zhēn guān yuán nián, tài zōng wèi shì chén yuē: sǐ zhě bù kě zài shēng, yòng fǎ wù zài kuān jiǎn. gǔ rén yún, yù guān zhě yù suì zhī yì, fēi jí yú rén, lì yú guān shòu gù ěr. jīn fǎ sī hé lǐ yī yù, bì qiú shēn kè, yù chéng qí kǎo kè. jīn zuò hé fǎ, de shǐ píng yǔn? jiàn yì dài fū wáng guī jìn yuē: dàn xuǎn gōng zhí liáng shàn rén, duàn yù yǔn dāng zhě, zēng zhì cì jīn, jí jiān wěi zì xī. zhào cóng zhī. tài zōng yòu yuē: gǔ zhě duàn yù, bì xùn yú sān huái jiǔ jí zhī guān, jīn sān gōng jiǔ qīng, jí qí zhí yě. zì jīn yǐ hòu, dà pì zuì jiē lìng zhōng shū mén xià sì pǐn yǐ shàng jí shàng shū jiǔ qīng yì zhī. rú cǐ, shù miǎn yuān làn. yóu shì zhì sì nián, duàn sǐ xíng, tiān xià èr shí jiǔ rén, jǐ zhì xíng cuò.
貞觀元年,太宗謂侍臣曰:「死者不可再生,用法務在寬簡。古人云,鬻棺者欲歲之疫,非疾於人,利於棺售故耳。今法司核理一獄,必求深刻,欲成其考課。今作何法,得使平允?」諫議大夫王珪進曰:「但選公直良善人,斷獄允當者,增秩賜金,即奸偽自息。」詔從之。太宗又曰:「古者斷獄,必訊於三槐、九棘之官,今三公、九卿,即其職也。自今以後,大辟罪皆令中書、門下四品以上及尚書九卿議之。如此,庶免冤濫。」由是至四年,斷死刑,天下二十九人,幾致刑措。
zhēn guān èr nián, tài zōng wèi shì chén yuē: bǐ yǒu nú gào zhǔ móu nì, cǐ jí bì fǎ, tè xū jìn duàn. jiǎ lìng yǒu móu fǎn zhě, bì bù dú chéng, zhōng jiāng yǔ rén jì zhī zhòng jì zhī shì, bì yǒu tā rén lùn zhī, qǐ jí nú gào yě? zì jīn nú gào zhǔ zhě, bù xū shòu, jǐn lìng zhǎn jué.
貞觀二年,太宗謂侍臣曰:「比有奴告主謀逆,此極弊法,特須禁斷。假令有謀反者,必不獨成,終將與人計之;眾計之事,必有他人論之,豈藉奴告也?自今奴告主者,不須受,盡令斬決。」
zhēn guān wǔ nián, zhāng yùn gǔ wèi dà lǐ chéng. xiāng zhōu rén lǐ hǎo dé sù yǒu fēng jí, yán shè yāo wàng, zhào lìng jū qí yù. yùn gǔ yán: hǎo dé diān bìng yǒu zhēng, fǎ bù dāng zuò. tài zōng xǔ jiāng kuān yòu. yùn gǔ mì bào qí zhǐ, réng yǐn yǔ bó xì. zhì shū shì yù shǐ quán wàn jì hé zòu zhī. tài zōng dà nù, lìng zhǎn yú dōng shì. jì ér huǐ zhī, wèi fáng xuán líng yuē: gōng děng shí rén zhī lù, xū yōu rén zhī yōu, shì wú jù xì, xián dāng liú yì. jīn bù wèn zé bù yán, jiàn shì dōu bù jiàn zhèng, hé suǒ fǔ bì? rú yùn gǔ shēn wèi fǎ guān, yǔ qiú bó xì, lòu xiè zhèn yán, cǐ yì zuì zhuàng shén zhòng. ruò jù cháng lǜ, wèi zhì jí xíng. zhèn dāng shí shèng nù, jí lìng chù zhì. gōng děng jìng wú yī yán, suǒ sī yòu bù fù zòu, suì jí jué zhī, qǐ shì dào lǐ. yīn zhào yuē: fán yǒu sǐ xíng, suī lìng jí jué, jiē xū wǔ fù zòu. wǔ fù zòu, zì yùn gǔ shǐ yě. yòu yuē: shǒu wén dìng zuì, huò kǒng yǒu yuān. zì jīn yǐ hòu, mén xià shěng fù, yǒu jù fǎ lìng hé sǐ ér qíng kě jīn zhě, yí lù zòu wén.
