241 hé wǔ duó cái qián hàn shí, pèi xiàn yǒu fù jiā wēng, zī èr qiān wàn. yī nán cái shù suì, shī mǔ, bié wú qīn shǔ yī nǚ bù xián. wēng bìng kùn, sī niàn kǒng qí zhēng cái, ér bì bù quán, suì hū zú rén wèi yí shū, xī yǐ cái shǔ nǚ, dàn yú yī jiàn, yún ér nián shí wǔ fù zhī. hòu yì bù yǔ. ér yì jùn sù, tài shǒu hé wǔ yīn lù nǚ jí xù, shěng qí shǒu shū, gù wèi yuàn shǐ yuē: nǚ jì qiáng liáng, xù fù tān bǐ. wèi zéi hài qí ér, yòu jì xiǎo ér zhèng dé cǐ cái bù néng quán hù, gù qiě fù nǚ yǔ xù, shí jì zhī ěr. fū jiàn, suǒ yǐ jué duàn. xiàn nián shí wǔ, zhì lì zú yǐ zì jū. dù cǐ nǚ xù bù hái qí jiàn, dāng wén zhōu xiàn, huò néng zhèng chá, dé yǐ shēn lǐ. cǐ fán yōng hé sī lǜ shēn yuǎn rú shì zāi! xī duó qí cái yǔ ér? yuē: bì nǚ è xù wēn bǎo shí nián, yì yǐ xìng yǐ. wén zhě tàn fú. jiù chū fēng sú tōng.
241、何武奪財前漢時，沛縣有富家翁，貲二千萬。一男才數歲，失母，別無親屬；一女不賢。翁病困，思念恐其爭財，兒必不全，遂呼族人為遺書，悉以財屬女，但餘一劍，雲兒年十五付之。後亦不與。兒詣郡訴，太守何武因錄女及婿，省其手書，顧謂掾史曰：「女既強梁，婿復貪鄙。畏賊害其兒，又計小兒正得此財不能全護，故且付女與婿，實寄之耳。夫劍，所以決斷。限年十五，智力足以自居。度此女婿不還其劍，當聞州縣，或能證察，得以伸理。此凡庸何思慮深遠如是哉！」悉奪其財與兒？曰：「弊女惡婿溫飽十年，亦已幸矣。」聞者嘆服。舊出風俗通。

àn: zhāng yǒng shàng shū, zhī háng zhōu. xiān yǒu fù mín, bìng jiāng sǐ, zi fāng sān suì, nǎi mìng xù zhǔ qí zī, ér yǔ xù yí shū yún: tā rì yù fēn cái, jí yǐ shí zhī sān yǔ zi, qī yǔ xù. zi shí zhǎng lì, yǐ cái wèi sòng, xù chí shū yì fǔ, qǐng rú yuán yuē. yǒng yuè zhī, yǐ jiǔ lèi dì yuē: rǔ zhī fù wēng, zhì rén yě. shí yǐ zi yòu, gù cǐ zhǔ rǔ, bù rán zi sǐ rǔ shǒu yǐ. nǎi mìng yǐ qí cái sān fēn yǔ xù, qī fēn yǔ zi, jiē qì xiè ér qù. jiàn lǐ tián yú bù suǒ zhuàn zhōng dìng gōng yǔ lù.
按：張詠尚書，知杭州。先有富民，病將死，子方三歲，乃命婿主其貲，而與婿遺書云：「他日欲分財，即以十之三與子，七與婿。」子時長立，以財為訟，婿持書詣府，請如元約。詠閱之，以酒酹地曰：「汝之婦翁，智人也。時以子幼，故此囑汝，不然子死汝手矣。」乃命以其財三分與婿，七分與子，皆泣謝而去。見李畋虞部所撰忠定公語錄。

cǐ zhèng lèi hé wǔ shì yě. fū suǒ wèi yán míng zhě, jǐn chí fǎ lǐ, shēn chá rén qíng yě. xī duó yǔ ér, cǐ zhī wèi fǎ lǐ sān fēn yǔ xù, cǐ zhī wèi rén qíng. wǔ yǐ yán duàn zhě, xù bù rú yuē yǔ ér jiàn yě yǒng zhī míng duàn zhě, xù qǐng rú yuē yǔ ér cái yě. suī xiǎo yì ér dà tóng, shì jiē yán míng zhī zhèng yě.
此正類何武事也。夫所謂嚴明者，謹持法理，深察人情也。悉奪與兒，此之謂法理；三分與婿，此之謂人情。武以嚴斷者，婿不如約與兒劍也；詠之明斷者，婿請如約與兒財也。雖小異而大同，是皆嚴明之政也。

