zhōu tài zǔ wén huáng dì xìng yǔ wén shì, huì tài, zì hēi tǎ, dài jùn wǔ chuān rén yě. qí xiān chū zì yán dì. yán dì wèi huáng dì suǒ miè, zi sūn dùn jū shuò yě. qí hòu yǒu gé wū tù zhě, xióng wǔ duō suàn lüè. xiān bēi fèng yǐ wèi zhǔ, suì zǒng shí èr bù luò, shì wèi dà rén jí qí yì sūn yuē pǔ huí, yīn shòu dé yù xǐ sān niǔ, wén yuē huáng dì xǐ, pǔ huí yǐ wèi tiān shòu, jǐ dú yì zhī. qí sú wèi tiān zǐ yuē yǔ wén, gù guó hào yǔ wén, bìng yǐ wèi shì. pǔ huí zi mò nà, zì yīn shān nán xǐ. shǐ jū liáo xī, shì yuē xiàn hóu, wèi wèi jiù shēng zhī guó. zì mò nà jiǔ shì zhì hóu guī dòu, wèi mù róng huǎng suǒ miè. qí zǐ líng shì yàn, bài fù mǎ dū wèi, fēng xuán tú gōng. jí mù róng bǎo bài, guī wèi, bài dōu mù zhǔ, cì jué ān dìng hóu.
周太祖文皇帝姓宇文氏，諱泰，字黑獺，代郡武川人也。其先出自炎帝。炎帝 為黃帝所滅，子孫遁居朔野。其後有葛烏兔者，雄武多算略。鮮卑奉以為主，遂總 十二部落，世為大人及其裔孫曰普回，因狩得玉璽三紐，文曰「皇帝璽」，普回以 為天授，己獨異之。其俗謂天子曰「宇文」，故國號宇文，並以為氏。普回子莫那， 自陰山南徙。始居遼西，是曰獻侯，為魏舅甥之國。自莫那九世至侯歸豆，為慕容 晃所滅。其子陵仕燕，拜駙馬都尉，封玄菟公。及慕容寶敗，歸魏，拜都牧主，賜 爵安定侯。

tiān xìng chū, wèi qiān háo jié yú dài dōu, líng suí lì xǐ jū wǔ chuān, jí wèi qí jùn xiàn rén yān. líng shēng xì, xì shēng tāo, tāo shēng huáng kǎo gōng, bìng yǐ wǔ lüè chēng. gōng rèn xiá yǒu qì gàn. zhèng guāng mò, wò yě zhèn rén pò liù hán bá líng zuò luàn, qí wěi shǔ wáng wèi kě guī zuì shèng. gōng nǎi jiū hé xiāng lǐ, zhǎn guī, qí zhòng nǎi sàn. hòu xiàn xiān yú xiū lǐ, wèi dìng zhōu jūn suǒ pò, zhàn méi yú zhèn. wǔ chéng chū, zhuī shì yuē dé huáng dì.
天興初，魏遷豪傑於代都，陵隨例徙居武川，即為其郡縣人焉。陵生系，系生 韜，韜生皇考肱，並以武略稱。肱任俠有氣干。正光末，沃野鎮人破六韓拔陵作亂， 其偽署王衛可瑰最盛。肱乃糾合鄉里，斬瑰，其眾乃散。後陷鮮于修禮，為定州軍 所破，戰沒於陣。武成初，追諡曰德皇帝。

dì, dé huáng dì zhī shǎo zǐ yě. mǔ yuē wáng shì. chū yùn wǔ yuè, yè mèng bào zi shēng tiān, cái bù zhì ér zhǐ. wù, yǐ gào dé huáng dì. dé huáng dì xǐ yuē: suī bù zhì tiān, guì yì jí yǐ. dì shēng ér yǒu hēi qì rú gài, xià fù qí shēn. jí zhǎng, shēn zhǎng bā chǐ, fāng sǎng guǎng é, měi xū rán, fà zhǎng wěi dì, chuí shǒu guò xī, bèi yǒu hēi zǐ, wǎn zhuǎn ruò lóng pán zhī xíng, miàn sè zǐ guāng, rén wàng ér jìng wèi zhī. shǎo yǒu dà dù, bù shì jiā rén shēng yè. qīng cái hào shī, yǐ jiāo jié xián shì dài fū wèi wù. suí dé huáng dì zài xiān yú xiū lǐ jūn. jí gé róng shā xiū lǐ, dì shí nián shí bā. róng xià rèn jiāng shuài, chá qí wú chéng, móu yǔ zhū xiōng qù zhī. jì wèi xíng, huì róng miè, yīn suí ěr zhū róng qiān jìn yáng. róng jì dì xiōng dì xióng jié, suì tuō yǐ tā zuì zhū dì dì sān xiōng luò shēng. dì yǐ jiā yuān zì lǐ, cí zhǐ kāng kǎi. róng gǎn ér miǎn zhī, yì jiā jìng dài. shǐ yǐ tǒng jūn cóng róng zhēng tǎo, hòu yǐ bié jiāng cóng hè bá yuè tǎo běi hǎi wáng hào yú luò yáng. xiào zhuāng fǎn zhèng, yǐ gōng fēng níng dōu zi. hòu cóng yuè rù guān, píng mò qí chǒu nú, xíng yuán zhōu shì. shí guān lǒng kòu luàn, dì fǔ yǐ ēn xìn, bǎi xìng jiē xǐ, yuē: zǎo yù yǔ wén shǐ jūn, wú děng qǐ cóng nì luàn. dì cháng cóng shù qí yú yě, hū wén xiāo gǔ zhī yīn, yǐ wèn cóng zhě, jiē mò zhī wén, yì dú yì zhī.
帝，德皇帝之少子也。母曰王氏。初孕五月，夜夢抱子升天，才不至而止。寤， 以告德皇帝。德皇帝喜曰：「雖不至天，貴亦極矣。」帝生而有黑氣如蓋，下覆其 身。及長，身長八尺，方顙廣額，美須髯，髮長委地，垂手過膝，背有黑子，宛轉 若龍盤之形，面色紫光，人望而敬畏之。少有大度，不事家人生業。輕財好施，以 交結賢士大夫為務。隨德皇帝在鮮于修禮軍。及葛榮殺修禮，帝時年十八。榮下任 將帥，察其無成，謀與諸兄去之。計未行，會榮滅，因隨爾硃榮遷晉陽。榮忌帝兄 弟雄傑，遂託以他罪誅帝第三兄洛生。帝以家冤自理，辭旨慷慨。榮感而免之，益 加敬待。始以統軍從榮征討，後以別將從賀拔岳討北海王顥於洛陽。孝莊反正，以 功封寧都子。後從岳入關，平万俟丑奴，行原州事。時關、隴寇亂，帝撫以恩信， 百姓皆喜，曰：「早遇宇文使君，吾等豈從逆亂。」帝嘗從數騎於野，忽聞簫鼓之 音，以問從者，皆莫之聞，意獨異之。

pǔ tài èr nián, ěr zhū tiān guāng dōng jù qí shén wǔ, liú dì xiǎn shòu zhèn zhǎng ān, zhào qín zhōu cì shǐ hóu mò chén yuè dōng xià. yuè zhī tiān guāng bì bài, yù liú yuè gòng tú xiǎn shòu, jì wú suǒ chū. dì wèi yuè yuē: jīn tiān guāng shàng jìn, yuè wèi bì èr xīn ruò yǐ cǐ shì gào zhī, kǒng qí jīng jù. rán yuè suī wèi zhǔ jiāng, bù néng zhì wù, ruò xiān shuō qí zhòng, bì rén yǒu liú xīn. jìn shī ěr zhū zhī qī, tuì kǒng rén qíng biàn dòng ruò chéng cǐ shuō yuè, shì wú bù suí. yuè dà xǐ, jí lìng dì rù yuè jūn shuō zhī. yuè suì yǔ yuè xí zhǎng ān. dì qīng qí wèi qián fēng, zhuī zhì huá yīn, qín xiǎn shòu. jí yuè wèi guān xī dà xíng tái, yǐ dì wèi zuǒ chéng, lǐng yuè fǔ sī mǎ, shì wú jù xì, jiē wěi jué yān.
普泰二年，爾硃天光東拒齊神武，留弟顯壽鎮長安，召秦州刺史侯莫陳悅東下。 岳知天光必敗，欲留悅共圖顯壽，計無所出。帝謂岳曰：「今天光尚近，悅未必貳 心；若以此事告之，恐其驚懼。然悅雖為主將，不能制物，若先說其眾，必人有留 心。進失爾硃之期，退恐人情變動；若乘此說悅，事無不遂。」岳大喜，即令帝入 悅軍說之。悅遂與岳襲長安。帝輕騎為前鋒，追至華陰，禽顯壽。及岳為關西大行 台，以帝為左丞，領岳府司馬，事無巨細，皆委決焉。

qí shén wǔ jì chú ěr zhū shì, suì zhuān cháo zhèng. dì qǐng wǎng guān zhī, zhì bīng zhōu. shén wǔ yǐ dì fēi cháng rén, yuē: cǐ xiǎo ér yǎn mù yì. jiāng liú zhī. dì guǐ chén zhōng kuǎn, jù tuō zuǒ yòu, kǔ qiú fù mìng, bèi dào ér xíng. xíng yī rì ér shén wǔ nǎi huǐ, fā shàng yì qiān lǐ, zhuī dì zhì guān, bù jí ér fǎn. dì hái, wèi yuè yuē: gāo huān qǐ rén chén xié, nì móu wèi fā zhě, dàn gōng xiōng dì ěr. hóu mò chén yuè běn shí yōng cái, yì bù wèi huān jì, dàn wèi zhī bèi, tú zhī bù nán. jīn fèi yě tóu kòng xián zhī qí, bù xià yī wàn xià zhōu cì shǐ jiě bá mí é tū, shèng bīng sān qiān yú rén, jí líng zhōu cì shǐ cáo ní, bìng shì pì yuǎn, cháng huái yì wàng. hé xī liú rén hé dòu líng yī lì děng, hù kǒu fù shí, wèi fèng cháo fēng. jīn ruò yí jūn jìn lǒng, è qí yào hài, shì zhī yǐ wēi, huái zhī yǐ dé, jí kě shōu qí shì mǎ, yǐ zī wú jūn. xī jí dī qiāng, běi fǔ shā sāi, hái jūn zhǎng ān, kuāng fǔ wèi shì, cǐ huán wén zhī jǔ yě. yuè dà yuè. fù qiǎn dì yì què qǐng shì, mì chén qí zhuàng. wèi dì nà zhī, jiā dì wǔ wèi jiāng jūn, hái lìng bào yuè. yuè suì yǐn jūn xī cì píng liáng. yuè yǐ xià zhōu lín jiē kòu zéi, yù qiú liáng cì shǐ yǐ zhèn zhī, zhòng jiē jǔ dì. yuè yuē: yǔ wén zuǒ chéng, wú zuǒ yòu shǒu, hé kě fèi yě. chén yín lèi rì, nǎi cóng zhòng yì, biǎo dì wèi xià zhōu cì shǐ. dì zhì zhōu, yī lì wàng fēng kuǎn fù ér cáo ní yóu tōng shǐ yú qí shén wǔ.
齊神武既除爾硃氏，遂專朝政。帝請往觀之，至并州。神武以帝非常人，曰： 「此小兒眼目異。」將留之。帝詭陳忠款，具託左右，苦求復命，倍道而行。行一 日而神武乃悔，發上驛千里，追帝至關，不及而反。帝還，謂岳曰：「高歡豈人臣 邪，逆謀未發者，憚公兄弟耳。侯莫陳悅本實庸材，亦不為歡忌，但為之備，圖之 不難。今費也頭控弦之騎，不下一萬；夏州刺史解拔彌俄突，勝兵三千餘人，及靈 州刺史曹泥，並恃僻遠，常懷異望。河西流人紇豆陵伊利等，戶口富實，未奉朝風。 今若移軍近隴，扼其要害，示之以威，懷之以德，即可收其士馬，以資吾軍。西輯 氐、羌，北撫沙塞，還軍長安，匡輔魏室，此桓文之舉也。」岳大悅。復遣帝詣闕 請事，密陳其狀。魏帝納之，加帝武衛將軍，還令報岳。岳遂引軍西次平涼。岳以 夏州鄰接寇賊，欲求良刺史以鎮之，眾皆舉帝。岳曰：「宇文左丞，吾左右手，何 可廢也。」沉吟累日，乃從眾議，表帝為夏州刺史。帝至州，伊利望風款附；而曹 泥猶通使於齊神武。

