tiān zūn dì bēi, qián kūn dìng yǐ. bēi gāo yǐ chén, guì jiàn wèi yǐ. dòng jìng yǒu cháng, gāng róu duàn yǐ. fāng yǐ lèi jù, wù yǐ qún fēn, jí xiōng shēng yǐ. zài tiān chéng xiàng, zài dì chéng xíng, biàn huà jiàn yǐ. shì gù gāng róu xiāng mó, bā guà xiāng dàng. gǔ zhī yǐ léi tíng, rùn zhī yǐ fēng yǔ. rì yuè yùn xíng, yī hán yī shǔ. qián dào chéng nán, kūn dào chéng nǚ. gān zhī dà shǐ, kūn zuò chéng wù. gān yǐ yì zhī, kūn yǐ jiǎn néng. yì zé yì zhī, jiǎn zé yì cóng. yì zhī zé yǒu qīn, yì cóng zé yǒu gōng. yǒu qīn zé kě jiǔ, yǒu gōng zé kě dà. kě jiǔ zé xián rén zhī dé, kě dà zé xián rén zhī yè. yì jiǎn ér tiān xià zhī lǐ dé yǐ. tiān xià zhī lǐ dé ér chéng wèi hū qí zhōng yǐ.
天尊地卑,乾坤定矣。卑髙以陳,貴賤位矣。動靜有常,剛柔斷矣。方以類聚,物以羣分,吉凶生矣。在天成象,在地成形,變化見矣。是故剛柔相摩,八卦相盪。鼓之以雷霆,潤之以風雨。日月運行,一寒一暑。乾道成男,坤道成女。乾知大始,坤作成物。乾以易知,坤以簡能。易則易知,簡則易從。易知則有親,易從則有功。有親則可久,有功則可大。可久則賢人之德,可大則賢人之業。易簡而天下之理得矣。天下之理得而成位乎其中矣。
tiān zūn yě, gù jiàn yǐ shǒu zhī. dì bēi yě, gù shùn yǐ chéng zhī. zūn bēi liè ér guì jiàn míng yǐ. yíng hū zhōng zhě, mò dà xiàng lèi yān, fū fù yě, fù zǐ yě, jūn chén yě. zūn dòng ér biàn bēi, jìng ér huà gāng, róu yǐ duàn qí yòng, ér dé qí cháng yě. zhèng qí fēn wèi, guān qí dòng jìng, rán hòu lǐ kě de yě. fū wù tóng qí shì, zé jù zhī yǒu shàng xià zhī yīng yě. yì qí qún, zé fēn zhī yǒu gāng róu zhī hé yě. qū qí tóng, qiú qí qún, jū qí wèi huò bù dāng, zé jí xiōng shēng yě. gù tiān jiàng qí qì, dì liú qí xíng, shàng shī qí dào, xià xíng qí shì, zé néng chéng biàn huà yǐ.
天尊也,故健以首之。地卑也,故順以承之。尊卑列而貴賤明矣。盈乎中者,莫大象類焉,夫婦也,父子也,君臣也。尊動而變卑,靜而化剛,柔以斷其用,而得其常也。正其分位,觀其動靜,然後理可得也。夫物同其事,則聚之有上下之應也。異其羣,則分之有剛柔之合也。趨其同,求其羣,居其位或不當,則吉凶生也。故天降其氣,地流其形,上施其道,下行其事,則能成變化矣。
shèng rén yǐ shì guān xiàng zào xíng, ér néng tǐ huà hé biàn zhě, dé zhī dào yě. gù gāng róu xiāng mó ér chéng biàn huà, bā guà gèng zhì, shū jì tóng gōng. léi yǐ dòng zhī, yǔ yǐ rú zhī, fēng yǐ sàn zhī, rì yuè yǐ yùn xī zhī, sì shí yǐ tuī zhī, gù gān zhě qì zhī shǐ yě, nán zhī dào yě. yī shī mìng ér bù zá, wéi wú wèi yě. néng tōng tiān xià zhī zhì, gù dé bǎo qí zūn, yì zhī zhě yě. kūn chéng gān yě, zào xíng shǐ yě, nǚ zhī dào yě. zhuān qí mìng ér bù shī qí zuò zhě yě. néng zhī biàn huà zhī dào, gù dé bǎo qí jìng yě, jiǎn néng zhě yě. fū yì yǐ zhī wù zhě, wù yì zhī yě. gù yú wù yǒu qīn, yǒu qīn zhě kě jiǔ zhī dào yě. gù zhǎng rén yǐ zhī wèi dé, jiǎn yǐ cóng wù zhě, wù yì yì cóng yě. wù cóng zé yǒu gōng, sī kě dà yǐ. gù cóng shì zhě yǐ zhī wèi yè. tiān xià zhī wù duō yǐ, ér qí zhì yī yān, yì jiǎn zhī wèi yě. zhì yī zé tiān xià zhī lǐ jǐn yǐ, gù néng shàng bǎo qí zūn, xià ān qí bēi, ér chéng wèi zhǎng yǐ.
聖人以是觀象造形,而能體化合變者,得之道也。故剛柔相摩而成變化,八卦更致,殊濟同功。雷以動之,雨以濡之,風以散之,日月以運息之,四時以推之,故乾者氣之始也,男之道也。一施命而不雜,唯無為也。能通天下之志,故得保其尊,易知者也。坤承乾也,造形始也,女之道也。專其命而不失其作者也。能知變化之道,故得保其靜也,簡能者也。夫易以知物者,物易知也。故於物有親,有親者可久之道也。故長人以之為德,簡以從物者,物亦易從也。物從則有功,斯可大矣。故從事者以之為業。天下之物多矣,而其致一焉,易簡之謂也。致一則天下之理盡矣,故能上保其尊,下安其卑,而成位長矣。
shèng rén shè guà guān xiàng, xì cí yān. ér míng jí xiōng, gāng róu xiāng tuī ér shēng biàn huà, shì gù jí xiōng zhě, shī dé zhī xiàng yě. huǐ lìn zhě, yōu yú zhī xiàng yě. biàn huà zhě, jìn tuì zhī xiàng yě. gāng róu zhě, zhòu yè zhī xiàng yě. liù yáo zhī dòng, sān jí zhī dào yě. shì gù jūn zǐ suǒ jū ér ān zhě, yì zhī xù yě. suǒ lè ér wán zhě, yáo zhī cí yě. shì gù jūn zǐ jū zé guān qí xiàng, ér wán qí cí. dòng zé guān qí biàn, ér wán qí zhàn. shì yǐ zì tiān yòu zhī jí, wú bù lì. tuàn zhě: yán hū xiàng zhě yě. yáo zhě, yán hū biàn zhě yě. jí xiōng zhě, yán hū qí shī de yě. huǐ lìn zhě, yán hū qí xiǎo cī yě. wú jiù zhě, shàn bǔ guò yě. shì gù liè guì jiàn zhě, cún hū wèi. qí xiǎo dà zhě, cún hū guà. biàn jí xiōng zhě, cún hū cí. yōu huǐ lìn zhě, cún hū jiè zhèn. wú jiù zhě, cún hū huǐ. shì gù guà yǒu xiǎo dà, cí yǒu xiǎn yì. cí yě zhě, gè zhǐ qí suǒ zhī.
聖人設卦觀象,繫辭焉。而明吉凶,剛柔相推而生變化,是故吉凶者,失得之象也。悔吝者,憂虞之象也。變化者,進退之象也。剛柔者,晝夜之象也。六爻之動,三極之道也。是故君子所居而安者,易之序也。所樂而玩者,爻之辭也。是故君子居則觀其象,而玩其辭。動則觀其變,而玩其占。是以自天祐之吉,無不利。彖者:言乎象者也。爻者,言乎變者也。吉凶者,言乎其失得也。悔吝者,言乎其小疵也。無咎者,善補過也。是故列貴賤者,存乎位。齊小大者,存乎卦。辨吉凶者,存乎辭。憂悔吝者,存乎介震。無咎者,存乎悔。是故卦有小大,辭有險易。辭也者,各指其所之。
shèng rén dé tiān dì zhī lǐ, tàn wàn wù zhī yí, ér shè guà guān xiàng, hòu shèng xì cí yān. ér míng jí xiōng, gāng róu dié dài ér jìn tuì zhī, zé biàn huà qióng ér jí xiōng shēng yě. shì gù jí xiōng zhě, dé shī yě. huǐ lìn zhě, bù jǐn qí shí ér hòu qí yōu yě. gù zhuī huǐ zhī, tàn xī zhī, zé wú jí yě. yīn yáng xiāng tuī, wù jí ér biàn. xiāo xī zhī dào, guān qí xiàng ér nǐ zhī yě. gāng róu dié xìng, dòng jìng xiāng chéng, zhòu yè zhī dào, guān qí kě ér dòng zhǐ zhī. gù zhòng qí guà yǐ jí. sān cái zhī dào qióng, wàn wù zhī qíng yě. shì yǐ jūn zǐ suǒ jū ér ān zhě, yīn qí shí, guān qí xù, ér xiào qí jí yě. suǒ lè ér wán zhě, chù dé qí biàn, ér gāo qí wén yě. gù jūn zǐ jū zé guān qí xiàng, ér wán qí cí, dòng zé guān qí biàn, ér wán qí zhàn, zì bo zhī míng yě. shèng rén jí yīn yáng zhī dù, qióng biàn huà zhī, ér dé qí yì. shì yǐ hé yú tiān ér zì tiān yòu zhī jí, wú bù lì yě. tuàn zhě, shí zhī dà guī yě. yáo zhě, shí zhōng zhī biàn yě. biàn ér dé shī xì yān, huǐ lìn shēng yān, néng bǔ guò zhě wú jiù yě. shì gù liè qí wèi ér fēn qí guì jiàn, zhōng qí xiǎo dà zhī wù zhě, zài hu guà zhī guī yě. biàn hū jí xiōng zhě, guān hū cí zhī? yě. yōu huǐ lìn zhě, cún ér bù wàng qí zhōng, sī huàn ér bù gǒu xùn yě. yǒu jiù ér zhèn yǐ miǎn zhě, huǐ ér chéng qí xiān yě. gù guà dà zhě, kě dà ér xíng yě. gù guà xiǎo zhě, dào xiāo ér kě míng yě. gù xiǎn yì zhī cí xì zhǐ yān.
