qǐ è féng shè tí gé, jǐn zhāo yáng dà yuān xiàn, fán shí nián.
起閼逢攝提格,盡昭陽大淵獻,凡十年。
strong tài zōng xiào wén huáng dì yuán nián jiǎ yín, gōng yuán qián yī bā qī nián strong
太宗孝文皇帝元年(甲寅,公元前一八七年)
dōng, tài hòu yì yù lì zhū lǚ wèi wáng, wèn yòu chéng xiàng líng. líng yuē: gāo dì xíng bái mǎ méng yuē: fēi liú shì ér wáng, tiān xià gòng jī zhī. jīn wáng lǚ shì, fēi yuē yě. tài hòu bù shuō, wèn zuǒ chéng xiàng píng tài wèi bó, duì yuē: gāo dì dìng tiān xià, wáng zǐ dì jīn tài hòu chēng zhì, wáng zhū lǚ, wú suǒ bù kě. tài hòu xǐ, bà cháo. wáng líng ràng chén píng jiàng hóu yuē shǐ yǔ gāo dì jié xuè méng, zhū jūn bù zài xié? jīn gāo dì bēng, tài hòu nǚ zhǔ, yù wáng lǚ shì zhū jūn zòng yù ā yì bèi yuē, hé miàn mù jiàn gāo dì yú dì xià hū? chén píng jiàng hóu yuē: yú jīn, miàn zhé tíng zhēng, chén bù rú jūn quán shè jì, dìng liú shì zhī hòu, jūn yì bù rú chén. líng wú yǐ yīng zhī. shí yī yuè, jiǎ zǐ, tài hòu yǐ wáng líng wèi dì tài fù, shí duó zhī xiāng quán. líng suì bìng miǎn guī. nǎi yǐ zuǒ chéng xiàng píng wèi yòu chéng xiàng, yǐ pì yáng hóu shěn shí qí wèi zuǒ chéng xiàng, bù zhì shì, lìng jiān gōng zhōng, rú láng zhōng lìng. shí qí gù de xìng yú tài hòu, gōng qīng jiē yīn ér jué shì. tài hòu yuàn zhào yáo wèi zhào yǐn wáng móu, nǎi dǐ yáo zuì. shàng dǎng shǒu rèn áo cháng wèi pèi yù lì, yǒu dé yú tài hòu, nǎi yǐ wèi yù shǐ dài fū. tài hòu yòu zhuī zūn qí fù lín sì hóu lǚ gōng wèi xuān wáng, xiōng zhōu lǚ lìng wǔ hòu zé wèi dào wǔ wáng, yù yǐ wáng zhū lǚ wèi jiàn.
冬,太后議欲立諸呂為王,問右丞相陵。陵曰:「高帝刑白馬盟曰:『非劉氏而王,天下共擊之。』今王呂氏,非約也。」太后不說,問左丞相平、太尉勃,對曰:「高帝定天下,王子弟;今太后稱制,王諸呂,無所不可。」太后喜,罷朝。王陵讓陳平、絳侯曰;「始與高帝疌血盟,諸君不在邪?今高帝崩,太后女主,欲王呂氏;諸君縱慾阿意背約,何面目見高帝於地下乎?」陳平、絳侯曰:「於今,面折廷爭,臣不如君;全社稷,定劉氏之後,君亦不如臣。」陵無以應之。十一月,甲子,太后以王陵為帝太傅,實奪之相權。陵遂病免歸。乃以左丞相平為右丞相,以辟陽侯審食其為左丞相,不治事,令監宮中,如郎中令。食其故得幸於太后,公卿皆因而決事。太后怨趙堯為趙隱王謀,乃抵堯罪。上黨守任敖嘗為沛獄吏,有德於太后,乃以為御史大夫。太后又追尊其父臨泗侯呂公為宣王,兄周呂令武侯澤為悼武王,欲以王諸呂為漸。
chūn, zhēng yuè, chú sān zú zuì yāo yán lìng. xià, sì yuè, lǔ yuán gōng zhǔ hōng. fēng gōng zhǔ zi zhāng yǎn wèi lǔ wáng, shì gōng zhǔ yuē lǔ yuán tài hòu.
春,正月,除三族罪、妖言令。夏,四月,魯元公主薨。封公主子張偃為魯王,諡公主曰魯元太后。
xīn mǎo, fēng suǒ míng xiào huì zi shān wèi xiāng chéng hóu, cháo wèi zhǐ hóu, wǔ wèi hú guān hóu.
辛卯,封所名孝惠子山為襄城侯,朝為軹侯,武為壺關侯。
tài hòu yù wáng lǚ shì, nǎi xiān lì suǒ míng xiào huì zi qiáng wèi huái yáng wáng, bù yí wèi héng shān wáng shǐ dà yè zhě zhāng shì fēng dà chén. dà chén nǎi qǐng lì dào wǔ wáng zhǎng zi lì hóu tái wèi lǚ wáng, gē qí zhī jì nán jùn wèi lǚ guó.
太后欲王呂氏,乃先立所名孝惠子強為淮陽王,不疑為恆山王;使大謁者張釋風大臣。大臣乃請立悼武王長子酈侯台為呂王,割齊之濟南郡為呂國。
wǔ yuè, bǐng shēn, zhào wáng gōng cóng tái zāi.
五月,丙申,趙王宮叢台災。
qiū, táo lǐ huá.
秋,桃、李華。
strong tài zōng xiào wén huáng dì èr nián yǐ mǎo, gōng yuán qián yī bā liù nián strong
太宗孝文皇帝二年(乙卯,公元前一八六年)
dōng, shí yī yuè, lǚ sù wáng tái hōng.
冬,十一月,呂肅王台薨。
chūn, zhēng yuè, yǐ mǎo, dì zhèn qiāng dào wǔ dū dào shān bēng.
春,正月,乙卯,地震;羌道、武都道山崩。
xià, wǔ yuè, bǐng shēn, fēng chǔ yuán wáng zǐ yǐng kè wèi shàng pī hóu, qí dào huì wáng zǐ zhāng wèi zhū xū hóu, lìng rù sù wèi, yòu yǐ lǚ lù nǚ qī zhāng.
夏,五月,丙申,封楚元王子郢客為上邳侯,齊悼惠王子章為硃虛侯,令入宿衛,又以呂祿女妻章。
liù yuè, bǐng xū huì, rì yǒu shí zhī.
六月,丙戌晦,日有食之。
qiū, qī yuè, héng shān āi wáng bù yí hōng.
秋,七月,恆山哀王不疑薨。
xíng bā zhū qián.
行八銖錢。
guǐ chǒu, lì xiāng chéng hóu shān wèi héng shān wáng, gēng míng yì.
癸丑,立襄成侯山為恆山王,更名義。
strong tài zōng xiào wén huáng dì sān nián bǐng chén, gōng yuán qián yī bā wǔ nián strong
太宗孝文皇帝三年(丙辰,公元前一八五年)
xià, jiāng shuǐ hàn shuǐ yì, liú sì qiān yú jiā.
夏,江水、漢水溢,流四千餘家。
qiū, xīng zhòu jiàn.
秋,星晝見。
yī shuǐ luò shuǐ yì, liú qiān liù bǎi yú jiā. rǔ shuǐ yì, liú bā bǎi yú jiā.
伊水、洛水溢,流千六百餘家。汝水溢,流八百餘家。
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong sì nián dīng sì, gōng yuán qián yī bā sì nián strong
太宗孝文皇帝四年(丁巳,公元前一八四年)
chūn, èr yuè, guǐ wèi, lì suǒ míng xiào huì zi tài wèi chāng píng hóu.
春,二月,癸未,立所名孝惠子太為昌平侯。
xià, sì yuè, bǐng shēn, tài hòu fēng nǚ dì xū wèi lín guāng hóu.
夏,四月,丙申,太后封女弟嬃為臨光侯。
shǎo dì jìn zhǎng, zì zhī fēi huáng hòu zi, nǎi chū yán yuē: hòu ān néng shā wú mǔ ér míng wǒ! wǒ zhuàng, jí wèi biàn! tài hòu wén zhī, yōu zhī yǒng xiàng zhōng, yán dì bìng, zuǒ yòu mò de jiàn. tài hòu yǔ qún chén yuē: jīn huáng dì bìng jiǔ bù yǐ, shī huò hūn luàn, bù néng jì sì zhì tiān xià qí dài zhī. qún chén jiē dùn shǒu yán: huáng tài hòu wèi tiān xià qí mín jì, suǒ yǐ ān zōng miào shè jì shén shēn. qún chén dùn shǒu fèng zhào. suì fèi dì, yōu shā zhī. wǔ yuè, bǐng chén, lì héng shān wáng yì wèi dì, gēng míng yuē hóng, bù chēng yuán nián, yǐ tài hòu zhì tiān xià shì gù yě. yǐ zhǐ hóu cháo wèi héng shān wáng.
少帝浸長,自知非皇后子,乃出言曰:「後安能殺吾母而名我!我壯,即為變!」太后聞之,幽之永巷中,言帝病,左右莫得見。太后語群臣曰:「今皇帝病久不已,失惑昏亂,不能繼嗣治天下;其代之。」群臣皆頓首言:「皇太后為天下齊民計,所以安宗廟、社稷甚深。群臣頓首奉詔。」遂廢帝,幽殺之。五月,丙辰,立恆山王義為帝,更名曰弘,不稱元年,以太后制天下事故也。以軹侯朝為恆山王。
shì suì, yǐ píng yáng hóu cáo zhú wèi yù shǐ dài fū.
是歲,以平陽侯曹窋為御史大夫。
yǒu sī qǐng jìn nán yuè guān shì tiě qì. nán yuè wáng tuó yuē: gāo dì lì wǒ, tōng shǐ wù. jīn gāo hòu tīng chán chén, bié yì mán yí, gé jué qì wù, cǐ bì zhǎng shā wáng jì, yù yǐ zhōng guó jī miè nán yuè ér bìng wáng zhī, zì wèi gōng yě.
有司請禁南越關市、鐵器。南越王佗曰:「高帝立我,通使物。今高后聽讒臣,別異蠻夷,隔絕器物,此必長沙王計,欲倚中國擊滅南越而並王之,自為功也。」
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong wǔ nián wù wǔ, gōng yuán qián yī bā sān nián strong
太宗孝文皇帝五年(戊午,公元前一八三年)
chūn, tuó zì chēng nán yuè wǔ dì, fā bīng gōng zhǎng shā, bài shù xiàn ér qù.
春,佗自稱南越武帝,發兵攻長沙,敗數縣而去。
qiū, bā yuè, huái yáng huái wáng qiáng hōng, yǐ hú guān hóu wǔ wèi huái yáng wáng.
秋,八月,淮陽懷王強薨,以壺關侯武為淮陽王。
jiǔ yuè, fā hé dōng shàng dǎng qí tún běi dì.
九月,發河東、上黨騎屯北地。
chū lìng shù zú suì gèng.
初令戍卒歲更。
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong liù nián jǐ wèi, gōng yuán qián yī bā èr nián strong
太宗孝文皇帝六年(己未,公元前一八二年)
dōng, shí yuè, tài hòu yǐ lǚ wáng jiā jū chù jiāo zì, fèi zhī. shí yī yuè, lì sù wáng dì chǎn wèi lǚ wáng.
