241 hé wǔ duó cái qián hàn shí, pèi xiàn yǒu fù jiā wēng, zī èr qiān wàn. yī nán cái shù suì, shī mǔ, bié wú qīn shǔ yī nǚ bù xián. wēng bìng kùn, sī niàn kǒng qí zhēng cái, ér bì bù quán, suì hū zú rén wéi yí shū, xī yǐ cái shǔ nǚ, dàn yú yī jiàn, yún ér nián shí wǔ fù zhī. hòu yì bù yǔ. ér yì jùn sù, tài shǒu hé wǔ yīn lù nǚ jí xù, shěng qí shǒu shū, gù wèi yuàn shǐ yuē:" nǚ jì qiáng liáng, xù fù tān bǐ. wèi zéi hài qí ér, yòu jì xiǎo ér zhèng dé cǐ cái bù néng quán hù, gù qiě fù nǚ yǔ xù, shí jì zhī ěr. fū jiàn, suǒ yǐ jué duàn. xiàn nián shí wǔ, zhì lì zú yǐ zì jū. dù cǐ nǚ xù bù hái qí jiàn, dāng wén zhōu xiàn, huò néng zhèng chá, dé yǐ shēn lǐ. cǐ fán yōng hé sī lǜ shēn yuǎn rú shì zāi!" xī duó qí cái yǔ ér? yuē:" bì nǚ è xù wēn bǎo shí nián, yì yǐ xìng yǐ." wén zhě tàn fú. jiù chū fēng sú tōng.
241、何武夺财前汉时,沛县有富家翁,赀二千万。一男才数岁,失母,别无亲属;一女不贤。翁病困,思念恐其争财,儿必不全,遂呼族人为遗书,悉以财属女,但余一剑,云儿年十五付之。后亦不与。儿诣郡诉,太守何武因录女及婿,省其手书,顾谓掾史曰:“女既强梁,婿复贪鄙。畏贼害其儿,又计小儿正得此财不能全护,故且付女与婿,实寄之耳。夫剑,所以决断。限年十五,智力足以自居。度此女婿不还其剑,当闻州县,或能证察,得以伸理。此凡庸何思虑深远如是哉!”悉夺其财与儿?曰:“弊女恶婿温饱十年,亦已幸矣。”闻者叹服。旧出风俗通。
àn: zhāng yǒng shàng shū, zhī háng zhōu. xiān yǒu fù mín, bìng jiāng sǐ, zi fāng sān suì, nǎi mìng xù zhǔ qí zī, ér yǔ xù yí shū yún:" tā rì yù fēn cái, jí yǐ shí zhī sān yǔ zi, qī yǔ xù." zǐ shí zhǎng lì, yǐ cái wèi sòng, xù chí shū yì fǔ, qǐng rú yuán yuē. yǒng yuè zhī, yǐ jiǔ lèi dì yuē:" rǔ zhī fù wēng, zhì rén yě. shí yǐ zi yòu, gù cǐ zhǔ rǔ, bù rán zi sǐ rǔ shǒu yǐ." nǎi mìng yǐ qí cái sān fēn yǔ xù, qī fēn yǔ zi, jiē qì xiè ér qù. jiàn lǐ tián yú bù suǒ zhuàn zhōng dìng gōng yǔ lù.
按:张咏尚书,知杭州。先有富民,病将死,子方三岁,乃命婿主其赀,而与婿遗书云:“他日欲分财,即以十之三与子,七与婿。”子时长立,以财为讼,婿持书诣府,请如元约。咏阅之,以酒酹地曰:“汝之妇翁,智人也。时以子幼,故此嘱汝,不然子死汝手矣。”乃命以其财三分与婿,七分与子,皆泣谢而去。见李畋虞部所撰忠定公语录。
cǐ zhèng lèi hé wǔ shì yě. fū suǒ wèi yán míng zhě, jǐn chí fǎ lǐ, shēn chá rén qíng yě. xī duó yǔ ér, cǐ zhī wèi fǎ lǐ sān fēn yǔ xù, cǐ zhī wèi rén qíng. wǔ yǐ yán duàn zhě, xù bù rú yuē yǔ ér jiàn yě yǒng zhī míng duàn zhě, xù qǐng rú yuē yǔ ér cái yě. suī xiǎo yì ér dà tóng, shì jiē yán míng zhī zhèng yě.
此正类何武事也。夫所谓严明者,谨持法理,深察人情也。悉夺与儿,此之谓法理;三分与婿,此之谓人情。武以严断者,婿不如约与儿剑也;咏之明断者,婿请如约与儿财也。虽小异而大同,是皆严明之政也。
242 zhōng lí yì bì tián hòu hàn zhōng lí yì, wèi kuài jī běi bù dū yóu. yǒu wū chéng nán zǐ sūn cháng, yǔ dì bìng fēn jū, gè dé tián sì shí qǐng. bìng sǐ, suì jī, cháng shāo yǐ mǐ sù gěi bìng qī zǐ, zhé zhuī jì zhí zuò quàn, méi qǔ qí tián. bìng ér zhǎng dà, sòng cháng. yuàn shǐ jiē yán:" bìng ér zāo è, lài cháng shēng hé, zhǎng dà chéng rén, ér gèng zhēng sòng, fēi shùn xùn yě." yì dú yì yuē:" cháng shēn wéi bó fù, dāng fǔ gū ruò, ér shāo yǐ shēng hé, quàn qǔ qí tián, huái xié jiān zhà, tān lì wàng yì. qǐng duó qí tián, bì bìng qī zǐ." zhòng yì wèi yǔn. jiàn tōng diǎn. bù zháo chū chù. jiù jí bù zài.