wèi yǒng xī sān nián zhēng yuè, hè bá yuè yù tǎo cáo ní, qiǎn dū du zhào guì zhì xià zhōu yǔ dì móu. dì yuē: cáo ní gū chéng zǔ yuǎn, wèi zú wèi yōu. hóu mò chén yuè tān ér wú xìn, shì yí xiān tú yě. yuè bù tīng, suì yǔ yuè jù tǎo ní. èr yuè, zhì hé qū, guǒ wèi yuè suǒ hài. zhòng sàn hái píng liáng, wéi dà dū dū zhào guì lǜ bù qǔ shōu yuè shī hái yíng. sān jūn wèi zhī suǒ shǔ, zhū jiāng yǐ dū du kòu luò nián zuì zhǎng, tuī zǒng bīng shì. luò sù wú xióng lüè, wēi lìng bù xíng, nǎi qǐng bì wèi. yú shì zhào guì yán yú zhòng, chēng dì yīng zī xióng lüè. ruò gào sàng, bì lái fù nán, yīn ér fèng zhī, dà shì jì yǐ. zhū jiāng jiē chēng shàn. nǎi lìng hè lián dá chí zhì xià zhōu gào dì. shì lì xián qì, qǐng liú yǐ guān qí biàn. dì yuē: nán dé ér yì shī zhě shí yě, bù qí zhōng rì zhě jī yě jīn bù zǎo fù, jiāng kǒng zhòng xīn zì lí. dū du mí jiě yuán jìn guī yīng yuè, mì tú dì. shì fā, zhǎn zhī. dì nǎi lǜ zhàng xià, qīng qí chí fù píng liáng. shí qí shén wǔ qiǎn zhǎng shǐ hóu jǐng zhāo yǐn yuè zhòng. dì zhì ān dìng, yù zhī yú chuán shě. tǔ bǔ shàng mǎ, wèi yuē: hè bá gōng suī sǐ, yǔ wén tài shàng cún, qīng hé wèi yě? jǐng shī sè yuē: wǒ yóu jiàn ěr, suí rén suǒ shè zhě yě. jǐng yú cǐ hái. dì zhì píng liáng, kū yuè shén tòng. jiāng shì bēi qiě xǐ yuē: yǔ wén gōng zhì, wú suǒ yōu yǐ. qí shén wǔ yòu shǐ jǐng yǔ cháng shì zhāng huá yuán yì níng tài shǒu wáng jī láo dì, dì bù shòu mìng. yǔ jī yǒu jiù, jiāng liú zhī, bìng yù liú jǐng. bìng bù qū, nǎi qiǎn zhī. shí hú sī chūn zài dì suǒ, yuē: jǐng, rén jié yě, hé gù fàng zhī? dì yì huǐ, yì zhuī zhī bù jí. jī yì táo guī, yán dì xióng jié, qǐng jí qí wèi dìng miè zhī. shén wǔ yuē: qīng bù jiàn hè bá hóu mò chén hū, wú dāng yǐ jì gǒng shǒu qǔ zhī. jí shā yuàn zhī bài, shén wǔ nǎi shǐ zhuī huǐ. yú shí wèi dì jiāng tú shén wǔ. wén yuè bèi hài, qiǎn wǔ wèi jiāng jūn yuán pí xuān zhǐ láo yuè jūn, zhuī hái luò yáng. pí dào píng liáng, huì zhū jiāng yǐ tuī dì. hóu mò chén yuè yì bèi chì zhuī hái. yuè jì fù shén wǔ, bù kěn yīng zhào. dì yuē: yuè wǎng hài zhōng liáng, fù bù yīng zhào mìng, cǐ guó zhī dà zéi. nǎi lìng zhū jūn jiè yán, jiāng tǎo yuè. jí pí hái, dì biǎo yú wèi dì, cí yǐ gāo huān zhì hé dōng, hóu mò chén yuè zài shuǐ luò, shǒu wěi shòu dí, qǐ shǎo tíng huǎn. dì zhì zài tǎo yuè, ér wèi cè cháo zhǐ qiě zhòng wèi jí, jiǎ wèi cǐ cí. yīn yǔ yuán pí jí zhū jiāng, xíng shēng méng shì, tóng jiǎng wáng shì.
魏永熙三年正月，賀拔岳欲討曹泥，遣都督趙貴至夏州與帝謀。帝曰：「曹泥 孤城阻遠，未足為憂。侯莫陳悅貪而無信，是宜先圖也。」岳不聽，遂與悅俱討泥。 二月，至河曲，果為悅所害。眾散還平涼，唯大都督趙貴率部曲收岳屍還營。三軍 未知所屬，諸將以都督寇洛年最長，推總兵事。洛素無雄略，威令不行，乃請避位。 於是趙貴言於眾，稱帝英姿雄略。若告喪，必來赴難，因而奉之，大事濟矣。諸將 皆稱善。乃令赫連達馳至夏州告帝。士吏咸泣，請留以觀其變。帝曰：「難得而易 失者時也，不俟終日者機也；今不早赴，將恐眾心自離。」都督彌姐元進規應悅， 密圖帝。事發，斬之。帝乃率帳下，輕騎馳赴平涼。時齊神武遣長史侯景招引岳眾。 帝至安定，遇之於傳舍。吐哺上馬，謂曰：「賀拔公雖死，宇文泰尚存，卿何為也？」 景失色曰：「我猶箭耳，隨人所射者也。」景於此還。帝至平涼，哭岳甚慟。將士 悲且喜曰：「宇文公至，無所憂矣。」齊神武又使景與常侍張華原、義寧太守王基 勞帝，帝不受命。與基有舊，將留之，並欲留景。並不屈，乃遣之。時斛斯椿在帝 所，曰：「景，人傑也，何故放之？」帝亦悔，驛追之不及。基亦逃歸，言帝雄傑， 請及其未定滅之。神武曰：「卿不見賀拔、侯莫陳乎，吾當以計拱手取之。」及沙 苑之敗，神武乃始追悔。於時魏帝將圖神武。聞岳被害，遣武衛將軍元毗宣旨勞岳 軍，追還洛陽。毗到平涼，會諸將已推帝。侯莫陳悅亦被敕追還。悅既附神武，不 肯應召。帝曰：「悅枉害忠良，復不應詔命，此國之大賊。」乃令諸軍戒嚴，將討 悅。及毗還，帝表於魏帝，辭以高歡至河東，侯莫陳悅在水洛，首尾受敵，乞少停 緩。帝志在討悅，而未測朝旨；且眾未集，假為此辭。因與元毗及諸將，刑牲盟誓， 同獎王室。

chū, hè bá yuè yíng hé qū, jūn lì dú xíng, hū jiàn yī wēng, wèi yuē: hè bá suī jù cǐ zhòng, zhōng wú suǒ chéng. dāng yǒu yī yǔ wén jiā cóng dōng běi lái, hòu bì dà shèng. yán qì bù jiàn. zhì shì fāng yàn. wèi dì yīn zhào dì wèi dà dū dū, jí tǒng hè bá yuè jūn. dì nǎi yǔ yuè shū, zé yǐ shā hè bá yuè zuì, yòu yù lìng guī cháo. yuè nǎi zhà wèi zhào shū yǔ qín zhōu cì shǐ mò qí pǔ bō, lìng wèi jǐ yuán. pǔ bō yí zhī, fēng yǐ chéng dì, dì biǎo zòu zhī. wèi dì yīn wèn dì ān qín lǒng jì. dì qǐng zhào yuè, shòu yǐ nèi guān, jí chù yǐ guā liáng yī fān. bù rán, zé zhōng zhì cāi yú. sān yuè, dì jìn jūn zhì yuán zhōu, zhòng jūn xī jí, yù yǐ tǎo yuè yì, shì zú mò bù huái fèn. sì yuè, yǐn bīng shàng lǒng, liú xiōng zi zūn wèi dōu dū, zhèn yuán zhōu. dì jūn lìng yán sù, qiū háo wú fàn, bǎi xìng dà yuè. jūn chū mù xiá guān, dà xuě, píng dì èr chǐ. dì zhī yuè qiè ér duō cāi, nǎi bèi dào jiān xíng, chū qí bù yì. yuè guǒ yí qí zuǒ yòu yǒu yì zhì, zuǒ yòu bù zì ān, zhòng suì lí èr. wén dà jūn qiě zhì, tuì bǎo lüè yáng, liú yī wàn yú rén jù shǒu yǒng luò. dì zhì, wéi zhī, chéng jiàng. dì jí qīng qí shù bǎi qù lüè yáng, yǐ lín yuè jūn. qí bù jiāng jiē quàn yuè tuì bǎo shàng guī. shí nán qín zhōu cì shǐ lǐ bì yì zài yuè jūn, jiān qiǎn shǐ qǐng wèi nèi yīng. qí yè, yuè chū jūn, jūn zì jīng kuì, jiāng zú huò lái jiàng. dì zòng bīng fèn jī, dà pò zhī. yuè yǔ qí zǐ dì jí huī xià shù shí qí dùn zǒu. dì nǎi mìng yuán zhōu dū du dǎo zhuī yuè, zhì qiān tún shān zhǎn zhī, chuán shǒu luò yáng. dì zhì shàng guī, yuè fǔ kù cái wù shān jī, jiē yǐ shǎng shì zú, háo lí wú suǒ qǔ. zuǒ yòu qiè yǐ yī yín wèng guī, dì zhī ér zuì zhī, jí pōu cì jiāng shì, zhòng dà yuè. qí shén wǔ wén guān lǒng kè jié, qiǎn shǐ yú dì, shēn xiāng yǐ jié. dì jù ér bù nà, fēng shén wǔ shū yǐ wén. shí shén wǔ yǐ yǒu yì zhì, gù wèi dì shēn zhàng yú dì, réng lìng dì shāo yǐn jūn ér dōng. dì nǎi lìng dà dū dū liáng yù lǜ bù qí wǔ qiān, jiāng zhèn hé wèi hé kǒu, wèi tú hé dōng jì. wèi dì jìn dì shì zhōng biāo qí dà jiāng jūn kāi fǔ yí tóng sān sī guān xī dà dū dū lüè yáng xiàn gōng, chéng zhì fēng bài, shǐ chí jié rú gù.
初，賀拔岳營河曲，軍吏獨行，忽見一翁，謂曰：「賀拔雖據此眾，終無所成。 當有一宇文家從東北來，後必大盛。」言訖不見。至是方驗。魏帝因詔帝為大都督， 即統賀拔岳軍。帝乃與悅書，責以殺賀拔岳罪，又喻令歸朝。悅乃詐為詔書與秦州 刺史万俟普撥，令為己援。普撥疑之，封以呈帝，帝表奏之。魏帝因問帝安秦、隴 計。帝請召悅，授以內官，及處以瓜、涼一籓。不然，則終致猜虞。三月，帝進軍 至原州，眾軍悉集，諭以討悅意，士卒莫不懷憤。四月，引兵上隴，留兄子遵為都 督，鎮原州。帝軍令嚴肅，秋毫無犯，百姓大悅。軍出木峽關，大雪，平地二尺。 帝知悅怯而多猜，乃倍道兼行，出其不意。悅果疑其左右有異志，左右不自安，眾 遂離貳。聞大軍且至，退保略陽，留一萬餘人據守永洛。帝至，圍之，城降。帝即 輕騎數百趣略陽，以臨悅軍。其部將皆勸悅退保上邽。時南秦州刺史李弼亦在悅軍， 間遣使請為內應。其夜，悅出軍，軍自驚潰，將卒或來降。帝縱兵奮擊，大破之。 悅與其子弟及麾下數十騎遁走。帝乃命原州都督導追悅，至牽屯山斬之，傳首洛陽。 帝至上邽，悅府庫財物山積，皆以賞士卒，毫釐無所取。左右竊以一銀甕歸，帝知 而罪之，即剖賜將士，眾大悅。齊神武聞關隴克捷，遣使於帝，深相倚結。帝拒而 不納，封神武書以聞。時神武已有異志，故魏帝深仗於帝，仍令帝稍引軍而東。帝 乃令大都督梁御率步騎五千，將鎮河、渭合口，為圖河東計。魏帝進帝侍中、驃騎 大將軍、開府儀同三司、關西大都督、略陽縣公，承制封拜，使持節如故。

shí wèi dì fāng tú qí shén wǔ, yòu qiǎn zhēng bīng. dì nǎi lìng qián qín zhōu cì shǐ luò chāo wèi dà dū dū, lǜ qīng qí yī qiān fù luò. wèi dì jìn shòu dì jiān shàng shū zuǒ pú shè guān xī dà xíng tái, yú guān rú gù. dì nǎi chuán xí fāng zhèn yuē:
時魏帝方圖齊神武，又遣徵兵。帝乃令前秦州刺史駱超為大都督，率輕騎一千 赴洛。魏帝進授帝兼尚書左僕射、關西大行台，余官如故。帝乃傳檄方鎮曰：

gài wén yīn yáng dì yòng, shèng shuāi xiāng xí. gǒu dāng bǎi liù, wú wén sān wǔ. huáng jiā chuàng lì, táo zhù cāng shēng bǎo ān sì hǎi, rén yù wàn wù. yùn jù xiào chāng, tún lì lǚ qǐ, lǒng jì sāo dòng, yàn hé láng gù. suī líng mìng zhòng qǐ, dàng dìng yǒu qī, ér chéng xìn zhī tú, yīn yì shēng yǔ.
蓋聞陰陽遞用，盛衰相襲。苟當百六，無聞三五。皇家創歷，陶鑄蒼生；保安 四海，仁育萬物。運距孝昌，屯沴屢起，隴、冀騷動，燕、河狼顧。雖靈命重啟， 盪定有期，而乘釁之徒，因翼生羽。

zéi chén gāo huān, qì shí yōng xià chū zì yú zào, hǎn wén lǐ yì. zhí yǐ yī jiè yīng quǎn, xiào lì róng háng tiǎn mào ēn sī, suì jiē róng chǒng. bù néng jié chéng jǐn jié, zhuān xié jiān huí, nǎi quàn ěr zhū róng xíng zī cuàn nì. jí róng yǐ zhuān zhèng fú zhū, shì lóng yǐ xiōng dǎng wài pàn huān kǔ xiāng dūn miǎn, lìng qǔ jīng shī. yòu quàn tǔ wàn ér fù wèi shì nüè, zàn lì jiàn míng, yǐ lìng tiān xià jiǎ tuī pǔ tài, yù qiè wēi quán. bìng guī fèi chì, jù jiàn kù hài. yú shì chēng bīng hé běi, jiǎ tǎo ěr zhū jí tōng biǎo zòu, yún qǔ chán zéi. jì xíng fèi chù, suì jiāng cuàn shì. yǐ rén wàng wèi gǎi, kǒng dǐng huò jiāo jí nǎi qiú zōng shì, quán yǔn rén xīn. tiān fāng yǔ wèi, bì jiāng yǒu zhǔ yì dài shèng míng, chéng fēi huān lì. ér huān zǔ bīng ān rěn, zì yǐ wèi gōng guǎng bù fù xīn, kuà zhōu lián jùn, duān kuí jìn tà, mò fēi qīn dǎng jiē xíng tān nüè, yà yǔ shēng líng. ér jiù jiāng míng chén, zhèng rén zhí shì, héng shēng chuāng pán, dòng guà wǎng luó. gù wǔ wèi jiāng jūn yī lín, qīng zhí wǔ yì, jìn lǚ yōu shǔ zhí gé jiāng jūn xiān yú kāng rén, zhōng liàng xiāo jié, zhǎo yá sī zài: huān shōu ér lù zhī, céng wú wén zòu. sī kōng gāo gān shì qí dǎng yǔ, měi xiāng yǐng xiǎng, móu wēi shè jì. dàn jiān zhì wèi cóng, kǒng xiān xiè lòu, nǎi mì bái cháo tíng, shǐ shā gāo gān, fāng kū duì qí dì, chēng tiān zǐ héng lù. sūn téng rèn xiáng, huān zhī xīn lǚ, bìng shǐ rù jū shū jìn, cì guó jiān xì, zhī huān nì móu jiāng fā, xiāng jì guī táo. huān yì jiā fǔ dài, yì wú chén bái. rán huān rù luò zhī shǐ, běn yǒu jiān móu. lìng qīn rén cài jùn zuò mù hé jì, hòu xiāng ēn shàn, wèi dōng dào zhǔ rén. gù guān xī dà dū dū qīng shuǐ gōng hè bá yuè, xūn dé lóng zhòng, xìng wáng yōu jì. huān hǎo luàn lè huò, shēn xiāng jì dú. nǎi yǔ hóu mò chén yuè, yīn tú xiàn hài. mù fǔ yǐ shòu lǜ zhuān zhēng, biàn jí tǎo lù. huān zhī nì zhuàng yǐ lù, shāo huái lǚ jù, suì qiǎn cài jùn jù dài lìng dòu tài zuǒ zhī. yòu qiǎn hóu jǐng děng yún xiàng bái mǎ, fǔ shì zhēn děng jìng qù shí jì, gāo lóng zhī jí lóu zhāo děng tún jù hú guān, hán guǐ zhī tú yōng zhòng pú bǎn. yú shì shàng shū tiān zǐ, shù lùn dé shī, zī huǐ chéng yú, wēi wǔ cháo tíng. jí cǐ wēi yōng, jì zī dà bǎo xī hè kě yíng, huò xīn bù cè. huò yán jìng fù jīng chǔ, kāi jiāng yú wài huò yán fēn yì yī luò, qǔ bǐ chán rén huò yán yù lái rù guān, yǔ mù fǔ jué zhàn. jīn shèng míng yù yùn, tiān xià qīng yí bǎi liáo shī shī, sì ào lái jì rén jǐn zhōng liáng, shuí wèi jūn cè? ér huān wēi fú zì jǐ, shēng shì luàn jiē jī gòu nán jī, zhǐ lù wèi mǎ bāo cáng xiōng nì, cì wǒ shén qì. shì ér kě rěn, shú bù kě róng. mù fǔ zhé chōng yǔ zhòu, qīn dāng shòu shèn ruì shī bǎi wàn, gòu qí qiān qún guǒ liáng zuò jiǎ, wéi dí shì qí yì zhī suǒ zài, mí qū fěi lìn. pín yǒu zhào shū, bān gào tiān xià chēng huān nì luàn, zhēng bīng zhì fá. jīn biàn fēn mìng jiāng shuài, yīng jī jìn tǎo. huò qù qí yào hài, huò xí qí kū xué, diàn rào shé jī, wù hé xīng luó. ér huān wéi fù tiān dì, dú bèi rén guǐ chéng cǐ sǎo dàng, yì tóng fǔ shí. huān ruò dù hé, shāo bī gōng miào, zé fēn mìng zhū jiāng, zhí qǔ bīng zhōu. mù fǔ gōng zì dōng yuán, diàn fù yī luò. ruò gù qí cháo xué, wèi gǎn fā dòng yì mìng qún shuài, bǎi dào jù qián, huàn liè zéi chén, yǐ xiè tiān xià. qí zhōu zhèn jùn xiàn, lǜ tǔ lí rén, huò zhōu xiāng guān miǎn, huò xūn yōng shì jì, bìng yí shě nì guī shùn, lì xiào jūn mén. fēng shǎng zhī kē, yǐ yǒu bié gé fán bǎi jūn zǐ, kě bù miǎn zāi.
賊臣高歡，器識庸下；出自輿皁，罕聞禮義。直以一介鷹犬，效力戎行；靦冒 恩私，遂階榮寵。不能竭誠盡節，專挾奸回，乃勸爾硃榮行茲篡逆。及榮以專政伏 誅，世隆以凶黨外叛；歡苦相敦勉，令取京師。又勸吐萬兒復為弒虐，暫立建明， 以令天下；假推普泰，欲竊威權。並歸廢斥，俱見酷害。於是稱兵河北，假討爾硃； 亟通表奏，雲取讒賊。既行廢黜，遂將篡弒。以人望未改，恐鼎鑊交及；乃求宗室， 權允人心。天方與魏，必將有主；翊戴聖明，誠非歡力。而歡阻兵安忍，自以為功； 廣布腹心，跨州連郡，端揆禁闥，莫非親黨；皆行貪虐，窫窳生靈。而舊將名臣， 正人直士，橫生瘡磐，動掛網羅。故武衛將軍伊琳，清直武毅，禁旅攸屬；直閣將 軍鮮于康仁，忠亮驍傑，爪牙斯在：歡收而戮之，曾無聞奏。司空高乾；是其黨與， 每相影響，謀危社稷。但奸志未從，恐先泄漏，乃密白朝廷，使殺高乾，方哭對其 弟，稱天子橫戮。孫騰、任祥，歡之心膂，並使入居樞近，伺國間隙，知歡逆謀將 發，相繼歸逃。歡益加撫待，亦無陳白。然歡入洛之始，本有奸謀。令親人蔡俊作 牧河、濟，厚相恩贍，為東道主人。故關西大都督清水公賀拔岳，勛德隆重，興亡 攸寄。歡好亂樂禍，深相忌毒。乃與侯莫陳悅，陰圖陷害。幕府以受律專征，便即 討戮。歡知逆狀已露，稍懷旅拒，遂遣蔡俊拒代；令竇泰佐之。又遣侯景等雲向白 馬，輔世珍等徑趣石濟，高隆之、及婁昭等屯據壺關，韓軌之徒擁眾蒲坂。於是上 書天子，數論得失，訾毀乘輿，威侮朝廷。藉此微庸，冀茲大寶；溪壑可盈，禍心 不測。或言徑赴荊、楚，開疆於外；或言分詣伊、洛，取彼讒人；或言欲來入關， 與幕府決戰。今聖明御運，天下清夷；百僚師師，四隩來暨；人盡忠良，誰為君側？ 而歡威福自己，生是亂階；緝構南箕，指鹿為馬；包藏凶逆，伺我神器。是而可忍， 孰不可容。幕府折衝宇宙，親當受脤；銳師百萬，彀騎千群；裹糧坐甲，唯敵是俟； 義之所在，糜軀匪吝。頻有詔書，班告天下；稱歡逆亂，徵兵致伐。今便分命將帥， 應機進討。或趣其要害，或襲其窟穴，電繞蛇擊，霧合星羅。而歡違負天地，毒被 人鬼；乘此掃蕩，易同俯拾。歡若度河，稍逼宮廟，則分命諸將，直取并州。幕府 躬自東轅，電赴伊、洛。若固其巢穴，未敢發動；亦命群帥，百道俱前，轘裂賊臣， 以謝天下。其州鎮郡縣，率土黎人，或州鄉冠冕，或勛庸世濟，並宜舍逆歸順，立 效軍門。封賞之科，已有別格；凡百君子，可不勉哉。