聖人得天地之理,探萬物之宜,而設卦觀象,後聖繫辭焉。而明吉凶,剛柔迭代而進退之,則變化窮而吉凶生也。是故吉凶者,得失也。悔吝者,不盡其時而後其憂也。故追悔之,歎惜之,則無及也。隂陽相推,物極而變。消息之道,觀其象而擬之也。剛柔迭興,動靜相乗,晝夜之道,觀其可而動止之。故重其卦以極。三才之道窮,萬物之情也。是以君子所居而安者,因其時,觀其序,而效其吉也。所樂而玩者,處得其變,而羙其文也。故君子居則觀其象,而玩其辭,動則觀其變,而玩其占,自卜之明也。聖人極隂陽之度,窮變化之□,而得其易。是以合於天而自天佑之吉,無不利也。彖者,時之大歸也。爻者,時中之變也。變而得失繫焉,悔吝生焉,能補過者無咎也。是故列其位而分其貴賤,中其小大之務者,在乎卦之歸也。辨乎吉凶者,觀乎辭之?也。憂悔吝者,存而不忘其中,思患而不苟徇也。有咎而震以免者,悔而懲其先也。故卦大者,可大而行也。故卦小者,道消而可明也。故險易之辭繫指焉。
yì yǔ tiān dì zhǔn, gù néng mí lún tiān dì zhī dào. yǎng yǐ guān yú tiān wén, fǔ yǐ chá yú dì lǐ, shì gù zhī yōu míng zhī gù, yuán shǐ fǎn zhōng, gù zhī sǐ shēng zhī shuō. jīng qì wèi wù, yóu hún wèi biàn, shì gù zhī guǐ shén zhī qíng. zhuàng yǔ tiān dì xiāng sì, gù bù wéi, zhī zhōu hū wàn wù ér dào jì tiān xià, gù bù guò. páng xíng ér bù liú, lè tiān zhī mìng, gù bù yōu. ān tǔ dūn hū rén, gù néng ài. fàn wéi tiān dì zhī huà ér bù guò, qū chéng wàn wù ér bù yí, tōng hū zhòu yè zhī dào ér zhī, gù shén wú fāng ér yì wú tǐ. yī yīn yī yáng zhī wèi dào, jì zhī zhě shàn yě. chéng zhī zhě xìng yě. rén zhě jiàn zhī wèi zhī rén, zhī zhě jiàn zhī wèi zhī zhī. bǎi xìng rì yòng ér bù zhī, gù jūn zǐ zhī dào xiān yǐ. xiǎn zhū rén, cáng zhū yòng, gǔ wàn wù ér bù yǔ shèng rén tóng yōu, shèng dé dà yè zhì yǐ zāi. fù yǒu zhī wèi dà yè, rì xīn zhī wèi shèng dé, shēng shēng zhī wèi yì. chéng xiàng zhī wèi gān, xiào fǎ zhī wèi kūn. jí shù zhī lái zhī wèi zhàn, tōng biàn zhī wèi shì, yīn yáng bù cè zhī wèi shén.
易與天地準,故能彌綸天地之道。仰以觀於天文,俯以察於地理,是故知幽明之故,原始反終,故知死生之說。精氣為物,遊魂為變,是故知鬼神之情。狀與天地相似,故不違,知周乎萬物而道濟天下,故不過。旁行而不流,樂天知命,故不憂。安土敦乎仁,故能愛。範圍天地之化而不過,曲成萬物而不遺,通乎晝夜之道而知,故神無方而易無體。一隂一陽之謂道,繼之者善也。成之者性也。仁者見之謂之仁,知者見之謂之知。百姓日用而不知,故君子之道鮮矣。顯諸仁,藏諸用,鼓萬物而不與聖人同憂,盛德大業至矣哉。富有之謂大業,日新之謂盛德,生生之謂易。成象之謂乾,效法之謂坤。極數知來之謂占,通變之謂事,隂陽不測之謂神。
fū yì wéi yǔ tiān dì zhī dà ér wú sī, yǔ sì shí zhī dé ér dé jié, gù néng mí fèng lún xì tiān dì zhī dào. yǎng yǐ guān yú tiān wén, fǔ yǐ chá yú dì lǐ, ér bù chà yě. shì yǐ qióng shén dá huà, zhī yōu míng zhī gù. yuán shǐ fǎn zhōng, zhī sǐ shēng zhī shuō. shēng zhě, xíng yě, hé tiān dì zhī jīng, jù qì ér wèi wù. hún zhě, jì yú xíng yě, hún xíng sàn ér yóu, yóu ér wèi biàn. qióng yōu míng zhī gù zé guǐ shén zhī dào kě zhī yě. yǐn yóu suǒ zhī, zé rén dào zhāo hū, qí chén yǐ. yǔ tiān dì tóng gōng ér bù chà, zhì zhōu hū wàn wù zhī dào, jì hū tiān xià de qí lǐ ér bù guò. xíng quán yǐ zhì zhī, guī qí zhèng ér bù liú. lè tiān zhī mìng yǐ chù zhī, ér wú bù shì. wù dé ān qí tǔ zhě, shàng dūn qí rén yě. gù néng shī ài ér bó huà, mó fàn tiān dì zhōu wéi zhī ér bù guò qí dà. qū chéng wàn wù, zhì qí suǒ lǚ ér bù yí qí xiǎo, tōng qí yōu míng, tǐ qí dòng xī, gù wú biàn ér bù zhī yě, gù shén yě zhě. dé wàn wù zhī miào ér wèi míng yě, wú fāng yě. yì yě zhě, yì wàn wù ér wèi yán wú zhì tǐ yě. miào qí yùn, wàn wù jiē shén yě. dé qí lǐ, wàn wù jiē yì yě. gù yī qí yīn, yīn zé yì yě. yī qí yáng, yáng zé yì yě. xù yǐ jì zhī ér chéng jiào yú tiān xià zhě, wéi rén zhī shàn hū. bèi wù ér xián shuō yě, yòng zhī ér bù qín. xíng zhī ér bù dài ér néng chéng tiān xià zhī zhì zhě, chún jīng zhī xìng yě. zé wú bù yì yǐ. rén zhě jiàn yì wèi zhī rén, zhì zhě jiàn yì wèi zhī zhì, jiē yī qí fāng bǎi xìng yòng zhī ér qǐ zhī qí huà yòng zāi. gù zhì yú jūn zǐ zhī dào xiān yǐ. zé jí rén, rén wèi rén, gù xiǎn zhī, shén yòng zhī ér bù kě jiàn, gù cáng zhī shèng rén zhě, xìng qí rén yě. xìng qí rén zhī yōu ér hòu guī zhī yě. xiǎn qí fāng, qǐ ruò gǔ dòng wàn wù chéng qí biàn ér wú yōu zāi. cǐ shèng dé dà yè zhī zhì yě. gù zǒng qí yǒu ér? qí shì yǐ, shùn qí xíng ér wú zhì yú gù yǐ. jìng rán zhì xū, wú zhì yú wù, ér néng shēng qí shēng, ér shén qí yòng zhě, yì yě. chéng qí xiàng ér néng jiàn yǐ tōng zhī zhě, gān yě. zhì qí zhì, xiào qí fǎ, ér wú bù shùn zhě, kūn yě. jí biàn yú yīn yáng, ér kǎo biàn qióng shù, zhī lái zhī wèi, zhàn dé qí zhàn, tōng qí shù chéng qí biàn, ér xíng zhī, zhī wèi shì. xíng qí shì, jǐn qí dào, mín xián lì zhī, zhī wèi shén.
