qǐ è féng shè tí gé, jǐn zhāo yáng dà yuān xiàn, fán shí nián.
起阏逢摄提格,尽昭阳大渊献,凡十年。
strong tài zōng xiào wén huáng dì yuán nián jiǎ yín, gōng yuán qián yī bā qī nián strong
太宗孝文皇帝元年(甲寅,公元前一八七年)
dōng, tài hòu yì yù lì zhū lǚ wèi wáng, wèn yòu chéng xiàng líng. líng yuē:" gāo dì xíng bái mǎ méng yuē:' fēi liú shì ér wáng, tiān xià gòng jī zhī.' jīn wáng lǚ shì, fēi yuē yě." tài hòu bù shuō, wèn zuǒ chéng xiàng píng tài wèi bó, duì yuē:" gāo dì dìng tiān xià, wáng zǐ dì jīn tài hòu chēng zhì, wáng zhū lǚ, wú suǒ bù kě." tài hòu xǐ, bà cháo. wáng líng ràng chén píng jiàng hóu yuē" shǐ yǔ gāo dì jié xuè méng, zhū jūn bù zài xié? jīn gāo dì bēng, tài hòu nǚ zhǔ, yù wáng lǚ shì zhū jūn zòng yù ā yì bèi yuē, hé miàn mù jiàn gāo dì yú dì xià hū?" chén píng jiàng hóu yuē:" yú jīn, miàn zhé tíng zhēng, chén bù rú jūn quán shè jì, dìng liú shì zhī hòu, jūn yì bù rú chén." líng wú yǐ yīng zhī. shí yī yuè, jiǎ zǐ, tài hòu yǐ wáng líng wèi dì tài fù, shí duó zhī xiāng quán. líng suì bìng miǎn guī. nǎi yǐ zuǒ chéng xiàng píng wèi yòu chéng xiàng, yǐ pì yáng hóu shěn shí qí wèi zuǒ chéng xiàng, bù zhì shì, lìng jiān gōng zhōng, rú láng zhōng lìng. shí qí gù de xìng yú tài hòu, gōng qīng jiē yīn ér jué shì. tài hòu yuàn zhào yáo wèi zhào yǐn wáng móu, nǎi dǐ yáo zuì. shàng dǎng shǒu rèn áo cháng wèi pèi yù lì, yǒu dé yú tài hòu, nǎi yǐ wéi yù shǐ dài fū. tài hòu yòu zhuī zūn qí fù lín sì hóu lǚ gōng wèi xuān wáng, xiōng zhōu lǚ lìng wǔ hòu zé wèi dào wǔ wáng, yù yǐ wáng zhū lǚ wèi jiàn.
冬,太后议欲立诸吕为王,问右丞相陵。陵曰:“高帝刑白马盟曰:‘非刘氏而王,天下共击之。’今王吕氏,非约也。”太后不说,问左丞相平、太尉勃,对曰:“高帝定天下,王子弟;今太后称制,王诸吕,无所不可。”太后喜,罢朝。王陵让陈平、绛侯曰;“始与高帝疌血盟,诸君不在邪?今高帝崩,太后女主,欲王吕氏;诸君纵欲阿意背约,何面目见高帝于地下乎?”陈平、绛侯曰:“于今,面折廷争,臣不如君;全社稷,定刘氏之后,君亦不如臣。”陵无以应之。十一月,甲子,太后以王陵为帝太傅,实夺之相权。陵遂病免归。乃以左丞相平为右丞相,以辟阳侯审食其为左丞相,不治事,令监宫中,如郎中令。食其故得幸于太后,公卿皆因而决事。太后怨赵尧为赵隐王谋,乃抵尧罪。上党守任敖尝为沛狱吏,有德于太后,乃以为御史大夫。太后又追尊其父临泗侯吕公为宣王,兄周吕令武侯泽为悼武王,欲以王诸吕为渐。
chūn, zhēng yuè, chú sān zú zuì yāo yán lìng. xià, sì yuè, lǔ yuán gōng zhǔ hōng. fēng gōng zhǔ zi zhāng yǎn wèi lǔ wáng, shì gōng zhǔ yuē lǔ yuán tài hòu.
春,正月,除三族罪、妖言令。夏,四月,鲁元公主薨。封公主子张偃为鲁王,谥公主曰鲁元太后。
xīn mǎo, fēng suǒ míng xiào huì zi shān wèi xiāng chéng hóu, cháo wèi zhǐ hóu, wǔ wèi hú guān hóu.
辛卯,封所名孝惠子山为襄城侯,朝为轵侯,武为壶关侯。
tài hòu yù wáng lǚ shì, nǎi xiān lì suǒ míng xiào huì zi qiáng wèi huái yáng wáng, bù yí wèi héng shān wáng shǐ dà yè zhě zhāng shì fēng dà chén. dà chén nǎi qǐng lì dào wǔ wáng cháng zi lì hóu tái wèi lǚ wáng, gē qí zhī jǐ nán jùn wèi lǚ guó.
太后欲王吕氏,乃先立所名孝惠子强为淮阳王,不疑为恒山王;使大谒者张释风大臣。大臣乃请立悼武王长子郦侯台为吕王,割齐之济南郡为吕国。
wǔ yuè, bǐng shēn, zhào wáng gōng cóng tái zāi.
五月,丙申,赵王宫丛台灾。
qiū, táo lǐ huá.
秋,桃、李华。
strong tài zōng xiào wén huáng dì èr nián yǐ mǎo, gōng yuán qián yī bā liù nián strong
太宗孝文皇帝二年(乙卯,公元前一八六年)
dōng, shí yī yuè, lǚ sù wáng tái hōng.
冬,十一月,吕肃王台薨。
chūn, zhēng yuè, yǐ mǎo, dì zhèn qiāng dào wǔ dū dào shān bēng.
春,正月,乙卯,地震;羌道、武都道山崩。
xià, wǔ yuè, bǐng shēn, fēng chǔ yuán wáng zǐ yǐng kè wèi shàng pī hóu, qí dào huì wáng zǐ zhāng wèi zhū xū hóu, lìng rù sù wèi, yòu yǐ lǚ lù nǚ qī zhāng.
夏,五月,丙申,封楚元王子郢客为上邳侯,齐悼惠王子章为硃虚侯,令入宿卫,又以吕禄女妻章。
liù yuè, bǐng xū huì, rì yǒu shí zhī.
六月,丙戌晦,日有食之。
qiū, qī yuè, héng shān āi wáng bù yí hōng.
秋,七月,恒山哀王不疑薨。
xíng bā zhū qián.
行八铢钱。
guǐ chǒu, lì xiāng chéng hóu shān wèi héng shān wáng, gēng míng yì.
癸丑,立襄成侯山为恒山王,更名义。
strong tài zōng xiào wén huáng dì sān nián bǐng chén, gōng yuán qián yī bā wǔ nián strong
太宗孝文皇帝三年(丙辰,公元前一八五年)
xià, jiāng shuǐ hàn shuǐ yì, liú sì qiān yú jiā.
夏,江水、汉水溢,流四千余家。
qiū, xīng zhòu jiàn.
秋,星昼见。
yī shuǐ luò shuǐ yì, liú qiān liù bǎi yú jiā. rǔ shuǐ yì, liú bā bǎi yú jiā.
伊水、洛水溢,流千六百余家。汝水溢,流八百余家。
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong sì nián dīng sì, gōng yuán qián yī bā sì nián strong
太宗孝文皇帝四年(丁巳,公元前一八四年)
chūn, èr yuè, guǐ wèi, lì suǒ míng xiào huì zi tài wèi chāng píng hóu.
春,二月,癸未,立所名孝惠子太为昌平侯。
xià, sì yuè, bǐng shēn, tài hòu fēng nǚ dì xū wèi lín guāng hóu.
夏,四月,丙申,太后封女弟嬃为临光侯。
shǎo dì jìn zhǎng, zì zhī fēi huáng hòu zi, nǎi chū yán yuē:" hòu ān néng shā wú mǔ ér míng wǒ! wǒ zhuàng, jí wéi biàn!" tài hòu wén zhī, yōu zhī yǒng xiàng zhōng, yán dì bìng, zuǒ yòu mò de jiàn. tài hòu yǔ qún chén yuē:" jīn huáng dì bìng jiǔ bù yǐ, shī huò hūn luàn, bù néng jì sì zhì tiān xià qí dài zhī." qún chén jiē dùn shǒu yán:" huáng tài hòu wèi tiān xià qí mín jì, suǒ yǐ ān zōng miào shè jì shén shēn. qún chén dùn shǒu fèng zhào." suì fèi dì, yōu shā zhī. wǔ yuè, bǐng chén, lì héng shān wáng yì wèi dì, gēng míng yuē hóng, bù chēng yuán nián, yǐ tài hòu zhì tiān xià shì gù yě. yǐ zhǐ hóu cháo wèi héng shān wáng.
少帝浸长,自知非皇后子,乃出言曰:“后安能杀吾母而名我!我壮,即为变!”太后闻之,幽之永巷中,言帝病,左右莫得见。太后语群臣曰:“今皇帝病久不已,失惑昏乱,不能继嗣治天下;其代之。”群臣皆顿首言:“皇太后为天下齐民计,所以安宗庙、社稷甚深。群臣顿首奉诏。”遂废帝,幽杀之。五月,丙辰,立恒山王义为帝,更名曰弘,不称元年,以太后制天下事故也。以轵侯朝为恒山王。
shì suì, yǐ píng yáng hóu cáo zhú wèi yù shǐ dài fū.
是岁,以平阳侯曹窋为御史大夫。
yǒu sī qǐng jìn nán yuè guān shì tiě qì. nán yuè wáng tuó yuē:" gāo dì lì wǒ, tōng shǐ wù. jīn gāo hòu tīng chán chén, bié yì mán yí, gé jué qì wù, cǐ bì cháng shā wáng jì, yù yǐ zhōng guó jī miè nán yuè ér bìng wáng zhī, zì wèi gōng yě."
有司请禁南越关市、铁器。南越王佗曰:“高帝立我,通使物。今高后听谗臣,别异蛮夷,隔绝器物,此必长沙王计,欲倚中国击灭南越而并王之,自为功也。”
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong wǔ nián wù wǔ, gōng yuán qián yī bā sān nián strong
太宗孝文皇帝五年(戊午,公元前一八三年)
chūn, tuó zì chēng nán yuè wǔ dì, fā bīng gōng cháng shā, bài shù xiàn ér qù.
春,佗自称南越武帝,发兵攻长沙,败数县而去。
qiū, bā yuè, huái yáng huái wáng qiáng hōng, yǐ hú guān hóu wǔ wèi huái yáng wáng.
秋,八月,淮阳怀王强薨,以壶关侯武为淮阳王。
jiǔ yuè, fā hé dōng shàng dǎng qí tún běi dì.
九月,发河东、上党骑屯北地。
chū lìng shù zú suì gèng.
初令戍卒岁更。
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong liù nián jǐ wèi, gōng yuán qián yī bā èr nián strong
太宗孝文皇帝六年(己未,公元前一八二年)
dōng, shí yuè, tài hòu yǐ lǚ wáng jiā jū chǔ jiāo zì, fèi zhī. shí yī yuè, lì sù wáng dì chǎn wèi lǚ wáng.