242 zhōng lí yì bì tián hòu hàn zhōng lí yì, wèi huì jī běi bù dū yóu. yǒu wū chéng nán zǐ sūn cháng, yǔ dì bìng fēn jū, gè dé tián sì shí qǐng. bìng sǐ, suì jī, cháng shāo yǐ mǐ sù gěi bìng qī zǐ, zhé zhuī jì zhí zuò quàn, méi qǔ qí tián. bìng ér zhǎng dà, sòng cháng. yuàn shǐ jiē yán: bìng ér zāo è, lài cháng shēng hé, zhǎng dà chéng rén, ér gèng zhēng sòng, fēi shùn xùn yě. yì dú yì yuē: cháng shēn wèi bó fù, dāng fǔ gū ruò, ér shāo yǐ shēng hé, quàn qǔ qí tián, huái xié jiān zhà, tān lì wàng yì. qǐng duó qí tián, bì bìng qī zǐ. zhòng yì wèi yǔn. jiàn tōng diǎn. bù zháo chū chù. jiù jí bù zài.
242、鍾離意畀田後漢鍾離意，為會稽北部督郵。有烏程男子孫常，與弟並分居，各得田四十頃。並死，歲飢，常稍以米粟給並妻子，輒追計直作券，沒取其田。並兒長大，訟常。掾史皆言：「並兒遭餓，賴常升合，長大成人，而更爭訟，非順遜也。」意獨議曰：「常身為伯父，當撫孤弱，而稍以升合，券取其田，懷挾奸詐，貪利忘義。請奪其田，畀並妻子。」眾議為允。見通典。不着出處。舊集不載。

àn: tīng yù zhě, huò cóng qí qíng, huò cóng qí cí. fū cháng qǔ bìng qī zǐ tián, gù yǒu cí yǐ, nài qí huái xié jiān zhà, tān lì wàng yì zhī qíng hé? yì dú yǐ qíng zé cháng, shì bù cóng qí cí, ér cóng qí qíng yě, kě bù wèi zhī yán míng hū!
按：聽獄者，或從其情，或從其辭。夫常取並妻子田，固有辭矣，奈其懷挾奸詐，貪利忘義之情何？意獨以情責常，是不從其辭，而從其情也，可不謂之嚴明乎！

243 chén jiǎo lùn jué wèi chén jiǎo wèi wèi jùn tài shǒu shí, xì qiú qiān shù, yǒu zhì lì nián. jiǎo yǐ wèi zhōu yǒu sān diǎn zhī zhì, hàn yuē sān zhāng zhī fǎ, jīn xī qīng zhòng zhī lǐ, ér hū jiǔ xì zhī huàn, kě wèi móu yǐ. zì lǎn zuì zhuàng, yī shí lùn jué. chū wèi zhì běn chuán. jiù jí bù zài.
243、陳矯論決魏陳矯為魏郡太守時，繫囚千數，有至歷年。矯以為周有三典之制，漢約三章之法，今惜輕重之理，而忽久系之患，可謂繆矣。自覽罪狀，一時論決。出魏志本傳。舊集不載。

àn: cǐ gài zuì zhuàng yǐ dìng, ér qīng zhòng yǒu yí, lì bù gǎn jué zhě yě. shǐ yǒu zuì bù lùn, wú zuì jiǔ xì, zì gǔ yǐ wèi huàn yǐ. rán jū wén zhī lì, měi měi rú cǐ, móu kě zhī yě. yì yuē: jūn zǐ yǐ míng shèn yòng xíng, ér bù liú yù. jiǎo zì lǎn zuì zhuàng, suǒ wèi míng shèn yě yī shí lùn jué, suǒ wèi bù liú yù yě. ruò zuì zhuàng wèi dìng zhě, lǜ yǒu yuān wū, lǐ dāng kǎo hé, qǐ kě qǔ kuài yī shí yé? jūn zǐ yú cǐ yí jǐn xīn yān.
按：此蓋罪狀已定，而輕重有疑，吏不敢決者也。使有罪不論，無罪久系，自古以為患矣。然拘文之吏，每每如此，繆可知也。易曰：「君子以明慎用刑，而不留獄。」矯自覽罪狀，所謂「明慎」也；一時論決，所謂「不留獄」也。若罪狀未定者，慮有冤誣，理當考核，豈可取快一時耶？君子於此宜盡心焉。

244 wáng jìng zé biān tōu nán qí wáng jìng zé, wèi wú xìng tài shǒu. lù dé yī tōu, zhào qí qīn shǔ yú qián biān zhī, lìng tōu shēn zhǎng sǎo jiē lù. jiǔ zhī, nǎi lìng jǔ jiù tōu zì dài. zhū tōu kǒng wèi suǒ shí, jiē táo qù, jìng nèi yǐ qīng. chū nán shǐ běn chuán. jiù jí bù zài.
244、王敬則鞭偷南齊王敬則，為吳興太守。錄得一偷，召其親屬於前鞭之，令偷身長掃街路。久之，乃令舉舊偷自代。諸偷恐為所識，皆逃去，境內以清。出南史本傳。舊集不載。

àn: tōu zhī mào fǎ, chū bù wèi zuì, shè cǐ èr shì, lìng qí yàn kǔ, shù huò kě jí yě.
按：偷之冒法，初不畏罪，設此二事，令其厭苦，庶或可戢也。

245 péi xiá xǔ shǒu hòu zhōu péi xiá wèi hù bù zhōng dài fū shí, yǒu jiān lì zhǔ shǒu cāng chǔ, jī nián yǐn méi zhì qiān wàn zhě. jí xiá zài guān, lì jīng tī fā, xún rì zhī jiān, jiān dào lüè jǐn. zhuǎn gōng bù zhōng dài fū. yǒu dà sī kōng zhǎng qián wù diǎn bēi qì, huò wèn qí gù, duì yuē: suǒ zhǎng qián wù, duō yǒu fèi yòng, péi gōng qīng yán, jù zāo zuì zé. xiá wén zhī, xǔ qí zì shǒu. chū běi shǐ běn chuán. jiù jí bù zài.
245、裴俠許首後周裴俠為戶部中大夫時，有奸吏主守倉儲，積年隱沒至千萬者。及俠在官，勵精擿發，旬日之間，奸盜略盡。轉工部中大夫。有大司空掌錢物典悲泣，或問其故，對曰：「所掌錢物，多有費用，裴公清嚴，懼遭罪責。」俠聞之，許其自首。出北史本傳。舊集不載。

