zhēn guān liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē: zhèn cǐ jiàn zhòng yì yǐ xiáng ruì wèi měi shì, pín yǒu biǎo hè qìng. rú zhèn běn xīn, dàn shǐ tiān xià tài píng, jiā gěi rén zú, suī wú xiáng ruì, yì kě bǐ dé yú yáo shùn. ruò bǎi xìng bù zú, yí dí nèi qīn, zòng yǒu zhī cǎo biàn jiē qú, fèng huáng cháo yuàn yòu, yì hé yì yú jié zhòu? cháng wén shí lè shí, yǒu jùn lì rán lián lǐ mù, zhǔ bái zhì ròu chī, qǐ dé chēng wèi míng zhǔ yé? yòu suí wén dì shēn ài xiáng ruì, qiǎn mì shū jiān wáng shào zhe yì guān, zài cháo táng duì kǎo shǐ fén xiāng, dú huáng suí gǎn ruì jīng. jiù cháng jiàn chuán shuō cǐ shì, shí yǐ wèi kě xiào. fū wèi rén jūn, dāng xū zhì gōng lǐ tiān xià, yǐ dé wàn xìng zhī huān xīn. ruò yáo shùn zài shàng, bǎi xìng jìng zhī rú tiān dì, ài zhī rú fù mǔ, dòng zuò xìng shì, rén jiē lè zhī, fā hào shī lìng, rén jiē yuè zhī, cǐ shì dà xiáng ruì yě. zì cǐ hòu zhū zhōu suǒ yǒu xiáng ruì, bìng bù yòng shēn zòu.
貞觀六年,太宗謂侍臣曰:「朕此見眾議以祥瑞為美事,頻有表賀慶。如朕本心,但使天下太平,家給人足,雖無祥瑞,亦可比德於堯、舜。若百姓不足,夷狄內侵,縱有芝草遍街衢,鳳凰巢苑囿,亦何異於桀、紂?嘗聞石勒時,有郡吏燃連理木,煮白雉肉吃,豈得稱為明主耶?又隋文帝深愛祥瑞,遣秘書監王劭著衣冠,在朝堂對考使焚香,讀《皇隋感瑞經》。舊嘗見傳說此事,實以為可笑。夫為人君,當須至公理天下,以得萬姓之歡心。若堯、舜在上,百姓敬之如天地,愛之如父母,動作興事,人皆樂之,發號施令,人皆悅之,此是大祥瑞也。自此後諸州所有祥瑞,並不用申奏。」
zhēn guān bā nián, lǒng yòu shān bēng, dà shé lǚ jiàn, shān dōng jí jiāng huái duō dà shuǐ. tài zōng yǐ wèn shì chén, mì shū jiān yú shì nán duì yuē: chūn qiū shí, liáng shān bēng, jìn hóu zhào bó zōng ér wèn yān, duì yuē: guó zhǔ shān chuān, gù shān bēng chuān jié, jūn wèi zhī bù jǔ lè, xiáng fú chéng màn, zhù bì yǐ lǐ yān. liáng shān, jìn suǒ zhǔ yě. jìn hóu cóng zhī, gù dé wú hài. hàn wén dì yuán nián, qí chǔ dì èr shí jiǔ shān tóng rì bēng, shuǐ dà chū, lìng jùn guó wú lái xiàn, shī huì yú tiān xià, yuǎn jìn huān qià, yì bù wèi zāi. hòu hàn líng dì shí, qīng shé jiàn yù zuò jìn huì dì shí, dà shé zhǎng sān bǎi bù, jiàn qí dì, jīng shì rù cháo. àn shé yí zài cǎo yě, ér rù shì cháo, suǒ yǐ wèi guài ěr. jīn shé jiàn shān zé, gài shēn shān dà zé bì yǒu lóng shé, yì bù zú guài. yòu shān dōng zhī yǔ, suī zé qí cháng, rán yīn qián guò jiǔ, kǒng yǒu yuān yù, yí duàn shěng xì qiú, shù huò dāng tiān yì. qiě yāo bù shèng dé, xiū dé kě yǐ xiāo biàn. tài zōng yǐ wèi rán, yīn qiǎn shǐ zhě zhèn xù jī něi, shēn lǐ yuān sòng, duō suǒ yuán yòu.