242、钟离意畀田后汉钟离意,为会稽北部督邮。有乌程男子孙常,与弟并分居,各得田四十顷。并死,岁饥,常稍以米粟给并妻子,辄追计直作券,没取其田。并儿长大,讼常。掾史皆言:“并儿遭饿,赖常升合,长大成人,而更争讼,非顺逊也。”意独议曰:“常身为伯父,当抚孤弱,而稍以升合,券取其田,怀挟奸诈,贪利忘义。请夺其田,畀并妻子。”众议为允。见通典。不着出处。旧集不载。
àn: tīng yù zhě, huò cóng qí qíng, huò cóng qí cí. fū cháng qǔ bìng qī zǐ tián, gù yǒu cí yǐ, nài qí huái xié jiān zhà, tān lì wàng yì zhī qíng hé? yì dú yǐ qíng zé cháng, shì bù cóng qí cí, ér cóng qí qíng yě, kě bù wèi zhī yán míng hū!
按:听狱者,或从其情,或从其辞。夫常取并妻子田,固有辞矣,奈其怀挟奸诈,贪利忘义之情何?意独以情责常,是不从其辞,而从其情也,可不谓之严明乎!
243 chén jiǎo lùn jué wèi chén jiǎo wèi wèi jùn tài shǒu shí, xì qiú qiān shù, yǒu zhì lì nián. jiǎo yǐ wéi zhōu yǒu sān diǎn zhī zhì, hàn yuē sān zhāng zhī fǎ, jīn xī qīng zhòng zhī lǐ, ér hū jiǔ xì zhī huàn, kě wèi móu yǐ. zì lǎn zuì zhuàng, yī shí lùn jué. chū wèi zhì běn chuán. jiù jí bù zài.
243、陈矫论决魏陈矫为魏郡太守时,系囚千数,有至历年。矫以为周有三典之制,汉约三章之法,今惜轻重之理,而忽久系之患,可谓缪矣。自览罪状,一时论决。出魏志本传。旧集不载。
àn: cǐ gài zuì zhuàng yǐ dìng, ér qīng zhòng yǒu yí, lì bù gǎn jué zhě yě. shǐ yǒu zuì bù lùn, wú zuì jiǔ xì, zì gǔ yǐ wéi huàn yǐ. rán jū wén zhī lì, měi měi rú cǐ, móu kě zhī yě. yì yuē:" jūn zǐ yǐ míng shèn yòng xíng, ér bù liú yù." jiǎo zì lǎn zuì zhuàng, suǒ wèi" míng shèn" yě yī shí lùn jué, suǒ wèi" bù liú yù" yě. ruò zuì zhuàng wèi dìng zhě, lǜ yǒu yuān wū, lǐ dāng kǎo hé, qǐ kě qǔ kuài yī shí yé? jūn zǐ yú cǐ yí jìn xīn yān.
按:此盖罪状已定,而轻重有疑,吏不敢决者也。使有罪不论,无罪久系,自古以为患矣。然拘文之吏,每每如此,缪可知也。易曰:“君子以明慎用刑,而不留狱。”矫自览罪状,所谓“明慎”也;一时论决,所谓“不留狱”也。若罪状未定者,虑有冤诬,理当考核,岂可取快一时耶?君子于此宜尽心焉。
244 wáng jìng zé biān tōu nán qí wáng jìng zé, wèi wú xīng tài shǒu. lù dé yī tōu, zhào qí qīn shǔ yú qián biān zhī, lìng tōu shēn cháng sǎo jiē lù. jiǔ zhī, nǎi lìng jǔ jiù tōu zì dài. zhū tōu kǒng wèi suǒ shí, jiē táo qù, jìng nèi yǐ qīng. chū nán shǐ běn chuán. jiù jí bù zài.
244、王敬则鞭偷南齐王敬则,为吴兴太守。录得一偷,召其亲属于前鞭之,令偷身长扫街路。久之,乃令举旧偷自代。诸偷恐为所识,皆逃去,境内以清。出南史本传。旧集不载。
àn: tōu zhī mào fǎ, chū bù wèi zuì, shè cǐ èr shì, lìng qí yàn kǔ, shù huò kě jí yě.
按:偷之冒法,初不畏罪,设此二事,令其厌苦,庶或可戢也。
245 péi xiá xǔ shǒu hòu zhōu péi xiá wèi hù bù zhōng dài fū shí, yǒu jiān lì zhǔ shǒu cāng chǔ, jī nián yǐn mò zhì qiān wàn zhě. jí xiá zài guān, lì jīng tī fā, xún rì zhī jiān, jiān dào lüè jǐn. zhuǎn gōng bù zhōng dài fū. yǒu dà sī kōng zhǎng qián wù diǎn bēi qì, huò wèn qí gù, duì yuē:" suǒ zhǎng qián wù, duō yǒu fèi yòng, péi gōng qīng yán, jù zāo zuì zé." xiá wén zhī, xǔ qí zì shǒu. chū běi shǐ běn chuán. jiù jí bù zài.