貞觀五年,張蘊古為大理丞。相州人李好德素有風疾,言涉妖妄,詔令鞠其獄。蘊古言:「好德癲病有徵,法不當坐。」太宗許將寬宥。蘊古密報其旨,仍引與博戲。治書侍御史權萬紀劾奏之。太宗大怒,令斬於東市。既而悔之,謂房玄齡曰:「公等食人之祿,須憂人之憂,事無巨細,咸當留意。今不問則不言,見事都不諫諍,何所輔弼?如蘊古身為法官,與囚博戲,漏泄朕言,此亦罪狀甚重。若據常律,未至極刑。朕當時盛怒,即令處置。公等竟無一言,所司又不覆奏,遂即決之,豈是道理。」因詔曰:「凡有死刑,雖令即決,皆須五覆奏。」五覆奏,自蘊古始也。又曰:「守文定罪,或恐有冤。自今以後,門下省覆,有據法令合死而情可矜者,宜錄奏聞。」
yùn gǔ, chū yǐ zhēn guān èr nián, zì yōu zhōu zǒng guǎn fǔ jì shì jiān zhí zhōng shū shěng, biǎo shàng dà bǎo zhēn, wén yì shén měi, kě yǐ guī jiè. qí cí yuē:
蘊古,初以貞觀二年,自幽州總管府記室兼直中書省,表上《大寶箴》,文義甚美,可以規誡。其詞曰:
jīn lái gǔ wǎng, fǔ chá yǎng guān, wéi pì zuò fú, wèi jūn shí nán. zhái pǔ tiān zhī xià, chù wáng gōng zhī shàng, rèn tǔ gòng qí suǒ yǒu, jù liáo hé qí suǒ chàng. shì gù kǒng jù zhī xīn rì chí, xié pì zhī qíng zhuǎn fàng. qǐ zhī shì qǐ hū suǒ hū, huò shēng hū wú wàng. gù yǐ shèng rén shòu mìng, zhěng nì hēng tún, guī zuì yú jǐ, tuī ēn yú mín. dà míng wú piān zhào, zhì gōng wú sī qīn. gù yǐ yī rén zhì tiān xià, bù yǐ tiān xià fèng yī rén. lǐ yǐ jìn qí shē, lè yǐ fáng qí yì. zuǒ yán ér yòu shì, chū jǐng ér rù bì. sì shí diào qí cǎn shū, sān guāng tóng qí dé shī. gù shēn wèi zhī dù, ér shēng wèi zhī lǜ. wù wèi wú zhī, jū gāo tīng bēi wù wèi hé hài, jī xiǎo chéng dà. lè bù kě jí, jí lè chéng āi yù bù kě zòng, zòng yù chéng zāi. zhuàng jiǔ zhòng yú nèi, suǒ jū bù guò róng xī bǐ hūn bù zhī, yáo qí tái ér qióng qí shì. luó bā zhēn yú qián, suǒ shí bù guò shì kǒu wéi kuáng wǎng niàn, qiū qí zāo ér chí qí jiǔ. wù nèi huāng yú sè, wù wài huāng yú qín wù guì nán dé zhī huò, wù tīng wáng guó zhī yīn. nèi huāng fá rén xìng, wài huāng dàng rén xīn nán dé zhī wù chǐ, wáng guó zhī shēng yín. wù wèi wǒ zūn ér ào xián wǔ shì, wù wèi wǒ zhì ér jù jiàn jīn jǐ. wén zhī xià hòu, jù kuì pín qǐ yì yǒu wèi dì, qiān jū bù zhǐ. ān bǐ fǎn cè, rú chūn yáng qiū lù wēi wēi dàng dàng, tuī hàn gāo dà dù. fǔ zī shù shì, rú lǚ báo lín shēn zhàn zhàn lì lì, yòng zhōu wén xiǎo xīn.