貞觀八年,隴右山崩,大蛇屢見,山東及江、淮多大水。太宗以問侍臣,秘書監虞世南對曰:「春秋時,梁山崩,晉侯召伯宗而問焉,對曰:『國主山川,故山崩川竭,君為之不舉樂,降服乘縵,祝幣以禮焉。』粱山,晉所主也。晉侯從之,故得無害。漢文帝元年,齊、楚地二十九山同日崩,水大出,令郡國無來獻,施惠於天下,遠近歡洽,亦不為災。後漢靈帝時,青蛇見御座;晉惠帝時,大蛇長三百步,見齊地,經市入朝。按蛇宜在草野,而入市朝,所以為怪耳。今蛇見山澤,蓋深山大澤必有龍蛇,亦不足怪。又山東之雨,雖則其常,然陰潛過久,恐有冤獄,宜斷省繫囚,庶或當天意。且妖不勝德,修德可以銷變。」太宗以為然,因遣使者賑恤飢餒,申理冤訟,多所原宥。
zhēn guān bā nián, yǒu huì xīng jiàn yú nán fāng, zhǎng liù zhàng, jīng bǎi yú rì nǎi miè. tài zōng wèi shì chén yuē: tiān jiàn huì xīng, yóu zhèn zhī bù dé, zhèng yǒu kuī shī, shì hé yāo yě? yú shì nán duì yuē: xī qí jǐng gōng shí huì xīng jiàn, gōng wèn yàn zǐ. yàn zǐ duì yuē: gōng chuān chí zhǎo wèi bù shēn, qǐ tái xiè wèi bù gāo, xíng xíng fá wèi bù zhòng, shì yǐ tiān jiàn huì xīng, wèi gōng jiè ěr! jǐng gōng jù ér xiū dé, hòu shí liù rì ér xīng méi. bì xià ruò dé zhèng bù xiū, suī lín fèng shù jiàn, zhōng shì wú yì. dàn shǐ cháo wú què zhèng, bǎi xìng ān lè, suī yǒu zāi biàn, hé sǔn yú dé? yuàn bì xià wù yǐ gōng gāo gǔ rén ér zì jīn dà, wù yǐ tài píng jiàn jiǔ ér zì jiāo yì, ruò néng zhōng shǐ rú yī, huì jiàn wèi zú wèi yōu. tài zōng yuē: wú zhī lǐ guó, liáng wú jǐng gōng zhī guò. dàn zhèn nián shí bā biàn wèi jīng lún wáng yè, běi jiǎn liú wǔ zhōu, xī píng xuē jǔ, dōng qín dòu jiàn dé wáng shì chōng, èr shí sì ér tiān xià dìng, èr shí jiǔ ér jū dà wèi, sì yí xiáng fú, hǎi nèi yì ān. zì wèi gǔ lái yīng xióng bō luàn zhī zhǔ wú jiàn jí zhě, pō yǒu zì jīn zhī yì, cǐ wú zhī guò yě. shàng tiān jiàn biàn, liáng wèi shì hū? qín shǐ huáng píng liù guó, suí yáng dì fù yǒu sì hǎi, jì jiāo qiě yì, yī zhāo ér bài, wú yì hé dé zì jiāo yě? yán niàn yú cǐ, bù jué tì yān zhèn jù! wèi zhēng jìn yuē: chén wén zì gǔ dì wáng wèi yǒu wú zāi biàn zhě, dàn néng xiū dé, zāi biàn zì xiāo. bì xià yīn yǒu tiān biàn, suì néng jiè jù, fǎn fù sī liang, shēn zì kè zé, suī yǒu cǐ biàn, bì bù wèi zāi yě.