àn: bǐ wèi zhī jù yě, xiá zé zhì zhī cǐ yǐ zhī jù yě, xiá zé yòu zhī. qí zhì zhī zhě, kě yǐ wèi yán yǐ qí yòu zhī zhě, kě yǐ wèi míng yǐ. míng zhě wú tā, zhuó jiàn wù qíng yě.
按：彼未知懼也，俠則治之；此已知懼也，俠則宥之。其治之者，可以為嚴矣；其宥之者，可以為明矣。明者無他，灼見物情也。

246 zhào jiǒng zài hāo suí zhào jiǒng, wèi jì zhōu cì shǐ. cháng yǒu rén dào jiǒng tián zhōng hāo, wèi lì suǒ zhí. jiǒng yuē: cǐ nǎi cì shǐ bù néng xuān fēng huà, bǐ hé zuì yě. wèi yù qiǎn zhī, lìng rén zài hāo yī chē cì dào zhě, kuì chǐ guò yú zhòng xíng. jiàn běi shǐ běn chuán. jiù jí bù zài.
246、趙煚載蒿隋趙煚，為冀州刺史。嘗有人盜煚田中蒿，為吏所執。煚曰：「此乃刺史不能宣風化，彼何罪也。」慰諭遣之，令人載蒿一車賜盜者，愧恥過於重刑。見北史本傳。舊集不載。

àn: yán míng zhě bù bì lì wēi xíng yě, chá jiàn wù qíng, zhōng qí jì huì, yǒu guò yú shì cháo zhī tà zhě, jiǒng zài hāo cì dào, gài yǐ cǐ ěr. bù rán, zé bǐ jiāng wán wǔ, shàng hé kuì chǐ zāi.
按：嚴明者不必厲威刑也，察見物情，中其忌諱，有過於市朝之撻者，煚載蒿賜盜，蓋以此耳。不然，則彼將玩侮，尚何愧恥哉。

247 wáng è fén shū xiāo yí yī shì fù táng wáng è, wèi huái nán jié dù shǐ. yǒu yí nì míng shū yú qián zhě, zuǒ yòu qǔ yǐ shòu è, è nà zhī xuē zhōng. xuē zhōng xiān yǒu tā shū yǐ zá zhī, lì tuì, è tàn qǔ tā shū fén zhī, rén xìn qí nì míng shū yì fén yě. jì guī, ér shěng suǒ gào. yì rì, yǐ tā wēi shì lián suǒ gào zhě, jìn xì àn yàn yǐ jué qí zhòng, xià lì yǐ wèi shén míng. chū táng shū běn chuán. jiù jí bù zài.
247、王鍔焚書(蕭嶷一事附)唐王鍔，為淮南節度使。有遺匿名書於前者，左右取以授鍔，鍔納之靴中。靴中先有他書以雜之，吏退，鍔探取他書焚之，人信其匿名書亦焚也。既歸，而省所告。異日，以他微事連所告者，禁系按驗以譎其眾，下吏以為神明。出唐書本傳。舊集不載。

àn: nán qí yù zhāng wáng yí, bù lè wén rén guò shī, zuǒ yòu tóu shū xiāng gào, zhì xuē zhōng, jìng bù shì, qǔ fén zhī.
按：南齊豫章王嶷，不樂聞人過失，左右投書相告，置靴中，竟不視，取焚之。

è gài lè wén rén guò shī zhě, zé qí jué yě, bù ruò yí zhī zhèng yě. xī zhū bó měi qiān xǐ yì guān, suǒ dào zhé qǔ qí jué, yǐ míng shì xià wèi bù kě qī zhě, è qǐ mù qí wèi rén yú?
鍔蓋樂聞人過失者，則其譎也，不若嶷之正也。昔朱博每遷徙易官，所到輒取奇譎，以明示下為不可欺者，鍔豈慕其為人歟？

248 zhāng xī chóng pàn cái jìn zhāng xī chóng, zhèn bīn zhōu. yǒu mín yǔ guō shì wèi yì zi, zì hái tí yǐ zhì chéng rén. hòu yīn guāi lì bù shòu xùn, qiǎn zhī. guō shì fū fù xiāng jì jù sǐ, yǒu dí zǐ, yǐ zhǎng, guō shì zhū qīn jiào yì zi sòng, yún shì zhēn zǐ, yù fēn qí cái, qián hòu shù zhèng bù néng jué. xī chóng pàn yuē: fù zài yǐ lí, mǔ sǐ bù zhì. suī yún jiǎ zǐ, gū èr shí nián yǎng yù zhī ēn tǎng shì qīn ér, fàn sān qiān tiáo bèi nì zhī zuì. shén wèi shāng hài míng jiào, qǐ gǎn lǐ rèn tián yuán! qí shēng yá jǐn fù dí zǐ, suǒ yǒu sòng zhě yǔ qí péng dǎng, wěi fǎ guān yǐ lǜ dìng xíng. wén zhě jiē fú qí duàn. jiù bù zháo chū chù.
248、張希崇判財晉張希崇，鎮邠州。有民與郭氏為義子，自孩提以至成人。後因乖戾不受訓，遣之。郭氏夫婦相繼俱死，有嫡子，已長，郭氏諸親教義子訟，雲「是真子」，欲分其財，前後數政不能決。希崇判曰：「父在已離，母死不至。雖雲假子，辜二十年養育之恩；儻是親兒，犯三千條悖逆之罪。甚為傷害名教，豈敢理認田園！其生涯盡付嫡子，所有訟者與其朋黨，委法官以律定刑。」聞者皆服其斷。舊不着出處。