今來古往,俯察仰觀,惟闢作福,為君實難。宅普天之下,處王公之上,任土貢其所有,具僚和其所唱。是故恐懼之心日弛,邪僻之情轉放。豈知事起乎所忽,禍生乎無妄。故以聖人受命,拯溺亨屯,歸罪於己,推恩於民。大明無偏照,至公無私親。故以一人治天下,不以天下奉一人。禮以禁其奢,樂以防其佚。左言而右事,出警而入蹕。四時調其慘舒,三光同其得失。故身為之度,而聲為之律。勿謂無知,居高聽卑;勿謂何害,積小成大。樂不可極,極樂成哀;欲不可縱,縱慾成災。壯九重於內,所居不過容膝;彼昏不知,瑤其台而瓊其室。羅八珍於前,所食不過適口;惟狂罔念,丘其糟而池其酒。勿內荒於色,勿外荒於禽;勿貴難得之貨,勿聽亡國之音。內荒伐人性,外荒盪人心;難得之物侈,亡國之聲淫。勿謂我尊而傲賢侮士,勿謂我智而拒諫矜己。聞之夏後,據饋頻起;亦有魏帝,牽裾不止。安彼反側,如春陽秋露;巍巍蕩蕩,推漢高大度。撫茲庶事,如履薄臨深;戰戰慄栗,用周文小心。
shī yún: bù shí bù zhī. shū yuē: wú piān wú dǎng. yī bǐ cǐ yú xiōng yì, juān hǎo è yú xīn xiǎng. zhòng qì ér hòu jiā xíng, zhòng yuè ér hòu mìng shǎng. ruò qí qiáng ér zhì qí luàn, shēn qí qū ér zhí qí wǎng. gù yuē: rú héng rú shí, bù dìng wù yǐ shù, wù zhī xuán zhě, qīng zhòng zì jiàn rú shuǐ rú jìng, bù shì wù yǐ xíng, wù zhī jiàn zhě, yán chī zì lù. wù hún hún ér zhuó, wù jiǎo jiǎo ér qīng wù wèn wèn ér àn, wù chá chá ér míng. suī miǎn liú bì mù ér shì yú wèi xíng, suī tǒu kuàng sāi ěr ér tīng yú wú shēng. zòng xīn hū zhàn rán zhī yù, yóu shén yú zhì dào zhī jīng. kòu zhī zhě, yīng hóng xiān ér xiào xiǎng zhuó zhī zhě, suí qiǎn shēn ér jiē yíng. gù yuē: tiān zhī qīng, dì zhī níng, wáng zhī zhēn. sì shí bù yán ér dài xù, wàn wù wú wèi ér shòu chéng. qǐ zhī dì yǒu qí lì, ér tiān xià hé píng. wú wáng bō luàn, kān yǐ zhì lì rén jù qí wēi, wèi huái qí dé. wǒ huáng fǔ yùn, shàn yǐ chún fēng mín huái qí shǐ, wèi bǎo qí zhōng. yuán shù jīn jìng, qióng shén jǐn xìng. shǐ rén yǐ xīn, yīng yán yǐ xíng. bāo kuò lǐ tǐ, yì yáng cí lìng. tiān xià wèi gōng, yī rén yǒu qìng. kāi luó qǐ zhù, yuán qín mìng shī. yī rì èr rì, niàn zī zài zī. wéi rén suǒ zhào, zì tiān yòu zhī. zhēng chén sī zhí, gǎn gào qián yí.