245、裴侠许首后周裴侠为户部中大夫时,有奸吏主守仓储,积年隐没至千万者。及侠在官,励精擿发,旬日之间,奸盗略尽。转工部中大夫。有大司空掌钱物典悲泣,或问其故,对曰:“所掌钱物,多有费用,裴公清严,惧遭罪责。”侠闻之,许其自首。出北史本传。旧集不载。
àn: bǐ wèi zhī jù yě, xiá zé zhì zhī cǐ yǐ zhī jù yě, xiá zé yòu zhī. qí zhì zhī zhě, kě yǐ wéi yán yǐ qí yòu zhī zhě, kě yǐ wéi míng yǐ. míng zhě wú tā, zhuó jiàn wù qíng yě.
按:彼未知惧也,侠则治之;此已知惧也,侠则宥之。其治之者,可以为严矣;其宥之者,可以为明矣。明者无他,灼见物情也。
246 zhào jiǒng zài hāo suí zhào jiǒng, wèi jì zhōu cì shǐ. cháng yǒu rén dào jiǒng tián zhōng hāo, wèi lì suǒ zhí. jiǒng yuē:" cǐ nǎi cì shǐ bù néng xuān fēng huà, bǐ hé zuì yě." wèi yù qiǎn zhī, lìng rén zài hāo yī chē cì dào zhě, kuì chǐ guò yú zhòng xíng. jiàn běi shǐ běn chuán. jiù jí bù zài.
246、赵煚载蒿隋赵煚,为冀州刺史。尝有人盗煚田中蒿,为吏所执。煚曰:“此乃刺史不能宣风化,彼何罪也。”慰谕遣之,令人载蒿一车赐盗者,愧耻过于重刑。见北史本传。旧集不载。
àn: yán míng zhě bù bì lì wēi xíng yě, chá jiàn wù qíng, zhōng qí jì huì, yǒu guò yú shì cháo zhī tà zhě, jiǒng zài hāo cì dào, gài yǐ cǐ ěr. bù rán, zé bǐ jiāng wán wǔ, shàng hé kuì chǐ zāi.
按:严明者不必厉威刑也,察见物情,中其忌讳,有过于市朝之挞者,煚载蒿赐盗,盖以此耳。不然,则彼将玩侮,尚何愧耻哉。
247 wáng è fén shū xiāo yí yī shì fù táng wáng è, wèi huái nán jié dù shǐ. yǒu yí nì míng shū yú qián zhě, zuǒ yòu qǔ yǐ shòu è, è nà zhī xuē zhōng. xuē zhōng xiān yǒu tā shū yǐ zá zhī, lì tuì, è tàn qǔ tā shū fén zhī, rén xìn qí nì míng shū yì fén yě. jì guī, ér shěng suǒ gào. yì rì, yǐ tā wēi shì lián suǒ gào zhě, jìn xì àn yàn yǐ jué qí zhòng, xià lì yǐ wéi shén míng. chū táng shū běn chuán. jiù jí bù zài.
247、王锷焚书(萧嶷一事附)唐王锷,为淮南节度使。有遗匿名书于前者,左右取以授锷,锷纳之靴中。靴中先有他书以杂之,吏退,锷探取他书焚之,人信其匿名书亦焚也。既归,而省所告。异日,以他微事连所告者,禁系按验以谲其众,下吏以为神明。出唐书本传。旧集不载。
àn: nán qí yù zhāng wáng yí, bù lè wén rén guò shī, zuǒ yòu tóu shū xiāng gào, zhì xuē zhōng, jìng bù shì, qǔ fén zhī.
按:南齐豫章王嶷,不乐闻人过失,左右投书相告,置靴中,竟不视,取焚之。
è gài lè wén rén guò shī zhě, zé qí jué yě, bù ruò yí zhī zhèng yě. xī zhū bó měi qiān xǐ yì guān, suǒ dào zhé qǔ qí jué, yǐ míng shì xià wèi bù kě qī zhě, è qǐ mù qí wéi rén yú?
锷盖乐闻人过失者,则其谲也,不若嶷之正也。昔朱博每迁徙易官,所到辄取奇谲,以明示下为不可欺者,锷岂慕其为人欤?
248 zhāng xī chóng pàn cái jìn zhāng xī chóng, zhèn bīn zhōu. yǒu mín yǔ guō shì wèi yì zǐ, zì hái tí yǐ zhì chéng rén. hòu yīn guāi lì bù shòu xùn, qiǎn zhī. guō shì fū fù xiāng jì jù sǐ, yǒu dí zǐ, yǐ zhǎng, guō shì zhū qīn jiào yì zǐ sòng, yún" shì zhēn zǐ", yù fēn qí cái, qián hòu shù zhèng bù néng jué. xī chóng pàn yuē:" fù zài yǐ lí, mǔ sǐ bù zhì. suī yún jiǎ zǐ, gū èr shí nián yǎng yù zhī ēn tǎng shì qīn ér, fàn sān qiān tiáo bèi nì zhī zuì. shèn wéi shāng hài míng jiào, qǐ gǎn lǐ rèn tián yuán! qí shēng yá jǐn fù dí zǐ, suǒ yǒu sòng zhě yǔ qí péng dǎng, wěi fǎ guān yǐ lǜ dìng xíng." wén zhě jiē fú qí duàn. jiù bù zháo chū chù.