夫易惟與天地之大而無私,與四時之德而得節,故能彌縫綸繫天地之道。仰以觀於天文,俯以察於地理,而不差也。是以窮神達化,知幽明之故。原始反終,知死生之說。生者,形也,合天地之精,聚氣而為物。魂者,寄於形也,魂形散而遊,遊而為變。窮幽明之故則鬼神之道可知也。隱猶索之,則人道昭乎,其陳矣。與天地同功而不差,智周乎萬物之道,濟乎天下得其理而不過。行權以治之,歸其正而不流。樂天知命以處之,而無不適。物得安其土者,上敦其仁也。故能施愛而博化,模範天地周圍之而不過其大。曲成萬物,治其所履而不遺其小,通其幽明,體其動息,故無變而不知也,故神也者。得萬物之妙而為名也,無方也。易也者,易萬物而為言無質體也。妙其運,萬物皆神也。得其理,萬物皆易也。故一其隂,隂則易也。一其陽,陽則易也。續以繼之而成教於天下者,唯仁之善乎。備物而咸說也,用之而不勤。行之而不殆而能成天下之至者,純精之性也。則無不易矣。仁者見易謂之仁,智者見易謂之智,皆一其方百姓用之而豈知其化用哉。故至於君子之道鮮矣。澤及人,人謂仁,故顯之,神用之而不可見,故藏之聖人者,興其仁也。興其仁之憂而後歸之也。顯其方,豈若鼔動萬物乗其變而無憂哉。此盛徳大業之至也。故惣其有而?其適矣,順其行而無滯於故矣。靜然至虛,無滯於物,而能生其生,而神其用者,易也。成其象而能徤以通之者,乾也。治其質,效其法,而無不順者,坤也。極變於隂陽,而考變窮數,知來之謂,占得其占,通其數乗其變,而行之,之謂事。行其事,盡其道,民咸利之,之謂神。
fū yì, guǎng yǐ dà yǐ. yǐ yán hū yuǎn zé bù yù yǐ yán hū, ěr zé jìng ér zhèng yǐ yán hū. tiān dì zhī xián zé bèi yǐ. fū gān qí jìng yě, zhuān qí dòng yě, zhí shì yǐ dà shēng yān. fū kūn qí jìng yě, xī qí dòng yě, pì shì yǐ guǎng shēng yān. guǎng dà pèi tiān dì, biàn tōng pèi sì shí, yīn yáng zhī yì pèi rì yuè. yì jiǎn zhī shàn pèi zhì dé.
夫易,廣矣大矣。以言乎逺則不禦以言乎,邇則靜而正以言乎。天地之閒則備矣。夫乾其靜也,專其動也,直是以大生焉。夫坤其靜也,翕其動也,闢是以廣生焉。廣大配天地,變通配四時,隂陽之義配日月。易簡之善配至德。
fū yì guǎng yǐ, dà yǐ. yuǎn ér bù zhī qí zhǐ wú qí wài yě. ěr ér jìng yǐ zì zhèng wú qí nèi yě. qí bèi yě. tóng yú tiān dì zhī xián yǐ. fū qián zào wù zhī shǐ yě, qí jìng yě, zhì xū ér bù zá qí dòng yě. jiàng qì ér dāng wù, wú bù zhī yě, wú sī zuò yě, gù néng dà yān, wàn wù fù yě. kūn zào xíng zhě, qí jìng yě. shàng wèi jiàng qì, xī jù ér bù fā qí dòng yě. qǐ wù ér chéng mìng, wú bù néng yě, wú sī qiǎo yě, gù néng guǎng yān, wàn wù mǔ yě. shì yǐ yì wú xíng yě. yì wù ér wèi xíng, yì wú míng yě. gù guǎng dà, tǐ tiān dì biàn tōng, hé sì shí yīn yáng zhī yì, pèi rì yuè yì jiǎn zhī shàn, pèi zhì dé ér wú bù bèi zhě yě.
夫易廣矣,大矣。逺而不知其止無其外也。邇而靜以自正無其內也。其備也。同於天地之閒矣。夫乾造物之始也,其靜也,至虛而不雜其動也。降氣而當物,無不知也,無私作也,故能大焉,萬物父也。坤造形者,其靜也。上未降氣,翕聚而不發其動也。啓務而承命,無不能也,無私巧也,故能廣焉,萬物母也。是以易無形也。易物而為形,易無名也。故廣大,體天地變通,合四時隂陽之義,配日月易簡之善,配至徳而無不備者也。
zǐ yuē: yì qí zhì yǐ hū. fū yì, shèng rén suǒ yǐ chóng dé ér guǎng yè yě. zhī chóng lǐ bēi, chóng xiào tiān, bēi fǎ dì. tiān dì shè wèi ér yì xíng hū qí zhōng yǐ. chéng xìng cún, cún dào yì zhī mén. shèng rén yǒu yǐ jiàn tiān xià zhī zé, ér nǐ zhū qí xíng róng, xiàng qí wù yí, shì gù wèi zhī xiàng. shèng rén yǒu yǐ jiàn tiān xià zhī dòng, ér guān qí huì tōng, yǐ xíng qí diǎn lǐ. xì cí yān yǐ duàn qí jí xiōng, shì gù wèi zhī yáo. yán tiān xià zhī zhì zé ér bù kě è yě. yán tiān xià zhī zhì dòng ér bù kě luàn yě. nǐ zhī ér hòu yán, yì zhī ér hòu dòng. nǐ yì yǐ chéng qí biàn huà. míng hè zài yīn, qí zi hé zhī. wǒ yǒu hǎo jué, wú yǔ ěr mí zhī. zǐ yuē: jūn zǐ jū qí shì chū qí yán, shàn zé qiān lǐ zhī wài yīng zhī, kuàng qí ěr zhě hū. jū qí shì chū qí yán bù shàn, zé qiān lǐ zhī wài wéi zhī, kuàng qí ěr zhě hū. yán chū hū shēn, jiā hū mín, xíng fā hū, ěr jiàn hū. yuǎn yán xíng, jūn zǐ zhī shū jī, shū jī zhī fā, róng rǔ zhī zhǔ yě. yán xíng, jūn zǐ zhī suǒ yǐ dòng tiān dì yě, kě bù shèn hū. tóng rén xiān hào táo ér hòu xiào. zǐ yuē: jūn zǐ zhī dào huò chū, huò chù, huò mò, huò yǔ. èr rén tóng xīn, qí lì duàn jīn. tóng xīn zhī yán, qí chòu rú lán. chū liù, jí yòng bái máo, wú jiù. zǐ yuē: gǒu cuò zhū dì ér kě yǐ, jí zhī yòng máo, hé jiù zhī yǒu, shèn zhī zhì yě. fū máo zhī wèi wù, báo ér yòng kě zhòng yě. shèn sī shù yě. yǐ wǎng qí wú suǒ shī yǐ. láo qiān jūn zǐ yǒu zhōng jí. zǐ yuē: láo ér bù fá, yǒu gōng ér bù dé, hòu zhī zhì yě. yǔ yǐ qí gōng, xià rén zhě yě. dé yán shèng lǐ, yán gōng qiān yě zhě. zhì gōng yǐ cún qí wèi zhě yě. kàng lóng yǒu huǐ. zǐ yuē: guì ér wú wèi, gāo ér wú mín. xián rén zài xià wèi ér wú fǔ, shì yǐ dòng ér yǒu huǐ yě. bù chū hù tíng, wú jiù. zǐ yuē: luàn zhī suǒ shēng yě. zé yán yǔ yǐ wèi jiē, jūn bù mì zé shī chén, chén bù mì zé shī shēn. shì bù mì, zé hài chéng. shì yǐ jūn zǐ shèn mì ér bù chū yě. zǐ yuē: zuò yì zhě, qí zhī dào hū. yì yuē: fù qiě chéng zhì kòu, zhì fù yě zhě, xiǎo rén zhī shì yě. chéng yě zhě, jūn zǐ zhī qì yě. xiǎo rén ér chéng jūn zǐ zhī qì, dào sī duó zhī yǐ. shàng màn xià bào, dào sī fá zhī yǐ. màn cáng huì dào, yě róng huì yín. yì yuē: fù qiě chéng zhì kòu, zhì dào zhī zhāo yě.