冬,十月,太后以吕王嘉居处骄恣,废之。十一月,立肃王弟产为吕王。
chūn, xīng zhòu jiàn.
春,星昼见。
xià, sì yuè, dīng yǒu, shè tiān xià.
夏,四月,丁酉,赦天下。
fēng zhū xū hóu zhāng dì xìng jū wèi dōng móu hóu, yì rù sù wèi.
封硃虚侯章弟兴居为东牟侯,亦入宿卫。
xiōng nú kòu dí dào, gōng ā yáng.
匈奴寇狄道,攻阿阳。
xíng wǔ fēn qián.
行五分钱。
xuān píng hóu zhāng áo zú, cì shì yuē lǔ yuán wáng.
宣平侯张敖卒,赐谥曰鲁元王。
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong qī nián gēng shēn, gōng yuán qián yī bā yī nián strong
太宗孝文皇帝七年(庚申,公元前一八一年)
dōng, shí èr yuè, xiōng nú kòu dí dào, lüè èr qiān yú rén.
冬,十二月,匈奴寇狄道,略二千馀人。
chūn, zhēng yuè, tài hòu zhào zhào yōu wáng yǒu. yǒu yǐ zhū lǚ nǚ wèi hòu, fú ài, ài tā jī. zhū lǚ nǚ nù, qù, chán zhī yú tài hòu yuē:" wáng yán' lǚ shì ān dé wáng! tài hòu bǎi suì hòu, wú bì jī zhī.'" tài hòu yǐ gù zhào zhào wáng, zhào wáng zhì, zhì dǐ, bù dé jiàn, lìng wèi wéi shǒu zhī, fú yǔ shí qí qún chén huò qiè kuì, zhé bǔ lùn zhī. dīng chǒu, zhào wáng è sǐ, yǐ mín lǐ zàng zhī cháng ān mín zhǒng cì.
春,正月,太后召赵幽王友。友以诸吕女为后,弗爱,爱他姬。诸吕女怒,去,谗之于太后曰:“王言‘吕氏安得王!太后百岁后,吾必击之。’”太后以故召赵王,赵王至,置邸,不得见,令卫围守之,弗与食;其群臣或窃馈,辄捕论之。丁丑,赵王饿死,以民礼葬之长安民冢次。
jǐ chǒu, rì shí, zhòu huì. tài hòu è zhī, wèi zuǒ yòu yuē:" cǐ wèi wǒ yě!"
己丑,日食,昼晦。太后恶之,谓左右曰:“此为我也!”
èr yuè, xǐ liáng wáng huī wèi zhào wáng, lǚ wáng chǎn wèi liáng wáng. liáng wáng bù zhī guó, wèi dì tài fù.
二月,徙梁王恢为赵王,吕王产为梁王。梁王不之国,为帝太傅。
qiū, qī yuè, dīng sì, lì píng chāng hóu tài wèi jì chuān wáng.
秋,七月,丁巳,立平昌侯太为济川王。
lǚ xū nǚ wèi jiāng jūn yíng líng hóu liú zé qī. zé zhě, gāo zǔ cóng zǔ kūn dì yě. qí rén tián shēng wèi zhī shuō dà yè zhě zhāng qīng yuē:" zhū lǚ zhī wáng yě, zhū dà chén wèi dà fú. jīn yíng líng hóu zé, zhū liú zuì zhǎng jīn qīng yán tài hòu wáng zhī, lǚ shì wáng yì gù yǐ." zhāng qīng rù yán tài hòu, tài hòu rán zhī, nǎi gē qí zhī láng yá jùn fēng zé wèi láng yá wáng.
吕嬃女为将军、营陵侯刘泽妻。泽者,高祖从祖昆弟也。齐人田生为之说大谒者张卿曰:“诸吕之王也,诸大臣未大服。今营陵侯泽,诸刘最长;今卿言太后王之,吕氏王益固矣。”张卿入言太后,太后然之,乃割齐之琅邪郡封泽为琅邪王。
zhào wáng huī zhī xǐ zhào, xīn huái bù lè. tài hòu yǐ lǚ chǎn nǚ wèi wáng hòu, wáng hòu cóng guān jiē zhū lǚ, shàn quán, wēi cì zhào wáng, zhào wáng bù dé zì zì. wáng yǒu suǒ ài jī, wáng hòu shǐ rén zhèn shā zhī. liù yuè, wáng bù shèng bēi fèn, zì shā. tài hòu wén zhī, yǐ wéi wáng yòng fù rén qì zōng miào lǐ, fèi qí sì.
赵王恢之徙赵,心怀不乐。太后以吕产女为王后,王后从官皆诸吕,擅权,微伺赵王,赵王不得自恣。王有所爱姬,王后使人鸩杀之。六月,王不胜悲愤,自杀。太后闻之,以为王用妇人弃宗庙礼,废其嗣。
shì shí, zhū lǚ shàn quán yòng shì. zhū xū hóu zhāng, nián èr shí, yǒu qì lì, fèn liú shì bù dé zhí. cháng rù shì tài hòu yān yǐn, tài hòu lìng zhāng wèi jiǔ lì. zhāng zì qǐng yuē:" chén jiāng zhǒng yě, qǐng dé yǐ jūn fǎ xíng jiǔ." tài hòu yuē:" kě." jiǔ hān, zhāng qǐng wèi gēng tián gē, tài hòu xǔ zhī. zhāng yuē:" shēn gēng jì zhǒng, lì miáo yù shū fēi qí zhǒng zhě, chú ér qù zhī!" tài hòu mò rán. qǐng zhī, zhū lǚ yǒu yī rén zuì, wáng jiǔ, zhāng zhuī, bá jiàn zhǎn zhī ér hái, bào yuē:" yǒu wáng jiǔ yī rén, chén jǐn xíng fǎ zhǎn zhī!" tài hòu zuǒ yòu jiē dà jīng, yè yǐ xǔ qí jūn fǎ, wú yǐ zuì yě, yīn bà. zì shì zhī hòu, zhū lǚ dàn zhū xū hóu, suī dà chén jiē yī zhū xū hóu, liú shì wèi yì qiáng. chén píng huàn zhū lǚ, lì bù néng zhì, kǒng huò jí jǐ. cháng yàn jū shēn niàn, lù jiǎ wǎng, zhí rù zuò, ér chén chéng xiàng bú jiàn. lù shēng yuē:" hé niàn zhī shēn yě!" chén píng yuē:" shēng chuāi wǒ hé niàn?" lù shēng yuē:" zú xià jí fù guì, wú yù yǐ rán yǒu yōu niàn, bù guò huàn zhū lǚ shǎo zhǔ ěr." chén píng yuē:" rán! wèi zhī nài hé?" lù shēng yuē:" tiān xià ān, zhù yì xiāng tiān xià wēi, zhù yì jiāng. jiàng xiàng hé diào, zé shì yù fù tiān xià suī yǒu biàn, quán bù fēn. wèi shè jì jì, zài liǎng jūn zhǎng wò ěr. chén cháng yù wèi tài wèi jiàng hóu, jiàng hóu yǔ wǒ xì, yì wú yán. jūn hé bù jiāo huān tài wèi, shēn xiāng jié?" yīn wèi chén píng huà lǚ shì shù shì. chén píng yòng qí jì, nǎi yǐ wǔ bǎi jīn wèi jiàng hóu shòu, hòu jù lè yǐn tài wèi bào yì rú zhī. liǎng rén shēn xiāng jié, lǚ shì zhū yì shuāi. chén píng yǐ nú bì bǎi rén chē mǎ wǔ shí chéng qián wǔ bǎi wàn yí lù shēng wèi yǐn shí fèi.
是时,诸吕擅权用事。硃虚侯章,年二十,有气力,忿刘氏不得职。尝入侍太后燕饮,太后令章为酒吏。章自请曰:“臣将种也,请得以军法行酒。”太后曰:“可。”酒酣,章请为《耕田歌》,太后许之。章曰:“深耕穊种,立苗欲疏;非其种者,锄而去之!”太后默然。顷之,诸吕有一人醉,亡酒,章追,拔剑斩之而还,报曰:“有亡酒一人,臣谨行法斩之!”太后左右皆大惊,业已许其军法,无以罪也,因罢。自是之后,诸吕惮硃虚侯,虽大臣皆依硃虚侯,刘氏为益强。陈平患诸吕,力不能制,恐祸及己。尝燕居深念,陆贾往,直入坐,而陈丞相不见。陆生曰:“何念之深也!”陈平曰:“生揣我何念?”陆生曰:“足下极富贵,无欲矣;然有忧念,不过患诸吕、少主耳。”陈平曰:“然!为之奈何?”陆生曰:“天下安,注意相;天下危,注意将。将相和调,则士豫附;天下虽有变,权不分。为社稷计,在两君掌握耳。臣常欲谓太尉绛侯,绛侯与我戏,易吾言。君何不交欢太尉,深相结?”因为陈平画吕氏数事。陈平用其计,乃以五百金为绛侯寿,厚具乐饮;太尉报亦如之。两人深相结,吕氏诸益衰。陈平以奴婢百人、车马五十乘、钱五百万遗陆生为饮食费。
tài hòu shǐ shǐ gào dài wáng, yù xǐ wáng zhào. dài wáng xiè zhī, yuàn shǒu dài biān. tài hòu nǎi lì xiōng zi lǚ lù wèi zhào wáng, zhuī zūn lù fù jiàn chéng kāng hóu shì zhī wèi zhào zhāo wáng.
太后使使告代王,欲徙王赵。代王谢之,愿守代边。太后乃立兄子吕禄为赵王,追尊禄父建成康侯释之为赵昭王。
jiǔ yuè, yàn líng wáng jiàn hōng, yǒu měi rén zǐ, tài hòu shǐ rén shā zhī. guó chú.
九月,燕灵王建薨,有美人子,太后使人杀之。国除。
qiǎn lóng lǜ hóu zhōu zào jiāng bīng jī nán yuè.
遣隆虑侯周灶将兵击南越。
strong strong tài zōng xiào wén huáng dì strong bā nián xīn yǒu, gōng yuán qián yī bā líng nián strong
太宗孝文皇帝八年(辛酉,公元前一八零年)
dōng, shí yuè, xīn chǒu, lì lǚ sù wáng zǐ dōng píng hóu tōng wèi yàn wáng, fēng tōng dì zhuāng wèi dōng píng hóu.
冬,十月,辛丑,立吕肃王子东平侯通为燕王,封通弟庄为东平侯。
sān yuè, tài hòu shì bá, hái, guò zhǐ dào, jiàn wù rú cāng quǎn, jǐ tài hòu yē, hū bù fù jiàn. bo zhī, yún" zhào wáng rú yì wèi suì". tài hòu suì bìng yē shāng. tài hòu wèi wài sūn lǔ wáng yǎn nián shào gū ruò, xià, sì yuè, dīng yǒu, fēng zhāng áo qián jī liǎng zi chǐ wèi xīn dū hóu, shòu wéi lè chāng hóu, yǐ fǔ lǔ wáng. yòu fēng zhōng dà yè zhě zhāng shì wèi jiàn líng hóu, yǐ qí quàn wáng zhū lǚ, shǎng zhī yě.
三月,太后礻犮,还,过轵道,见物如苍犬,撠太后掖,忽不复见。卜之,云“赵王如意为祟”。太后遂病掖伤。太后为外孙鲁王偃年少孤弱,夏,四月,丁酉,封张敖前姬两子侈为新都侯,寿为乐昌侯,以辅鲁王。又封中大谒者张释为建陵侯,以其劝王诸吕,赏之也。
jiāng hàn shuǐ yì, liú wàn yú jiā.