248、张希崇判财晋张希崇,镇邠州。有民与郭氏为义子,自孩提以至成人。后因乖戾不受训,遣之。郭氏夫妇相继俱死,有嫡子,已长,郭氏诸亲教义子讼,云“是真子”,欲分其财,前后数政不能决。希崇判曰:“父在已离,母死不至。虽云假子,辜二十年养育之恩;傥是亲儿,犯三千条悖逆之罪。甚为伤害名教,岂敢理认田园!其生涯尽付嫡子,所有讼者与其朋党,委法官以律定刑。”闻者皆服其断。旧不着出处。
àn: táng zhì, xuǎn rén shì pàn sān tiáo, cí lǐ qiè dàng, jué duàn míng bái, nǎi wèi hé gé, wèi zhī" bá cuì". xī chóng zhī pàn, gài běn yú cǐ, wéi qí qiè dàng míng bái, shì gù wén zhě jiē fú yě.
按:唐制,选人试判三条,辞理惬当,决断明白,乃为合格,谓之“拔萃”。希崇之判,盖本于此,惟其惬当明白,是故闻者皆服也。
249 zhāng qí xián jué sòng wáng yán xǐ yī shì fù zhāng qí xián chéng xiàng zài zhōng shū shí, qī lǐ yǒu zhēng fēn cái bù jūn zhě, gèng xiāng sù sòng, yòu yīn rù gōng zì lǐ yú shàng qián. gèng shí yú duàn, bù fú. qí xián yuē:" cǐ fēi tái fǔ suǒ néng jué yě, chén qǐng zì zhì zhī." shàng jì xǔ, nǎi zuò xiāng fǔ, zhào sòng zhě, wèn yuē:" rǔ fēi yǐ bǐ suǒ fēn cái shǎo hū?" jiē yuē:" rán." jí mìng gè gòng zhuàng jiē shi, qiě qiǎn liǎng lì qù xǐ qí jiā, lìng jiǎ jiā rù yǐ shě, yǐ jiā rù jiǎ shě, huò cái jiē ān dǔ rú gù, wén shū zé jiāo yì zhī, sòng zhě nǎi zhǐ. míng rì zòu zhuàng, shàng dà yuè, yuē:" zhèn gù zhī fēi qīng mò néng dìng yě." chū sī mǎ guāng chéng xiàng sù shuǐ jì wén.
249、张齐贤决讼(王延禧一事附)张齐贤丞相在中书时,戚里有争分财不均者,更相诉讼,又因入宫自理于上前。更十余断,不服。齐贤曰:“此非台府所能决也,臣请自治之。”上既许,乃坐相府,召讼者,问曰:“汝非以彼所分财少乎?”皆曰:“然。”即命各供状结实,且遣两吏趣徙其家,令甲家入乙舍,乙家入甲舍,货财皆安堵如故,文书则交易之,讼者乃止。明日奏状,上大悦,曰:“朕固知非卿莫能定也。”出司马光丞相涑水纪闻。
àn: céng zhào nèi hàn zhuàn wáng yán xǐ cháo yì mù zhì yún: yán xǐ rèn yuè zhōu yuán jiāng lìng shí, yǒu xiōng dì fēn cái zhě, dì ruò, suǒ de tián xià, sù bù jūn. jí qí xiōng, yuē:" jūn yǐ." jí lìng èr rén yǐ suǒ de gèng qǔ zhī. xiōng sù yú zhōu, zhōu shǒu xiào yuē:" cǐ zhāng yǒng shàng shū duàn yù fǎ yě." qǐ bǐ suǒ wén yì hū?
按:曾肇内翰撰王延禧朝议墓志云:延禧任岳州沅江令时,有兄弟分财者,弟弱,所得田下,诉不均。诘其兄,曰:“均矣。”即令二人以所得更取之。兄诉于州,州守笑曰:“此张咏尚书断狱法也。”岂彼所闻异乎?
250 yàn sù xī dòu jū zhēn qīng yī shì fù yàn sù shì láng, zhī míng zhōu. sú qīng hàn xǐ dòu. sù tuī xiān ōu zhě, suī wú shāng bì jiā yǐ zuì, hòu ōu zhě fēi zhé diē zhī tǐ, jiē dài zhī. yú shì dòu zhě wèi xī. jiàn běn chuán.
250、燕肃息斗(鞠真卿一事附)燕肃侍郎,知明州。俗轻悍喜斗。肃推先殴者,虽无伤必加以罪,后殴者非折跌支体,皆贷之。于是斗者为息。见本传。
àn: mín zhī dòu ōu, shāng yǒu qīng zhòng, lǐ yǒu qū zhí, bù zhì qí shāng, ér zhì qí lǐ zhě, nǎi xī dòu zhī shù yě. ruò zhé diē zhī tǐ, zé lǐ suī zhí ér shāng yǐ shèn, sī bù kě dài yǐ. pì yóu dòu shā yòng rèn yǐ gù shā lùn, gài qí qíng zhòng yě.
