wèi zhī xiān, chū zì huáng dì xuān yuán shì. huáng dì zǐ yuē chāng yì, chāng yì zhī shǎo zǐ shòu fēng běi guó, yǒu dà xiān bēi shān, yīn yǐ wèi hào. qí hòu shì wèi jūn zhǎng, tǒng yōu dōu zhī běi guǎng mò zhī yě, xù mù qiān xǐ, shè liè wèi yè, chún pǔ wèi sú, jiǎn yì wèi huà, bù wèi wén zì, kè mù jié shéng ér yǐ. shí shì yuǎn jìn, rén xiāng chuán shòu, rú shǐ guān zhī jì lù yān. huáng dì yǐ tǔ dé wáng. běi sú wèi tǔ wèi tuō, wèi hòu wèi bá, gù yǐ wèi shì. qí yì shǐ jūn, shì yáo shí, zhú nǚ bá yú ruò shuǐ, běi rén lài qí xūn, shùn mìng wèi tián zǔ. lì sān dài zhì qín hàn, xūn yù xiǎn yǔn shān róng xiōng nú zhī shǔ, lěi dài zuò hài zhōng zhōu. ér shǐ jūn zhī yì bù jiāo nán xià, shì yǐ zài jí wú wén. jī liù qī shí dài, zhì chéng huáng dì huì máo lì, tǒng guó sān shí liù, dà xìng jiǔ shí jiǔ, wēi zhèn běi fāng. chéng dì bēng, jié huáng dì dài lì. jié dì bēng, zhuāng huáng dì guān lì. zhuāng dì bēng, míng huáng dì lóu lì. míng dì bēng, ān huáng dì yuè lì. ān dì bēng, xuān huáng dì tuī yín lì. xuān dì nán qiān dà zé, fāng qiān yú lǐ, jué tǔ hūn míng jù rù, móu gèng nán xǐ, wèi xíng ér bēng. jǐng huáng dì lì lì. jǐng dì bēng, yuán huáng dì qí lì. yuán dì bēng, hé huáng dì sì lì. hé dì bēng, dìng huáng dì jī lì. dìng dì bēng, xī huáng dì gài lì. xī dì bēng, wēi huáng dì kuài lì. wēi dì bēng, xiàn huáng dì lín lì. shí yǒu shén rén, yán cǐ tǔ huāng xiá, yí xǐ jiàn dū yì. xiàn dì nián lǎo, nǎi yǐ wèi shòu yú shèng wǔ huáng dì, mìng nán yí. shān gǔ gāo shēn, jiǔ nán bā zǔ, yú shì yù zhǐ. yǒu shén shòu, shì mǎ, qí shēng lèi niú, dǎo yǐn lì nián nǎi chū, shǐ jū xiōng nú gù dì. qí qiān xǐ cè lüè, duō chū xuān xiàn èr dì, gù shí rén bìng hào yuē tuī yín, gài sú yún zuān yán zhī yì.
魏之先,出自黃帝軒轅氏。黃帝子曰昌意,昌意之少子受封北國,有大鮮卑山, 因以為號。其後世為君長,統幽都之北廣莫之野,畜牧遷徙,射獵為業,淳樸為俗, 簡易為化,不為文字,刻木結繩而已。時事遠近,人相傳授,如史官之紀錄焉。黃 帝以土德王。北俗謂土為托,謂後為跋,故以為氏。其裔始均,仕堯時,逐女魃於 弱水,北人賴其勛,舜命為田祖。歷三代至秦、漢,獯鬻、獫狁、山戎、匈奴之屬, 累代作害中州。而始均之裔不交南夏,是以載籍無聞。積六七十代,至成皇帝諱毛 立,統國三十六,大姓九十九,威振北方。成帝崩,節皇帝貸立。節帝崩,莊皇帝 觀立。莊帝崩,明皇帝樓立。明帝崩,安皇帝越立。安帝崩,宣皇帝推寅立。宣帝 南遷大澤,方千餘里,厥土昏冥沮洳,謀更南徙,未行而崩。景皇帝利立。景帝崩, 元皇帝俟立。元帝崩,和皇帝肆立。和帝崩,定皇帝機立。定帝崩,僖皇帝蓋立。 僖帝崩,威皇帝儈立。威帝崩,獻皇帝鄰立。時有神人,言此土荒遐,宜徙建都邑。 獻帝年老,乃以位授於聖武皇帝,命南移。山谷高深,九難八阻,於是欲止。有神 獸,似馬,其聲類牛,導引歷年乃出,始居匈奴故地。其遷徙策略,多出宣、獻二 帝,故時人並號曰推寅,蓋俗雲鑽研之義。
shèng wǔ huáng dì huì jié fén, cháng tián yú shān zé, chuā jiàn zī píng zì tiān ér xià. jì zhì, jiàn měi fù rén zì chēng tiān nǚ, shòu mìng xiāng ǒu. dàn rì qǐng hái, qī nián zhōu shí fù huì yú cǐ, yán zhōng ér bié. jí qī, dì zhì xiān tián chù, guǒ jiàn tiān nǚ, yǐ suǒ shēng nán shòu dì, yuē: cǐ jūn zhī zǐ yě, dāng shì wèi dì wáng. yǔ qì ér qù. jí shǐ zǔ shén yuán huáng dì yě. gù shí rén yàn yuē: jié fén huáng dì wú fù jiā, lì wēi huáng dì wú jiù jiā. dì bēng, shén yuán huáng dì lì.
聖武皇帝諱詰汾,嘗田於山澤,欻見輜軿自天而下。既至,見美婦人自稱天女, 受命相偶。旦日請還,期年周時復會於此,言終而別。及期,帝至先田處,果見天 女,以所生男授帝,曰:「此君之子也,當世為帝王。」語訖而去。即始祖神元皇 帝也。故時人諺曰:「詰汾皇帝無婦家,力微皇帝無舅家。」帝崩,神元皇帝立。
shén yuán huáng dì huì lì wēi. yuán nián, suì zài gēng zǐ, xiān shì xī bù nèi qīn, yī yú méi lù huí bù dà rén dòu bīn. shén yuán yǒu xióng jié zhī dù, hòu yǔ bīn gōng xī bù, bīn jūn bài, shī mǎ bù zǒu, shén yuán shǐ yǐ suǒ chéng jùn mǎ gěi zhī. bīn guī, qiú mǎ zhǔ, dì yǐn ér bù yán. bīn hòu zhī, dà jīng, jiāng fēn guó zhī bàn fèng dì, dì bù shòu, nǎi jìn qí ài nǚ. bīn yóu sī bào ēn, nǎi cóng dì suǒ yù, xǐ suǒ bù běi jū zhǎng chuān. jī shù nián, jiù bù rén xián lái guī fù. jí bīn lín zhōng, jiè qí èr zi, shǐ jǐn fèng shén yuán. qí zi bù cóng, nǎi yīn móu nì. dì zhào shā zhī, jǐn bìng qí zhòng. zhū bù dà rén xī fú, kòng xián zhī shì èr shí yú wàn. sān shí jiǔ nián, qiān yú dìng xiāng zhī shèng lè. sì yuè jì tiān, zhū bù jūn zhǎng jiē lái zhù jì, wéi bái bù dà rén guān wàng bù zhì. zhēng ér lù zhī, yuǎn jìn sù rán. dì nǎi gào zhū dà rén, wèi yǔ wèi hé qīn jì. sì shí èr nián, qiǎn zi wén dì rú wèi, qiě guān fēng tǔ. shì suì, wèi jǐng yuán èr nián yě.
神元皇帝諱力微。元年,歲在庚子,先是西部內侵,依於沒鹿回部大人竇賓。 神元有雄傑之度,後與賓攻西部,賓軍敗,失馬步走,神元使以所乘駿馬給之。賓 歸,求馬主,帝隱而不言。賓後知,大驚,將分國之半奉帝,帝不受,乃進其愛女。 賓猶思報恩,乃從帝所欲,徙所部北居長川。積數年,舊部人咸來歸附。及賓臨終, 戒其二子,使謹奉神元。其子不從,乃陰謀逆。帝召殺之,盡並其眾。諸部大人悉 服,控弦之士二十餘萬。三十九年,遷於定襄之盛樂。四月祭天,諸部君長皆來助 祭,唯白部大人觀望不至。征而戮之,遠近肅然。帝乃告諸大人,為與魏和親計。 四十二年,遣子文帝如魏,且觀風土。是歲,魏景元二年也。
wén dì huì shā mò hàn, yǐ guó tài zǐ liú luò yáng. hòu wén dì yǐ shén yuán chūn qiū yǐ gāo, qiú guī. jìn wǔ dì jù lǐ hù sòng. wǔ shí liù nián, wén dì fù rú jìn, qí dōng hái guó. jìn zhēng běi jiāng jūn wèi guàn yǐ wén dì xióng yì, kǒng wèi hòu huàn, qǐng liú bù qiǎn. fù qǐng yǐ jīn jǐn lù guó zhī dà rén, lìng zhì jiān xì. wǔ shí bā nián fāng qiǎn dì. shén yuán shǐ zhū bù dà rén yì yīn guǎn yíng dì. jiǔ hān, dì yǎng shì fēi niǎo, fēi wán luò zhī. shí guó sú wú dàn, zhòng dà jīng, xiāng wèi yuē: tài zi bèi fú tóng nán xià, jiān qí shù jué rén. ruò jì guó tǒng, biàn yì jiù sú, wú děng bì bù dé zhì. nǎi móu wēi hài dì, bìng xiān chí hái, yuē: tài zǐ yǐn kōng gōng ér luò fēi niǎo, shì dé jìn rén yì fǎ. zì dì zài jìn hòu, zhū zi ài chǒng, shén yuán pō yǒu suǒ huò. jí wén zhū dà rén qǐng, yīn yuē: dāng biàn chú zhī. yú shì zhū dà rén chí yì sāi nán, jiǎo hài dì.
文帝諱沙漠汗,以國太子留洛陽。後文帝以神元春秋已高,求歸。晉武帝具禮 護送。五十六年,文帝復如晉,其冬還國。晉征北將軍衛瓘以文帝雄異,恐為後患, 請留不遣。復請以金錦賂國之大人,令致間隙。五十八年方遣帝。神元使諸部大人 詣陰館迎帝。酒酣,帝仰視飛鳥,飛丸落之。時國俗無彈,眾大驚,相謂曰:「太 子被服同南夏,兼奇術絕人。若繼國統,變易舊俗,吾等必不得志。」乃謀危害帝, 並先馳還,曰:「太子引空弓而落飛鳥,似得晉人異法。」自帝在晉後,諸子愛寵, 神元頗有所惑。及聞諸大人請,因曰:「當便除之。」於是諸大人馳詣塞南,矯害 帝。
qí nián, shén yuán bù yù. wū wán wáng kù xián qīn jìn rèn shì. xiān shòu wèi guàn zhī huò, yù jǔ dòng zhū bù, yīn yú tíng zhōng lì yuè fǔ, yuē: shàng hèn rǔ cáo chán shā tài zǐ, yù jǐn shōu zhū dà rén zhǎng zi shā zhī. dà rén jiē xìn, gè gè sàn zǒu. shén yuán xún bēng, fán xiǎng guó wǔ shí bā nián, nián yī bǎi sì suì. dào wǔ jí wèi, zūn wèi shǐ zǔ. zi zhāng huáng dì xī lù lì, shí zhū bù lí pàn. dì jiǔ nián ér bēng. dì píng huáng dì chuò lì, qī nián ér bēng. wén dì shǎo zǐ sī huáng dì lì, sī huáng dì huì fú. zhèng chóng kuān jiǎn, bǎi xìng huái fú. yī nián ér bēng. shén yuán zǐ zhāo dì lù guān lì. dì yuán nián, fēn guó wèi sān bù: yī jū shàng gǔ běi, rú yuán xī, dōng jiē yǔ wén bù, zì tǒng zhī yī jū dài jùn zhī cān hé bēi běi, shǐ wén dì zhǎng zi huán dì huì yī yá tǒng zhī yī jū dìng xiāng zhī shèng lè gù chéng, shǐ huán dì dì mù dì yī lú tǒng zhī.
其年,神元不豫。烏丸王庫賢親近任勢。先受衛瓘之貨,欲沮動諸部,因於庭 中礪鉞斧,曰:「上恨汝曹讒殺太子,欲盡收諸大人長子殺之。」大人皆信,各各 散走。神元尋崩,凡饗國五十八年,年一百四歲。道武即位,尊為始祖。子章皇帝 悉鹿立,時諸部離叛。帝九年而崩。弟平皇帝綽立,七年而崩。文帝少子思皇帝立, 思皇帝諱弗。政崇寬簡,百姓懷服。一年而崩。神元子昭帝祿官立。帝元年,分國 為三部:一居上谷北,濡源西,東接宇文部,自統之;一居代郡之參合陂北,使文 帝長子桓帝諱猗厓統之;一居定襄之盛樂故城,使桓帝弟穆帝猗盧統之。
zì shén yuán yǐ lái, yǔ jìn hé hǎo. shì suì, mù dì shǐ chū bīng zhōu, qiān zá hú běi xǐ yún zhōng wǔ yuán shuò fāng. yòu xī dù hé, jī xiōng nú wū wán zhū bù. zì xìng chéng yǐ běi bā shí lǐ, qì zhǎng chéng yuán, jiā dào lì jié, yǔ jìn fēn jiè.
自神元以來,與晉和好。是歲,穆帝始出并州,遷雜胡北徙雲中、五原、朔方。 又西度河,擊匈奴、烏丸諸部。自杏城以北八十里,迄長城原,夾道立碣,與晉分 界。
èr nián, zàng wén dì jí huáng hòu fēng shì. chū, sī dì yù gǎi zàng, wèi guǒ ér bēng, zhì shì shù chéng qián yì yān.
二年,葬文帝及皇后封氏。初,思帝欲改葬,未果而崩,至是述成前意焉。
sān nián, huán dì dù mò běi xún, yīn xī lüè zhū guó, fán jī wǔ suì, zhū bù jiàng fù zhě sān shí yú guó. huán dì yīng jié kuí àn, mǎ bù néng shèng, cháng chéng ān chē, jià dà niú, niú jiǎo róng yī shí. dì céng zhōng gǔ, ǒu tǔ zhī dì réng shēng yú, cān hé bēi tǔ wú yú, gù shí rén yì zhī.
三年,桓帝度漠北巡,因西略諸國,凡積五歲,諸部降附者三十餘國。桓帝英 傑魁岸,馬不能勝,常乘安車,駕大牛,牛角容一石。帝曾中蠱,嘔吐之地仍生榆, 參合陂土無榆,故時人異之。
shí nián, xiōng nú bié zhǒng liú yuán hǎi fǎn jìn yú lí shí, zì hào hàn wáng. bīng zhōu cì shǐ sī mǎ téng lái qǐ shī, huán dì yǔ dì dà jǔ yǐ zhù zhī, dà pò yuán hǎi zhòng yú xī hé shàng dǎng. huán dì yǔ téng méng yú fén dōng ér hái, nǎi shǐ fǔ xiāng wèi xióng duàn fán, yú cān hé bēi xī lèi shí wèi tíng, shù bēi yǐ jì xíng yān.
十年,匈奴別種劉元海反晉於離石,自號漢王。并州刺史司馬騰來乞師,桓帝 與帝大舉以助之,大破元海眾於西河、上黨。桓帝與騰盟於汾東而還,乃使輔相衛 雄、段繁,於參合陂西累石為亭,樹碑以記行焉。
shí yī nián, jìn jiǎ huán dì dà dān yú jīn yìn zǐ shòu. shì suì, huán dì bēng. huán dì tǒng bù fán shí yī nián. hòu dìng xiāng hóu wèi cāo shù bēi yú dà hán chéng, yǐ sòng gōng dé. zi pǔ gēn dài lì.
十一年,晉假桓帝大單于金印紫綬。是歲,桓帝崩。桓帝統部凡十一年。後定 襄侯衛操樹碑於大邗城,以頌功德。子普根代立。
shí sān nián, zhāo dì bēng. mù dì suì zǒng shè sān bù wèi yī tǒng. dì tiān zī yīng zhì, yǒng lüè guò rén.
十三年,昭帝崩。穆帝遂總攝三部為一統。帝天姿英峙,勇略過人。
yuán nián, liú yuán hǎi jiàn dì hào, zì chēng dà hàn.
元年,劉元海僭帝號,自稱大漢。
sān nián, jìn bīng zhōu cì shǐ liú kūn qiǎn zi zūn wèi zhì, qǐ shī. dì shǐ dì zǐ píng wén huáng dì zhù kūn, pò bái bù dà rén, cì gōng tiě fú liú wǔ. jìn huái dì jìn dì dà dān yú, fēng dài gōng. dì yǐ fēng yì qù guó xiàn yuǎn, cóng kūn qiú jù zhù xíng běi dì. kūn dà xǐ, nǎi xǐ mǎ yì yīn guǎn lóu fán fán zhì guō wǔ xiàn rén yú xíng nán, gèng lì chéng yì, jǐn xiàn qí dì. dōng jiē dài jùn, xī lián xī hé shuò fāng shù bǎi bǎi. dì nǎi xǐ shí wàn jiā yǐ chōng zhī.