冬,十月,太后以呂王嘉居處驕恣,廢之。十一月,立肅王弟產為呂王。
chūn, xīng zhòu jiàn.
春,星晝見。
xià, sì yuè, dīng yǒu, shè tiān xià.
夏,四月,丁酉,赦天下。
fēng zhū xū hóu zhāng dì xìng jū wèi dōng móu hóu, yì rù sù wèi.
封硃虛侯章弟興居為東牟侯,亦入宿衛。
xiōng nú kòu dí dào, gōng ā yáng.
匈奴寇狄道,攻阿陽。
xíng wǔ fēn qián.
行五分錢。
xuān píng hóu zhāng áo zú, cì shì yuē lǔ yuán wáng.
宣平侯張敖卒,賜諡曰魯元王。
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong qī nián gēng shēn, gōng yuán qián yī bā yī nián strong
太宗孝文皇帝七年(庚申,公元前一八一年)
dōng, shí èr yuè, xiōng nú kòu dí dào, lüè èr qiān yú rén.
冬,十二月,匈奴寇狄道,略二千餘人。
chūn, zhēng yuè, tài hòu zhào zhào yōu wáng yǒu. yǒu yǐ zhū lǚ nǚ wèi hòu, fú ài, ài tā jī. zhū lǚ nǚ nù, qù, chán zhī yú tài hòu yuē: wáng yán lǚ shì ān dé wáng! tài hòu bǎi suì hòu, wú bì jī zhī. tài hòu yǐ gù zhào zhào wáng, zhào wáng zhì, zhì dǐ, bù dé jiàn, lìng wèi wéi shǒu zhī, fú yǔ shí qí qún chén huò qiè kuì, zhé bǔ lùn zhī. dīng chǒu, zhào wáng è sǐ, yǐ mín lǐ zàng zhī zhǎng ān mín zhǒng cì.
春,正月,太后召趙幽王友。友以諸呂女為後,弗愛,愛他姬。諸呂女怒,去,讒之於太后曰:「王言『呂氏安得王!太后百歲後,吾必擊之。』」太后以故召趙王,趙王至,置邸,不得見,令衛圍守之,弗與食;其群臣或竊饋,輒捕論之。丁丑,趙王餓死,以民禮葬之長安民冢次。
jǐ chǒu, rì shí, zhòu huì. tài hòu è zhī, wèi zuǒ yòu yuē: cǐ wèi wǒ yě!
己丑,日食,晝晦。太后惡之,謂左右曰:「此為我也!」
èr yuè, xǐ liáng wáng huī wèi zhào wáng, lǚ wáng chǎn wèi liáng wáng. liáng wáng bù zhī guó, wèi dì tài fù.
二月,徙梁王恢為趙王,呂王產為梁王。梁王不之國,為帝太傅。
qiū, qī yuè, dīng sì, lì píng chāng hóu tài wèi jì chuān wáng.
秋,七月,丁巳,立平昌侯太為濟川王。
lǚ xū nǚ wèi jiāng jūn yíng líng hóu liú zé qī. zé zhě, gāo zǔ cóng zǔ kūn dì yě. qí rén tián shēng wèi zhī shuō dà yè zhě zhāng qīng yuē: zhū lǚ zhī wáng yě, zhū dà chén wèi dà fú. jīn yíng líng hóu zé, zhū liú zuì zhǎng jīn qīng yán tài hòu wáng zhī, lǚ shì wáng yì gù yǐ. zhāng qīng rù yán tài hòu, tài hòu rán zhī, nǎi gē qí zhī láng yá jùn fēng zé wèi láng yá wáng.
呂嬃女為將軍、營陵侯劉澤妻。澤者,高祖從祖昆弟也。齊人田生為之說大謁者張卿曰:「諸呂之王也,諸大臣未大服。今營陵侯澤,諸劉最長;今卿言太后王之,呂氏王益固矣。」張卿入言太后,太后然之,乃割齊之琅邪郡封澤為琅邪王。
zhào wáng huī zhī xǐ zhào, xīn huái bù lè. tài hòu yǐ lǚ chǎn nǚ wèi wáng hòu, wáng hòu cóng guān jiē zhū lǚ, shàn quán, wēi cì zhào wáng, zhào wáng bù dé zì zì. wáng yǒu suǒ ài jī, wáng hòu shǐ rén zhèn shā zhī. liù yuè, wáng bù shèng bēi fèn, zì shā. tài hòu wén zhī, yǐ wèi wáng yòng fù rén qì zōng miào lǐ, fèi qí sì.
趙王恢之徙趙,心懷不樂。太后以呂產女為王后,王后從官皆諸呂,擅權,微伺趙王,趙王不得自恣。王有所愛姬,王后使人鴆殺之。六月,王不勝悲憤,自殺。太后聞之,以為王用婦人棄宗廟禮,廢其嗣。
shì shí, zhū lǚ shàn quán yòng shì. zhū xū hóu zhāng, nián èr shí, yǒu qì lì, fèn liú shì bù dé zhí. cháng rù shì tài hòu yān yǐn, tài hòu lìng zhāng wèi jiǔ lì. zhāng zì qǐng yuē: chén jiāng zhǒng yě, qǐng dé yǐ jūn fǎ xíng jiǔ. tài hòu yuē: kě. jiǔ hān, zhāng qǐng wèi gēng tián gē, tài hòu xǔ zhī. zhāng yuē: shēn gēng jì zhǒng, lì miáo yù shū fēi qí zhǒng zhě, chú ér qù zhī! tài hòu mò rán. qǐng zhī, zhū lǚ yǒu yī rén zuì, wáng jiǔ, zhāng zhuī, bá jiàn zhǎn zhī ér hái, bào yuē: yǒu wáng jiǔ yī rén, chén jǐn xíng fǎ zhǎn zhī! tài hòu zuǒ yòu jiē dà jīng, yè yǐ xǔ qí jūn fǎ, wú yǐ zuì yě, yīn bà. zì shì zhī hòu, zhū lǚ dàn zhū xū hóu, suī dà chén jiē yī zhū xū hóu, liú shì wèi yì qiáng. chén píng huàn zhū lǚ, lì bù néng zhì, kǒng huò jí jǐ. cháng yàn jū shēn niàn, lù jiǎ wǎng, zhí rù zuò, ér chén chéng xiàng bù jiàn. lù shēng yuē: hé niàn zhī shēn yě! chén píng yuē: shēng chuāi wǒ hé niàn? lù shēng yuē: zú xià jí fù guì, wú yù yǐ rán yǒu yōu niàn, bù guò huàn zhū lǚ shǎo zhǔ ěr. chén píng yuē: rán! wèi zhī nài hé? lù shēng yuē: tiān xià ān, zhù yì xiāng tiān xià wēi, zhù yì jiāng. jiāng xiāng hè diào, zé shì yù fù tiān xià suī yǒu biàn, quán bù fēn. wèi shè jì jì, zài liǎng jūn zhǎng wò ěr. chén cháng yù wèi tài wèi jiàng hóu, jiàng hóu yǔ wǒ xì, yì wú yán. jūn hé bù jiāo huān tài wèi, shēn xiāng jié? yīn wèi chén píng huà lǚ shì shù shì. chén píng yòng qí jì, nǎi yǐ wǔ bǎi jīn wèi jiàng hóu shòu, hòu jù lè yǐn tài wèi bào yì rú zhī. liǎng rén shēn xiāng jié, lǚ shì zhū yì shuāi. chén píng yǐ nú bì bǎi rén chē mǎ wǔ shí chéng qián wǔ bǎi wàn yí lù shēng wèi yǐn shí fèi.
是時,諸呂擅權用事。硃虛侯章,年二十,有氣力,忿劉氏不得職。嘗入侍太后燕飲,太后令章為酒吏。章自請曰:「臣將種也,請得以軍法行酒。」太后曰:「可。」酒酣,章請為《耕田歌》,太后許之。章曰:「深耕穊種,立苗欲疏;非其種者,鋤而去之!」太后默然。頃之,諸呂有一人醉,亡酒,章追,拔劍斬之而還,報曰:「有亡酒一人,臣謹行法斬之!」太后左右皆大驚,業已許其軍法,無以罪也,因罷。自是之後,諸呂憚硃虛侯,雖大臣皆依硃虛侯,劉氏為益強。陳平患諸呂,力不能制,恐禍及己。嘗燕居深念,陸賈往,直入坐,而陳丞相不見。陸生曰:「何念之深也!」陳平曰:「生揣我何念?」陸生曰:「足下極富貴,無欲矣;然有憂念,不過患諸呂、少主耳。」陳平曰:「然!為之奈何?」陸生曰:「天下安,注意相;天下危,注意將。將相和調,則士豫附;天下雖有變,權不分。為社稷計,在兩君掌握耳。臣常欲謂太尉絳侯,絳侯與我戲,易吾言。君何不交歡太尉,深相結?」因為陳平畫呂氏數事。陳平用其計,乃以五百金為絳侯壽,厚具樂飲;太尉報亦如之。兩人深相結,呂氏諸益衰。陳平以奴婢百人、車馬五十乘、錢五百萬遺陸生為飲食費。
tài hòu shǐ shǐ gào dài wáng, yù xǐ wáng zhào. dài wáng xiè zhī, yuàn shǒu dài biān. tài hòu nǎi lì xiōng zi lǚ lù wèi zhào wáng, zhuī zūn lù fù jiàn chéng kāng hóu shì zhī wèi zhào zhāo wáng.
太后使使告代王,欲徙王趙。代王謝之,願守代邊。太后乃立兄子呂祿為趙王,追尊祿父建成康侯釋之為趙昭王。
jiǔ yuè, yàn líng wáng jiàn hōng, yǒu měi rén zǐ, tài hòu shǐ rén shā zhī. guó chú.
九月,燕靈王建薨,有美人子,太后使人殺之。國除。
qiǎn lóng lǜ hóu zhōu zào jiāng bīng jī nán yuè.
遣隆慮侯周灶將兵擊南越。
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong bā nián xīn yǒu, gōng yuán qián yī bā líng nián strong
太宗孝文皇帝八年(辛酉,公元前一八零年)
dōng, shí yuè, xīn chǒu, lì lǚ sù wáng zǐ dōng píng hóu tōng wèi yàn wáng, fēng tōng dì zhuāng wèi dōng píng hóu.
冬,十月,辛丑,立呂肅王子東平侯通為燕王,封通弟莊為東平侯。
sān yuè, tài hòu shì bá, hái, guò zhǐ dào, jiàn wù rú cāng quǎn, jǐ tài hòu yē, hū bù fù jiàn. bo zhī, yún zhào wáng rú yì wèi suì. tài hòu suì bìng yē shāng. tài hòu wèi wài sūn lǔ wáng yǎn nián shào gū ruò, xià, sì yuè, dīng yǒu, fēng zhāng áo qián jī liǎng zi chǐ wèi xīn dū hóu, shòu wèi lè chāng hóu, yǐ fǔ lǔ wáng. yòu fēng zhōng dà yè zhě zhāng shì wèi jiàn líng hóu, yǐ qí quàn wáng zhū lǚ, shǎng zhī yě.
三月,太后礻犮,還,過軹道,見物如蒼犬,撠太后掖,忽不復見。卜之,雲「趙王如意為祟」。太后遂病掖傷。太后為外孫魯王偃年少孤弱,夏,四月,丁酉,封張敖前姬兩子侈為新都侯,壽為樂昌侯,以輔魯王。又封中大謁者張釋為建陵侯,以其勸王諸呂,賞之也。
jiāng hàn shuǐ yì, liú wàn yú jiā.
