bǎi zhī jī. qín nǎi zì qí shē yín, hǎo xíng xíng fá, bù guò èr shì ér miè. qǐ fēi wèi shàn zhě fú zuò yán zhǎng, wèi è zhě jiàng nián bù yǒng? zhèn yòu wén jié zhòu dì wáng yě, yǐ pǐ fū bǐ zhī, zé yǐ wèi rǔ yán mǐn pǐ fū yě, yǐ dì wáng bǐ zhī, zé yǐ wèi róng. cǐ yì dì wáng shēn chǐ yě. zhèn měi jiāng cǐ shì yǐ wèi jiàn jiè, cháng kǒng bù dǎi, wèi rén suǒ xiào. wèi zhēng duì yuē: chén wén lǔ āi gōng wèi kǒng zǐ yuē: yǒu rén hǎo wàng zhě, yí zhái nǎi wàng qí qī. kǒng zǐ yuē: yòu yǒu hǎo wàng shén yú cǐ zhě, qiū jiàn jié zhòu zhī jūn nǎi wàng qí shēn. yuàn bì xià měi yǐ cǐ wèi lǜ, shù miǎn hòu rén xiào ěr.
貞觀六年，太宗謂侍臣曰：「朕聞周、秦初得天下，其事不異。然周則惟善是務，積功累德，所以能保八百之基。秦乃恣其奢淫，好行刑罰，不過二世而滅。豈非為善者福祚延長，為惡者降年不永？朕又聞桀、紂帝王也，以匹夫比之，則以為辱；顏、閔匹夫也，以帝王比之，則以為榮。此亦帝王深恥也。朕每將此事以為鑑戒，常恐不逮，為人所笑。」魏徵對曰：「臣聞魯哀公謂孔子曰：『有人好忘者，移宅乃忘其妻。』孔子曰：『又有好忘甚於此者，丘見桀、紂之君乃忘其身。』願陛下每以此為慮，庶免後人笑爾。」

zhēn guān shí sì nián, tài zōng yǐ gāo chāng píng, zhào shì chén cì yàn yú liǎng yí diàn, wèi fáng xuán líng yuē: gāo chāng ruò bù shī chén lǐ, qǐ zhì miè wáng? zhèn píng cǐ yī guó, shén huái wēi jù, wéi dāng jiè jiāo yì yǐ zì fáng, nà zhōng jiǎn yǐ zì zhèng. chù xié nìng, yòng xián liáng, bù yǐ xiǎo rén zhī yán ér yì jūn zǐ, yǐ cǐ shèn shǒu, shù jǐ yú huò ān yě. wèi zhēng jìn yuē: chén guān gǔ lái dì wáng bō luàn chuàng yè, bì zì jiè shèn, cǎi chú ráo zhī yì, cóng zhōng dǎng zhī yán. tiān xià jì ān, zé cí qíng sì yù, gān lè chǎn yú, è wén zhèng jiàn. zhāng zǐ fáng, hàn wáng jì huà zhī chén, jí gāo zǔ wèi tiān zǐ, jiāng fèi dí lì shù, zǐ fáng yuē: jīn rì zhī shì, fēi kǒu shé suǒ néng zhēng yě. zhōng bù gǎn fù yǒu kāi shuō. kuàng bì xià gōng dé zhī shèng, yǐ hàn zǔ fāng zhī, bǐ bù zú zhǔn. jí wèi shí yǒu wǔ nián, shèng dé guāng bèi, jīn yòu píng tiǎn gāo chāng. lǚ yǐ ān wēi xì yì, fāng yù nà yòng zhōng liáng, kāi zhí yán zhī lù, tiān xià xìng shèn. xī qí huán gōng yǔ guǎn zhòng bào shū yá níng qī sì rén yǐn, huán gōng wèi shū yá yuē: hé qǐ wèi guǎ rén shòu hū? shū yá fèng shāng ér qǐ yuē: yuàn gōng wú wàng chū zài jǔ shí, shǐ guǎn zhòng wú wàng shù fù yú lǔ shí, shǐ níng qī wú wàng fàn niú chē xià shí. huán gōng bì xí ér xiè yuē: guǎ rén yǔ èr dài fū néng wú wàng fū zǐ zhī yán, zé shè jì bù wēi yǐ! tài zōng wèi zhēng yuē: zhèn bì bù gǎn wàng bù yī shí, gōng bù dé wàng shū yá zhī wèi rén yě.