江、汉水溢,流万馀家。
qiū, qī yuè, tài hòu bìng shén, nǎi lìng zhào wáng lù wèi shàng jiàng jūn, jū běi jūn lǚ wáng chǎn jū nán jūn. tài hòu jiè chǎn lù yuē:" lǚ shì zhī wáng, dà chén fú píng. wǒ jí bēng, dì nián shào, dà chén kǒng wèi biàn. bì jù bīng wèi gōng, shèn wú sòng sàng, wéi rén suǒ zhì!" xīn sì, tài hòu bēng, yí zhào: dà shè tiān xià, yǐ lǚ wáng chǎn wèi xiàng guó, yǐ lǚ lù nǚ wèi dì hòu. gāo hòu yǐ zàng, yǐ zuǒ chéng xiàng shěn shí qí wèi dì tài fù.
秋,七月,太后病甚,乃令赵王禄为上将军,居北军;吕王产居南军。太后诫产、禄曰:“吕氏之王,大臣弗平。我即崩,帝年少,大臣恐为变。必据兵卫宫,慎毋送丧,为人所制!”辛巳,太后崩,遗诏:大赦天下,以吕王产为相国,以吕禄女为帝后。高后已葬,以左丞相审食其为帝太傅。
zhū lǚ yù wèi luàn, wèi dà chén jiàng guàn děng, wèi gǎn fā. zhū xū hóu yǐ lǚ lù nǚ wèi fù, gù zhī qí móu, nǎi yīn lìng rén gào qí xiōng qí wáng, yù lìng fā bīng xī, zhū xū hóu dōng móu hóu wèi nèi yìng, yǐ zhū zhū lǚ, lì qí wáng wèi dì. qí wáng nǎi yǔ qí jiù sì jūn láng zhōng lìng zhù wǔ zhōng wèi wèi bó yīn móu fā bīng. qí xiāng zhào píng fú tīng. bā yuè, bǐng wǔ, qí wáng yù shǐ rén zhū xiāng. xiāng wén zhī, nǎi fā zú wèi wáng gōng. wèi bó dài zhào píng yuē:" wáng yù fā bīng, fēi yǒu hàn hǔ fú yàn yě. ér xiāng jūn wéi wáng gù shàn, bó qǐng wèi jūn jiāng bīng wèi wáng." zhào píng xìn zhī. bó jì jiāng bīng, suì wéi xiāng fǔ, zhào píng zì shā. yú shì qí wáng yǐ sì jūn wèi xiāng, wèi bó wèi jiāng jūn, zhù wǔ wèi nèi shǐ, xī fā guó zhōng bīng. shǐ zhù wǔ dōng zhà láng yá wáng yuē:" lǚ shì zuò luàn, qí wáng fā bīng yù xī zhū zhī. qí wáng zì yǐ nián shào, bù xí bīng gé zhī shì, yuàn jǔ guó wěi dài wáng. dài wáng, zì gāo dì jiāng yě. qǐng dài wáng xìng zhī lín zāi, jiàn qí wáng jì shì." láng yá wáng xìn zhī, xī chí jiàn qí wáng. qí wáng yīn liú láng yá wáng, ér shǐ zhù wǔ jǐn fā láng yá guó bīng, bìng jiāng zhī. láng yá wáng shuō qí wáng yuē:" dài wáng, gāo huáng dì shì zhǎng sūn yě, dāng lì. jīn zhū dà chén hú yí wèi yǒu suǒ dìng, ér zé yú liú shì zuì wéi cháng nián, dà chén gù dài zé jué jì. jīn dài wáng liú chén, wú wéi yě, bù rú shǐ wǒ rù guān jì shì." qí wáng yǐ wéi rán, nǎi yì jù chē sòng láng yá wáng. láng yá wáng jì xíng, qí suì jǔ bīng xī gōng jǐ nán. yí zhū hóu wáng shū, chén zhū lǚ zhī zuì, yù jǔ bīng zhū zhī. xiàng guó lǚ chǎn děng wén zhī, nǎi qiǎn yǐng yīn hóu guàn yīng jiāng bīng jī zhī. guàn yīng zhì xíng yáng, móu yuē:" zhū lǚ yōng bīng guān zhōng, yù wēi liú shì ér zì lì. jīn wǒ pò qí hái bào, cǐ yì lǚ shì zhī zī yě." nǎi liú tún xíng yáng, shǐ shǐ yù qí wáng jí zhū hóu yǔ lián hé, yǐ dài lǚ shì biàn, gòng zhū zhī. qí wáng wén zhī, nǎi hái bīng xī jiè dài yuē.
诸吕欲为乱,畏大臣绛、灌等,未敢发。硃虚侯以吕禄女为妇,故知其谋,乃阴令人告其兄齐王,欲令发兵西,硃虚侯、东牟侯为内应,以诛诸吕,立齐王为帝。齐王乃与其舅驷钧、郎中令祝午、中尉魏勃阴谋发兵。齐相召平弗听。八月,丙午,齐王欲使人诛相。相闻之,乃发卒卫王宫。魏勃绐召平曰:“王欲发兵,非有汉虎符验也。而相君围王固善,勃请为君将兵卫王。”召平信之。勃既将兵,遂围相府,召平自杀。于是齐王以驷钧为相,魏勃为将军,祝午为内史,悉发国中兵。使祝午东诈琅邪王曰:“吕氏作乱,齐王发兵欲西诛之。齐王自以年少,不习兵革之事,愿举国委大王。大王,自高帝将也。请大王幸之临菑,见齐王计事。”琅邪王信之,西驰见齐王。齐王因留琅邪王,而使祝午尽发琅邪国兵,并将之。琅邪王说齐王曰:“大王,高皇帝適长孙也,当立。今诸大臣狐疑未有所定,而泽于刘氏最为长年,大臣固待泽决计。今大王留臣,无为也,不如使我入关计事。”齐王以为然,乃益具车送琅邪王。琅邪王既行,齐遂举兵西攻济南。遗诸侯王书,陈诸吕之罪,欲举兵诛之。相国吕产等闻之,乃遣颍阴侯灌婴将兵击之。灌婴至荥阳,谋曰:“诸吕拥兵关中,欲危刘氏而自立。今我破齐还报,此益吕氏之资也。”乃留屯荥阳,使使谕齐王及诸侯与连和,以待吕氏变,共诛之。齐王闻之,乃还兵西界待约。
lǚ lù lǚ chǎn yù zuò luàn, nèi dàn jiàng hóu zhū xū děng, wài wèi qí chǔ bīng, yòu kǒng guàn yīng pàn zhī. yù dài guàn yīng bīng yǔ qí hé ér fā, yóu yù wèi jué. dàng shì shí, jì chuān wáng tài huái yáng wáng wǔ cháng shān wáng cháo jí lǔ wáng zhāng yǎn jiē nián shào, wèi zhī guó, jū cháng ān zhào wáng lù liáng wáng chǎn gè jiāng bīng jū nán běi jūn. jiē lǚ shì zhī rén yě. liè hóu qún chén mò zì jiān qí mìng. tài wèi jiàng hóu bó bù dé zhǔ bīng. qǔ zhōu hóu lì shāng lǎo bìng, qí zi jì yú lǚ lù shàn. jiàng hóu nǎi yǔ chéng xiàng chén píng móu, shǐ rén jié lì shāng, lìng qí zi jì wǎng dài shuō lǚ lù yuē:" gāo dì yǔ lǚ hòu gòng dìng tiān xià, liú shì suǒ lì jiǔ wáng, lǚ shì suǒ lì sān wáng, jiē dà chén zhī yì, shì yǐ bù gào zhū hóu, jiē yǐ wéi yí. jīn tài hòu bēng, dì shǎo, ér zú xià pèi zhào wáng yìn, bù jí zhī guó shǒu fān, nǎi wèi shàng jiàng, jiāng bīng liú cǐ, wèi dà chén zhū hóu suǒ yí. zú xià hé bù guī jiāng yìn, yǐ bīng shǔ tài wèi, qǐng liáng wáng guī xiàng guó yìn, yǔ dà chén méng ér zhī guó. qí bīng bì bà, dà chén dé ān, zú xià gāo zhěn ér wáng qiān lǐ, cǐ wàn shì zhī lì yě." lǚ lù xìn rán qí jì, yù yǐ bīng shǔ tài wèi. shǐ rén bào lǚ chǎn jí zhū lǚ lǎo rén, huò yǐ wéi biàn, huò yuē bù biàn, jì yóu yù wèi yǒu suǒ jué. lǚ lù xìn lì jì, shí yǔ chū yóu liè, guò qí gū lǚ xū. xū dà nù yuē:" ruò wéi jiāng ér qì jūn, lǚ shì jīn wú chǔ yǐ!" nǎi xī chū zhū yù bǎo qì sàn táng xià, yuē:" wú wèi tā rén shǒu yě!"
吕禄、吕产欲作乱,内惮绛侯、硃虚等,外畏齐、楚兵,又恐灌婴畔之。欲待灌婴兵与齐合而发,犹豫未决。当是时,济川王太、淮阳王武、常山王朝及鲁王张偃皆年少,未之国,居长安;赵王禄、梁王产各将兵居南、北军。皆吕氏之人也。列侯群臣莫自坚其命。太尉绛侯勃不得主兵。曲周侯郦商老病,其子寄与吕禄善。绛侯乃与丞相陈平谋,使人劫郦商,令其子寄往绐说吕禄曰:“高帝与吕后共定天下,刘氏所立九王,吕氏所立三王,皆大臣之议,事已布告诸侯,皆以为宜。今太后崩,帝少,而足下佩赵王印,不急之国守籓,乃为上将,将兵留此,为大臣诸侯所疑。足下何不归将印,以兵属太尉,请梁王归相国印,与大臣盟而之国。齐兵必罢,大臣得安,足下高枕而王千里,此万世之利也。”吕禄信然其计,欲以兵属太尉。使人报吕产及诸吕老人,或以为便,或曰不便,计犹豫未有所决。吕禄信郦寄,时与出游猎,过其姑吕嬃。嬃大怒曰:“若为将而弃军,吕氏今无处矣!”乃悉出珠玉、宝器散堂下,曰:“毋为他人守也!”