子曰:易其至矣乎。夫易,聖人所以崇德而廣業也。知崇禮卑,崇效天,卑法地。天地設位而易行乎其中矣。成性存,存道義之門。聖人有以見天下之賾,而擬諸其形容,象其物宜,是故謂之象。聖人有以見天下之動,而觀其會通,以行其典禮。繫辭焉以斷其吉凶,是故謂之爻。言天下之至賾而不可惡也。言天下之至動而不可亂也。擬之而後言,議之而後動。擬議以成其變化。鳴鶴在隂,其子和之。我有好爵,吾與爾縻之。子曰:君子居其室出其言,善則千里之外應之,況其邇者乎。居其室出其言不善,則千里之外違之,況其邇者乎。言出乎身,加乎民,行發乎,邇見乎。逺言行,君子之樞機,樞機之發,榮辱之主也。言行,君子之所以動天地也,可不慎乎。同人先號咷而後笑。子曰:君子之道或出,或處,或黙,或語。二人同心,其利斷金。同心之言,其臭如蘭。初六,藉用白茅,無咎。子曰:苟錯諸地而可矣,藉之用茅,何咎之有,慎之至也。夫茅之為物,薄而用可重也。慎斯術也。以往其無所失矣。勞謙君子有終吉。子曰:勞而不伐,有功而不德,厚之至也。語以其功,下人者也。德言盛禮,言恭謙也者。致恭以存其位者也。亢龍有悔。子曰:貴而無位,髙而無民。賢人在下位而無輔,是以動而有悔也。不出戶庭,無咎。子曰:亂之所生也。則言語以為階,君不密則失臣,臣不宻則失身。□事不宻,則害成。是以君子慎宻而不出也。子曰:作易者,其知盜乎。易曰:負且乗致冦,至負也者,小人之事也。乗也者,君子之器也。小人而乗君子之器,盜思奪之矣。上慢下暴,盜思伐之矣。慢藏誨盜,冶容誨淫。易曰:負且乗致冦,至盜之招也。
shèng rén zhī zuò yì, ér chóng dé guǎng yè zhě, hé yǐ wèi yě. fū yì, wú sī yě, wú wèi yě, wú fāng yě, wú tǐ yě. tóng yú wù bù xún qí gù, shì yǐ dé tiān dì wàn wù zhī qíng zhuàng yě. sī yǐ yùn huà, bù yì chóng guǎng hū, zhì yě zhě. zhōu yú wù ér zhào qí jī yě. wú bù biàn gù xiào tiān zhī chóng yān. lǐ yě zhě, zhǐ qí tǐ ér dé qí lǚ, wú bù suí yě, gù fǎ dì zhī bēi yān. shè tiān dì zhī xiàng, lì zhì lǐ zhī dù, zé bǎi huà zhōu liú hū qí zhōng, ér yì qí dào yǐ. fū yǐ chéng xìng ér bù wài, ān qí suǒ ān zhě, yú wù bù huò yǐ. qí yú lǐ zhì yǐ. dào yì zhī suǒ yóu shēng yě. shèng rén jiàn tiān dì zhī zhì ào ér wèi hòu shì zhī chuán, yǐ wèi jiāng lái zhī lì, gù cuò qí gāng róu, chá qí tài dù, ér nǐ yú xíng róng, xiàng qí wù yí, gù wèi zhī xiàng. jiàn tiān xià zhī dòng jìng, qǔ shě lí hé ér dé qí tōng yǐ xíng qí diǎn lǐ. xì cí yān, yǐ dìng qí jí xiōng. shì gù wèi zhī yáo. dé tiān xià zhī qíng wěi ér xián yǐ xiàng, gào rén bù kě sī ér è yě. shì tiān xià zhī biàn ér xián dé qí yào, zhì zhī bù kě è ér luàn yě. guān tiān xià zhī qíng ér nǐ zhī, yì tiān xià zhī kě ér dòng zhī, zé néng chéng biàn huà zhī dào yě. shàn zhě, mín zhī suǒ hǎo yě. yán xíng zhě, mín zhī zhǔn yě. xiū zhū nèi ér fā zhū wài yǐ. gù míng hè zài yīn, qí zi hé zhī. tóng shēng ér xiāng yīng, běn lì dào chéng yě. kě bù wù hū. shì yǐ jūn zǐ xiū zhū qí shēn yǐ, xiū shēn zhě jiāng yǐ qiú qí shì yě. yōu ér dú zhī, shuí yǔ hé zhī. shì yǐ tóng qí rén, qí dào nǎi zhāo yǐ. tóng rén zhě, jūn zǐ zhī tóng yě. qí dào shàng xíng, chū suī nì zhī zhōng huò qí tóng yě. gù jūn zǐ zhī dào, chū chù yǔ mò tú, suī shū qí zhì yī yě. èr rén tóng xīn, wú bù jì. suī zhì jiān wú bù kě duàn zhī yǐ. tóng xīn zhī yán, wú wù yǐ. fū shì yǐ jūn zǐ guǎng qí tóng, zé qí dào kě jìn yě. jìn ér wǎng zhī, jiāng yǐ lì qí xíng yě. qí zài yú guò, shèn hū chū, ér shèn zhī yǒu zhōng yǐ. gù jié yú báo wù ér zhì zhòng zhī yòng yě. jìn ér de wèi zhě, qí zài yú qiān, jìng ér jǐn mín lì hū, gù láo qiān jūn zǐ yǒu zhōng jí. dé yǐ chóng, wèi shèng yě. lǐ yǐ qiān, wèi gōng yě. gù yuē qiān yě zhě, zhì gōng yǐ cún qí wèi zhě yě. shí zhī yì dào, sī biàn yǐ. ān qí wèi ér bù zhī sì yǔ shí jí yǐ, qióng zhī zāi yě. shì yǐ kàng lóng yǒu huǐ, jiè qí bǎo yú cún ér jiǔ qí wèi yě. fū wèi yù gāo zhě, nán qí wèi rén yě, jūn zǐ bù kě yǐ bù zì zhī yě. fū lì hòu zhě, hài yì jí yě. guì wèi zhǎng zhě, lì hài yǐ chū yě. wèi xià zhī xùn yě. qí zài yú shèn mì, fǒu zé hài jí zhī yǐ. dào cì zhī yǐ. gù bù chū hù tíng, wú jiù yǐ. yǐ dé zhī bù zhōu ér bù yàn qí gāo zhě, tān qí fēi suǒ yǒu ér yǒu zhī, zé yì yú shì yǐ. yì sī màn ér xià sī zéi zhī yǐ, jiē zì zhì qí kòu. cǐ yì zhī zhōng jiè yě.
聖人之作易,而崇德廣業者,何以為也。夫易,無私也,無為也,無方也,無體也。同於物不循其故,是以得天地萬物之情狀也。斯以運化,不亦崇廣乎,智也者。周於物而兆其機也。無不變故效天之崇焉。禮也者,止其體而得其履,無不遂也,故法地之卑焉。設天地之象,立智禮之度,則百化周流乎其中,而易其道矣。夫以成性而不外,安其所安者,於物不惑矣。其於理至矣。道義之所由生也。聖人見天地之至奧而為後世之傳,以為將來之利,故錯其剛柔,察其態度,而擬於形容,象其物冝,故謂之象。見天下之動靜,取捨離合而得其□通以行其典禮。繫辭焉,以定其吉凶。是故謂之爻。得天下之情偽而咸以象,告人不可思而惡也。適天下之變而鹹得其要,治之不可惡而亂也。觀天下之情而擬之,議天下之可而動之,則能成變化之道也。善者,民之所好也。言行者,民之準也。修諸內而發諸外矣。故鳴鶴在隂,其子和之。同聲而相應,本立道成也。可不務乎。是以君子修諸其身矣,修身者將以求其試也。幽而獨之,誰與和之。是以同其人,其道乃昭矣。同人者,君子之同也。其道上行,初雖逆之終獲其同也。故君子之道,出處語黙途,雖殊其致一也。二人同心,無不濟。雖至堅無不可斷之矣。同心之言,無迕矣。夫是以君子廣其同,則其道可進也。進而徃之,將以蒞其行也。其在於過,慎乎初,而慎之有終矣。故潔於薄物而致重之用也。進而得位者,其在於謙,敬而盡民力乎,故勞謙君子有終吉。德以崇,為盛也。禮以謙,為恭也。故曰謙也者,致恭以存其位者也。時之易道,斯變矣。安其位而不知巳與時極矣,窮之災也。是以亢龍有悔,戒其保於存而久其位也。夫位愈髙者,難其為人也,君子不可以不自知也。夫利厚者,害易及也。貴為長者,利害以出也。為下之巽也。其在於慎密,否則害及之矣。盜伺之矣。故不出戸庭,無咎矣。以德之不周而不厭其髙者,貪其非所有而有之,則易於事矣。易斯慢而下思賊之矣,皆自致其寇。此易之終戒也。
dà yǎn zhī shù, wǔ shí qí yòng. sì shí yǒu jiǔ, fēn ér wèi èr. yǐ xiàng liǎng guà. yī yǐ xiàng sān, dié zhī yǐ sì, yǐ xiàng sì shí. guī qí yú lè, yǐ xiàng rùn wǔ. suì zài rùn, gù zài lè, ér hòu guà.
大衍之數,五十其用。四十有九,分而為二。以象兩掛。一以象三,揲之以四,以象四時。歸竒於扐,以象閏五。歳再閏,故再扐,而後掛。
shèng rén yōu zàn shén míng, shè wǔ shí zhī shù yǐ qiú yì zhě, hé yě. sān dié zhī jí, duō de lǎo yīn, qí shù hé èr shí wǔ yǐ duì zhī ér qiú zhī yě. qí yī bù yòng zhě, tài jí yě. gù kě míng zhī wèi zhī tài jí. fū yǒu shēng yú wú, wú zhě wèi jiàn qì yě. bù kě yòng yě. gù zhì zhī yě. chū dié huò wǔ huò jiǔ, zài sān dé sì bā yě. chū yíng yú zài zhě sān zhě, hé yě. dào shēng yī, yī zhě xíng biàn zhī shǐ, wàn wù zhī shēng yě. wèi zhì zhě bù lí qí běn yě. gù yòng zhī yú shǐ dié yě. yǐ yíng yī zhī yǒu ér ǒu bù yòng zhī, wú tiān dì yīn yáng shè wèi ér yì xíng hū qí zhōng, qǐ qí ér lì zāi. fēn ér èr, xiàng liǎng yí yě. guà yī xiàng rén yě, rén yě zhě, bāo kuò wàn wù ér wèi zhī shǒu yě. gù liǎng ér shēng rén, yuē sān cái yān. dié zhī yǐ sì, xiàng sì shí yě. guī yú lè, wěn shí zhī yú yě. guī tiān dì zhī yú jǐn wǔ suì zhī. zài rùn, gù zài lè. ér hòu guà shù zhě, ǒu ér hòu chéng yě. qí zhě bù yíng, qí sì shí yě. shù zhī guǎ yě. gù wèi zhī yáng, quán qí wǒ zhě, bèi qí yīn yě. dé shù zhī chéng, gù wèi zhī yīn, cǐ qiú shì zhī shù yě. yì zhě, shèng rén jí tiān dì zhī shù, qióng tiān xià zhī biàn yě. zhàn zhě, suǒ qí shù, nì qí biàn, tǐ qí jí xiōng, duàn tiān xià zhī yí yě. suī yǒu shèng rén zhī xīn, bì qiú guī shī ér tīng qí shén yān. jiāng yǒu yǐ fèng yě. rén yě zhě, wàn wù zhī líng yě. zhì yǒu zhì ér jí xiōng zhào yān, gù zhì zhī duàn zé bǔ shì yān. zhì zhī yí zé gào qí cóng yān. shì yǐ bù yí qí suǒ xíng yě. lì wù ér yǒu gōng yě, gù shèng rén yuē bǔ shì yún.