貞觀十四年，太宗以高昌平，召侍臣賜宴於兩儀殿，謂房玄齡曰：「高昌若不失臣禮，豈至滅亡？朕平此一國，甚懷危懼，惟當戒驕逸以自防，納忠謇以自正。黜邪佞，用賢良，不以小人之言而議君子，以此慎守，庶幾於獲安也。」魏徵進曰：「臣觀古來帝王撥亂創業，必自戒慎，采芻蕘之議，從忠讜之言。天下既安，則瓷情肆欲，甘樂諂諛，惡聞正諫。張子房，漢王計畫之臣，及高祖為天子，將廢嫡立庶，子房曰：『今日之事，非口舌所能爭也。』終不敢復有開說。況陛下功德之盛，以漢祖方之，彼不足准。即位十有五年，聖德光被，今又平殄高昌。屢以安危系意，方欲納用忠良，開直言之路，天下幸甚。昔齊桓公與管仲、鮑叔牙、寧戚四人飲，桓公謂叔牙曰：『盍起為寡人壽乎？』叔牙奉觴而起曰：『願公無忘出在莒時，使管仲無忘束縛於魯時，使寧戚無忘飯牛車下時。』桓公避席而謝曰：『寡人與二大夫能無忘夫子之言，則社稷不危矣！』」太宗謂征曰：「朕必不敢忘布衣時，公不得忘叔牙之為人也。」

zhēn guān shí sì nián, tè jìn wèi zhēng shàng shū yuē:
貞觀十四年，特進魏徵上疏曰：

chén wén jūn wèi yuán shǒu, chén zuò gǔ gōng, qí qì tóng xīn, hé ér chéng tǐ, tǐ huò bù bèi, wèi yǒu chéng rén. rán zé shǒu suī zūn gāo, bì zī shǒu zú yǐ chéng tǐ jūn suī míng zhé, bì jí gǔ gōng yǐ zhì zhì. lǐ yún: mín yǐ jūn wèi xīn, jūn yǐ mín wèi tǐ, xīn zhuāng zé tǐ shū, xīn sù zé róng jìng. shū yún: yuán shǒu míng zāi! gǔ gōng liáng zāi! shù shì kāng zāi! yuán shǒu cóng cuǒ zāi! gǔ gōng duò zāi! wàn shì duò zāi! rán zé wěi qì gǔ gōng, dú rèn xiōng yì, jù tǐ chéng lǐ, fēi suǒ wén yě.