按:民之斗殴,伤有轻重,理有曲直,不治其伤,而治其理者,乃息斗之术也。若折跌支体,则理虽直而伤已甚,斯不可贷矣。譬犹斗杀用刃以故杀论,盖其情重也。
shěn kuò nèi hàn shuō: jū zhēn qīng zhī rùn zhōu shí, mín yǒu dòu ōu zhě, běn zuì zhī wài, bié lìng xiān xià shǒu zhě chū qián yǐ yǔ hòu yīng zhě. xiǎo rén jìn cái, jiān bù gān shū qián yú dí rén, zhōng rì fēn zhēng, xiāng shì wú gǎn xiān xià shǒu zhě. gài wú lài zhī mín, bù wèi zhàng zé, gù shè cǐ shì yǐ zhé fú zhī, yǔ wáng jìng zé zhì yù zhī shù tóng yě. jiàn bǐ tán. jìn shí zhōu xiàn jiān gù yǒu shǐ mín shū xià quán qián zhě, rán guān zì qǔ zhī, zé bù zú yǐ chéng è, ér shì suǒ yǐ zhāo yuàn, sī shī qí běn yǐ. qǐ ruò bù zhì qí shāng, ér zhì qí lǐ zhī jiǎn yì hū?
沈括内翰说:鞠真卿知润州时,民有斗殴者,本罪之外,别令先下手者出钱以与后应者。小人靳财,兼不甘输钱于敌人,终日纷争,相视无敢先下手者。盖无赖之民,不畏杖责,故设此事以折伏之,与王敬则治狱之术同也。见笔谈。近时州县间固有使民输下拳钱者,然官自取之,则不足以惩恶,而适所以招怨,斯失其本矣。岂若不治其伤,而治其理之简易乎?
251 hán jū kǎo wǎng dèng sī xián yī shì fù hán jū sī fēng, cháng tōng pàn qián zhōu. qí mín shàn sòng, huò wěi zuò yuān zhuàng, bēi fèn jiào hū, shì ruò kě xìn zhě. huì shǒu quē, jū xíng jùn shì, jiū qí fēng sú, kǎo qí wǎng zhí, xià mò néng qī, cí fú zhě zì yǐ wéi bù yuān. zhōng yú liǎng zhè zhuǎn yùn shǐ. wèi gōng qí zhī xiōng yě. jiàn yǐn zhū lóng tú suǒ zhuàn mù zhì.
251、韩琚考枉(邓思贤一事附)韩琚司封,尝通判虔州。其民善讼,或伪作冤状,悲愤叫呼,似若可信者。会守缺,琚行郡事,究其风俗,考其枉直,下莫能欺,辞伏者自以为不冤。终于两浙转运使。魏公琦之兄也。见尹洙龙图所撰墓志。
àn: shěn kuò nèi hàn shuō, jiāng xī rén hǎo sòng, yǒu yī shū míng dèng sī xián, jiē sòng dié fǎ yě. qí shǐ zé jiào yǐ wǔ wén wǔ wén bù kě dé, zé qī wū yǐ qǔ zhī qī wū bù kě dé, zé qiú qí zuì yǐ jié zhī. dèng sī xián, rén míng yě. shǐ chuán cǐ shù, suì míng qí shū. cūn xiào zhōng wǎng wǎng yǐ shòu shēng tú. jiàn bǐ tán.
按:沈括内翰说,江西人好讼,有一书名邓思贤,皆讼牒法也。其始则教以侮文;侮文不可得,则欺诬以取之;欺诬不可得,则求其罪以劫之。邓思贤,人名也。始传此术,遂名其书。村校中往往以授生徒。见笔谈。
rán zé jū suǒ yǐ jiū qí fēng sú, kǎo qí wǎng zhí zhě, qǐ tè xià mò néng qī, gài yì rén bù kě jié. bù kě jié, suǒ yǐ wéi yán yě mò néng qī, suǒ yǐ wéi míng yě. bǐ qí cí fú zhě, zì yǐ wéi bù yuān, fēi cǐ gù yú?
然则琚所以究其风俗,考其枉直者,岂特下莫能欺,盖亦人不可劫。不可劫,所以为严也;莫能欺,所以为明也。彼其辞伏者,自以为不冤,非此故欤?
252 gé yuán shū sù gé yuán láng zhōng, chū yǐ jí zhōu tài hé bù shè jí shuǐ lìng. tā rì, lìng shǐ zhì, huá lì yòu mín shù bǎi sòng tíng xià, shè biàn zhà yǐ dòng lìng, rú cǐ shù rì, lìng yàn shì, zé shì cháng zài lì yǐ. yuán zhì, lì sòng zhě liǎng wǔ xià, qǔ qí zhuàng shì, yǒu rú lì suǒ wéi zhě, shǐ zì shū suǒ sù, bù néng shū zhě lì shòu zhī. wǎng wǎng bù néng rú zhuàng, qióng zhé yuē:" wǒ bù zhī wèi cǐ, nǎi mǒu lì jiào wǒ suǒ wéi yě." xī bǔ hé, zhì zhī fǎ, sòng yǐ gù shǎo, lì yì zhōng bù dé qí yì. jiàn wáng ān shí chéng xiàng suǒ zhuàn mù zhì.