聖人幽賛神明,設五十之數以求易者,何也。三揲之極,多得老隂,其數合二十五以對之而求之也。其一不用者,太極也。故可名之謂之太極。夫有生於無,無者未見氣也。不可用也。故置之也。初揲或五或九,再三得四八也。初營於再者三者,何也。道生一,一者形變之始,萬物之生也。為治者不離其本也。故用之於始揲也。以營一之有而偶不用之,無天地隂陽設位而易行乎其中,豈竒而立哉。分而二,象兩儀也。掛一象人也,人也者,包括萬物而為之首也。故兩而生人,曰三才焉。揲之以四,象四時也。歸於扐,抆時之餘也。歸天地之餘盡五歳之。再閏,故再扐。而後掛數者,偶而後成也。竒者不盈,其四時也。數之寡也。故謂之陽,全其捰者,備其隂也。得數之成,故謂之隂,此求筮之數也。易者,聖人極天地之數,窮天下之變也。占者,索其數,逆其變,體其吉凶,斷天下之疑也。雖有聖人之心,必求龜蓍而聽其神焉。將有以奉也。人也者,萬物之靈也。志有至而吉凶兆焉,故志之斷則卜筮焉。志之疑則告其從焉。是以不疑其所行也。利物而有功也,故聖人曰卜筮雲。
tiān shù wǔ, dì shù wǔ, wǔ wèi xiàng dé, ér gè yǒu hé. tiān shù èr shí yǒu wǔ, dì shù sān shí, fán tiān dì zhī shù wǔ shí yǒu wǔ. cǐ suǒ yǐ chéng biàn huà, ér xíng guǐ shén yě.
天數五,地數五,五位相得,而各有合。天數二十有五,地數三十,凡天地之數五十有五。此所以成變化,而行鬼神也。
yì yǒu tài jí ér shēng tiān dì, tiān wèi yī qí yě. dì chéng tiān wèi èr, ǒu, shù ér xiāng shēng, hé ér xiāng chéng. wèi shuǐ, huǒ, mù, jīn, tǔ yě. tiān dì wàn wù wèi shǐ, xiāng lí yě. shì yú xíng biàn ér lùn zhī běn hū tiān, yī jiàng qì ér de dì, jù zhī wèi shuǐ, qí zhào wèi pēi yě. shuǐ nèi gāng ér wài róu, gù shēng yú tiān zhī yī, ér chéng yú dì zhī liù. yīn qí yī shēng ér yī qí pēi ér wèi tāi, tāi zhě zì dé qí wēn qì yě. wēn fā ér wèi huǒ, huǒ shǐ yú nèi ér chéng yán yú wài, gù shēng yú dì zhī èr, ér chéng yú tiān zhī qī. hán qì yǐ zì jiān ér gǔ shēng yān, gǔ jiān yáng mù yě. shēng yú yáng ér yǎng yú yīn yě. gù shēng yú tiān zhī sān ér chéng yú dì zhī bā, yǒu qí gǔ ér jīn jiān yān. jīn cóng gé ér wài gāng, gù shēng yú dì zhī sì ér chéng yú tiān zhī jiǔ. tǔ wèi jī fū, sì zhě bèi jiē jī fū yǎng yān. jī fū yīn gāng ér shēng, ér zhōng yú róu cuì. gù shēng yú tiān zhī wǔ ér chéng yú dì zhī shí. zhōng shù yǐ chéng xíng yě. fēn ér yì, gōng hé ér tóng jì, gù tiān dì zhī shù wǔ shí yǒu wǔ. hé ér wèi wǔ xíng, fā ér wèi wǔ shēng, sàn ér wèi wǔ chòu, bù ér wèi wǔ zhāng, liú ér wèi wǔ wèi, fēn ér wèi wǔ xìng. yì tóng qū yān, lì hài shēng yān, jí xiōng xíng yān, biàn huà chéng yān, sǐ shēng zhào yān, guǐ shén tōng yān. kě yǐ yuán yuán ér qí zhōng yě.
易有太極而生天地,天為一竒也。地承天為二,偶,數而相生,合而相成。為水,火,木,金,土也。天地萬物未始,相離也。試於形變而論之本乎天,一降氣而得地,聚之為水,其肇為胚也。水內剛而外柔,故生於天之一,而成於地之六。因其一生而依其胚而為胎,胎者自得其溫氣也。溫發而為火,火始於內而成炎於外,故生於地之二,而成於天之七。含氣以自堅而骨生焉,骨堅陽木也。生於陽而養於隂也。故生於天之三而成於地之八,有其骨而筋堅焉。金從革而外剛,故生於地之四而成於天之九。土為肌膚,四者備皆肌膚養焉。肌膚因剛而生,而終於柔脃。故生於天之五而成於地之十。終數以成形也。分而異,功合而同濟,故天地之數五十有五。合而為五行,發而為五聲,散而為五臭,布而為五章,流而為五味,分而為五性。異同區焉,利害生焉,吉凶形焉,變化成焉,死生兆焉,鬼神通焉。可以元元而□其終也。
gān zhī cè, èr bǎi yī shí yǒu liù. kūn zhī cè, bǎi sì shí yǒu sì. fán sān bǎi yǒu liù shí, dāng qī zhī rì. èr piān zhī cè, wàn yǒu yī qiān wǔ bǎi èr shí, dāng wàn wù zhī shù yě. shì gù sì yíng ér chéng yì, shí yǒu bā biàn, ér chéng guà bā. guà ér xiǎo chéng, yǐn ér shēn zhī, chù lèi ér zhǎng zhī, tiān xià zhī néng shì bì yǐ. xiǎn dào shén dé xíng, shì gù kě yǔ chóu zuò, kě yǔ yòu shén yǐ.
乾之策,二百一十有六。坤之策,百四十有四。凡三百有六十,當期之日。二篇之策,萬有一千五百二十,當萬物之數也。是故四營而成易,十有八變,而成卦八。卦而小成,引而伸之,觸類而長之,天下之能事畢矣。顯道神德行,是故可與酬酢,可與祐神矣。
liǎng yí shēng sì xiàng, zé qián kūn zhī yáo gè jù sì xiàng yān. dì liù, tiān qī, dì bā, tiān jiǔ, sì xiàng zhī chéng. cè yáo měi qí cè, gè hán qí sì xiàng. xì zhī qián kūn zhī yáo yān. qián kūn hé wèi shí èr, dāng qī zhī yuè yě. hùn qí cè yáo, jué wèi sān shí yān, dāng yuè zhī rì yě. yáng jí qí shù, wàn wù bì, suì qí chéng yān, gù jiǔ yě. yáng jí zé bō yīn, zhǎng ér zhuàng xiāo zhī jí yě, gù qí biàn liù yě. xiāo ér xī zhī, yáng fù ér zhǎng, yīn zhī tuì yě. gù wèi shǎo yīn, qí shù bā yě. yáng shèng zhǎng wù, qí mào shǐ dà ér wèi chéng yě. gù wèi shǎo yáng, qí shù qī yě. lǎo yáng jiǔ yě. sì ér jiǔ zhī, qí cè sān shí liù yě. lǎo yīn liù yě, sì ér liù zhī qí cè, èr shí sì yě. hé qián kūn liù yáo zhī cè, dāng qī zhī rì yě. shǎo yáng qī yě, sì ér qī zhī qí cè èr shí bā yě. shǎo yīn bā yě, sì ér bā zhī qí cè sān shí èr yě. hé èr shǎo zhī cè, dāng qī zhī rì. tóng lǎo yáng lǎo yīn zhī cè yě. hé èr piān zhī cè, sān bǎi bā shí sì, bàn qián kūn cōng ér chéng zhī, wàn yǒu yī qiān wǔ bǎi èr shí. dāng wàn wù zhī shù. shì gù fēn ér guà, yī dié zhī guī qí, sì yíng ér chéng yì, sān yì yǐ chéng yáo, shí yǒu bā biàn ér chéng guà. chū yǐ qián kūn cuò zōng ér wèi bā guà, yǐ xiàng dòng zhǐ. lí xiàn xùn shuō ér gè dé qí qíng yǐ. zhòng ér shēn, lèi ér zhǎng, yǐ guān qí ài è shī dé, qióng tiān xià zhī qíng, jí tiān xià zhī biàn, yǐ cǐ ér néng shì bì yǐ. gù néng míng qí dào, biàn qí dé, xíng kě yǐ yīng tiān xià zhī lái, ér zhù qí shén huà zhě yě.