dì wèi zhū jūn yuē: gāo huān suī zhì bù zú ér zhà yǒu yú, jīn shēng yán yù xī, qí yì zài rù luò. wú yù lìng kòu luò lǜ mǎ bù wàn yú, zì jīng zhōu dōng yǐn wáng pí lǜ jiǎ shì yī wàn, xiān jù huá zhōu. huān ruò xī lái, wáng pí zú dé kàng jù rú qí rù luò, kòu luò jí xí fén jìn. wú biàn sù jià, zhí fù jīng yì, shǐ qí jìn yǒu nèi gù zhī yōu, tuì yǒu bèi niè zhī shì. yī jǔ dà dìng, cǐ wèi shàng cè. zhòng xián chēng shàn. qī yuè, dì shuài zhòng fā zì gāo píng, qián jūn zhì yú hóng nóng. ér qí shén wǔ shāo bī jīng shī, wèi dì qīn zǒng liù jūn tún hé qiáo, lìng zuǒ wèi yuán bīn zhī lǐng jūn hú sī chūn zhèn wǔ láo. dì wèi zuǒ yòu yuē: gāo huān shù rì xíng bā jiǔ bǎi lǐ, xiǎo bīng zhě suǒ jì, zhèng xū chéng biàn jī zhī. ér zhǔ shàng yǐ wàn chéng zhī zhòng, bù néng dù hé jué zhàn, fāng yuán jīn jù shǒu. qiě zhǎng hé wàn lǐ, hàn yù wèi nán, yī chù de dù, dà shì qù yǐ. jí yǐ dà dū dū zhào guì wèi bié dào héng tái, zì pú bǎn jì, qù bīng zhōu. qiǎn dà dū dū lǐ xián jiāng jīng qí yī qiān fù luò yáng. huì bīn zhī yǔ hú sī chūn zhēng quán, zhèn fáng bù shǒu, wèi dì suì qīng qí rù guān. dì bèi yí wèi fèng yíng, yè jiàn yú yáng yì, miǎn guān liú tì xiè zuì. nǎi fèng wèi dì dū zhǎng ān. pī cǎo lái, lì cháo tíng, jūn guó zhī zhèng, xián qǔ jué yú dì. réng jiā shòu dà jiāng jūn yōng zhōu cì shǐ, jiān shàng shū lìng, jìn fēng lüè yáng jùn gōng. bié zhì èr shàng shū, suí jī chù fēn. jiě shàng shū pú shè, yú rú gù.
帝謂諸軍曰：「高歡雖智不足而詐有餘，今聲言欲西，其意在入洛。吾欲令寇 洛率馬步萬餘，自涇州東引；王羆率甲士一萬，先據華州。歡若西來，王羆足得抗 拒；如其入洛，寇洛即襲汾、晉。吾便速駕，直赴京邑，使其進有內顧之憂，退有 被躡之勢。一舉大定，此為上策。」眾咸稱善。七月，帝帥眾發自高平，前軍至於 弘農。而齊神武稍逼京師，魏帝親總六軍屯河橋，令左衛元斌之、領軍斛斯椿鎮武 牢。帝謂左右曰：「高歡數日行八九百里，曉兵者所忌，正須乘便擊之。而主上以 萬乘之重，不能度河決戰，方緣津據守。且長河萬里，捍禦為難，一處得度，大事 去矣。」即以大都督趙貴為別道行台，自蒲坂濟，趣并州。遣大都督李賢將精騎一 千赴洛陽。會斌之與斛斯椿爭權，鎮防不守，魏帝遂輕騎入關。帝備儀衛奉迎，謁 見於陽驛，免冠流涕謝罪。乃奉魏帝都長安。披草萊，立朝廷，軍國之政，咸取決 於帝。仍加授大將軍、雍州刺史，兼尚書令，進封略陽郡公。別置二尚書，隨機處 分。解尚書僕射，余如故。

chū, wèi dì zài luò yáng, xǔ yǐ féng yì zhǎng gōng zhǔ pèi dì, wèi jí jié nà ér wèi dì xī qiān. zhì shì zhào dì shàng zhī, bài fù mǎ dū wèi. bā yuè, qí shén wǔ xí xiàn tóng guān, qīn huá yīn. dì lǜ zhū jūn tún bà shàng yǐ dài zhī. shén wǔ liú qí jiāng xuē jǐn shǒu guān ér tuì. dì nǎi jìn jūn zhǎn jǐn, lǔ qí zú qī qiān. hái zhǎng ān, jìn wèi chéng xiàng. shí yī yuè, qiǎn yí tóng lǐ hǔ yǔ lǐ bì zhào guì děng tǎo cáo ní yú líng zhōu, hǔ yǐn hé guàn zhī. míng nián, ní jiàng, qiān qí háo shuài yú xián yáng. shí èr yuè, wèi xiào wǔ dì bēng, dì yǔ qún gōng dìng cè, zūn lì wèi nán yáng wáng bǎo jù wèi sì, shì wèi wén dì.
初，魏帝在洛陽，許以馮翊長公主配帝，未及結納而魏帝西遷。至是詔帝尚之， 拜附馬都尉。八月，齊神武襲陷潼關，侵華陰。帝率諸軍屯霸上以待之。神武留其 將薛瑾守關而退。帝乃進軍斬瑾，虜其卒七千。還長安，進位丞相。十一月，遣儀 同李虎與李弼、趙貴等討曹泥於靈州，虎引河灌之。明年，泥降，遷其豪帥於咸陽。 十二月，魏孝武帝崩，帝與群公定冊，尊立魏南陽王寶炬為嗣，是為文帝。

dà tǒng yuán nián zhēng yuè jǐ yǒu, wèi dì jìn dì dū dū zhōng wài zhū jūn lù shàng shū shì dà xíng tái, gǎi fēng ān dìng jùn wáng. dì gù ràng wáng jí lù shàng shū. wèi dì xǔ zhī, nǎi gǎi fēng ān dìng jùn gōng. dōng wèi jiāng tóng sī mǎ zi rú kòu tóng guān, dì jūn bà shàng. zi rú nǎi huí jūn zì pú jīn kòu huá zhōu, cì shǐ wáng pí jī zǒu zhī. sān yuè, dì mìng yǒu sī wèi èr shí sì tiáo xīn zhì, zòu xíng zhī.
大統元年正月己酉，魏帝進帝都督中外諸軍、錄尚書事、大行台，改封安定郡 王。帝固讓王及錄尚書。魏帝許之，乃改封安定郡公。東魏將同司馬子如寇潼關， 帝軍霸上。子如乃回軍自蒲津寇華州，刺史王羆擊走之。三月，帝命有司為二十四 條新制，奏行之。

èr nián wǔ yuè, qín zhōu cì shǐ jiàn zhōng wáng mò qí pǔ bō lǜ suǒ bù rù dōng wèi. dì qīng qí zhuī zhī, zhì hé běi qiān yú lǐ, bù jí ér hái.
二年五月，秦州刺史、建忠王万俟普撥率所部入東魏。帝輕騎追之，至河北千 余里，不及而還。