jiǔ yuè, gēng shēn dàn, píng yáng hóu zhú xíng yù shǐ dài fū shì, jiàn xiàng guó chǎn jì shì. láng zhōng lìng jiǎ shòu shǐ cóng qí lái, yīn shù chǎn yuē:" wáng bù zǎo zhī guó, jīn suī yù xíng, shàng kě dé xié!" jù yǐ guàn yīng yǔ qí chǔ hé cóng yù zhū zhū lǚ gào chǎn, qiě qù chǎn jí rù gōng. píng yáng hóu pō wén qí yǔ, chí gào chéng xiàng tài wèi. tài wèi yù rù běi jūn, bù dé rù. xiāng píng hóu jì tōng shàng fú jié, nǎi lìng chí jié jiǎo nèi tài wèi běi jūn. tài wèi fù lìng lì jì yú diǎn kè liú jiē xiān shuō lǚ lù yuē:" dì shǐ tài wèi shǒu běi jūn, yù zú xià zhī guó. jí guī jiāng yìn cí qù. bù rán, huò qiě qǐ." lǚ lù yǐ wéi lì kuàng bù qī jǐ, suì jiě yìn shǔ diǎn kè, ér yǐ bīng shòu tài wèi. tài wèi zhì jūn, lǚ lù yǐ qù. tài wèi rù jūn mén, xíng lìng jūn zhōng yuē:" wèi lǚ shì yòu tǎn, wèi liú shì zuǒ tǎn!" jūn zhōng jiē zuǒ tǎn, tài wèi suì jiāng běi jūn. rán shàng yǒu nán jūn. chéng xiàng píng nǎi zhào zhū xū hóu zhāng zuǒ tài wèi, tài wèi lìng zhū xū hóu jiān jūn mén, lìng píng yáng hóu gào wèi wèi:" wú rù xiàng guó chǎn diàn mén." lǚ chǎn bù zhī lǚ lù yǐ qù běi jūn, nǎi rù wèi yāng gōng, yù wèi luàn. zhì diàn mén, fú dé rù, pái huái wǎng lái. píng yáng hóu kǒng fú shèng, chí yǔ tài wèi. tài wèi shàng kǒng bù shèng zhū lǚ, wèi gǎn gōng yán zhū zhī, nǎi wèi zhū xū hóu yuē:" jí rù gōng wèi dì!" zhū xū hóu qǐng zú, tài wèi yǔ zú qiān yú rén. rù wèi yāng gōng mén, jiàn chǎn tíng zhōng. rì shí fǔ shí, suì jī chǎn, chǎn zǒu. tiān fēng dà qǐ, yǐ gù qí cóng guān luàn, mò gǎn dòu, zhú chǎn, shā zhī láng zhōng fǔ lì cè zhōng. zhū xū hóu yǐ shā chǎn, dì mìng yè zhě chí jié láo zhū xū hóu. zhū xū hóu yù duó qí jié, yè zhě bù kěn. zhū xū hóu zé cóng yǔ zài, yīn jié xìn chí zǒu, zhǎn cháng lè wèi wèi lǚ gēng shǐ. hái, chí rù běi jūn bào tài wèi. tài wèi qǐ, bài hè zhū xū hóu yuē:" suǒ huàn dú lǚ chǎn. jīn yǐ zhū, tiān xià dìng yǐ!" suì qiǎn rén fēn bù xī bǔ zhū lǚ nán nǚ, wú shào zhǎng jiē zhǎn zhī. xīn yǒu, bǔ zhǎn lǚ lù ér chī shā lǚ xū, shǐ rén zhū yàn wáng lǚ tōng ér fèi lǔ wáng zhāng yǎn. wù chén, xǐ jì chuān wáng wáng liáng. qiǎn zhū xū hóu zhāng yǐ zhū zhū lǚ shì gào qí wáng, lìng bà bīng. guàn yīng zài xíng yáng, wén wèi bó běn jiào qí wáng jǔ bīng, shǐ shǐ zhào wèi bó zhì, zé wèn zhī. bó yuē:" shī huǒ zhī jiā, qǐ xiá xiān yán zhàng rén ér hòu jiù huǒ hū!" yīn tuì lì, gǔ zhàn ér lì, kǒng bù néng yán zhě, zhōng wú tā yǔ. guàn jiāng jūn shú shì xiào yuē:" rén wèi wèi bó yǒng, wàng yōng rén ěr, hé néng wéi hū!" nǎi bà wèi bó. guàn yīng bīng yì bà xíng yáng guī.
九月,庚申旦,平阳侯窋行御史大夫事,见相国产计事。郎中令贾寿使从齐来,因数产曰:“王不早之国,今虽欲行,尚可得邪!”具以灌婴与齐、楚合从欲诛诸吕告产,且趣产急入宫。平阳侯颇闻其语,驰告丞相、太尉。太尉欲入北军,不得入。襄平侯纪通尚符节,乃令持节矫内太尉北军。太尉复令郦寄与典客刘揭先说吕禄曰:“帝使太尉守北军,欲足下之国。急归将印辞去。不然,祸且起。”吕禄以为郦况不欺己,遂解印属典客,而以兵授太尉。太尉至军,吕禄已去。太尉入军门,行令军中曰:“为吕氏右袒,为刘氏左袒!”军中皆左袒,太尉遂将北军。然尚有南军。丞相平乃召硃虚侯章佐太尉,太尉令硃虚侯监军门,令平阳侯告卫尉:“毋入相国产殿门。”吕产不知吕禄已去北军,乃入未央宫,欲为乱。至殿门,弗得入,徘徊往来。平阳侯恐弗胜,驰语太尉。太尉尚恐不胜诸吕,未敢公言诛之,乃谓硃虚侯曰:“急入宫卫帝!”硃虚侯请卒,太尉予卒千馀人。入未央宫门,见产廷中。日饣甫时,遂击产,产走。天风大起,以故其从官乱,莫敢斗,逐产,杀之郎中府吏厕中。硃虚侯已杀产,帝命谒者持节劳硃虚侯。硃虚侯欲夺其节,谒者不肯。硃虚侯则从与载,因节信驰走,斩长乐卫尉吕更始。还,驰入北军报太尉。太尉起,拜贺硃虚侯曰:“所患独吕产。今已诛,天下定矣!”遂遣人分部悉捕诸吕男女,无少长皆斩之。辛酉,捕斩吕禄而笞杀吕嬃,使人诛燕王吕通而废鲁王张偃。戊辰,徙济川王王梁。遣硃虚侯章以诛诸吕事告齐王,令罢兵。灌婴在荥阳,闻魏勃本教齐王举兵,使使召魏勃至,责问之。勃曰:“失火之家,岂暇先言丈人而后救火乎!”因退立,股战而栗,恐不能言者,终无他语。灌将军熟视笑曰:“人谓魏勃勇,妄庸人耳,何能为乎!”乃罢魏勃。灌婴兵亦罢荥阳归。
bān gù zàn yuē: xiào wén shí, tiān xià yǐ lì jì wèi mài yǒu. fū mài yǒu zhě, wèi jiàn lì ér wàng yì yě. ruò jì fù wèi gōng chén ér yòu zhí jié, suī cuī lǚ lù yǐ ān shè jì, yì cún jūn qīn kě yě.
班固赞曰:孝文时,天下以郦寄为卖友。夫卖友者,谓见利而忘义也。若寄父为功臣而又执劫,虽摧吕禄以安社稷,谊存君亲可也。
zhū dà chén xiāng yǔ yīn móu yuē:" shǎo dì jí liáng huái yáng héng shān wáng, jiē fēi zhēn xiào huì zi yě. lǚ hòu yǐ jì zhà míng tā rén zǐ, shā qí mǔ yǎng hòu gōng, lìng xiào huì zi zhī, lì yǐ wéi hòu jí zhū wáng, yǐ qiáng lǚ shì. jīn jiē yǐ yí miè zhū lǚ, ér suǒ lì jí zhǎng, yòng shì, wú shǔ wú lèi yǐ. bù rú shì zhū wáng zuì xián zhě lì zhī." huò yán:" qí wáng, gāo dì zhǎng sūn, kě lì yě." dà chén jiē yuē:" lǚ shì yǐ wài jiā è ér jǐ wēi zōng miào, luàn gōng chén. jīn qí wáng jiù sì jūn, hǔ ér guàn. jí lì qí wáng, fù wèi lǚ shì yǐ. dài wáng fāng jīn gāo dì jiàn zi zuì zhǎng, rén xiào kuān hòu, tài hòu jiā báo shì jǐn liáng. qiě lì zhǎng gù shùn, kuàng yǐ rén xiào wén tiān xià hū!" nǎi xiāng yǔ gòng yīn shǐ rén zhào dài wáng.
诸大臣相与阴谋曰:“少帝及梁、淮阳、恒山王,皆非真孝惠子也。吕后以计诈名他人子,杀其母养后宫,令孝惠子之,立以为后及诸王,以强吕氏。今皆已夷灭诸吕,而所立即长,用事,吾属无类矣。不如视诸王最贤者立之。”或言:“齐王,高帝长孙,可立也。”大臣皆曰:“吕氏以外家恶而几危宗庙,乱功臣。今齐王舅驷钧,虎而冠。即立齐王,复为吕氏矣。代王方今高帝见子最长,仁孝宽厚,太后家薄氏谨良。且立长固顺,况以仁孝闻天下乎!”乃相与共阴使人召代王。
dài wáng wèn zuǒ yòu, láng zhōng lìng zhāng wǔ děng yuē:" hàn dà chén jiē gù gāo dì shí dà jiàng, xí bīng, duō móu zhà. cǐ qí zhǔ yì fēi zhǐ cǐ yě, tè wèi gāo dì lǚ tài hòu wēi ěr. jīn yǐ zhū zhū lǚ, xīn jié xuè jīng shī, cǐ yǐ yíng dài wáng wéi míng, shí bù kě xìn. yuàn dài wáng chēng jí wú wǎng, yǐ guān qí biàn." zhōng wèi sòng chāng jìn yuē:" qún chén zhī yì jiē fēi yě. fū qín shī qí zhèng, zhū hóu háo jié bìng qǐ, rén rén zì yǐ wéi dé zhī zhě yǐ wàn shù, rán zú jiàn tiān zǐ zhī wèi zhě, liú shì yě, tiān xià jué wàng, yī yǐ. gāo dì fēng wáng zǐ dì, dì quǎn yá xiāng zhì, cǐ suǒ wèi pán shí zhī zōng yě, tiān xià fú qí qiáng, èr yǐ. hàn xìng, chú qín kē zhèng, yuē fǎ lìng, shī dé huì, rén rén zì ān, nán dòng yáo, sān yǐ. fū yǐ lǚ tài hòu zhī yán, lì zhū lǚ wèi sān wáng, shàn quán zhuān zhì rán ér tài wèi yǐ yī jié rù běi jūn yī hū, shì jiē zuǒ tǎn wèi liú shì, pàn zhū lǚ, zú yǐ miè zhī. cǐ nǎi tiān shòu, fēi rén lì yě. jīn dà chén suī yù wèi biàn, bǎi xìng fú wèi shǐ, qí dǎng níng néng zhuān yī xié? fāng jīn nèi yǒu zhū xū dōng móu zhī qīn, wài wèi wú chǔ huái yáng láng yá qí dài zhī qiáng. fāng jīn gāo dì zi, dú huái nán wáng yǔ dài wáng. dài wáng yòu zhǎng, xián shèng rén xiào wén yú tiān xià, gù dà chén yīn tiān xià zhī xīn ér yù yíng lì dài wáng. dài wáng wù yí yě." dài wáng bào tài hòu jì zhī. yóu yù wèi dìng, bo zhī, zhào dé dà héng. zhàn yuē:" dà héng gēng gēng, yú wèi tiān wáng, xià qǐ yǐ guāng." dài wáng yuē:" guǎ rén gù yǐ wèi wáng yǐ, yòu hé wáng?" bo rén yuē:" suǒ wèi tiān wáng zhě, nǎi tiān zǐ yě." yú shì dài wáng qiǎn tài hòu dì báo zhāo wǎng jiàn jiàng hóu, jiàng hóu děng jù wèi zhāo yán suǒ yǐ yíng lì wáng yì. báo zhāo hái bào yuē:" xìn yǐ, wú kě yí zhě." dài wáng nǎi xiào wèi sòng chāng yuē:" guǒ rú gōng yán." nǎi mìng sòng chāng cān chéng, zhāng wǔ děng liù rén chéng chuán, cóng yì cháng ān. zhì gāo líng, xiū zhǐ, ér shǐ sòng chāng xiān chí zhī cháng ān guān biàn. chāng zhì wèi qiáo, chéng xiàng yǐ xià jiē yíng. chāng hái bào. dài wáng chí zhì wèi qiáo, qún chén bài yè chēng chén, dài wáng xià chē dá bài. tài wèi bó jìn yuē:" yuàn qǐng jiān." sòng chāng yuē:" suǒ yán gōng, gōng yán zhī suǒ yán sī, wáng zhě wú sī." tài wèi nǎi guì shàng tiān zǐ xǐ fú. dài wáng xiè yuē:" zhì dài dǐ ér yì zhī."