àn: táng zhì, xuǎn rén shì pàn sān tiáo, cí lǐ qiè dāng, jué duàn míng bái, nǎi wèi hé gé, wèi zhī bá cuì. xī chóng zhī pàn, gài běn yú cǐ, wéi qí qiè dāng míng bái, shì gù wén zhě jiē fú yě.
按：唐制，選人試判三條，辭理愜當，決斷明白，乃為合格，謂之「拔萃」。希崇之判，蓋本於此，惟其愜當明白，是故聞者皆服也。

249 zhāng qí xián jué sòng wáng yán xǐ yī shì fù zhāng qí xián chéng xiàng zài zhōng shū shí, qī lǐ yǒu zhēng fēn cái bù jūn zhě, gèng xiāng sù sòng, yòu yīn rù gōng zì lǐ yú shàng qián. gèng shí yú duàn, bù fú. qí xián yuē: cǐ fēi tái fǔ suǒ néng jué yě, chén qǐng zì zhì zhī. shàng jì xǔ, nǎi zuò xiāng fǔ, zhào sòng zhě, wèn yuē: rǔ fēi yǐ bǐ suǒ fēn cái shǎo hū? jiē yuē: rán. jí mìng gè gōng zhuàng jié shí, qiě qiǎn liǎng lì qù xǐ qí jiā, lìng jiǎ jiā rù yǐ shě, yǐ jiā rù jiǎ shě, huò cái jiē ān dǔ rú gù, wén shū zé jiāo yì zhī, sòng zhě nǎi zhǐ. míng rì zòu zhuàng, shàng dà yuè, yuē: zhèn gù zhī fēi qīng mò néng dìng yě. chū sī mǎ guāng chéng xiàng sù shuǐ jì wén.
249、張齊賢決訟(王延禧一事附)張齊賢丞相在中書時，戚里有爭分財不均者，更相訴訟，又因入宮自理於上前。更十餘斷，不服。齊賢曰：「此非台府所能決也，臣請自治之。」上既許，乃坐相府，召訟者，問曰：「汝非以彼所分財少乎？」皆曰：「然。」即命各供狀結實，且遣兩吏趣徙其家，令甲家入乙舍，乙家入甲舍，貨財皆安堵如故，文書則交易之，訟者乃止。明日奏狀，上大悅，曰：「朕固知非卿莫能定也。」出司馬光丞相涑水紀聞。

àn: céng zhào nèi hàn zhuàn wáng yán xǐ cháo yì mù zhì yún: yán xǐ rèn yuè zhōu yuán jiāng lìng shí, yǒu xiōng dì fēn cái zhě, dì ruò, suǒ de tián xià, sù bù jūn. jié qí xiōng, yuē: jūn yǐ. jí lìng èr rén yǐ suǒ de gèng qǔ zhī. xiōng sù yú zhōu, zhōu shǒu xiào yuē: cǐ zhāng yǒng shàng shū duàn yù fǎ yě. qǐ bǐ suǒ wén yì hū?
按：曾肇內翰撰王延禧朝議墓誌云：延禧任岳州沅江令時，有兄弟分財者，弟弱，所得田下，訴不均。詰其兄，曰：「均矣。」即令二人以所得更取之。兄訴於州，州守笑曰：「此張詠尚書斷獄法也。」豈彼所聞異乎？

250 yàn sù xī dòu jū zhēn qīng yī shì fù yàn sù shì láng, zhī míng zhōu. sú qīng hàn xǐ dòu. sù tuī xiān ōu zhě, suī wú shāng bì jiā yǐ zuì, hòu ōu zhě fēi zhé diē zhī tǐ, jiē dài zhī. yú shì dòu zhě wèi xī. jiàn běn chuán.
250、燕肅息斗(鞠真卿一事附)燕肅侍郎，知明州。俗輕悍喜斗。肅推先毆者，雖無傷必加以罪，後毆者非折跌支體，皆貸之。於是斗者為息。見本傳。

àn: mín zhī dòu ōu, shāng yǒu qīng zhòng, lǐ yǒu qū zhí, bù zhì qí shāng, ér zhì qí lǐ zhě, nǎi xī dòu zhī shù yě. ruò zhé diē zhī tǐ, zé lǐ suī zhí ér shāng yǐ shèn, sī bù kě dài yǐ. pì yóu dòu shā yòng rèn yǐ gù shā lùn, gài qí qíng zhòng yě.
按：民之鬥毆，傷有輕重，理有曲直，不治其傷，而治其理者，乃息斗之術也。若折跌支體，則理雖直而傷已甚，斯不可貸矣。譬猶斗殺用刃以故殺論，蓋其情重也。

