zhēn guān wǔ nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" zì gǔ dì wáng yì bù néng cháng huà, jiǎ lìng nèi ān, bì yǒu wài rǎo. dāng jīn yuǎn yí lǜ fú, bǎi gǔ fēng rěn, dào zéi bù zuò, nèi wài níng jìng. cǐ fēi zhèn yī rén zhī lì, shí yóu gōng děng gòng xiāng kuāng fǔ. rán ān bù wàng wēi, zhì bù wàng luàn, suī zhī jīn rì wú shì, yì xū sī qí zhōng shǐ. cháng dé rú cǐ, shǐ shì kě guì yě." wèi zhēng duì yuē:" zì gǔ yǐ lái, yuán shǒu gǔ gōng bù néng bèi jù, huò shí jūn chēng shèng, chén jí bù xián, huò yù xián chén, jí wú shèng zhǔ. jīn bì xià míng, suǒ yǐ zhì zhì. xiàng ruò zhí yǒu xián chén, ér jūn bù sī huà, yì wú suǒ yì. tiān xià jīn suī tài píng, chén děng yóu wèi yǐ wéi xǐ, wéi yuàn bì xià jū ān sī wēi, zī zī bù dài ěr!"
贞观五年,太宗谓侍臣曰:“自古帝王亦不能常化,假令内安,必有外扰。当今远夷率服,百谷丰稔,盗贼不作,内外宁静。此非朕一人之力,实由公等共相匡辅。然安不忘危,治不忘乱,虽知今日无事,亦须思其终始。常得如此,始是可贵也。”魏征对曰:“自古已来,元首股肱不能备具,或时君称圣,臣即不贤,或遇贤臣,即无圣主。今陛下明,所以致治。向若直有贤臣,而君不思化,亦无所益。天下今虽太平,臣等犹未以为喜,惟愿陛下居安思危,孜孜不怠耳!”
zhēn guān liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" zì gǔ rén jūn wéi shàn zhě, duō bù néng jiān shǒu qí shì. hàn gāo zǔ, sì shàng yī tíng cháng ěr, chū néng zhěng wēi zhū bào, yǐ chéng dì yè, rán gèng yán shí shù nián, zòng yì zhī bài, yì bù kě bǎo. hé yǐ zhī zhī? xiào huì wèi dí sì zhī zhòng, wēn gōng rén xiào, ér gāo dì huò yú ài jī zhī zǐ, yù xíng fèi lì, xiāo hé hán xìn gōng yè jì gāo, xiāo jì wàng xì, hán yì làn chù, zì yú gōng chén qíng bù zhī bèi jù ér bù ān, zhì yú fǎn nì. jūn chén fù zǐ zhī jiān bèi miù ruò cǐ, qǐ fēi nàn bǎo zhī míng yàn yě? zhèn suǒ yǐ bù gǎn shì tiān xià zhī ān, měi sī wēi wáng yǐ zì jiè jù, yòng bǎo qí zhōng."
贞观六年,太宗谓侍臣曰:“自古人君为善者,多不能坚守其事。汉高祖,泗上一亭长耳,初能拯危诛暴,以成帝业,然更延十数年,纵逸之败,亦不可保。何以知之?孝惠为嫡嗣之重,温恭仁孝,而高帝惑于爱姬之子,欲行废立,萧何、韩信功业既高,萧既妄系,韩亦滥黜,自余功臣黥布之辈惧而不安,至于反逆。君臣父子之间悖谬若此,岂非难保之明验也?朕所以不敢恃天下之安,每思危亡以自戒惧,用保其终。”
zhēn guān jiǔ nián, tài zōng wèi gōng qīng yuē:" zhèn duān gǒng wú wéi, sì yí xián fú, qǐ zhèn yī rén zhī suǒ zhì, shí lài zhū gōng zhī lì ěr! dāng sī shàn shǐ lìng zhōng, yǒng gù hóng yè, zǐ zǐ sūn sūn, dì xiāng fǔ yì. shǐ fēng gōng hòu lì shī yú lái yè, lìng shù bǎi nián hòu dú wǒ guó shǐ, hóng xūn mào yè càn rán kě guān, qǐ wéi chēng lóng zhōu yán hàn jí jiàn wǔ yǒng píng gù shì ér yǐ zāi!" fáng xuán líng yīn jìn yuē:" bì xià huī yì zhī zhì, tuī gōng qún xià, zhì lǐ shēng píng, běn guān shèng dé, chén xià hé lì zhī yǒu? wéi yuàn bì xià yǒu shǐ yǒu zú, zé tiān xià yǒng lài." tài zōng yòu yuē:" zhèn guān gǔ xiān bō luàn zhī zhǔ jiē nián yú sì shí, wéi guāng wǔ nián sān shí sān. dàn zhèn nián shí bā biàn jǔ bīng, nián èr shí sì dìng tiān xià, nián èr shí jiǔ shēng wèi tiān zǐ, cǐ zé wǔ shèng yú gǔ yě. shǎo cóng róng lǚ, bù xiá dú shū, zhēn guān yǐ lái, shǒu bù shì juàn, zhī fēng huà zhī běn, jiàn zhèng lǐ zhī yuán. xíng zhī shù nián, tiān xià dà zhì ér fēng yí sú biàn, zi xiào chén zhōng, cǐ yòu wén guò yú gǔ yě. xī zhōu qín yǐ jiàng, róng dí nèi qīn, jīn róng dí jī sǎng, jiē wèi chén qiè, cǐ yòu huái yuǎn shèng gǔ yě. cǐ sān zhě, zhèn hé dé yǐ kān zhī? jì yǒu cǐ gōng yè, hé dé bù shàn shǐ shèn zhōng yé!"