貞觀八年,有彗星見於南方,長六丈,經百餘日乃滅。太宗謂侍臣曰:「天見彗星,由朕之不德,政有虧失,是何妖也?」虞世南對曰:「昔齊景公時彗星見,公問晏子。晏子對曰:『公穿池沼畏不深,起台榭畏不高,行刑罰畏不重,是以天見彗星,為公戒耳!』景公懼而修德,後十六日而星沒。陛下若德政不修,雖麟鳳數見,終是無益。但使朝無闕政,百姓安樂,雖有災變,何損於德?願陛下勿以功高古人而自矜大,勿以太平漸久而自驕逸,若能終始如一,彗見未足為憂。」太宗曰:「吾之理國,良無景公之過。但朕年十八便為經綸王業,北剪劉武周,西平薛舉,東擒竇建德、王世充,二十四而天下定,二十九而居大位,四夷降伏,海內乂安。自謂古來英雄撥亂之主無見及者,頗有自矜之意,此吾之過也。上天見變,良為是乎?秦始皇平六國,隋煬帝富有四海,既驕且逸,一朝而敗,吾亦何得自驕也?言念於此,不覺惕焉震懼!」魏徵進曰:「臣聞自古帝王未有無災變者,但能修德,災變自銷。陛下因有天變,遂能戒懼,反覆思量,深自克責,雖有此變,必不為災也。」
zhēn guān shí yī nián, dà yǔ, gǔ shuǐ yì, chōng luò chéng mén, rù luò yáng gōng, píng dì wǔ chǐ, huǐ gōng sì shí jiǔ, suǒ piào qī bǎi yú jiā. tài zōng wèi shì chén yuē: zhèn zhī bù dé, huáng tiān jiàng zāi. jiāng yóu shì tīng fú míng, xíng fá shī dù, suì shǐ yīn yáng chuǎn miù, yǔ shuǐ guāi cháng. jīn wù zuì jǐ, zài huái yōu tì. zhèn yòu hé qíng dú gān zī wèi? kě lìng shàng shí duàn ròu liào, jìn shū shí. wén wǔ bǎi guān gè shàng fēng shì, jí yán dé shī. zhōng shū shì láng cén wén běn shàng fēng shì yuē:
貞觀十一年,大雨,谷水溢,沖洛城門,入洛陽宮,平地五尺,毀宮寺十九,所漂七百餘家。太宗謂侍臣曰:「朕之不德,皇天降災。將由視聽弗明,刑罰失度,遂使陰陽舛謬,雨水乖常。矜物罪己,載懷憂惕。朕又何情獨甘滋味?可令尚食斷肉料,進蔬食。文武百官各上封事,極言得失。」中書侍郎岑文本上封事曰:
chén wén kāi bō luàn zhī yè, qí gōng jì nán shǒu yǐ chéng zhī jī, qí dào bù yì. gù jū ān sī wēi, suǒ yǐ dìng qí yè yě yǒu shǐ yǒu zú, suǒ yǐ chóng qí jī yě. jīn suī yì zhào yì ān, fāng yú níng mì, jì chéng sàng luàn zhī hòu, yòu jiē diāo bì zhī yú, hù kǒu jiǎn sǔn shàng duō, tián chóu kěn pì yóu shǎo. fù dào zhī ēn zhe yǐ, ér chuāng yí wèi fù dé jiào zhī fēng bèi yǐ, ér zī chǎn lǚ kōng. shì yǐ gǔ rén pì zhī zhǒng shù, nián sì mián yuǎn, zé zhī yè fú shū ruò zhǒng zhī rì qiǎn, gēn běn wèi gù, suī yōng zhī yǐ hēi fén, nuǎn zhī yǐ chūn rì, yī rén yáo zhī, bì zhì kū gǎo. jīn zhī bǎi xìng, pō lèi yú cǐ. cháng jiā hán yǎng, zé rì jiù zī xī zàn yǒu zhēng yì, zé suí rì diāo hào diāo hào jì shén, zé rén bù liáo shēng rén bù liáo shēng, zé yuàn qì chōng sè yuàn qì chōng sè, zé lí pàn zhī xīn shēng yǐ. gù dì shùn yuē: kě ài fēi jūn, kě wèi fēi mín. kǒng ān guó yuē: rén yǐ jūn wèi mìng, gù kě ài. jūn shī dào, rén pàn zhī, gù kě wèi. zhòng ní yuē: jūn yóu zhōu yě, rén yóu shuǐ yě. shuǐ suǒ yǐ zài zhōu, yì suǒ yǐ fù zhōu. shì yǐ gǔ zhī zhé wáng suī xiū wù xiū, rì shèn yī rì zhě, liáng wèi cǐ yě.