兩儀生四象,則乾坤之爻各具四象焉。地六,天七,地八,天九,四象之成。策爻每其策,各含其四象。繫之乾坤之爻焉。乾坤合為十二,當期之月也。混其策爻,絶為三十焉,當月之日也。陽極其數,萬物畢,遂其成焉,故九也。陽極則剝隂,長而壯消之極也,故其變六也。消而息之,陽復而長,隂之退也。故為少隂,其數八也。陽盛長物,其貌始大而未成也。故為少陽,其數七也。老陽九也。四而九之,其策三十六也。老隂六也,四而六之其策,二十四也。合乾坤六爻之策,當期之日也。少陽七也,四而七之其策二十八也。少隂八也,四而八之其策三十二也。合二少之策,當期之日。同老陽老隂之策也。合二篇之策,三百八十四,半乾坤緫而承之,萬有一千五百二十。當萬物之數。是故分而掛,一揲之歸竒,四營而成易,三易以成爻,十有八變而成卦。初以乾坤錯綜而為八卦,以象動止。離陷巽説而各得其情矣。重而伸,類而長,以觀其愛惡失得,窮天下之情,極天下之變,以此而能事畢矣。故能明其道,辨其徳,行可以應天下之來,而助其神化者也。
zǐ yuē: zhī biàn huà zhī dào zhě, qí zhī shén zhī suǒ wèi hū. yì yǒu shèng rén zhī dào sì yān. yǐ yán zhě, shàng qí cí. yǐ dòng zhě, shàng qí biàn. yǐ zhì qì zhě, shàng qí xiàng. yǐ bǔ shì zhě, shàng qí zhàn. shì yǐ jūn zǐ jiāng yǒu wèi yě, jiāng yǒu xíng yě. wèn yān ér yǐ yán, qí shòu mìng yě. rú xiǎng wú yǒu yuǎn jìn, yōu shēn suì zhī lái, wù fēi tiān xià zhī zhì, jīng qí shú néng yǔ yú cǐ. cān wǔ yǐ biàn, cuò zōng qí shù, tōng qí biàn suì chéng tiān dì zhī wén. jí qí shù, suì dìng tiān xià zhī xiàng. fēi tiān xià zhī zhì, biàn qí shú néng yǔ yú cǐ. yì wú sī yě, wú wèi yě. jì rán bù dòng gǎn ér suì tōng tiān xià zhī, gù fēi tiān xià zhī zhì, shén qí shú néng yǔ yú cǐ. fū yì, shèng rén zhī suǒ yǐ jí shēn ér yán jǐ yě. wéi shēn yě, gù néng tōng tiān xià zhī zhì. wéi jǐ yě, gù néng chéng tiān xià zhī wù. wéi shén yě, gù bù jí ér sù bù xíng ér zhì. zǐ yuē: yì yǒu shèng rén zhī dào sì yān zhě, cǐ zhī wèi yě. tiān yī, dì èr, tiān sān, dì sì, tiān wǔ, dì liù, tiān qī, dì bā, tiān jiǔ, dì shí.
子曰:知變化之道者,其知神之所為乎。易有聖人之道四焉。以言者,尚其辭。以動者,尚其變。以制器者,尚其象。以卜筮者,尚其占。是以君子將有為也,將有行也。問焉而以言,其受命也。如響無有逺近,幽深遂知來,物非天下之至,精其孰能與於此。參伍以變,錯綜其數,通其變遂成天地之文。極其數,遂定天下之象。非天下之至,變其孰能與於此。易無思也,無為也。寂然不動感而遂通天下之,故非天下之至,神其孰能與於此。夫易,聖人之所以極深而研幾也。唯深也,故能通天下之志。唯幾也,故能成天下之務。唯神也,故不疾而速不行而至。子曰:易有聖人之道四焉者,此之謂也。天一,地二,天三,地四,天五,地六,天七,地八,天九,地十。
tiān dì zhī dào, yīn yáng zhī huà cháng yǐ. shèng rén yǐ shì guān qí dòng jìng ér xíng qí jìn tuì, bù chà yú shí zhě, shì zhī shén zhī suǒ wèi, ér hé qí biàn, dé yì zhī dào yě. gù yì. shèng rén zhī dào sì yān, yǐ yán zhě shàng qí cí, dé yì zhī wén yě. yǐ dòng zhě shàng qí biàn, dé yì zhī shí yě. yǐ zhì qì zhě shàng qí xiàng, dé yì zhī zhì yě. yǐ bǔ shì zhě shàng qí zhàn, dāng qí shù ér duàn qí yí yě. jūn zǐ shí jiāng yǒu wèi ér wèn zhī, jiāng yǒu xíng ér qǐng zhī, wú yǒu yuǎn jìn yōu shēn suì zhī lái wù zhì jīng zhě yě. cān wǔ zhī biàn ér cuò zōng qí shù dé qí biàn, suì chéng tiān xià zhī wén. wén jiàn hū cí, gù yán zhě shàng zhī. jí qí biàn, suì dìng tiān xià zhī xiàng. gù zhì qì zhě, qǔ zhī cǐ tiān xià zhī zhì biàn zhě yě. yì wú sī yě, wú wèi yě, jì rán bù dòng gǎn ér suì tōng tiān xià zhī, gù bù qiān qí fāng ér wú shì bù lì. cǐ tiān xià zhī zhì, shén yě. fū yì zhě, gāng róu xiāng tuī, qíng wěi xiāng ǒu zhě yě. gù jí xiōng shēng yān. ér shèng rén zhī qí suǒ zhōng jì qí xiàng, yǐ míng tiān xià zhī zhì, ér wú bù zhōng yě. fēi jí qí shēn yě, bù néng jí qí zhì jīng. qióng qí biàn, yào qí cè, zhī qí zhōng, yuán qí shǐ xián. cuò qí shuō yǐ chéng tiān xià zhī wù, fēi yán qí jǐ zhě bù néng dé yú zhì biàn yě. tǐ qí wù miào, qí yùn yòng zhī fēi yǐ qín yě. xíng zhī fēi yǐ jī yě. fēi xuán zhě, bù néng dé yú zhì shén yě. gù yī shè xiàng ér jūn zǐ qí lài sì yān. fàn liǎng wǔ zhī shù, qióng wàn wù zhī biàn zhě yě. fēi shèng rén qí shú néng shēn zhī.
天地之道,隂陽之化常矣。聖人以是觀其動靜而行其進退,不差於時者,是知神之所為,而合其變,得易之道也。故易。聖人之道四焉,以言者尚其辭,得易之文也。以動者尚其變,得易之時也。以制器者尚其象,得易之智也。以卜筮者尚其占,當其數而斷其疑也。君子時將有為而問之,將有行而請之,無有逺近幽深遂知來物至精者也。參伍之變而錯綜其數得其變,遂成天下之文。文見乎辭,故言者尚之。極其變,遂定天下之象。故制器者,取之此天下之至變者也。易無思也,無為也,寂然不動感而遂通天下之,故不遷其方而無適不利。此天下之至,神也。夫易者,剛柔相推,情偽相偶者也。故吉凶生焉。而聖人之其所終寄其象,以明天下之志,而無不中也。非極其深也,不能及其至精。窮其變,要其策,知其終,原其始閒。錯其說以成天下之務,非研其幾者不能得於至變也。體其物妙,其運用之非以勤也。行之非以跡也。非玄者,不能得於至神也。故一設象而君子其賴四焉。範兩五之數,窮萬物之變者也。非聖人其孰能深之。
zǐ yuē: fū yì hé wèi zhě yě. fū yì kāi wù chéng wù, mào tiān xià zhī dào rú sī ér sì zhě yě. shì gù shèng rén yǐ tōng tiān xià zhī zhì, yǐ dìng tiān xià zhī yè, yǐ duàn tiān xià zhī yí, shì gù shī zhī dé yuán ér shén, guà zhī dé fāng yǐ zhì, liù yáo zhī yì yì yǐ gòng. shèng rén yǐ cǐ xǐ xīn, tuì cáng yú mì, jí xiōng yǔ mín tóng huàn. shén yǐ zhī lái, zhī yǐ cáng wǎng, qí shú néng yǔ yú cǐ zāi. gǔ zhī cōng míng ruì zhī shén wǔ ér bù shā zhě fū, shì yǐ míng yú tiān zhī dào, ér chá yú mín zhī gù. shì xìng shén wǔ, yǐ qián mín, yòng shèng rén yǐ cǐ zhāi jiè. yǐ shén míng qí dé fū. shì gù hé hù wèi zhī kūn, pì hù wèi zhī gān. yī hé yī pì, wèi zhī biàn. wǎng lái bù qióng, wèi zhī tōng. jiàn nǎi wèi zhī xiàng, xíng nǎi wèi zhī qì, zhì ér yòng zhī wèi zhī fǎ, lì yòng chū rù mín xián yòng zhī, wèi zhī shén.