江、漢水溢,流萬餘家。
qiū, qī yuè, tài hòu bìng shén, nǎi lìng zhào wáng lù wèi shàng jiāng jūn, jū běi jūn lǚ wáng chǎn jū nán jūn. tài hòu jiè chǎn lù yuē: lǚ shì zhī wáng, dà chén fú píng. wǒ jí bēng, dì nián shào, dà chén kǒng wèi biàn. bì jù bīng wèi gōng, shèn wú sòng sàng, wèi rén suǒ zhì! xīn sì, tài hòu bēng, yí zhào: dà shè tiān xià, yǐ lǚ wáng chǎn wèi xiāng guó, yǐ lǚ lù nǚ wèi dì hòu. gāo hòu yǐ zàng, yǐ zuǒ chéng xiàng shěn shí qí wèi dì tài fù.
秋,七月,太后病甚,乃令趙王祿為上將軍,居北軍;呂王產居南軍。太后誡產、祿曰:「呂氏之王,大臣弗平。我即崩,帝年少,大臣恐為變。必據兵衛宮,慎毋送喪,為人所制!」辛巳,太后崩,遺詔:大赦天下,以呂王產為相國,以呂祿女為帝後。高后已葬,以左丞相審食其為帝太傅。
zhū lǚ yù wèi luàn, wèi dà chén jiàng guàn děng, wèi gǎn fā. zhū xū hóu yǐ lǚ lù nǚ wèi fù, gù zhī qí móu, nǎi yīn lìng rén gào qí xiōng qí wáng, yù lìng fā bīng xī, zhū xū hóu dōng móu hóu wèi nèi yīng, yǐ zhū zhū lǚ, lì qí wáng wèi dì. qí wáng nǎi yǔ qí jiù sì jūn láng zhōng lìng zhù wǔ zhōng wèi wèi bó yīn móu fā bīng. qí xiāng zhào píng fú tīng. bā yuè, bǐng wǔ, qí wáng yù shǐ rén zhū xiāng. xiāng wén zhī, nǎi fā zú wèi wáng gōng. wèi bó dài zhào píng yuē: wáng yù fā bīng, fēi yǒu hàn hǔ fú yàn yě. ér xiāng jūn wéi wáng gù shàn, bó qǐng wèi jūn jiāng bīng wèi wáng. zhào píng xìn zhī. bó jì jiāng bīng, suì wéi xiāng fǔ, zhào píng zì shā. yú shì qí wáng yǐ sì jūn wèi xiāng, wèi bó wèi jiāng jūn, zhù wǔ wèi nèi shǐ, xī fā guó zhōng bīng. shǐ zhù wǔ dōng zhà láng yá wáng yuē: lǚ shì zuò luàn, qí wáng fā bīng yù xī zhū zhī. qí wáng zì yǐ nián shào, bù xí bīng gé zhī shì, yuàn jǔ guó wěi dài wáng. dài wáng, zì gāo dì jiāng yě. qǐng dài wáng xìng zhī lín zāi, jiàn qí wáng jì shì. láng yá wáng xìn zhī, xī chí jiàn qí wáng. qí wáng yīn liú láng yá wáng, ér shǐ zhù wǔ jǐn fā láng yá guó bīng, bìng jiāng zhī. láng yá wáng shuō qí wáng yuē: dài wáng, gāo huáng dì shì zhǎng sūn yě, dāng lì. jīn zhū dà chén hú yí wèi yǒu suǒ dìng, ér zé yú liú shì zuì wèi zhǎng nián, dà chén gù dài zé jué jì. jīn dài wáng liú chén, wú wèi yě, bù rú shǐ wǒ rù guān jì shì. qí wáng yǐ wèi rán, nǎi yì jù chē sòng láng yá wáng. láng yá wáng jì xíng, qí suì jǔ bīng xī gōng jì nán. yí zhū hóu wáng shū, chén zhū lǚ zhī zuì, yù jǔ bīng zhū zhī. xiāng guó lǚ chǎn děng wén zhī, nǎi qiǎn yǐng yīn hóu guàn yīng jiāng bīng jī zhī. guàn yīng zhì xíng yáng, móu yuē: zhū lǚ yōng bīng guān zhōng, yù wēi liú shì ér zì lì. jīn wǒ pò qí hái bào, cǐ yì lǚ shì zhī zī yě. nǎi liú tún xíng yáng, shǐ shǐ yù qí wáng jí zhū hóu yǔ lián hé, yǐ dài lǚ shì biàn, gòng zhū zhī. qí wáng wén zhī, nǎi hái bīng xī jiè dài yuē.
諸呂欲為亂,畏大臣絳、灌等,未敢發。硃虛侯以呂祿女為婦,故知其謀,乃陰令人告其兄齊王,欲令發兵西,硃虛侯、東牟侯為內應,以誅諸呂,立齊王為帝。齊王乃與其舅駟鈞、郎中令祝午、中尉魏勃陰謀發兵。齊相召平弗聽。八月,丙午,齊王欲使人誅相。相聞之,乃發卒衛王宮。魏勃紿召平曰:「王欲發兵,非有漢虎符驗也。而相君圍王固善,勃請為君將兵衛王。」召平信之。勃既將兵,遂圍相府,召平自殺。於是齊王以駟鈞為相,魏勃為將軍,祝午為內史,悉發國中兵。使祝午東詐琅邪王曰:「呂氏作亂,齊王發兵欲西誅之。齊王自以年少,不習兵革之事,願舉國委大王。大王,自高帝將也。請大王幸之臨菑,見齊王計事。」琅邪王信之,西馳見齊王。齊王因留琅邪王,而使祝午盡發琅邪國兵,並將之。琅邪王說齊王曰:「大王,高皇帝適長孫也,當立。今諸大臣狐疑未有所定,而澤於劉氏最為長年,大臣固待澤決計。今大王留臣,無為也,不如使我入關計事。」齊王以為然,乃益具車送琅邪王。琅邪王既行,齊遂舉兵西攻濟南。遺諸侯王書,陳諸呂之罪,欲舉兵誅之。相國呂產等聞之,乃遣潁陰侯灌嬰將兵擊之。灌嬰至滎陽,謀曰:「諸呂擁兵關中,欲危劉氏而自立。今我破齊還報,此益呂氏之資也。」乃留屯滎陽,使使諭齊王及諸侯與連和,以待呂氏變,共誅之。齊王聞之,乃還兵西界待約。
lǚ lù lǚ chǎn yù zuò luàn, nèi dàn jiàng hóu zhū xū děng, wài wèi qí chǔ bīng, yòu kǒng guàn yīng pàn zhī. yù dài guàn yīng bīng yǔ qí hé ér fā, yóu yù wèi jué. dāng shì shí, jì chuān wáng tài huái yáng wáng wǔ cháng shān wáng cháo jí lǔ wáng zhāng yǎn jiē nián shào, wèi zhī guó, jū zhǎng ān zhào wáng lù liáng wáng chǎn gè jiāng bīng jū nán běi jūn. jiē lǚ shì zhī rén yě. liè hóu qún chén mò zì jiān qí mìng. tài wèi jiàng hóu bó bù dé zhǔ bīng. qǔ zhōu hóu lì shāng lǎo bìng, qí zi jì yǔ lǚ lù shàn. jiàng hóu nǎi yǔ chéng xiàng chén píng móu, shǐ rén jié lì shāng, lìng qí zi jì wǎng dài shuō lǚ lù yuē: gāo dì yǔ lǚ hòu gòng dìng tiān xià, liú shì suǒ lì jiǔ wáng, lǚ shì suǒ lì sān wáng, jiē dà chén zhī yì, shì yǐ bù gào zhū hóu, jiē yǐ wèi yí. jīn tài hòu bēng, dì shǎo, ér zú xià pèi zhào wáng yìn, bù jí zhī guó shǒu fān, nǎi wèi shàng jiāng, jiāng bīng liú cǐ, wèi dà chén zhū hóu suǒ yí. zú xià hé bù guī jiāng yìn, yǐ bīng shǔ tài wèi, qǐng liáng wáng guī xiāng guó yìn, yǔ dà chén méng ér zhī guó. qí bīng bì bà, dà chén dé ān, zú xià gāo zhěn ér wáng qiān lǐ, cǐ wàn shì zhī lì yě. lǚ lù xìn rán qí jì, yù yǐ bīng shǔ tài wèi. shǐ rén bào lǚ chǎn jí zhū lǚ lǎo rén, huò yǐ wèi biàn, huò yuē bù biàn, jì yóu yù wèi yǒu suǒ jué. lǚ lù xìn lì jì, shí yǔ chū yóu liè, guò qí gū lǚ xū. xū dà nù yuē: ruò wèi jiāng ér qì jūn, lǚ shì jīn wú chù yǐ! nǎi xī chū zhū yù bǎo qì sàn táng xià, yuē: wú wèi tā rén shǒu yě!