252、葛源书诉葛源郎中,初以吉州太和簿摄吉水令。他日,令始至,猾吏诱民数百讼庭下,设变诈以动令,如此数日,令厌事,则事常在吏矣。源至,立讼者两庑下,取其状视,有如吏所为者,使自书所诉,不能书者吏受之。往往不能如状,穷辄曰:“我不知为此,乃某吏教我所为也。”悉捕劾,致之法,讼以故少,吏亦终不得其意。见王安石丞相所撰墓志。
àn: wéi zhèng zhě gǒu yù jí lì, wéi yán míng kě. fū mín suī hǎo sòng yě, ruò fēi lì yǔ jiāo tōng, yì yān néng dú wèi qī wū jié chí zhī jì yé? lì bù dé qí yì, zé mín sòng yí shǎo yǐ. yuán shǐ mín zì shū suǒ sù, bù néng shū zhě lì shòu zhī, nǎi jū mín qíng hé lì jiān zhī shù yě. bǐ jì jiān huá, zì dāng wèi jí. cāo shù rú cǐ, bù yì kě hū?
按:为政者苟欲戢吏,惟严明可。夫民虽好讼也,若非吏与交通,亦焉能独为欺诬、劫持之计耶?吏不得其意,则民讼宜少矣。源使民自书所诉,不能书者吏受之,乃鞫民情、核吏奸之术也。彼既奸滑,自当畏戢。操术如此,不亦可乎?
253 liú chǎng bèi zhào liú chǎng shì dú zhī yǒng xīng jūn shí, dà xìng fàn wěi mào wǔ gōng lìng zuò wèi zǔ, chuān zuò mù, yǐ jǐ zǔ mǔ fù zhī, guī bì yáo yì zhě wǔ shí nián, shù fàn fǎ zhì tú liú, zhé yǐ shú miǎn, cháng ān rén gòng huàn kǔ zhī. rán lì mò gǎn zhì. chǎng àn qí shì, yù wèi jù ér zhào, yóu shì cí lǚ biàn, zhèng dǎi shù bǎi rén, yù lián nián bù jué. zhào qǔ fù yù shǐ tái yàn zhì, zú rú chǎng suǒ fā. jiàn běn chuán.
253、刘敞被召刘敞侍读知永兴军时,大姓范伟冒武功令祚为祖,穿祚墓,以己祖母祔之,规避徭役者五十年,数犯法至徒、流,辄以赎免,长安人共患苦之。然吏莫敢治。敞按其事,狱未具而召,由是辞屡变,证逮数百人,狱连年不决。诏取付御史台验治,卒如敞所发。见本传。
àn: fàn wěi zhī héng, rén huàn kǔ zhī, rán chǎng àn qí mào yīn bì yì, zhèng dǎi shù bǎi rén, lián nián bù jué zhě hé yě? bǐ yǔ dǎng yǔ jié zhī hòu yǐ, nǎi gǎn ěr yě. zhèng dǎi zhī rén, qí dǎng yǔ yě, qǐ yì jū zāi? qiě cháng ān rén gòng huàn kǔ zhī, rán lì mò gǎn zhì, zé jié xiá kě zhī yě. fēi àn zhě yán míng, bù néng fā qí shì fēi jū zhě yán míng, bù néng dé qí shí. shì gù jiān mín duō xìng miǎn yě. yù cí lǚ biàn, gài yǐ cǐ yǔ?
按:范伟之横,人患苦之,然敞按其冒荫避役,证逮数百人,连年不决者何也?彼与党与结之厚矣,乃敢尔也。证逮之人,其党与也,岂易鞫哉?且长安人共患苦之,然吏莫敢治,则桀黠可知也。非按者严明,不能发其事;非鞫者严明,不能得其实。是故奸民多幸免也。狱辞屡变,盖以此与?
254 xǔ yuán dìng é liú yàn yī shì fù xǔ yuán dài zhì, chū wèi fā yùn pàn guān, huàn guān zhōu duō xū pò dīng jū zhī shù, gài yǐ xiàn yú mù zhōng, bù kě chèng pán, gù dé wèi jiān. yuán shǒu zhì chuán chǎng, mìng yè xīn zào zhōu, zòng huǒ fén zhī, huǒ guò, qǔ qí dīng jū chèng zhī, bǐ suǒ pò cái shí fēn zhī yī, zì shì lì wèi dìng é. jiàn wèi tài dōng xuān bǐ lù.
254、许元定额(刘晏一事附)许元待制,初为发运判官,患官舟多虚破钉鞠之数,盖以陷于木中,不可秤盘,故得为奸。元首至船场,命曳新造舟,纵火焚之,火过,取其钉鞠秤之,比所破才十分之一,自是立为定额。见魏泰东轩笔录。
àn: yuán bù zhì xū pò zhī zuì, ér dàn lì wèi dìng é, kě yě. rán yì yì hū liú yàn yǐ. sū shì shàng shū shuō: yàn wèi jiāng huái fā yùn shǐ shí, yú yáng zhōu zào chuán, měi zhǐ zài mǐ yī qiān dàn, pò qián yī qiān guàn, ér shí fèi bù jí wǔ bǎi guàn, huò jī qí wǎng fèi, yàn yuē:" dà guó bù kě yǐ xiǎo dào lǐ. fán suǒ chuàng zhì, xū móu jīng jiǔ. chuán chǎng zhí shì zhě fēi yī, yǒu yú shèng yī shí kě yǐ yǎng huó zhòng rén, zé sī yòng bù jiǒng, ér guān wù láo gù." yóu shì chuán chǎng rén jiē fù shàn, wǔ shí yú nián kuì yùn bù quē. zhì xián tōng mò, yǒu wú yáo qīng zhě, shǐ kān yàn měi chuán hé yòng wù liào shí shù, gū gěi qí zhí, wú fù kuān shèng, ér chuán chǎng zì cǐ pò huài, kuì yùn zì cǐ quē jué. yàn yán" dà guó bù kě yǐ xiǎo dào lǐ", liáng kě xìn yě. jiàn dōng pō zòu yì. yuán dìng dīng jū é, wú nǎi lèi wú yáo qīng hū? suī xìng ér bù zhì bài shì, rán qí yán míng nǎi sú shì suǒ kuā, jūn zǐ suǒ bǐ, bù kě wèi hòu shì fǎ yě.