sān nián zhēng yuè, dōng wèi kòu lóng mén, tún jūn pú bǎn, zào sān dào fú qiáo dù hé. yòu qiǎn qí jiāng dòu tài qù tóng guān, gāo áng wéi luò zhōu. dì chū jūn guǎng yáng, zhào zhū jiāng wèi yuē: zéi jǐ wú sān miàn, yòu zào qiáo, shì yù bì dù, shì yù zhuì wú jūn, shǐ dòu tài dé xī rù ěr. qiě huān qǐ bīng yǐ lái, tài měi xiān qū, xià duō ruì zú, lǚ shèng ér jiāo. jīn xí zhī bì kè. kè tài, zé huān bù zhàn ér zǒu yǐ. zhū jiāng xián yuē: zéi zài jìn, shě ér xí yuǎn ruò chà diē, huǐ hé jí yě. dì yuē: huān qián zài xí tóng guān, wú jūn bù guò bà shàng. jīn zhě dà lái, wèi wú dàn zì shǒu ěr. yòu niǔ yú dé zhì, yǒu qīng wǒ zhī xīn. chéng cǐ jī zhī, hé wǎng bù kè. zéi suī zào qiáo, wèi néng jìng dù, bǐ wǔ rì zhōng, wú qǔ tài bì yǐ. gēng xū, dì hái zhǎng ān, shēng yán yù xiàng lǒng yòu. xīn hài, yè wèi dì ér qián jūn zhì xiǎo guān. dòu tài zú wén jūn zhì, chén wèi chéng, dì jī zhī. jǐn fú qí zhòng, zhǎn tài, chuán shǒu zhǎng ān. gāo áng wén zhī, fén zī zhòng ér zǒu. qí shén wǔ yì chè qiáo ér tuì. dì nǎi hái. liù yuè, dì qǐng bà xíng tái, wèi dì fù shēn qián mìng, shòu dì lù shàng shū shì, gù ràng nǎi zhǐ. bā yuè dīng chǒu, dì lǜ lǐ bì dú gū xìn liáng yù zhào guì yú jǐn ruò gān huì yí fēng liú liàng wáng dé hóu mò chén chóng lǐ yuǎn dá xī wǔ děng shí èr jiāng dōng fá, zhì tóng guān. dì nǎi shì yú shī yuē: yǔ ěr yǒu zhòng, fèng tiān wēi, zhū bào luàn. wéi ěr zhòng shì, zhěng ěr jiǎ bīng, jiè ěr róng shì, wú tān cái yǐ qīng dí, wú bào rén yǐ zuò wēi. yòng mìng zé yǒu shǎng, bù yòng mìng zé yǒu lù, ěr zhòng shì qí miǎn zhī. nǎi qiǎn yú jǐn xiān xùn dì zhì pán dòu, bá zhī. huò dōng wèi jiāng gāo shū lǐ, sòng yú zhǎng ān. wù zǐ, zhì hóng nóng, gōng zhī, chéng kuì. qín dōng wèi shǎn zhōu cì shǐ lǐ huī bó, lǔ qí zhàn shì bā qiān. shǒu jiāng gāo qiān zǒu dù hé, mìng hè bá shèng zhuī qín zhī, bìng sòng zhǎng ān. yú shì yí yáng shào jùn jiē guī fù. xiān shì hé nán háo jié yīng dōng wèi zhě, jiē jiàng. qí shén wǔ jù, lǜ zhòng xià pú bǎn, jiāng zì hòu tǔ jì. qiǎn qí jiāng gāo áng yǐ sān wàn rén chū hé nán. shì suì, guān zhōng jī, dì guǎn gǔ yú hóng nóng wǔ shí yú rì. shí jūn shì bù mǎn wàn rén, wén shén wǔ jiāng dù, nǎi hái. shén wǔ suì dù hé, bī huá zhōu. cì shǐ wáng pí yán shǒu, nǎi shè luò, jūn yú xǔ yuán xī. dì zhì wèi nán, zhēng zhū zhōu bīng, wèi huì. jiāng jī zhī, zhū jiāng yǐ zhòng guǎ bù dí, qǐng qiě dài huān gèng xī yǐ guān zhī. dì yuē: huān ruò zhì xián yáng, rén qíng zhuǎn sāo rǎo. jīn jí qí xīn zhì, kě jī zhī. jí zào fú qiáo yú wèi, lìng jūn shì jī sān rì liáng, qīng qí dù wèi, zī zhòng zì wèi nán, jiā wèi ér xī. shí yuè rén chén, zhì shā yuàn. jù qí jūn liù shí yú lǐ, shén wǔ yǐn jūn lái huì. guǐ sì, hóu qí gào qí jūn zhì, dì zhào zhū jiāng móu. lǐ bì yuē: bǐ zhòng wǒ guǎ, bù kě píng dì zhì zhèn. cǐ dōng shí lǐ, yǒu wèi qū, kě xiān jù yǐ dài zhī. suì jìn zhì wèi, bèi shuǐ dōng xī wèi zhèn. lǐ bì wèi yòu jù, zhào guì wèi zuǒ jù. mìng jiāng shì jiē yǎn gē yú jiā lú zhōng, wén gǔ shēng ér qǐ. rì bū, qí shī zhì, wàng jiàn jūn shǎo, jìng cuì yú zuǒ, jūn luàn bù chéng liè. bīng jiāng jiāo, dì míng gǔ, shì jiē fèn qǐ. yú jǐn děng liù jūn yǔ zhī hé zhàn, lǐ bì děng lǜ tiě qí héng jī zhī. jué qí jūn wèi èr, suì dà pò zhī, zhǎn liù qiān yú jí, lín zhèn jiàng zhě èr wàn yú rén. shén wǔ yè dùn, zhuī zhì hé shàng, fù dà kè. qián hòu lǔ qí zú qī wàn, liú qí jiǎ bīng èr wàn, yú xī zòng guī. shōu qí zī zhòng bīng jiǎ, xiàn fú zhǎng ān. lǐ mù yuē: gāo huān dǎn pò yǐ, zhú zhī kě huò. dì bù tīng, nǎi hái jūn wèi nán. shí suǒ zhēng zhū zhōu bīng shǐ zhì. nǎi yú zhàn suǒ, zhǔn dāng shí bīng, rén zhǒng shù yī zhū, zāi liǔ qī qiān gēn, yǐ jīng wǔ gōng. wèi dì jìn dì zhù guó dà jiāng jūn, zēng yì bìng qián wǔ qiān hù. lǐ bì děng shí èr jiāng, yì jìn jué zēng yì. yǐ zuǒ pú shè féng yì wáng yuán jì hǎi wèi xíng tái, yǔ kāi fǔ dú gū xìn shuài bù qí èr wàn xiàng luò yáng. hè bá shèng lǐ bì dù hé wéi pú bǎn. pú bǎn zhèn jiāng gāo zi xìn kāi mén nà shèng jūn, dōng wèi jiāng xuē chóng lǐ qì chéng zǒu, shèng děng zhuī huò zhī. dì jìn jūn pú bǎn, lüè dìng fén jiàng. chū, dì zì hóng nóng rù guān hòu, dōng wèi jiāng gāo áng wéi hóng nóng. wén qí jūn bài, tuì shǒu luò yáng. dú gū xìn zhì xīn ān, áng fù zǒu dù hé, suì rù luò yáng. zì liáng chén yǐ xī, jiāng lì jiàng zhě xiāng shǔ. yú shì dōng wèi jiāng yáo xióng zhào yù shì yún bǎo chū yǐng chuān, yù fù jiàng dì. dì qiǎn yí tóng yǔ wén guì liáng qiān děng nì jī, dà pò zhī, zhào yù lái jiàng. dōng wèi fù qiǎn rèn xiáng lǜ hé nán bīng yǔ yáo xióng hé, yí tóng yí fēng yǔ guì qiān děng fù jī pò zhī. yòu qiǎn dū du wéi xiào kuān qǔ yù zhōu. shì yún bǎo shā qí dōng yáng zhōu cì shǐ nà chūn, yǐ zhōu lái jiàng.
三年正月，東魏寇龍門，屯軍蒲坂，造三道浮橋度河。又遣其將竇泰趣潼關， 高昂圍洛州。帝出軍廣陽，召諸將謂曰：「賊掎吾三面，又造橋，示欲必度，是欲 綴吾軍，使竇泰得西入耳。且歡起兵以來，泰每先驅，下多銳卒，屢勝而驕。今襲 之必克。克泰，則歡不戰而走矣。」諸將咸曰：「賊在近，舍而襲遠；若差跌，悔 何及也。」帝曰：「歡前再襲潼關，吾軍不過霸上。今者大來，謂吾但自守耳。又 狃於得志，有輕我之心。乘此擊之，何往不克。賊雖造橋，未能徑度，比五日中， 吾取泰必矣。」庚戌，帝還長安，聲言欲向隴右。辛亥，謁魏帝而潛軍至小關。竇 泰卒聞軍至，陳未成，帝擊之。盡俘其眾，斬泰，傳首長安。高昂聞之，焚輜重而 走。齊神武亦撤橋而退。帝乃還。六月，帝請罷行台，魏帝復申前命，授帝錄尚書 事，固讓乃止。八月丁丑，帝率李弼、獨孤信、梁御、趙貴、于謹、若干惠、怡峰、 劉亮、王德、侯莫陳崇、李遠、達奚武等十二將東伐，至潼關。帝乃誓於師曰： 「與爾有眾，奉天威，誅暴亂。惟爾眾士，整爾甲兵，戒爾戎事，無貪財以輕敵， 無暴人以作威。用命則有賞，不用命則有戮，爾眾士其勉之。」乃遣于謹先徇地至 盤豆，拔之。獲東魏將高叔禮，送於長安。戊子，至弘農，攻之，城潰。禽東魏陝 州刺史李徽伯，虜其戰士八千。守將高千走度河，命賀拔勝追禽之，並送長安。於 是宜陽、邵郡皆歸附。先是河南豪傑應東魏者，皆降。齊神武懼，率眾下蒲坂，將 自后土濟。遣其將高昂以三萬人出河南。是歲，關中飢，帝館穀於弘農五十餘日。 時軍士不滿萬人，聞神武將度，乃還。神武遂度河，逼華州。刺史王羆嚴守，乃涉 洛，軍於許原西。帝至渭南，征諸州兵，未會。將擊之，諸將以眾寡不敵，請且待 歡更西以觀之。帝曰：「歡若至咸陽，人情轉騷擾。今及其新至，可擊之。」即造 浮橋於渭，令軍士齎三日糧，輕騎度渭，輜重自渭南，夾渭而西。十月壬辰，至沙 苑。距齊軍六十餘里，神武引軍來會。癸巳，侯騎告齊軍至，帝召諸將謀。李弼曰： 「彼眾我寡，不可平地置陣。此東十里，有渭曲，可先據以待之。」遂進至渭，背 水東西為陣。李弼為右拒，趙貴為左拒。命將士皆偃戈於葭蘆中，聞鼓聲而起。日 晡，齊師至，望見軍少，競萃於左，軍亂不成列。兵將交，帝鳴鼓，士皆奮起。於 謹等六軍與之合戰，李弼等率鐵騎橫擊之。絕其軍為二，遂大破之，斬六千餘級， 臨陣降者二萬餘人。神武夜遁，追至河上，復大克。前後虜其卒七萬，留其甲兵二 萬，余悉縱歸。收其輜重兵甲，獻俘長安。李穆曰：「高歡膽破矣，逐之可獲。」 帝不聽，乃還軍渭南。時所征諸州兵始至。乃於戰所，准當時兵，人種樹一株，栽 柳七千根，以旌武功。魏帝進帝柱國大將軍，增邑並前五千戶。李弼等十二將，亦 進爵增邑。以左僕射、馮翊王元季海為行台，與開府獨孤信帥步騎二萬向洛陽。賀 拔勝、李弼度河圍蒲坂。蒲坂鎮將高子信開門納勝軍，東魏將薛崇禮棄城走，勝等 追獲之。帝進軍蒲坂，略定汾、絳。初，帝自弘農入關後，東魏將高昂圍弘農。聞 其軍敗，退守洛陽。獨孤信至新安，昂復走度河，遂入洛陽。自梁、陳已西，將吏 降者相屬。於是東魏將堯雄、趙育、是雲寶出潁川，欲復降地。帝遣儀同宇文貴、 梁遷等逆擊，大破之，趙育來降。東魏復遣任祥率河南兵與堯雄合，儀同怡峰與貴、 遷等復擊破之。又遣都督韋孝寬取豫州。是雲寶殺其東揚州刺史那椿，以州來降。

sì nián sān yuè, dì lǜ zhū jiāng rù cháo, lǐ bì hái huá zhōu. qī yuè, dōng wèi jiāng hóu jǐng děng wéi dú gū xìn yú luò yáng, qí shén wǔ jì zhī. dì fèng wèi dì zhì gǔ chéng, lín zhèn zhǎn dōng wèi jiāng mò duō lóu dài wén, xī lǔ qí zhòng, sòng hóng nóng. suì jìn jūn chán dōng. jǐng děng yè jiě wéi qù. jí dàn, dì lǜ qīng qí zhuī zhì hé shàng. jǐng děng běi jù hé qiáo, nán shǔ máng shān wèi zhèn, yǔ zhū jūn zhàn. dì mǎ zhōng liú shǐ, jīng yì, jūn zhōng rǎo luàn. dū du lǐ mù xià mǎ shòu dì, jūn fù zhèn. yú shì dà jié, zhǎn qí jiāng gāo áng lǐ měng sòng xiǎn děng, lǔ qí jiǎ shì yī wàn wǔ qiān rén, fù hé sǐ zhě wàn shù. shì rì, zhì zhèn jì dà, shǒu wěi xuán yuǎn, cóng dàn zhì wèi, zhàn shù shí hé, fēn wù sì sāi, mò néng xiāng zhī. dú gū xìn lǐ yuǎn jū yòu, zhào guì yí fēng jū zuǒ, zhàn bìng bù lì. yòu wèi zhī wèi dì jí dì suǒ zài, jiē qì qí zú xiān guī. kāi fǔ lǐ hǔ niàn xián děng wèi hòu jūn yù xìn děng tuì, jí yǔ jù hái. yóu shì bān shī, luò yáng yì shī shǒu. dà jūn zhì hóng nóng, shǒu jiāng jiē yǐ qì chéng xī zǒu. suǒ lǔ jiàng zú zài hóng nóng zhě, yīn xiāng yǔ bì mén jù shǒu. jìn gōng bá zhī, zhū qí kuí shǒu shù bǎi rén. dà jūn zhī dōng fá yě, guān zhōng liú shǒu bīng shǎo, ér qián hòu suǒ lǔ dōng wèi shì zú, jiē sàn zài bǎi xìng jiān, nǎi móu luàn. jí lǐ hǔ děng zhì zhǎng ān, jì wú suǒ chū. nǎi yǔ tài wèi wáng méng pú shè zhōu huì dá fǔ wèi tài zǐ chū cì wèi běi. guān zhōng dà zhèn kǒng, bǎi xìng xiāng piāo jié. yú shì shā yuàn suǒ fú jūn rén zhào qīng què yōng zhōu rén yú fú dé děng suì fǎn. qīng què jù zhǎng ān zǐ chéng, fú dé bǎo xián yáng yǔ tài shǒu mù róng sī dù gè shōu xiáng zú, yǐ jù hái shī. zhǎng ān chéng rén jiē xiāng shuài jù qīng què, měi rì jiē zhàn. wèi dì liú zhǐ wén xiāng, lìng dì tǎo zhī. zhǎng ān fù lǎo jiàn dì, qiě bēi qiě xǐ yuē: bù yì jīn rì, fù dé jiàn gōng. shì nǚ xián xiāng hè. huá zhōu cì shǐ yǔ wén dǎo xí xián yáng, zhǎn sī dù, qín fú dé, nán dù wèi, yǔ dì huì, gōng pò qīng què. tài fù liáng jǐng ruì xiān yǐ jí liú zhǎng ān, suì yǔ qīng què tōng móu. zhì shì yì fú zhū, guān zhōng nǎi dìng. wèi dì hái zhǎng ān, dì fù tún huá zhōu. shí èr yuè, shì yún bǎo xí luò yáng, dōng wèi jiāng wáng yuán guǐ qì chéng zǒu. dū du zhào gāng xí guǎng zhōu bá zhī. zì xiāng guǎng yǐ xī chéng zhèn fù xī shǔ.
四年三月，帝率諸將入朝，禮畢還華州。七月，東魏將侯景等圍獨孤信於洛陽， 齊神武繼之。帝奉魏帝至谷城，臨陣斬東魏將莫多婁貸文，悉虜其眾，送弘農。遂 進軍瀍東。景等夜解圍去。及旦，帝率輕騎追至河上。景等北據河橋，南屬芒山為 陣，與諸軍戰。帝馬中流矢，驚逸，軍中擾亂。都督李穆下馬授帝，軍復振。於是 大捷，斬其將高昂、李猛、宋顯等，虜其甲士一萬五千人，赴河死者萬數。是日， 置陣既大，首尾懸遠，從旦至未，戰數十合，氛霧四塞，莫能相知。獨孤信、李遠 居右，趙貴、怡峰居左，戰並不利。又未知魏帝及帝所在，皆棄其卒先歸。開府李 虎、念賢等為後軍；遇信等退，即與俱還。由是班師，洛陽亦失守。大軍至弘農， 守將皆已棄城西走。所虜降卒在弘農者，因相與閉門拒守。進攻拔之，誅其魁首數 百人。大軍之東伐也，關中留守兵少，而前後所虜東魏士卒，皆散在百姓間，乃謀 亂。及李虎等至長安，計無所出。乃與太尉王盟、僕射周惠達輔魏太子出次渭北。 關中大震恐，百姓相剽劫。於是沙苑所俘軍人趙青雀、雍州人於伏德等遂反。青雀 據長安子城，伏德保咸陽；與太守慕容思度各收降卒，以拒還師。長安城人皆相率 拒青雀，每日接戰。魏帝留止閿鄉，令帝討之。長安父老見帝，且悲且喜曰：「不 意今日，復得見公。」士女咸相賀。華州刺史宇文導襲咸陽，斬思度，禽伏德，南 度渭，與帝會，攻破青雀。太傅梁景睿先以疾留長安，遂與青雀通謀。至是亦伏誅， 關中乃定。魏帝還長安，帝復屯華州。十二月，是雲寶襲洛陽，東魏將王元軌棄城 走。都督趙剛襲廣州拔之。自襄、廣以西城鎮復西屬。

wǔ nián dōng, dà yuè yú huá yīn.
五年冬，大閱於華陰。

liù nián chūn, dōng wèi jiāng hóu jǐng chū sān yā, jiāng qīn jīng zhōu. dì qiǎn kāi fǔ lǐ bì dú gū xìn gè lǜ qí chū wǔ guān, jǐng nǎi hái. xià, rú rú dù hé zhì xià zhōu, dì zhào zhū jūn tún shā yuàn yǐ bèi zhī.
六年春，東魏將侯景出三鴉，將侵荊州。帝遣開府李弼、獨孤信各率騎出武關， 景乃還。夏，蠕蠕度河至夏州，帝召諸軍屯沙苑以備之。

qī nián shí yī yuè, dì zòu xíng shí èr tiáo zhì, kǒng bǎi guān bù miǎn yú zhí shì, yòu xià lìng shēn míng zhī.
七年十一月，帝奏行十二條制，恐百官不勉於職事，又下令申明之。