臣聞君為元首，臣作股肱，齊契同心，合而成體，體或不備，未有成人。然則首雖尊高，必資手足以成體；君雖明哲，必藉股肱以致治。《禮》云：「民以君為心，君以民為體，心莊則體舒，心肅則容敬。」《書》云：「元首明哉！股肱良哉！庶士康哉！」「元首叢脞哉！股肱惰哉！萬事墮哉！」然則委棄股肱，獨任胸臆，具體成理，非所聞也。

fū jūn chén xiāng yù, zì gǔ wèi nán. yǐ shí tóu shuǐ, qiān zài yī hé, yǐ shuǐ tóu shí, wú shí bù yǒu. qí néng kāi zhì gōng zhī dào, shēn tiān xià zhī yòng, nèi jǐn xīn lǚ, wài jié gǔ gōng, hé ruò yán méi, gù tóng jīn shí zhě, fēi wéi gāo wèi hòu zhì, zài yú lǐ zhī ér yǐ. xī zhōu wén wáng yóu yú fèng huáng zhī xū, wà xì jiě, gù zuǒ yòu mò kě shǐ zhě, nǎi zì jié zhī. qǐ zhōu wén zhī cháo jǐn wèi jùn yì, shèng míng zhī dài dú wú jūn zǐ zhě zāi? dàn zhī yǔ bù zhī, lǐ yǔ bù lǐ ěr! shì yǐ yī yǐn, yǒu shēn zhī yìng chén hán xìn, xiàng shì zhī wáng mìng. yīn tāng zhì lǐ, dìng wáng yè yú nán cháo, hàn zǔ dēng tán, chéng dì gōng yú gāi xià. ruò xià jié bù qì yú yī yǐn, xiàng yǔ chuí ēn yú hán xìn, níng kěn bài yǐ chéng zhī guó, wèi miè wáng zhī lǔ hū? yòu wēi zǐ, gǔ ròu yě, shòu máo tǔ yú sòng jī zǐ, liáng chén yě, chén hóng fàn yú zhōu, zhòng ní chēng qí rén, mò yǒu fēi zhī zhě. lǐ jì chēng: lǔ mù gōng wèn yú zi sī yuē: wèi jiù jūn fǎn fú, gǔ yú? zi sī yuē: gǔ zhī jūn zǐ, jìn rén yǐ lǐ, tuì rén yǐ lǐ, gù yǒu jiù jūn fǎn fú zhī lǐ yě. jīn zhī jūn zǐ, jìn rén ruò jiāng jiā zhū xī, tuì rén ruò jiāng duì zhū yuān. wú wèi róng shǒu, bù yì shàn hū, yòu hé fǎn fú zhī lǐ zhī yǒu? qí jǐng gōng wèn yú yàn zǐ yuē: zhōng chén zhī shì jūn rú zhī hé? yàn zǐ duì yuē: yǒu nán bù sǐ, chū wáng bù sòng. gōng yuē liè dì yǐ fēng zhī, shū jué ér dài zhī, yǒu nán bù sǐ, chū wáng bù sòng, hé yě? yàn zǐ yuē: yán ér jiàn yòng, zhōng shēn wú nán, chén hé sǐ yān? jiàn ér jiàn nà, zhōng shēn bù wáng, chén hé sòng yān? ruò yán bù jiàn yòng, yǒu nán ér sǐ, shì wàng sǐ yě jiàn bù jiàn nà, chū wáng ér sòng, shì zhà zhōng yě. chūn qiū zuǒ shì chuán yuē: cuī zhù shì qí zhuāng gōng, yàn zǐ lì yú cuī shì zhī mén wài, qí rén yuē: sǐ hū? yuē: dú wú jūn yě hū zāi! wú sǐ yě? yuē: xíng hū? yuē: wú zuì yě hū zāi! wú wáng yě? gù jūn wèi shè jì sǐ, zé sǐ zhī wèi shè jì wáng, zé wáng zhī. ruò wèi jǐ sǐ, wèi jǐ wáng, fēi qí qīn nì, shuí gǎn rèn zhī? mén qǐ ér rù, zhěn shī gǔ ér kū, xìng, sān yǒng ér chū. mèng zǐ yuē: jūn shì chén rú shǒu zú, chén shì jūn rú fù xīn jūn shì chén rú quǎn mǎ, chén shì jūn rú guó rén jūn shì chén rú fèn tǔ, chén shì jūn rú kòu chóu. suī chén zhī shì jūn wú èr zhì, zhì yú qù jiù zhī jié, dāng yuán ēn zhī hòu bó, rán zé wèi rén zhǔ zhě, ān kě yǐ wú lǐ yú xià zāi?