三年,晉并州刺史劉琨遣子遵為質,乞師。帝使弟子平文皇帝助琨,破白部大 人,次攻鐵弗劉武。晉懷帝進帝大單于,封代公。帝以封邑去國縣遠,從琨求句注 陘北地。琨大喜,乃徙馬邑、陰館、樓煩、繁畤、崞五縣人於陘南,更立城邑,盡 獻其地。東接代郡,西連西河、朔方數百百。帝乃徙十萬家以充之。
liù nián, chéng shèng lè yǐ wèi běi dōu, xiū gù píng chéng yǐ wèi nán dōu. dì dēng píng chéng xī shān, guān wàng dì shì, nǎi gèng nán bǎi lǐ, yú shui lěi shuǐ zhī yáng huáng guā duī zhú xīn píng chéng, jìn rén wèi zhī xiǎo píng chéng. shǐ zi liù xiū zhèn zhī, tǒng lǐng nán bù.
六年,城盛樂以為北都,修故平城以為南都。帝登平城西山,觀望地勢,乃更 南百里,於氵壘水之陽黃瓜堆築新平城,晉人謂之小平城。使子六修鎮之,統領南 部。
bā nián, jìn mǐn dì jìn dì wèi dài wáng, zhì guān shǔ, shí dài cháng shān èr jùn. xiān shì guó sú kuān jiǎn, zhì shì míng xíng jùn fǎ, zhū bù rén duō yǐ wéi mìng dé zuì. fán hòu qī zhě jiē jǔ bù lù zhī, huò yǒu shì jiā xiāng xié, xī fù sǐ suǒ. rén wèn hé zhī, yuē dāng jiù zhū. qí wēi yán ruò cǐ.
八年,晉愍帝進帝為代王,置官屬,食代、常山二郡。先是國俗寬簡,至是明 刑峻法,諸部人多以違命得罪。凡後期者皆舉部戮之,或有室家相攜,悉赴死所。 人問何之,曰當就誅。其威嚴若此。
jiǔ nián, dì zhào liù xiū bù zhì, nù, tǎo zhī shī lì, suì bēng.
九年,帝召六修不至,怒,討之失利,遂崩。
pǔ gēn xiān shǒu wài jìng, wén nán, lái gōng liù xiū miè zhī. pǔ gēn lì yuè yú hōng. pǔ gēn zi shǐ shēng, huán dì hòu lì zhī, yòu hōng, sī dì zǐ píng wén huáng dì lì.
普根先守外境,聞難,來攻六修滅之。普根立月余薨。普根子始生,桓帝後立 之,又薨,思帝子平文皇帝立。
píng wén huáng dì huì yù lǜ, zī zhì xióng zhuàng, shén yǒu wēi lüè. yuán nián, suì zài dīng chǒu. èr nián, liú wǔ jù shuò fāng, lái qīn xī bù, dì dà pò zhī. xī jiān wū sūn gù dì, dōng tūn wù jí yǐ xī, kòng xián shàng mǎ jiāng bǎi wàn.
平文皇帝諱鬱律,姿質雄壯,甚有威略。元年,歲在丁丑。二年,劉武據朔方, 來侵西部,帝大破之。西兼烏孫故地,東吞勿吉以西,控弦上馬將百萬。
shì suì, jìn yuán dì jí wèi yú jiāng nán, liú yào jiàn dì wèi. dì wén jìn mǐn dì wèi yào suǒ hài, gù wèi dà chén yuē: jīn zhōng yuán wú zhǔ, tiān qí zī wǒ hū. yào qiǎn shǐ qǐng hé, dì bù nà.
是歲,晉元帝即位於江南,劉曜僭帝位。帝聞晉愍帝為曜所害,顧謂大臣曰: 「今中原無主,天其資我乎。」曜遣使請和,帝不納。
sān nián, shí lè zì chēng zhào wáng, qiǎn shǐ qǐ hé, qǐng wèi xiōng dì, dì zhǎn qí shǐ yǐ jué zhī. wǔ nián, jìn yuán dì qiǎn shǐ hán chàng jiā chóng jué fú, dì jué zhī. jiǎng wǔ, yǒu píng nán xià zhì. huán dì hòu yǐ dì dé zhòng xīn, kǒng bù lì jǐ zi, hài dì, suì bēng, dà rén sǐ zhě shù shí rén. tiān xìng chū, zhuī zūn yuē tài zǔ.
三年,石勒自稱趙王,遣使乞和,請為兄弟,帝斬其使以絕之。五年,晉元帝 遣使韓暢加崇爵服,帝絕之。講武,有平南夏志。桓帝後以帝得眾心,恐不利己子, 害帝,遂崩,大人死者數十人。天興初,追尊曰太祖。
huán dì zhōng zǐ huì dì hè nù lì, yǐ wǔ nián wèi yuán nián. dì wèi qīn zhèng shì, tài hòu lín cháo. qiǎn shǐ yǔ shí lè tōng hé, shí rén wèi zhī nǚ guó shǐ. sì nián, dì shǐ lín cháo, yǐ zhū bù rén qíng wèi xī kuǎn shùn, nǎi zhú chéng yú dōng mù gēn shān, xǐ dōu zhī. wǔ nián, dì bēng.
桓帝中子惠帝賀傉立,以五年為元年。帝未親政事,太后臨朝。遣使與石勒通 和,時人謂之女國使。四年,帝始臨朝,以諸部人情未悉款順,乃築城於東木根山, 徙都之。五年,帝崩。
dì yáng dì hé nà lì, yǐ wǔ nián wèi yuán nián. sān nián, shí lè qiǎn shí jì lóng kòu biān bù, dì yù zhī, bù lì, qiān yú dà níng.
弟煬帝紇那立,以五年為元年。三年,石勒遣石季龍寇邊部,帝御之,不利, 遷於大寧。
shí píng wén dì zhǎng zi liè dì jū yú jiù hè lán bù, dì qiǎn shǐ qiú zhī, hè lán bù shuài ǎi tóu yōng hù bù qiǎn. dì nù, zhào yǔ wén bù bìng lì jī ǎi tóu. yǔ wén zhòng bài, dì hái dà níng. wǔ nián, dì chū jū yú yǔ wén bù, hè lán jí zhū bù dà rén gòng lì liè dì.
時平文帝長子烈帝居於舅賀蘭部,帝遣使求之,賀蘭部帥藹頭擁護不遣。帝怒, 召宇文部併力擊藹頭。宇文眾敗,帝還大寧。五年,帝出居於宇文部,賀蘭及諸部 大人共立烈帝。
liè huáng dì huì yì huái, yǐ wǔ nián wèi yuán nián. shí lè qiǎn shǐ qiú hé, dì qiǎn dì zhāo chéng dì rú xiāng guó, xǐ zhě wǔ qiān yú jiā. qī nián, ǎi tóu bù xiū chén zhí, zhào ér lù zhī, guó rén fù èr. yú shì yáng dì zì yǔ wén bù hái rù, zhū bù dà rén fù fèng zhī.
烈皇帝諱翳槐,以五年為元年。石勒遣使求和,帝遣弟昭成帝如襄國,徙者五 千餘家。七年,藹頭不修臣職,召而戮之,國人復貳。於是煬帝自宇文部還入,諸 部大人復奉之。
yáng dì yǐ liè dì qī nián wèi hòu yuán nián. shí liè dì chū jū yú yè. sān nián, shí jì lóng nà liè dì yú dà níng. guó rén liù qiān yú jiā bù luò pàn, yáng dì chū jū yú mù róng bù.
煬帝以烈帝七年為後元年。時烈帝出居於鄴。三年,石季龍納烈帝於大寧。國 人六千餘家部落叛,煬帝出居於慕容部。
liè dì fù lì, yǐ yáng dì sān nián wèi hòu yuán nián. chéng shèng lè chéng, zài gù chéng dōng nán shí lǐ. yī nián ér bēng. dì zhāo chéng huáng dì lì.
烈帝復立,以煬帝三年為後元年。城盛樂城,在故城東南十里。一年而崩。弟 昭成皇帝立。
zhāo chéng huáng dì huì shén yì jiān, píng wén huáng dì zhī cì zǐ yě. shēng ér qí wěi, kuān rén dà dù. shēn zhǎng bā chǐ, lóng zhǔn lóng yán, lì fā wěi dì, wò zé rǔ chuí zhì xí. liè dì lín bēng, gù mìng yíng dì, yuē: lì cǐ rén zé shè jì nǎi ān. gù dì dì gū zì yì yè fèng yíng, yǔ dì jù hái.
昭成皇帝諱什翼犍,平文皇帝之次子也。生而奇偉,寬仁大度。身長八尺,隆 准龍顏,立發委地,臥則乳垂至席。烈帝臨崩,顧命迎帝,曰:「立此人則社稷乃 安。」故帝弟孤自詣鄴奉迎,與帝俱還。
jiàn guó yuán nián shí yī yuè, dì jí wèi yú fán zhì běi, shí nián shí jiǔ.
建國元年十一月,帝即位於繁畤北,時年十九。
èr nián chūn, shǐ zhì bǎi guān, fēn zhǎng zhòng zhí. dōng zì shui suì mò, xī jí pò luò nà, mò bù kuǎn fù. wǔ yuè, cháo zhū dà rén yú cān hé bēi, yì dìng dū shui lěi yuán chuān, lián rì bù jué, nǎi cóng tài hòu jì ér zhǐ. pīng mù róng huǎng mèi wèi huáng hòu.
二年春,始置百官,分掌眾職。東自氵歲貊,西及破落那,莫不款附。五月, 朝諸大人於參合陂,議定都氵壘源川,連日不決,乃從太后計而止。娉慕容晃妹為 皇后。
sān nián chūn, yí dōu yún zhōng zhī shèng lè gōng.
三年春,移都雲中之盛樂宮。
sì nián, zhú shèng lè chéng yú gù chéng nán bā lǐ. huáng hòu mù róng shì bēng. shí yuè, liú wǔ kòu xī jìng, dì qiǎn jūn dà pò zhī. wǔ sǐ, zi wù huán lì, shǐ lái guī shùn, dì yǐ nǚ qī zhī.
四年,築盛樂城於故城南八里。皇后慕容氏崩。十月,劉武寇西境,帝遣軍大 破之。武死,子務桓立,始來歸順,帝以女妻之。
qī nián èr yuè, qiǎn dà rén zhǎng sūn zhì yíng hòu mù róng shì yú hé lóng. huǎng sòng nǚ yú jìng. qī yuè, mù róng huǎng qiǎn shǐ lái pìn, qiú jiāo hūn. dì xǔ zhī, yǐ liè dì nǚ qī yān.
七年二月,遣大人長孫秩迎後慕容氏於和龍。晃送女於境。七月,慕容晃遣使 來聘,求交婚。帝許之,以烈帝女妻焉。
shí sì nián, dì yǐ zhōng zhōu fēn gěng, jiāng qīn lǜ liù jūn, chéng shí shì zhī luàn, kuò dìng zhōng yuán. zhū dà rén jiàn, nǎi zhǐ.
十四年,帝以中州紛梗,將親率六軍,乘石氏之亂,廓定中原。諸大人諫,乃 止。
shí bā nián, tài hòu wáng shì bēng.
十八年,太后王氏崩。
shí jiǔ nián zhēng yuè, liú wù huán sǐ, qí dì è tóu lì, qián móu fǎn.
十九年正月,劉務桓死,其弟閼頭立,潛謀反。
èr shí yī nián, è tóu bù rén duō pàn, jù ér dōng zǒu, dù hé bàn jì ér bīng xiàn. hòu zhòng jǐn guī qí xiōng zi xī wù qí. chū, è tóu zhī pàn, xī wù qí xiōng dì shí èr rén zài dì zuǒ yòu, jǐn qiǎn zhī guī, yù qí zì xiāng cāi lí. zhì shì, xī wù qí duó qí zhòng, è tóu qióng ér guī mìng, dì dài zhī rú chū.
二十一年,閼頭部人多叛,懼而東走,度河半濟而冰陷。後眾盡歸其兄子悉勿 祈。初,閼頭之叛,悉勿祈兄弟十二人在帝左右,盡遣之歸,欲其自相猜離。至是, 悉勿祈奪其眾,閼頭窮而歸命,帝待之如初。
èr shí èr nián chūn, dì dōng xún sāng gān chuān. sì yuè, xī wù qí sǐ, dì wèi chén lì.
二十二年春,帝東巡桑乾川。四月,悉勿祈死,弟衛辰立。
èr shí sān nián liù yuè, huáng hòu mù róng shì bēng. qī yuè, wèi chén lái huì zàng, yīn qiú hūn, xǔ zhī.
二十三年六月,皇后慕容氏崩。七月,衛辰來會葬,因求婚,許之。
èr shí wǔ nián, dì nán xún jūn zǐ jīn.
二十五年,帝南巡君子津。
èr shí bā nián zhēng yuè, wèi chén móu fǎn, dù hé dōng. dì tǎo zhī. wèi chén jù, dùn zǒu.
二十八年正月,衛辰謀反,度河東。帝討之。衛辰懼,遁走。
sān shí nián shí yuè, dì zhēng wèi chén. shí hé bīng wèi chéng, dì nǎi yǐ wěi huán yuē sī. é rán bīng hé, nǎi sàn wěi yú shàng, bīng cǎo xiāng jié ruò fú qiáo, zhòng jūn lì shè. wèi chén yǔ zōng zú xī zǒu, shōu qí bù luò ér hái.
三十年十月,帝征衛辰。時河冰未成,帝乃以葦絙約澌。俄然冰合,乃散葦於 上,冰草相結若浮橋,眾軍利涉。衛辰與宗族西走,收其部落而還。
sān shí sì nián chūn, zhǎng sūn jīn móu fǎn, fú zhū. jīn zhī fǎn yě, bá rèn xiàng yù zuò. tài zǐ shí gé zhī, shāng lē, wǔ yuè hōng. hòu zhuī shì yān, shì wèi xiàn míng huáng dì. qī yuè, huáng sūn guī shēng, dà shè.
三十四年春,長孫斤謀反,伏誅。斤之反也,拔刃向御坐。太子寔格之,傷肋, 五月薨。後追諡焉,是為獻明皇帝。七月,皇孫珪生,大赦。
sān shí jiǔ nián, fú jiān qiǎn qí dà sī mǎ fú luò shuài zhòng èr shí wàn jí qí jiāng zhū tóng zhāng háo dèng qiāng děng zhū dào lái kòu, wáng shī bù lì. dì shí bù yù, nǎi lǜ guó rén bì yú yīn shān zhī běi. gāo chē zá zhǒng jǐn pàn, sì miàn kòu chāo, bù dé chú mù, fù dù mò nán. jiān jūn shāo tuì, nǎi hái. shí èr yuè, zhì yún zhōng. xún yǒu èr rì, huáng zǐ shí jūn zuò luàn. dì bào bēng, shí nián wǔ shí qī. dào wǔ jí wèi, zūn yuē gāo zǔ.
三十九年,苻堅遣其大司馬苻洛帥眾二十萬及其將硃彤、張蚝、鄧羌等諸道來 寇,王師不利。帝時不豫,乃率國人避於陰山之北。高車雜種盡叛,四面寇抄,不 得芻牧,復度漠南。堅軍稍退,乃還。十二月,至雲中。旬有二日,皇子寔君作亂。 帝暴崩,時年五十七。道武即位,尊曰高祖。
dì xìng kuān hòu. shí guó shǎo zēng bó, dài rén xǔ qiān dào juàn èr pǐ, shǒu zhě yǐ gào, dì nì zhī, wèi yàn fèng yuē: wú bù rěn shì qiān zhī miàn, qīng wù xiè zhī. qiān huò cán ér zì shā, wèi cái rǔ shì, fēi yě. dì cháng jī xī bù pàn zéi, liú shǐ zhōng mù. zéi pò hòu, zhū dà chén zhí shè zhě, gè chí zhuī dāo yù tú gē zhī. dì yuē: gè wèi qí zhǔ, hé zuì yě, shì zhī! qí rén shù ruò cǐ.
帝性寬厚。時國少繒帛,代人許謙盜絹二疋,守者以告,帝匿之,謂燕鳳曰: 「吾不忍視謙之面,卿勿泄之。謙或慚而自殺,為財辱士,非也。」帝嘗擊西部叛 賊,流矢中目。賊破後,諸大臣執射者,各持錐刀欲屠割之。帝曰:「各為其主, 何罪也,釋之!」其仁恕若此。
tài zǔ dào wǔ huáng dì huì guī, zhāo chéng huáng dì zhī dí sūn, xiàn míng dì zhī zǐ yě. mǔ yuē xiàn míng hè huáng hòu, chū yīn qiān xǐ, yóu yú yún zé. qǐn mèng rì chū shì nèi, wù ér jiàn guāng zì yǒu shǔ tiān, chuā rán yǒu gǎn. yǐ jiàn guó sān shí sì nián qī yuè qī rì shēng dì yú cān hé bēi běi, qí yè fù yǒu guāng míng. zhāo chéng dà yuè, qún chén chēng qìng, dà shè, gào yú zǔ zōng. bǎo zhě yǐ dì tǐ zhòng bèi yú cháng ér, qiè dú qí guài. míng nián yǒu yú shēng yú cáng bāo zhī kǎn, hòu suì chéng lín. dì ruò ér néng yán, mù yǒu guāng yào, guǎng sǎng dà ěr. liù suì ér zhāo chéng bēng, fú jiān qiǎn jiāng nèi wǔ, jiāng qiān dì zhǎng ān, lài yàn fèng nǎi miǎn. jiān jūn jì hái, guó zhòng lí sàn. jiān shǐ liú kù rén liú wèi chén fēn shè guó shì. nán bù dà rén zhǎng sūn sōng jí yuán tā děng jǐn jiāng gù rén zhòng nán yī kù rén, dì yú shì zhuǎn zài dú gū bù.