代王问左右,郎中令张武等曰:“汉大臣皆故高帝时大将,习兵,多谋诈。此其属意非止此也,特畏高帝、吕太后威耳。今已诛诸吕,新疌血京师,此以迎大王为名,实不可信。愿大王称疾毋往,以观其变。”中尉宋昌进曰:“群臣之议皆非也。夫秦失其政,诸侯、豪桀并起,人人自以为得之者以万数,然卒践天子之位者,刘氏也,天下绝望,一矣。高帝封王子弟,地犬牙相制,此所谓磐石之宗也,天下服其强,二矣。汉兴,除秦苛政,约法令,施德惠,人人自安,难动摇,三矣。夫以吕太后之严,立诸吕为三王,擅权专制;然而太尉以一节入北军一呼,士皆左袒为刘氏,叛诸吕,卒以灭之。此乃天授,非人力也。今大臣虽欲为变,百姓弗为使,其党宁能专一邪?方今内有硃虚、东牟之亲,外畏吴、楚、淮阳、琅邪、齐、代之强。方今高帝子,独淮南王与大王。大王又长,贤圣仁孝闻于天下,故大臣因天下之心而欲迎立大王。大王勿疑也。”代王报太后计之。犹豫未定,卜之,兆得大横。占曰:“大横庚庚,余为天王,夏启以光。”代王曰:“寡人固已为王矣,又何王?”卜人曰:“所谓天王者,乃天子也。”于是代王遣太后弟薄昭往见绛侯,绛侯等具为昭言所以迎立王意。薄昭还报曰:“信矣,无可疑者。”代王乃笑谓宋昌曰:“果如公言。”乃命宋昌参乘,张武等六人乘传,从诣长安。至高陵,休止,而使宋昌先驰之长安观变。昌至渭桥,丞相以下皆迎。昌还报。代王驰至渭桥,群臣拜谒称臣,代王下车答拜。太尉勃进曰:“愿请间。”宋昌曰:“所言公,公言之;所言私,王者无私。”太尉乃跪上天子玺、符。代王谢曰:“至代邸而议之。”
hòu jiǔ yuè, jǐ yǒu huì, dài wáng zhì cháng ān, shě dài dǐ, qún chén cóng zhì dǐ. chéng xiàng chén píng děng jiē zài bài yán yuē:" zi hóng děng jiē fēi xiào huì zi, bù dàng fèng zōng miào. dài wáng, gāo dì zhǎng zǐ, yí wèi sì. yuàn dài wáng jí tiān zǐ wèi." dài wáng xī xiāng ràng zhě sān, nán xiāng ràng zhě zài, suì jí tiān zǐ wèi. qún chén yǐ lǐ cì shì. dōng móu hóu xìng jū yuē:" zhū lǚ shì, chén wú gōng, qǐng dé chú gōng." nǎi yǔ tài pú rǔ yīn hóu téng gōng rù gōng, qián wèi shǎo dì yuē:" zú xià fēi liú shì zi, bù dàng lì!" nǎi gù huī zuǒ yòu zhí jǐ zhě póu bīng bà qù yǒu shù rén bù kěn qù bīng, huàn zhě lìng zhāng shì yù gào, yì qù bīng. téng gōng nǎi zhào shèng yú chē zài shǎo dì chū. shǎo dì yuē:" yù jiāng wǒ ān zhī hū?" téng gōng yuē:" chū jiù shě." shě shào fǔ. nǎi fèng tiān zǐ fǎ jià yíng dài wáng yú dǐ, bào yuē:" gōng jǐn chú." dài wáng jí xī rù wèi yāng gōng. yǒu yè zhě shí rén chí jǐ wèi duān mén, yuē:" tiān zǐ zài yě, zú xià hé wéi zhě ér rù?" dài wáng nǎi wèi tài wèi. tài wèi wǎng yù, yè zhě shí rén jiē póu bīng ér qù, dài wáng suì rù. yè, bài sòng chāng wèi wèi jiāng jūn, zhèn fǔ nán běi jūn yǐ zhāng wǔ wèi láng zhōng lìng, xíng diàn zhōng. yǒu sī fēn bù zhū miè liáng huái yáng héng shān wáng jí shǎo dì yú dǐ. wén dì hái zuò qián diàn, yè, xià zhào shū shè tiān xià.
后九月,己酉晦,代王至长安,舍代邸,群臣从至邸。丞相陈平等皆再拜言曰:“子弘等皆非孝惠子,不当奉宗庙。大王,高帝长子,宜为嗣。愿大王即天子位。”代王西乡让者三,南乡让者再,遂即天子位。群臣以礼次侍。东牟侯兴居曰:“诛吕氏,臣无功,请得除宫。”乃与太仆汝阴侯滕公入宫,前谓少帝曰:“足下非刘氏子,不当立!”乃顾麾左右执戟者掊兵罢去;有数人不肯去兵,宦者令张释谕告,亦去兵。滕公乃召乘舆车载少帝出。少帝曰:“欲将我安之乎?”滕公曰:“出就舍。”舍少府。乃奉天子法驾迎代王于邸,报曰:“宫谨除。”代王即夕入未央宫。有谒者十人持戟卫端门,曰:“天子在也,足下何为者而入?”代王乃谓太尉。太尉往谕,谒者十人皆掊兵而去,代王遂入。夜,拜宋昌为卫将军,镇抚南北军;以张武为郎中令,行殿中。有司分部诛灭梁、淮阳、恒山王及少帝于邸。文帝还坐前殿,夜,下诏书赦天下。
tài zōng xiào wén huáng dì shàng
太宗孝文皇帝上
strong gāo huáng hòu yuán nián rén xū, gōng yuán qián yī qī jiǔ nián strong
高皇后元年(壬戌,公元前一七九年)
dōng, shí yuè, gēng xū, xǐ láng yá wáng zé wèi yàn wáng fēng zhào yōu wáng zǐ suì wèi zhào wáng.
冬,十月,庚戌,徙琅邪王泽为燕王;封赵幽王子遂为赵王。
chén píng xiè bìng. shàng wèn zhī, píng yuē:" gāo zǔ shí, bó gōng bù rú chén, jí zhū zhū lǚ, chén gōng yì bù rú bó, yuàn yǐ yòu chéng xiàng ràng bó." shí yī yuè, xīn sì, shàng xǐ píng wèi zuǒ chéng xiàng, tài wèi bó wèi yòu chéng xiàng, dà jiàng jūn guàn yīng wèi tài wèi.
陈平谢病。上问之,平曰:“高祖时,勃功不如臣,及诛诸吕,臣功亦不如勃,愿以右丞相让勃。”十一月,辛巳,上徙平为左丞相,太尉勃为右丞相,大将军灌婴为太尉。
zhū lǚ suǒ duó qí chǔ gù dì, jiē fù yǔ zhī. lùn zhū zhū lǚ gōng, yòu chéng xiàng bó yǐ xià yì hù cì jīn gè yǒu chà. jiàng hóu cháo bà qū chū, yì de shén. shàng lǐ zhī gōng, cháng mù sòng zhī. láng zhōng ān líng yuán àng jiàn yuē:" zhū lǚ bèi nì, dà chén xiāng yǔ gòng zhū zhī. shì shí chéng xiàng wèi tài wèi, běn bīng bǐng, shì huì qí chéng gōng. jīn chéng xiàng rú yǒu jiāo zhǔ sè, bì xià qiān ràng. chén zhǔ shī lǐ, qiè wèi bì xià fú qǔ yě!" hòu cháo, shàng yì zhuāng, chéng xiàng yì wèi.
诸吕所夺齐、楚故地,皆复与之。论诛诸吕功,右丞相勃以下益户、赐金各有差。绛侯朝罢趋出,意得甚。上礼之恭,常目送之。郎中安陵袁盎谏曰:“诸吕悖逆,大臣相与共诛之。是时丞相为太尉,本兵柄,适会其成功。今丞相如有骄主色,陛下谦让。臣主失礼,窃为陛下弗取也!”后朝,上益庄,丞相益畏。
shí èr yuè, zhào yuē:" fǎ zhě, zhì zhī zhèng yě. jīn fàn fǎ yǐ lùn, ér shǐ wú zuì zhī fù mǔ qī zǐ tóng chǎn zuò zhī, jí wèi shōu tǎng, zhèn shén bù qǔ! qí chú shōu tǎng zhū xiàng zuò lǜ lìng."
十二月,诏曰:“法者,治之正也。今犯法已论,而使无罪之父母、妻子、同产坐之,及为收帑,朕甚不取!其除收帑诸相坐律令。”
chūn, zhēng yuè, yǒu sī qǐng zǎo jiàn tài zǐ. shàng yuē" zhèn jì bù dé, zòng bù néng bó qiú tiān xià xián shèng yǒu dé zhī rén ér chán tiān xià yān, ér yuē yù jiàn tài zǐ, shì zhòng wú bù dé yě. qí ān zhī!" yǒu sī yuē:" yù jiàn tài zǐ, suǒ yǐ zhòng zōng miào shè jì, bù wàng tiān xià yě." shàng yuē:" chǔ wáng, jì fù yě wú wáng, xiōng yě huái nán wáng, dì yě, qǐ bù yù zāi? jīn bù xuǎn jǔ yān, ér yuē bì zi, rén qí yǐ zhèn wèi wàng xián yǒu dé zhě ér zhuān yú zi, fēi suǒ yǐ yōu tiān xià yě!" yǒu sī gù qǐng yuē:" gǔ zhě yīn zhōu yǒu guó, zhì ān jiē qiān yú suì, yòng cǐ dào yě. lì sì bì zi, suǒ cóng lái yuǎn yǐ. gāo dì píng tiān xià wèi tài zǔ, zǐ sūn jì sì shì shì bù jué, jīn shì yí jiàn ér gèng xuǎn yú zhū hóu jí zōng shì, fēi gāo dì zhī zhì yě. gèng yì bù yí. zi qǐ zuì zhǎng, chún hòu cí rén, qǐng jiàn yǐ wéi tài zǐ." shàng nǎi xǔ zhī.