夫君臣相遇，自古為難。以石投水，千載一合，以水投石，無時不有。其能開至公之道，申天下之用，內盡心膂，外竭股肱，和若鹽梅，固同金石者，非惟高位厚秩，在於禮之而已。昔周文王游於鳳凰之墟，襪系解，顧左右莫可使者，乃自結之。豈周文之朝盡為俊乂，聖明之代獨無君子者哉？但知與不知，禮與不禮耳！是以伊尹，有莘之媵臣；韓信，項氏之亡命。殷湯致禮，定王業於南巢，漢祖登壇，成帝功於垓下。若夏桀不棄於伊尹，項羽垂恩於韓信，寧肯敗已成之國，為滅亡之虜乎？又微子，骨肉也，受茅土於宋；箕子，良臣也，陳《洪範》於周，仲尼稱其仁，莫有非之者。《禮記》稱：「魯穆公問於子思曰：『為舊君反服，古歟？』子思曰：『古之君子，進人以禮，退人以禮，故有舊君反服之禮也。今之君子，進人若將加諸膝，退人若將隊諸淵。毋為戎首，不亦善乎，又何反服之禮之有？』」齊景公問於晏子曰：「忠臣之事君如之何？」晏子對曰：「有難不死，出亡不送。」公曰「裂地以封之，疏爵而待之，有難不死，出亡不送，何也？」晏子曰：「言而見用，終身無難，臣何死焉？諫而見納，終身不亡，臣何送焉？若言不見用，有難而死，是妄死也；諫不見納，出亡而送，是詐忠也。」《春秋左氏傳》曰：「崔杼弒齊莊公，晏子立於崔氏之門外，其人曰：『死乎？』曰：『獨吾君也乎哉！吾死也？』曰：『行乎？』曰：『吾罪也乎哉！吾亡也？故君為社稷死，則死之；為社稷亡，則亡之。若為己死，為己亡，非其親昵，誰敢任之？』門啟而入，枕屍股而哭，興，三踴而出。」孟子曰：「君視臣如手足，臣視君如腹心；君視臣如犬馬，臣視君如國人；君視臣如糞土，臣視君如寇讎。」雖臣之事君無二志，至於去就之節，當緣恩之厚薄，然則為人主者，安可以無禮於下哉？

qiè guān zài cháo qún chén, dāng zhǔ shū jī zhī jì zhě, huò dì lín qín jìn, huò yè yǔ jīng lún, bìng lì shì lì gōng, jiē yī shí zhī xuǎn, chù zhī héng zhóu, wèi rèn zhòng yǐ. rèn zhī suī zhòng, xìn zhī wèi dǔ, zé rén huò zì yí. rén huò zì yí, zé xīn huái gǒu qiě. xīn huái gǒu qiě, zé jié yì bù lì. jié yì bù lì, zé míng jiào bù xìng. míng jiào bù xìng, ér kě yǔ gù tài píng zhī jī, bǎo qī bǎi zhī zuò, wèi zhī yǒu yě. yòu wén guó jiā zhòng xī gōng chén, bù niàn jiù è, fāng zhī qián shèng, yī wú suǒ jiān. rán dàn kuān yú dà shì, jí yú xiǎo zuì, lín shí zé nù, wèi miǎn ài zēng zhī xīn, bù kě yǐ wèi zhèng. jūn yán qí jìn, chén huò fàn zhī, kuàng shàng qǐ qí yuán, xià bì yǒu shèn, chuān yōng ér kuì, qí shāng bì duō, yù shǐ fán bǎi lí yuán, hé suǒ cuò qí shǒu zú? cǐ zé jūn kāi yī yuán, xià shēng bǎi duān zhī biàn, wú bù luàn zhě yě. lǐ jì yuē: ài ér zhī qí è, zēng ér zhī qí shàn. ruò zēng ér bù zhī qí shàn, zé wèi shàn zhě bì jù ài ér bù zhī qí è, zé wèi è zhě shí fán. shī yuē: jūn zǐ rú nù, luàn shù chuán jǔ, rán zé gǔ rén zhī zhèn nù, jiāng yǐ chéng è, dāng jīn zhī wēi fá, suǒ yǐ zhǎng jiān. cǐ fēi táng yú zhī xīn yě, fēi yǔ tāng zhī shì yě. shū yuē: fǔ wǒ zé hòu, nüè wǒ zé chóu. xún qīng zǐ yuē: jūn, zhōu yě, mín, shuǐ yě. shuǐ suǒ yǐ zài zhōu, yì suǒ yǐ fù zhōu. gù kǒng zǐ yuē: yú shī shuǐ zé sǐ, shuǐ shī yú yóu wèi shuǐ yě. gù táng yú zhàn zhàn lì lì, rì shèn yī rì. ān kě bù shēn sī zhī hū? ān kě bù shú lǜ zhī hū?