bā nián shí yuè, qí shén wǔ qīn fén jiàng, wéi yù bì. dì chū jūn pú bǎn, shén wǔ tuì dù fén zhuī zhī, suì dùn qù. shí èr yuè, wèi dì shòu yú huá yīn, dà xiǎng jiāng shì. dì shuài zhū jiāng, cháo yú xíng zài suǒ.
八年十月，齊神武侵汾、絳，圍玉壁。帝出軍蒲坂，神武退；度汾追之，遂遁 去。十二月，魏帝狩於華陰，大饗將士。帝帥諸將，朝於行在所。

jiǔ nián èr yuè, dōng wèi běi yù zhōu cì shǐ gāo shèn jǔ zhōu lái fù, dì shuài shī yíng zhī. sān yuè, qí shén wǔ jù máng shān zhèn, bù jìn zhě shù rì. dì liú zī zhòng yú chán qū, jūn shì xián méi, yè dēng máng shān, wèi míng jī zhī. shén wǔ dān qí wèi hè bá shèng suǒ zhú, jǐn miǎn. dì lǜ yòu jūn ruò gān huì, dà pò shén wǔ jūn, xī lǔ qí bù zú. zhào guì děng wǔ jiāng jūn jū zuǒ, zhàn bù lì. shén wǔ fù hé zhàn, dì yòu bù lì, yè yǐn hái. rù guān, tún wèi shàng. shén wǔ jìn zhì shǎn, kāi fǔ dá xī wǔ děng yù zhī, nǎi tuì. dì yǐ máng shān zhū jiāng shī lǜ, shàng biǎo zì biǎn, wèi dì bù xǔ. yú shì guǎng mù guān lǒng háo yòu, yǐ zēng jūn lǚ. shí yuè, dà yuè yú lì yáng, hái tún huá zhōu.
九年二月，東魏北豫州刺史高慎舉州來附，帝帥師迎之。三月，齊神武據芒山 陣，不進者數日。帝留輜重於瀍曲，軍士銜枚，夜登芒山，未明擊之。神武單騎為 賀拔勝所逐，僅免。帝率右軍若干惠，大破神武軍，悉虜其步卒。趙貴等五將軍居 左，戰不利。神武複合戰，帝又不利，夜引還。入關，屯渭上。神武進至陝，開府 達奚武等御之，乃退。帝以芒山諸將失律，上表自貶，魏帝不許。於是廣募關、隴 豪右，以增軍旅。十月，大閱於櫟陽，還屯華州。

shí nián wǔ yuè, dì cháo jīng shī. qī yuè, wèi dì yǐ dì qián hòu suǒ shàng èr shí sì tiáo jí shí èr tiáo xīn zhì, fāng wèi zhōng xìng yǒng shì mìng shàng shū sū chuò gèng sǔn yì zhī, zǒng wèi wǔ juǎn, bān yú tiān xià. yú shì sōu jiǎn xián cái wèi mù shǒu lìng, xí xīn zhì ér qiǎn yān. shù nián jiān, bǎi xìng biàn zhī. shí yuè, dà yuè yú bái shuǐ.
十年五月，帝朝京師。七月，魏帝以帝前後所上二十四條及十二條新制，方為 中興永式；命尚書蘇綽更損益之，總為五卷，班於天下。於是搜簡賢才為牧、守、 令，習新制而遣焉。數年間，百姓便之。十月，大閱於白水。

shí yī nián shí yuè, dà yuè yú bái shuǐ, suì xī shòu qí yáng.
十一年十月，大閱於白水，遂西狩岐陽。

shí èr nián chūn, liáng zhōu cì shǐ yǔ wén zhòng hé jù zhōu fǎn, guā zhōu rén zhāng bǎo hài cì shǐ chéng qìng yǐ yīng zhī, dì qiǎn kāi fǔ dú gū xìn tǎo zhī. dōng wèi jiāng hóu jǐng qīn xiāng zhōu, dì qiǎn kāi fǔ ruò gān huì yù zhī, zhì ráng, jǐng dùn qù. wǔ yuè, dú gū xìn píng liáng zhōu, qín zhòng hé, qiān qí bǎi xìng liù qiān yú jiā yú zhǎng ān. guā zhōu dū du líng hú yán qǐ yì zhū zhāng bǎo, guā zhōu píng. qī yuè, dì dà huì zhū jūn yú xián yáng.
十二年春，涼州刺史宇文仲和據州反，瓜州人張保害刺史成慶以應之，帝遣開 府獨孤信討之。東魏將侯景侵襄州，帝遣開府若干惠御之，至穰，景遁去。五月， 獨孤信平涼州，禽仲和，遷其百姓六千餘家於長安。瓜州都督令狐延起義誅張保， 瓜州平。七月，帝大會諸軍於咸陽。

shí sān nián zhēng yuè, dōng wèi hé nán dà xíng tái hóu jǐng jǔ hé nán liù zhōu lái fù, bèi wéi yú yǐng chuān. liù yuè, dì qiǎn kāi fǔ lǐ bì yuán zhī, dōng wèi jiāng hán guǐ děng dùn qù. jǐng suì xǐ zhèn yù zhōu. yú shì qiǎn kāi fǔ wáng sī zhèng jù yǐng chuān, bì yǐn jūn hái. qī yuè, hóu jǐng mì tú fù liáng, dì zhī qí móu, xī zhuī hái qián hòu suǒ pèi jǐng jiāng shì. jǐng jù, suì pàn. dōng, dì fèng wèi dì xī shòu xián yáng.
十三年正月，東魏河南大行台侯景舉河南六州來附，被圍於潁川。六月，帝遣 開府李弼援之，東魏將韓軌等遁去。景遂徙鎮豫州。於是遣開府王思政據潁川，弼 引軍還。七月，侯景密圖附梁，帝知其謀，悉追還前後所配景將士。景懼，遂叛。 冬，帝奉魏帝西狩咸陽。

shí sì nián chūn, wèi dì zhào fēng dì zhǎng zi jué wèi níng dōu jùn gōng. chū, dì yǐ píng yuán hào nà xiào zhuāng dì gōng, fēng níng dōu xiàn zi. zhì shì, gǎi yǐ wèi jùn, yǐ fēng jué, yòng zhāng qín wáng zhī shǐ yě. wǔ yuè, wèi dì jìn dì wèi tài shī. dì fèng wèi tài zǐ xún fǔ xī jìng, dēng lǒng, kè shí jì shì. suì zhì yuán zhōu, lì běi zhǎng chéng, dà shòu. dōng qù wǔ yuán, zhì pú zhōu, wén wèi dì bù yù ér hái. jí zhì, wèi dì jí yǐ yù, nǎi hái huá zhōu. shì suì, dōng wèi jiāng gāo yuè wéi wáng sī zhèng yú yǐng chuān.
十四年春，魏帝詔封帝長子覺為寧都郡公。初，帝以平元顥納孝莊帝功，封寧 都縣子。至是，改以為郡，以封覺，用彰勤王之始也。五月，魏帝進帝位太師。帝 奉魏太子巡撫西境，登隴，刻石紀事。遂至原州，歷北長城，大狩。東趣五原，至 蒲州，聞魏帝不豫而還。及至，魏帝疾已愈，乃還華州。是歲，東魏將高岳圍王思 政於潁川。

shí wǔ nián chūn, dì qiǎn dà jiāng jūn zhào guì shuài shī yuán wáng sī zhèng. gāo yuè yàn wěi shuǐ yǐ guàn chéng, yǐng chuān yǐ běi jiē wèi bēi zé, jiù bīng bù dé zhì. liù yuè, yǐng chuān xiàn. chū, hóu jǐng wéi jiàn yè, liáng sī zhōu cì shǐ liǔ zhòng lǐ fù tái chéng. liáng jìng líng jùn shǒu sūn hào yǐ jùn nèi fù, dì shǐ dà dū dū fú guì zhèn zhī. jí jiàn yè xiàn, zhòng lǐ hái sī zhōu, lái kòu. hào yǐ jùn pàn, dì dà nù. shí yī yuè, qiǎn kāi fǔ yáng zhōng gōng kè suí zhōu, jìn wéi zhòng lǐ zhǎng shǐ mǎ xiù yú ān lù.
十五年春，帝遣大將軍趙貴帥師援王思政。高岳堰洧水以灌城，潁川以北皆為 陂澤，救兵不得至。六月，潁川陷。初，侯景圍建鄴，梁司州刺史柳仲禮赴台城。 梁竟陵郡守孫皓以郡內附，帝使大都督苻貴鎮之。及建鄴陷，仲禮還司州，來寇。 皓以郡叛，帝大怒。十一月，遣開府楊忠攻克隨州，進圍仲禮長史馬岫於安陸。

shí liù nián zhēng yuè, zhòng lǐ lái yuán ān lù, yáng zhōng nì jī yú zhuàng tóu, dà pò zhī, qín zhòng lǐ. mǎ xiù yǐ chéng jiàng. sān yuè, wèi dì fēng dì dì èr zi zhèn wèi wǔ yì gōng. qī yuè, dì dōng fá, bài zhāng wǔ gōng dǎo wèi dà jiāng jūn, zǒng dū liú shǒu zhū jūn, tún jīng běi, zhèn guān zhōng. jiǔ yuè dīng sì, jūn chū zhǎng ān. lián yǔ, zì qiū jí dōng, zhū jūn mǎ lǘ duō sǐ. suì yú hóng nóng běi zào qiáo jì hé, zì pú bǎn hái. yú shì hé nán zì luò yáng, hé běi zì píng yáng yǐ dōng, suì rù qí.
十六年正月，仲禮來援安陸，楊忠逆擊於漴頭，大破之，禽仲禮。馬岫以城降。 三月，魏帝封帝第二子震為武邑公。七月，帝東伐，拜章武公導為大將軍，總督留 守諸軍，屯涇北，鎮關中。九月丁巳，軍出長安。連雨，自秋及冬，諸軍馬驢多死。 遂於弘農北造橋濟河，自蒲坂還。於是河南自洛陽，河北自平陽以東，遂入齊。

shí qī nián sān yuè, wèi wén dì bēng, huáng tài zǐ sì wèi, dì yǐ zhǒng zǎi zǒng bǎi kuí. shí yuè, dì qiǎn dà jiāng jūn wáng xióng chū zǐ wǔ, fá shàng jīn wèi xìng, dà jiāng jūn dá xī wǔ chū sàn guān, fá nán zhèng.
十七年三月，魏文帝崩，皇太子嗣位，帝以冢宰總百揆。十月，帝遣大將軍王 雄出子午，伐上津、魏興，大將軍達奚武出散關，伐南鄭。

fèi dì yuán nián chūn, wáng xióng píng shàng jīn wèi xìng, yǐ qí dì zhì dōng liáng zhōu. sì yuè, dá xī wǔ wéi nán zhèng. yuè yú, liáng zhōu cì shǐ yí fēng hóu xiāo xiū yǐ zhōu jiàng wǔ. bā yuè, dōng liáng zhōu bǎi xìng wéi zhōu chéng, dì fù qiǎn wáng xióng tǎo zhī.
廢帝元年春，王雄平上津、魏興，以其地置東梁州。四月，達奚武圍南鄭。月 余，梁州刺史宜豐侯蕭修以州降武。八月，東梁州百姓圍州城，帝復遣王雄討之。

èr nián zhēng yuè, wèi dì zhào dì wèi zuǒ chéng xiàng dà xíng tái dū du zhōng wài zhū jūn shì. èr yuè, dōng liáng zhōu píng, qiān qí háo shuài yú yōng zhōu. sān yuè, dì qiǎn dà jiāng jūn wèi ān gōng wèi chí jiǒng shuài shī fá liáng wǔ líng wáng xiāo jì yú shǔ. sì yuè, dì lēi ruì qí sān wàn, xī yú lǒng, dù jīn chéng hé, zhì gū zāng. tǔ gǔ hún zhèn jù, qiǎn shǐ xiàn qí fāng wù. qī yuè, dì zhì zì gū zāng. bā yuè, wèi chí jiǒng kè chéng dū, jiàn nán píng. shí yī yuè, shàng shū yuán liè móu luàn, fú zhū.
二年正月，魏帝詔帝為左丞相、大行台、都督中外諸軍事。二月，東梁州平， 遷其豪帥於雍州。三月，帝遣大將軍、魏安公尉遲迥帥師伐梁武陵王蕭紀於蜀。四 月，帝勒銳騎三萬，西逾隴，度金城河，至姑臧。吐谷渾震懼，遣使獻其方物。七 月，帝至自姑臧。八月，尉遲迥克成都，劍南平。十一月，尚書元烈謀亂，伏誅。

sān nián zhēng yuè, shǐ zuò jiǔ mìng zhī diǎn, yǐ xù nèi wài guān jué. yǐ dì yī pǐn wèi jiǔ mìng, dì jiǔ pǐn wèi yī mìng gǎi liú wài pǐn wèi jiǔ zhì, yì yǐ jiǔ wèi shàng. yòu gǎi zhì zhōu jùn xiàn, fán gǎi zhōu sì shí liù, zhì zhōu yī, gǎi jùn yī bǎi liù, gǎi xiàn sān bǎi sān shí. wèi dì yǒu yuàn yán, yú shì dì yǔ gōng qīng yì, fèi dì lì qí wáng kuò. shì wèi gōng dì.
三年正月，始作九命之典，以敘內外官爵。以第一品為九命，第九品為一命； 改流外品為九秩，亦以九為上。又改置州、郡、縣，凡改州四十六，置州一，改郡 一百六，改縣三百三十。魏帝有怨言，於是帝與公卿議，廢帝；立齊王廓。是為恭 帝。