贞观九年,太宗谓公卿曰:“朕端拱无为,四夷咸服,岂朕一人之所致,实赖诸公之力耳!当思善始令终,永固鸿业,子子孙孙,递相辅翼。使丰功厚利施于来叶,令数百年后读我国史,鸿勋茂业粲然可观,岂惟称隆周、炎汉及建武、永平故事而已哉!”房玄龄因进曰:“陛下撝挹之志,推功群下,致理升平,本关圣德,臣下何力之有?惟愿陛下有始有卒,则天下永赖。”太宗又曰:“朕观古先拨乱之主皆年逾四十,惟光武年三十三。但朕年十八便举兵,年二十四定天下,年二十九升为天子,此则武胜于古也。少从戎旅,不暇读书,贞观以来,手不释卷,知风化之本,见政理之源。行之数年,天下大治而风移俗变,子孝臣忠,此又文过于古也。昔周、秦以降,戎狄内侵,今戎狄稽颡,皆为臣妾,此又怀远胜古也。此三者,朕何德以堪之?既有此功业,何得不善始慎终耶!”
zhēn guān shí èr nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" zhèn dú shū jiàn qián wáng shàn shì, jiē lì xíng ér bù juàn, qí suǒ rèn yòng gōng bèi shù rén, chéng yǐ wéi xián. rán zhì lǐ bǐ yú sān wǔ zhī dài, yóu wèi bù dǎi, hé yě?" wèi zhēng duì yuē:" jīn sì yí bīn fú, tiān xià wú shì, chéng kuàng gǔ suǒ wèi yǒu. rán zì gǔ dì wáng chū jí wèi zhě, jiē yù lì jīng wéi zhèng, bǐ jī yú yáo shùn jí qí ān lè yě, zé jiāo shē fàng yì, mò néng zhōng qí shàn. rén chén chū jiàn rèn yòng zhě, jiē yù kuāng zhǔ jì shí, zhuī zòng yú jì qì jí qí fù guì yě, zé sī gǒu quán guān jué, mò néng jǐn qí zhōng jié. ruò shǐ jūn chén cháng wú xiè dài, gè bǎo qí zhōng, zé tiān xià wú yōu bù lǐ, zì kě chāo mài qián gǔ yě." tài zōng yuē:" chéng rú qīng yán."