呂祿、呂產欲作亂,內憚絳侯、硃虛等,外畏齊、楚兵,又恐灌嬰畔之。欲待灌嬰兵與齊合而發,猶豫未決。當是時,濟川王太、淮陽王武、常山王朝及魯王張偃皆年少,未之國,居長安;趙王祿、梁王產各將兵居南、北軍。皆呂氏之人也。列侯群臣莫自堅其命。太尉絳侯勃不得主兵。曲周侯酈商老病,其子寄與呂祿善。絳侯乃與丞相陳平謀,使人劫酈商,令其子寄往紿說呂祿曰:「高帝與呂后共定天下,劉氏所立九王,呂氏所立三王,皆大臣之議,事已布告諸侯,皆以為宜。今太后崩,帝少,而足下佩趙王印,不急之國守籓,乃為上將,將兵留此,為大臣諸侯所疑。足下何不歸將印,以兵屬太尉,請梁王歸相國印,與大臣盟而之國。齊兵必罷,大臣得安,足下高枕而王千里,此萬世之利也。」呂祿信然其計,欲以兵屬太尉。使人報呂產及諸呂老人,或以為便,或曰不便,計猶豫未有所決。呂祿信酈寄,時與出遊獵,過其姑呂嬃。嬃大怒曰:「若為將而棄軍,呂氏今無處矣!」乃悉出珠玉、寶器散堂下,曰:「毋為他人守也!」
jiǔ yuè, gēng shēn dàn, píng yáng hóu zhú xíng yù shǐ dài fū shì, jiàn xiāng guó chǎn jì shì. láng zhōng lìng jiǎ shòu shǐ cóng qí lái, yīn shù chǎn yuē: wáng bù zǎo zhī guó, jīn suī yù xíng, shàng kě dé xié! jù yǐ guàn yīng yǔ qí chǔ hé cóng yù zhū zhū lǚ gào chǎn, qiě qù chǎn jí rù gōng. píng yáng hóu pō wén qí yǔ, chí gào chéng xiàng tài wèi. tài wèi yù rù běi jūn, bù dé rù. xiāng píng hóu jì tōng shàng fú jié, nǎi lìng chí jié jiǎo nèi tài wèi běi jūn. tài wèi fù lìng lì jì yǔ diǎn kè liú jiē xiān shuō lǚ lù yuē: dì shǐ tài wèi shǒu běi jūn, yù zú xià zhī guó. jí guī jiāng yìn cí qù. bù rán, huò qiě qǐ. lǚ lù yǐ wèi lì kuàng bù qī jǐ, suì jiě yìn shǔ diǎn kè, ér yǐ bīng shòu tài wèi. tài wèi zhì jūn, lǚ lù yǐ qù. tài wèi rù jūn mén, xíng lìng jūn zhōng yuē: wèi lǚ shì yòu tǎn, wèi liú shì zuǒ tǎn! jūn zhōng jiē zuǒ tǎn, tài wèi suì jiāng běi jūn. rán shàng yǒu nán jūn. chéng xiàng píng nǎi zhào zhū xū hóu zhāng zuǒ tài wèi, tài wèi lìng zhū xū hóu jiān jūn mén, lìng píng yáng hóu gào wèi wèi: wú rù xiàng guó chǎn diàn mén. lǚ chǎn bù zhī lǚ lù yǐ qù běi jūn, nǎi rù wèi yāng gōng, yù wèi luàn. zhì diàn mén, fú dé rù, pái huái wǎng lái. píng yáng hóu kǒng fú shèng, chí yǔ tài wèi. tài wèi shàng kǒng bù shèng zhū lǚ, wèi gǎn gōng yán zhū zhī, nǎi wèi zhū xū hóu yuē: jí rù gōng wèi dì! zhū xū hóu qǐng zú, tài wèi yǔ zú qiān yú rén. rù wèi yāng gōng mén, jiàn chǎn tíng zhōng. rì shí fǔ shí, suì jī chǎn, chǎn zǒu. tiān fēng dà qǐ, yǐ gù qí cóng guān luàn, mò gǎn dòu, zhú chǎn, shā zhī láng zhōng fǔ lì cè zhōng. zhū xū hóu yǐ shā chǎn, dì mìng yè zhě chí jié láo zhū xū hóu. zhū xū hóu yù duó qí jié, yè zhě bù kěn. zhū xū hóu zé cóng yǔ zài, yīn jié xìn chí zǒu, zhǎn zhǎng lè wèi wèi lǚ gēng shǐ. hái, chí rù běi jūn bào tài wèi. tài wèi qǐ, bài hè zhū xū hóu yuē: suǒ huàn dú lǚ chǎn. jīn yǐ zhū, tiān xià dìng yǐ! suì qiǎn rén fēn bù xī bǔ zhū lǚ nán nǚ, wú shǎo zhǎng jiē zhǎn zhī. xīn yǒu, bǔ zhǎn lǚ lù ér chī shā lǚ xū, shǐ rén zhū yàn wáng lǚ tōng ér fèi lǔ wáng zhāng yǎn. wù chén, xǐ jì chuān wáng wáng liáng. qiǎn zhū xū hóu zhāng yǐ zhū zhū lǚ shì gào qí wáng, lìng bà bīng. guàn yīng zài xíng yáng, wén wèi bó běn jiào qí wáng jǔ bīng, shǐ shǐ zhào wèi bó zhì, zé wèn zhī. bó yuē: shī huǒ zhī jiā, qǐ xiá xiān yán zhàng rén ér hòu jiù huǒ hū! yīn tuì lì, gǔ zhàn ér lì, kǒng bù néng yán zhě, zhōng wú tā yǔ. guàn jiāng jūn shú shì xiào yuē: rén wèi wèi bó yǒng, wàng yōng rén ěr, hé néng wèi hū! nǎi bà wèi bó. guàn yīng bīng yì bà xíng yáng guī.
九月,庚申旦,平陽侯窋行御史大夫事,見相國產計事。郎中令賈壽使從齊來,因數產曰:「王不早之國,今雖欲行,尚可得邪!」具以灌嬰與齊、楚合從欲誅諸呂告產,且趣產急入宮。平陽侯頗聞其語,馳告丞相、太尉。太尉欲入北軍,不得入。襄平侯紀通尚符節,乃令持節矯內太尉北軍。太尉復令酈寄與典客劉揭先說呂祿曰:「帝使太尉守北軍,欲足下之國。急歸將印辭去。不然,禍且起。」呂祿以為酈況不欺己,遂解印屬典客,而以兵授太尉。太尉至軍,呂祿已去。太尉入軍門,行令軍中曰:「為呂氏右袒,為劉氏左袒!」軍中皆左袒,太尉遂將北軍。然尚有南軍。丞相平乃召硃虛侯章佐太尉,太尉令硃虛侯監軍門,令平陽侯告衛尉:「毋入相國產殿門。」呂產不知呂祿已去北軍,乃入未央宮,欲為亂。至殿門,弗得入,徘徊往來。平陽侯恐弗勝,馳語太尉。太尉尚恐不勝諸呂,未敢公言誅之,乃謂硃虛侯曰:「急入宮衛帝!」硃虛侯請卒,太尉予卒千餘人。入未央宮門,見產廷中。日飠甫時,遂擊產,產走。天風大起,以故其從官亂,莫敢斗,逐產,殺之郎中府吏廁中。硃虛侯已殺產,帝命謁者持節勞硃虛侯。硃虛侯欲奪其節,謁者不肯。硃虛侯則從與載,因節信馳走,斬長樂衛尉呂更始。還,馳入北軍報太尉。太尉起,拜賀硃虛侯曰:「所患獨呂產。今已誅,天下定矣!」遂遣人分部悉捕諸呂男女,無少長皆斬之。辛酉,捕斬呂祿而笞殺呂嬃,使人誅燕王呂通而廢魯王張偃。戊辰,徙濟川王王梁。遣硃虛侯章以誅諸呂事告齊王,令罷兵。灌嬰在滎陽,聞魏勃本教齊王舉兵,使使召魏勃至,責問之。勃曰:「失火之家,豈暇先言丈人而後救火乎!」因退立,股戰而栗,恐不能言者,終無他語。灌將軍熟視笑曰:「人謂魏勃勇,妄庸人耳,何能為乎!」乃罷魏勃。灌嬰兵亦罷滎陽歸。
bān gù zàn yuē: xiào wén shí, tiān xià yǐ lì jì wèi mài yǒu. fū mài yǒu zhě, wèi jiàn lì ér wàng yì yě. ruò jì fù wèi gōng chén ér yòu zhí jié, suī cuī lǚ lù yǐ ān shè jì, yì cún jūn qīn kě yě.
班固贊曰:孝文時,天下以酈寄為賣友。夫賣友者,謂見利而忘義也。若寄父為功臣而又執劫,雖摧呂祿以安社稷,誼存君親可也。
zhū dà chén xiāng yǔ yīn móu yuē: shǎo dì jí liáng huái yáng héng shān wáng, jiē fēi zhēn xiào huì zi yě. lǚ hòu yǐ jì zhà míng tā rén zǐ, shā qí mǔ yǎng hòu gōng, lìng xiào huì zi zhī, lì yǐ wèi hòu jí zhū wáng, yǐ qiáng lǚ shì. jīn jiē yǐ yí miè zhū lǚ, ér suǒ lì jí zhǎng, yòng shì, wú shǔ wú lèi yǐ. bù rú shì zhū wáng zuì xián zhě lì zhī. huò yán: qí wáng, gāo dì zhǎng sūn, kě lì yě. dà chén jiē yuē: lǚ shì yǐ wài jiā è ér jǐ wēi zōng miào, luàn gōng chén. jīn qí wáng jiù sì jūn, hǔ ér guàn. jí lì qí wáng, fù wèi lǚ shì yǐ. dài wáng fāng jīn gāo dì jiàn zi zuì zhǎng, rén xiào kuān hòu, tài hòu jiā báo shì jǐn liáng. qiě lì zhǎng gù shùn, kuàng yǐ rén xiào wén tiān xià hū! nǎi xiāng yǔ gòng yīn shǐ rén zhào dài wáng.
諸大臣相與陰謀曰:「少帝及梁、淮陽、恆山王,皆非真孝惠子也。呂后以計詐名他人子,殺其母養後宮,令孝惠子之,立以為後及諸王,以強呂氏。今皆已夷滅諸呂,而所立即長,用事,吾屬無類矣。不如視諸王最賢者立之。」或言:「齊王,高帝長孫,可立也。」大臣皆曰:「呂氏以外家惡而幾危宗廟,亂功臣。今齊王舅駟鈞,虎而冠。即立齊王,復為呂氏矣。代王方今高帝見子最長,仁孝寬厚,太后家薄氏謹良。且立長固順,況以仁孝聞天下乎!」乃相與共陰使人召代王。
dài wáng wèn zuǒ yòu, láng zhōng lìng zhāng wǔ děng yuē: hàn dà chén jiē gù gāo dì shí dà jiāng, xí bīng, duō móu zhà. cǐ qí shǔ yì fēi zhǐ cǐ yě, tè wèi gāo dì lǚ tài hòu wēi ěr. jīn yǐ zhū zhū lǚ, xīn jié xuè jīng shī, cǐ yǐ yíng dài wáng wèi míng, shí bù kě xìn. yuàn dài wáng chēng jí wú wǎng, yǐ guān qí biàn. zhōng wèi sòng chāng jìn yuē: qún chén zhī yì jiē fēi yě. fū qín shī qí zhèng, zhū hóu háo jié bìng qǐ, rén rén zì yǐ wèi dé zhī zhě yǐ wàn shù, rán zú jiàn tiān zǐ zhī wèi zhě, liú shì yě, tiān xià jué wàng, yī yǐ. gāo dì fēng wáng zǐ dì, dì quǎn yá xiāng zhì, cǐ suǒ wèi pán shí zhī zōng yě, tiān xià fú qí qiáng, èr yǐ. hàn xìng, chú qín kē zhèng, yuē fǎ lìng, shī dé huì, rén rén zì ān, nán dòng yáo, sān yǐ. fū yǐ lǚ tài hòu zhī yán, lì zhū lǚ wèi sān wáng, shàn quán zhuān zhì rán ér tài wèi yǐ yī jié rù běi jūn yī hū, shì jiē zuǒ tǎn wèi liú shì, pàn zhū lǚ, zú yǐ miè zhī. cǐ nǎi tiān shòu, fēi rén lì yě. jīn dà chén suī yù wèi biàn, bǎi xìng fú wèi shǐ, qí dǎng níng néng zhuān yī xié? fāng jīn nèi yǒu zhū xū dōng móu zhī qīn, wài wèi wú chǔ huái yáng láng yá qí dài zhī qiáng. fāng jīn gāo dì zi, dú huái nán wáng yǔ dài wáng. dài wáng yòu zhǎng, xián shèng rén xiào wén yú tiān xià, gù dà chén yīn tiān xià zhī xīn ér yù yíng lì dài wáng. dài wáng wù yí yě. dài wáng bào tài hòu jì zhī. yóu yù wèi dìng, bo zhī, zhào dé dà héng. zhàn yuē: dà héng gēng gēng, yú wèi tiān wáng, xià qǐ yǐ guāng. dài wáng yuē: guǎ rén gù yǐ wèi wáng yǐ, yòu hé wáng? bo rén yuē: suǒ wèi tiān wáng zhě, nǎi tiān zǐ yě. yú shì dài wáng qiǎn tài hòu dì báo zhāo wǎng jiàn jiàng hóu, jiàng hóu děng jù wèi zhāo yán suǒ yǐ yíng lì wáng yì. báo zhāo hái bào yuē: xìn yǐ, wú kě yí zhě. dài wáng nǎi xiào wèi sòng chāng yuē: guǒ rú gōng yán. nǎi mìng sòng chāng cān chéng, zhāng wǔ děng liù rén chéng chuán, cóng yì zhǎng ān. zhì gāo líng, xiū zhǐ, ér shǐ sòng chāng xiān chí zhī zhǎng ān guān biàn. chāng zhì wèi qiáo, chéng xiàng yǐ xià jiē yíng. chāng hái bào. dài wáng chí zhì wèi qiáo, qún chén bài yè chēng chén, dài wáng xià chē dá bài. tài wèi bó jìn yuē: yuàn qǐng jiān. sòng chāng yuē: suǒ yán gōng, gōng yán zhī suǒ yán sī, wáng zhě wú sī. tài wèi nǎi guì shàng tiān zǐ xǐ fú. dài wáng xiè yuē: zhì dài dǐ ér yì zhī.