《詩》云:「不識不知。」《書》曰:「無偏無黨。」一彼此於胸臆,捐好惡於心想。眾棄而後加刑,眾悅而後命賞。弱其強而治其亂,伸其屈而直其枉。故曰:如衡如石,不定物以數,物之懸者,輕重自見;如水如鏡,不示物以形,物之鑑者,妍蚩自露。勿渾渾而濁,勿皎皎而清;勿汶汶而暗,勿察察而明。雖冕旒蔽目而視於未形,雖黈纊塞耳而聽於無聲。縱心乎湛然之域,游神於至道之精。扣之者,應洪纖而效響;酌之者,隨淺深而皆盈。故曰:天之清,地之寧,王之貞。四時不言而代序,萬物無為而受成。豈知帝有其力,而天下和平。吾王撥亂,戡以智力;人懼其威,未懷其德。我皇撫運,扇以淳風;民懷其始,未保其終。爰術金鏡,窮神盡性。使人以心,應言以行。包括理體,抑揚辭令。天下為公,一人有慶。開羅起祝,援琴命詩。一日二日,念茲在茲。惟人所召,自天祐之。爭臣司直,敢告前疑。
tài zōng jiā zhī, cì bó sān bǎi duàn, réng shòu yǐ dà lǐ sì chéng.
太宗嘉之,賜帛三百段,仍授以大理寺丞。
zhēn guān wǔ nián, zhào yuē: zài jīng zhū sī, bǐ lái zòu jué sǐ qiú, suī yún sān fù, yī rì jí le, dōu wèi xiá shěn sī, sān zòu hé yì? zòng yǒu zhuī huǐ, yòu wú suǒ jí. zì jīn hòu, zài jīng zhū sī zòu jué sǐ qiú, yí èr rì zhōng wǔ fù zòu, tiān xià zhū zhōu sān fù zòu. yòu shǒu zhào chì yuē: bǐ lái yǒu sī duàn yù, duō jù lǜ wén, suī qíng zài kě jīn ér bù gǎn wéi fǎ, shǒu wén dìng zuì, huò kǒng yǒu yuān. zì jīn mén xià shěng fù yǒu jù fǎ hé sǐ, ér qíng zài kě jīn zhě, yí lù zhuàng zòu wén.
貞觀五年,詔曰:「在京諸司,比來奏決死囚,雖雲三覆,一日即了,都未暇審思,三奏何益?縱有追悔,又無所及。自今後,在京諸司奏決死囚,宜二日中五覆奏,天下諸州三覆奏。」又手詔敕曰:「比來有司斷獄,多據律文,雖情在可矜而不敢違法,守文定罪,惑恐有冤。自今門下省復有據法合死,而情在可矜者,宜錄狀奏聞。」
zhēn guān jiǔ nián, yán zé dào héng jūn zǒng guǎn mín zhōu dū du gāo zèng shēng, zuò wéi lǐ jìng jié dù, yòu wū gào jìng móu nì, jiǎn sǐ xǐ biān. shí yǒu shàng yán zhě yuē: zèng shēng jiù qín fǔ gōng chén, qǐng kuān qí guò. tài zōng yuē: suī shì fān dǐ jiù láo, chéng bù kě wàng. rán lǐ guó shǒu fǎ, shì xū huà yī, jīn ruò shè zhī, shǐ kāi jiǎo xìng zhī lù. qiě guó jiā jiàn yì tài yuán, yuán cóng jí zhēng zhàn yǒu gōng zhě shén zhòng, ruò zèng shēng huò miǎn, shuí bù jì yú? yǒu gōng zhī rén, jiē xū fàn fǎ. wǒ suǒ yǐ bì bù shè zhě, zhèng wèi cǐ yě.