贞观十二年,太宗谓侍臣曰:“朕读书见前王善事,皆力行而不倦,其所任用公辈数人, 诚以为贤。 然致理比于三、五之代,犹为不逮,何也?”魏征对曰:“今四夷宾服,天下无事,诚旷古所未有。然自古帝王初即位者,皆欲励精为政,比迹于尧、舜;及其安乐也,则骄奢放逸,莫能终其善。人臣初见任用者,皆欲匡主济时,追纵于稷、契;及其富贵也,则思苟全官爵,莫能尽其忠节。若使君臣常无懈怠,各保其终,则天下无忧不理,自可超迈前古也。”太宗曰:“诚如卿言。”
zhēn guān shí sān nián, wèi zhēng kǒng tài zōng bù néng kè zhōng jiǎn yuē, jìn suì pō hǎo shē zòng, shàng shū jiàn yuē:
贞观十三年,魏征恐太宗不能克终俭约,近岁颇好奢纵,上疏谏曰:
chén guān zì gǔ dì wáng shòu tú dìng dǐng, jiē yù chuán zhī wàn dài, yí jué sūn móu. gù qí chuí gǒng yán láng, bù zhèng tiān xià. qí yǔ dào yě, bì xiān chún piáo ér yì fú huá qí lùn rén yě, bì guì zhōng liáng ér bǐ xié nìng yán zhì dù yě, zé jué shē mí ér chóng jiǎn yuē tán wù chǎn yě, zé zhòng gǔ bó ér jiàn zhēn qí. rán shòu mìng zhī chū, jiē zūn zhī yǐ chéng zhì shāo ān zhī hòu, duō fǎn zhī ér bài sú. qí gù hé zāi? qǐ bù yǐ jū wàn shèng zhī zūn, yǒu sì hǎi zhī fù, chū yán ér mò jǐ nì, suǒ wéi ér rén bì cóng, gōng dào nì yú sī qíng, lǐ jié kuī yú shì yù gù yě? yǔ yuē:" fēi zhī zhī nán, xíng zhī wéi nán fēi xíng zhī nán, zhōng zhī sī nán." suǒ yán xìn yǐ.
臣观自古帝王受图定鼎,皆欲传之万代,贻厥孙谋。故其垂拱岩廊,布政天下。其语道也,必先淳朴而抑浮华;其论人也,必贵忠良而鄙邪佞;言制度也,则绝奢靡而崇俭约;谈物产也,则重谷帛而贱珍奇。然受命之初,皆遵之以成治;稍安之后,多反之而败俗。其故何哉?岂不以居万乘之尊,有四海之富,出言而莫己逆,所为而人必从,公道溺于私情,礼节亏于嗜欲故也?语曰:“非知之难,行之为难;非行之难,终之斯难。”所言信矣。
fú wéi bì xià nián fǔ ruò guàn, dà zhěng héng liú, xuē píng qū yǔ, zhào kāi dì yè. zhēn guān zhī chū, shí fāng kè zhuàng, yì sǔn shì yù, gōng xíng jié jiǎn, nèi wài kāng níng, suì zhēn zhì zhì. lùn gōng zé tāng wǔ bù zú fāng, yǔ dé zé yáo shùn wèi wèi yuǎn. chén zì zhuó jū zuǒ yòu, shí yǒu yú nián, měi shì wéi wò, lǚ fèng míng zhǐ. cháng xǔ rén yì zhī dào, shǒu zhī ér bù shī jiǎn yuē zhī zhì, zhōng shǐ ér bù yú. yī yán xīng bāng, sī zhī wèi yě. dé yīn zài ěr, gǎn wàng zhī hū? ér qǐng nián yǐ lái, shāo guāi nǎng zhì, dūn piáo zhī lǐ, jiàn bù kè zhōng. jǐn yǐ suǒ wén, liè zhī yú zuǒ:
伏惟陛下年甫弱冠,大拯横流,削平区宇,肇开帝业。贞观之初,时方克壮,抑损嗜欲,躬行节俭,内外康宁,遂臻至治。论功则汤、武不足方,语德则尧、舜未为远。臣自擢居左右,十有余年,每侍帷幄,屡奉明旨。常许仁义之道,守之而不失;俭约之志,终始而不渝。一言兴邦,斯之谓也。德音在耳,敢忘之乎?而顷年以来,稍乖曩志,敦朴之理,渐不克终。谨以所闻,列之于左:
bì xià zhēn guān zhī chū, wú wéi wú yù, qīng jìng zhī huà, yuǎn bèi xiá huāng. kǎo zhī yú jīn, qí fēng jiàn zhuì, tīng yán zé yuǎn chāo yú shàng shèng, lùn shì zé wèi yú yú zhōng zhǔ. hé yǐ yán zhī? hàn wén jìn wǔ jù fēi shàng zhé, hàn wén cí qiān lǐ zhī mǎ, jìn wǔ fén zhì tóu zhī qiú. jīn zé qiú jùn mǎ yú wàn lǐ, shì zhēn qí yú yù wài, qǔ guài yú dào lù, jiàn qīng yú róng dí, cǐ qí jiàn bù kè zhōng yī yě.