代王問左右,郎中令張武等曰:「漢大臣皆故高帝時大將,習兵,多謀詐。此其屬意非止此也,特畏高帝、呂太后威耳。今已誅諸呂,新疌血京師,此以迎大王為名,實不可信。願大王稱疾毋往,以觀其變。」中尉宋昌進曰:「群臣之議皆非也。夫秦失其政,諸侯、豪桀並起,人人自以為得之者以萬數,然卒踐天子之位者,劉氏也,天下絕望,一矣。高帝封王子弟,地犬牙相制,此所謂磐石之宗也,天下服其強,二矣。漢興,除秦苛政,約法令,施德惠,人人自安,難動搖,三矣。夫以呂太后之嚴,立諸呂為三王,擅權專制;然而太尉以一節入北軍一呼,士皆左袒為劉氏,叛諸呂,卒以滅之。此乃天授,非人力也。今大臣雖欲為變,百姓弗為使,其黨寧能專一邪?方今內有硃虛、東牟之親,外畏吳、楚、淮陽、琅邪、齊、代之強。方今高帝子,獨淮南王與大王。大王又長,賢聖仁孝聞於天下,故大臣因天下之心而欲迎立大王。大王勿疑也。」代王報太后計之。猶豫未定,卜之,兆得大橫。占曰:「大橫庚庚,余為天王,夏啟以光。」代王曰:「寡人固已為王矣,又何王?」卜人曰:「所謂天王者,乃天子也。」於是代王遣太后弟薄昭往見絳侯,絳侯等具為昭言所以迎立王意。薄昭還報曰:「信矣,無可疑者。」代王乃笑謂宋昌曰:「果如公言。」乃命宋昌參乘,張武等六人乘傳,從詣長安。至高陵,休止,而使宋昌先馳之長安觀變。昌至渭橋,丞相以下皆迎。昌還報。代王馳至渭橋,群臣拜謁稱臣,代王下車答拜。太尉勃進曰:「願請間。」宋昌曰:「所言公,公言之;所言私,王者無私。」太尉乃跪上天子璽、符。代王謝曰:「至代邸而議之。」
hòu jiǔ yuè, jǐ yǒu huì, dài wáng zhì zhǎng ān, shě dài dǐ, qún chén cóng zhì dǐ. chéng xiàng chén píng děng jiē zài bài yán yuē: zi hóng děng jiē fēi xiào huì zi, bù dāng fèng zōng miào. dài wáng, gāo dì zhǎng zi, yí wèi sì. yuàn dài wáng jí tiān zǐ wèi. dài wáng xī xiāng ràng zhě sān, nán xiāng ràng zhě zài, suì jí tiān zǐ wèi. qún chén yǐ lǐ cì shì. dōng móu hóu xìng jū yuē: zhū lǚ shì, chén wú gōng, qǐng dé chú gōng. nǎi yǔ tài pú rǔ yīn hóu téng gōng rù gōng, qián wèi shǎo dì yuē: zú xià fēi liú shì zi, bù dāng lì! nǎi gù huī zuǒ yòu zhí jǐ zhě póu bīng bà qù yǒu shù rén bù kěn qù bīng, huàn zhě lìng zhāng shì yù gào, yì qù bīng. téng gōng nǎi zhào chéng yú chē zài shǎo dì chū. shǎo dì yuē: yù jiāng wǒ ān zhī hū? téng gōng yuē: chū jiù shě. shě shào fǔ. nǎi fèng tiān zǐ fǎ jià yíng dài wáng yú dǐ, bào yuē: gōng jǐn chú. dài wáng jí xī rù wèi yāng gōng. yǒu yè zhě shí rén chí jǐ wèi duān mén, yuē: tiān zǐ zài yě, zú xià hé wèi zhě ér rù? dài wáng nǎi wèi tài wèi. tài wèi wǎng yù, yè zhě shí rén jiē póu bīng ér qù, dài wáng suì rù. yè, bài sòng chāng wèi wèi jiāng jūn, zhèn fǔ nán běi jūn yǐ zhāng wǔ wèi láng zhōng lìng, xíng diàn zhōng. yǒu sī fēn bù zhū miè liáng huái yáng héng shān wáng jí shǎo dì yú dǐ. wén dì hái zuò qián diàn, yè, xià zhào shū shè tiān xià.
後九月,己酉晦,代王至長安,舍代邸,群臣從至邸。丞相陳平等皆再拜言曰:「子弘等皆非孝惠子,不當奉宗廟。大王,高帝長子,宜為嗣。願大王即天子位。」代王西鄉讓者三,南鄉讓者再,遂即天子位。群臣以禮次侍。東牟侯興居曰:「誅呂氏,臣無功,請得除宮。」乃與太僕汝陰侯滕公入宮,前謂少帝曰:「足下非劉氏子,不當立!」乃顧麾左右執戟者掊兵罷去;有數人不肯去兵,宦者令張釋諭告,亦去兵。滕公乃召乘輿車載少帝出。少帝曰:「欲將我安之乎?」滕公曰:「出就舍。」舍少府。乃奉天子法駕迎代王於邸,報曰:「宮謹除。」代王即夕入未央宮。有謁者十人持戟衛端門,曰:「天子在也,足下何為者而入?」代王乃謂太尉。太尉往諭,謁者十人皆掊兵而去,代王遂入。夜,拜宋昌為衛將軍,鎮撫南北軍;以張武為郎中令,行殿中。有司分部誅滅梁、淮陽、恆山王及少帝於邸。文帝還坐前殿,夜,下詔書赦天下。
tài zōng xiào wén huáng dì shàng
太宗孝文皇帝上
strong gāo huáng hòu yuán nián rén xū, gōng yuán qián yī qī jiǔ nián strong
高皇后元年(壬戌,公元前一七九年)
dōng, shí yuè, gēng xū, xǐ láng yá wáng zé wèi yàn wáng fēng zhào yōu wáng zǐ suì wèi zhào wáng.
冬,十月,庚戌,徙琅邪王澤為燕王;封趙幽王子遂為趙王。
chén píng xiè bìng. shàng wèn zhī, píng yuē: gāo zǔ shí, bó gōng bù rú chén, jí zhū zhū lǚ, chén gōng yì bù rú bó, yuàn yǐ yòu chéng xiàng ràng bó. shí yī yuè, xīn sì, shàng xǐ píng wèi zuǒ chéng xiàng, tài wèi bó wèi yòu chéng xiàng, dà jiāng jūn guàn yīng wèi tài wèi.
陳平謝病。上問之,平曰:「高祖時,勃功不如臣,及誅諸呂,臣功亦不如勃,願以右丞相讓勃。」十一月,辛巳,上徙平為左丞相,太尉勃為右丞相,大將軍灌嬰為太尉。
zhū lǚ suǒ duó qí chǔ gù dì, jiē fù yǔ zhī. lùn zhū zhū lǚ gōng, yòu chéng xiàng bó yǐ xià yì hù cì jīn gè yǒu chà. jiàng hóu cháo bà qū chū, yì de shén. shàng lǐ zhī gōng, cháng mù sòng zhī. láng zhōng ān líng yuán àng jiàn yuē: zhū lǚ bèi nì, dà chén xiāng yǔ gòng zhū zhī. shì shí chéng xiàng wèi tài wèi, běn bīng bǐng, shì huì qí chéng gōng. jīn chéng xiàng rú yǒu jiāo zhǔ sè, bì xià qiān ràng. chén zhǔ shī lǐ, qiè wèi bì xià fú qǔ yě! hòu cháo, shàng yì zhuāng, chéng xiàng yì wèi.
諸呂所奪齊、楚故地,皆復與之。論誅諸呂功,右丞相勃以下益戶、賜金各有差。絳侯朝罷趨出,意得甚。上禮之恭,常目送之。郎中安陵袁盎諫曰:「諸呂悖逆,大臣相與共誅之。是時丞相為太尉,本兵柄,適會其成功。今丞相如有驕主色,陛下謙讓。臣主失禮,竊為陛下弗取也!」後朝,上益莊,丞相益畏。
shí èr yuè, zhào yuē: fǎ zhě, zhì zhī zhèng yě. jīn fàn fǎ yǐ lùn, ér shǐ wú zuì zhī fù mǔ qī zǐ tóng chǎn zuò zhī, jí wèi shōu tǎng, zhèn shén bù qǔ! qí chú shōu tǎng zhū xiāng zuò lǜ lìng.
十二月,詔曰:「法者,治之正也。今犯法已論,而使無罪之父母、妻子、同產坐之,及為收帑,朕甚不取!其除收帑諸相坐律令。」
chūn, zhēng yuè, yǒu sī qǐng zǎo jiàn tài zǐ. shàng yuē zhèn jì bù dé, zòng bù néng bó qiú tiān xià xián shèng yǒu dé zhī rén ér chán tiān xià yān, ér yuē yù jiàn tài zǐ, shì zhòng wú bù dé yě. qí ān zhī! yǒu sī yuē: yù jiàn tài zǐ, suǒ yǐ zhòng zōng miào shè jì, bù wàng tiān xià yě. shàng yuē: chǔ wáng, jì fù yě wú wáng, xiōng yě huái nán wáng, dì yě, qǐ bù yù zāi? jīn bù xuǎn jǔ yān, ér yuē bì zi, rén qí yǐ zhèn wèi wàng xián yǒu dé zhě ér zhuān yú zi, fēi suǒ yǐ yōu tiān xià yě! yǒu sī gù qǐng yuē: gǔ zhě yīn zhōu yǒu guó, zhì ān jiē qiān yú suì, yòng cǐ dào yě. lì sì bì zi, suǒ cóng lái yuǎn yǐ. gāo dì píng tiān xià wèi tài zǔ, zi sūn jì sì shì shì bù jué, jīn shì yí jiàn ér gèng xuǎn yú zhū hóu jí zōng shì, fēi gāo dì zhī zhì yě. gèng yì bù yí. zi qǐ zuì zhǎng, chún hòu cí rén, qǐng jiàn yǐ wèi tài zǐ. shàng nǎi xǔ zhī.