按:元不治虚破之罪,而但立为定额,可也。然亦异乎刘晏矣。苏轼尚书说:晏为江淮发运使时,于扬州造船,每只载米一千石,破钱一千贯,而实费不及五百贯,或讥其枉费,晏曰:“大国不可以小道理。凡所创制,须谋经久。船场执事者非一,有余剩衣食可以养活众人,则私用不窘,而官物牢固。”由是船场人皆富赡,五十余年馈运不阙。至咸通末,有吴尧卿者,始勘验每船合用物料实数,估给其直,无复宽剩,而船场自此破坏,馈运自此阙绝。晏言“大国不可以小道理”,良可信也。见东坡奏议。元定钉鞠额,无乃类吴尧卿乎?虽幸而不至败事,然其严明乃俗士所夸,君子所鄙,不可为后世法也。
255 zhāng shì jí yě zhāng shì láng zhōng, chū wèi nán jiàn zhōu jiāng lè xiàn zhǔ bù. yǒu yín yě, zuò suì kè bù zú, xì zhě cháng shù shí bǎi rén. shì jí qí rén, shǐ pín fù cái lì xiāng jiān, kè suì yǒu xiàn, rén wú xì zhě. jiàn wáng ān shí chéng xiàng suǒ zhuàn mù zhì.
255、张式籍冶张式郎中,初为南剑州将乐县主簿。有银冶,坐岁课不足,系者常数十百人。式籍其人,使贫富财力相兼,课遂有羡,人无系者。见王安石丞相所撰墓志。
àn: shì zhī yín yě suì kè suǒ yǐ bù zú, gài yuán yě hù huò yǒu cái ér wú lì, huò yǒu lì ér wú cái, yú shì jí qí rén, shǐ fù pín cái lì xiāng jiān, zé fù zhě bù huàn lì fá, pín zhě bù huàn cái jiǒng, kè suì yǒu xiàn, lǐ yí rán yě. xī zhī xì zhě cháng shù shí bǎi rén, jīn zé rén wú xì zhě yǐ. yán míng zhī zhèng, bù dàng rú shì hū?
按:式知银冶岁课所以不足,盖缘冶户或有财而无力,或有力而无财,于是籍其人,使富贫财力相兼,则富者不患力乏,贫者不患财窘,课遂有羡,理宜然也。昔之系者常数十百人,今则人无系者矣。严明之政,不当如是乎?
256 sūn fǔ chōng sù sūn fǔ dài zhì wèi huá zhōu guān chá tuī guān shí, zhōu cāng sù è, lì dāng fù qián shù bǎi wàn. zhuǎn yùn shǐ lǐ hóng yǐ lì shǔ fǔ, nǎi lìng qǔ dòu sù chōng zhī, kě qì zhě shí cái yī èr, yòu shì zhī yì rán, lì suì dé chí, fù qián shù shí wàn ér yǐ. hóng yīn jiàn zhī. jiàn zēng gǒng shè rén suǒ zhuàn xíng zhuàng.
256孙甫舂粟孙甫待制为华州观察推官时,州仓粟恶,吏当负钱数百万。转运使李纮以吏属甫,乃令取斗粟舂之,可弃者十才一二,又试之亦然,吏遂得弛,负钱数十万而已。纮因荐之。见曾巩舍人所撰行状。
àn: yán míng zhě, fēi ruò shì sú yǐ kē wèi yán, yǐ kè wèi míng yě chí xún shì lǐ, zhào chá wù qíng zhī wèi yě. yǐ shì lǐ yán zhī, zé cāng sù suī è, bù yīng jǐn kě qì yě yǐ wù qíng yán zhī, zé fù qián shù bǎi wàn, jiāng hé yǐ cháng yé? fǔ qǔ dòu sù chōng zhī, kě qì zhě shí cái yī èr, dàn fù qián shí wàn ér yǐ, lì jì dé chí zhòng fù, guān yì huò bǎo jiù jī, shì chí xún zhào chá zhī xiào yě. kě bù wèi zhī yán míng hū?
按:严明者,非若世俗以苛为严,以刻为明也;持循事理,照察物情之谓也。以事理言之,则仓粟虽恶,不应尽可弃也;以物情言之,则负钱数百万,将何以偿耶?甫取斗粟舂之,可弃者十才一二,但负钱十万而已,吏既得弛重负,官亦获保旧积,是持循照察之效也。可不谓之严明乎?
257 zhōu hàng gāo gū běn chuán yán jià yī shì fù zhōu hàng shì láng, cháng wèi hé dōng zhuǎn yùn shǐ. zì qìng lì yǐ lái, hé dōng xíng tiě qián, mín duō dào zhù, lì yǐ jùn fǎ shéng zhī, dǐ zuì zhě rì fán, zhōng bù néng jìn. hàng nǎi mìng gāo gū tiě jià, dào zhù zhě wú lì, bù jīn zì xī. jiàn sī mǎ guāng chéng xiàng suǒ zhuàn shén dào bēi.