陛下贞观之初,无为无欲,清静之化,远被遐荒。考之于今,其风渐坠,听言则远超于上圣,论事则未逾于中主。何以言之?汉文、晋武俱非上哲,汉文辞千里之马,晋武焚雉头之裘。今则求骏马于万里,市珍奇于域外,取怪于道路,见轻于戎狄,此其渐不克终一也。
xī zǐ gòng wèn lǐ rén yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē:" lǐn hū, ruò xiǔ suǒ zhī yù liù mǎ." zǐ gòng yuē:" hé qí wèi zāi?" zǐ yuē:" bù yǐ dào dǎo zhī, zé wú chóu yě, ruò hé qí wú wèi?" gù shū yuē:" mín wéi bāng běn, běn gù bāng níng." wéi rén shàng zhě, nài hé bù jìng? bì xià zhēn guān zhī shǐ, shì rén rú shāng, xù qí qín láo, ài mín yóu zǐ, měi cún jiǎn yuē, wú suǒ yíng wèi. qǐng nián yǐ lái, yì zài shē zòng, hū wàng bēi jiǎn, qīng yòng rén lì, nǎi yún:" bǎi xìng wú shì zé jiāo yì, láo yì zé yì shǐ." zì gǔ yǐ lái, wèi yǒu yóu bǎi xìng yì lè ér zhì qīng bài zhě yě, hé yǒu nì wèi qí jiāo yì ér gù yù láo yì zhě zāi? kǒng fēi xīng bāng zhī zhì yán, qǐ ān rén zhī zhǎng suàn? cǐ qí jiàn bù kè zhōng èr yě.
昔子贡问理人于孔子,孔子曰:“懔乎,若朽索之驭六马。”子贡曰:“何其畏哉?”子曰:“不以道导之,则吾仇也,若何其无畏?”故《书》曰:“民惟邦本,本固邦宁。”为人上者,奈何不敬?陛下贞观之始,视人如伤,恤其勤劳,爱民犹子,每存简约,无所营为。顷年以来,意在奢纵,忽忘卑俭,轻用人力,乃云:“百姓无事则骄逸,劳役则易使。”自古以来,未有由百姓逸乐而致倾败者也,何有逆畏其骄逸而故欲劳役者哉?恐非兴邦之至言,岂安人之长算?此其渐不克终二也。
bì xià zhēn guān zhī chū, sǔn jǐ yǐ lì wù, zhì yú jīn rì, zòng yù yǐ láo rén, bēi jiǎn zhī jī suì gǎi, jiāo chǐ zhī qíng rì yì. suī yōu rén zhī yán bù jué yú kǒu, ér lè shēn zhī shì shí qiè yú xīn. huò shí yù yǒu suǒ yíng, lǜ rén zhì jiàn, nǎi yún:" ruò bù wéi cǐ, bù biàn wǒ shēn." rén chén zhī qíng, hé kě fù zhēng? cǐ zhí yì zài dù jiàn zhě zhī kǒu, qǐ yuē zé shàn ér xíng zhě hū? cǐ qí jiàn bù kè zhōng sān yě.
陛下贞观之初,损己以利物,至于今日,纵欲以劳人,卑俭之迹岁改,骄侈之情日异。虽忧人之言不绝于口,而乐身之事实切于心。或时欲有所营,虑人致谏,乃云:“若不为此,不便我身。”人臣之情,何可复争?此直意在杜谏者之口,岂曰择善而行者乎?此其渐不克终三也。
lì shēn chéng bài, zài yú suǒ rǎn, lán zhǐ bào yú, yǔ zhī jù huà, shèn hū suǒ xí, bù kě bù sī. bì xià zhēn guān zhī chū, dǐ lì míng jié, bù sī yú wù, wéi shàn shì yǔ, qīn ài jūn zǐ, shū chì xiǎo rén. jīn zé bù rán, qīng xiè xiǎo rén, lǐ zhòng jūn zǐ. zhòng jūn zǐ yě, jìng ér yuǎn zhī qīng xiǎo rén yě, xiá ér jìn zhī. jìn zhī zé bú jiàn qí fēi, yuǎn zhī zé mò zhī qí shì. mò zhī qí shì, zé bù jiān ér zì shū bú jiàn qí fēi, zé yǒu shí ér zì nì. nì jìn xiǎo rén, fēi zhì lǐ zhī dào shū yuǎn jūn zǐ, qǐ xīng bāng zhī yì? cǐ qí jiàn bù kè zhōng sì yě.