臣聞開撥亂之業,其功既難;守已成之基,其道不易。故居安思危,所以定其業也;有始有卒,所以崇其基也。今雖億兆乂安,方隅寧謐,既承喪亂之後,又接凋弊之餘,戶口減損尚多,田疇墾闢猶少。覆燾之恩著矣,而瘡痍未復;德教之風被矣,而資產屢空。是以古人譬之種樹,年祀綿遠,則枝葉扶疏;若種之日淺,根本未固,雖壅之以黑墳,暖之以春日,一人搖之,必致枯槁。今之百姓,頗類於此。常加含養,則日就滋息;暫有徵役,則隨日凋耗;凋耗既甚,則人不聊生;人不聊生,則怨氣充塞;怨氣充塞,則離叛之心生矣。故帝舜曰:「可愛非君,可畏非民。」孔安國曰:「人以君為命,故可愛。君失道,人叛之,故可畏。」仲尼曰:「君猶舟也,人猶水也。水所以載舟,亦所以覆舟。」是以古之哲王雖休勿休,日慎一日者,良為此也。
fú wéi bì xià lǎn gǔ jīn zhī shì, chá ān wēi zhī jī, shàng yǐ shè jì wèi zhòng, xià yǐ yì zhào zài niàn. míng xuǎn jǔ, shèn shǎng fá, jìn xián cái, tuì bù xiào. wén guò jí gǎi, cóng jiàn rú liú. wèi shàn zài yú bù yí, chū lìng qī yú bì xìn. yí shén yǎng xìng, shěng yóu tián zhī yú yún shē cóng jiǎn, jiǎn gōng yì zhī fèi. wù jìng fāng nèi, ér bù qiú pì tǔ zài gōng shǐ, ér bù wàng wǔ bèi. fán cǐ shù zhě, suī wèi guó zhī héng dào, bì xià zhī suǒ cháng xíng. chén zhī yú mèi, wéi yuàn bì xià sī ér bù dài, zé zhì dào zhī měi yǔ sān wǔ bǐ lóng, yì zài zhī zuò yǔ tiān dì zhǎng jiǔ. suī shǐ sāng gǔ wèi yāo, lóng shé zuò niè, zhì gòu yú dǐng ěr, shí yán yú jìn dì, yóu dāng zhuǎn huò wèi fú, biàn zāi wèi xiáng, kuàng yǔ shuǐ zhī huàn, yīn yáng héng lǐ, qǐ kě wèi tiān qiǎn ér xì shèng xīn zāi? chén wén gǔ rén yǒu yán: nóng fū láo ér jūn zǐ yǎng yān, yú zhě yán ér zhì zhě zé yān. zhé chén kuáng gǔ, fú dài fǔ yuè.
伏惟陛下覽古今之事,察安危之機,上以社稷為重,下以億兆在念。明選舉,慎賞罰,進賢才,退不肖。聞過即改,從諫如流。為善在於不疑,出令期於必信。頤神養性,省游畋之娛;雲奢從儉,減工役之費。務靜方內,而不求闢土;載弓矢,而不忘武備。凡此數者,雖為國之恆道,陛下之所常行。臣之愚昧,惟願陛下思而不怠,則至道之美與三、五比隆,億載之祚與天地長久。雖使桑穀為妖,龍蛇作孽,雉雊於鼎耳,石言於晉地,猶當轉禍為福,變災為祥,況雨水之患,陰陽恆理,豈可謂天譴而系聖心哉?臣聞古人有言:「農夫勞而君子養焉,愚者言而智者擇焉。」輒陳狂瞽,伏待斧鉞。
tài zōng shēn nà qí yán.
太宗深納其言。