貞觀九年,鹽澤道行軍總管、岷州都督高甑生,坐違李靖節度,又誣告靖謀逆,減死徙邊。時有上言者曰:「甑生舊秦府功臣,請寬其過。」太宗曰:「雖是藩邸舊勞,誠不可忘。然理國守法,事須畫一,今若赦之,使開僥倖之路。且國家建義太原,元從及征戰有功者甚眾,若甑生獲免,誰不覬覦?有功之人,皆須犯法。我所以必不赦者,正為此也。」
zhēn guān shí yī nián, tè jìn wèi zhēng shàng shū yuē:
貞觀十一年,特進魏徵上疏曰:
chén wén shū yuē: míng dé shèn fá, wéi xíng xù zāi! lǐ yún: wèi shàng yì shì, wèi xià yì zhī, zé xíng bù fán yǐ. shàng rén yí zé bǎi xìng huò, xià nán zhī zé jūn zhǎng láo yǐ. fū shàng yì shì, zé xià yì zhī, jūn zhǎng bù láo, bǎi xìng bù huò. gù jūn yǒu yī dé, chén wú èr xīn, shàng bō zhōng hòu zhī chéng, xià jié gǔ gōng zhī lì, rán hòu tài píng zhī jī bù zhuì, kāng zāi zhī yǒng sī qǐ. dāng jīn dào bèi huá róng, gōng gāo yǔ zhòu, wú sī bù fú, wú yuǎn bù zhēn. rán yán shàng yú jiǎn wén, zhì zài yú míng chá, xíng shǎng zhī yòng, yǒu suǒ wèi jǐn. fū xíng shǎng zhī běn, zài hu quàn shàn ér chéng è, dì wáng zhī suǒ yǐ yǔ tiān xià wèi huà yī, bù yǐ guì jiàn qīn shū ér qīng zhòng zhě yě. jīn zhī xíng shǎng, wèi bì jǐn rán. huò qū shēn zài hu hǎo è, huò qīng zhòng yóu hū xǐ nù yù xǐ zé jīn qí qíng yú fǎ zhōng, féng nù zé qiú qí zuì yú shì wài suǒ hǎo zé zuān pí chū qí máo yǔ, suǒ è zé xǐ gòu qiú qí bān hén. bān hén kě qiú, zé xíng sī làn yǐ máo yǔ kě chū, zé shǎng yīn miù yǐ. xíng làn zé xiǎo rén dào zhǎng, shǎng miù zé jūn zǐ dào xiāo. xiǎo rén zhī è bù chéng, jūn zǐ zhī shàn bù quàn, ér wàng zhì ān xíng cuò, fēi suǒ wén yě.
臣聞《書》曰:「明德慎罰」,「惟刑恤哉!」《禮》云:「為上易事,為下易知,則刑不煩矣。上人疑則百姓惑,下難知則君長勞矣。」夫上易事,則下易知,君長不勞,百姓不惑。故君有一德,臣無二心,上播忠厚之誠,下竭股肱之力,然後太平之基不墜,「康哉」之詠斯起。當今道被華戎,功高宇宙,無思不服,無遠不臻。然言尚於簡文,志在於明察,刑賞之用,有所未盡。夫刑賞之本,在乎勸善而懲惡,帝王之所以與天下為畫一,不以貴賤親疏而輕重者也。今之刑賞,未必盡然。或屈伸在乎好惡,或輕重由乎喜怒;遇喜則矜其情於法中,逢怒則求其罪於事外;所好則鑽皮出其毛羽,所惡則洗垢求其瘢痕。瘢痕可求,則刑斯濫矣;毛羽可出,則賞因謬矣。刑濫則小人道長,賞謬則君子道消。小人之惡不懲,君子之善不勸,而望治安刑措,非所聞也。