春,正月,有司請蚤建太子。上曰;「朕既不德,縱不能博求天下賢聖有德之人而禪天下焉,而曰豫建太子,是重吾不德也。其安之!」有司曰:「豫建太子,所以重宗廟、社稷,不忘天下也。」上曰:「楚王,季父也;吳王,兄也;淮南王,弟也,豈不豫哉?今不選舉焉,而曰必子,人其以朕為忘賢有德者而專於子,非所以憂天下也!」有司固請曰:「古者殷、周有國,治安皆千餘歲,用此道也。立嗣必子,所從來遠矣。高帝平天下為太祖,子孫繼嗣世世不絕,今釋宜建而更選於諸侯及宗室,非高帝之志也。更議不宜。子啟最長,純厚慈仁,請建以為太子。」上乃許之。
sān yuè, lì tài zǐ mǔ dòu shì wèi huáng hòu. huáng hòu, qīng hé guān jīn rén. yǒu dì guǎng guó, zì shǎo jūn, yòu wèi rén suǒ lüè mài, chuán shí yú jiā, wén dòu hòu lì, nǎi shàng shū zì chén. zhào jiàn, yàn wèn, dé shí, nǎi hòu cì tián zhái jīn qián, yǔ xiōng zhǎng jūn jiā yú zhǎng ān. jiàng hóu guàn jiāng jūn děng yuē: wú shǔ bù sǐ, mìng nǎi qiě xiàn cǐ liǎng rén. liǎng rén suǒ chū wēi, bù kě bù wèi zé shī fù bīn kè yòu fù xiào lǚ shì, dà shì yě! yú shì nǎi xuǎn shì zhī yǒu jié xíng zhě yǔ jū. dòu zhǎng jūn shǎo jūn yóu cǐ wèi tuì ràng jūn zǐ, bù gǎn yǐ zūn guì jiāo rén.
三月,立太子母竇氏為皇后。皇后,清河觀津人。有弟廣國,字少君,幼為人所略賣,傳十餘家,聞竇後立,乃上書自陳。召見,驗問,得實,乃厚賜田宅、金錢,與兄長君家於長安。絳侯、灌將軍等曰:「吾屬不死,命乃且縣此兩人。兩人所出微,不可不為擇師傅、賓客;又復效呂氏,大事也!」於是乃選士之有節行者與居。竇長君、少君由此為退讓君子,不敢以尊貴驕人。
zhào zhèn dài guān guǎ gū dú qióng kùn zhī rén. yòu lìng: bā shí yǐ shàng, yuè cì mǐ ròu jiǔ jiǔ shí yǐ shàng, jiā cì bó xù. cì wù dāng bǐng yù mǐ zhě, zhǎng lì yuè shì, chéng ruò wèi zhì bù mǎn jiǔ shí, sè fū lìng shǐ zhì èr qiān dàn qiǎn dōu lì xún xíng, bù chēng zhě dū zhī.
詔振貸鰥、寡、孤、獨、窮困之人。又令:「八十已上,月賜米、肉、酒;九十已上,加賜帛、絮。賜物當稟鬻米者,長吏閱視,丞若尉致;不滿九十,嗇夫、令史致;二千石遣都吏循行,不稱者督之。」
chǔ yuán wáng jiāo hōng.
楚元王交薨。
xià, sì yuè, qí chǔ dì zhèn, èr shí jiǔ shān tóng rì bēng, dà shuǐ kuì chū.
夏,四月,齊、楚地震,二十九山同日崩,大水潰出。
shí yǒu xiàn qiān lǐ mǎ zhě. dì yuē: luán qí zài qián, shǔ chē zài hòu, jí xíng rì wǔ shí lǐ, shī xíng sān shí lǐ. zhèn chéng qiān lǐ mǎ, dú xiān ān zhī? yú shì hái qí mǎ, yǔ dào lǐ fèi, ér xià zhào yuē: zhèn bù shòu xiàn yě. qí lìng sì fāng wú qiú lái xiàn.
時有獻千里馬者。帝曰:「鸞旗在前,屬車在後,吉行日五十里,師行三十里。朕乘千里馬,獨先安之?」於是還其馬,與道里費,而下詔曰:「朕不受獻也。其令四方毋求來獻。」
dì jì shī huì tiān xià, zhū hóu sì yí yuǎn jìn huān qià. nǎi xiū dài lái gōng, fēng sòng chāng wèi zhuàng wǔ hòu.
帝既施惠天下,諸侯、四夷遠近歡洽。乃修代來功,封宋昌為壯武侯。
dì yì míng xí guó jiā shì. cháo ér wèn yòu chéng xiàng bó yuē: tiān xià yī suì jué yù jǐ hé? bó xiè bù zhī. yòu wèn: yī suì qián gǔ chū rù jǐ hé? bó yòu xiè bù zhī, huáng kuì, hàn chū zhān bèi. shàng wèn zuǒ chéng xiàng píng. píng yuē: yǒu zhǔ zhě. shàng yuē: zhǔ zhě wèi shuí? yuē: bì xià jí wèn jué yù, zé tíng wèi wèn qián gǔ, zé zhì sù nèi shǐ. shàng yuē: gǒu gè yǒu zhǔ zhě, ér jūn suǒ zhǔ zhě hé shì yě? píng xiè yuē: bì xià bù zhī qí nú xià, shǐ dài zuì zǎi xiàng. zǎi xiàng zhě, shàng zuǒ tiān zǐ, lǐ yīn yáng, shùn sì shí xià suì wàn wù zhī yí wài zhèn fǔ sì yí zhū hóu nèi qīn fù bǎi xìng, shǐ qīng dài fū gè dé rèn qí zhí yān. dì nǎi chēng shàn. yòu chéng xiàng dà cán, chū ér ràng chén píng yuē: jūn dú bù sù jiào wǒ duì! chén píng xiào yuē: jūn jū qí wèi, bù zhī qí rèn xié? qiě bì xià jí wèn zhǎng ān zhōng dào zéi shù, jūn yù qiáng duì xié? yú shì jiàng hóu zì zhī qí néng bù rú píng yuǎn yǐ. jū qǐng zhī, rén huò shuō bó yuē: jūn jì zhū zhū lǚ, lì dài wáng, wēi zhèn tiān xià. ér jūn shòu hòu shǎng, chù zūn wèi, jiǔ zhī, jí huò jí shēn yǐ. bó yì zì wēi, nǎi xiè bìng, qǐng guī xiāng yìn, shàng xǔ zhī. qiū, bā yuè, xīn wèi, yòu chéng xiàng bó miǎn, zuǒ chéng xiàng píng zhuān wèi chéng xiàng.
帝益明習國家事。朝而問右丞相勃曰:「天下一歲決獄幾何?」勃謝不知。又問:「一歲錢穀出入幾何?」勃又謝不知,惶愧,汗出沾背。上問左丞相平。平曰:「有主者。」上曰:「主者謂誰?」曰:「陛下即問決獄,責廷尉;問錢穀,責治粟內史。」上曰:「苟各有主者,而君所主者何事也?」平謝曰:「陛下不知其駑下,使待罪宰相。宰相者,上佐天子,理陰陽,順四時;下遂萬物之宜;外鎮撫四夷諸侯;內親附百姓,使卿大夫各得任其職焉。」帝乃稱善。右丞相大慚,出而讓陳平曰:「君獨不素教我對!」陳平笑曰:「君居其位,不知其任邪?且陛下即問長安中盜賊數,君欲強對邪?」於是絳侯自知其能不如平遠矣。居頃之,人或說勃曰:「君既誅諸呂,立代王,威震天下。而君受厚賞,處尊位,久之,即禍及身矣。」勃亦自危,乃謝病,請歸相印,上許之。秋,八月,辛未,右丞相勃免,左丞相平專為丞相。
chū, lóng lǜ hóu zào jī nán yuè, huì shǔ shī, shì zú dà yì, bīng bù néng shù lǐng. suì yú, gāo hòu bēng, jí bà bīng. zhào tuó yīn cǐ yǐ bīng wēi cái wù lù yí mǐn yuè xī ōu luò, yì shǔ yān. dōng xī wàn yú lǐ, chéng huáng wū zuǒ dào, chēng zhì yǔ zhōng guó móu. dì nǎi wèi tuó qīn zhǒng zài zhēn dìng zhě zhì shǒu yì, suì shí fèng sì zhào qí kūn dì, zūn guān hòu cì chǒng zhī. fù shǐ lù jiǎ shǐ nán yuè, cì tuó shū yuē: zhèn, gāo huáng dì cè shì zhī zǐ yě, qì wài, fèng běi fān yú dài. dào lǐ liáo yuǎn, yōng bì pǔ yú, wèi cháng zhì shū. gāo huáng dì qì qún chén, xiào huì huáng dì jí shì gāo hòu zì lín shì, bù xìng yǒu jí, zhū lǚ wèi biàn, lài gōng chén zhī lì, zhū zhī yǐ bì, zhèn yǐ wáng hóu lì bù shì zhī gù, bù dé bù lì. jīn jí wèi. nǎi zhě wén wáng yí jiāng jūn lóng lǜ hóu shū, qiú qīn kūn dì, qǐng bà zhǎng shā liǎng jiāng jūn. zhèn yǐ wáng shū bà jiāng jūn bó yáng hóu qīn kūn dì zài zhēn dìng zhě, yǐ qiǎn rén cún wèn, xiū zhì xiān rén zhǒng. qián rì wén wáng fā bīng yú biān, wèi kòu zāi bù zhǐ. dāng qí shí, zhǎng shā kǔ zhī, nán jùn yóu shén. suī wáng zhī guó, yōng dú lì hū! bì duō shā shì zú, shāng liáng jiāng lì, guǎ rén zhī qī, gū rén zhī zǐ, dú rén fù mǔ, dé yī wáng shí, zhèn bù rěn wèi yě. zhèn yù dìng dì quǎn yá xiāng rù zhě, yǐ wèn lì, lì yuē: gāo huáng dì suǒ yǐ jiè zhǎng shā tǔ yě. zhèn bù dé shàn biàn yān. jīn dé wáng zhī dì, bù zú yǐ wèi dà dé wáng zhī cái, bù zú yǐ wèi fù. fú lǐng yǐ nán, wáng zì zhì zhī. suī rán, wáng zhī hào wèi dì. liǎng dì bìng lì, wáng yī chéng zhī shǐ yǐ tōng qí dào, shì zhēng yě zhēng ér bù ràng, rén zhě bù wèi yě. yuàn yǔ wáng fēn qì qián è, zhōng jīn yǐ lái, tōng shǐ rú gù.