子曰:夫易何為者也。夫易開物成務,冒天下之道如斯而巳者也。是故聖人以通天下之志,以定天下之業,以斷天下之疑,是故蓍之徳圎而神,卦之徳方以智,六爻之義易以貢。聖人以此洗心,退藏於宻,吉凶與民同患。神以知來,知以藏往,其孰能與於此哉。古之聰明睿知神武而不殺者夫,是以明於天之道,而察於民之故。是興神武,以前民,用聖人以此齋戒。以神明其徳夫。是故闔戸謂之坤,闢戸謂之乾。一闔一闢,謂之變。徃來不窮,謂之通。見乃謂之象,形乃謂之器,制而用之謂之法,利用出入民咸用之,謂之神。
yì zhě, yì qí zhì yě. gù qí zhī yě. xiān wù qí biàn yě. de dù gù néng bāo fù tiān xià zhī dào ér yǐ zhě yě. shèng rén yòng zhī ér tōng tiān xià zhī zhì, néng kāi qí xiān yě. dìng tiān xià zhī yè néng zhì qí dāng yě. yǐ duàn tiān xià zhī yí guǒ qí zuò yě. shì gù shī wèi xíng ér zhòng xiàng chù yān, yuán ér shén yě. guà jiàn qí shì dìng qí suǒ yě. jiù shí tǐ huà fāng yǐ zhì yě. liù yáo zhě, yì qí biàn tōng, míng qí cí yì, ér xiàn qí jí xiōng yě. shèng rén yǐ zhī qīng lǜ dí sī, guī shén wú xíng, rán hòu qí shèng tǐ fāng, yǔ zhòng mín tóng huàn qí jí xiōng, zé néng jì jí xiōng zhī huàn ér wèi lái shì zhī fàn yě. fēi shén yuán ér zhī qí lái, zhī shàn ér zhēng, zhū wǎng guān tiān dì, gǔ jīn wàn wù ér wèi yī zhě, qí shú néng zhì cǐ zāi. gǔ zhī cōng míng ruì zhī, zhǐ luàn ér bù yǐ shā, dá tiān xià zhī qíng ér wèi zhī yú shǐ zhě rú cǐ yě. shén yě zhě, yùn yú wú xíng, yì ér hé qí biàn yě. ér mín bù zhī suǒ yǐ míng yě. ér shèng rén míng zhī shì yǐ chá yú tiān zhī dào, shěn yú mín zhī gù, gù zuò wèi yì shū, ér qián bù zhī, yǐ wèi mín zhī yòng. shèng rén yú shì zhāi xīn wú xíng tǐ qí shén yě. jiè shì bì huàn, míng qí shì yě. yǐ shén míng wèi dé zhě, rú cǐ yě. gù kūn zhě jìng yě. dòng zhī zhǔ yě. hán qí zhāng ér bù biàn, gù bì ér cáng zhī, gān yě zhě. kāi qí wù ér zhuǎn huà, gù qǐ ér dòng zhī, kě hé zé tǐ ér hé zhī. yī dòng yī jìng, qū ér shēn zhī, zhī wèi biàn. suí qí biàn, guān qí kě dú wǎng dú lái, ér wú ài zhī. zhī wèi tōng, biàn qí zhào zhī. zhī wèi xiàng, jiàn qí xíng zhī. zhī wèi qì, zhì qí yòng rén kě fǎ zhī. zhī wèi fǎ, chū rù bù zhì mín xián lì zhī. ér mò zhī zhī, zhī wèi shén.
易者,易其治也。故其知也。先物其變也。得度故能包覆天下之道而已者也。聖人用之而通天下之志,能開其先也。定天下之業能制其當也。以斷天下之疑果其作也。是故蓍未形而衆象畜焉,圎而神也。卦見其事定其所也。就時體化方以智也。六爻者,易其變通,明其辭義,而獻其吉凶也。聖人以之清慮滌思,歸神無形,然後齊聖體方,與衆民同患其吉凶,則能濟吉凶之患而為來世之範也。非神圎而知其來,知贍而徴,諸往觀天地,古今萬物而為一者,其孰能至此哉。古之聦明睿知,止亂而不以殺,達天下之情而為之於始者如此也。神也者,運於無形,易而合其變也。而民不知所以明也。而聖人明之是以察於天之道,審於民之故,故作為易書,而前布之,以為民之用。聖人於是齋心無形體其神也。戒事避患,明其事也。以神明為徳者,如此也。故坤者靜也。動之主也。含其章而不變,故閉而藏之,乾也者。開其物而轉化,故啓而動之,可闔則體而合之。一動一靜,屈而伸之,之謂變。隨其變,觀其可獨往獨來,而無閡之。之謂通,辨其兆之。之謂象,見其形之。之謂器,制其用人可法之。之謂法,出入不滯民咸利之。而莫知之,之謂神。
shì gù yì yǒu tài jí, shì shēng liǎng yí, liǎng yí shēng sì xiàng, sì xiàng shēng bā guà, bā guà dìng jí xiōng, jí xiōng shēng dà yè. shì gù fǎ xiàng mò dà hū tiān dì, biàn tōng mò dà hū sì shí, xiàn xiàng zhe míng mò dà hū rì yuè, chóng gāo mò dà hū fù guì. bèi wù zhì yòng, lì chéng qì, yǐ wèi tiān xià lì mò dà hū shèng rén. tàn zé suǒ yǐn, gōu shēn zhì yuǎn, yǐ dìng tiān xià zhī jí xiōng, chéng tiān xià zhī wěi wěi zhě, mò dà hū shī guī. shì gù tiān shēng shén wù, shèng rén zé zhī. tiān dì biàn huà, shèng rén xiào zhī. tiān chuí xiàng jiàn jí xiōng, shèng rén xiàng zhī. hé chū tú, luò chū shū, shèng rén zé zhī. yì yǒu sì xiàng, suǒ yǐ shì yě. xì cí yān, suǒ yǐ gào yě. dìng zhī yǐ jí xiōng, suǒ yǐ duàn yě. yì yuē: zì tiān yòu zhī, jí wú bù lì. zǐ yuē: yòu zhě, zhù yě. tiān zhī suǒ zhù zhě, shùn yě. rén zhī suǒ zhù zhě, xìn yě. lǚ xìn sī hū, shùn yòu yǐ shàng xián yě. shì yǐ zì tiān yòu zhī, jí wú bù lì yě.
是故易有太極,是生兩儀,兩儀生四象,四象生八卦,八卦定吉凶,吉凶生大業。是故法象莫大乎天地,變通莫大乎四時,縣象著明莫大乎日月,崇髙莫大乎富貴。備物致用,立成器,以為天下利莫大乎聖人。探賾索隱,鈎深致逺,以定天下之吉凶,成天下之亹亹者,莫大乎蓍龜。是故天生神物,聖人則之。天地變化,聖人效之。天垂象見吉凶,聖人象之。河出圖,洛出書,聖人則之。易有四象,所以示也。繫辭焉,所以告也。定之以吉凶,所以斷也。易曰:自天祐之,吉無不利。子曰:祐者,助也。天之所助者,順也。人之所助者,信也。履信思乎,順又以尚賢也。是以自天祐之,吉無不利也。
shì gù yì yǒu tài jí, tài jí yǐ shēng liǎng yí, liǎng yí wèi yīn yáng, yīn yáng xiāng tuī ér shēng sì xiàng, shí xìng zhōng shǐ dié, biàn ér chéng bā guà. dòng shuō lí xiàn, qíng xìng zhī yǒu guī yě. gù xiāng mó ér jí xiōng shēng yān, zhì qí jí xiōng ér dà yè chéng yě. shì gù yǒu fǎ kě xiàng zhě, mò dà yú tiān dì. yǒu zūn bēi zhī wèi yě. biàn tōng kě zé zhě, mò dà yú sì shí, dé jìn tuì zhī yí yě. xuán xiàng zhe míng, mò dà hū rì yuè, zhòu yè dòng zhǐ tuī yí ér bù gǎi yě. wèi chóng tǐ gāo, ér wèi mín zhī chéng zhě, mò dà yú fù guì, kě yǐ xíng dà dào yě. bèi wù zhì yòng, lì chéng qì yǐ wèi tiān xià lì, mò dà hū shèng rén, jiàn tiān dì zhī xiàng, hé wàn wù zhī lǐ yě. tàn zé suǒ yǐn, gōu shēn zhì yuǎn, dìng tiān xià zhī jí xiōng, shǐ tiān xià miǎn ér dé qí yí zhě, mò dà yú shī guī, hán qí xiàng, míng qí dòng, dìng qí jí xiōng, xíng zhī bù yí yě. gù tiān shēng shén wù shī guī yě, shèng rén zé zhī. sì shí gèng biàn, wàn huà dé jié yě, shèng rén xiào zhī. tiān chuí xiàng rì yuè zhāo yān, xīng chén wèi yān, hán shǔ jié yān, shèng rén yǐ zhī, ér shòu mín shí yǐ jié. bǎi shì shùn zhī, zé dé, nì zhī, zé shī. qǔ zhī yú tiān yě. hé chū tú, luò chū shū, lǐ xíng yú wén, chéng tiān zhī huà, shèng rén zé zhī. qǔ wén yú dì, gù guān tiān dì zhī wén, zé cún tiān dì zhī qíng yǐ. tiān dì zhī qíng dé, ér zhī sì xiàng zhī suǒ zì chū yě. gù sì xiàng yǐ guà shì yě. xì cí suǒ yǐ míng yě. dìng yǐ yáo biàn, suǒ yǐ duàn qí dé shī, shì yǐ xiān tiān ér tiān shùn zhī, chéng qí shí yě. xìn mín ér mín zhù zhī, mín xìn qí xìn yě. shàng xián yǐ zhì, ér dé jǐn qí zhōng yě. shì yǐ zì tiān yòu zhī, jí wú bù lì yě.