qiě fú xiá yù qīng tán, jiē dūn shàng yú kǒng lǎo wēi nù suǒ zhì, zé qǔ fǎ yú shēn hán. zhí dào ér xíng, fēi wú sān chù, wēi rén zì ān, gài yì duō yǐ. gù dào dé zhī zhǐ wèi hóng, kè bó zhī fēng yǐ shàn. fū kè bó jì shàn, zé xià shēng bǎi duān rén jìng qū shí, zé xiàn zhāng bù yī. jī zhī wáng dù, shí kuī jūn dào. xī zhōu lí shàng xià qí shǒu, chǔ guó zhī fǎ suì chà zhāng tāng qīng zhòng qí xīn, hàn cháo zhī xíng yǐ bì. yǐ rén chén zhī pō pì, yóu mò néng shēn qí qī wǎng, kuàng rén jūn zhī gāo xià, jiāng hé yǐ cuò qí shǒu zú hū? yǐ ruì shèng zhī cōng míng, wú yōu wēi ér bù zhú, qǐ shén yǒu suǒ bù dá, zhì yǒu suǒ bù tōng zāi? ān qí suǒ ān, bù yǐ xù xíng wèi niàn lè qí suǒ lè, suì wàng xiān xiào zhī biàn. huò fú xiàng yǐ, jí xiōng tóng yù, wéi rén suǒ zhào, ān kě bù sī? qǐng zhě zé fá shāo duō, wēi nù wēi lì, huò yǐ gōng zhàng bù shàn, huò yǐ yíng zuò chà wéi, huò yǐ wù bù chēng xīn, huò yǐ rén bù cóng mìng, jiē fēi zhì zhì zhī suǒ jí, shí kǒng jiāo shē zhī yōu jiàn. shì zhī guì bù yǔ jiāo qī ér jiāo zì zhì, fù bù yǔ chǐ qī ér chǐ zì lái, fēi tú yǔ yě.
且夫暇豫清談,皆敦尚於孔、老;威怒所至,則取法於申、韓。直道而行,非無三黜,危人自安,蓋亦多矣。故道德之旨未弘,刻薄之風已扇。夫刻薄既扇,則下生百端;人競趨時,則憲章不一。稽之王度,實虧君道。昔州犁上下其手,楚國之法遂差;張湯輕重其心,漢朝之刑以弊。以人臣之頗僻,猶莫能申其欺罔,況人君之高下,將何以措其手足乎?以睿聖之聰明,無幽微而不燭,豈神有所不達,智有所不通哉?安其所安,不以恤刑為念;樂其所樂,遂忘先笑之變。禍福相倚,吉凶同域,惟人所召,安可不思?頃者責罰稍多,威怒微厲,或以供帳不贍,或以營作差違,或以物不稱心,或以人不從命,皆非致治之所急,實恐驕奢之攸漸。是知「貴不與驕期而驕自至,富不與侈期而侈自來」,非徒語也。
qiě wǒ zhī suǒ dài, shí zài yǒu suí. suí shì luàn wáng zhī yuán, shèng míng zhī suǒ lín zhào. yǐ suí shì zhī fǔ cáng pì jīn rì zhī zī chǔ, yǐ suí shì zhī jiǎ bīng kuàng dāng jīn zhī shì mǎ, yǐ suí shì zhī hù kǒu xiào jīn shí zhī bǎi xìng, dù zhǎng bǐ dà, céng hé děng jí? rán suí shì yǐ fù qiáng ér sàng bài, dòng zhī yě wǒ yǐ pín qióng ér ān níng, jìng zhī yě. jìng zhī zé ān, dòng zhī zé luàn, rén jiē zhī zhī, fēi yǐn ér nán jiàn yě, fēi wēi ér nán chá yě. rán xiān dǎo píng yì zhī tú, duō zūn fù chē zhī zhé, hé zāi? zài yú ān bù sī wēi zhì bù niàn luàn cún bù lǜ wáng zhī suǒ zhì yě. xī suí shì zhī wèi luàn, zì wèi bì wú luàn suí shì zhī wèi wáng, zì wèi bì bù wáng, suǒ yǐ jiǎ bīng lǚ dòng, yáo yì bù xī. zhì yú jiāng shòu lù rǔ, jìng wèi wù qí miè wáng zhī suǒ yóu yě, kě bù āi zāi!