gōng dì yuán nián sì yuè, dì dà xiǎng qún chén. wèi shǐ liǔ qiú zhí jiǎn shū gào yú cháo yuē: fèi dì, wén huáng dì zhī sì zi, nián qī suì, wén huáng dì tuō yú ān dìng gōng yuē: shì zi yě, cái yóu yú gōng bù cái yì yóu yú gōng, gōng yí miǎn zhī. gōng jì shòu zī zhòng jì, jū yuán fǔ zhī rèn, yòu nà nǚ wèi huáng hòu suì bù néng xùn huì yǒu chéng, zhì lìng fèi chù, fù wén huáng dì fù shǔ zhī yì, cǐ jiù fēi ān dìng gōng ér shuí? dì nǎi lìng tài cháng lú biàn zuò gào yù gōng qīng yuē: wū hū! wǒ qún hòu jì zhòng shì, wéi wén huáng dì yǐ qiǎng bǎo zhī sì tuō yú yǔ, xùn zhī huì zhī, shù jué yǒu chéng. ér yǔ wǎng néng fú biàn jué xīn, yōng jì hū fèi zhuì wǒ wén huáng dì zhī zhì. wū hū! zī jiù yǔ qí yān bì? yǔ shí zhī zhī, shěn ěr zhòng rén zhī xīn zāi. wéi yǔ zhī yán, qǐ wéi jīn hòu, jiāng kǒng lái shì, yǐ yǔ wèi kǒu shí. yǐ hài, wèi dì zhào fēng dì zi yōng wèi fǔ chéng gōng, xiàn wèi ān chéng gōng. qī yuè, xī shòu zhì yuán zhōu. liáng yuán dì qiǎn shǐ qǐng jù jiù tú yǐ dìng jiāng jiè yòu lián jié yú qí, yán cí bèi màn. dì yuē: gǔ rén yǒu yán, tiān zhī suǒ qì, shuí néng xìng zhī, qí xiāo yì zhī wèi hū. shí yuè rén xū, qiǎn zhù guó yú jǐn zhōng shān gōng hù yǔ dà jiāng jūn yáng zhōng wéi xiào kuān děng bù qí wǔ wàn tǎo zhī. shí yī yuè guǐ wèi, shī jì hàn, zhōng shān gōng hù yǔ yáng zhōng lǜ ruì qí xiān tún qí chéng xià. bǐng shēn, yú jǐn zhì jiāng líng, liè yíng wéi shǒu. xīn hài, kè qí chéng, qiāng liáng yuán dì, lǔ qí bǎi guān shì shù yǐ guī, méi wèi nú bì zhě shí yú wàn, miǎn zhě èr bǎi yú jiā. lì xiāo chá wèi liáng zhǔ, jū jiāng líng, wèi wèi fù yōng. wèi shì zhī chū, tǒng guó sān shí liù, dà xìng jiǔ shí jiǔ, hòu duō jué miè. zhì shì, yǐ zhū jiāng gōng gāo zhě wèi sān shí liù guó hòu cì zhě wèi jiǔ shí jiǔ xìng hòu suǒ tǒng jūn rén, yì gǎi cóng qí xìng.
恭帝元年四月，帝大饗群臣。魏史柳虬執簡書告於朝曰：「廢帝，文皇帝之嗣 子，年七歲，文皇帝托於安定公曰：『是子也，才由於公；不才亦由於公，公宜勉 之。』公既受茲重寄，居元輔之任，又納女為皇后；遂不能訓誨有成，致令廢黜， 負文皇帝付屬之意，此咎非安定公而誰？」帝乃令太常盧辯作誥喻公卿曰：「嗚呼！ 我群後暨眾士，維文皇帝以襁褓之嗣托於予，訓之誨之，庶厥有成。而予罔能弗變 厥心，庸暨乎廢墜我文皇帝之志。嗚呼！茲咎予其焉避？予實知之，矧爾眾人之心 哉。惟予之顏，豈惟今厚，將恐來世，以予為口實。」乙亥，魏帝詔封帝子邕為輔 城公，憲為安城公。七月，西狩至原州。梁元帝遣使請據舊圖以定疆界；又連結於 齊，言辭悖慢。帝曰：「古人有言，天之所棄，誰能興之，其蕭繹之謂乎。」十月 壬戌，遣柱國于謹、中山公護與大將軍楊忠、韋孝寬等步騎五萬討之。十一月癸未， 師濟漢，中山公護與楊忠率銳騎先屯其城下。丙申，于謹至江陵，列營圍守。辛亥， 克其城，戕梁元帝，虜其百官士庶以歸，沒為奴婢者十餘萬，免者二百餘家。立蕭 察為梁主，居江陵，為魏附庸。魏氏之初，統國三十六，大姓九十九，後多絕滅。 至是，以諸將功高者為三十六國後；次者為九十九姓後；所統軍人，亦改從其姓。

èr nián, liáng guǎng zhōu cì shǐ wáng lín kòu biān. shí yuè, dì qiǎn dà jiāng jūn dòu lú níng shuài shī tǎo zhī.
二年，梁廣州刺史王琳寇邊。十月，帝遣大將軍豆盧寧帥師討之。

sān nián zhēng yuè dīng chǒu, chū xíng zhōu lǐ, jiàn liù guān, wèi dì jìn dì wèi tài shī dà zhǒng zǎi. dì yǐ hàn wèi guān fán, sī gé qián bì. dà tǒng zhōng, nǎi lìng sū chuò lú biàn yī zhōu zhì gǎi chuàng qí shì, xún yì zhì liù qīng guān, rán wèi zhuàn cì wèi chéng, zhòng wù yóu guī tái gé. zhì shì shǐ bì, nǎi mìng xíng zhī. sì yuè, dì běi xún. qī yuè, dù běi hé. wèi dì fēng dì zi zhí wèi qín jùn gōng, zhāo wèi zhèng píng gōng. jiǔ yuè, dì bù yù, hái zhì yún yáng, mìng zhòng shān gōng hù shòu yí fǔ sì zǐ. shí yuè yǐ hài, dì hōng yú yún yáng gōng, hái zhǎng ān fā sàng, shí nián wǔ shí. shí èr yuè jiǎ shēn, zàng yú chéng líng, shì wén gōng. jí xiào mǐn dì shòu chán, zhuī zūn wèi wén wáng, miào yuē tài zǔ. wǔ chéng yuán nián, zhuī zūn wèi wén huáng dì.
三年正月丁丑，初行《周禮》，建六官，魏帝進帝位太師、大冢宰。帝以漢、 魏官繁，思革前弊。大統中，乃令蘇綽、盧辯依周制改創其事，尋亦置六卿官，然 為撰次未成，眾務猶歸台閣。至是始畢，乃命行之。四月，帝北巡。七月，度北河。 魏帝封帝子直為秦郡公，招為正平公。九月，帝不豫，還至雲陽，命中山公護受遺 輔嗣子。十月乙亥，帝薨於雲陽宮，還長安發喪，時年五十。十二月甲申，葬於成 陵，諡文公。及孝閔帝受禪，追尊為文王，廟曰太祖。武成元年，追尊為文皇帝。

dì zhī rén shàn rèn shǐ, cóng jiàn rú shùn liú. chóng shàng rú shù, míng dá zhèng shì, ēn xìn bèi wù. néng jià yù yīng háo, yī jiàn zhī zhě, xián sī yòng mìng. shā yuàn suǒ huò qiú fú, shì ér yòng zhī jí hé qiáo zhī yì, yǐ chōng zhàn shì, jiē dé qí sǐ lì. zhū jiāng chū zhēng, shòu yǐ fāng lüè, wú bù zhì shèng. xìng hǎo pǔ sù, bù shàng xū shì, héng yǐ fǎn fēng sú fù gǔ shǐ wèi xīn yún.
帝知人善任使，從諫如順流。崇尚儒術，明達政事，恩信被物。能駕馭英豪， 一見之者，咸思用命。沙苑所獲囚俘，釋而用之；及河橋之役，以充戰士，皆得其 死力。諸將出征，授以方略，無不制勝。性好樸素，不尚虛飾，恆以反風俗復古始 為心雲。

xiào mǐn huáng dì huì jué, zì tuó luó ní, wén dì dì sān zi yě. mǔ yuē yuán huáng hòu. dà tǒng bā nián, shēng yú tóng zhōu. qī suì fēng lüè yáng jùn gōng. shí shàn xiāng zhě shǐ yuán huá jiàn dì, tuì wèi suǒ qīn yuē: cǐ gōng zǐ yǒu zhì guì xiāng, dàn hèn bù shòu ěr.
孝閔皇帝諱覺，字陀羅尼，文帝第三子也。母曰元皇后。大統八年，生於同州。 七歲封略陽郡公。時善相者史元華見帝，退謂所親曰：「此公子有至貴相，但恨不 壽耳。」

wèi gōng dì sān nián sān yuè, mìng wèi ān dìng gōng shì zǐ. sì yuè, bài dà jiāng jūn. shí yuè yǐ hài, wén dì bēng. bǐng zi, shì zǐ sì wèi wèi tài shī dà zhǒng zǎi. shí èr yuè dīng hài, wèi dì zhào yǐ qí yáng dì fēng dì wèi zhōu gōng. gēng zǐ, zhào chán wèi yú dì yuē: yǔ wén huáng tiān zhī mìng bù yú cháng, wéi guī yú dé. gù yáo shòu shùn, shùn shòu yǔ, shí yí yě. tiān yàn wǒ wèi bāng, chuí biàn yǐ gào, wéi ěr wǎng fú zhī. yǔ suī bù míng, gǎn fú gōng tiān mìng, gé yǒu dé zāi. jīn zhǒng táng yú jiù diǎn, chán wèi yú zhōu, yōng bù gào ěr yān. shǐ dà zōng bó zhào guì chí jié fèng cè shū yuē: zī ěr zhōu gōng, dì wáng zhī wèi fú cháng, yǒu dé zhě shòu mìng, shí nǎi tiān dào. yǔ shì shí yōng, huāng qiú yú táng yú zhī yí zhǒng, yuē wǒ wèi dé zhī zhōng jiù yǐ. wǒ bāng xiǎo dà wǎng fú zhī, jīn qí kě kàng fú yú tiān dào ér bù guī yǒu dé yú. shí yòng xún móu, qiān yuē: gōng zhāo kǎo wén gōng, gé xūn dé yú tiān dì, pī jì qián lí. jì gōng, yòu gōng xuān chóng guāng. gù xuán xiàng zhēng jiàn yú shàng, ōu sòng bēn zǒu yú xià, tiān zhī lì shù, yòng shí zài yān, yǔ ān gǎn fú ruò. shì yǐ qīn zhī shèng diǎn, xùn wèi yú gōng. gōng qí xiǎng zī tiān mìng, bǎo yǒu wàn guó, kě bù shèn yú. wèi dì lín cháo, qiǎn hù bù zhōng dài fū jì běi gōng yuán dí zhì huáng dì xǐ shòu. dì gù cí, gōng qīng bǎi pì quàn jìn, tài shǐ chén xiáng ruì, nǎi cóng zhī. shì rì, wèi dì xùn wèi yú dà sī mǎ fǔ.
魏恭帝三年三月，命為安定公世子。四月，拜大將軍。十月乙亥，文帝崩。丙 子，世子嗣位為太師、大冢宰。十二月丁亥，魏帝詔以岐陽地封帝為周公。庚子， 詔禪位於帝曰：「予聞皇天之命不於常，惟歸於德。故堯授舜，舜授禹，時宜也。 天厭我魏邦，垂變以告，惟爾罔弗知。予雖不明，敢弗龔天命，格有德哉。今踵唐、 虞舊典，禪位於周，庸布告爾焉。」使大宗伯趙貴持節奉冊書曰：「咨爾周公，帝 王之位弗常，有德者受命，時乃天道。予式時庸，荒求於唐、虞之彝踵，曰我魏德 之終舊矣。我邦小大罔弗知，今其可亢怫於天道而不歸有德歟。時用詢謀，僉曰： 公昭考文公，格勛德於天地，丕濟黔黎。洎公，又躬宣重光。故玄象徵見於上，謳 訟奔走於下，天之歷數，用實在焉，予安敢弗若。是以欽祗聖典，遜位於公。公其 享茲天命，保有萬國，可不慎歟。」魏帝臨朝，遣戶部中大夫、濟北公元迪致皇帝 璽綬。帝固辭，公卿百辟勸進，太史陳祥瑞，乃從之。是日，魏帝遜位於大司馬府。

yuán nián chūn zhēng yuè, tiān wáng jí wèi, chái liáo gào tiān, cháo bǎi guān yú lù mén. zhuī zūn huáng kǎo wén gōng wèi wén wáng, huáng bǐ wèi wén hòu, dà shè. fēng wèi dì wèi sòng gōng. shì rì, huái lǐ xiàn chì què. bǎi guān zòu yì yuē: dì wáng zhī xìng, wǎng fú gēng zhèng shuò, míng shòu zhī yú tiān, gé rén shì tīng yě. dǎi yú ní fǔ, jī zhū yīn yáng, yún xíng xià zhī shí, hòu wáng suǒ bù yì. jīn wèi lì gào zhōng, zhōu shì shòu mìng yǐ mù chéng shuǐ, shí dāng xíng lù zhèng yòng xià shí, shì zūn shèng dào. wéi wén wáng dàn xuán qì zhī xiáng, yǒu hēi shuǐ zhī chèn, fú sè yí shàng wū. zhì yuē: kě. yǐ dà sī tú zhào jùn wáng lǐ bì wèi tài shī yǐ dà zōng bó nán yáng gōng zhào guì wèi tài fù dà zhǒng zǎi yǐ dà sī mǎ hé nèi gōng dú gū xìn wèi tài bǎo yǐ dà zōng bó zhōng shān gōng hù wèi dà sī mǎ yǐ dà jiāng jūn níng dōu gōng yù gāo yáng gōng dá xī wǔ wǔ yáng gōng dòu lú níng xiǎo sī guān yáng píng gōng lǐ yuǎn xiǎo sī mǎ bó líng gōng hè lán chán xiǎo zōng bó wèi ān gōng wèi jiǒng děng bìng wèi zhù guó. rén yín, sì yuán qiū. zhào yuē: yǔ běn zì shén nóng, qí yú èr qiū, yí zuò jué zhǔ. shǐ zǔ xiàn hóu, qǐ tǔ liáo hǎi, pèi nán běi jiāo wén kǎo dé fú wǔ yùn, shòu tiān míng mìng, zǔ yú míng táng, yǐ pèi shàng dì. guǐ mǎo, sì fāng qiū. jiǎ chén, suì jì tài shè. chū chú shì mén shuì. yǐ sì, xiǎng tài miào. dīng wèi, huì yú qián ān diàn, bān shǎng gè yǒu chà. wù shēn, zhào yǒu sī fēn mìng shǐ zhě, xún chá fēng sú, qiú rén dé shī, lǐ xì gāo nián, xù yú guān guǎ. xīn hài, sì nán jiāo. rén zǐ, lì wáng hòu yuán shì. xīn yǒu, xiǎng tài miào. guǐ hài, qīn gēng jí tián. èr yuè guǐ yǒu shuò, cháo rì yú dōng jiāo. wù yín, jì tài shè. dīng hài, zhù guó chǔ guó gōng zhào guì móu fǎn, fú zhū. tài bǎo dú gū xìn zuì miǎn. jiǎ wǔ, yǐ dà sī kōng liáng guó gōng hóu mò chén chóng wèi tài bǎo dà sī mǎ jìn guó gōng hù wèi dà zhǒng zǎi zhù guó bó líng gōng hè lán chán wèi dà sī mǎ gāo yáng gōng dá xī wǔ wèi dà sī kòu dà jiāng jūn huà zhèng gōng yǔ wén guì wèi zhù guó. sān yuè jǐ yǒu, wèi guó gōng dú gū xìn cì sǐ. guǐ hài, shěng liù fǔ shì yuán sān fēn zhī yī. xià sì yuè rén shēn, jiàng sǐ zuì yǐ xià qiú. rén wǔ, yè chéng líng. dīng hài, xiǎng tài miào. wǔ yuè jǐ yǒu, dì jiāng guān yú yú kūn míng chí, bó shì jiāng qǐng jiàn, nǎi zhǐ. qiū qī yuè rén yín, dì tīng sòng yú yòu qǐn, duō suǒ āi yòu. xīn hài, xiǎng tài miào. bā yuè wù chén, jì tài shè. xīn wèi, jiàng sǐ zuì yǐ xià qiú. jiǎ wǔ, zhào èr shí sì jūn jǔ xián liáng. jiǔ yuè gēng shēn, gǎi tài shǒu wèi jùn shǒu.
元年春正月，天王即位，柴燎告天，朝百官於路門。追尊皇考文公為文王，皇 妣為文後，大赦。封魏帝為宋公。是日，槐里獻赤雀。百官奏議曰：「帝王之興， 罔弗更正朔，明受之於天，革人視聽也。逮於尼甫，稽諸陰陽，雲行夏之時，後王 所不易。今魏歷告終，周室受命；以木承水，實當行錄；正用夏時，式遵聖道。惟 文王誕玄氣之祥，有黑水之讖，服色宜尚烏。制曰：「可。」以大司徒、趙郡王李 弼為太師；以大宗伯、南陽公趙貴為太傅、大冢宰；以大司馬、河內公獨孤信為太 保；以大宗伯、中山公護為大司馬；以大將軍寧都公毓、高陽公達奚武、武陽公豆 盧寧、小司冠陽平公李遠、小司馬博陵公賀蘭禪、小宗伯魏安公尉迥等並為柱國。 壬寅，祀圓丘。詔曰：「予本自神農，其於二丘，宜作厥主。始祖獻侯，啟土遼海， 配南北郊；文考德符五運，受天明命，祖於明堂，以配上帝。」癸卯，祀方丘。甲 辰，遂祭太社。初除市門稅。乙巳，享太廟。丁未，會於乾安殿，班賞各有差。戊 申，詔有司分命使者，巡察風俗，求人得失，禮餼高年，恤於鰥寡。辛亥，祀南郊。 壬子，立王后元氏。辛酉，享太廟。癸亥，親耕籍田。二月癸酉朔，朝日於東郊。 戊寅，祭太社。丁亥，柱國、楚國公趙貴謀反，伏誅。太保獨孤信罪免。甲午，以 大司空、梁國公侯莫陳崇為太保；大司馬、晉國公護為大冢宰；柱國、博陵公賀蘭 禪為大司馬；高陽公達奚武為大司寇；大將軍、化政公宇文貴為柱國。三月己酉， 衛國公獨孤信賜死。癸亥，省六府士員三分之一。夏四月壬申，降死罪已下囚。壬 午，謁成陵。丁亥，享太廟。五月己酉，帝將觀漁於昆明池，博士姜頃諫，乃止。 秋七月壬寅，帝聽訟於右寢，多所哀宥。辛亥，享太廟。八月戊辰，祭太社。辛未， 降死罪已下囚。甲午，詔二十四軍舉賢良。九月庚申，改太守為郡守。