立身成败,在于所染,兰芷鲍鱼,与之俱化,慎乎所习,不可不思。陛下贞观之初,砥砺名节,不私于物,惟善是与,亲爱君子,疏斥小人。今则不然,轻亵小人,礼重君子。重君子也,敬而远之;轻小人也,狎而近之。近之则不见其非,远之则莫知其是。莫知其是,则不间而自疏;不见其非,则有时而自昵。昵近小人,非致理之道;疏远君子,岂兴邦之义?此其渐不克终四也。
shū yuē:" bù zuò wú yì hài yǒu yì, gōng nǎi chéng bù guì yì wù jiàn yòng wù, rén nǎi zú. quǎn mǎ fēi qí tǔ xìng bù chù, zhēn qín qí shòu fú yù yú guó." bì xià zhēn guān zhī chū, dòng zūn yáo shùn, juān jīn dǐ bì, fǎn pǔ hái chún. qǐng nián yǐ lái, hào shàng qí yì, nán de zhī huò, wú yuǎn bù zhēn, zhēn wán zhī zuò, wú shí néng zhǐ. shàng hǎo shē mí ér wàng xià dūn piáo, wèi zhī yǒu yě. mò zuò zī xìng, ér qiú fēng shí, qí bù kě dé yì yǐ míng yǐ. cǐ qí zhōng bù kè zhōng wǔ yě.
《书》曰:“不作无益害有益,功乃成;不贵异物贱用物,人乃足。犬马非其土性不畜,珍禽奇兽弗育于国。”陛下贞观之初,动遵尧、舜,捐金抵璧,反朴还淳。顷年以来,好尚奇异,难得之货,无远不臻,珍玩之作,无时能止。上好奢靡而望下敦朴,未之有也。末作滋兴,而求丰实,其不可得亦已明矣。此其终不克终五也。
zhēn guān zhī chū, qiú xián rú kě, shàn rén suǒ jǔ, xìn ér rèn zhī, qǔ qí suǒ zhǎng, héng kǒng bù jí. jìn suì yǐ lái, yóu xīn hào wù, huò zhòng shàn jǔ ér yòng zhī, huò yī rén huǐ ér qì zhī, huò jī nián rèn ér yòng zhī, huò yī zhāo yí ér yuǎn zhī. fū xíng yǒu sù lǚ, shì yǒu chéng jī, suǒ huǐ zhī rén, wèi bì kě xìn yú suǒ jǔ, jī nián zhī xíng, bù yīng dùn shī yú yī zhāo. jūn zǐ zhī huái, dǎo rén yì ér hóng dà dé xiǎo rén zhī xìng, hǎo chán nìng yǐ wéi shēn móu. bì xià bù shěn chá qí gēn yuán, ér qīng wèi zhī zāng pǐ, shì shǐ shǒu dào zhě rì shū, gàn qiú zhě rì jìn. suǒ yǐ rén sī gǒu miǎn, mò néng jìn lì. cǐ qí jiàn bù kè zhōng liù yě.
贞观之初,求贤如渴,善人所举,信而任之,取其所长,恒恐不及。近岁以来,由心好恶,或众善举而用之,或一人毁而弃之,或积年任而用之,或一朝疑而远之。夫行有素履,事有成迹,所毁之人,未必可信于所举,积年之行,不应顿失于一朝。君子之怀,蹈仁义而弘大德;小人之性,好谗佞以为身谋。陛下不审察其根源,而轻为之臧否,是使守道者日疏,干求者日进。所以人思苟免,莫能尽力。此其渐不克终六也。
bì xià chū dēng dà wèi, gāo jū shēn shì, shì wéi qīng jìng, xīn wú shì yù, nèi chú bì yì zhī wù, wài jué tián liè zhī yuán. shù zài zhī hòu, bù néng gù zhì, suī wú shí xún zhī yì, huò guò sān qū zhī lǐ. suì shǐ pán yóu zhī yú, jiàn jī yú bǎi xìng, yīng quǎn zhī gòng, yuǎn jí yú sì yí. huò shí jiào xí zhī chù, dào lù yáo yuǎn, qīn chén ér chū, rù yè fāng hái. yǐ chí chěng wèi huān, mò lǜ bù yú zhī biàn, shì zhī bù cè, qí kě jiù hū? cǐ qí jiàn bù kè zhōng qī yě.