且我之所代,實在有隋。隋氏亂亡之源,聖明之所臨照。以隋氏之府藏譬今日之資儲,以隋氏之甲兵況當今之士馬,以隋氏之戶口校今時之百姓,度長比大,曾何等級?然隋氏以富強而喪敗,動之也;我以貧窮而安寧,靜之也。靜之則安,動之則亂,人皆知之,非隱而難見也,非微而難察也。然鮮蹈平易之途,多遵覆車之轍,何哉?在於安不思危、治不念亂、存不慮亡之所致也。昔隋氏之未亂,自謂必無亂;隋氏之未亡,自謂必不亡,所以甲兵屢動,徭役不息。至於將受戮辱,竟未悟其滅亡之所由也,可不哀哉!
fū jiàn xíng zhī měi è, bì jiù yú zhǐ shuǐ jiàn guó zhī ān wēi, bì qǔ yú wáng guó. gù shī yuē: yīn jiàn bù yuǎn, zài xià hòu zhī shì. yòu yuē: fá kē fá kē, qí zé bù yuǎn. chén yuàn dāng jīn zhī dòng jìng, bì sī suí shì yǐ wèi yīn jiàn, zé cún wáng zhī zhì luàn, kě dé ér zhī. ruò néng sī qí suǒ yǐ wēi, zé ān yǐ sī qí suǒ yǐ luàn, zé zhì yǐ sī qí suǒ yǐ wáng, zé cún yǐ. zhī cún wáng zhī suǒ zài, jié shì yù yǐ cóng rén, shěng yóu tián zhī yú, xī mí lì zhī zuò, bà bù jí zhī wù, shèn piān tīng zhī nù jìn zhōng hòu, yuǎn biàn nìng, dù yuè ěr zhī xié shuō, gān kǔ kǒu zhī zhōng yán qù yì jìn zhī rén, jiàn nán dé zhī huò, cǎi yáo shùn zhī fěi bàng, zhuī yǔ tāng zhī zuì jǐ xī shí jiā zhī chǎn, shùn bǎi xìng zhī xīn, jìn qǔ zhū shēn, shù yǐ dài wù, sī láo qiān yǐ shòu yì, bù zì mǎn yǐ zhāo sǔn yǒu dòng zé shù lèi yǐ hé, chū yán ér qiān lǐ sī yīng, chāo shàng dé yú qián zài, shù fēng shēng yú hòu kūn, cǐ shèng zhé zhī hóng guān, ér dì wáng zhī dà yè, néng shì sī bì, zài hu shèn shǒu ér yǐ.
夫鑒形之美惡,必就於止水;鑒國之安危,必取於亡國。故《詩》曰:「殷鑑不遠,在夏後之世。」又曰:「伐柯伐柯,其則不遠。」臣願當今之動靜,必思隋氏以為殷鑑,則存亡之治亂,可得而知。若能思其所以危,則安矣;思其所以亂,則治矣;思其所以亡,則存矣。知存亡之所在,節嗜欲以從人,省游畋之娛,息靡麗之作,罷不急之務,慎偏聽之怒;近忠厚,遠便佞,杜悅耳之邪說,甘苦口之忠言;去易進之人,賤難得之貨,采堯舜之誹謗,追禹湯之罪己;惜十家之產,順百姓之心,近取諸身,恕以待物,思勞謙以受益,不自滿以招損;有動則庶類以和,出言而千里斯應,超上德於前載,樹風聲於後昆,此聖哲之宏觀,而帝王之大業,能事斯畢,在乎慎守而已。
fū shǒu zhī zé yì, qǔ zhī shí nán. jì néng dé qí suǒ yǐ nán, qǐ bù néng bǎo qí suǒ yǐ yì? qí huò bǎo zhī bù gù, zé jiāo shē yín yì dòng zhī yě. shèn zhōng rú shǐ, kě bù miǎn yú! yì yuē: jūn zǐ ān bù wàng wēi, cún bù wàng wáng, zhì bù wàng luàn, shì yǐ shēn ān ér guó jiā kě bǎo yě. chéng zāi sī yán, bù kě yǐ bù shēn chá yě. fú wéi bì xià yù shàn zhī zhì, bù jiǎn yú xī shí, wén guò bì gǎi, shǎo kuī yú nǎng rì. ruò yǐ dāng jīn zhī wú shì, xíng chóu xī zhī gōng jiǎn, zé jǐn shàn jǐn měi yǐ, gù wú dé ér chēng yān.