是故易有太極,太極以生兩儀,兩儀為隂陽,隂陽相推而生四象,時興終始迭,變而成八卦。動說離陷,情性之有歸也。故相摩而吉凶生焉,治其吉凶而大業成也。是故有法可象者,莫大於天地。有尊卑之位也。變通可則者,莫大於四時,得進退之宜也。懸象著明,莫大乎日月,晝夜動止推移而不改也。位崇體髙,而為民之承者,莫大於富貴,可以行大道也。備物致用,立成器以為天下利,莫大乎聖人,見天地之象,合萬物之理也。探賾索隱,鈎深致逺,定天下之吉凶,使天下勉而得其宜者,莫大於蓍龜,含其象,明其動,定其吉凶,行之不疑也。故天生神物蓍龜也,聖人則之。四時更變,萬化得節也,聖人效之。天垂象日月昭焉,星辰位焉,寒暑節焉,聖人以之,而授民時以節。百事順之,則得,逆之,則失。取之於天也。河出圖,洛出書,理形於文,承天之化,聖人則之。取文於地,故觀天地之文,則存天地之情矣。天地之情得,而知四象之所自出也。故四象以卦示也。繫辭所以明也。定以爻變,所以斷其得失,是以先天而天順之,乘其時也。信民而民助之,民信其信也。尚賢以至,而得盡其忠也。是以自天祐之,吉無不利也。
zǐ yuē: shū bù jǐn yán, yán bù jǐn yì. rán zé shèng rén zhī yì qí bù kě jiàn hū. zǐ yuē: shèng rén lì xiàng yǐ jǐn yì, shè guà yǐ jǐn qíng. wěi xì cí yān. yǐ jǐn qí yán, biàn ér tōng zhī yǐ jǐn lì, gǔ zhī wǔ zhī yǐ jǐn shén.
子曰:書不盡言,言不盡意。然則聖人之意其不可見乎。子曰:聖人立象以盡意,設卦以盡情。偽繫辭焉。以盡其言,變而通之以盡利,鼓之舞之以盡神。
fū yì wú qióng yě, yán xíng zhī zhì yě. yán qǐ jǐn yú yì hū. shū zhì zhī xiàn yě. shū qǐ jǐn yú yán hū. zé shèng rén zhī yì bù kě jiàn yě. shèng rén yǐ gāng róu dòng jìng zhī wù, ér wèi zhī xiàng. xiāng tuī wú qióng, xián bèi qí lǐ, shù yǐ yán jǐn qí yì yě. shè guà guān fēn fán shì lèi zhě, wú bù guà yān. kě yǐ jǐn tiān xià zhī qíng, wěi yǐ. xì cí yān, dìng qí jí xiōng, tóng qí dé shī zhě, mò bù xián zài, shù yǐ shū jǐn qí yán yě. yì qióng néng biàn, biàn ér néng tōng, tōng ér néng jiǔ, kě wèi jǐn yǐ. tiān xià zhī lì yǐ. lì zhī jǐn mín bù yí yǐ. běn lì zhì zhě yě. gù shēn zhī yǐ xiào cí, dào zhī yǐ zhōng jìng, chén zhī yǐ dé yì, shì zhī yǐ hǎo è, gǔ qí qíng xìng ér mín zì lè, qí dào ér bù zhī qí suǒ yǐ yě. kě wèi qí shén yǐ.
夫意無窮也,言形之質也。言豈盡於意乎。書質之限也。書豈盡於言乎。則聖人之意不可見也。聖人以剛柔動靜之物,而為之象。相推無窮,咸備其理,庶以言盡其意也。設卦觀分凡是類者,無不掛焉。可以盡天下之情,偽矣。繫辭焉,定其吉凶,同其得失者,莫不咸在,庶以書盡其言也。易窮能變,變而能通,通而能久,可謂盡矣。天下之利矣。利之盡民不遺矣。本立至者也。故申之以孝慈,道之以忠敬,陳之以德義,示之以好惡,鼓其情性而民自樂,其道而不知其所以也。可謂其神矣。
qián kūn qí yì zhī yùn xié, qián kūn chéng liè, ér yì lì hū qí zhōng yǐ. qián kūn huǐ zé wú yǐ jiàn yì, yì bù kě jiàn, zé qián kūn huò jǐ hū xī yǐ. shì gù xíng ér shàng zhě, wèi zhī dào. xíng ér xià zhě, wèi zhī qì. huà ér cái zhī, wèi zhī biàn. tuī ér xíng zhī, wèi zhī tōng. jǔ ér cuò zhī, tiān xià zhī mín wèi zhī shì yè. shì gù fū xiàng shèng rén yǒu yǐ jiàn tiān xià zhī zé, ér nǐ zhū qí xíng róng, xiàng qí wù yí. shì gù wèi zhī xiàng. shèng rén yǒu yǐ jiàn tiān xià zhī dòng, ér guān qí tōng, yǐ xíng qí diǎn lǐ. xì cí yān, yǐ duàn qí jí xiōng, shì gù wèi zhī yáo. jí tiān xià zhī zé zhě, cún hū guà, gǔ tiān xià zhī dòng zhě, cún hū cí. huà ér cái zhī, cún hū biàn. tuī ér xíng zhī, cún hū tōng. shén ér míng zhī, cún hū qí rén. mò ér chéng zhī, bù yán ér xìn, cún hū dé xíng.
乾坤其易之緼邪,乾坤成列,而易立乎其中矣。乾坤毀則無以見易,易不可見,則乾坤或幾乎息矣。是故形而上者,謂之道。形而下者,謂之器。化而裁之,謂之變。推而行之,謂之通。舉而措之,天下之民謂之事業。是故夫象聖人有以見天下之賾,而擬諸其形容,象其物宜。是故謂之象。聖人有以見天下之動,而觀其□通,以行其典禮。繫辭焉,以斷其吉凶,是故謂之爻。極天下之賾者,存乎卦,鼓天下之動者,存乎辭。化而裁之,存乎變。推而行之,存乎通。神而明之,存乎其人。黙而成之,不言而信,存乎德行。
qián kūn wù, zhī zǔ yě. yì wù zhī lǐ yě. ér tǐ qí gāng róu zhī shì yě. gù yì yùn jī yú qián kūn yě. tiān dì jì wèi, zé qián kūn yùn hū. qí zhōng ér yì dé, qí dào yě. qián kūn huǐ shī, tiān dì zhī lǐ zé wú yǐ jiàn yǐ. yì bù kě jiàn, zé jǐ yú wú qián kūn, yǐ yì zhī wèi dào, shǐ zhōng yǐ míng wén yě. qí bù kě yǐ shī xié, shì gù xíng zhī shàng zhě, zhì wú zhī yùn yě. gù néng tǐ wàn wù ér bù yí, ér chū qí shǒu, wù wú bù yóu yě, wèi zhī yuē dào. zhì yú xíng kě xiàng zhě, wèi zhī qì. zhì qí qì huà ér cái zhī, shǐ de yí zhī, wèi zhī biàn. shì qí kě jiǔ ér xíng yě, wèi zhī tōng. jǔ qí cái zhì cuò zhī tiān xià, ér mín lì zhī, xián dé wù zhī, yǐ wèi shì yè, zé guān nóng gōng jiǎ gè shì qí shì, yǐ jiǔ zhī wèi yè, ér tiān xià gè dé qí xíng yě. cǐ yì zhī dào yě. shèng rén jiàn tiān xià zhī ào, jiāng yǐ míng zhī, nǐ zhū xíng róng, xiàng qí wù yí, gù wèi zhī xiàng. zhe zhū qí guà yě. shèng rén jiàn tiān xià zhī dòng, ér guān qí tōng, yǐ zhì qí cháng lǚ. xì cí yān, yǐ duàn jí xiōng, gù wèi zhī yáo. xiào zhī hū dòng yě. biàn zhī hū cí yě. shí qí shí xiào, qí dòng huà ér zhì zhī, zài qí biàn zhōng yě. biàn dé qí shì, zhōng ér shǐ zhī, tuī ér kě jiǔ, zài hu tōng yě. xiǎn qí yōu ér míng qí shén, zài hu qí rén. guān qí xiàng de xíng qí kě, huò qí zhèng, néng zhì ér cái zhī, mò ér chéng zhī, bù yán ér xìn, zài hu bèi dé. yǐ chéng háng, zé mín cóng qí dé. xìn ér huà zhī yě. gù néng yùn yú wú xíng, míng yú zhōng shǐ, zhī biàn huà zhī dào zhě yě.
乾坤物,之祖也。易物之理也。而體其剛柔之適也。故易緼積於乾坤也。天地既位,則乾坤運乎。其中而易得,其道也。乾坤毀失,天地之理則無以見矣。易不可見,則幾於無乾坤,以易之為道,始終以明文也。其不可以施邪,是故形之上者,至無之運也。故能體萬物而不遺,而出其首,物無不由也,謂之曰道。至於形可象者,謂之器。治其器化而裁之,使得宜之,謂之變。適其□可久而行也,謂之通。舉其裁製錯之天下,而民利之,鹹得務之,以為事業,則官農工賈各事其事,以久之為業,而天下各得其行也。此易之道也。聖人見天下之奧,將以明之,擬諸形容,象其物宜,故謂之象。著諸其卦也。聖人見天下之動,而觀其□通,以制其常履。繫辭焉,以斷吉凶,故謂之爻。效之乎動也。辯之乎辭也。識其時效,其動化而制之,在其變中也。變得其適,終而始之,推而可久,在乎通也。顯其幽而明其神,在乎其人。觀其象得行其可,獲其正,能制而裁之,黙而成之,不言而信,在乎備徳。以成行,則民從其徳。信而化之也。故能運於無形,明於終始,知變化之道者也。