shěn kuò nèi hàn shuō: jū zhēn qīng zhī rùn zhōu shí, mín yǒu dòu ōu zhě, běn zuì zhī wài, bié lìng xiān xià shǒu zhě chū qián yǐ yǔ hòu yīng zhě. xiǎo rén jìn cái, jiān bù gān shū qián yú dí rén, zhōng rì fēn zhēng, xiāng shì wú gǎn xiān xià shǒu zhě. gài wú lài zhī mín, bù wèi zhàng zé, gù shè cǐ shì yǐ zhé fú zhī, yǔ wáng jìng zé zhì yù zhī shù tóng yě. jiàn bǐ tán. jìn shí zhōu xiàn jiān gù yǒu shǐ mín shū xià quán qián zhě, rán guān zì qǔ zhī, zé bù zú yǐ chéng è, ér shì suǒ yǐ zhāo yuàn, sī shī qí běn yǐ. qǐ ruò bù zhì qí shāng, ér zhì qí lǐ zhī jiǎn yì hū?
沈括內翰說：鞠真卿知潤州時，民有鬥毆者，本罪之外，別令先下手者出錢以與後應者。小人靳財，兼不甘輸錢於敵人，終日紛爭，相視無敢先下手者。蓋無賴之民，不畏杖責，故設此事以折伏之，與王敬則治獄之術同也。見筆談。近時州縣間固有使民輸下拳錢者，然官自取之，則不足以懲惡，而適所以招怨，斯失其本矣。豈若不治其傷，而治其理之簡易乎？

251 hán jū kǎo wǎng dèng sī xián yī shì fù hán jū sī fēng, cháng tōng pàn qián zhōu. qí mín shàn sòng, huò wěi zuò yuān zhuàng, bēi fèn jiào hū, shì ruò kě xìn zhě. huì shǒu quē, jū xíng jùn shì, jiū qí fēng sú, kǎo qí wǎng zhí, xià mò néng qī, cí fú zhě zì yǐ wèi bù yuān. zhōng yú liǎng zhè zhuǎn yùn shǐ. wèi gōng qí zhī xiōng yě. jiàn yǐn zhū lóng tú suǒ zhuàn mù zhì.
251、韓琚考枉(鄧思賢一事附)韓琚司封，嘗通判虔州。其民善訟，或偽作冤狀，悲憤叫呼，似若可信者。會守缺，琚行郡事，究其風俗，考其枉直，下莫能欺，辭伏者自以為不冤。終於兩浙轉運使。魏公琦之兄也。見尹洙龍圖所撰墓誌。

àn: shěn kuò nèi hàn shuō, jiāng xī rén hǎo sòng, yǒu yī shū míng dèng sī xián, jiē sòng dié fǎ yě. qí shǐ zé jiào yǐ wǔ wén wǔ wén bù kě dé, zé qī wū yǐ qǔ zhī qī wū bù kě dé, zé qiú qí zuì yǐ jié zhī. dèng sī xián, rén míng yě. shǐ chuán cǐ shù, suì míng qí shū. cūn xiào zhōng wǎng wǎng yǐ shòu shēng tú. jiàn bǐ tán.
按：沈括內翰說，江西人好訟，有一書名鄧思賢，皆訟牒法也。其始則教以侮文；侮文不可得，則欺誣以取之；欺誣不可得，則求其罪以劫之。鄧思賢，人名也。始傳此術，遂名其書。村校中往往以授生徒。見筆談。

rán zé jū suǒ yǐ jiū qí fēng sú, kǎo qí wǎng zhí zhě, qǐ tè xià mò néng qī, gài yì rén bù kě jié. bù kě jié, suǒ yǐ wèi yán yě mò néng qī, suǒ yǐ wèi míng yě. bǐ qí cí fú zhě, zì yǐ wèi bù yuān, fēi cǐ gù yú?
然則琚所以究其風俗，考其枉直者，豈特下莫能欺，蓋亦人不可劫。不可劫，所以為嚴也；莫能欺，所以為明也。彼其辭伏者，自以為不冤，非此故歟？

252 gé yuán shū sù gé yuán láng zhōng, chū yǐ jí zhōu tài hé bù shè jí shuǐ lìng. tā rì, lìng shǐ zhì, huá lì yòu mín shù bǎi sòng tíng xià, shè biàn zhà yǐ dòng lìng, rú cǐ shù rì, lìng yàn shì, zé shì cháng zài lì yǐ. yuán zhì, lì sòng zhě liǎng wǔ xià, qǔ qí zhuàng shì, yǒu rú lì suǒ wèi zhě, shǐ zì shū suǒ sù, bù néng shū zhě lì shòu zhī. wǎng wǎng bù néng rú zhuàng, qióng zhé yuē: wǒ bù zhī wèi cǐ, nǎi mǒu lì jiào wǒ suǒ wèi yě. xī bǔ hé, zhì zhī fǎ, sòng yǐ gù shǎo, lì yì zhōng bù dé qí yì. jiàn wáng ān shí chéng xiàng suǒ zhuàn mù zhì.
252、葛源書訴葛源郎中，初以吉州太和簿攝吉水令。他日，令始至，猾吏誘民數百訟庭下，設變詐以動令，如此數日，令厭事，則事常在吏矣。源至，立訟者兩廡下，取其狀視，有如吏所為者，使自書所訴，不能書者吏受之。往往不能如狀，窮輒曰：「我不知為此，乃某吏教我所為也。」悉捕劾，致之法，訟以故少，吏亦終不得其意。見王安石丞相所撰墓誌。