陛下初登大位,高居深视,事惟清静,心无嗜欲,内除毕弋之物,外绝畋猎之源。数载之后,不能固志,虽无十旬之逸,或过三驱之礼。遂使盘游之娱,见讥于百姓,鹰犬之贡,远及于四夷。或时教习之处,道路遥远,侵晨而出,入夜方还。以驰骋为欢,莫虑不虞之变,事之不测,其可救乎?此其渐不克终七也。
kǒng zǐ yuē:" jūn shǐ chén yǐ lǐ, chén shì jūn yǐ zhōng." rán zé jūn zhī dài chén, yì bù kě báo. bì xià chū jiàn dà wèi, jìng yǐ jiē xià, jūn ēn xià liú, chén qíng shàng dá, xián sī jié lì, xīn wú suǒ yǐn. qǐng nián yǐ lái, duō suǒ hū lüè. huò wài guān chōng shǐ, zòu shì rù cháo, sī dǔ quē tíng, jiāng chén suǒ jiàn, yù yán zé yán sè bù jiē, yù qǐng yòu ēn lǐ bù jiā, jiān yīn suǒ duǎn, jí qí xì guò, suī yǒu cōng biàn zhī lüè, mò néng shēn qí zhōng kuǎn. ér wàng shàng xià tóng xīn, jūn chén jiāo tài, bù yì nán hū? cǐ qí jiàn bù kè zhōng bā yě.
孔子曰:“君使臣以礼,臣事君以忠。”然则君之待臣,义不可薄。陛下初践大位,敬以接下,君恩下流,臣情上达,咸思竭力,心无所隐。顷年以来,多所忽略。或外官充使,奏事入朝,思睹阙庭,将陈所见,欲言则颜色不接,欲请又恩礼不加,间因所短,诘其细过,虽有聪辩之略,莫能申其忠款。而望上下同心,君臣交泰,不亦难乎?此其渐不克终八也。
" ào bù kě zhǎng, yù bù kě zòng, lè bù kě jí, zhì bù kě mǎn." sì zhě, qián wáng suǒ yǐ zhì fú, tōng xián yǐ wéi shēn jiè. bì xià zhēn guān zhī chū, zī zī bù dài, qū jǐ cóng rén, héng ruò bù zú. qǐng nián yǐ lái, wēi yǒu jīn fàng, shì gōng yè zhī dà, yì miè qián wáng, fù shèng zhì zhī míng, xīn qīng dāng dài, cǐ ào zhī zhǎng yě. yù yǒu suǒ wéi, jiē qǔ suì yì, zòng huò yì qíng cóng jiàn, zhōng shì bù néng wàng huái, cǐ yù zhī zòng yě. zhì zài xī yóu, qíng wú yàn juàn, suī wèi quán fáng zhèng shì, bù fù zhuān xīn zhì dào, cǐ lè jiāng jí yě. lǜ tǔ yì ān, sì yí kuǎn fú, réng yuǎn láo shì mǎ, wèn zuì xiá yì, cǐ zhì jiāng mǎn yě. qīn xiá zhě ā zhǐ ér bù kěn yán, shū yuǎn zhě wèi wēi ér mò gǎn jiàn, jī ér bù yǐ, jiāng kuī shèng dé. cǐ qí jiàn bù kè zhōng jiǔ yě.
“傲不可长,欲不可纵,乐不可极,志不可满。”四者,前王所以致福,通贤以为深诫。陛下贞观之初,孜孜不怠,屈己从人,恒若不足。顷年以来,微有矜放,恃功业之大,意蔑前王,负圣智之明,心轻当代,此傲之长也。欲有所为,皆取遂意,纵或抑情从谏,终是不能忘怀,此欲之纵也。志在嬉游,情无厌倦,虽未全妨政事,不复专心治道,此乐将极也。率土乂安,四夷款服,仍远劳士马,问罪遐裔,此志将满也。亲狎者阿旨而不肯言,疏远者畏威而莫敢谏,积而不已,将亏圣德。此其渐不克终九也。
xī táo táng chéng tāng zhī shí, fēi wú zāi huàn, ér chēng qí shèng dé zhě, yǐ qí yǒu shǐ yǒu zhōng, wú wéi wú yù, yù zāi zé jí qí yōu qín, shí ān zé bù jiāo bù yì gù yě. zhēn guān zhī chū, pín nián shuāng hàn, jī nèi hù kǒu bìng jiù guān wài, xié fù lǎo yòu, lái wǎng shù nián, céng wú yī hù táo wáng yī rén yuàn kǔ, cǐ chéng yóu shí bì xià jīn yù zhī huái, suǒ yǐ zhì sǐ wú xié èr. qǐng nián yǐ lái, pí yú yáo yì, guān zhōng zhī rén, láo bì yóu shén. zá jiàng zhī tú, xià rì xī liú hé gù zhèng bīng zhī bèi, shàng fān duō bié qū shǐ. hé shì zhī wù bù jué yú xiāng lǘ, dì sòng zhī fū xiāng jì yú dào lù. jì yǒu suǒ bì, yì wèi jīng rǎo, tuō yīn shuǐ hàn, gǔ mài bù shōu, kǒng bǎi xìng zhī xīn, bù néng rú qián rì zhī níng tiē. cǐ qí jiàn bù kè zhōng shí yě.