太祖道武皇帝諱珪,昭成皇帝之嫡孫,獻明帝之子也。母曰獻明賀皇后,初因 遷徙,游於雲澤。寢夢日出室內,寤而見光自牖屬天,欻然有感。以建國三十四年 七月七日生帝於參合陂北,其夜復有光明。昭成大悅,群臣稱慶,大赦,告於祖宗。 保者以帝體重倍於常兒,竊獨奇怪。明年有榆生於藏胞之坎,後遂成林。帝弱而能 言,目有光曜,廣顙大耳。六歲而昭成崩,苻堅遣將內侮,將遷帝長安,賴燕鳳乃 免。堅軍既還,國眾離散。堅使劉庫仁、劉衛辰分攝國事。南部大人長孫嵩及元他 等盡將故人眾南依庫仁,帝於是轉在獨孤部。
yuán nián, zàng zhāo chéng huáng dì yú jīn líng, yíng zǐ gōng mù shì jǐn shēng chéng lín. dì suī chōng yòu, ér yí rán bù qún. liú kù rén cháng wèi qí zǐ yuē: dì yǒu gāo tiān xià zhī zhì, bì xìng fù hóng yè.
元年,葬昭成皇帝於金陵,營梓宮木柿盡生成林。帝雖沖幼,而嶷然不群。劉 庫仁常謂其子曰:「帝有高天下之志,必興復洪業。」
qī nián shí yuè, jìn bài fú jiān yú huái nán. mù róng wén děng shā liú kù rén, dì juàn dài shè guó bù.
七年十月,晉敗苻堅於淮南。慕容文等殺劉庫仁,弟眷代攝國部。
bā nián, mù róng dì chōng jiàn lì. yáo cháng zì chēng dà dān yú wàn nián qín wáng. mù róng chuí jiàn chēng yàn wáng.
八年,慕容弟沖僭立。姚萇自稱大單于、萬年秦王。慕容垂僭稱燕王。
jiǔ nián, liú kù rén zi xiǎn shā juàn ér dài zhī, nǎi jiāng móu nì. shāng rén wáng bà zhī zhī, lǚ dì zú yú zhòng zhōng, dì nǎi chí hái. shì shí, gù dà rén liáng pén zi liù juàn wèi xiǎn móu zhǔ, jǐn zhī qí jì, mì shǐ bù rén mù chóng chí gào. dì nǎi yīn jié jiù chén zhǎng sūn jiān yuán tā děng, yīn xìng hè lán bù. qí rì, xiǎn guǒ shǐ rén shā dì, bù jí. yǔ zài xiàn míng tài hòu chuán. shì suì, qǐ fú guó rén sī shǔ qín hé èr zhōu mù dà dān yú. yáo cháng shā fú jiān, jiān zi pī jiàn jí huáng dì wèi yú jìn yáng.
九年,劉庫仁子顯殺眷而代之,乃將謀逆。商人王霸知之,履帝足於眾中,帝 乃馳還。是時,故大人梁盆子六眷為顯謀主,盡知其計,密使部人穆崇馳告。帝乃 陰結舊臣長孫犍、元他等,因幸賀蘭部。其日,顯果使人殺帝,不及。語在《獻明 太后傳》。是歲,乞伏國仁私署秦、河二州牧、大單于。姚萇殺苻堅,堅子丕僭即 皇帝位於晉陽。
dēng guó yuán nián chūn zhēng yuè wù shēn, dì jí dài wáng wèi, jiāo tiān jiàn yuán, dà huì yú niú chuān. fù yǐ zhǎng sūn sōng wèi nán bù dà rén, yǐ shū sūn pǔ luò wèi běi bù dà rén. shì yuè, mù róng chuí jiàn jí huáng dì wèi yú zhōng shān, guó hào yàn. èr yuè, xìng dìng xiāng zhī shèng lè, xī zhòng kè nóng. mù róng chōng wèi qí bù xià suǒ shā. xià sì yuè, gǎi chēng wèi wáng. wǔ yuè, yáo cháng jiàn jí huáng dì wèi yú zhǎng ān, guó hào dà qín. qiū bā yuè, liú xiǎn qiǎn dì kàng ní yíng huáng shū fù kū duō yú mù róng yǒng, yǐ bīng suí zhī, lái bī nán jìng. dì zuǒ yòu yú huán děng yǔ zhū bù dà rén móu yīng zhī. shì xiè, zhū zào móu zhě wǔ rén, yú xī bù wèn. dì lǜ nèi nán, nǎi běi yú yīn shān, xìng hè lán bù, zǔ shān wèi gù. qiǎn xíng rén ān tóng zhǎng sūn hè zhēng shī yú mù róng chuí. chuí lìng qí zi hè lín lǜ shī suí tóng děng. jūn wèi zhì ér kòu bī. yú shì běi bù dà rén shū sūn pǔ luò děng shí sān rén jí zhū wū wán wáng bēn wèi chén. dì zì nǔ shān xìng niú chuān, tún yú yán shuǐ, nán chū dài gǔ, huì hè lín yú gāo liǔ, dà pò kū duō, xī shōu qí zhòng. dōng shí yuè, fú pī wèi jìn jiāng féng gāi suǒ shā. mù róng yǒng jiàn jí huáng dì wèi yú zhǎng zi. shí yī yuè, fú dēng jiàn jí huáng dì wèi yú lǒng dōng. shí èr yuè, mù róng chuí qiǎn shǐ fèng dì xī dān yú yìn shòu, fēng shàng gǔ wáng. dì bù nà.
登國元年春正月戊申,帝即代王位,郊天建元,大會於牛川。復以長孫嵩為南 部大人,以叔孫普洛為北部大人。是月,慕容垂僭即皇帝位於中山,國號燕。二月, 幸定襄之盛樂,息眾課農。慕容沖為其部下所殺。夏四月,改稱魏王。五月,姚萇 僭即皇帝位於長安,國號大秦。秋八月,劉顯遣弟亢泥迎皇叔父窟咄於慕容永,以 兵隨之,來逼南境。帝左右於桓等與諸部大人謀應之。事泄,誅造謀者五人,余悉 不問。帝慮內難,乃北逾陰山,幸賀蘭部,阻山為固。遣行人安同、長孫賀征師於 慕容垂。垂令其子賀驎率師隨同等。軍未至而寇逼。於是北部大人叔孫普洛等十三 人及諸烏丸亡奔衛辰。帝自弩山幸牛川,屯於延水,南出代谷,會賀驎於高柳,大 破窟咄,悉收其眾。冬十月,苻丕為晉將馮該所殺。慕容永僭即皇帝位於長子。十 一月,苻登僭即皇帝位於隴東。十二月,慕容垂遣使奉帝西單于印綬,封上谷王。 帝不納。
èr nián xià wǔ yuè, qiǎn ān tóng zhēng bīng yú mù róng chuí. chuí qiǎn zi hè lín lǜ zhòng lái huì. liù yuè, dì qīn zhēng liú xiǎn, xiǎn bēn mù róng yǒng, jǐn shōu qí bù luò. dōng shí èr yuè, xún sōng mò, hái xìng niú chuān.
二年夏五月,遣安同徵兵於慕容垂。垂遣子賀驎率眾來會。六月,帝親征劉顯, 顯奔慕容永,盡收其部落。冬十二月,巡松漠,還幸牛川。
sān nián xià wǔ yuè guǐ hài, běi zhēng kù mò xī, dà pò zhī. liù yuè, qǐ fú guó rén sǐ, qí dì gān guī lì, sī shǔ hé nán wáng. qiū qī yuè, kù mò xī bù shuài jiū jí yí sàn, yè fàn xíng gōng, zòng qí pū tǎo, jǐn miè zhī. bā yuè, shǐ jiǔ yuán gōng yí yú mù róng chuí. dōng shí yuè, chuí qiǎn shǐ cháo gòng.
三年夏五月癸亥,北征庫莫奚,大破之。六月,乞伏國仁死,其弟乾歸立,私 署河南王。秋七月,庫莫奚部帥鳩集遺散,夜犯行宮,縱騎撲討,盡滅之。八月, 使九原公儀於慕容垂。冬十月,垂遣使朝貢。
sì nián chūn zhēng yuè jiǎ yín, xí gāo chē zhū bù luò. èr yuè guǐ sì, suì zhì nǚ shuǐ, tǎo chì tū lín bù. bìng dà pò zhī. shì yuè, lǚ guāng zì chēng sān hé wáng. xià wǔ yuè, shǐ chén liú gōng qián yú mù róng chuí. dōng shí yuè, chuí qiǎn shǐ cháo gòng.
四年春正月甲寅,襲高車諸部落。二月癸巳,遂至女水,討叱突鄰部。並大破 之。是月,呂光自稱三河王。夏五月,使陳留公虔於慕容垂。冬十月,垂遣使朝貢。
wǔ nián chūn sān yuè jiǎ shēn, xī zhēng, cì lù hún hǎi, xí gāo chē yuán hé bù, dà pò zhī. mù róng chuí qiǎn zi hè lín lái huì. xià sì yuè bǐng yín, xíng xìng yì xīn shān, yǔ hè lín tǎo hè lán hé xī zhū bù luò, dà pò zhī. qiū bā yuè, hái xìng niú chuān. shǐ qín wáng gū yú mù róng chuí. jiǔ yuè rén shēn, tǎo chì nú bù náng qǔ shuǐ, pò zhī. dōng shí yuè, tǎo gāo chē dòu chén bù yú láng shān, pò zhī. shí èr yuè, dì hái cì bái mò.
五年春三月甲申,西征,次鹿渾海,襲高車袁紇部,大破之。慕容垂遣子賀驎 來會。夏四月丙寅,行幸意辛山,與賀驎討賀蘭、紇奚諸部落,大破之。秋八月, 還幸牛川。使秦王觚於慕容垂。九月壬申,討叱奴部囊曲水,破之。冬十月,討高 車豆陳部於狼山,破之。十二月,帝還次白漠。
liù nián chūn zhēng yuè, xìng niǔ dié chuān. sān yuè, qiǎn jiǔ yuán gōng yí chén liú gōng qián děng xī tǎo chù fú bù, dà pò zhī. xià sì yuè, jì tiān. qiū qī yuè rén shēn, jiǎng wǔ yú niú chuān. mù róng chuí zhǐ qín wáng gū ér qiú míng mǎ, dì jué zhī. nǎi qiǎn shǐ yú mù róng yǒng, yǒng shǐ qí dà hóng lú mù róng jūn fèng biǎo quàn jìn zūn hào. jiǔ yuè, dì xí wǔ yuán, tú zhī, shōu qí jī gǔ. hái niǔ dié chuān, yú gù yáng sài běi shù bēi jì gōng. dōng shí yuè wù xū, běi zhēng rú rú, zhuī pò zhī yú dà qì nán shāng shān xià. shí yī yuè wù chén, hái xìng niǔ dié chuān. wù yín, wèi chén qiǎn zi zhí lì dī kòu nán bù. rén wǔ, dì dà pò zhī yú tiě qí shān nán, wèi chén fù zǐ bēn dùn. shí èr yuè, miè zhī, wèi chén shǎo zǐ qū gài wáng bēn xuē yú bù. zì hé yǐ nán, zhū bù xī píng. shōu wèi chén zǐ dì zōng dǎng wú shǎo zhǎng wǔ qiān yú rén, jǐn shā zhī. shì suì, qǐ hé nán gōng.
六年春正月,幸紐垤川。三月,遣九原公儀、陳留公虔等西討黜弗部,大破之。 夏四月,祭天。秋七月壬申,講武於牛川。慕容垂止秦王觚而求名馬,帝絕之。乃 遣使於慕容永,永使其大鴻臚慕容鈞奉表勸進尊號。九月,帝襲五原,屠之,收其 積穀。還紐垤川,於棝陽塞北樹碑記功。冬十月戊戌,北征蠕蠕,追破之於大磧南 商山下。十一月戊辰,還幸紐垤川。戊寅,衛辰遣子直力鞮寇南部。壬午,帝大破 之於鐵歧山南,衛辰父子奔遁。十二月,滅之,衛辰少子屈丐亡奔薛於部。自河以 南,諸部悉平。收衛辰子弟宗黨無少長五千餘人,盡殺之。是歲,起河南宮。
qī nián chūn zhēng yuè, xìng mù gēn shān, suì cì hēi yán chí, xiǎng qún chén, běi zhī měi shuǐ. sān yuè, hái xìng hé nán gōng. qiū qī yuè, xíng xìng mò nán, réng zhú xún tái. dōng shí èr yuè, mù róng yǒng qiǎn shǐ cháo gòng.
七年春正月,幸木根山,遂次黑鹽池,饗群臣,北之美水。三月,還幸河南宮。 秋七月,行幸漠南,仍築巡台。冬十二月,慕容永遣使朝貢。
bā nián chūn zhēng yuè, nán xún. èr yuè, xìng gǔ yáng yuán, fù bái lóu. xià liù yuè, běi xún. qiū qī yuè, lín xìng xīn tán. xiān shì wèi chén zi qū gài bēn xuē gàn bù, zhēng zhī bù sòng. bā yuè, dì nán zhēng xuē gàn bù, tú qí chéng. jiǔ yuè, hái xìng hé nán gōng.
八年春正月,南巡。二月,幸羖羊原,赴白樓。夏六月,北巡。秋七月,臨幸 新壇。先是衛辰子屈丐奔薛幹部,征之不送。八月,帝南征薛幹部,屠其城。九月, 還幸河南宮。
jiǔ nián chūn sān yuè, běi xún. shǐ dōng píng gōng yuán yí tún tián yú hé běi wǔ yuán, zhì yú gù yáng sài wài. xià wǔ yuè, tián yú hé dōng. qiū qī yuè, hái xìng hé nán gōng. dōng shí yuè, rú rú shè lún děng lǜ bù luò xī zǒu. shì suì, yáo cháng zi xìng jiàn lì, shā fú dēng. mù róng chuí miè yǒng.
九年春三月,北巡。使東平公元儀屯田於河北五原,至於棝陽塞外。夏五月, 田於河東。秋七月,還幸河南宮。冬十月,蠕蠕社侖等率部落西走。是歲,姚萇子 興僭立,殺苻登。慕容垂滅永。
shí nián qiū qī yuè, mù róng chuí qiǎn qí zi bǎo lái kòu wǔ yuán. bā yuè, dì qīn bīng yú hé nán. dōng shí yuè xīn wèi, bǎo shāo chuán yè dùn. jǐ mǎo, dì jìn jūn jì hé. yǐ yǒu xī, zhì cān hé bēi. bǐng xū, dà pò zhī, qín qí wáng gōng yǐ xià wén wǔ jiāng lì shù qiān rén. yú fú lǔ zhōng zhuó qí cái shí zhě jiǎ yí jiǎ rùn cháo chóng děng cān móu yì, xiàn zhāng gù shí. shí èr yuè, hái xìng yún zhōng zhī shèng lè.