春,正月,有司请蚤建太子。上曰;“朕既不德,纵不能博求天下贤圣有德之人而禅天下焉,而曰豫建太子,是重吾不德也。其安之!”有司曰:“豫建太子,所以重宗庙、社稷,不忘天下也。”上曰:“楚王,季父也;吴王,兄也;淮南王,弟也,岂不豫哉?今不选举焉,而曰必子,人其以朕为忘贤有德者而专于子,非所以忧天下也!”有司固请曰:“古者殷、周有国,治安皆千馀岁,用此道也。立嗣必子,所从来远矣。高帝平天下为太祖,子孙继嗣世世不绝,今释宜建而更选于诸侯及宗室,非高帝之志也。更议不宜。子启最长,纯厚慈仁,请建以为太子。”上乃许之。
sān yuè, lì tài zǐ mǔ dòu shì wèi huáng hòu. huáng hòu, qīng hé guān jīn rén. yǒu dì guǎng guó, zì shǎo jūn, yòu wéi rén suǒ lüè mài, chuán shí yú jiā, wén dòu hòu lì, nǎi shàng shū zì chén. zhào jiàn, yàn wèn, dé shí, nǎi hòu cì tián zhái jīn qián, yǔ xiōng zhǎng jūn jiā yú cháng ān. jiàng hóu guàn jiāng jūn děng yuē:" wú shǔ bù sǐ, mìng nǎi qiě xiàn cǐ liǎng rén. liǎng rén suǒ chū wēi, bù kě bù wéi zé shī fū bīn kè yòu fù xiào lǚ shì, dà shì yě!" yú shì nǎi xuǎn shì zhī yǒu jié xíng zhě yǔ jū. dòu zhǎng jūn shǎo jūn yóu cǐ wèi tuì ràng jūn zǐ, bù gǎn yǐ zūn guì jiāo rén.
三月,立太子母窦氏为皇后。皇后,清河观津人。有弟广国,字少君,幼为人所略卖,传十馀家,闻窦后立,乃上书自陈。召见,验问,得实,乃厚赐田宅、金钱,与兄长君家于长安。绛侯、灌将军等曰:“吾属不死,命乃且县此两人。两人所出微,不可不为择师傅、宾客;又复效吕氏,大事也!”于是乃选士之有节行者与居。窦长君、少君由此为退让君子,不敢以尊贵骄人。
zhào zhèn dài guān guǎ gū dú qióng kùn zhī rén. yòu lìng:" bā shí yǐ shàng, yuè cì mǐ ròu jiǔ jiǔ shí yǐ shàng, jiā cì bó xù. cì wù dāng bǐng yù mǐ zhě, zhǎng lì yuè shì, chéng ruò wèi zhì bù mǎn jiǔ shí, sè fū lìng shǐ zhì èr qiān dàn qiǎn dōu lì xún xíng, bù chēng zhě dū zhī."
诏振贷鳏、寡、孤、独、穷困之人。又令:“八十已上,月赐米、肉、酒;九十已上,加赐帛、絮。赐物当禀鬻米者,长吏阅视,丞若尉致;不满九十,啬夫、令史致;二千石遣都吏循行,不称者督之。”
chǔ yuán wáng jiāo hōng.
楚元王交薨。
xià, sì yuè, qí chǔ dì zhèn, èr shí jiǔ shān tóng rì bēng, dà shuǐ kuì chū.
夏,四月,齐、楚地震,二十九山同日崩,大水溃出。
shí yǒu xiàn qiān lǐ mǎ zhě. dì yuē:" luán qí zài qián, shǔ chē zài hòu, jí xíng rì wǔ shí lǐ, shī xíng sān shí lǐ. zhèn chéng qiān lǐ mǎ, dú xiān ān zhī?" yú shì hái qí mǎ, yǔ dào lǐ fèi, ér xià zhào yuē:" zhèn bù shòu xiàn yě. qí lìng sì fāng wú qiú lái xiàn."
时有献千里马者。帝曰:“鸾旗在前,属车在后,吉行日五十里,师行三十里。朕乘千里马,独先安之?”于是还其马,与道里费,而下诏曰:“朕不受献也。其令四方毋求来献。”
dì jì shī huì tiān xià, zhū hóu sì yí yuǎn jìn huān qià. nǎi xiū dài lái gōng, fēng sòng chāng wèi zhuàng wǔ hòu.
帝既施惠天下,诸侯、四夷远近欢洽。乃修代来功,封宋昌为壮武侯。
dì yì míng xí guó jiā shì. cháo ér wèn yòu chéng xiàng bó yuē:" tiān xià yī suì jué yù jǐ hé?" bó xiè bù zhī. yòu wèn:" yī suì qián gǔ chū rù jǐ hé?" bó yòu xiè bù zhī, huáng kuì, hàn chū zhān bèi. shàng wèn zuǒ chéng xiàng píng. píng yuē:" yǒu zhǔ zhě." shàng yuē:" zhǔ zhě wèi shuí?" yuē:" bì xià jí wèn jué yù, zé tíng wèi wèn qián gǔ, zé zhì sù nèi shǐ." shàng yuē:" gǒu gè yǒu zhǔ zhě, ér jūn suǒ zhǔ zhě hé shì yě?" píng xiè yuē:" bì xià bù zhī qí nú xià, shǐ dài zuì zǎi xiàng. zǎi xiàng zhě, shàng zuǒ tiān zǐ, lǐ yīn yáng, shùn sì shí xià suì wàn wù zhī yí wài zhèn fǔ sì yí zhū hóu nèi qīn fù bǎi xìng, shǐ qīng dài fū gè dé rèn qí zhí yān." dì nǎi chēng shàn. yòu chéng xiàng dà cán, chū ér ràng chén píng yuē:" jūn dú bù sù jiào wǒ duì!" chén píng xiào yuē:" jūn jū qí wèi, bù zhī qí rèn xié? qiě bì xià jí wèn cháng ān zhōng dào zéi shù, jūn yù qiáng duì xié?" yú shì jiàng hóu zì zhī qí néng bù rú píng yuǎn yǐ. jū qǐng zhī, rén huò shuō bó yuē:" jūn jì zhū zhū lǚ, lì dài wáng, wēi zhèn tiān xià. ér jūn shòu hòu shǎng, chù zūn wèi, jiǔ zhī, jí huò jí shēn yǐ." bó yì zì wēi, nǎi xiè bìng, qǐng guī xiāng yìn, shàng xǔ zhī. qiū, bā yuè, xīn wèi, yòu chéng xiàng bó miǎn, zuǒ chéng xiàng píng zhuān wèi chéng xiàng.
帝益明习国家事。朝而问右丞相勃曰:“天下一岁决狱几何?”勃谢不知。又问:“一岁钱谷出入几何?”勃又谢不知,惶愧,汗出沾背。上问左丞相平。平曰:“有主者。”上曰:“主者谓谁?”曰:“陛下即问决狱,责廷尉;问钱谷,责治粟内史。”上曰:“苟各有主者,而君所主者何事也?”平谢曰:“陛下不知其驽下,使待罪宰相。宰相者,上佐天子,理阴阳,顺四时;下遂万物之宜;外镇抚四夷诸侯;内亲附百姓,使卿大夫各得任其职焉。”帝乃称善。右丞相大惭,出而让陈平曰:“君独不素教我对!”陈平笑曰:“君居其位,不知其任邪?且陛下即问长安中盗贼数,君欲强对邪?”于是绛侯自知其能不如平远矣。居顷之,人或说勃曰:“君既诛诸吕,立代王,威震天下。而君受厚赏,处尊位,久之,即祸及身矣。”勃亦自危,乃谢病,请归相印,上许之。秋,八月,辛未,右丞相勃免,左丞相平专为丞相。
chū, lóng lǜ hóu zào jī nán yuè, huì shǔ shī, shì zú dà yì, bīng bù néng shù lǐng. suì yú, gāo hòu bēng, jí bà bīng. zhào tuó yīn cǐ yǐ bīng wēi cái wù lù yí mǐn yuè xī ōu luò, yì shǔ yān. dōng xī wàn yú lǐ, chéng huáng wū zuǒ dào, chēng zhì yǔ zhōng guó móu. dì nǎi wèi tuó qīn zhǒng zài zhēn dìng zhě zhì shǒu yì, suì shí fèng sì zhào qí kūn dì, zūn guān hòu cì chǒng zhī. fù shǐ lù jiǎ shǐ nán yuè, cì tuó shū yuē:" zhèn, gāo huáng dì cè shì zhī zǐ yě, qì wài, fèng běi fān yú dài. dào lǐ liáo yuǎn, yōng bì pǔ yú, wèi cháng zhì shū. gāo huáng dì qì qún chén, xiào huì huáng dì jí shì gāo hòu zì lín shì, bù xìng yǒu jí, zhū lǚ wèi biàn, lài gōng chén zhī lì, zhū zhī yǐ bì, zhèn yǐ wáng hóu lì bù shì zhī gù, bù dé bù lì. jīn jí wèi. nǎi zhě wén wáng yí jiāng jūn lóng lǜ hóu shū, qiú qīn kūn dì, qǐng bà cháng shā liǎng jiāng jūn. zhèn yǐ wáng shū bà jiāng jūn bó yáng hóu qīn kūn dì zài zhēn dìng zhě, yǐ qiǎn rén cún wèn, xiū zhì xiān rén zhǒng. qián rì wén wáng fā bīng yú biān, wèi kòu zāi bù zhǐ. dāng qí shí, cháng shā kǔ zhī, nán jùn yóu shén. suī wáng zhī guó, yōng dú lì hū! bì duō shā shì zú, shāng liáng jiàng lì, guǎ rén zhī qī, gū rén zhī zǐ, dú rén fù mǔ, dé yī wáng shí, zhèn bù rěn wèi yě. zhèn yù dìng dì quǎn yá xiāng rù zhě, yǐ wèn lì, lì yuē:' gāo huáng dì suǒ yǐ jiè cháng shā tǔ yě.' zhèn bù dé shàn biàn yān. jīn dé wáng zhī dì, bù zú yǐ wéi dà dé wáng zhī cái, bù zú yǐ wéi fù. fú lǐng yǐ nán, wáng zì zhì zhī. suī rán, wáng zhī hào wèi dì. liǎng dì bìng lì, wáng yī chéng zhī shǐ yǐ tōng qí dào, shì zhēng yě zhēng ér bù ràng, rén zhě bù wéi yě. yuàn yǔ wáng fēn qì qián è, zhōng jīn yǐ lái, tōng shǐ rú gù."