àn: wèi zhèng zhě gǒu yù jí lì, wéi yán míng kě. fū mín suī hǎo sòng yě, ruò fēi lì yǔ jiāo tōng, yì yān néng dú wèi qī wū jié chí zhī jì yé? lì bù dé qí yì, zé mín sòng yí shǎo yǐ. yuán shǐ mín zì shū suǒ sù, bù néng shū zhě lì shòu zhī, nǎi jū mín qíng hé lì jiān zhī shù yě. bǐ jì jiān huá, zì dāng wèi jí. cāo shù rú cǐ, bù yì kě hū?
按：為政者苟欲戢吏，惟嚴明可。夫民雖好訟也，若非吏與交通，亦焉能獨為欺誣、劫持之計耶？吏不得其意，則民訟宜少矣。源使民自書所訴，不能書者吏受之，乃鞫民情、核吏奸之術也。彼既奸滑，自當畏戢。操術如此，不亦可乎？

253 liú chǎng bèi zhào liú chǎng shì dú zhī yǒng xìng jūn shí, dà xìng fàn wěi mào wǔ gōng lìng zuò wèi zǔ, chuān zuò mù, yǐ jǐ zǔ mǔ fù zhī, guī bì yáo yì zhě wǔ shí nián, shù fàn fǎ zhì tú liú, zhé yǐ shú miǎn, zhǎng ān rén gòng huàn kǔ zhī. rán lì mò gǎn zhì. chǎng àn qí shì, yù wèi jù ér zhào, yóu shì cí lǚ biàn, zhèng dǎi shù bǎi rén, yù lián nián bù jué. zhào qǔ fù yù shǐ tái yàn zhì, zú rú chǎng suǒ fā. jiàn běn chuán.
253、劉敞被召劉敞侍讀知永興軍時，大姓范偉冒武功令祚為祖，穿祚墓，以己祖母祔之，規避徭役者五十年，數犯法至徒、流，輒以贖免，長安人共患苦之。然吏莫敢治。敞按其事，獄未具而召，由是辭屢變，證逮數百人，獄連年不決。詔取付御史台驗治，卒如敞所發。見本傳。

àn: fàn wěi zhī héng, rén huàn kǔ zhī, rán chǎng àn qí mào yīn bì yì, zhèng dǎi shù bǎi rén, lián nián bù jué zhě hé yě? bǐ yǔ dǎng yǔ jié zhī hòu yǐ, nǎi gǎn ěr yě. zhèng dǎi zhī rén, qí dǎng yǔ yě, qǐ yì jū zāi? qiě zhǎng ān rén gòng huàn kǔ zhī, rán lì mò gǎn zhì, zé jié xiá kě zhī yě. fēi àn zhě yán míng, bù néng fā qí shì fēi jū zhě yán míng, bù néng dé qí shí. shì gù jiān mín duō xìng miǎn yě. yù cí lǚ biàn, gài yǐ cǐ yǔ?
按：范偉之橫，人患苦之，然敞按其冒蔭避役，證逮數百人，連年不決者何也？彼與黨與結之厚矣，乃敢爾也。證逮之人，其黨與也，豈易鞫哉？且長安人共患苦之，然吏莫敢治，則桀黠可知也。非按者嚴明，不能發其事；非鞫者嚴明，不能得其實。是故奸民多倖免也。獄辭屢變，蓋以此與？

254 xǔ yuán dìng é liú yàn yī shì fù xǔ yuán dài zhì, chū wèi fā yùn pàn guān, huàn guān zhōu duō xū pò dīng jū zhī shù, gài yǐ xiàn yú mù zhōng, bù kě chèng pán, gù dé wèi jiān. yuán shǒu zhì chuán chǎng, mìng yè xīn zào zhōu, zòng huǒ fén zhī, huǒ guò, qǔ qí dīng jū chèng zhī, bǐ suǒ pò cái shí fēn zhī yī, zì shì lì wèi dìng é. jiàn wèi tài dōng xuān bǐ lù.
254、許元定額(劉晏一事附)許元待制，初為發運判官，患官舟多虛破釘鞠之數，蓋以陷於木中，不可秤盤，故得為奸。元首至船場，命曳新造舟，縱火焚之，火過，取其釘鞠秤之，比所破才十分之一，自是立為定額。見魏泰東軒筆錄。