十年秋七月,慕容垂遣其子寶來寇五原。八月,帝親兵於河南。冬十月辛未, 寶燒船夜遁。己卯,帝進軍濟河。乙酉夕,至參合陂。丙戌,大破之,禽其王公以 下文武將吏數千人。於俘虜中擢其才識者賈彝、賈閏、晁崇等參謀議,憲章故實。 十二月,還幸雲中之盛樂。
huáng shǐ yuán nián chūn zhēng yuè, dà sōu yú dìng xiāng, yīn dōng xìng shàn wú běi bēi. sān yuè, mù róng chuí kòu sāng gān chuān, chén liú gōng qián sǐ zhī. chuí suì zhì píng chéng xī běi, wén dì jiāng zhì, nǎi zhú chéng zì shǒu. jí shén, suì dùn, sǐ yú shàng gǔ. zi bǎo mì sàng, hái zhì zhōng shān nǎi jiàn lì. xià liù yuè dīng hài, huáng tài hòu hè shì bēng. shì yuè, zàng xiàn míng tài hòu. lǚ guāng jiàn chēng tiān wáng, guó hào liáng. qiū qī yuè, zuǒ sī mǎ xǔ qiān shàng shū quàn jìn zūn hào, yú shì gǎi yuán, shǐ jiàn tiān zǐ jīng qí, chū jǐng rù bì. bā yuè jǐ hài, dà jǔ tǎo mù róng bǎo. dì qīn lēi liù jūn sì shí yú wàn nán chū mǎ yì, yú jù zhù, jīng qí luò yì èr qiān yú lǐ, gǔ xíng ér qián, rén wū jiē zhèn. bié zhào jiāng jūn fēng zhēn děng cóng dōng dào xí yōu zhōu, wéi jì. jiǔ yuè wù wǔ, cì yáng qū, chéng xī shān, lín guān jìn yáng. bǎo bīng zhōu mù liáo xī wáng nóng qì chéng dùn, bīng zhōu píng. chū jiàn tái shěng, zhì bǎi guān, fēng bài gōng hóu jiāng jūn cì shǐ tài shǒu. shàng shū láng yǐ xià xī yòng wén rén. dì chū tà zhōng yuán, liú xīn wèi nà. zhū shì dài fū yì jūn mén zhě, wú shǎo zhǎng jiē yǐn rù, rén dé jǐn yán, gǒu yǒu wēi néng, xián méng xù yòng. jǐ wèi, zhào fǔ guó jiāng jūn xī mù lüè dì jìn chuān, huò mù róng bǎo dān yáng wáng mǎi dé děng yú píng táo chéng. jiǔ yuè, jìn xiào wǔ dì cú. dōng shí yī yuè gēng zǐ shuò, dì zhì zhēn dìng. zì cháng shān yǐ dōng, shǒu zǎi huò juān chéng bēn cuàn, huò jī sǎng jūn mén, wéi zhōng shān yè xìn dōu sān chéng bù xià. bié zhào dōng píng gōng yí gōng yè, guān jūn jiāng jūn wáng jiàn zuǒ jūn jiāng jūn lǐ lì děng gōng xìn dōu, jūn suǒ xíng bù dé shāng sāng zǎo. wù wǔ, jìn jūn zhōng shān. jǐ wèi, wéi zhī. dì yuē: zhèn liàng bǎo bù néng chū zhàn, bì píng chéng zì shǒu, jí gōng zé shāng shì, jiǔ shǒu zé fèi liáng, bù rú xiān píng yè xìn dōu, rán hòu hái qǔ zhōng shān. zhū jiāng chēng shàn. dīng mǎo, chē jià xìng lǔ kǒu chéng.
皇始元年春正月,大蒐於定襄,因東幸善無北陂。三月,慕容垂寇桑乾川,陳 留公虔死之。垂遂至平城西北,聞帝將至,乃築城自守。疾甚,遂遁,死於上谷。 子寶秘喪,還至中山乃僭立。夏六月丁亥,皇太后賀氏崩。是月,葬獻明太后。呂 光僭稱天王,國號涼。秋七月,左司馬許謙上書勸進尊號,於是改元,始建天子旌 旗,出警入蹕。八月己亥,大舉討慕容寶。帝親勒六軍四十餘萬南出馬邑,逾句注, 旌旗絡繹二千餘里,鼓行而前,人屋皆震。別詔將軍封真等從東道襲幽州,圍薊。 九月戊午,次陽曲,乘西山,臨觀晉陽。寶并州牧、遼西王農棄城遁,并州平。初 建台省,置百官,封拜公、侯、將軍、刺史、太守。尚書郎以下悉用文人。帝初拓 中原,留心慰納。諸士大夫詣軍門者,無少長皆引入,人得盡言,苟有微能,咸蒙 敘用。己未,詔輔國將軍奚牧略地晉川,獲慕容寶、丹楊王買得等於平陶城。九月, 晉孝武帝殂。冬十一月庚子朔,帝至真定。自常山以東,守宰或捐城奔竄,或稽顙 軍門,唯中山、鄴、信都三城不下。別詔東平公儀攻鄴,冠軍將軍王建、左軍將軍 李栗等攻信都,軍所行不得傷桑棗。戊午,進軍中山。己未,圍之。帝曰:「朕量 寶不能出戰,必憑城自守,急攻則傷士,久守則費糧,不如先平鄴、信都,然後還 取中山。」諸將稱善。丁卯,車駕幸魯口城。
èr nián chūn zhēng yuè rén xū, dì yǐn qí wéi xìn dōu. qí yè, bǎo jì zhōu cì shǐ yí dū wáng mù róng fèng yú chéng bēn zhōng shān. guǐ hài, bǎo fǔ guó jiāng jūn zhāng xiāng hù jūn jiāng jūn xú chāo jǔ chéng jiàng. shì yuè, xiān bēi tū fà wū gū sī shǔ dà dān yú xī píng wáng. èr yuè dīng chǒu, dì jūn yú jù lù zhī bǎi sì wù, lín hū tuó shuǐ. qí yè, bǎo xī zhòng fàn yíng, liáo jí xíng gōng, bīng rén hài sàn. dì jīng qǐ, bù jí yì guān, xiǎn chū jī gǔ. é ér, zuǒ yòu jí zhōng jūn jiāng shì shāo jí. dì shè qí zhèn, liè fēng yíng wài, zòng qí chōng zhī. bǎo zhòng dà bài, zǒu hái zhōng shān, huò qí qì xiè shù shí wàn jì. bǎo shàng shū mǐn liàng mì shū jiān cuī chěng děng jiàng zhě xiāng shǔ, cì bài zhí jué gè yǒu chà. sān yuè jǐ yǒu, chē jià cì lú nú. bǎo qiú hé, qǐng sòng qín wáng gū, gē cháng shān yǐ xī fèng wèi, qǐ shǒu zhōng shān yǐ dōng. dì xǔ zhī. yǐ ér bǎo bèi yuē. xīn hài, chē jià cì zhōng shān, mìng jiāng wéi zhī. shì yè, bǎo dì hè lín jiāng qī zǐ zǒu xī shān. bǎo kǒng hè lín xiān jù hé lóng, rén zǐ yè, běi dùn. chéng nèi gòng lì mù róng pǔ lín wèi zhǔ. xià sì yuè, dì yǐ jūn liáng bù jì, zhào dōng píng gōng yí bà yè wéi, xǐ tún jù lù. wǔ yuè gēng zǐ, dì yǐ zhōng shān chéng nèi wèi pǔ lín suǒ xié, nǎi zhāo yù zhī. jiǎ chén, yào bīng yáng wēi, yǐ shì chéng nèi, mìng zhū jūn bà wéi nán xǐ, yǐ dài qí biàn. jiǎ yín, yǐ dōng píng gōng yí wèi zuǒ chéng xiàng, fēng wèi wáng. jìn xiāng chéng gōng tí jué wèi wáng. qiū qī yuè, pǔ lín qiǎn wū wán zhāng xiāng lǜ wǔ qiān yú rén chū chéng qiú shí, kòu líng shòu. hè lín zì dīng líng zhōng rù jūn, yīn qí zhòng, fù rù zhōng shān, shā pǔ lín ér zì lì. bā yuè bǐng yín shuò, dì jìn jūn jiǔ mén. shí dà yì, rén mǎ niú sǐ zhě shí wǔ liù, zhōng shān yóu jù shǒu, qún xià xián sī běi hái. dì zhī zhī, wèi yuē: sī gù tiān mìng, jiāng ruò zhī hé! sì hǎi zhī rén jiē kě yǔ wèi guó, zài wú suǒ yǐ fǔ zhī ěr, hé xù hū wú rén! qún chén nǎi bù gǎn yán. jiǔ yuè, hè lín jī qióng, lǜ sān wàn yú rén kòu xīn shì. jiǎ zǐ huì, dì jìn jūn tǎo zhī. tài shǐ lìng cháo chóng zòu yuē: bù jí. dì yuē: hé yě? duì yuē: zhòu yǐ jiǎ zǐ wáng, bīng jiā jì zhī. dì yuē: zhōu wǔ bù yǐ jiǎ zǐ shèng hū? chóng wú yǐ duì. dōng shí yuè bǐng yín, dì jìn jūn xīn shì, hè lín tuì zǔ gū shuǐ, yī jiàn rù zé yǐ zì gù. jiǎ xū, dì lín qí yíng, zhàn yú yì tái wù, dà pò zhī. hè lín dān mǎ zǒu yè, mù róng dé shā zhī. jiǎ shēn, hè lín suǒ shǔ gōng qīng shàng shū jiāng lì shì zú jiàng zhě èr wàn yú rén. qí jiāng zhāng xiāng lǐ shěn mù róng wén děng xiān lái jiàng, xún jiē wáng hái, shì rì fù huò zhī, jiē shè ér bù wèn. huò qí suǒ chuán huáng dì xǐ shòu tú shū fǔ kù zhēn bǎo. zhōng shān píng. yǐ yǒu, xiāng chéng wáng tí hōng.
二年春正月壬戌,帝引騎圍信都。其夜,寶冀州刺史、宜都王慕容鳳逾城奔中 山。癸亥,寶輔國將軍張驤、護軍將軍徐超舉城降。是月,鮮卑禿髮烏孤私署大單 於、西平王。二月丁丑,帝軍於鉅鹿之柏肆塢,臨滹沱水。其夜,寶悉眾犯營,燎 及行宮,兵人駭散。帝驚起,不及衣冠,跣出擊鼓。俄而,左右及中軍將士稍集。 帝設奇陣,列烽營外,縱騎沖之。寶眾大敗,走還中山,獲其器械數十萬計。寶尚 書閔亮、秘書監崔逞等降者相屬,賜拜職爵各有差。三月己酉,車駕次盧奴。寶求 和,請送秦王觚,割常山以西奉魏,乞守中山以東。帝許之。已而寶背約。辛亥, 車駕次中山,命將圍之。是夜,寶弟賀驎將妻子走西山。寶恐賀驎先據和龍,壬子 夜,北遁。城內共立慕容普鄰為主。夏四月,帝以軍糧不繼,詔東平公儀罷鄴圍, 徙屯巨鹿。五月庚子,帝以中山城內為普鄰所脅,乃招喻之。甲辰,曜兵揚威,以 示城內,命諸軍罷圍南徙,以待其變。甲寅,以東平公儀為左丞相,封衛王。進襄 城公題爵為王。秋七月,普鄰遣烏丸、張驤率五千餘人出城求食,寇靈壽。賀驎自 丁零中入軍,因其眾,復入中山,殺普鄰而自立。八月丙寅朔,帝進軍九門。時大 疫,人馬牛死者十五六,中山猶拒守,群下咸思北還。帝知之,謂曰:「斯固天命, 將若之何!四海之人皆可與為國,在吾所以撫之耳,何恤乎無人!」群臣乃不敢言。 九月,賀驎飢窮,率三萬餘人寇新市。甲子晦,帝進軍討之。太史令晁崇奏曰: 「不吉。」帝曰:「何也?」對曰:「紂以甲子亡,兵家忌之。」帝曰:「周武不 以甲子勝乎?」崇無以對。冬十月丙寅,帝進軍新市,賀驎退阻泒水,依漸洳 澤以自固。甲戌,帝臨其營,戰於義台塢,大破之。賀驎單馬走鄴,慕容德殺之。 甲申,賀驎所署公卿尚書將吏士卒降者二萬餘人。其將張驤、李沈、慕容文等先來 降,尋皆亡還,是日復獲之,皆赦而不問。獲其所傳皇帝璽綬、圖書、府庫珍寶。 中山平。乙酉,襄城王題薨。
tiān xìng yuán nián chūn zhēng yuè, mù róng dé zǒu bǎo huá tái, wèi wáng yí kè yè. gēng zǐ, xíng xìng zhēn dìng, suì xìng yè. bǎi xìng yǒu lǎo bìng bù néng zì cún zhě, zhào jùn xiàn zhèn xù zhī. dì zhì yè, xún dēng tái xiè, biàn lǎn gōng chéng, jiāng yǒu dìng dū zhī zhì, nǎi zhì xíng tái. suì hái zhōng shān, suǒ guò cún wèn bǎi xìng. zhào dà jūn suǒ jīng zhōu jùn jiē fù zī zū yī nián, chú shān dōng rén zū fù zhī bàn. chē jià jiāng běi hái, fā zú wàn rén tōng zhí dào, zì wàng dū tiě guān záo héng lǐng zhì dài wǔ bǎi yú lǐ. dì lǜ hái hòu shān dōng yǒu biàn, nǎi yú zhōng shān zhì xíng tái, zhào wèi wáng yí zhèn zhī, shǐ lüè yáng gōng zūn zhèn bó hǎi zhī hé kǒu. yòu jūn jiāng jūn yǐn guó xiān dū zū yú jì zhōu, wén dì jiāng hái, móu fǎn, yù xí xìn dōu, ān nán jiāng jūn zhǎng sūn sōng zhí sòng, zhǎn zhī. xīn yǒu, chē jià fā zhōng shān, zhì yú wàng dū yáo shān. xǐ shān dōng liù zhōu rén lì jí tú hé gāo lì zá yí sān shí liù shǔ bǎi gōng jì qiǎo shí yú wàn kǒu yǐ chōng jīng shī. chē jià cì yú héng shān zhī yáng. bó líng bó hǎi zhāng wǔ zhū jùn qún dào bìng qǐ, lüè yáng gōng zūn děng tǎo zhī. shì yuè, mù róng dé zì chēng yàn wáng, jù guǎng gù. èr yuè, chē jià zhì zì zhōng shān. xìng fán zhì gōng. gèng xuǎn tún wèi. zhào gěi nèi xǐ xīn hù gēng niú, jì kǒu shòu tián. sān yuè, zhēng zuǒ chéng xiàng wèi wáng yí hái jīng shī, zhào lüè yáng gōng zūn dài zhèn zhōng shān. xià sì yuè rén xū, yǐ lì yáng gōng mù chóng wèi tài wèi, jù lù gōng zhǎng sūn sōng wèi sī tú, jìn fēng lüè yáng gōng zūn wèi cháng shān wáng, nán ān gōng shùn wèi pí líng wáng. jì tiān yú xī jiāo, qí zhì yǒu jiā yān. guǎng píng tài shǒu liáo xī gōng yì liè móu fǎn, yǔ jùn rén hán qí jiǎo jiǎ chèn tú, jiāng xí yè chéng. zhào fǎn zhě jiù jùn cì sǐ. shì yuè, lán hàn shā mù róng bǎo ér zì lì wèi dà dān yú chāng lí wáng. liù yuè bǐng zǐ, zhào yǒu sī yì dìng guó hào. qún chén zòu yuē: xī zhōu qín yǐ qián, dì wáng jū suǒ shēng zhī tǔ, jí wáng tiān xià, jí chéng wèi hào. jīn guó jiā qǐ jī yún dài, yīng yǐ dài wèi hào. zhào yuē: xī zhèn yuǎn zǔ zǒng yù yōu dōu, kòng zhì xiá guó, suī jiàn wáng wèi, wèi dìng jiǔ zhōu. dǎi yú zhèn gōng, sǎo píng zhōng tǔ, xiōng nì dàng chú, xiá ěr lǜ fú, yí réng xiān hào wèi wèi. qiū qī yuè, qiān dōu píng chéng, shǐ yíng gōng shì, jiàn zōng miào, lì shè jì. mù róng bǎo zi shèng shā lán hàn ér zì lì wèi zhǎng lè wáng. bā yuè, zhào yǒu sī zhèng fēng jī, zhì jiāo diān, duān jìng shù, biāo dào lǐ, píng wǔ quán, jiào wǔ liàng, dìng wǔ dù. qiǎn shǐ xún xíng jùn guó, jǔ zòu shǒu zǎi bù fǎ zhě, qīn lǎn chá chù zhì zhī. dōng shí yuè, qǐ tiān wén diàn. shí yī yuè xīn hài, shàng shū lì bù láng zhōng dèng yàn hǎi diǎn guān zhì, lì jué pǐn, dìng lǜ lǚ, xié yīn lè. yí cáo láng zhōng dǒng mì zhuàn jiāo miào shè jì cháo jìn xiǎng yàn zhī yí. sān gōng láng zhōng wáng dé dìng lǜ lìng, shēn kē jìn. tài shǐ lìng cháo chóng zào hún yí, kǎo tiān xiàng. lì bù shàng shū cuī hóng zǒng cái zhī. rùn yuè, zuǒ chéng xiàng wèi wáng yí jí wáng gōng qīng shì, yì què shàng shū yuē: chén děng wén chén jí jū zhōng, zé liè sù qí qí guǐ. dì wáng shùn tiān, zé qún hòu yǎng qí dù. fú wéi bì xià dé xié èr yí, dào lóng sān wǔ, rén fēng bèi yú sì hǎi, shèng huà sāi yú tiān qū, zé jí kūn chóng, ēn zhān xíng wěi, ōu gē suǒ shǔ, bā biǎo guī xīn. ér gōng lǚ qiān xū, tuì shēn hòu jǐ, chén yí wèi zhāng, gǔn fú wèi yù, fēi suǒ yǐ shàng yǔn huáng tiān zhī yì, xià fù lè tuī zhī xīn. chén děng jǐn mèi sǐ yǐ wén. dì sān ràng nǎi xǔ zhī. shí èr yuè jǐ chǒu, dì lín tiān wén diàn. tài wèi sī tú jìn xǐ shòu, bǎi guān xián chēng wàn suì. dà shè, gǎi yuán, zhuī zūn chéng dì yǐ xià jí hòu hào shì, lè yòng huáng shǐ zhī wǔ. zhào bǎi sī yì dìng xíng cì, shàng shū cuī hóng děng zòu cóng tǔ dé, fú sè shàng huáng, shù yòng wǔ, zǔ yǐ wèi, là yǐ chén, xī shēng yòng bái, wǔ jiāo lì qì, xuān zàn shí lìng, jìng shòu rén shí, xíng xià zhī zhèng. xǐ liù zhōu èr shí èr jùn shǒu zǎi háo jié lì rén èr qiān jiā yú dài dōu.