初,隆慮侯灶擊南越,會暑濕,士卒大疫,兵不能隃領。歲餘,高后崩,即罷兵。趙佗因此以兵威財物賂遺閩越、西甌、駱,役屬焉。東西萬餘里,乘黃屋左纛,稱制與中國侔。帝乃為佗親冢在真定者置守邑,歲時奉祀;召其昆弟,尊官、厚賜寵之。復使陸賈使南越,賜佗書曰:「朕,高皇帝側室之子也,棄外,奉北籓於代。道里遼遠,壅蔽朴愚,未嘗致書。高皇帝棄群臣,孝惠皇帝即世;高后自臨事,不幸有疾,諸呂為變,賴功臣之力,誅之已畢,朕以王、侯、吏不釋之故,不得不立。今即位。乃者聞王遺將軍隆慮侯書,求親昆弟,請罷長沙兩將軍。朕以王書罷將軍博陽侯;親昆弟在真定者,已遣人存問,修治先人冢。前日聞王發兵於邊,為寇災不止。當其時,長沙苦之,南郡尤甚。雖王之國,庸獨利乎!必多殺士卒,傷良將吏,寡人之妻,孤人之子,獨人父母,得一亡十,朕不忍為也。朕欲定地犬牙相入者,以問吏,吏曰:『高皇帝所以介長沙土也。』朕不得擅變焉。今得王之地,不足以為大;得王之財,不足以為富。服領以南,王自治之。雖然,王之號為帝。兩帝並立,亡一乘之使以通其道,是爭也;爭而不讓,仁者不為也。願與王分棄前惡,終今以來,通使如故。」
jiǎ zhì nán yuè, nán yuè wáng kǒng, dùn shǒu xiè zuì, yuàn fèng míng zhào, zhǎng wèi fān chén, fèng gòng zhí. yú shì xià lìng guó zhōng yuē: wú wén liǎng xióng bù jù lì, liǎng xián bù bìng shì. hàn huáng dì, xián tiān zǐ. zì jīn yǐ lái, qù dì zhì huáng wū zuǒ dào. yīn wèi shū, chēng: mán yí dà zhǎng lǎo fū chén tuó mèi sǐ zài bài shàng shū huáng dì bì xià: lǎo fū, gù yuè lì yě, gāo huáng dì xìng cì chén tuó xǐ, yǐ wèi nán yuè wáng. xiào huì huáng dì jí wèi, yì bù rěn jué, suǒ yǐ cì lǎo fū zhě shén hòu. gāo hòu yòng shì, bié yì mán yí, chū lìng yuē: wú yǔ mán yí yuè jīn tiě tián qì mǎ niú yáng. jí yǔ, yǔ mǔ, wú yǔ pìn. lǎo fū chù pì, mǎ niú yáng chǐ yǐ zhǎng. zì yǐ jì sì bù xiū, yǒu sǐ zuì, shǐ nèi shǐ fān zhōng wèi gāo yù shǐ píng fán sān bèi shàng shū xiè guò, jiē bù fǎn. yòu fēng wén lǎo fū fù mǔ fén mù yǐ huài xuē, xiōng dì zōng zú yǐ zhū lùn. lì xiāng yǔ yì yuē: jīn nèi bù dé zhèn yú hàn, wài wú yǐ zì gāo yì. gù gèng hào wèi dì, zì dì qí guó, fēi gǎn yǒu hài yú tiān xià. gāo huáng hòu wén zhī, dà nù, xuē qù nán yuè zhī jí, shǐ shǐ bù tōng. lǎo fū qiè yí zhǎng shā wáng chán chén, gù fā bīng yǐ fá qí biān. lǎo fū chù yuè sì shí jiǔ nián, yú jīn bào sūn yān. rán sù xìng yè mèi, qǐn bù ān xí, shí bù gān wèi, mù bù shì mí màn zhī sè, ěr bù tīng zhōng gǔ zhī yīn zhě, yǐ bù dé shì hàn yě. jīn bì xià xìng āi lián, fù gù hào, tōng shǐ hàn rú gù lǎo fū sǐ, gǔ bù fǔ. gǎi hào, bù gǎn wèi dì yǐ!
賈至南越,南越王恐,頓首謝罪,願奉明詔,長為籓臣,奉貢職。於是下令國中曰:「吾聞兩雄不俱立,兩賢不並世。漢皇帝,賢天子。自今以來,去帝制、黃屋、左纛。」因為書,稱:「蠻夷大長、老夫臣佗昧死再拜上書皇帝陛下:老夫,故越吏也,高皇帝幸賜臣佗璽,以為南越王。孝惠皇帝即位,義不忍絕,所以賜老夫者甚厚。高后用事,別異蠻夷,出令曰:『毋與蠻夷越金、鐵、田器、馬、牛、羊。即予,予牡,毋予牝。』老夫處僻,馬、牛、羊齒已長。自以祭祀不修,有死罪,使內史籓、中尉高、御史平凡三輩上書謝過,皆不反。又風聞老夫父母墳墓已壞削,兄弟宗族已誅論。吏相與議曰:『今內不得振於漢,外無以自高異。』故更號為帝,自帝其國,非敢有害於天下。高皇后聞之,大怒,削去南越之籍,使使不通。老夫竊疑長沙王讒臣,故發兵以伐其邊。老夫處越四十九年,於今抱孫焉。然夙興夜寐,寢不安席,食不甘味,目不視靡曼之色,耳不聽鐘鼓之音者,以不得事漢也。今陛下幸哀憐,復故號,通使漢如故;老夫死,骨不腐。改號,不敢為帝矣!」
qí āi wáng xiāng hōng.
齊哀王襄薨。
shàng wén hé nán shǒu wú gōng zhì píng wèi tiān xià dì yī, zhào yǐ wèi tíng wèi. wú gōng jiàn luò yáng rén jiǎ yì, dì zhào yǐ wèi bó shì. shì shí jiǎ shēng nián èr shí yú. dì ài qí cí bó, yī suì zhōng, chāo qiān zhì tài zhōng dài fū. jiǎ shēng qǐng gǎi zhēng shuò, yì fú sè, dìng guān míng, xìng lǐ lè, yǐ lì hàn zhì, gèng qín fǎ. dì qiān ràng wèi huáng yě.
上聞河南守吳公治平為天下第一,召以為廷尉。吳公薦洛陽人賈誼,帝召以為博士。是時賈生年二十餘。帝愛其辭博,一歲中,超遷至太中大夫。賈生請改正朔,易服色,定官名,興禮樂,以立漢制,更秦法。帝謙讓未遑也。
strong gāo huáng hòu èr nián guǐ hài, gōng yuán qián yī qī bā nián strong
高皇后二年(癸亥,公元前一七八年)
dōng, shí yuè, qū nì xiàn hóu chén píng hōng.
冬,十月,曲逆獻侯陳平薨。
zhào liè hóu gè zhī guó, wèi lì jí zhào suǒ zhǐ zhě, qiǎn tài zǐ.
詔列侯各之國,為吏及詔所止者,遣太子。
shí yī yuè, yǐ hài, zhōu bó fù wèi chéng xiàng.
十一月,乙亥,周勃復為丞相。
guǐ mǎo huì, rì yǒu shí zhī. zhào: qún chén xī sī zhèn zhī guò shī jí zhī jiàn zhī suǒ bù jí, gài yǐ qǐ gào zhèn. jí jǔ xián liáng fāng zhèng néng zhí yán jí jiàn zhě, yǐ kuāng zhèn zhī bù dǎi. yīn gè chì yǐ zhí rèn, wù shěng yáo fèi yǐ biàn mín, bà wèi jiāng jūn. tài pú jiàn mǎ yí cái zú, yú jiē yǐ gěi chuán zhì.
癸卯晦,日有食之。詔:「群臣悉思朕之過失及知見之所不及,匄以啟告朕。及舉賢良、方正、能直言極諫者,以匡朕之不逮。」因各敕以職任,務省繇費以便民,罷衛將軍。太僕見馬遺財足,餘皆以給傳置。
yǐng yīn hóu qí jiǎ shān shàng shū yán zhì luàn zhī dào yuē: chén wén léi tíng zhī suǒ jī, wú bù cuī shé zhě wàn jūn zhī suǒ yā, wú bù mí miè zhě. jīn rén zhǔ zhī wēi, fēi tè léi tíng yě zhí zhòng, fēi tè wàn jūn yě. kāi dào ér qiú jiàn, hé yán sè ér shòu zhī, yòng qí yán ér xiǎn qí shēn, shì yóu kǒng jù ér bù gǎn zì jǐn yòu kuàng yú zòng yù zì bào è wén qí guò hū! zhèn zhī yǐ wēi, yā zhī yǐ zhòng, suī yǒu yáo shùn zhī zhì, mèng bì zhī yǒng, qǐ yǒu bù cuī shé zhě zāi! rú cǐ, zé rén zhǔ bù dé wén qí guò, shè jì wēi yǐ.
潁陰侯騎賈山上書言治亂之道曰:「臣聞雷霆之所擊,無不摧折者;萬鈞之所壓,無不糜滅者。今人主之威,非特雷霆也;執重,非特萬鈞也。開道而求諫,和顏色而受之,用其言而顯其身,士猶恐懼而不敢自盡;又況於縱慾恣暴、惡聞其過乎!震之以威,壓之以重,雖有堯、舜之智,孟賁之勇,豈有不摧折者哉!如此,則人主不得聞其過,社稷危矣。
xī zhě zhōu gài qiān bā bǎi guó, yǐ jiǔ zhōu zhī mín yǎng qiān bā bǎi guó zhī jūn, jūn yǒu yú cái, mín yǒu yú lì, ér sòng shēng zuò. qín huáng dì yǐ qiān bā bǎi guó zhī mín zì yǎng, lì bà bù néng shèng qí yì, cái jǐn bù néng shèng qí qiú. yī jūn zhī shēn ěr, suǒ zì yǎng zhě chí chěng yì liè zhī yú, tiān xià fú néng gōng yě. qín huáng dì jì qí gōng dé, dù qí hòu sì shì shì wú qióng rán shēn sǐ cái shù yuè ěr, tiān xià sì miàn ér gōng zhī, zōng miào miè jué yǐ. qín huáng dì jū miè jué zhī zhōng ér bù zì zhī zhě, hé yě? tiān xià mò gǎn gào yě. qí suǒ yǐ mò gǎn gào zhě, hé yě? wáng yǎng lǎo zhī yì, wáng fǔ bì zhī chén, tuì fěi bàng zhī rén, shā zhí jiàn zhī shì. shì yǐ dào yú tōu hé gǒu róng, bǐ qí dé zé xián yú yáo shùn, kè qí gōng zé xián yú tāng wǔ tiān xià yǐ kuì ér mò zhī gào yě. jīn bì xià shǐ tiān xià jǔ xián liáng fāng zhèng zhī shì, tiān xià jiē xīn xīn yān yuē: jiāng xìng yáo shùn zhī dào sān wáng zhī gōng yǐ. tiān xià zhī shì, mò bù jīng bái yǐ chéng xiū dé. jīn fāng zhèng zhī shì jiē zài cháo tíng yǐ yòu xuǎn qí xián zhě, shǐ wèi cháng shì zhū lì, yǔ zhī chí qū shè liè, yī rì zài sān chū. chén kǒng cháo tíng zhī jiě chí, bǎi guān zhī duò yú shì yě. bì xià jí wèi, qīn zì miǎn yǐ hòu tiān xià, jié yòng ài mín, píng yù huǎn xíng tiān xià mò bù shuō xǐ. chén wén shān dōng lì bù zhào lìng, mín suī lǎo léi lóng jí, fú zhàng ér wǎng tīng zhī, yuàn shǎo xū yú wú sǐ, sī jiàn dé huà zhī chéng yě. jīn gōng yè fāng jiù, míng wén fāng zhāo, sì fāng xiāng fēng ér cóng háo jùn zhī chén, fāng zhèng zhī shì, zhí yǔ zhī rì rì liè shè, jī tù fá hú, yǐ shāng dà yè, jué tiān xià zhī wàng, chén qiè dào zhī. gǔ zhě dà chén bù dé yǔ yàn yóu, shǐ jiē wù qí fāng ér gāo qí jié, zé qún chén mò gǎn bù zhèng shēn xiū xíng, jǐn xīn yǐ chēng dà tǐ. fū shì, xiū zhī yú jiā ér huài zhī yú tiān zǐ zhī tíng, chén qiè mǐn zhī. bì xià yǔ zhòng chén yàn yóu, yǔ dà chén fāng zhèng cháo tíng lùn yì, yóu bù shī lè, cháo bù shī lǐ, yì bù shī jì, guǐ shì zhī dà zhě yě. shàng jiā nà qí yán.