竊觀在朝群臣，當主樞機之寄者，或地鄰秦、晉，或業與經綸，並立事立功，皆一時之選，處之衡軸，為任重矣。任之雖重，信之未篤，則人或自疑。人或自疑，則心懷苟且。心懷苟且，則節義不立。節義不立，則名教不興。名教不興，而可與固太平之基，保七百之祚，未之有也。又聞國家重惜功臣，不念舊惡，方之前聖，一無所間。然但寬於大事，急於小罪，臨時責怒，未免愛憎之心，不可以為政。君嚴其禁，臣或犯之，況上啟其源，下必有甚，川壅而潰，其傷必多，欲使凡百黎元，何所措其手足？此則君開一源，下生百端之變，無不亂者也。《禮記》曰：「愛而知其惡，憎而知其善。」若憎而不知其善，則為善者必懼；愛而不知其惡，則為惡者實繁。《詩》曰：「君子如怒，亂庶遄沮，」然則古人之震怒，將以懲惡，當今之威罰，所以長奸。此非唐、虞之心也，非禹、湯之事也。《書》曰：「撫我則後，虐我則仇。」荀卿子曰：「君，舟也，民，水也。水所以載舟，亦所以覆舟。」故孔子曰：「魚失水則死，水失魚猶為水也。」故唐、虞戰戰慄栗，日慎一日。安可不深思之乎？安可不熟慮之乎？

fū wěi dà chén yǐ dà tǐ, zé xiǎo chén yǐ xiǎo shì, wèi guó zhī cháng yě, wèi zhì zhī dào yě. jīn wěi zhī yǐ zhí, zé zhòng dà chén ér qīng xiǎo chén zhì yú yǒu shì, zé xìn xiǎo chén ér yí dà chén. xìn qí suǒ qīng, yí qí suǒ zhòng, jiāng qiú zhì zhì, qǐ kě dé hū? yòu zhèng guì yǒu héng, bù qiú lǚ yì. jīn huò zé xiǎo chén yǐ dà tǐ, huò zé dà chén yǐ xiǎo shì, xiǎo chén chéng fēi suǒ jù, dà chén shī qí suǒ shǒu, dà chén huò yǐ xiǎo guò huò zuì, xiǎo chén huò yǐ dà tǐ shòu fá. zhí fēi qí wèi, fá fēi qí gū, yù qí wú sī, qiú qí jǐn lì, bù yì nán hū? xiǎo chén bù kě wěi yǐ dà shì, dà chén bù kě zé yǐ xiǎo zuì. rèn yǐ dà guān, qiú qí xì guò, dāo bǐ zhī lì, shùn zhǐ chéng fēng, wǔ wén nòng fǎ, qū chéng qí zuì. zì chén yě, zé yǐ wèi xīn bù fú gū bù yán yě, zé yǐ wèi suǒ fàn jiē shí. jìn tuì wéi gǔ, mò néng zì míng, zé gǒu qiú miǎn huò. dà chén gǒu miǎn, zé jué zhà méng shēng. jué zhà méng shēng, zé jiǎo wěi chéng sú. jiǎo wěi chéng sú, zé bù kě yǐ zhēn zhì zhì yǐ.