天興元年春正月,慕容德走保滑台,衛王儀克鄴。庚子,行幸真定,遂幸鄴。 百姓有老病不能自存者,詔郡縣振恤之。帝至鄴,巡登台榭,遍覽宮城,將有定都 之志,乃置行台。遂還中山,所過存問百姓。詔大軍所經州郡皆復貲租一年,除山 東人租賦之半。車駕將北還,發卒萬人通直道,自望都鐵關鑿恆嶺至代五百餘里。 帝慮還後山東有變,乃於中山置行台,詔衛王儀鎮之,使略陽公遵鎮勃海之合口。 右軍將軍尹國先督租於冀州,聞帝將還,謀反,欲襲信都,安南將軍長孫嵩執送, 斬之。辛酉,車駕發中山,至於望都堯山。徙山東六州人吏及徒何、高麗雜夷、三 十六署百工伎巧十餘萬口以充京師。車駕次於恆山之陽。博陵、勃海、章武諸郡群 盜並起,略陽公遵等討之。是月,慕容德自稱燕王,據廣固。二月,車駕至自中山。 幸繁畤宮。更選屯衛。詔給內徙新戶耕牛,計口受田。三月,征左丞相、衛王儀還 京師,詔略陽公遵代鎮中山。夏四月壬戌,以歷陽公穆崇為太尉,鉅鹿公長孫嵩為 司徒,進封略陽公遵為常山王,南安公順為毗陵王。祭天於西郊,旗幟有加焉。廣 平太守、遼西公意列謀反,與郡人韓奇矯假讖圖,將襲鄴城。詔反者就郡賜死。是 月,蘭汗殺慕容寶而自立為大單于、昌黎王。六月丙子,詔有司議定國號。群臣奏 曰:「昔周、秦以前,帝王居所生之土,及王天下,即承為號。今國家啟基雲、代, 應以代為號。」詔曰:「昔朕遠祖總御幽都,控制遐國,雖踐王位,未定九州。逮 於朕躬,掃平中土,凶逆盪除,遐邇率服,宜仍先號為魏。」秋七月,遷都平城, 始營宮室,建宗廟,立社稷。慕容寶子盛殺蘭汗而自立為長樂王。八月,詔有司正 封畿,制郊甸,端徑術,標道里,平五權,較五量,定五度。遣使循行郡國,舉奏 守宰不法者,親覽察黜陟之。冬十月,起天文殿。十一月辛亥,尚書吏部郎中鄧彥 海典官制,立爵品,定律呂,協音樂。儀曹郎中董謐撰郊廟、社稷、朝覲、饗宴之 儀。三公郎中王德定律令,申科禁。太史令晁崇造渾儀,考天象。吏部尚書崔宏總 裁之。閏月,左丞相衛王儀及王公卿士,詣闕上書曰:「臣等聞宸極居中,則列宿 齊其晷。帝王順天,則群後仰其度。伏惟陛下德協二儀,道隆三五,仁風被於四海, 盛化塞於天區,澤及昆蟲,恩沾行葦,謳歌所屬,八表歸心。而躬履謙虛,退身後 己,宸儀未彰,袞服未御,非所以上允皇天之意,下副樂推之心。臣等謹昧死以聞。」 帝三讓乃許之。十二月己丑,帝臨天文殿。太尉、司徒進璽綬,百官咸稱萬歲。大 赦,改元,追尊成帝以下及後號諡,樂用《皇始之舞》。詔百司議定行次,尚書崔 宏等奏從土德,服色尚黃,數用五,祖以未,臘以辰,犧牲用白,五郊立氣,宣贊 時令,敬授人時,行夏之正。徙六州二十二郡守宰豪傑吏人二千家於代都。
èr nián chūn zhēng yuè jiǎ zǐ, chū sì shàng dì yú nán jiāo, yǐ shǐ zǔ shén yuán huáng dì pèi, jiàng tán shì liáo, chéng lǐ ér fǎn. yǐ chǒu, shè jīng shī. shǐ zhì sān jià zhī fǎ. gēng wǔ, běi xún. fēn mìng zhū jiāng dà xí gāo chē, cháng shān wáng zūn sān jūn cóng dōng dào chū zhǎng chuān, gāo liáng wáng lè zhēn děng qī jūn cóng xī dào chū niú chuān, chē jià qīn lēi liù jūn cóng zhōng dào zì bó rán shuǐ xī běi chū. èr yuè dīng hài shuò, zhū jūn tóng huì, pò gāo chē zá zhǒng sān shí yú bù. wèi wáng yí dū sān jiāng bié cóng xī běi jué mò qiān yú lǐ, pò qí yí bèng qī bù. hái cì niú chuān, jí báo shān, bìng kè shí jì gōng. yǐ suǒ huò gāo chē zhòng qǐ lù yuàn yú nán tái yīn, běi jù zhǎng chéng, dōng bāo bái dēng, shǔ zhī xī shān, guǎng lún shù shí lǐ, záo qú yǐn wǔ chuān shuǐ, zhù zhī yuàn zhōng, shū wèi sān gōu, fēn liú gōng chéng nèi wài. yòu chuān hóng yàn chí. sān yuè jǐ wèi, chē jià zhì zì běi fá. jiǎ zǐ, chū lìng wǔ jīng qún shū gè zhì bó shì, zēng guó zi tài xué shēng yuán sān qiān rén. shì yuè, dī rén lǐ biàn pàn mù róng dé, qiú yuán yú yè. xíng tái shàng shū hé bá yǐ qīng qí yīng zhī, kè huá tái, shōu dé gōng rén fǔ cáng. qiū qī yuè, qǐ tiān huá diàn. xīn yǒu, dà yuè yú lù yuàn. bā yuè, zēng qǐ jīng chéng shí èr mén, zuò xī wǔ kù. chú zhōu jùn rén zū fù zhī bàn. xīn hài, zhào lǐ guān bèi zhuàn zhòng yí, zhe yú xīn lìng. fàn yáng rén lú pǔ jù zhòng hǎi bīn, chēng yōu zhōu cì shǐ, gōng lüè jùn xiàn, shā yōu zhōu cì shǐ fēng dá gàn. shì yuè, tū fà wū gū sǐ, qí dì lì lù gū lì, qiǎn shǐ cháo gòng. dōng shí yuè, tài miào chéng, qiān shén yuán píng wén zhāo chéng xiàn míng huáng dì shén zhǔ yú tài miào. shí èr yuè, tiān huá diàn chéng. lǚ guāng lì qí zi shào wèi tiān wáng, zì chēng tài shàng huáng, jí sǐ, shù zǐ zuǎn shā shào ér jiàn lì.
二年春正月甲子,初祀上帝於南郊,以始祖神元皇帝配,降壇視燎,成禮而反。 乙丑,赦京師。始制三駕之法。庚午,北巡。分命諸將大襲高車,常山王遵三軍從 東道出長川,高涼王樂真等七軍從西道出牛川,車駕親勒六軍從中道自駮髯水西北 出。二月丁亥朔,諸軍同會,破高車雜種三十餘部。衛王儀督三將別從西北絕漠千 余里,破其遺迸七部。還次牛川,及薄山,並刻石紀功。以所獲高車眾起鹿苑於南 台陰,北距長城,東苞白登,屬之西山,廣輪數十里,鑿渠引武川水,注之苑中, 疏為三溝,分流宮城內外。又穿鴻雁池。三月己未,車駕至自北伐。甲子,初令 《五經》群書各置博士,增國子太學生員三千人。是月,氐人李辯叛慕容德,求援 於鄴。行台尚書和跋以輕騎應之,克滑台,收德宮人府藏。秋七月,起天華殿。辛 酉,大閱於鹿苑。八月,增啟京城十二門,作西武庫。除州郡人租賦之半。辛亥, 詔禮官備撰眾儀,著於新令。范陽人盧溥聚眾海濱,稱幽州刺史,攻掠郡縣,殺幽 州刺史封沓干。是月,禿髮烏孤死,其弟利鹿孤立,遣使朝貢。冬十月,太廟成, 遷神元、平文、昭成、獻明皇帝神主於太廟。十二月,天華殿成。呂光立其子紹為 天王,自稱太上皇,及死,庶子纂殺紹而僭立。
sān nián chūn zhēng yuè wù wǔ, cái guān jiāng jūn hé tū pò lú pǔ yú liáo xī, huò zhī, jí qí zi huàn chuán sòng jīng shī, huán zhī. guǐ hài, sì běi jiāo. fēn mìng zhū guān xún xíng zhōu jùn, guān fēng sú, chá jǔ bù fǎ. èr yuè dīng hài, zhào yǒu sī sì rì yú dōng jiāo. shǐ gēng jí tián. rén yín, huáng zǐ cōng hōng. sān yuè wù wǔ, lì huáng hòu mù róng shì. shì yuè, chuān chéng nán qú tōng yú chéng nèi, zuò dōng xī yú chí. xià sì yuè, yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. wǔ yuè wù chén, zhào yè zhě pú shè zhāng jì shǐ yú xìng. jǐ sì, dōng xún, suì xìng zhuō lù, qiǎn shǐ zhě yǐ tài láo sì dì yáo dì shùn miào. xī xìng mǎ yì, guān shui lěi yuán. liù yuè gēng chén shuò, rì yǒu shí zhī. qiū qī yuè, qǐ fú gān guī dà wèi yáo xìng suǒ pò. rén zǐ, chē jià hái gōng. qǐ zhōng tiān diàn jí yún mǔ táng jīn huá shì. shí tài shǐ lǚ zòu tiān wén cuò luàn, dì qīn lǎn jīng zhàn, duō yún yí gǎi wáng yì zhèng, yú shì shù gé guān hào, yù yǐ fáng sāi xiōng jiǎo, xiāo mǐ zāi biàn. yǐ ér lǜ chén xià yí huò, dōng shí èr yuè bǐng shēn, xià zhào shù chéng bài zhī lǐ, jiàn yīn zhōu zhī shī, gé qín hàn zhī bì, yǐ yù chén xià. shì suì, hé yòu zhū jùn fèng liáng wǔ zhāo wáng lǐ xuán shèng wèi qín liáng èr zhōu mù liáng gōng, zhào xìng bà yè, nián hào gēng zǐ.
三年春正月戊午,材官將軍和突破盧溥於遼西,獲之,及其子煥傳送京師,轘 之。癸亥,祀北郊。分命諸官循行州郡,觀風俗,察舉不法。二月丁亥,詔有司祀 日於東郊。始耕籍田。壬寅,皇子聰薨。三月戊午,立皇后慕容氏。是月,穿城南 渠通於城內,作東西魚池。夏四月,姚興遣使朝貢。五月戊辰,詔謁者僕射張濟使 於興。己巳,東巡,遂幸涿鹿,遣使者以太牢祀帝堯、帝舜廟。西幸馬邑,觀氵壘 源。六月庚辰朔,日有蝕之。秋七月,乞伏乾歸大為姚興所破。壬子,車駕還宮。 起中天殿及雲母堂、金華室。時太史屢奏天文錯亂,帝親覽經占,多雲宜改王易政, 於是數革官號,欲以防塞凶狡,消弭災變。已而慮臣下疑惑,冬十二月丙申,下詔 述成敗之理,鑒殷、周之失,革秦、漢之弊,以喻臣下。是歲,河右諸郡奉、涼武 昭王李玄盛為秦涼二州牧、涼公,肇興霸業,年號庚子。
sì nián chūn èr yuè dīng hài, mìng lè shī rù xué xí wǔ, shì cài yú xiān shèng xiān shī. dīng yǒu, fēn mìng shǐ zhě xún xíng zhōu jùn, tīng chá cí sòng, jiū hé bù fǎ. shì yuè, lǚ guāng dì zǐ lóng shì lǚ zuǎn ér zì lì. sān yuè, dì qīn yú, jiàn yú qǐn miào. xià sì yuè xīn mǎo, bà yè xíng tái. zhào yǒu sī míng yáng yǐn yì. wǔ yuè, qǐ zǐ jí diàn xuán wǔ lóu liáng fēng guān shí chí lù yuàn tái. liù yuè, lú shuǐ hú jǔ qú méng xùn sī shǔ liáng zhōu mù zhāng yē gōng. qiū qī yuè, zhào yǎn zhōu cì shǐ zhǎng sūn féi nán xùn xǔ chāng péng chéng. zhào cì tiān xià zhèn shù jiāng shì bù bó gè yǒu chà. bā yuè, duàn xìng shā mù róng shèng, shū fù xī jǐn zhū duàn shì, jiàn jí huáng dì wèi. dōng shí èr yuè, jí bó shì rú shēng bǐ zhòng jīng wén zì, yì lèi xiāng cóng, fán sì wàn yú zì, hào yuē zhòng wén jīng. shì suì, liáng wǔ zhāo wáng jǔ qú méng xùn bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
四年春二月丁亥,命樂師入學習舞,釋菜於先聖、先師。丁酉,分命使者巡行 州郡,聽察辭訟,糾劾不法。是月,呂光弟子隆弒呂纂而自立。三月,帝親漁,薦 於寢廟。夏四月辛卯,罷鄴行台。詔有司明揚隱逸。五月,起紫極殿、玄武樓、涼 風觀、石池、鹿苑台。六月,盧水胡沮渠蒙遜私署涼州牧、張掖公。秋七月,詔兗 州刺史長孫肥南徇許昌、彭城。詔賜天下鎮戍將士布帛各有差。八月,段興殺慕容 盛,叔父熙盡誅段氏,僭即皇帝位。冬十二月,集博士儒生比眾經文字,義類相從, 凡四萬餘字,號曰《眾文經》。是歲,涼武昭王、沮渠蒙遜並遣使朝貢。
wǔ nián chūn zhēng yuè, dì wén yáo xìng jiāng kòu biān, gēng yín, dà jiǎn yú tú, zhào bīng zhōu zhū jūn jī gǔ yú píng yáng gān bì. sān yuè, tū fà lì lù gū sǐ. xià wǔ yuè, yáo xìng qiǎn qí dì yì yáng wáng píng lái qīn píng yáng, gōng xiàn gān bì. qiū qī yuè wù chén shuò, chē jià xī tǎo. bā yuè yǐ sì, zhì gān bì, píng gù shǒu, jìn jūn wéi zhī. yáo xìng xī jǔ qí zhòng lái jiù. jiǎ zǐ, dì dù méng kēng, nì jī xìng jūn dà pò zhī. dōng shí yuè, píng fù shuǐ ér sǐ, fú qí yú zhòng sān wàn yú rén, huò xìng shàng shū zuǒ pú shè dí bó zhī yǐ xià sì pǐn jiāng jūn yǐ shàng sì shí yú rén. huò qián wáng chén wáng cì duō jìn lēi, bìng zhǎn yǐ xùn. xìng pín shǐ qǐng hé, dì bù xǔ. qún chén qǐng jìn píng pú bǎn, dì lǜ rú rú wèi nán, wù shēn, bān shī. shí yī yuè, chē jià cì jìn yáng. zhēng xiāng zhōu cì shǐ yǔ yuè wèi sī kōng. shí èr yuè xīn hài, zhì zì xī zhēng. yuè lēi mò fú lǜ qí bù wàn yú jiā nèi shǔ.
五年春正月,帝聞姚興將寇邊,庚寅,大簡輿徒,詔并州諸軍積穀於平陽乾壁。 三月,禿髮利鹿孤死。夏五月,姚興遣其弟義陽王平來侵平陽,攻陷乾壁。秋七月 戊辰朔,車駕西討。八月乙巳,至乾壁,平固守,進軍圍之。姚興悉舉其眾來救。 甲子,帝度蒙坑,逆擊興軍大破之。冬十月,平赴水而死,俘其餘眾三萬餘人,獲 興尚書左僕射狄伯支以下四品將軍以上四十餘人。獲前亡臣王次多、靳勒,並斬以 徇。興頻使請和,帝不許。群臣請進平蒲坂,帝慮蠕蠕為難,戊申,班師。十一月, 車駕次晉陽。征相州刺史庾岳為司空。十二月辛亥,至自西征。越勒莫弗率其部萬 余家內屬。
liù nián chūn zhēng yuè xīn wèi, shuò fāng wèi chí bù bié shuài lǜ wàn jiā nèi shǔ, rù jū yún zhōng. xià sì yuè guǐ sì shuò, rì yǒu shí zhī. wǔ yuè, dà jiǎn yú tú, jiāng lüè jiāng huái. qiū qī yuè, zhèn xī dà jiāng jūn sī lì xiào wèi pí líng wáng shùn yǒu zuì, yǐ wáng hái dì. wù zǐ, běi xún, zhú lí gōng yú chái shān, zòng shì xiào liè, dōng běi yú jì lǐng, chū cān hé dài gǔ. jiǔ yuè, xíng xìng nán píng chéng, guī dù shui lěi nán xià wū shān, bèi huáng guā duī, jiāng jiàn xīn yì. xīn wèi, chē jià hái gōng. dōng shí yuè, qǐ xī zhāo yáng diàn. yǐ mǎo, lì huáng zǐ sì wèi qí wáng, jiā chē qí dà jiāng jūn, wèi xiàng guó. shào wèi qīng hé wáng, jiā zhēng nán dà jiāng jūn. xī wèi yáng píng wáng, yào wèi hé nán wáng. fēng gù qín mǐn wáng zǐ kuí wèi yù zhāng wáng, chén liú huán wáng zǐ yuè wèi zhū tí wáng. dīng sì, jìn rén lái pìn. shí yī yuè gēng wǔ, jiāng jūn yī wèi dà pò gāo chē. shí èr yuè, jìn huán xuán fèi qí zhǔ sī mǎ dé zōng wèi píng gù wáng ér zì lì, jiàn hào chǔ.