àn: yuán bù zhì xū pò zhī zuì, ér dàn lì wèi dìng é, kě yě. rán yì yì hū liú yàn yǐ. sū shì shàng shū shuō: yàn wèi jiāng huái fā yùn shǐ shí, yú yáng zhōu zào chuán, měi zhī zài mǐ yī qiān dàn, pò qián yī qiān guàn, ér shí fèi bù jí wǔ bǎi guàn, huò jī qí wǎng fèi, yàn yuē: dà guó bù kě yǐ xiǎo dào lǐ. fán suǒ chuàng zhì, xū móu jīng jiǔ. chuán chǎng zhí shì zhě fēi yī, yǒu yú shèng yī shí kě yǐ yǎng huó zhòng rén, zé sī yòng bù jiǒng, ér guān wù láo gù. yóu shì chuán chǎng rén jiē fù shàn, wǔ shí yú nián kuì yùn bù què. zhì xián tōng mò, yǒu wú yáo qīng zhě, shǐ kān yàn měi chuán hé yòng wù liào shí shù, gū gěi qí zhí, wú fù kuān shèng, ér chuán chǎng zì cǐ pò huài, kuì yùn zì cǐ què jué. yàn yán dà guó bù kě yǐ xiǎo dào lǐ, liáng kě xìn yě. jiàn dōng pō zòu yì. yuán dìng dīng jū é, wú nǎi lèi wú yáo qīng hū? suī xìng ér bù zhì bài shì, rán qí yán míng nǎi sú shì suǒ kuā, jūn zǐ suǒ bǐ, bù kě wèi hòu shì fǎ yě.
按：元不治虛破之罪，而但立為定額，可也。然亦異乎劉晏矣。蘇軾尚書說：晏為江淮發運使時，於揚州造船，每隻載米一千石，破錢一千貫，而實費不及五百貫，或譏其枉費，晏曰：「大國不可以小道理。凡所創製，須謀經久。船場執事者非一，有餘剩衣食可以養活眾人，則私用不窘，而官物牢固。」由是船場人皆富贍，五十餘年饋運不闕。至咸通末，有吳堯卿者，始勘驗每船合用物料實數，估給其直，無復寬剩，而船場自此破壞，饋運自此闕絕。晏言「大國不可以小道理」，良可信也。見東坡奏議。元定釘鞠額，無乃類吳堯卿乎？雖幸而不至敗事，然其嚴明乃俗士所夸，君子所鄙，不可為後世法也。

255 zhāng shì jí yě zhāng shì láng zhōng, chū wèi nán jiàn zhōu jiāng lè xiàn zhǔ bù. yǒu yín yě, zuò suì kè bù zú, xì zhě cháng shù shí bǎi rén. shì jí qí rén, shǐ pín fù cái lì xiāng jiān, kè suì yǒu xiàn, rén wú xì zhě. jiàn wáng ān shí chéng xiàng suǒ zhuàn mù zhì.
255、張式籍冶張式郎中，初為南劍州將樂縣主簿。有銀冶，坐歲課不足，系者常數十百人。式籍其人，使貧富財力相兼，課遂有羨，人無系者。見王安石丞相所撰墓誌。

àn: shì zhī yín yě suì kè suǒ yǐ bù zú, gài yuán yě hù huò yǒu cái ér wú lì, huò yǒu lì ér wú cái, yú shì jí qí rén, shǐ fù pín cái lì xiāng jiān, zé fù zhě bù huàn lì fá, pín zhě bù huàn cái jiǒng, kè suì yǒu xiàn, lǐ yí rán yě. xī zhī xì zhě cháng shù shí bǎi rén, jīn zé rén wú xì zhě yǐ. yán míng zhī zhèng, bù dāng rú shì hū?
按：式知銀冶歲課所以不足，蓋緣冶戶或有財而無力，或有力而無財，於是籍其人，使富貧財力相兼，則富者不患力乏，貧者不患財窘，課遂有羨，理宜然也。昔之系者常數十百人，今則人無系者矣。嚴明之政，不當如是乎？

256 sūn fǔ chōng sù sūn fǔ dài zhì wèi huá zhōu guān chá tuī guān shí, zhōu cāng sù è, lì dāng fù qián shù bǎi wàn. zhuǎn yùn shǐ lǐ hóng yǐ lì shǔ fǔ, nǎi lìng qǔ dòu sù chōng zhī, kě qì zhě shí cái yī èr, yòu shì zhī yì rán, lì suì dé chí, fù qián shù shí wàn ér yǐ. hóng yīn jiàn zhī. jiàn céng gǒng shè rén suǒ zhuàn xíng zhuàng.
256孫甫舂粟孫甫待制為華州觀察推官時，州倉粟惡，吏當負錢數百萬。轉運使李紘以吏屬甫，乃令取斗粟舂之，可棄者十才一二，又試之亦然，吏遂得弛，負錢數十萬而已。紘因薦之。見曾鞏舍人所撰行狀。

àn: yán míng zhě, fēi ruò shì sú yǐ kē wèi yán, yǐ kè wèi míng yě chí xún shì lǐ, zhào chá wù qíng zhī wèi yě. yǐ shì lǐ yán zhī, zé cāng sù suī è, bù yīng jǐn kě qì yě yǐ wù qíng yán zhī, zé fù qián shù bǎi wàn, jiāng hé yǐ cháng yé? fǔ qǔ dòu sù chōng zhī, kě qì zhě shí cái yī èr, dàn fù qián shí wàn ér yǐ, lì jì dé chí zhòng fù, guān yì huò bǎo jiù jī, shì chí xún zhào chá zhī xiào yě. kě bù wèi zhī yán míng hū?
按：嚴明者，非若世俗以苛為嚴，以刻為明也；持循事理，照察物情之謂也。以事理言之，則倉粟雖惡，不應盡可棄也；以物情言之，則負錢數百萬，將何以償耶？甫取斗粟舂之，可棄者十才一二，但負錢十萬而已，吏既得弛重負，官亦獲保舊積，是持循照察之效也。可不謂之嚴明乎？