昔者周蓋千八百國,以九州之民養千八百國之君,君有餘財,民有餘力,而頌聲作。秦皇帝以千八百國之民自養,力罷不能勝其役,財盡不能勝其求。一君之身耳,所自養者馳騁弋獵之娛,天下弗能供也。秦皇帝計其功德,度其後嗣世世無窮;然身死才數月耳,天下四面而攻之,宗廟滅絕矣。秦皇帝居滅絕之中而不自知者,何也?天下莫敢告也。其所以莫敢告者,何也?亡養老之義,亡輔弼之臣,退誹謗之人,殺直諫之士。是以道諛、媮合苟容,比其德則賢於堯、舜,課其功則賢於湯、武;天下已潰而莫之告也。今陛下使天下舉賢良方正之士,天下皆欣欣焉曰:『將興堯舜之道、三王之功矣。』天下之士,莫不精白以承休德。今方正之士皆在朝廷矣;又選其賢者,使為常侍、諸吏,與之馳驅射獵,一日再三出。臣恐朝廷之解馳,百官之墮於事也。陛下即位,親自勉以厚天下,節用愛民,平獄緩刑;天下莫不說喜。臣聞山東吏布詔令,民雖老羸癃疾,扶杖而往聽之,願少須臾毋死,思見德化之成也。今功業方就,名聞方昭,四方鄉風而從;豪俊之臣,方正之士,直與之日日獵射,擊兔、伐狐,以傷大業,絕天下之望,臣竊悼之。古者大臣不得與宴遊,使皆務其方而高其節,則群臣莫敢不正身修行,盡心以稱大體。夫士,修之於家而壞之於天子之廷,臣竊愍之。陛下與眾臣宴遊,與大臣、方正朝廷論議,游不失樂,朝不失禮,議不失計,軌事之大者也。」上嘉納其言。
shàng měi cháo, láng cóng guān shàng shū shū, wèi cháng bù zhǐ niǎn shòu qí yán. yán bù kě yòng zhì zhī, yán kě yòng cǎi zhī, wèi cháng bù chēng shàn. dì cóng bà líng shàng yù xī chí xià jùn bǎn. zhōng láng jiāng yuán àng qí, bìng chē lǎn pèi. shàng yuē: jiāng jūn qiè xié? àng yuē: chén wén qiān jīn zhī zǐ, zuò bù chuí táng. shèng zhǔ bù chéng wēi, bù jiǎo xìng. jīn bì xià chěng liù fēi chí xià jùn shān, yǒu rú mǎ jīng chē bài, bì xià zòng zì qīng, nài gāo miào tài hòu hé! shàng nǎi zhǐ. shàng suǒ xìng shèn fū rén, zài jìn zhōng cháng yǔ huáng hòu tóng xí zuò. jí zuò láng zhì, yuán àng yǐn què shèn fū rén zuò. shèn fū rén nù, bù kěn zuò shàng yì nù, qǐ, rù jìn zhōng. àng yīn qián shuō yuē: chén wén zūn bēi yǒu xù, zé shàng xià hé. jīn bì xià jì yǐ lì hòu, shèn fū rén nǎi qiè. qiè zhǔ qǐ kě yǔ tóng zuò zāi! qiě bì xià xìng zhī, jí hòu cì zhī. bì xià suǒ yǐ wèi shèn fū rén, shì suǒ yǐ huò zhī yě. bì xià dú bù jiàn rén zhì hū! yú shì shàng nǎi shuō, zhào yǔ shèn fū rén, shèn fū rén cì àng jīn wǔ shí jīn.
上每朝,郎、從官上書疏,未嘗不止輦受其言。言不可用置之,言可用采之,未嘗不稱善。帝從霸陵上欲西馳下峻阪。中郎將袁盎騎,並車攬轡。上曰:「將軍怯邪?」盎曰:「臣聞『千金之子,坐不垂堂』。聖主不乘危,不徼幸。今陛下騁六飛馳下峻山,有如馬驚車敗,陛下縱自輕,奈高廟、太后何!」上乃止。上所幸慎夫人,在禁中常與皇后同席坐。及坐郎置,袁盎引卻慎夫人坐。慎夫人怒,不肯坐;上亦怒,起,入禁中。盎因前說曰:「臣聞『尊卑有序,則上下和』。今陛下既已立後,慎夫人乃妾。妾、主豈可與同坐哉!且陛下幸之,即厚賜之。陛下所以為慎夫人,適所以禍之也。陛下獨不見『人彘』乎!」於是上乃說,召語慎夫人,慎夫人賜盎金五十斤。
jiǎ yì shuō shàng yuē: guǎn zǐ yuē: cāng lǐn shí ér zhī lǐ jié, yī shí zú ér zhī róng rǔ. mín bù zú ér kě zhì zhě, zì gǔ jí jīn, wèi zhī cháng wén. gǔ zhī rén yuē: yī fū bù gēng, huò shòu zhī jī yī nǚ bù zhī, huò shòu zhī hán. shēng zhī yǒu shí ér yòng zhī wáng dù, zé wù lì bì qū. gǔ zhī zhì tiān xià, zhì xiān zhì xī, gù qí chù jī zú shì. jīn bèi běn ér qū mò zhě shén zhòng, shì tiān xià zhī dà cán yě! yín chǐ zhī sú, rì rì yǐ zhǎng, shì tiān xià zhī dà zéi yě! cán zéi gōng xíng, mò zhī huò zhǐ dà mìng jiāng fàn, mò zhī zhèn jiù. shēng zhī zhě shén shǎo ér mí zhī zhě shén duō, tiān xià cái chǎn hé dé bù jué.
賈誼說上曰:「《管子》曰:『倉廩實而知禮節,衣食足而知榮辱。』民不足而可治者,自古及今,未之嘗聞。古之人曰:『一夫不耕,或受之飢;一女不織,或受之寒。』生之有時而用之亡度,則物力必屈。古之治天下,至纖至悉,故其畜積足恃。今背本而趨末者甚眾,是天下之大殘也!淫侈之俗,日日以長,是天下之大賊也!殘、賊公行,莫之或止;大命將泛,莫之振救。生之者甚少而靡之者甚多,天下財產何得不蹷。
hàn zhī wèi hàn, jǐ sì shí nián yǐ, gōng sī zhī jī, yóu kě āi tòng. shī shí bù yǔ, mín qiě láng gù suì è bù rù, qǐng mài jué zi. jì wén ěr yǐ, ān yǒu wèi tiān xià diàn wēi zhě ruò shì ér shàng bù jīng zhě!
漢之為漢,幾四十年矣,公私之積,猶可哀痛。失時不雨,民且狼顧;歲惡不入,請賣爵子。既聞耳矣,安有為天下阽危者若是而上不驚者!
shì zhī yǒu jī ráng, tiān zhī xíng yě yǔ tāng bèi zhī yǐ. jí bù xìng yǒu fāng èr sān qiān lǐ zhī hàn, guó hú yǐ xiāng xù? zú rán biān jìng yǒu jí, shù shí bǎi wàn zhī zhòng, guó hú yǐ kuì zhī? bīng hàn xiāng chéng, tiān xià dà qū, yǒu yǒng lì zhě jù tú ér héng jī, bà fū léi lǎo, yì zi shàng yǎo qí gǔ. zhèng zhì wèi bì tōng yě, yuǎn fāng zhī néng jiàn nǐ zhě bìng jǔ ér zhēng qǐ yǐ nǎi hài ér tú zhī, qǐ jiāng yǒu jí hū! fū jī zhù zhě, tiān xià zhī dà mìng yě. gǒu sù duō ér cái yǒu yú, hé wèi ér bù chéng! yǐ gōng zé qǔ, yǐ shǒu zé gù, yǐ zhàn zé shèng, huái dí fù yuǎn, hé zhāo ér bù zhì!
世之有飢、穰,天之行也;禹、湯被之矣。即不幸有方二三千里之旱,國胡以相恤?卒然邊境有急,數十百萬之眾,國胡以饋之?兵、旱相乘,天下大屈,有勇力者聚徒而衡擊,罷夫、羸老,易子上咬其骨。政治未畢通也,遠方之能僭擬者並舉而爭起矣;乃駭而圖之,豈將有及乎!夫積貯者,天下之大命也。苟粟多而財有餘,何為而不成!以攻則取,以守則固,以戰則勝,懷敵附遠,何招而不至!
jīn qū mín ér guī zhī nóng, jiē zhe yú běn. shǐ tiān xià gè shí qí lì, mò jì yóu shí zhī mín zhuǎn ér yuán nán mǔ zé chù jī zú ér rén lè qí suǒ yǐ. kě yǐ wèi fù ān tiān xià, ér zhí wèi cǐ lǐn lǐn yě, qiè wèi bì xià xī zhī!
今驅民而歸之農,皆著於本。使天下各食其力,末技、游食之民轉而緣南畮則畜積足而人樂其所矣。可以為富安天下,而直為此廩廩也,竊為陛下惜之!」
shàng gǎn yì yán, chūn, zhēng yuè, dīng hài, zhào kāi jí tián, shàng qīn gēng yǐ lǜ tiān xià zhī mín.
上感誼言,春,正月,丁亥,詔開藉田,上親耕以率天下之民。
sān yuè, yǒu sī qǐng lì huáng zǐ wèi zhū hóu wáng. zhào xiān lì zhào yōu wáng shǎo zǐ pì qiáng wèi hé jiān wáng, zhū xū hóu zhāng wèi chéng yáng wáng, dōng móu hóu xìng jū wèi jì běi wáng rán hòu lì huáng zǐ wǔ wèi dài wáng, cān wèi tài yuán wáng, yī wèi liáng wáng.
三月,有司請立皇子為諸侯王。詔先立趙幽王少子辟強為河間王,硃虛侯章為城陽王,東牟侯興居為濟北王;然後立皇子武為代王,參為太原王,揖為梁王。
wǔ yuè, zhào yuē: gǔ zhī zhì tiān xià, cháo yǒu jìn shàn zhī jīng, fěi bàng zhī mù, suǒ yǐ tōng zhì dào ér lái jiàn zhě yě. jīn fǎ yǒu fěi bàng yāo yán zhī zuì, shì shǐ zhòng chén bù gǎn jǐn qíng ér shàng wú yóu wén guò shī yě, jiāng hé yǐ lái yuǎn fāng zhī xián liáng! qí chú zhī!
五月,詔曰:「古之治天下,朝有進善之旌,誹謗之木,所以通治道而來諫者也。今法有誹謗、妖言之罪,是使眾臣不敢盡情而上無由聞過失也,將何以來遠方之賢良!其除之!」
jiǔ yuè, zhào yuē: nóng, tiān xià zhī dà běn yě, mín suǒ shì yǐ shēng yě ér mín huò bù wù běn ér shì mò, gù shēng bù suí. zhèn yōu qí rán, gù jīn zī qīn lǜ qún chén nóng yǐ quàn zhī qí cì tiān xià mín jīn nián tián zū zhī bàn.
九月,詔曰:「農,天下之大本也,民所恃以生也;而民或不務本而事末,故生不遂。朕憂其然,故今茲親率群臣農以勸之;其賜天下民今年田租之半。」
yàn jìng wáng zé hōng.
燕敬王澤薨。