六年春正月辛未,朔方尉遲部別帥率萬家內屬,入居雲中。夏四月癸巳朔,日 有蝕之。五月,大簡輿徒,將略江淮。秋七月,鎮西大將軍、司隸校尉、毗陵王順 有罪,以王還第。戊子,北巡,築離宮於豺山,縱士校獵,東北逾罽嶺,出參合、 代谷。九月,行幸南平城,規度氵壘南夏屋山,背黃瓜堆,將建新邑。辛未,車駕 還宮。冬十月,起西昭陽殿。乙卯,立皇子嗣為齊王,加車騎大將軍,位相國。紹 為清河王,加征南大將軍。熙為陽平王,曜為河南王。封故秦愍王子夔為豫章王, 陳留桓王子悅為硃提王。丁巳,晉人來聘。十一月庚午,將軍伊謂大破高車。十二 月,晉桓玄廢其主司馬德宗為平固王而自立,僭號楚。
tiān cì yuán nián chūn èr yuè, jìn liú yù qǐ bīng zhū huán xuán. sān yuè, chū xiàn xiàn hù bù mǎn bǎi bà zhī. xià wǔ yuè, zhì shān dōng zhū yě, fā zhōu jùn tú zhé zào bīng jiǎ. qiū jiǔ yuè, dì lín zhāo yáng diàn, fēn zhì zhòng zhí, yǐn cháo chén wén wǔ qīn zì jiǎn zhuó, liàng néng xù yòng. zhì jué sì děng, yuē wáng gōng hóu zi, chú bó nán zhī hào. zhuī lù jiù chén, jiā fēng jué gè yǒu chà. shì qiū, jiāng nán dà luàn, liú rén qiǎng fù bēn huái běi zhě háng dào xiāng xún. dōng shí yuè xīn sì, dà shè, gǎi yuán. zhù xī gōng. shí yī yuè, xìng xī gōng, dà xuǎn chén liáo, lìng gè biàn zōng dǎng, bǎo jǔ cái xíng, zhū bù zi sūn shī yè cì jué zhě èr qiān yú rén.
天賜元年春二月,晉劉裕起兵誅桓玄。三月,初限縣戶不滿百罷之。夏五月, 置山東諸冶,發州郡徒謫造兵甲。秋九月,帝臨昭陽殿,分置眾職,引朝臣文武親 自簡擢,量能敘用。制爵四等,曰王、公、侯、子,除伯、男之號。追錄舊臣,加 封爵各有差。是秋,江南大亂,流人繦負奔淮北者行道相尋。冬十月辛巳,大赦, 改元。筑西宮。十一月,幸西宮,大選臣僚,令各辨宗黨,保舉才行,諸部子孫失 業賜爵者二千餘人。
èr nián chūn zhēng yuè, jìn zhǔ sī mǎ dé zōng fù wèi. xià sì yuè, sì xī jiāo, chē qí jǐn hēi. dōng shí yuè, mù róng dé sǐ.
二年春正月,晉主司馬德宗復位。夏四月,祀西郊,車旗盡黑。冬十月,慕容 德死。
sān nián chūn zhēng yuè jiǎ shēn, běi xún, xìng chái shān gōng, xiào liè, hái zhì wū gū shān. èr yuè yǐ hài, xìng dài yuán shān, jiàn wǔ shí tíng. sān yuè gēng zǐ, chē jià hái gōng. xià sì yuè gēng shēn, fù xìng chái shān gōng. zhàn shòu zhù zuò láng wáng yí dì zào bīng fǎ gū xū lì chéng tú sān bǎi liù shí. shí suì dēng dìng xiāng jiǎo shǐ shān, yòu xìng mǎ chéng. jiǎ xū, chē jià hái gōng. liù yuè, fā bā bù wǔ bǎi lǐ nèi nán dīng zhú shui lěi nán gōng, mén què gāo shí yú zhàng. yǐn gōu chuān chí, guǎng yuàn yòu. guī lì wài chéng fāng èr shí lǐ, fēn zhì shì lǐ, jīng tú dòng dá. sān shí rì bà. qiū qī yuè, tài wèi mù chóng hōng. bā yuè jiǎ chén, xíng xìng chái shān gōng, suì zhì qīng niú shān. bǐng chén, xī dēng wǔ yào běi yuán, guān jiǔ shí jiǔ quán, zào gǔ tíng, suì zhī shí mò. jiǔ yuè jiǎ xū shuò, xìng mò nán yán chí. rén wǔ, zhì mò zhōng, guān tiān yán chí. dù mò běi, zhī tǔ yán chí. guǐ sì, nán hái zhǎng chuān. bǐng shēn, lín guān zhǎng bēi. dōng shí yuè gēng shēn, chē jià hái gōng.
三年春正月甲申,北巡,幸豺山宮,校獵,還至屋孤山。二月乙亥,幸代園山, 建五石亭。三月庚子,車駕還宮。夏四月庚申,復幸豺山宮。占授著作郎王宜弟造 《兵法孤虛立成圖》三百六十。時遂登定襄角史山,又幸馬城。甲戌,車駕還宮。 六月,發八部五百里內男丁築氵壘南宮,門闕高十餘丈。引溝穿池,廣苑囿。規立 外城方二十里,分置市里,經途洞達。三十日罷。秋七月,太尉穆崇薨。八月甲辰, 行幸豺山宮,遂至青牛山。丙辰,西登武要北原,觀九十九泉,造古亭,遂之石漠。 九月甲戌朔,幸漠南鹽池。壬午,至漠中,觀天鹽池。度漠北,之吐鹽池。癸巳, 南還長川。丙申,臨觀長陂。冬十月庚申,車駕還宮。
sì nián chūn èr yuè, fēng huáng zǐ xiū wèi hé jiān wáng, chù wén wèi zhǎng lè wáng, lián wèi guǎng píng wáng, lí wèi jīng zhào wáng. xià wǔ yuè, běi xún, zì cān hé bēi dōng guò pán yáng shān, dà yǔ, bào shuǐ liú zī chē shù bǎi chéng, shā bǎi yú rén. suì dōng běi yú shí mò, zhì zhǎng chuān, xìng rú yuán. cháng shān wáng zūn yǒu zuì cì sǐ. liù yuè, hè lián qū gài zì chēng dà dān yú dà xià tiān wáng. qiū qī yuè, xī xìng cān hé bēi. zhù běi gōng yuán, sān xún ér bà, nǎi hái gōng. mù róng bǎo yǎng zi gāo yún shā mù róng xī ér zì lì, jiàn hào tiān wáng. bā yuè, zhū sī kōng yǔ yuè.
四年春二月,封皇子修為河間王,處文為長樂王,連為廣平王,黎為京兆王。 夏五月,北巡,自參合陂東過蟠羊山,大雨,暴水流輜車數百乘,殺百餘人。遂東 北逾石漠,至長川,幸濡源。常山王遵有罪賜死。六月,赫連屈丐自稱大單于、大 夏天王。秋七月,西幸參合陂。筑北宮垣,三旬而罷,乃還宮。慕容寶養子高雲殺 慕容熙而自立,僭號天王。八月,誅司空庾岳。
wǔ nián chūn zhēng yuè, xíng xìng chái shān gōng, suì rú cān hé bēi, guān yú yú yán shuǐ, zhì níng chuān. sān yuè, yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. qiū qī yuè wù xū shuò, rì yǒu shí zhī. dōng shí yuè, tū fà nù tán jiàn jí liáng wáng wèi.
五年春正月,行幸豺山宮,遂如參合陂,觀漁於延水,至寧川。三月,姚興遣 使朝貢。秋七月戊戌朔,日有蝕之。冬十月,禿髮傉檀僭即涼王位。
liù nián xià, dì bù yù. chū, dì fú hán shí sàn, zì tài yī lìng yīn qiāng sǐ hòu, yào shù dòng fā, zhì cǐ yù shén. ér zāi biàn lǚ jiàn, yōu mèn bù ān, huò shù rì bù shí, huò bù qǐn dá dàn, guī jiù qún xià, xǐ nù guāi cháng. wèi bǎi liáo zuǒ yòu bù kě xìn, lǜ rú tiān wén zhī zhàn, huò yǒu zhǒu yè zhī yú. zhuī sī jì wǎng chéng bài dé shī, zhōng rì jìng yè dú yǔ bù zhǐ, ruò bàng yǒu guǐ wù duì yáng zhě. cháo chén zhì qián, zhuī qí jiù è, biàn jiàn shā hài. qí yú huò yǐ yán sè biàn dòng, huò yǐ chuǎn xī bù diào, huò yǐ xíng bù guāi jié, huò yǐ yán cí shī cuò, dì yǐ wèi huái è zài xīn, biàn jiàn yú wài, nǎi shǒu zì ōu jī. sǐ zhě jiē chén tiān ān diàn qián. yú shì cháo yě rén qíng gè huái wēi jù, yǒu sī fèi dài, mò xiāng dū shè, bǎi gōng tōu jié, dào zéi gōng xíng, xiàng lǐ zhī jiān, rén wèi xī shǎo. dì yì wén zhī, yuē: zhèn gù zòng zhī shǐ rán, xìng guò zāi nián, dāng gèng qīng zhěng zhī ěr. qiū qī yuè, mù róng shì zhī shǔ bǎi yú jiā móu yù wài bēn, fā jué, fú zhū sǐ zhě sān bǎi yú rén. bā yuè, wèi wáng yí móu pàn, cì sǐ. shí yuè wù chén, qīng hé wáng shào zuò luàn, dì bēng yú tiān ān diàn, shí nián sān shí jiǔ. yǒng xìng èr nián jiǔ yuè jiǎ yín, shàng shì yuē xuān wǔ huáng dì, zàng yú shèng lè jīn líng, miào hào tài zǔ, tài cháng wǔ nián gǎi shì yuē dào wǔ.
六年夏,帝不豫。初,帝服寒食散,自太醫令陰羌死後,藥數動發,至此愈甚。 而災變屢見,憂懣不安,或數日不食,或不寢達旦,歸咎群下,喜怒乖常。謂百僚 左右不可信,慮如天文之占,或有肘腋之虞。追思既往成敗得失,終日竟夜獨語不 止,若傍有鬼物對揚者。朝臣至前,追其舊惡,便見殺害。其餘或以顏色變動,或 以喘息不調,或以行步乖節,或以言辭失措,帝以為懷惡在心,變見於外,乃手自 毆擊。死者皆陳天安殿前。於是朝野人情各懷危懼,有司廢怠,莫相督攝,百工偷 劫,盜賊公行,巷裡之間,人為稀少。帝亦聞之,曰:「朕故縱之使然,幸過災年, 當更清整之耳。」秋七月,慕容氏支屬百餘家謀欲外奔,發覺,伏誅死者三百餘人。 八月,衛王儀謀叛,賜死。十月戊辰,清河王紹作亂,帝崩於天安殿,時年三十九。 永興二年九月甲寅,上諡曰宣武皇帝,葬於盛樂金陵,廟號太祖,泰常五年改諡曰 道武。
tài zōng míng yuán huáng dì huì sì, dào wǔ huáng dì zhī zhǎng zi yě. mǔ yuē liú guì rén, dēng guó qī nián, shēng yú yún zhōng gōng. dào wǔ wǎn yǒu nán, wén ér dà yuè, nǎi dà shè. dì míng ruì kuān yì, fēi lǐ bù dòng. tiān xìng liù nián, fēng qí wáng, bài xiāng guó. chū, dì mǔ jì cì sǐ, dào wǔ zhào dì gào yuē: xī hàn wǔ jiāng lì qí zi ér shā qí mǔ, bù lìng fù rén yǔ guó zhèng, rǔ dāng jì tǒng, gù wú yuǎn tóng hàn wǔ. dì sù chún xiào, āi bù zì shèng. dào wǔ nù. dì hái gōng, āi bù zì zhǐ, dào wǔ zhī ér yòu zhào dì. dì yù rù, zuǒ yòu jiàn, qǐng dài hé jiě ér jìn, dì cóng zhī. jí yuán shào zhī nì, dì hái ér zhū zhī.
太宗明元皇帝諱嗣,道武皇帝之長子也。母曰劉貴人,登國七年,生於雲中宮。 道武晚有男,聞而大悅,乃大赦。帝明睿寬毅,非禮不動。天興六年,封齊王,拜 相國。初,帝母既賜死,道武召帝告曰:「昔漢武將立其子而殺其母,不令婦人與 國政,汝當繼統,故吾遠同漢武。」帝素純孝,哀不自勝。道武怒。帝還宮,哀不 自止,道武知而又召帝。帝欲入,左右諫,請待和解而進,帝從之。及元紹之逆, 帝還而誅之。
yǒng xìng yuán nián dōng shí yuè rén wǔ, huáng dì jí wèi, dà shè gǎi yuán, zhuī zūn huáng bǐ wèi xuān mù huáng hòu. gōng qīng dà chén xiān bà guī dì zhě, xī fù dēng yòng zhī. zhào nán píng gōng zhǎng sūn sōng běi xīn hóu ān tóng duì lǐ rén sòng, jiǎn xián rèn néng. shì yuè, féng bá shì qí zhǔ gāo yún, jiàn hào tiān wáng, guó hào běi yàn. rùn shí yuè dīng hài, zhū tí wáng yuè móu fǎn, cì sǐ. zhào dōu bīng jiāng jūn shān yáng hóu xī jīn xún zhū zhōu, wèn rén jí kǔ. shí èr yuè wù xū, fēng wèi wáng yí zi liáng wèi nán yáng wáng, jìn yīn píng gōng liè jué wèi wáng, gǎi fēng gāo liáng wáng lè zhēn wèi píng yáng wáng. jǐ hài, dì shǐ jū xī gōng, yù tiān wén diàn. rú rú fàn sāi. shì suì, qǐ fú gān guī zì chēng qín wáng.
永興元年冬十月壬午,皇帝即位,大赦改元,追尊皇妣為宣穆皇后。公卿大臣 先罷歸第者,悉復登用之。詔南平公長孫嵩、北新侯安同對理人訟,簡賢任能。是 月,馮跋弒其主高雲,僭號天王,國號北燕。閏十月丁亥,硃提王悅謀反,賜死。 詔都兵將軍山陽侯奚斤巡諸州,問人疾苦。十二月戊戌,封衛王儀子良為南陽王, 進陰平公列爵為王,改封高涼王樂真為平陽王。己亥,帝始居西宮,御天文殿。蠕 蠕犯塞。是歲,乞伏乾歸自稱秦王。
èr nián chūn zhēng yuè jiǎ yín shuò, zhào nán píng gōng zhǎng sūn sōng děng běi zhēng rú rú, yīn liú tún mò nán. xià wǔ yuè, sōng děng zì dà mò hái, rú rú zhuī wéi zhī yú niú chuān. rén shēn, dì běi fá, rú rú wén ér dùn zǒu. chē jià hái xìng cān hé bēi. liù yuè, jìn jiāng liú yù miè mù róng chāo. qiū qī yuè dīng sì, lì shè tái yú bēi xī, réng jiǎng wǔ. yǐ chǒu, zhì zì běi fá.
二年春正月甲寅朔,詔南平公長孫嵩等北征蠕蠕,因留屯漠南。夏五月,嵩等 自大漠還,蠕蠕追圍之於牛川。壬申,帝北伐,蠕蠕聞而遁走。車駕還幸參合陂。 六月,晉將劉裕滅慕容超。秋七月丁巳,立射台於陂西,仍講武。乙丑,至自北伐。
sān nián chūn èr yuè wù xū, zhào jiǎn gōng rén fēi yù jí jì qiǎo zhě, xī yǐ cì guān rén. jǐ hài, zhào běi xīn hóu ān tóng děng chí jié xún xíng bìng dìng èr zhōu jí zhū shān jū zá hú dīng líng, wèn qí jí kǔ, chá jǔ shǒu zǎi bù fǎ zhě. xīn chǒu, jiǎn gōng rén gōng jì zhī bù jí zhě chū, cì rén bù néng zì cún zhě. sān yuè jǐ wèi, zhào shì chén cháng pèi jiàn. xià wǔ yuè bǐng yín, fù chū gōng rén cì guān rén. dīng mǎo, chē jià yè jīn líng yú shèng lè. jǐ sì, chāng lí wáng mù róng bó ér móu fǎn, fú zhū. liù yuè, yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. qiū qī yuè wù shēn, cì wèi shì pú sān rì. dōng shí yī yuè dīng wèi, dà yuè yú dōng jiāo.