257周沆高估(本传盐价一事附)周沆侍郎,尝为河东转运使。自庆历以来,河东行铁钱,民多盗铸,吏以峻法绳之,抵罪者日繁,终不能禁。沆乃命高估铁价,盗铸者无利,不禁自息。见司马光丞相所撰神道碑。
àn: hàng zhī qìng zhōu shí, biān mín duō lán chū sài fàn qīng yán. hàng qǐng sǔn guān yán zhī jià, fàn zhě shāo shuāi. jiàn běn chuán.
按:沆知庆州时,边民多阑出塞贩青盐。沆请损官盐之价,犯者稍衰。见本传。
fū huò gāo tiě gū, huò sǔn yán jià, fǎ yì ér yì tóng, jiē zhì qí běn yě. zhì qí mò zhě, suī shéng yǐ jùn fǎ, ér zhōng bù néng jìn, tú wèi kē kè ěr zhì qí běn zhě, suī chù yǐ píng fǎ, ér jiān dào zì zhǐ, qǐ fēi yán míng hū? gǒu yù yán xíng zhèng lǐ, yào wéi míng jiàn shì qíng, rán hòu zhèng bù kē bào, shì bù kè hé, ér yù sòng shěng yǐ. bǐ jí yě ér kè xiàn, chūn sù ér fù shǎo zhě, yì yóu shì yě.
夫或高铁估,或损盐价,法异而意同,皆治其本也。治其末者,虽绳以峻法,而终不能禁,徒为苛刻耳;治其本者,虽处以平法,而奸盗自止,岂非严明乎?苟欲严行政理,要惟明见事情,然后政不苛暴,事不刻核,而狱讼省矣。彼籍冶而课羡,春粟而负少者,亦犹是也。
258 wáng hǎn zī qiān wáng hǎn dà qīng, zhī tán zhōu. mín yǒu yǔ qí zú rén zhēng chǎn zhě, biàn ér fù sù, qián hòu shí yú nián. hǎn yī rì xī zhào lì tíng xià, wèi yuē:" zhū jiā jiē lǐ fù rén, wú nǎi yàn zhuī dǎi zhī kǔ? jīn wú zhuàng zǐ hán jī bù néng yǐ zì cún, kuàng xī chǎn zhī quàn yǒu bù míng, yǐ gù jiǔ bù jué. rén néng shǎo zī zhī, lìng qí yuǎn qù, hòu fù hé huàn hū?" jiē qì tīng hǎn mìng, zì yán fāng duì lì shí, suī yù qiú wèi cǐ, gù bù kě dé. yú shì qiān suǒ sù zhě yú páng zhōu, yù sòng wèi zhī shuāi zhǐ. jiàn wáng guī chéng xiàng suǒ zhuàn mù zhì.
258王罕资迁王罕大卿,知潭州。民有与其族人争产者,辨而复诉,前后十余年。罕一日悉召立庭下,谓曰:“诸家皆里富人,无乃厌追逮之苦?今无状子寒饥不能以自存,况析产之券有不明,以故久不决。人能少资之,令其远去,后复何患乎?”皆泣听罕命,自言方对吏时,虽欲求为此,顾不可得。于是迁所诉者于旁州,狱讼为之衰止。见王圭丞相所撰墓志。
àn: yán míng zhī shù, zài yú chá jiàn wù qíng, cái chǔ shì tǐ. bǐ zhēng chǎn zhě, kùn yú hán jī xī chǎn zhě, kǔ yú zhuī dǎi. lǐ zhī qū zhí, hé zú shēn xiào gǒu huò kě yǐ, wú bù tīng mìng. yú shì rén shǎo zī zhī, lìng qí yuǎn qù, zé xī chǎn zhě suǒ sǔn bù duō, ér miǎn zhuī dǎi zhī kǔ zhēng chǎn zhě suǒ huò bù shǎo, ér tuō hán jī zhī kùn. zhōu mín yù sòng, yì wèi shuāi zhǐ. qǐ fēi néng chá jiàn ér shàn cái chǔ hū? tǎng fèn qí biàn sù, jiā yǐ jùn fá, zé wù qíng bù wú suǒ shāng, ér shì tǐ yì yǒu suǒ hài, chēng wéi yán míng, sī shī zhī yǐ. ruò jūn zǐ, zé suī zhāo rán shēn chá, yì rán jué xíng, ér cóng róng zhōng lǐ, wú shāng hài yě. qǐ fēi yán míng zhī yì zhě hū?
按:严明之术,在于察见物情,裁处事体。彼争产者,困于寒饥;析产者,苦于追逮。理之曲直,何足深校;苟或可已,无不听命。于是人少资之,令其远去,则析产者所损不多,而免追逮之苦;争产者所获不少,而脱寒饥之困。州民狱讼,亦为衰止。岂非能察见而善裁处乎?傥忿其辨诉,加以峻罚,则物情不无所伤,而事体亦有所害,称为严明,斯失之矣。若君子,则虽昭然深察,毅然决行,而从容中理,无伤害也。岂非严明之懿者乎?