dì xìng gāng guǒ, jì jìn gōng hù zhī zhuān. sī huì lǐ zhí jūn sī mǎ sūn héng yǐ xiān cháo zuǒ mìng, rù shì zuǒ yòu, yì jí hù quán zhòng, nǎi yǔ gōng bó yǐ fèng hè bá tí děng qián qǐng dì zhū hù, dì xǔ zhī. yòu yǐn gōng bó zhāng xiān luò. xiān luò yǐ bái hù, hù nǎi chū zhí wèi liáng zhōu cì shǐ, héng wèi tóng zhōu cì shǐ. fèng děng gèng zòu dì, jiāng zhào qún chén rù, yīn cǐ zhū hù. xiān luò yòu bái zhī. shí xiǎo sī mǎ wèi gāng zǒng tǒng sù wèi bīng. hù nǎi zhào gāng rù diàn zhōng, zhà hū fèng děng lùn shì, yǐ cì zhí sòng hù dì, bìng zhū zhī. gāng nǎi bà jìn bīng, dì wú zuǒ yòu, dú zài nèi diàn, lìng gōng rén zhí bīng zì shǒu. hù qiǎn dà sī mǎ hè lán xiáng bī dì xùn wèi, biǎn wèi lüè yáng gōng, suì yōu yú jiù dǐ. yuè yú rì, yǐ shì bēng, shí nián shí liù. zhí héng děng yì yù hài. jí wǔ dì zhū hù hòu, nǎi zhào yuē: gù lüè yáng gōng zhì dé chún cuì, tiān zī xiù jié. shǔ wèi zhà gào zhōng, bǎo mìng jiāng gǎi, ōu gē yǔn jí, lì shù yōu guī. shàng xié cāng líng zhī qìng, xià zhāo hòu zhī zhī xī. ér huò shēng zhǒu yè, xìn qǐ xiāo qiáng bái wǔ shì cān, cāng yīng jí diàn yōu rǔ shén qì, shì kù chéng yú yuān jié shēng líng, dú liú yǔ xiàn. jīn hé hǎi dēng qīng, fēn lì xiāo dàng zhuī zūn zhī lǐ, yí chóng huī hào. qiǎn tài shī shǔ guó gōng jiǒng yú nán jiāo, shàng shì yuē xiào mǐn huáng dì, líng yuē jìng líng.
帝性剛果，忌晉公護之專。司會李植、軍司馬孫恆以先朝佐命，入侍左右，亦 疾護權重，乃與宮伯乙鳳、賀拔提等潛請帝誅護，帝許之。又引宮伯張先洛。先洛 以白護，護乃出植為梁州刺史，恆為潼州刺史。鳳等更奏帝，將召群臣入，因此誅 護。先洛又白之。時小司馬尉綱總統宿衛兵。護乃召綱入殿中，詐呼鳳等論事，以 次執送護弟，並誅之。綱乃罷禁兵，帝無左右，獨在內殿，令宮人執兵自守。護遣 大司馬賀蘭祥逼帝遜位，貶為略陽公，遂幽於舊邸。月余日，以弒崩，時年十六。 植、恆等亦遇害。及武帝誅護後，乃詔曰：「故略陽公至德純粹，天姿秀傑。屬魏 詐告終，寶命將改，謳歌允集，歷數攸歸。上協蒼靈之慶，下昭後祗之錫。而禍生 肘腋，釁起蕭牆；白武噬驂，蒼鷹集殿；幽辱神器，弒酷乘輿；冤結生靈，毒流宇 縣。今河海登清，氛沴消盪；追尊之禮，宜崇徽號。」遣太師、蜀國公迥於南郊， 上諡曰孝閔皇帝，陵曰靜陵。

shì zōng míng huáng dì huì yù, xiǎo míng tǒng wàn tū. wén huáng dì zhī zhǎng zi yě. mǔ yuē yáo fū rén. yǒng xī sān nián, wén dì lín xià zhōu, shēng yú tǒng wàn chéng, yīn yǐ míng yān. dà tǒng shí sì nián, fēng níng dōu jùn gōng. wèi gōng dì sān nián, lèi qiān dà jiāng jūn, zhèn lǒng yòu. xiào mǐn jiàn zuò, jìn wèi zhù guó, zhuǎn qí zhōu cì shǐ, yǒu měi zhèng. jí xiào mǐn fèi, jìn gōng hù qiǎn yíng dì yú qí zhōu. jiǔ yuè guǐ hài, zhì jīng shī, zhǐ yú jiù dǐ. qún chén shàng biǎo quàn jìn, bèi fǎ jià fèng yíng, dì gù ràng, qún chén gù qǐng, nǎi xǔ zhī.
世宗明皇帝諱毓，小名統萬突。文皇帝之長子也。母曰姚夫人。永熙三年，文 帝臨夏州，生於統萬城，因以名焉。大統十四年，封寧都郡公。魏恭帝三年，累遷 大將軍，鎮隴右。孝閔踐阼，進位柱國，轉岐州刺史，有美政。及孝閔廢，晉公護 遣迎帝於岐州。九月癸亥，至京師，止於舊邸。群臣上表勸進，備法駕奉迎，帝固 讓，群臣固請，乃許之。

yuán nián qiū jiǔ yuè, tiān wáng jí wèi, dà shè. yǐ chǒu, cháo jùn chén yú yán shòu diàn. dōng shí yuè guǐ yǒu, tài shī zhào guó gōng lǐ bì hōng. jǐ mǎo, yǐ dà jiāng jūn chāng píng gōng wèi gāng wèi zhù guó. yǐ yǒu, sì yuán qiū. bǐng xū, sì fāng qiū. jiǎ wǔ, jì tài shè. yáng píng gōng lǐ yuǎn cì sǐ. xīn wèi, liáng jìng dì xùn wèi yú chén. shí yī yuè gēng zǐ, xiǎng tài miào. dīng wèi, sì yuán qiū. shí èr yuè gēng wǔ, yè chéng líng. gēng chén, yǐ dà jiāng jūn fǔ chéng gōng yōng wèi zhù guó. wù zi, shè zhǎng ān jiàn qiú. jiǎ wǔ, zhào yuán shì zǐ nǚ zì zuò zhào guì děng shì yǐ lái, suǒ yǒu méi rù wèi guān kǒu zhě, xī miǎn zhī.
元年秋九月，天王即位，大赦。乙丑，朝郡臣於延壽殿。冬十月癸酉，太師、 趙國公李弼薨。己卯，以大將軍、昌平公尉綱為柱國。乙酉，祀圓丘。丙戌，祀方 丘。甲午，祭太社。陽平公李遠賜死。辛未，梁敬帝遜位於陳。十一月庚子，享太 廟。丁未，祀圓丘。十二月庚午，謁成陵。庚辰，以大將軍、輔城公邕為柱國。戊 子，赦長安見囚。甲午，詔元氏子女自坐趙貴等事以來，所有沒入為官口者，悉免 之。

èr nián chūn zhēng yuè yǐ wèi, yǐ dà zhǒng zǎi jìn gōng hù wèi tài shī. xīn hài, qīn gēng jí tián. guǐ chǒu, lì wáng hòu dú gū shì. dīng sì, yú yōng zhōu zhì shí èr jùn. sān yuè jiǎ wǔ, běi yù zhōu cì shǐ sī mǎ xiāo nán jǔ zhōu lái fù. gǎi yōng zhōu cì shǐ wèi mù, jīng zhào jùn shǒu wèi yǐn. gēng shēn, zhào sān shí liù guó jiǔ shí jiǔ xìng, zì wèi nán xǐ, jiē chēng hé nán rén jīn zhōu shì jì dōu guān zhōng, yí gǎi chēng jīng zhào rén. xià sì yuè jǐ sì, yǐ tài shī jìn gōng hù wèi yōng zhōu mù. xīn wèi, jiàng sǐ zuì qiú yī děng, wǔ suì xíng yǐ xià jiē yuán zhī. jiǎ xū, tiān wáng hòu dú gū shì bēng. jiǎ shēn, zàng jìng hòu. wǔ yuè yǐ wèi, yǐ dà sī kōng liáng guó gōng hóu mò chén chóng wèi dà zōng bó. liù yuè guǐ hài, yè dā guó qiǎn shǐ cháo gòng. jǐ sì, bǎn shòu gāo nián cì shǐ shǒu lìng, xù guān guǎ gū dú gè yǒu chà. fēn zhǎng ān wèi wàn nián xiàn, bìng jū jīng chéng. rén shēn, qiǎn shǐ fēn háng zhōu jùn, lǐ qiú tú, chá fēng sú, yǎn hái mái zì. qiū qī yuè, shùn yáng xiàn sān zú wū. bā yuè jiǎ zi, qún chén shàng biǎo chēng qìng. yú shì dà shè, wén wǔ pǔ jìn jí. jiǔ yuè xīn mǎo, yǐ dà jiāng jūn yáng zhōng wáng xióng bìng wèi zhù guó. jiǎ chén, fēng shǎo shī yuán luó wèi hán guó gōng, yǐ shào wèi hòu. dīng wèi, xíng xìng tóng zhōu gù zhái, fù shī. dōng shí yuè xīn yǒu, tū jué qiǎn shǐ cháo gòng. guǐ hài, tài miào chéng. yǐ hài, yǐ gōng chén láng yá zhēn xiàn gōng hè bá shèng děng shí sān rén pèi xiǎng wén dì miào tíng. rén wǔ, dà shè.
二年春正月乙未，以大冢宰、晉公護為太師。辛亥，親耕籍田。癸丑，立王后 獨孤氏。丁巳，於雍州置十二郡。三月甲午，北豫州刺史司馬消難舉州來附。改雍 州刺史為牧，京兆郡守為尹。庚申，詔三十六國、九十九姓，自魏南徙，皆稱河南 人；今周室既都關中，宜改稱京兆人。夏四月己巳，以太師、晉公護為雍州牧。辛 未，降死罪囚一等，五歲刑已下皆原之。甲戌，天王后獨孤氏崩。甲申，葬敬後。 五月乙未，以大司空、梁國公侯莫陳崇為大宗伯。六月癸亥，嚈噠國遣使朝貢。己 巳，板授高年刺史、守、令，恤鰥寡孤獨各有差。分長安為萬年縣，並居京城。壬 申，遣使分行州郡，理囚徒，察風俗，掩骸埋胔。秋七月，順陽獻三足烏。八月甲 子，群臣上表稱慶。於是大赦，文武普進級。九月辛卯，以大將軍楊忠、王雄並為 柱國。甲辰，封少師元羅為韓國公，以紹魏後。丁未，行幸同州故宅，賦詩。冬十 月辛酉，突厥遣使朝貢。癸亥，太廟成。乙亥，以功臣琅邪貞獻公賀拔勝等十三人 配享文帝廟庭。壬午，大赦。

wǔ chéng yuán nián chūn zhēng yuè jǐ yǒu, tài shī jìn gōng hù shàng biǎo guī zhèng. dì shǐ qīn wàn jī, jūn lǚ yóu zǒng yú hù. chū gǎi dū du zhū zhōu jūn shì wèi zǒng guǎn. sān yuè guǐ sì, chén liù jūn, dì qīn huàn jiǎ zhòu, yíng tài bái yú dōng fāng. tǔ gǔ hún kòu biān. gēng xū, qiǎn dà sī mǎ bó líng gōng hè lán xiáng lǜ zhòng tǎo zhī. xià wǔ yuè wù zǐ, zhào yǒu sī zào zhōu lì. jǐ hài, tīng sòng yú zhèng wǔ diàn. xīn hài, yǐ dà zōng bó liáng guó gōng hóu mò chén chóng wèi dà sī tú dà sī kòu gāo yáng gōng dá xī wǔ wèi dà zōng bó wǔ yáng gōng dòu lú níng wèi dà sī kòu zhù guó fǔ chéng gōng yōng wèi dà sī kōng. yǐ mǎo, zhào yuē: bǐ lǚ yǒu jiū fā guān sī shè qián shì zhě, yǒu sī zì jīn wù tuī jiū. wéi kù jì cāng lǐn, yǔ hǎi nèi suǒ gòng. hàn dì yǒu yún: zhèn wèi tiān xià shǒu cái ěr. ruò yǒu qīn dào gōng jiā cái chù qián sù zhě, wèi cháo zhī shì, nián yuè jì yuǎn, yī bù xū wèn zì zhōu yǒu tiān xià yǐ lái, suī jīng shè yòu, shì jī kě zhī zhě, yǒu sī yí jí tuī qióng. dé shí zhī rì, miǎn qí zuì, zhēng bèi rú fǎ. hè lán xiáng gōng bá táo yáng hóng hé èr chéng, tǔ gǔ hún dùn zǒu. rùn yuè, gāo chāng qiǎn shǐ cháo gòng. liù yuè wù zǐ, dà yǔ lín. zhào gōng qīng dài fū shì yuán jí mù shǒu lí shù děng, lìng gè shàng fēng shì, dǎng yán jí jiàn, wú yǒu suǒ huì. qí zāo shuǐ zhě, yǒu sī kě shí xún jiǎn, tiáo liè yǐ wén. gēng zǐ, zhào yuē: yǐng chuān cóng wǒ, shì yuē yuán xūn wú wàng fù chéng, shí qǐ wáng yè. wén kǎo shǔ tiān dì cǎo mèi, zào huà quán yú, zhěng bǐ liú wáng, kuāng zī tuí yùn. lài yīng xián jǐn lì, wén wǔ tóng xīn, yì zàn dà gōng, kè lóng dì yè. ér bèi jiān zhí ruì, zhì fēng mù yǔ, yǒng yán chóu xī, liáng yòng wǔ rán. ruò gōng chéng míng suì, jiàn guó gē fú, yǔ wéi xiū yě. qí yǒu zhì sǐ wáng shì, qī zǐ wú guī zhě, zhèn shén shāng zhī. fán cóng xiān wáng xiàng xià zhōu, fā xià zhōu cóng lái, jiàn zài jí hōng wáng zhě, bìng liàng cì qián bó, chēng zhèn yì yān. shì yuè, chén wǔ dì cú. qiū bā yuè jǐ hài, gǎi tiān wáng chēng huáng dì, zhuī zūn wén wáng wèi wén huáng dì. dà shè, gǎi yuán. guǐ chǒu, zēng yù zhèng sì rén, wèi shàng dài fū. dōng shí yuè, qí wén xuān dì cú.
武成元年春正月己酉，太師、晉公護上表歸政。帝始親萬機，軍旅猶總於護。 初改都督諸州軍事為總管。三月癸巳，陳六軍，帝親擐甲冑，迎太白於東方。吐谷 渾寇邊。庚戌，遣大司馬、博陵公賀蘭祥率眾討之。夏五月戊子，詔有司造周曆。 己亥，聽訟於正武殿。辛亥，以大宗伯、梁國公侯莫陳崇為大司徒；大司寇、高陽 公達奚武為大宗伯；武陽公豆盧寧為大司寇；柱國、輔城公邕為大司空。乙卯，詔 曰：「比屢有糾發官司赦前事者，有司自今勿推究。唯庫既倉廩，與海內所共。漢 帝有云：『朕為天下守財耳。』若有侵盜公家財畜錢粟者，魏朝之事，年月既遠， 一不須問；自周有天下以來，雖經赦宥，事跡可知者，有司宜即推窮。得實之日， 免其罪，征備如法。」賀蘭祥攻拔洮陽、洪和二城，吐谷渾遁走。閏月，高昌遣使 朝貢。六月戊子，大雨霖。詔公卿大夫士爰及牧守黎庶等，令各上封事，讜言極諫， 無有所諱。其遭水者，有司可時巡檢，條列以聞。庚子，詔曰：「潁川從我，是曰 元勛；無忘父城，實起王業。文考屬天地草昧，造化權輿，拯彼流亡，匡茲頹運。 賴英賢盡力，文武同心，翼贊大功，克隆帝業。而被堅執銳，櫛風沐雨，永言疇昔， 良用憮然。若功成名遂，建國割符，予唯休也。其有致死王事，妻子無歸者，朕甚 傷之。凡從先王向夏州，發夏州從來，見在及薨亡者，並量賜錢帛，稱朕意焉。」 是月，陳武帝殂。秋八月己亥，改天王稱皇帝，追尊文王為文皇帝。大赦，改元。 癸丑，增御正四人，位上大夫。冬十月，齊文宣帝殂。