三年春二月戊戌,詔簡宮人非御及伎巧者,悉以賜鰥人。己亥,詔北新侯安同 等持節巡行並、定二州及諸山居雜胡、丁零,問其疾苦,察舉守宰不法者。辛丑, 簡宮人工伎之不急者出,賜人不能自存者。三月己未,詔侍臣常佩劍。夏五月丙寅, 復出宮人賜鰥人。丁卯,車駕謁金陵於盛樂。己巳,昌黎王慕容伯兒謀反,伏誅。 六月,姚興遣使朝貢。秋七月戊申,賜衛士酺三日。冬十一月丁未,大閱於東郊。
sì nián chūn èr yuè guǐ wèi, dēng shòu quān, shè měng shòu. xià sì yuè yǐ wèi, yàn qún chén yú xī gōng, shǐ gè xiàn zhí yán, wù yǒu suǒ huì. liù yuè, qǐ fú gān guī wèi xiōng zi gōng fǔ suǒ shì. rùn yuè bǐng chén, dà yuè yú dōng jiāo. qiū qī yuè jǐ sì shuò, dōng xún. zhì sì xiāng dà jiāng, yòu fàng shí èr shí, zhì shí èr xiǎo jiāng. yǐ shān yáng hóu xī jīn yuán chéng gōng qū xíng zuǒ yòu chéng xiàng. jǐ mǎo, dà mí yú shí huì shān. wù zǐ, lín qù jī bēi guān yú. gēng yín, zhì yú rú yuán, xī xún, xìng běi bù zhū luò. bā yuè rén zǐ, xìng xī gōng, lín bǎn diàn, dà xiǎng qún chén, mìng bǎi xìng dà pú sān rì. yǐ mǎo, cì wáng gōng yǐ xià zhì sù wèi jiāng shì bù gè yǒu chà. dōng shí yī yuè jǐ chǒu, cì zōng shì jìn shǔ nán yáng wáng liáng yǐ xià zhì yú sī má qīn bù bó gè yǒu chà. shì yuè, jǔ qú méng xùn jiàn chēng hé xī wáng. shí èr yuè dīng sì, běi xún, zhì zhǎng chéng ér xuán.
四年春二月癸未,登獸圈,射猛獸。夏四月乙未,宴群臣於西宮,使各獻直言, 勿有所諱。六月,乞伏乾歸為兄子公府所弒。閏月丙辰,大閱於東郊。秋七月己巳 朔,東巡。置四廂大將,又放十二時,置十二小將。以山陽侯奚斤、元城公屈行左 右丞相。己卯,大獼於石會山。戊子,臨去畿陂觀漁。庚寅,至於濡源,西巡,幸 北部諸落。八月壬子,幸西宮,臨板殿,大饗群臣,命百姓大酺三日。乙卯,賜王 公以下至宿衛將士布各有差。冬十一月己丑,賜宗室近屬南陽王良以下至於緦麻親 布帛各有差。是月,沮渠蒙遜僭稱河西王。十二月丁巳,北巡,至長城而旋。
wǔ nián chūn zhēng yuè jǐ sì, dà yuè jī nèi, nán nián shí èr yǐ shàng xī jí. jǐ mǎo, xìng xī gōng. è bá dà qú shuài sì shí yú rén yì què fèng gòng, cì yǐ zēng bó jǐn jì gè yǒu chà. yǐ yǒu, zhào zhū zhōu, liù shí hù chū róng mǎ yī pǐ. gēng yín, dà yuè yú dōng jiāo, shǔ jiāng shuài, yǐ shān yáng hóu xī jīn wèi qián jūn, zhòng sān wàn yáng píng wáng xī děng shí èr jiāng gè yī wàn qí dì lín bái dēng, gōng zì xiào lǎn. èr yuè gēng xū, xìng gāo liǔ chuān. guǐ chǒu, chuān yú chí yú běi yuàn. gēng wǔ, yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. jǐ mǎo, zhào shǐ zhě xún xíng tiān xià, zhāo yán jùn yàn, sōu yáng yǐn yì. xià sì yuè yǐ mǎo, xī xún. wǔ yuè yǐ hài, xíng xìng yún zhōng jiù gōng zhī dà shì. bǐng zǐ, dà shè. liù yuè, xī xìng wǔ yuán, xiào liè yú gǔ luó shān, huò shòu shí wàn. qiū qī yuè jǐ sì, hái xìng báo shān. dì dēng guān xuān wǔ yóu xìng kè shí sòng dé zhī chù, nǎi yú qí páng qǐ shí tán ér jiàn xiǎng yān, cì cóng zhě dà pú yú shān xià. qián jūn xī jīn děng pò yuè lēi bèi ní bù luò yú bá nà shān xī, xǐ èr wàn yú jiā ér xuán. bǐng xū, chē jià zì dà shì xī nán xún zhū bù luò, suì nán cì dìng xiāng dà luò chéng, dōng yú qī lǐng shān, tián yú shàn wú chuān. bā yuè guǐ mǎo, chē jià hái gōng. guǐ chǒu, xī jīn děng bān shī. jiǎ yín, dì lín bái dēng shān, guān jiàng rén, shù jūn shí. zhì xīn rén yú dà níng, gěi nóng qì, jì kǒu shòu tián. dōng shí yī yuè guǐ yǒu, dà xiǎng yú xī gōng. yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng, qǐng jìn nǚ, dì xǔ zhī.
五年春正月己巳,大閱畿內,男年十二以上悉集。己卯,幸西宮。頞拔大渠帥 四十餘人詣闕奉貢,賜以繒帛錦罽各有差。乙酉,詔諸州,六十戶出戎馬一匹。庚 寅,大閱於東郊,署將帥,以山陽侯奚斤為前軍,眾三萬;陽平王熙等十二將各一 萬騎;帝臨白登,躬自校覽。二月庚戌,幸高柳川。癸丑,穿魚池於北苑。庚午, 姚興遣使朝貢。己卯,詔使者巡行天下,招延俊彥,搜揚隱逸。夏四月乙卯,西巡。 五月乙亥,行幸雲中舊宮之大室。丙子,大赦。六月,西幸五原,校獵於骨羅山, 獲獸十萬。秋七月己巳,還幸薄山。帝登觀宣武游幸刻石頌德之處,乃於其旁起石 壇而薦饗焉,賜從者大酺於山下。前軍奚斤等破越勒倍泥部落於跋那山西,徙二萬 余家而旋。丙戌,車駕自大室西南巡諸部落,遂南次定襄大洛城,東逾七嶺山,田 於善無川。八月癸卯,車駕還宮。癸丑,奚斤等班師。甲寅,帝臨白登山,觀降人, 數軍實。置新人於大寧,給農器,計口受田。冬十一月癸酉,大饗於西宮。姚興遣 使朝貢,請進女,帝許之。
shén ruì yuán nián chūn zhēng yuè xīn yǒu, yǐ zhēn ruì pín jí, dà shè gǎi yuán. xīn sì, xíng xìng fán zhì. cì wáng gōng yǐ xià zhì yú shì zú bǎi gōng bù bó gè yǒu chà. èr yuè wù xū, chē jià hái gōng. yǐ mǎo, qǐ fēng gōng yú píng chéng dōng běi. xià liù yuè, qǐ fú chì pán miè tū fà nù tán. qiū qī yuè, jìn jiāng zhū líng shí miè shǔ. bā yuè wù zǐ, zhào mǎ yì hóu yuán lòu sūn shǐ yú yáo xìng. yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. jiǔ yuè dīng sì shuò, rì yǒu shí zhī. dōng shí yī yuè rén wǔ, zhào shǐ zhě xún xíng zhū zhōu, xiào yuè shǒu zǎi zī cái, fēi zì jiā suǒ jī, xī bù wèi zāng. shǒu zǎi bù rú fǎ, tīng bǎi xìng yì què gào zhī. shí èr yuè bǐng xū shuò, rú rú fàn sāi. bǐng shēn, chē jià běi fá.
神瑞元年春正月辛酉,以禎瑞頻集,大赦改元。辛巳,行幸繁畤。賜王公以下 至於士卒百工布帛各有差。二月戊戌,車駕還宮。乙卯,起豐宮於平城東北。夏六 月,乞伏熾盤滅禿髮傉檀。秋七月,晉將硃齡石滅蜀。八月戊子,詔馬邑侯元陋孫 使於姚興。姚興遣使朝貢。九月丁巳朔,日有蝕之。冬十一月壬午,詔使者巡行諸 州,校閱守宰資財,非自家所齎,悉簿為贓。守宰不如法,聽百姓詣闕告之。十二 月丙戌朔,蠕蠕犯塞。丙申,車駕北伐。
èr nián chūn zhēng yuè bǐng chén, chē jià zhì zì běi fá. èr yuè dīng hài, dà xiǎng yú xī gōng. jiǎ chén, lì xuān wǔ miào yú bái dēng xī. sān yuè dīng chǒu, zhào yǐ cì shǐ shǒu zǎi lǜ duō bū duò, jīn nián zī diào xiàn wéi zhě, zhé chū jiā cái yǐ chōng, bù tīng zhēng fā yú rén. xià sì yuè, jìn rén lái pìn. jǐ mǎo, běi xún. wǔ yuè dīng hài, cì yú cān hé, dōng xìng dà níng. dīng wèi, tián yú sì jiǎ shān. liù yuè wù wǔ, lín qù jī bēi guān yú. xīn yǒu, cì yú rú yuán, lì bàng tái. suì shè bái xióng yú tuí niú shān, huò zhī. dīng mǎo, xìng chì chéng, qīn jiàn zhǎng lǎo, wèn rén jí kǔ, fù zū yī nián. nán cì shí tíng, xìng shàng gǔ, wèn bǎi nián, fǎng xián jùn, fù tián zū zhī bàn. rén shēn, xìng zhuō lù, dēng jiào shān, guān wēn quán, shǐ yǐ tài láo cí huáng dì táng yáo miào. guǐ yǒu, xìng guǎng níng, shì rú shàng gǔ. jǐ mǎo, dēng guǎng níng zhī lì shān, yǐ tài láo cí shùn miào, dì qīn jiā lǐ yān. gēng chén, xìng dài. qiū qī yuè guǐ wèi, chē jià hái gōng, fù suǒ guò tián zū zhī bàn. bā yuè gēng chén huì, rì yǒu shí zhī. jiǔ yuè, jīng shī rén jī, tīng jiù shí shān dōng. dōng shí yuè rén zǐ, yáo xìng shǐ fèng qí xī píng gōng zhǔ zhì, dì yǐ hòu lǐ nà zhī. xīn yǒu, xíng xìng jù rù chéng. guǐ hài, chē jià hái gōng. bǐng yín, zhào yǐ pín yù shuāng hàn, nián gǔ bù dēng, mìng chū bù bó cāng gǔ yǐ zhèn pín qióng.
二年春正月丙辰,車駕至自北伐。二月丁亥,大饗於西宮。甲辰,立宣武廟於 白登西。三月丁丑,詔以刺史守宰率多逋惰,今年貲調縣違者,謫出家財以充,不 聽徵發於人。夏四月,晉人來聘。己卯,北巡。五月丁亥,次於參合,東幸大寧。 丁未,田於四岬山。六月戊午,臨去畿陂觀漁。辛酉,次於濡源,立蜯台。遂射白 熊於頹牛山,獲之。丁卯,幸赤城,親見長老,問人疾苦,復租一年。南次石亭, 幸上谷,問百年,訪賢俊,復田租之半。壬申,幸涿鹿,登嶠山,觀溫泉,使以太 牢祠黃帝、唐堯廟。癸酉,幸廣寧,事如上谷。己卯,登廣寧之歷山,以太牢祠舜 廟,帝親加禮焉。庚辰,幸代。秋七月癸未,車駕還宮,復所過田租之半。八月庚 辰晦,日有蝕之。九月,京師人飢,聽就食山東。冬十月壬子,姚興使奉其西平公 主至,帝以後禮納之。辛酉,行幸沮洳城。癸亥,車駕還宮。丙寅,詔以頻遇霜旱, 年穀不登,命出布帛倉谷以振貧窮。
tài cháng yuán nián chūn èr yuè dīng wèi, yáo xìng sǐ. sān yuè jǐ chǒu, zhǎng lè wáng chù wén hōng. xià sì yuè rén zǐ, dà shè gǎi yuán. gēng shēn, hé jiān wáng xiū hōng. wǔ yuè jiǎ shēn, huì xīng èr jiàn. liù yuè dīng sì, běi xún. qiū qī yuè jiǎ shēn, dà xiǎn yú niú chuān, dēng fǔ shān, lín yīn fán shuǐ, nán guān yú jiǔ shí jiǔ quán. wù xū, chē jià hái gōng. xīn hài huì, rì yǒu shí zhī. jiǔ yuè, jìn liú yù sù hé fá yáo hóng, qiǎn bù jiāng wáng zhòng dé cóng lù dào zhì liáng chéng. yǎn zhōu cì shǐ wèi jiàn wèi nuò, qì shǒu běi dù, zhòng dé suì rù huá tái. zhào jiāng jūn shū sūn jiàn děng dù hé yào wēi, zhǎn wèi jiàn yú chéng xià. dōng shí yī yuè wù yín, qǐ péng tái yú běi yuàn. shí èr yuè, nán yáng wáng liáng hōng.
泰常元年春二月丁未,姚興死。三月己丑,長樂王處文薨。夏四月壬子,大赦 改元。庚申,河間王修薨。五月甲申,彗星二見。六月丁巳,北巡。秋七月甲申, 大獮於牛川,登釜山,臨殷繁水,南觀於九十九泉。戊戌,車駕還宮。辛亥晦,日 有蝕之。九月,晉劉裕溯河伐姚泓,遣部將王仲德從陸道至梁城。兗州刺史尉建畏 懦,棄守北渡,仲德遂入滑台。詔將軍叔孫建等度河曜威,斬尉建於城下。冬十一 月戊寅,起蓬台於北苑。十二月,南陽王良薨。
èr nián chūn zhēng yuè jiǎ xū shuò, rì yǒu shí zhī. èr yuè bǐng wǔ, zhào shǐ zhě xún xíng tiān xià, guān fēng sú, wèn qí suǒ kǔ. shì yuè, liáng wǔ zhāo wáng hōng. wǔ yuè, xī xún zhì yún zhōng, suì jì hé, tián yú dà mò. qiū qī yuè yǐ hài, chē jià hái gōng. yǐ yǒu, qǐ bái tái yú chéng nán, gāo èr shí zhàng. shì yuè, jìn liú yù miè yáo hóng. dōng shí yuè guǐ chǒu, yù zhāng wáng kuí hōng. shí èr yuè jǐ yǒu, zhào hé dōng hé nèi gòu hóng zǐ dì bō yuè rén jiān zhě.
二年春正月甲戌朔,日有蝕之。二月丙午,詔使者巡行天下,觀風俗,問其所 苦。是月,涼武昭王薨。五月,西巡至雲中,遂濟河,田於大漠。秋七月乙亥,車 駕還宮。乙酉,起白台於城南,高二十丈。是月,晉劉裕滅姚泓。冬十月癸丑,豫 章王夔薨。十二月己酉,詔河東、河內購泓子弟播越人間者。
sān nián chūn sān yuè, jìn rén lái pìn. gēng xū, xìng xī gōng. yǐ bó hǎi fàn yáng jùn qù nián shuǐ, fù qí zū shuì. xià sì yuè jǐ sì, xǐ jì dìng yōu sān zhōu tú hé yú jīng shī. wǔ yuè rén zǐ, dōng xún zhì rú yuán, jí gān sōng. qiǎn zhēng dōng jiāng jūn zhǎng sūn dào shēng shuài shī xí féng bá, suì zhì lóng chéng, xǐ qí jū rén wàn yú jiā ér hái. qiū qī yuè wù wǔ, chē jià zhì jīng shī. bā yuè, yàn mén hé nèi dà yǔ shuǐ, fù qí zū shuì. dōng shí yuè wù chén, zhú gōng yú xī yuàn. shí yī yuè, hè lián qū gài kè zhǎng ān. shí èr yuè, jìn ān dì cú.
三年春三月,晉人來聘。庚戌,幸西宮。以勃海、范陽郡去年水,復其租稅。 夏四月己巳,徙冀、定、幽三州徒何於京師。五月壬子,東巡至濡源,及甘松。遣 征東將軍長孫道生帥師襲馮跋,遂至龍城,徙其居人萬餘家而還。秋七月戊午,車 駕至京師。八月,雁門、河內大雨水,復其租稅。冬十月戊辰,築宮於西苑。十一 月,赫連屈丐克長安。十二月,晉安帝殂。
sì nián chūn zhēng yuè rén chén shuò, chē jià lín hé, dà sōu yú dú zhǔ. guǐ mǎo, hái gōng. sān yuè, hè lián qū gài jiàn jí huáng dì wèi. guǐ chǒu, zhú gōng yú péng tái běi. xià sì yuè gēng chén, xiǎng dōng miào, yuǎn fān zhù jì zhě shù bǎi guó. xīn sì, nán xún, xìng yàn mén, cì suǒ guò wú chū jīn nián zū fù. wǔ yuè gēng yín shuò, guān yú yú shui lěi shuǐ. jǐ hài, chē jià hái gōng. qiū bā yuè xīn wèi, dōng xún, qiǎn shǐ cí héng yuè. jiǎ shēn, chē jià hái gōng, cì suǒ guò wú chū jīn nián tián zū. jiǔ yuè jiǎ yín, zhú gōng yú bái dēng shān. dōng shí yī yuè dīng hài shuò, rì yǒu shí zhī. shí èr yuè guǐ hài, xī xún, zhì yún zhōng, yú bái dào, běi liè yě mǎ yú rǔ gū shān. zhì yú huáng hé, cóng jūn zǐ jīn xī dù, dà shòu yú xuē lín shān.