夫委大臣以大體，責小臣以小事，為國之常也，為治之道也。今委之以職，則重大臣而輕小臣；至於有事，則信小臣而疑大臣。信其所輕，疑其所重，將求至治，豈可得乎？又政貴有恆，不求屢易。今或責小臣以大體，或責大臣以小事，小臣乘非所據，大臣失其所守，大臣或以小過獲罪，小臣或以大體受罰。職非其位，罰非其辜，欲其無私，求其盡力，不亦難乎？小臣不可委以大事，大臣不可責以小罪。任以大官，求其細過，刀筆之吏，順旨承風，舞文弄法，曲成其罪。自陳也，則以為心不伏辜；不言也，則以為所犯皆實。進退惟谷，莫能自明，則苟求免禍。大臣苟免，則譎詐萌生。譎詐萌生，則矯偽成俗。矯偽成俗，則不可以臻至治矣。

yòu wěi rèn dà chén, yù qí jǐn lì, měi guān yǒu suǒ bì jì bù yán, zé wèi bù jǐn. ruò jǔ dé qí rén, hé xián yú gù jiù. ruò jǔ fēi qí rèn, hé guì yú shū yuǎn. dài zhī bù jǐn chéng xìn, hé yǐ zé qí zhōng shù zāi! chén suī huò yǒu shī zhī, jūn yì wèi wèi de yě. fū shàng zhī bù xìn yú xià, bì yǐ wèi xià wú kě xìn yǐ. ruò bì xià wú kě xìn, zé shàng yì yǒu kě yí yǐ. lǐ yuē: shàng rén yí, zé bǎi xìng huò. xià nán zhī, zé jūn zhǎng láo. shàng xià xiāng yí, zé bù kě yǐ yán zhì zhì yǐ. dāng jīn qún chén zhī nèi, yuǎn zài yī fāng, liú yán sān zhì ér bù tóu zhù zhě, chén qiè sī dù, wèi jiàn qí rén. fū yǐ sì hǎi zhī guǎng, shì shù zhī zhòng, qǐ wú yī èr kě xìn zhī rén zāi? gài xìn zhī zé wú bù kě, yí zhī zé wú kě xìn zhě, qǐ dú chén zhī guò hū? fū yǐ yī jiè yōng fū jié wèi jiāo yǒu, yǐ shēn xiāng xǔ, sǐ qiě bù yú, kuàng jūn chén qì hé, jì tóng yú shuǐ. ruò jūn wèi yáo shùn, chén wèi jì qì, qǐ yǒu yù xiǎo shì zé biàn zhì, jiàn xiǎo lì zé yì xīn zāi! cǐ suī xià zhī lì zhōng wèi yǒu míng zhe, yì yóu shàng huái bù xìn, dài zhī guò báo zhī suǒ zhì yě. qǐ jūn shǐ chén yǐ lǐ, chén shì jūn yǐ zhōng hū! yǐ bì xià zhī shèng míng, yǐ dāng jīn zhī gōng yè, chéng néng bó qiú shí jùn, shàng xià tóng xīn, zé sān huáng kě zhuī ér sì, wǔ dì kě fǔ ér liù yǐ. xià yīn zhōu hàn, fū hé zú shù!
又委任大臣，欲其盡力，每官有所避忌不言，則為不盡。若舉得其人，何嫌於故舊。若舉非其任，何貴於疏遠。待之不盡誠信，何以責其忠恕哉！臣雖或有失之，君亦未為得也。夫上之不信於下，必以為下無可信矣。若必下無可信，則上亦有可疑矣。《禮》曰：「上人疑，則百姓惑。下難知，則君長勞。」上下相疑，則不可以言至治矣。當今群臣之內，遠在一方，流言三至而不投杼者，臣竊思度，未見其人。夫以四海之廣，士庶之眾，豈無一二可信之人哉？蓋信之則無不可，疑之則無可信者，豈獨臣之過乎？夫以一介庸夫結為交友，以身相許，死且不渝，況君臣契合，寄同魚水。若君為堯、舜，臣為稷、契，豈有遇小事則變志，見小利則易心哉！此雖下之立忠未有明著，亦由上懷不信，待之過薄之所致也。豈君使臣以禮，臣事君以忠乎！以陛下之聖明，以當今之功業，誠能博求時俊，上下同心，則三皇可追而四，五帝可俯而六矣。夏、殷、周、漢，夫何足數！」

tài zōng shēn jiā nà zhī.