257 zhōu hàng gāo gū běn chuán yán jià yī shì fù zhōu hàng shì láng, cháng wèi hé dōng zhuǎn yùn shǐ. zì qìng lì yǐ lái, hé dōng xíng tiě qián, mín duō dào zhù, lì yǐ jùn fǎ shéng zhī, dǐ zuì zhě rì fán, zhōng bù néng jìn. hàng nǎi mìng gāo gū tiě jià, dào zhù zhě wú lì, bù jīn zì xī. jiàn sī mǎ guāng chéng xiàng suǒ zhuàn shén dào bēi.
257周沆高估(本傳鹽價一事附)周沆侍郎，嘗為河東轉運使。自慶曆以來，河東行鐵錢，民多盜鑄，吏以峻法繩之，抵罪者日繁，終不能禁。沆乃命高估鐵價，盜鑄者無利，不禁自息。見司馬光丞相所撰神道碑。

àn: hàng zhī qìng zhōu shí, biān mín duō lán chū sài fàn qīng yán. hàng qǐng sǔn guān yán zhī jià, fàn zhě shāo shuāi. jiàn běn chuán.
按：沆知慶州時，邊民多闌出塞販青鹽。沆請損官鹽之價，犯者稍衰。見本傳。

fū huò gāo tiě gū, huò sǔn yán jià, fǎ yì ér yì tóng, jiē zhì qí běn yě. zhì qí mò zhě, suī shéng yǐ jùn fǎ, ér zhōng bù néng jìn, tú wèi kē kè ěr zhì qí běn zhě, suī chù yǐ píng fǎ, ér jiān dào zì zhǐ, qǐ fēi yán míng hū? gǒu yù yán xíng zhèng lǐ, yào wéi míng jiàn shì qíng, rán hòu zhèng bù kē bào, shì bù kè hé, ér yù sòng shěng yǐ. bǐ jí yě ér kè xiàn, chūn sù ér fù shǎo zhě, yì yóu shì yě.
夫或高鐵估，或損鹽價，法異而意同，皆治其本也。治其末者，雖繩以峻法，而終不能禁，徒為苛刻耳；治其本者，雖處以平法，而奸盜自止，豈非嚴明乎？苟欲嚴行政理，要惟明見事情，然後政不苛暴，事不刻核，而獄訟省矣。彼籍冶而課羨，春粟而負少者，亦猶是也。

258 wáng hǎn zī qiān wáng hǎn dà qīng, zhī tán zhōu. mín yǒu yǔ qí zú rén zhēng chǎn zhě, biàn ér fù sù, qián hòu shí yú nián. hǎn yī rì xī zhào lì tíng xià, wèi yuē: zhū jiā jiē lǐ fù rén, wú nǎi yàn zhuī dǎi zhī kǔ? jīn wú zhuàng zi hán jī bù néng yǐ zì cún, kuàng xī chǎn zhī quàn yǒu bù míng, yǐ gù jiǔ bù jué. rén néng shǎo zī zhī, lìng qí yuǎn qù, hòu fù hé huàn hū? jiē qì tīng hǎn mìng, zì yán fāng duì lì shí, suī yù qiú wèi cǐ, gù bù kě dé. yú shì qiān suǒ sù zhě yú páng zhōu, yù sòng wèi zhī shuāi zhǐ. jiàn wáng guī chéng xiàng suǒ zhuàn mù zhì.
258王罕資遷王罕大卿，知潭州。民有與其族人爭產者，辨而復訴，前後十餘年。罕一日悉召立庭下，謂曰：「諸家皆里富人，無乃厭追逮之苦？今無狀子寒飢不能以自存，況析產之券有不明，以故久不決。人能少資之，令其遠去，後復何患乎？」皆泣聽罕命，自言方對吏時，雖欲求為此，顧不可得。於是遷所訴者於旁州，獄訟為之衰止。見王圭丞相所撰墓誌。

àn: yán míng zhī shù, zài yú chá jiàn wù qíng, cái chù shì tǐ. bǐ zhēng chǎn zhě, kùn yú hán jī xī chǎn zhě, kǔ yú zhuī dǎi. lǐ zhī qū zhí, hé zú shēn xiào gǒu huò kě yǐ, wú bù tīng mìng. yú shì rén shǎo zī zhī, lìng qí yuǎn qù, zé xī chǎn zhě suǒ sǔn bù duō, ér miǎn zhuī dǎi zhī kǔ zhēng chǎn zhě suǒ huò bù shǎo, ér tuō hán jī zhī kùn. zhōu mín yù sòng, yì wèi shuāi zhǐ. qǐ fēi néng chá jiàn ér shàn cái chù hū? tǎng fèn qí biàn sù, jiā yǐ jùn fá, zé wù qíng bù wú suǒ shāng, ér shì tǐ yì yǒu suǒ hài, chēng wèi yán míng, sī shī zhī yǐ. ruò jūn zǐ, zé suī zhāo rán shēn chá, yì rán jué xíng, ér cóng róng zhōng lǐ, wú shāng hài yě. qǐ fēi yán míng zhī yì zhě hū?
按：嚴明之術，在於察見物情，裁處事體。彼爭產者，困於寒飢；析產者，苦於追逮。理之曲直，何足深校；苟或可已，無不聽命。於是人少資之，令其遠去，則析產者所損不多，而免追逮之苦；爭產者所獲不少，而脫寒飢之困。州民獄訟，亦為衰止。豈非能察見而善裁處乎？儻忿其辨訴，加以峻罰，則物情不無所傷，而事體亦有所害，稱為嚴明，斯失之矣。若君子，則雖昭然深察，毅然決行，而從容中理，無傷害也。豈非嚴明之懿者乎？