初,隆虑侯灶击南越,会暑湿,士卒大疫,兵不能隃领。岁馀,高后崩,即罢兵。赵佗因此以兵威财物赂遗闽越、西瓯、骆,役属焉。东西万馀里,乘黄屋左纛,称制与中国侔。帝乃为佗亲冢在真定者置守邑,岁时奉祀;召其昆弟,尊官、厚赐宠之。复使陆贾使南越,赐佗书曰:“朕,高皇帝侧室之子也,弃外,奉北籓于代。道里辽远,壅蔽朴愚,未尝致书。高皇帝弃群臣,孝惠皇帝即世;高后自临事,不幸有疾,诸吕为变,赖功臣之力,诛之已毕,朕以王、侯、吏不释之故,不得不立。今即位。乃者闻王遗将军隆虑侯书,求亲昆弟,请罢长沙两将军。朕以王书罢将军博阳侯;亲昆弟在真定者,已遣人存问,修治先人冢。前日闻王发兵于边,为寇灾不止。当其时,长沙苦之,南郡尤甚。虽王之国,庸独利乎!必多杀士卒,伤良将吏,寡人之妻,孤人之子,独人父母,得一亡十,朕不忍为也。朕欲定地犬牙相入者,以问吏,吏曰:‘高皇帝所以介长沙土也。’朕不得擅变焉。今得王之地,不足以为大;得王之财,不足以为富。服领以南,王自治之。虽然,王之号为帝。两帝并立,亡一乘之使以通其道,是争也;争而不让,仁者不为也。愿与王分弃前恶,终今以来,通使如故。”
jiǎ zhì nán yuè, nán yuè wáng kǒng, dùn shǒu xiè zuì, yuàn fèng míng zhào, zhǎng wèi fān chén, fèng gòng zhí. yú shì xià lìng guó zhōng yuē:" wú wén liǎng xióng bù jù lì, liǎng xián bù bìng shì. hàn huáng dì, xián tiān zǐ. zì jīn yǐ lái, qù dì zhì huáng wū zuǒ dào." yīn wèi shū, chēng:" mán yí dà zhǎng lǎo fū chén tuó mèi sǐ zài bài shàng shū huáng dì bì xià: lǎo fū, gù yuè lì yě, gāo huáng dì xìng cì chén tuó xǐ, yǐ wéi nán yuè wáng. xiào huì huáng dì jí wèi, yì bù rěn jué, suǒ yǐ cì lǎo fū zhě shén hòu. gāo hòu yòng shì, bié yì mán yí, chū lìng yuē:' wú yǔ mán yí yuè jīn tiě tián qì mǎ niú yáng. jí yǔ, yǔ mǔ, wú yǔ pìn.' lǎo fū chù pì, mǎ niú yáng chǐ yǐ zhǎng. zì yǐ jì sì bù xiū, yǒu sǐ zuì, shǐ nèi shǐ fān zhōng wèi gāo yù shǐ píng fán sān bèi shàng shū xiè guò, jiē bù fǎn. yòu fēng wén lǎo fū fù mǔ fén mù yǐ huài xuē, xiōng dì zōng zú yǐ zhū lùn. lì xiāng yǔ yì yuē:' jīn nèi bù dé zhèn yú hàn, wài wú yǐ zì gāo yì.' gù gèng hào wèi dì, zì dì qí guó, fēi gǎn yǒu hài yú tiān xià. gāo huáng hòu wén zhī, dà nù, xuē qù nán yuè zhī jí, shǐ shǐ bù tōng. lǎo fū qiè yí cháng shā wáng chán chén, gù fā bīng yǐ fá qí biān. lǎo fū chù yuè sì shí jiǔ nián, yú jīn bào sūn yān. rán sù xīng yè mèi, qǐn bù ān xí, shí bù gān wèi, mù bù shì mí màn zhī sè, ěr bù tīng zhōng gǔ zhī yīn zhě, yǐ bù dé shì hàn yě. jīn bì xià xìng āi lián, fù gù hào, tōng shǐ hàn rú gù lǎo fū sǐ, gǔ bù fǔ. gǎi hào, bù gǎn wéi dì yǐ!"
贾至南越,南越王恐,顿首谢罪,愿奉明诏,长为籓臣,奉贡职。于是下令国中曰:“吾闻两雄不俱立,两贤不并世。汉皇帝,贤天子。自今以来,去帝制、黄屋、左纛。”因为书,称:“蛮夷大长、老夫臣佗昧死再拜上书皇帝陛下:老夫,故越吏也,高皇帝幸赐臣佗玺,以为南越王。孝惠皇帝即位,义不忍绝,所以赐老夫者甚厚。高后用事,别异蛮夷,出令曰:‘毋与蛮夷越金、铁、田器、马、牛、羊。即予,予牡,毋予牝。’老夫处僻,马、牛、羊齿已长。自以祭祀不修,有死罪,使内史籓、中尉高、御史平凡三辈上书谢过,皆不反。又风闻老夫父母坟墓已坏削,兄弟宗族已诛论。吏相与议曰:‘今内不得振于汉,外无以自高异。’故更号为帝,自帝其国,非敢有害于天下。高皇后闻之,大怒,削去南越之籍,使使不通。老夫窃疑长沙王谗臣,故发兵以伐其边。老夫处越四十九年,于今抱孙焉。然夙兴夜寐,寝不安席,食不甘味,目不视靡曼之色,耳不听钟鼓之音者,以不得事汉也。今陛下幸哀怜,复故号,通使汉如故;老夫死,骨不腐。改号,不敢为帝矣!”
qí āi wáng xiāng hōng.
齐哀王襄薨。
shàng wén hé nán shǒu wú gōng zhì píng wèi tiān xià dì yī, zhào yǐ wéi tíng wèi. wú gōng jiàn luò yáng rén jiǎ yì, dì zhào yǐ wéi bó shì. shì shí jiǎ shēng nián èr shí yú. dì ài qí cí bó, yī suì zhōng, chāo qiān zhì tài zhōng dài fū. jiǎ shēng qǐng gǎi zhēng shuò, yì fú sè, dìng guān míng, xìng lǐ yuè, yǐ lì hàn zhì, gèng qín fǎ. dì qiān ràng wèi huáng yě.
上闻河南守吴公治平为天下第一,召以为廷尉。吴公荐洛阳人贾谊,帝召以为博士。是时贾生年二十馀。帝爱其辞博,一岁中,超迁至太中大夫。贾生请改正朔,易服色,定官名,兴礼乐,以立汉制,更秦法。帝谦让未遑也。
strong gāo huáng hòu èr nián guǐ hài, gōng yuán qián yī qī bā nián strong
高皇后二年(癸亥,公元前一七八年)
dōng, shí yuè, qū nì xiàn hóu chén píng hōng.
冬,十月,曲逆献侯陈平薨。
zhào liè hóu gè zhī guó, wèi lì jí zhào suǒ zhǐ zhě, qiǎn tài zǐ.
诏列侯各之国,为吏及诏所止者,遣太子。
shí yī yuè, yǐ hài, zhōu bó fù wèi chéng xiàng.
十一月,乙亥,周勃复为丞相。
guǐ mǎo huì, rì yǒu shí zhī. zhào:" qún chén xī sī zhèn zhī guò shī jí zhī jiàn zhī suǒ bù jí, gài yǐ qǐ gào zhèn. jí jǔ xián liáng fāng zhèng néng zhí yán jí jiàn zhě, yǐ kuāng zhèn zhī bù dǎi." yīn gè chì yǐ zhí rèn, wù shěng yáo fèi yǐ biàn mín, bà wèi jiāng jūn. tài pú jiàn mǎ yí cái zú, yú jiē yǐ gěi chuán zhì.
癸卯晦,日有食之。诏:“群臣悉思朕之过失及知见之所不及,匄以启告朕。及举贤良、方正、能直言极谏者,以匡朕之不逮。”因各敕以职任,务省繇费以便民,罢卫将军。太仆见马遗财足,馀皆以给传置。
yǐng yīn hóu qí jiǎ shān shàng shū yán zhì luàn zhī dào yuē:" chén wén léi tíng zhī suǒ jī, wú bù cuī shé zhě wàn jūn zhī suǒ yā, wú bù mí miè zhě. jīn rén zhǔ zhī wēi, fēi tè léi tíng yě zhí zhòng, fēi tè wàn jūn yě. kāi dào ér qiú jiàn, hé yán sè ér shòu zhī, yòng qí yán ér xiǎn qí shēn, shì yóu kǒng jù ér bù gǎn zì jìn yòu kuàng yú zòng yù zì bào è wén qí guò hū! zhèn zhī yǐ wēi, yā zhī yǐ zhòng, suī yǒu yáo shùn zhī zhì, mèng bēn zhī yǒng, qǐ yǒu bù cuī shé zhě zāi! rú cǐ, zé rén zhǔ bù dé wén qí guò, shè jì wēi yǐ.
颍阴侯骑贾山上书言治乱之道曰:“臣闻雷霆之所击,无不摧折者;万钧之所压,无不糜灭者。今人主之威,非特雷霆也;执重,非特万钧也。开道而求谏,和颜色而受之,用其言而显其身,士犹恐惧而不敢自尽;又况于纵欲恣暴、恶闻其过乎!震之以威,压之以重,虽有尧、舜之智,孟贲之勇,岂有不摧折者哉!如此,则人主不得闻其过,社稷危矣。
xī zhě zhōu gài qiān bā bǎi guó, yǐ jiǔ zhōu zhī mín yǎng qiān bā bǎi guó zhī jūn, jūn yǒu yú cái, mín yǒu yú lì, ér sòng shēng zuò. qín huáng dì yǐ qiān bā bǎi guó zhī mín zì yǎng, lì bà bù néng shèng qí yì, cái jǐn bù néng shèng qí qiú. yī jūn zhī shēn ěr, suǒ zì yǎng zhě chí chěng yì liè zhī yú, tiān xià fú néng gōng yě. qín huáng dì jì qí gōng dé, dù qí hòu sì shì shì wú qióng rán shēn sǐ cái shù yuè ěr, tiān xià sì miàn ér gōng zhī, zōng miào miè jué yǐ. qín huáng dì jū miè jué zhī zhōng ér bù zì zhī zhě, hé yě? tiān xià mò gǎn gào yě. qí suǒ yǐ mò gǎn gào zhě, hé yě? wáng yǎng lǎo zhī yì, wáng fǔ bì zhī chén, tuì fěi bàng zhī rén, shā zhí jiàn zhī shì. shì yǐ dào yú tōu hé gǒu róng, bǐ qí dé zé xián yú yáo shùn, kè qí gōng zé xián yú tāng wǔ tiān xià yǐ kuì ér mò zhī gào yě. jīn bì xià shǐ tiān xià jǔ xián liáng fāng zhèng zhī shì, tiān xià jiē xīn xīn yān yuē:' jiāng xìng yáo shùn zhī dào sān wáng zhī gōng yǐ.' tiān xià zhī shì, mò bù jīng bái yǐ chéng xiū dé. jīn fāng zhèng zhī shì jiē zài cháo tíng yǐ yòu xuǎn qí xián zhě, shǐ wèi cháng shì zhū lì, yǔ zhī chí qū shè liè, yī rì zài sān chū. chén kǒng cháo tíng zhī jiě chí, bǎi guān zhī duò yú shì yě. bì xià jí wèi, qīn zì miǎn yǐ hòu tiān xià, jié yòng ài mín, píng yù huǎn xíng tiān xià mò bù shuō xǐ. chén wén shān dōng lì bù zhào lìng, mín suī lǎo léi lóng jí, fú zhàng ér wǎng tīng zhī, yuàn shǎo xū yú wú sǐ, sī jiàn dé huà zhī chéng yě. jīn gōng yè fāng jiù, míng wén fāng zhāo, sì fāng xiāng fēng ér cóng háo jùn zhī chén, fāng zhèng zhī shì, zhí yǔ zhī rì rì liè shè, jī tù fá hú, yǐ shāng dà yè, jué tiān xià zhī wàng, chén qiè dào zhī. gǔ zhě dà chén bù dé yǔ yàn yóu, shǐ jiē wù qí fāng ér gāo qí jié, zé qún chén mò gǎn bù zhèng shēn xiū xíng, jìn xīn yǐ chēng dà tǐ. fū shì, xiū zhī yú jiā ér huài zhī yú tiān zǐ zhī tíng, chén qiè mǐn zhī. bì xià yǔ zhòng chén yàn yóu, yǔ dà chén fāng zhèng cháo tíng lùn yì, yóu bù shī lè, cháo bù shī lǐ, yì bù shī jì, guǐ shì zhī dà zhě yě." shàng jiā nà qí yán.