太宗深嘉納之。

zhēn guān shí liù nián, tài zōng wèn tè jìn wèi zhēng yuē: zhèn kè jǐ wèi zhèng, yǎng qǐ qián liè. zhì yú jī dé lèi rén fēng gōng hòu lì, sì zhě cháng yǐ wèi chēng shǒu, zhèn jiē shù jǐ zì miǎn. rén kǔ bù néng zì jiàn, bù zhī zhèn zhī suǒ xíng, hé děng yōu liè? zhēng duì yuē: dé rén gōng lì, bì xià jiān ér xíng zhī. rán zé nèi píng huò luàn, wài chú róng dí, shì bì xià zhī gōng. ān zhū lí yuán, gè yǒu shēng yè, shì bì xià zhī lì. yóu cǐ yán zhī, gōng lì jū duō, wéi dé yǔ rén, yuàn bì xià zì qiáng bù xī, bì kě zhì yě.
貞觀十六年，太宗問特進魏徵曰：「朕克己為政，仰企前烈。至於積德、累仁、豐功、厚利，四者常以為稱首，朕皆庶幾自勉。人苦不能自見，不知朕之所行，何等優劣？」征對曰：「德、仁、功、利，陛下兼而行之。然則內平禍亂，外除戎狄，是陛下之功。安諸黎元，各有生業，是陛下之利。由此言之，功利居多，惟德與仁，願陛下自強不息，必可致也。」

zhēn guān shí qī nián, tài zōng wèi shì chén yuē: zì gǔ cǎo chuàng zhī zhǔ, zhì yú zi sūn duō luàn, hé yě? sī kōng fáng xuán líng yuē: cǐ wèi yòu zhǔ shēng zhǎng shēn gōng, shǎo jū fù guì, wèi cháng shí rén jiān qíng wěi, zhì guó ān wēi, suǒ yǐ wèi zhèng duō luàn. tài zōng yuē: gōng yì tuī guò yú zhǔ, zhèn zé guī jiù yú chén. fū gōng chén zǐ dì duō wú cái xíng, jí zǔ fù zī yīn suì chù dà guān, dé yì bù xiū, shē zòng shì hǎo. zhǔ jì yòu ruò, chén yòu bù cái, diān ér bù fú, qǐ néng wú luàn? suí yáng dì lù yǔ wén shù zài fān zhī gōng, zhuó huà jí yú gāo wèi, bù sī bào xiào, fān xíng shì nì. cǐ fēi chén xià zhī guò yú? zhèn fā cǐ yán, yù gōng děng jiè xù zǐ dì, shǐ wú qiān guò, jí jiā guó zhī qìng yě. tài zōng yòu yuē: huà jí yǔ xuán gǎn, jí suí dà chén shòu ēn shēn zhě zi sūn, jiē fǎn, qí gù hé yě? cén wén běn duì yuē: jūn zǐ nǎi néng huái dé hé ēn, xuán gǎn huà jí zhī tú, bìng xiǎo rén yě. gǔ rén suǒ yǐ guì jūn zǐ ér jiàn xiǎo rén. tài zōng yuē: rán.
貞觀十七年，太宗謂侍臣曰：「自古草創之主，至於子孫多亂，何也？」司空房玄齡曰：「此為幼主生長深宮，少居富貴，未嘗識人間情偽，治國安危，所以為政多亂。」太宗曰：「公意推過於主，朕則歸咎於臣。夫功臣子弟多無才行，藉祖父資蔭遂處大官，德義不修，奢縱是好。主既幼弱，臣又不才，顛而不扶，豈能無亂？隋煬帝錄宇文述在藩之功，擢化及於高位，不思報效，翻行弒逆。此非臣下之過歟？朕發此言，欲公等戒勖子弟，使無愆過，即家國之慶也。」太宗又曰：「化及與玄感，即隋大臣受恩深者子孫，皆反，其故何也？」岑文本對曰：「君子乃能懷德荷恩， 玄感、 化及之徒，並小人也。古人所以貴君子而賤小人。」太宗曰：「然。」