夫守之則易,取之實難。既能得其所以難,豈不能保其所以易?其或保之不固,則驕奢淫泆動之也。慎終如始,可不勉歟!《易》曰:「君子安不忘危,存不忘亡,治不忘亂,是以身安而國家可保也。」誠哉斯言,不可以不深察也。伏惟陛下欲善之志,不減於昔時,聞過必改,少虧於曩日。若以當今之無事,行疇昔之恭儉,則盡善盡美矣,固無得而稱焉。
tài zōng shēn jiā ér nà yòng.
太宗深嘉而納用。
zhēn guān shí sì nián, dài zhōu cì shǐ jiǎ chóng yǐ suǒ bù yǒu fàn shí è zhě, bèi yù shǐ hé zòu. tài zōng wèi shì chén yuē: xī táo táng dà shèng, liǔ xià huì dà xián, qí zi dān zhū shén bù xiào, qí dì dào zhí wèi chén è. fū yǐ shèng xián zhī xùn, fù zǐ xiōng dì zhī qīn, shàng bù néng shǐ táo rǎn biàn gé, qù è cóng shàn. jīn qiǎn cì shǐ, huà bèi xià rén, xián guī shàn dào, qǐ kě de yě? ruò lìng yuán cǐ jiē bèi biǎn jiàng, huò kǒng dì xiāng yǎn bì, zuì rén sī shī. zhū zhōu yǒu fàn shí è zhě, cì shǐ bù xū cóng zuò, dàn lìng míng jiā jiū fǎng kē zuì, shù kě sù qīng jiān è.
貞觀十四年,戴州刺史賈崇以所部有犯十惡者,被御史劾奏。太宗謂侍臣曰:「昔陶唐大聖,柳下惠大賢,其子丹朱甚不肖,其弟盜跖為臣惡。夫以聖賢之訓,父子兄弟之親,尚不能使陶染變革,去惡從善。今遣刺史,化被下人,咸歸善道,豈可得也?若令緣此皆被貶降,或恐遞相掩蔽,罪人斯失。諸州有犯十惡者,刺史不須從坐,但令明加糾訪科罪,庶可肅清奸惡。」
zhēn guān shí liù nián, tài zōng wèi dà lǐ qīng sūn fú jiā yuē: fū zuò jiǎ zhě yù qí jiān, kǒng rén zhī shāng zuò jiàn zhě yù qí ruì, kǒng rén bù shāng. hé zé? gè yǒu sī cún, lì zài chēng zhí gù yě. zhèn cháng wèn fǎ guān xíng fá qīng zhòng, měi chēng fǎ wǎng kuān yú wǎng dài, réng kǒng zhǔ yù zhī sī, lì zài shā rén, wēi rén zì dá, yǐ diào shēng jià. jīn zhī suǒ yōu, zhèng zài cǐ ěr. shēn yí jìn zhǐ, wù zài kuān píng.
貞觀十六年,太宗謂大理卿孫伏伽曰:「夫作甲者欲其堅,恐人之傷;作箭者欲其銳,恐人不傷。何則?各有司存,利在稱職故也。朕常問法官刑罰輕重,每稱法網寬於往代,仍恐主獄之司,利在殺人,危人自達,以釣聲價。今之所憂,正在此耳。深宜禁止,務在寬平。」