昔陶唐、成汤之时,非无灾患,而称其圣德者,以其有始有终,无为无欲,遇灾则极其忧勤,时安则不骄不逸故也。贞观之初,频年霜旱,畿内户口并就关外,携负老幼,来往数年,曾无一户逃亡、一人怨苦,此诚由识陛下矜育之怀,所以至死无携贰。顷年已来,疲于徭役,关中之人,劳弊尤甚。杂匠之徒,下日悉留和雇;正兵之辈,上番多别驱使。和市之物不绝于乡闾,递送之夫相继于道路。既有所弊,易为惊扰,脱因水旱,谷麦不收,恐百姓之心,不能如前日之宁帖。此其渐不克终十也。
chén wén" huò fú wú mén, wéi rén suǒ zhào."" rén wú xìn yān, yāo bù wàng zuò." fú wéi bì xià tǒng tiān yù yǔ shí yǒu sān nián, dào qià huán zhōng, wēi jiā hǎi wài, nián gǔ fēng rěn, lǐ jiào yù xìng, bǐ wū yù yú kě fēng, shū sù tóng yú shuǐ huǒ. jì hū jīn suì, tiān zāi liú xíng. yán qì zhì hàn, nǎi yuǎn bèi yú jùn guó xiōng chǒu zuò niè, hū jìn qǐ yú gǔ xià. fū tiān hé yán zāi? chuí xiàng shì jiè, sī chéng bì xià jīng jù zhī chén, yōu qín zhī rì yě. ruò jiàn jiè ér jù, zé shàn ér cóng, tóng zhōu wén zhī xiǎo xīn, zhuī yīn tāng zhī zuì jǐ, qián wáng suǒ yǐ zhì lǐ zhě, qín ér xíng zhī, jīn shí suǒ yǐ bài dé zhě, sī ér gǎi zhī, yǔ wù gēng xīn, yì rén shì tīng, zé bǎo zuò wú jiāng, pǔ tiān xìng shèn, hé huò bài zhī yǒu hū? rán zé shè jì ān wēi, guó jiā zhì luàn, zài yú yī rén ér yǐ. dāng jīn tài píng zhī jī, jì chóng jí tiān zhī jùn jiǔ rèn zhī jī, yóu kuī yī kuì zhī gōng. qiān zǎi xiū qī, shí nán zài dé, míng zhǔ kě wèi ér bù wéi, wēi chén suǒ yǐ yù jié ér cháng tàn zhě yě.
臣闻“祸福无门,唯人所召。”“人无衅焉,妖不妄作。”伏惟陛下统天御宇十有三年,道洽寰中,威加海外,年谷丰稔,礼教聿兴,比屋喻于可封,菽粟同于水火。暨乎今岁,天灾流行。炎气致旱,乃远被于郡国;凶丑作孽,忽近起于毂下。夫天何言哉?垂象示诫,斯诚陛下惊惧之辰,忧勤之日也。若见诫而惧,择善而从,同周文之小心,追殷汤之罪己,前王所以致礼者,勤而行之,今时所以败德者,思而改之,与物更新,易人视听,则宝祚无疆,普天幸甚,何祸败之有乎?然则社稷安危,国家治乱,在于一人而已。当今太平之基,既崇极天之峻;九仞之积,犹亏一篑之功。千载休期,时难再得,明主可为而不为,微臣所以郁结而长叹者也。
chén chéng yú bǐ, bù dá shì jī, lüè jǔ suǒ jiàn shí tiáo, zhé yǐ shàng wén shèng tīng. fú yuàn bì xià cǎi chén kuáng gǔ zhī yán, cān yǐ chú ráo zhī yì, jì qiān lǜ yī de, gǔn zhí yǒu bǔ, zé sǐ rì shēng nián, gān cóng fǔ yuè.