四年春正月壬辰朔,車駕臨河,大蒐於犢渚。癸卯,還宮。三月,赫連屈丐僭 即皇帝位。癸丑,築宮於蓬台北。夏四月庚辰,享東廟,遠蕃助祭者數百國。辛巳, 南巡,幸雁門,賜所過無出今年租賦。五月庚寅朔,觀漁於氵壘水。己亥,車駕還 宮。秋八月辛未,東巡,遣使祠恆岳。甲申,車駕還宮,賜所過無出今年田租。九 月甲寅,築宮於白登山。冬十一月丁亥朔,日有蝕之。十二月癸亥,西巡,至雲中, 逾白道,北獵野馬於辱孤山。至於黃河,從君子津西度,大狩於薛林山。
wǔ nián chūn zhēng yuè bǐng xū shuò, zì xuē lín dōng hái. zhì wū dòu chéng, xiǎng láo jiāng shì, dà pú èr rì, bān qín yǐ cì zhī. jǐ hài, chē jià hái gōng. sān yuè bǐng xū, nán yáng wáng yì wén hōng. xià sì yuè bǐng yín, qǐ shui lěi nán gōng. wǔ yuè yǐ yǒu, zhào yuē: xuān wǔ huáng dì tǐ dé yī zhī xuán yuǎn, yīng zì rán zhī chōng miào, dà xíng dà míng, wèi jǐn shèng měi. jīn qǐ wěi tú, shǐ dǔ zūn hào, qí gèng shàng zūn shì yuē dào wǔ huáng dì, yǐ zhāng líng mìng zhī xiān qǐ, shèng dé zhī xuán tóng. gēng xū, huái nán hóu sī mǎ guó fán chí yáng hóu sī mǎ dào cì děng móu fǎn, fú zhū. liù yuè bǐng yín, xìng yì dú shān. shì yuè, jìn gōng dì chán wèi yú sòng. qiū qī yuè dīng yǒu, xī zhì wǔ yuán. dīng wèi, xìng yún zhōng dà shì, cì cóng zhě dà pú. bā yuè guǐ hài, chē jià hái gōng. rùn yuè jiǎ wǔ, yīn píng wáng liè hōng. shì suì, xī liáng wáng.
五年春正月丙戌朔,自薛林東還。至屋竇城,饗勞將士,大酺二日,班禽以賜 之。己亥,車駕還宮。三月丙戌,南陽王意文薨。夏四月丙寅,起氵壘南宮。五月 乙酉,詔曰:「宣武皇帝體得一之玄遠,應自然之沖妙,大行大名,未盡盛美。今 啟緯圖,始睹尊號,其更上尊諡曰道武皇帝,以章靈命之先啟,聖德之玄同。」庚 戌,淮南侯司馬國璠、池陽侯司馬道賜等謀反,伏誅。六月丙寅,幸翳犢山。是月, 晉恭帝禪位於宋。秋七月丁酉,西至五原。丁未,幸雲中大室,賜從者大酺。八月 癸亥,車駕還宮。閏月甲午,陰平王烈薨。是歲,西涼亡。
liù nián chūn èr yuè jǐ hài, zhào tiān xià hù èr shí shū róng mǎ yī pǐ dà niú yī tóu. sān yuè jiǎ zǐ, yáng píng wáng xī hōng. yǐ hài, zhì liù bù rén yáng mǎn bǎi kǒu zhě diào róng mǎ yī pǐ. fā jīng shī liù qiān yú rén zhú yuàn, qǐ zì jiù yuàn, dōng bāo bái dēng, zhōu huí sì shí yú lǐ. xià liù yuè yǐ yǒu, běi xún, zhì yú pán yáng shān. qiū qī yuè yǐ mǎo, chē jià hái gōng. guǐ yǒu, xī xún. liè yú zuò shān, qīn shè měng shòu, huò zhī. suì zhì yú hé. bā yuè gēng zǐ, dà mí yú dú zhǔ. jiǔ yuè gēng xū, chē jià hái gōng. rén shēn, sòng rén lái pìn. dōng shí yuè jǐ hài, xíng xìng dài. shí èr yuè bǐng shēn, xī xún yú yún zhōng.
六年春二月己亥,詔天下戶二十輸戎馬一匹、大牛一頭。三月甲子,陽平王熙 薨。乙亥,制六部人羊滿百口者調戎馬一匹。發京師六千餘人築苑,起自舊苑,東 苞白登,周回四十餘里。夏六月乙酉,北巡,至於蟠羊山。秋七月乙卯,車駕還宮。 癸酉,西巡。獵於祚山,親射猛獸,獲之。遂至於河。八月庚子,大獼於犢渚。九 月庚戌,車駕還宮。壬申,宋人來聘。冬十月己亥,行幸代。十二月丙申,西巡於 雲中。
qī nián chūn zhēng yuè jiǎ chén shuò, zì yún zhōng xī xìng wū dòu chéng, cì cóng zhě dà pú sān rì. èr yuè bǐng xū, chē jià hái gōng. sān yuè yǐ chǒu, hé nán wáng yào hōng. xià sì yuè jiǎ xū, fēng huáng zǐ dào wèi tài píng wáng, bài xiāng guó, jiā dà jiāng jūn pī wèi lè píng wáng, jiā chē qí dà jiāng jūn mí wèi ān dìng wáng, jiā wèi dà jiāng jūn fàn wèi lè ān wáng, jiā zhōng jūn dà jiāng jūn jiàn wèi yǒng chāng wáng, jiā fǔ jūn dà jiāng jūn chóng wèi jiàn níng wáng, jiā fǔ guó dà jiāng jūn jùn wèi xīn xìng wáng, jiā zhèn jūn dà jiāng jūn xiàn huái zhǎng gōng zhǔ zi jī jìng wèi zhǎng lè wáng, bài dà sī mǎ dà jiāng jūn. chū, dì fú hán shí sàn, pín nián fā dòng, bù kān wàn jī, wǔ yuè, lì tài píng wáng dào wèi huáng tài zǐ, lín cháo tīng zhèng. shì yuè, sòng wǔ dì cú. qiū jiǔ yuè, zhào sī kōng xī jīn děng shuài shī fá sòng. yǐ sì, xìng shui lěi nán gōng, suì rú guǎng níng. jǐ yǒu, zhào huáng tài zǐ lǜ bǎi guó yǐ fǎ jià tián yú dōng yuàn, chē chéng fú wù jiē yǐ chéng yú zhī fù. xīn hài, zhú píng chéng wài guō, zhōu huí sān shí èr lǐ. xīn yǒu, xìng jiào shān, qiǎn shǐ zhě cí huáng dì táng yáo miào. yīn dōng xìng yōu zhōu, jiàn qí nián, wèn qí suǒ kǔ, cì yǐ jué hào. fēn qiǎn shǐ zhě xún xíng zhōu jùn, guān chá fēng sú. dōng shí yuè jiǎ xū, chē jià hái gōng, fù suǒ guò tián zū zhī bàn. xī jīn děng jì hé, gōng huá tái bù bá, qiú jì shī, dì nù bù xǔ. yì qīn nán zhēng, wèi qí shēng yuán. rén chén, nán xún, chū zì tiān mén guān, yú héng lǐng, sì fāng fān fù dà rén gè shuài suǒ bù cóng zhě wǔ wàn yú rén. shí yī yuè, huáng tài zǐ qīn tǒng liù jūn zhèn sāi shàng, ān dìng wáng mí yǔ běi xīn gōng ān tóng jū shǒu. bǐng wǔ, qū shè sī zhōu shū sǐ yǐ xià. bǐng chén, cì yú zhōng shān, wèn rén jí kǔ. shí èr yuè bǐng xū, xíng xìng jì zhōu, cún wèn rén sú. qiǎn shòu guāng hóu shū sūn dá děng lǜ zhòng zì píng yuán dōng dù, xùn xià qīng yǎn zhū jùn.
七年春正月甲辰朔,自雲中西幸屋竇城,賜從者大酺三日。二月丙戌,車駕還 宮。三月乙丑,河南王曜薨。夏四月甲戌,封皇子燾為太平王,拜相國,加大將軍; 丕為樂平王,加車騎大將軍;彌為安定王,加衛大將軍;范為樂安王,加中軍大將 軍;健為永昌王,加撫軍大將軍;崇為建寧王,加輔國大將軍;俊為新興王,加鎮 軍大將軍;獻懷長公主子嵇敬為長樂王,拜大司馬、大將軍。初,帝服寒食散,頻 年發動,不堪萬機,五月,立太平王燾為皇太子,臨朝聽政。是月,宋武帝殂。秋 九月,詔司空奚斤等帥師伐宋。乙巳,幸氵壘南宮,遂如廣寧。己酉,詔皇太子率 百國以法駕田於東苑,車乘服物皆以乘輿之副。辛亥,築平城外郭,周回三十二里。 辛酉,幸嶠山,遣使者祠黃帝、唐堯廟。因東幸幽州,見耆年,問其所苦,賜以爵 號。分遣使者巡行州郡,觀察風俗。冬十月甲戌,車駕還宮,復所過田租之半。奚 斤等濟河,攻滑台不拔,求濟師,帝怒不許。議親南征,為其聲援。壬辰,南巡, 出自天門關,逾恆嶺,四方蕃附大人各帥所部從者五萬餘人。十一月,皇太子親統 六軍鎮塞上,安定王彌與北新公安同居守。丙午,曲赦司州殊死以下。丙辰,次於 中山,問人疾苦。十二月丙戌,行幸冀州,存問人俗。遣壽光侯叔孫達等率眾自平 原東度,徇下青、兗諸郡。
bā nián chūn zhēng yuè bǐng chén, xíng xìng yè, cún wèn rén sú. sī kōng xī jīn jì píng yǎn yù, hái wéi wǔ láo, sòng shǒu jiāng máo dé zǔ jù shǒu bù xià. rú rú fàn sāi. èr yuè wù chén, zhú zhǎng chéng yú zhǎng chuān zhī nán, qǐ zì chì chéng, xī zhì wǔ yuán, yán mào èr qiān yú lǐ, bèi zhì shù wèi. sān yuè yǐ mǎo, jì zì líng chāng. xià sì yuè dīng mǎo, xìng chéng gāo, guān wǔ láo. ér chéng nèi fá shuǐ, xiàn gěng jí hé. dì lìng lián jiàn, shàng shī fén chán, jué qí jí lù yòu chuān dì dào, yǐ duó qí jǐng. dīng chǒu, xìng luò yáng, guān shí jīng. rùn yuè dīng wèi, hái xìng hé nèi, běi dēng tài xíng, xìng gāo dōu. jǐ wèi, wǔ láo kuì. shì zhòng dà yì, sǐ zhě shí èr sān. xīn yǒu, xìng jìn yáng, bān cì wáng gōng yǐ xià zhì yú sī yì. wǔ yuè bǐng yín, hái cì yàn mén, huáng tài zǐ lǜ liú tái wáng gōng yíng yú jù zhù zhī běi. gēng yín, chē jià zhì zì nán xún. liù yuè jǐ hài, tài wèi yí dū gōng mù guān hōng. bǐng chén, běi xún, zhì cān hé bēi. qiū qī yuè, xìng sān huì wū hóu quán, zhào huáng tài zǐ lǜ bǎi guān yǐ cóng. bā yuè, xìng mǎ yì, guān yú shui lěi yuán. jiǔ yuè yǐ hài, chē jià hái gōng. dōng shí yuè guǐ mǎo, guǎng xī gōng, qǐ wài qiáng, zhōu huí èr shí lǐ. shì suì jī, zhào suǒ zài kāi cāng zhèn gěi. shí yī yuè jǐ sì, dì bēng yú xī gōng, shí nián sān shí èr. yí zhào yǐ sī kōng xī jīn suǒ huò jūn shí cì dà chén zì sī tú zhǎng sūn sōng yǐ xià, zhì yú shì zú gè yǒu chà. shí èr yuè gēng zǐ, shàng shì yuē míng yuán huáng dì, zàng yú yún zhōng jīn líng, miào chēng tài zōng.
八年春正月丙辰,行幸鄴,存問人俗。司空奚斤既平兗、豫,還圍武牢,宋守 將毛德祖距守不下。蠕蠕犯塞。二月戊辰,築長城於長川之南,起自赤城,西至五 原,延袤二千餘里,備置戍衛。三月乙卯,濟自靈昌。夏四月丁卯,幸成皋,觀武 牢。而城內乏水,縣綆汲河。帝令連艦,上施轒巉,絕其汲路;又穿地道,以奪其 井。丁丑,幸洛陽,觀石經。閏月丁未,還幸河內,北登太行,幸高都。己未,武 牢潰。士眾大疫,死者十二三。辛酉,幸晉陽,班賜王公以下至於廝役。五月丙寅, 還次雁門,皇太子率留台王公迎於句注之北。庚寅,車駕至自南巡。六月己亥,太 尉、宜都公穆觀薨。丙辰,北巡,至參合陂。秋七月,幸三會屋侯泉,詔皇太子率 百官以從。八月,幸馬邑,觀於氵壘源。九月乙亥,車駕還宮。冬十月癸卯,廣西 宮,起外牆,周回二十里。是歲飢,詔所在開倉振給。十一月己巳,帝崩於西宮, 時年三十二。遺詔以司空奚斤所獲軍實賜大臣自司徒長孫嵩以下,至於士卒各有差。 十二月庚子,上諡曰明元皇帝,葬於雲中金陵,廟稱太宗。
dì jiān zī wén wǔ, lǐ ài rú shēng, hǎo lǎn shǐ chuán, yǐ liú xiàng suǒ zhuàn xīn xù shuō yuàn yú jīng diǎn zhèng yì duō yǒu suǒ què, nǎi zhuàn xīn jí sān shí piān, cǎi zhū jīng shǐ, gāi qià gǔ yì yún.
帝兼資文武,禮愛儒生,好覽史傳,以劉向所撰《新序》、《說苑》於經典正 義多有所闕,乃撰《新集》三十篇,采諸經史,該洽古義雲。
lùn yuē: zì gǔ dì wáng zhī xìng, chéng yǒu tiān mìng, yì lài lèi gōng jī dé, fāng qì líng xīn. yǒu wèi yǎn zhái yōu fāng, dài wèi jūn zhǎng. shén yuán shēng zì tiān nǚ, huán mù qín yú jìn shì, míng fú rén shì, fū qǐ tú rán!
論曰:自古帝王之興,誠有天命,亦賴累功積德,方契靈心。有魏奄宅幽方, 代為君長。神元生自天女,桓、穆勤於晉室,冥符人事,夫豈徒然!
zhāo chéng yǐ xióng jié zhī zī, bāo jūn rén zhī liàng, zhēng fá sì kè, wēi bèi xiá huāng. nǎi gǎi dōu lì hào, huī lóng dà yè, zhōng bǎi liù shí zài, guāng zhái qū zhōng, qí yuán gù yǒu yóu yǐ.
昭成以雄傑之姿,苞君人之量,征伐四克,威被遐荒。乃改都立號,恢隆大業, 終百六十載,光宅區中,其原固有由矣。
dào wǔ xiǎn huì ān wēi zhī zhōng, qū shēn qián yuè zhī jì. qū lǜ yí lí, fèn qí líng wǔ. kè jiǎn fāng nán, suì qǐ zhōng yuán. chuí gǒng rén shén, xiǎn dēng huáng jí. suī guān lǚ bù xiá, qī huáng wài tǔ, ér zhì zuò jīng mó, xián chū zhǎng jiǔ, suǒ wèi dà rén lì jiàn, bǎi xìng yǔ néng, yì bù shì zhī shén wǔ yě. ér tún è yǒu qī, huò shēng fēi lǜ, jiāng rén shì bù zú, qǐ tiān shí wèi zhī hū?
道武顯晦安危之中,屈申潛躍之際。驅率遺黎,奮其靈武。克翦方難,遂啟中 原。垂拱人神,顯登皇極。雖冠履不暇,棲遑外土,而製作經謨,咸出長久,所謂 大人利見,百姓與能,抑不世之神武也。而屯厄有期,禍生非慮,將人事不足,豈 天實為之乎?
míng yuán chéng yùn zhī chū, shǔ kuò dìng zhī shǐ, yú shí láng gù chī zhì, yóu yǒu kuī yú. yǐ jiā yǐ tiān cì zhī mò, nèi nán yóu shén. dì xiào xīn ruì lüè, quán zhèng jiān yùn, zuǎn yè gù jī, nèi hé wài fǔ, zhōng néng zhōu zhèng kuǎn fú, shēng jiào nán bèi, zǔ gōng zōng dé, qí yì liáng yǐ yuǎn yǐ!
明元承運之初,屬廓定之始,於時狼顧鴟峙,猶有窺覦。已加以天賜之末,內 難尤甚。帝孝心睿略,權正兼運,纂業固基,內和外撫,終能周、鄭款服,聲教南 被,祖功宗德,其義良已遠矣!