èr nián chūn zhēng yuè guǐ chǒu shuò, dà huì qún chén yú zǐ jí diàn, shǐ yòng bǎi xì. sān yuè xīn yǒu, zhòng yáng gé chéng, huì qún chén gōng hóu liè jiāng qīng dài fū jí tū jué shǐ yú fāng lín yuán, cì qián bó gè yǒu chà. xià sì yuè, dì yīn shí táng zhuī yù dú, gēng zǐ, dà jiàn. zhào yuē:
二年春正月癸丑朔，大會群臣於紫極殿，始用百戲。三月辛酉，重陽閣成，會 群臣公侯列將卿大夫及突厥使於芳林園，賜錢帛各有差。夏四月，帝因食糖追遇 毒，庚子，大漸。詔曰：

rén shēng tiān dì zhī jiān, bǐng wǔ cháng zhī qì tiān dì yǒu qióng yǐ, wǔ cháng yǒu tuī yí, rén ān dé zhǎng zài. shì yǐ yǒu shēng yǒu sǐ zhě, wù lǐ zhī bì rán. chù bì rán zhī lǐ, xiū duǎn zhī jiān, hé zú duō hèn. zhèn suī bù dé, xìng hǎo diǎn fén, pī lǎn shèng xián yú lùn, wèi cháng bù yǐ cǐ zì xiǎo. jīn nǎi mìng yě, fū fù hé yán! zhū gōng jí zài cháo qīng dài fū shì jūn zhōng dà xiǎo dū jiāng jūn rén děng, bìng lì xūn xiào, jī yǒu nián zài fǔ yì tài zǔ, chéng wǒ zhōu jiā, lìng zhèn zuǎn chéng dà yè, chù wàn chéng zhī shàng. cǐ shàng bù fù tài zǔ, xià bù fù zhèn gōng. zhèn dé qǐ shǒu qǐ zú, cóng xiān dì yú dì xià, shí wú hèn yú xīn yǐ. suǒ kě hèn zhě, zhèn xiǎng dà wèi, kě wèi sì nián yǐ, bù néng shǐ zhèng huà xiū lǐ, lí shù fēng zú jiǔ zhōu wèi yī, èr fāng yóu gěng, gù cǐ hèn hèn, mù yòng bù míng. wéi jì rén xiōng zhǒng zǎi, jì zhèn xiān zhèng xiān fù gōng qīng dà chén děng, xié hé wèi xīn, miǎn lì xiāng quàn, wù wàng tài zǔ yí zhì, tí qiè hòu rén. zhèn suī méi jiǔ quán, xíng hái bù xiǔ. jīn dà wèi xū kuàng, shè jì wú zhǔ zhèn ér yòu shǎo, wèi kān dāng guó. lǔ guó gōng yōng, zhèn zhī jiè dì, kuān rén dà dù, hǎi nèi gòng wén, néng hóng wǒ zhōu jiā, bì cǐ zi yě. fū rén guì yǒu shǐ zhōng, gōng děng shì tài zǔ, fǔ zhèn gōng, kě wèi yǒu shǐ yǐ. ruò kè niàn zhèng dào, gù qí jiān nán, fǔ yōng yǐ zhǔ tiān xià zhě, kě wèi yǒu zhōng yǐ. āi sǐ shì shēng, rén chén dà jié, gōng děng kě sī niàn cǐ yán, lìng wàn dài chēng tàn. zhèn bǐng shēng jiǎn sù, fēi néng lì xíng fěi bó. měi qǐn dà bù zhī bèi, fú dà bó zhī yī, fán shì qì yòng, jiē wú diāo kè. shēn zhōng zhī rì, qǐ róng wéi qì cǐ hǎo. sàng shì suǒ xū, wù cóng jiǎn yuē, liǎn yǐ shí fú, wù shǐ yǒu jīn yù zhī shì. ruò yǐ lǐ bù kě què, jiē lìng yòng wǎ. xiǎo liǎn qì, qī rì kū. wén wǔ bǎi guān, gè quán pì má jū, yǐ sù fú cóng shì. zàng rì, xuǎn zé bù máo zhī dì, yīn shì wèi fén, wù fēng wù shù. qiě hòu zàng shāng shēng, shèng rén suǒ jiè. jì fú yīng shèng rén zhī jiào, ān gǎn wéi zhī. fán bǎi guān sī, wù yì zhèn yì. sì fāng zhōu zhèn shǐ dào, gè lìng sān rì kū. kū qì, quán pì xiōng fú, hái yǐ sù fú cóng shì, dài dà lì chú. fēi yǒu hū zhào, gè àn bù zì shǒu, bù dé zhé bēn fù què tíng. lǐ yǒu tōng sāi suí shí zhī yì, zàng qì, nèi wài xī chú fú cóng jí. sān nián zhī nèi, wù jìn hūn qǔ, yī lìng rú píng cháng yě. shí shì yīn wěi, bìng kùn xīn luàn, zhǐ néng jí cǐ. rú shì yǒu bù jǐn, zhǔn cǐ yǐ lèi wèi duàn. sǐ ér kě rěn, gǔ rén yǒu zhī, zhèn jīn rěn sǐ, jǐn cǐ huái bào.
人生天地之間，稟五常之氣；天地有窮已，五常有推移，人安得長在。是以有 生有死者，物理之必然。處必然之理，修短之間，何足多恨。朕雖不德，性好典墳， 披覽聖賢餘論，未嘗不以此自曉。今乃命也，夫復何言！諸公及在朝卿大夫士、軍 中大小督將軍人等，並立勛效，積有年載；輔翼太祖，成我周家，令朕纘承大業， 處萬乘之上。此上不負太祖，下不負朕躬。朕得啟手啟足，從先帝於地下，實無恨 於心矣。所可恨者，朕享大位，可謂四年矣，不能使政化修理，黎庶豐足；九州未 一，二方猶梗，顧此恨恨，目用不瞑。唯冀仁兄冢宰，洎朕先正先父公卿大臣等， 協和為心，勉力相勸，勿忘太祖遺志，提挈後人。朕雖沒九泉，形骸不朽。今大位 虛曠，社稷無主；朕兒幼少，未堪當國。魯國公邕，朕之介弟，寬仁大度，海內共 聞，能弘我周家，必此子也。夫人貴有始終，公等事太祖，輔朕躬，可謂有始矣。 若克念政道，顧其艱難，輔邕以主天下者，可謂有終矣。哀死事生，人臣大節，公 等可思念此言，令萬代稱嘆。朕稟生儉素，非能力行菲薄。每寢大布之被，服大帛 之衣，凡是器用，皆無雕刻。身終之日，豈容違棄此好。喪事所須，務從儉約，斂 以時服，勿使有金玉之飾。若以禮不可闕，皆令用瓦。小斂訖，七日哭。文武百官， 各權辟麻苴，以素服從事。葬日，選擇不毛之地，因勢為墳，勿封勿樹。且厚葬傷 生，聖人所誡。既服膺聖人之教，安敢違之。凡百官司，勿異朕意。四方州鎮使到， 各令三日哭。哭訖，權辟凶服，還以素服從事，待大例除。非有呼召，各按部自守， 不得輒奔赴闕庭。禮有通塞隨時之義，葬訖，內外悉除服從吉。三年之內，勿禁婚 娶，一令如平常也。時事殷猥，病困心亂，止能及此。如事有不盡，准此以類為斷。 死而可忍，古人有之，朕今忍死，盡此懷抱。

qí zhào jí dì kǒu shòu yě. xīn chǒu, dì bēng yú yán shòu diàn, shí nián èr shí qī. shì yuē míng huáng dì, miào hào shì zōng. wǔ yuè xīn wèi, zàng yú zhāo líng.
其詔即帝口授也。辛丑，帝崩於延壽殿，時年二十七。諡曰明皇帝，廟號世宗。 五月辛未，葬於昭陵。

dì kuān míng rén hòu, dūn mù jiǔ zú, yǒu jūn rén zhī liàng. yòu ér hǎo xué, bó lǎn qún shū. shàn shǔ wén, cí cǎi wēn lì. jí jí wèi, jí gōng qīng yǐ xià yǒu wén xué zhě bā shí yú rén, yú lín zhǐ diàn kān xiào jīng shǐ. yòu jùn cǎi zhòng shū, zì yì nóng yǐ lái, qì yú wèi mò, xù wèi shì pǔ fán bǎi juǎn. suǒ zhe wén zhāng shí juǎn.
帝寬明仁厚，敦睦九族，有君人之量。幼而好學，博覽群書。善屬文，詞彩溫 麗。及即位，集公卿已下有文學者八十餘人，於麟趾殿刊校經史。又捃采眾書，自 義、農已來，訖於魏末，敘為《世譜》凡百卷。所著文章十卷。

lùn yuē: xī zhě shuǐ yùn jiāng zhōng, qún xiōng fàng mìng. huò quán wēi zhèn zhǔ, huò xìn nì tāo tiān. xián wèi dà bǎo kě yǐ lì zhì, shén qì kě yǐ qiú dé, ér zú zhū yí jì jí, wáng bù xuán zhǒng. shì zhī tiān mìng yǒu dǐ, yōng kě tāo hū. zhōu wén yuán zì qián yuè, zhòng wú yī xuán, qū chí róng mǎ zhī jì, niè zú háng wǔ zhī jiān. shí shǔ yǔ néng, yùn yīng qǐ shèng, jiū jí yì yǒng, jiū hé tóng méng. yī jǔ ér tiǎn chóu chóu, zài jià ér kuāng dì shì. yú shì nèi xún wéi wò, wài zhàng cái xióng tuī zhì chéng yǐ dài rén, hóng dà shùn yǐ xùn wù. gāo shì jí jiǎ bīng zhī zhòng, shì róng mǎ zhī qiáng, lǚ rù jìn jī, zhì tú tūn shì. jí yīng móu diàn fā, shén pèi fēng chí. hóng nóng jiàn chéng pú zhī xūn, shā yuàn yǒu kūn yáng zhī jié qǔ wēi dìng bà, yǐ ruò wèi qiáng. shào yuán zōng zhī shuāi xù, chuàng lóng zhōu zhī jǐng mìng. nán qīng jiāng hàn, xī jǔ bā shǔ, běi kòng shā mò, dōng jù yī chán. nǎi bìn luò wèi jìn, xiàn zhāng gǔ xī xiū liù guān zhī fèi diǎn, chéng yī dài zhī hóng guī. dé xíng bìng yòng, xūn xián jiān xù. yuǎn ān ěr yuè, sú fù rén hé. yì zhào zhī wàng yǒu guī, yī ràng zhī qī yǔn jí. gōng yè ruò cǐ, rén chén yǐ zhōng, shèng yǐ zāi. fēi qiú xióng lüè guān shí, yīng zī bù shì tiān yǔ shén shòu, wěi wǔ jīng wén zhě, shú néng yǔ yú cǐ hū. xī hàn xiàn méng chén, cáo gōng chéng jiā fǔ zhī yè jìn ān bō dàng, sòng wǔ jiàn kuāng hé zhī xūn. xiào dé lùn gōng, chuò yǒu yú yù. zhì yú zhǔ gōng zhì shèng, hé chéng nú lù rú rú guī mìng, jǐn zhǒng zhū yí. suī shì chū yú quán dào, ér yòng guāi yú dé jiào, sī wèi guò yǐ. xiào mǐn chéng jì ān zhī yè, yīng lè tuī zhī yùn míng huáng chù dài dǐ zhī zūn, zuǎn dà zōng zhī xù. shǐ zé quán chén zhuān mìng, zhōng nǎi zhèng chū sī mén jù huái máng cì zhī yí, yòng zhì yōu shì zhī huò, xī zāi.
論曰：昔者水運將終，群凶放命。或權威震主，或釁逆滔天。咸謂大寶可以力 致，神器可以求得，而卒誅夷繼及，亡不旋踵。是知天命有底，庸可慆乎。周文爰 自潛躍，眾無一旋，驅馳戎馬之際，躡足行伍之間。時屬與能，運膺啟聖，鳩集義 勇，糾合同盟。一舉而殄仇讎，再駕而匡帝室。於是內詢帷幄，外杖材雄；推至誠 以待人，弘大順以訓物。高氏藉甲兵之眾，恃戎馬之強，屢入近畿，志圖吞噬。及 英謀電發，神旆風馳。弘農建城濮之勛，沙苑有昆陽之捷；取威定霸，以弱為強。 紹元宗之衰緒，創隆周之景命。南清江、漢，西舉巴、蜀，北控沙漠，東據伊、瀍。 乃擯落魏、晉，憲章古昔；修六官之廢典，成一代之鴻規。德刑並用，勛賢兼敘。 遠安邇悅，俗阜人和。億兆之望有歸，揖讓之期允集。功業若此，人臣以終，盛矣 哉。非求雄略冠時，英姿不世；天與神授，緯武經文者，孰能與於此乎。昔漢獻蒙 塵，曹公成夾輔之業；晉安播盪，宋武建匡合之勛。校德論功，綽有餘裕。至於渚 宮制勝，闔城孥戮；蠕蠕歸命，盡種誅夷。雖事出於權道，而用乖於德教，斯為過 矣。孝閔承既安之業，膺樂推之運；明皇處代邸之尊，纂大宗之緒。始則權臣專命， 終乃政出私門；俱懷芒刺之疑，用致幽弒之禍，惜哉。