昔者周盖千八百国,以九州之民养千八百国之君,君有馀财,民有馀力,而颂声作。秦皇帝以千八百国之民自养,力罢不能胜其役,财尽不能胜其求。一君之身耳,所自养者驰骋弋猎之娱,天下弗能供也。秦皇帝计其功德,度其后嗣世世无穷;然身死才数月耳,天下四面而攻之,宗庙灭绝矣。秦皇帝居灭绝之中而不自知者,何也?天下莫敢告也。其所以莫敢告者,何也?亡养老之义,亡辅弼之臣,退诽谤之人,杀直谏之士。是以道谀、媮合苟容,比其德则贤于尧、舜,课其功则贤于汤、武;天下已溃而莫之告也。今陛下使天下举贤良方正之士,天下皆欣欣焉曰:‘将兴尧舜之道、三王之功矣。’天下之士,莫不精白以承休德。今方正之士皆在朝廷矣;又选其贤者,使为常侍、诸吏,与之驰驱射猎,一日再三出。臣恐朝廷之解驰,百官之堕于事也。陛下即位,亲自勉以厚天下,节用爱民,平狱缓刑;天下莫不说喜。臣闻山东吏布诏令,民虽老羸癃疾,扶杖而往听之,愿少须臾毋死,思见德化之成也。今功业方就,名闻方昭,四方乡风而从;豪俊之臣,方正之士,直与之日日猎射,击兔、伐狐,以伤大业,绝天下之望,臣窃悼之。古者大臣不得与宴游,使皆务其方而高其节,则群臣莫敢不正身修行,尽心以称大体。夫士,修之于家而坏之于天子之廷,臣窃愍之。陛下与众臣宴游,与大臣、方正朝廷论议,游不失乐,朝不失礼,议不失计,轨事之大者也。”上嘉纳其言。
shàng měi cháo, láng cóng guān shàng shū shū, wèi cháng bù zhǐ niǎn shòu qí yán. yán bù kě yòng zhì zhī, yán kě yòng cǎi zhī, wèi cháng bù chēng shàn. dì cóng bà líng shàng yù xī chí xià jùn bǎn. zhōng láng jiàng yuán àng qí, bìng chē lǎn pèi. shàng yuē:" jiāng jūn qiè xié?" àng yuē:" chén wén' qiān jīn zhī zǐ, zuò bù chuí táng'. shèng zhǔ bù chéng wēi, bù jiǎo xìng. jīn bì xià chěng liù fēi chí xià jùn shān, yǒu rú mǎ jīng chē bài, bì xià zòng zì qīng, nài gāo miào tài hòu hé!" shàng nǎi zhǐ. shàng suǒ xìng shèn fū rén, zài jìn zhōng cháng yǔ huáng hòu tóng xí zuò. jí zuò láng zhì, yuán àng yǐn què shèn fū rén zuò. shèn fū rén nù, bù kěn zuò shàng yì nù, qǐ, rù jìn zhōng. àng yīn qián shuō yuē:" chén wén' zūn bēi yǒu xù, zé shàng xià hé'. jīn bì xià jì yǐ lì hòu, shèn fū rén nǎi qiè. qiè zhǔ qǐ kě yǔ tóng zuò zāi! qiě bì xià xìng zhī, jí hòu cì zhī. bì xià suǒ yǐ wéi shèn fū rén, shì suǒ yǐ huò zhī yě. bì xià dú bú jiàn' rén zhì' hū!" yú shì shàng nǎi shuō, zhào yǔ shèn fū rén, shèn fū rén cì àng jīn wǔ shí jīn.
上每朝,郎、从官上书疏,未尝不止辇受其言。言不可用置之,言可用采之,未尝不称善。帝从霸陵上欲西驰下峻阪。中郎将袁盎骑,并车揽辔。上曰:“将军怯邪?”盎曰:“臣闻‘千金之子,坐不垂堂’。圣主不乘危,不徼幸。今陛下骋六飞驰下峻山,有如马惊车败,陛下纵自轻,奈高庙、太后何!”上乃止。上所幸慎夫人,在禁中常与皇后同席坐。及坐郎置,袁盎引却慎夫人坐。慎夫人怒,不肯坐;上亦怒,起,入禁中。盎因前说曰:“臣闻‘尊卑有序,则上下和’。今陛下既已立后,慎夫人乃妾。妾、主岂可与同坐哉!且陛下幸之,即厚赐之。陛下所以为慎夫人,适所以祸之也。陛下独不见‘人彘’乎!”于是上乃说,召语慎夫人,慎夫人赐盎金五十斤。
jiǎ yì shuō shàng yuē:" guǎn zǐ yuē:' cāng lǐn shí ér zhī lǐ jié, yī shí zú ér zhī róng rǔ.' mín bù zú ér kě zhì zhě, zì gǔ jí jīn, wèi zhī cháng wén. gǔ zhī rén yuē:' yī fū bù gēng, huò shòu zhī jī yī nǚ bù zhī, huò shòu zhī hán.' shēng zhī yǒu shí ér yòng zhī wáng dù, zé wù lì bì qū. gǔ zhī zhì tiān xià, zhì xiān zhì xī, gù qí chù jī zú shì. jīn bèi běn ér qū mò zhě shén zhòng, shì tiān xià zhī dà cán yě! yín chǐ zhī sú, rì rì yǐ zhǎng, shì tiān xià zhī dà zéi yě! cán zéi gōng xíng, mò zhī huò zhǐ dà mìng jiāng fàn, mò zhī zhèn jiù. shēng zhī zhě shén shǎo ér mí zhī zhě shén duō, tiān xià cái chǎn hé dé bù jué.
贾谊说上曰:“《管子》曰:‘仓廪实而知礼节,衣食足而知荣辱。’民不足而可治者,自古及今,未之尝闻。古之人曰:‘一夫不耕,或受之饥;一女不织,或受之寒。’生之有时而用之亡度,则物力必屈。古之治天下,至纤至悉,故其畜积足恃。今背本而趋末者甚众,是天下之大残也!淫侈之俗,日日以长,是天下之大贼也!残、贼公行,莫之或止;大命将泛,莫之振救。生之者甚少而靡之者甚多,天下财产何得不蹷。
hàn zhī wèi hàn, jǐ sì shí nián yǐ, gōng sī zhī jī, yóu kě āi tòng. shī shí bù yǔ, mín qiě láng gù suì è bù rù, qǐng mài jué zi. jì wén ěr yǐ, ān yǒu wéi tiān xià diàn wēi zhě ruò shì ér shàng bù jīng zhě!
汉之为汉,几四十年矣,公私之积,犹可哀痛。失时不雨,民且狼顾;岁恶不入,请卖爵子。既闻耳矣,安有为天下阽危者若是而上不惊者!
shì zhī yǒu jī ráng, tiān zhī xíng yě yǔ tāng bèi zhī yǐ. jí bù xìng yǒu fāng èr sān qiān lǐ zhī hàn, guó hú yǐ xiāng xù? zú rán biān jìng yǒu jí, shù shí bǎi wàn zhī zhòng, guó hú yǐ kuì zhī? bīng hàn xiāng chéng, tiān xià dà qū, yǒu yǒng lì zhě jù tú ér héng jī, bà fū léi lǎo, yì zi shàng yǎo qí gǔ. zhèng zhì wèi bì tōng yě, yuǎn fāng zhī néng jiàn nǐ zhě bìng jǔ ér zhēng qǐ yǐ nǎi hài ér tú zhī, qǐ jiāng yǒu jí hū! fū jī zhù zhě, tiān xià zhī dà mìng yě. gǒu sù duō ér cái yǒu yú, hé wéi ér bù chéng! yǐ gōng zé qǔ, yǐ shǒu zé gù, yǐ zhàn zé shèng, huái dí fù yuǎn, hé zhāo ér bù zhì!
世之有饥、穰,天之行也;禹、汤被之矣。即不幸有方二三千里之旱,国胡以相恤?卒然边境有急,数十百万之众,国胡以馈之?兵、旱相乘,天下大屈,有勇力者聚徒而衡击,罢夫、羸老,易子上咬其骨。政治未毕通也,远方之能僭拟者并举而争起矣;乃骇而图之,岂将有及乎!夫积贮者,天下之大命也。苟粟多而财有馀,何为而不成!以攻则取,以守则固,以战则胜,怀敌附远,何招而不至!
jīn qū mín ér guī zhī nóng, jiē zhe yú běn. shǐ tiān xià gè shí qí lì, mò jì yóu shí zhī mín zhuǎn ér yuán nán mǔ zé chù jī zú ér rén lè qí suǒ yǐ. kě yǐ wéi fù ān tiān xià, ér zhí wèi cǐ lǐn lǐn yě, qiè wèi bì xià xī zhī!"
今驱民而归之农,皆著于本。使天下各食其力,末技、游食之民转而缘南畮则畜积足而人乐其所矣。可以为富安天下,而直为此廪廪也,窃为陛下惜之!”
shàng gǎn yì yán, chūn, zhēng yuè, dīng hài, zhào kāi jí tián, shàng qīn gēng yǐ lǜ tiān xià zhī mín.
上感谊言,春,正月,丁亥,诏开藉田,上亲耕以率天下之民。
sān yuè, yǒu sī qǐng lì huáng zǐ wèi zhū hóu wáng. zhào xiān lì zhào yōu wáng shǎo zǐ pì qiáng wèi hé jiān wáng, zhū xū hóu zhāng wèi chéng yáng wáng, dōng móu hóu xìng jū wèi jì běi wáng rán hòu lì huáng zǐ wǔ wèi dài wáng, cān wèi tài yuán wáng, yī wèi liáng wáng.
三月,有司请立皇子为诸侯王。诏先立赵幽王少子辟强为河间王,硃虚侯章为城阳王,东牟侯兴居为济北王;然后立皇子武为代王,参为太原王,揖为梁王。
wǔ yuè, zhào yuē:" gǔ zhī zhì tiān xià, cháo yǒu jìn shàn zhī jīng, fěi bàng zhī mù, suǒ yǐ tōng zhì dào ér lái jiàn zhě yě. jīn fǎ yǒu fěi bàng yāo yán zhī zuì, shì shǐ zhòng chén bù gǎn jìn qíng ér shàng wú yóu wén guò shī yě, jiāng hé yǐ lái yuǎn fāng zhī xián liáng! qí chú zhī!"
五月,诏曰:“古之治天下,朝有进善之旌,诽谤之木,所以通治道而来谏者也。今法有诽谤、妖言之罪,是使众臣不敢尽情而上无由闻过失也,将何以来远方之贤良!其除之!”
jiǔ yuè, zhào yuē:" nóng, tiān xià zhī dà běn yě, mín suǒ shì yǐ shēng yě ér mín huò bù wù běn ér shì mò, gù shēng bù suí. zhèn yōu qí rán, gù jīn zī qīn lǜ qún chén nóng yǐ quàn zhī qí cì tiān xià mín jīn nián tián zū zhī bàn."
九月,诏曰:“农,天下之大本也,民所恃以生也;而民或不务本而事末,故生不遂。朕忧其然,故今兹亲率群臣农以劝之;其赐天下民今年田租之半。”
yàn jìng wáng zé hōng.
燕敬王泽薨。