臣诚愚鄙,不达事机,略举所见十条,辄以上闻圣听。伏愿陛下采臣狂瞽之言,参以刍荛之议,冀千虑一得,衮职有补,则死日生年,甘从斧钺。
shū zòu, tài zōng wèi zhēng yuē:" rén chén shì zhǔ, shùn zhǐ shén yì, wǔ qíng yóu nán. gōng zuò zhèn ěr mù gǔ gōng, cháng lùn sī xiàn nà. zhèn jīn wén guò néng gǎi, shù jī kè zhōng shàn shì. ruò wéi cǐ yán, gèng hé yán yǔ gōng xiāng jiàn? fù yù hé fāng yǐ lǐ tiān xià? zì dé gōng shū, fǎn fù yán xún, shēn jué cí qiáng lǐ zhí, suì liè wéi píng zhàng, zhāo xī zhān yǎng. yòu xún fù shǐ sī, jì qiān zǎi zhī xià shí jūn chén zhī yì." nǎi cì zhēng huáng jīn shí jīn, jiù mǎ èr pǐ.
疏奏,太宗谓征曰:“人臣事主,顺旨甚易,忤情尤难。公作朕耳目股肱,常论思献纳。朕今闻过能改,庶几克终善事。若违此言,更何颜与公相见?复欲何方以理天下?自得公疏,反复研寻,深觉词强理直,遂列为屏障,朝夕瞻仰。又寻付史司,冀千载之下识君臣之义。”乃赐征黄金十斤,厩马二匹。
zhēn guān shí sì nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" píng dìng tiān xià, zhèn suī yǒu qí shì, shǒu zhī shī tú, gōng yè yì fù nán bǎo. qín shǐ huáng chū yì píng liù guó, jù yǒu sì hǎi, jí mò nián bù néng shàn shǒu, shí kě wèi jiè. gōng děng yí niàn gōng wàng sī, zé róng míng gāo wèi, kě yǐ kè zhōng qí měi." wèi zhēng duì yuē:" chén wén zhī, zhàn shèng yì, shǒu shèng nán. bì xià shēn sī yuǎn lǜ, ān bù wàng wēi, gōng yè jì zhāng, dé jiào fù qià, héng yǐ cǐ wéi zhèng, zōng shè wú yóu qīng bài yǐ."
贞观十四年,太宗谓侍臣曰:“平定天下,朕虽有其事,守之失图,功业亦复难保。秦始皇初亦平六国,据有四海,及末年不能善守,实可为诫。公等宜念公忘私,则荣名高位,可以克终其美。”魏征对曰:“臣闻之,战胜易,守胜难。陛下深思远虑,安不忘危,功业既彰,德教复洽,恒以此为政,宗社无由倾败矣。”
zhēn guān shí liù nián, tài zōng wèn wèi zhēng yuē:" guān jìn gǔ dì wáng yǒu chuán wèi shí dài zhě, yǒu yī dài liǎng dài zhě, yì yǒu shēn dé shēn shī zhě. zhèn suǒ yǐ cháng huái yōu jù, huò kǒng fǔ yǎng shēng mín bù dé qí suǒ, huò kǒng xīn shēng jiāo yì, xǐ nù guò dù. rán bù zì zhī, qīng kě wèi zhèn yán zhī, dāng yǐ wéi kǎi zé." zhēng duì yuē:" shì yù xǐ nù zhī qíng, xián yú jiē tóng. xián zhě néng jié zhī, bù shǐ guò dù, yú zhě zòng zhī, duō zhì shī suǒ. bì xià shèng dé xuán yuǎn, jū ān sī wēi, fú yuàn bì xià cháng néng zì zhì, yǐ bǎo kè zhōng zhī měi, zé wàn dài yǒng lài."
贞观十六年,太宗问魏征曰:“观近古帝王有传位十代者,有一代两代者,亦有身得身失者。朕所以常怀忧惧,或恐抚养生民不得其所,或恐心生骄逸,喜怒过度。然不自知,卿可为朕言之,当以为楷则。”征对曰:“嗜欲喜怒之情,贤愚皆同。贤者能节之,不使过度,愚者纵之,多至失所。陛下圣德玄远,居安思危,伏愿陛下常能自制,以保克终之美,则万代永赖。”