suí gāo zǔ wén huáng dì xìng yáng shì, huì jiān, xiǎo míng nà luó yán. běn hóng nóng huá yīn rén, hàn tài wèi zhèn zhī shí sì shì sūn yě. zhèn bā shì sūn, yàn běi píng tài shǒu xuàn. xuàn zi yuán shòu, wèi chū wèi wǔ chuān zhèn sī mǎ, yīn jiā yú shén wǔ shù tuí yān. yuán shòu shēng tài yuán tài shǒu huì gǔ, gǔ shēng píng yuán tài shǒu liè, liè shēng níng yuǎn jiāng jūn zhēn, zhēn shēng huáng kǎo zhōng. chū, zhēn shǔ wèi mò sāng luàn, bì dì zhōng shān, jié yì tú yǐ tǎo xiān yú xiū lǐ, suì sǐ zhī. zhōu bǎo dìng zhōng, huáng kǎo zhe xūn, zhuī zèng zhù guó dà jiàng jūn shǎo bǎo xīng chéng jùn gōng.
隋高祖文皇帝姓杨氏,讳坚,小名那罗延。本弘农华阴人,汉太尉震之十四世 孙也。震八世孙,燕北平太守铉。铉子元寿,魏初为武川镇司马,因家于神武树颓 焉。元寿生太原太守惠嘏,嘏生平原太守烈,烈生宁远将军祯,祯生皇考忠。初, 祯属魏末丧乱,避地中山,结义徒以讨鲜于修礼,遂死之。周保定中,皇考著勋, 追赠柱国大将军、少保、兴城郡公。
huáng kǎo měi xū rán, shēn cháng qī chǐ bā cùn, zhuàng mào guī wěi, wǔ yì jué lún shí liàng shēn zhòng, yǒu jiāng lǜ zhī lüè. nián shí bā, kè yóu tài shān, huì liáng bīng xiàn jùn guó, méi jiāng nán. jí běi hǎi wáng yuán hào rù luò, nǎi yǔ jù guī. hào bài, ěr zhū dù lǜ zhào wèi zhàng xià tǒng jūn. hòu cóng dú gū xìn, lǚ yǒu jūn gōng. yòu yǔ xìn cóng wèi xiào wǔ xī qiān. dōng wèi jīng zhōu cì shǐ xīn zuǎn jù ráng chéng, huáng kǎo cóng xìn tǎo zhī, yǔ dū du kāng luò ér yuán cháng shēng chéng chéng ér rù. wān gōng dà hū, zhǎn zuǎn yǐ xùn, chéng zhōng shè fú. jū bàn suì, yǐ dōng wèi zhī bī, yǔ xìn jù guī. zhōu wén dì zhào jū zhàng xià. cháng cóng zhōu wén shòu yú lóng mén, huáng kǎo dú dāng yī měng shòu, zuǒ xié qí yāo, yòu bá qí shé, zhōu wén zhuàng zhī. běi tái wèi měng shòu wèi yǎn shàn, yīn yǐ zì zhī. cóng qín dòu tài, pò shā yuàn zhèn, fēng xiāng wǔ xiàn gōng. hé qiáo zhī yì, huáng kǎo yǔ zhuàng shì wǔ rén lì zhàn shǒu qiáo, dí rén bù gǎn jìn. yòu yǔ lǐ yuǎn pò hēi shuǐ jī hú, bìng yǔ yí fēng jiě yù bì wéi, yǐ gōng lì yún luò èr zhōu cì shǐ. máng shān zhī zhàn, xiān dēng xiàn zhèn, chú dà dū dū. jí hóu jǐng dù jiāng, liáng shì sàng bài. zhōu wén jiāng jīng lüè, nǎi shòu huáng kǎo dū du jīng děng shí wǔ zhōu zhū jūn shì, zhèn ráng chéng. liáng yōng zhōu cì shǐ yuè yáng wáng xiāo chá, suī yuē chēng fān, ér shàng huái èr xīn. huáng kǎo zì fán chéng guān bīng hàn bīn, yì qí dì jìn. shí èr qiān qí, chá dēng lóu wàng zhī, yǐ wéi sān wàn, jù ér fú yān. yòu gōng liáng suí jùn, kè zhī, huò qí shǒu huán hé. suǒ guò chéng shù, wàng fēng qǐng fú. jìn wéi ān lù. liáng tóng zhōu cì shǐ liǔ zhòng lǐ kǒng ān lù bù shǒu, chí guī fù yuán. zhū jiàng kǒng zhòng lǐ zhì zé ān lù nán xià, qǐng jí gōng zhī. huáng kǎo yuē:" zhòng lǐ yǐ zài jìn lù, wú yǐ qí bīng xí zhī, yī jǔ bì kè, zé ān lù bù gōng zì bá, zhū chéng kě chuán xí ér dìng." yú shì xuǎn qí èr qiān, xián méi yè jìn. yù zhòng lǐ yú zhuàng tóu, qín zhī, xī fú qí zhòng. ān lù jìng líng bìng jiàng. liáng yuán dì dà jù, sòng zi fāng lüè wéi zhì, bìng sòng zài shū, qǐng wèi yǐ shí chéng wéi xiàn, liáng yǐ ān lù wèi jiè. huáng kǎo nǎi xuán shī. jìn jué chén liú jùn gōng, wèi dà jiàng jūn. shí qī nián, liáng yuán dì bī qí xiōng shào líng wáng lún. lún sòng zhì yú qí, yù lái kòu. liáng yuán dì mì bào zhōu wén. qiǎn huáng kǎo tǎo zhī. qín lún, shù qí zuì, shā zhī. chū, huáng kǎo qín liǔ zhòng lǐ, yù zhī shén hòu. zhòng lǐ zhì jīng, fǎn zèn huáng kǎo, yán zài jūn dà qǔ jīn bǎo. zhōu wén yǐ huáng kǎo gōng zhòng, bù wèn. rán huáng kǎo huǐ bù shā zhòng lǐ, gù zhì cǐ shā lún. huáng kǎo jiān suì zài jǔ, jǐn dìng hàn dōng dì, shén dé xīn fù xīn. wèi gōng dì cì xìng pǔ liù rú shì, xíng tóng zhōu shì. jí yú jǐn fá jiāng líng, huáng kǎo wèi qián jūn, tún jiāng jīn, è qí zǒu lù. liáng rén shù rèn yú xiàng bí yǐ zhàn, huáng kǎo shè zhī, èr xiàng fǎn zǒu. jiāng líng píng, zhōu wén lì xiāo chá wèi liáng zhǔ, lìng huáng kǎo zhèn ráng chéng. zhōu xiào mǐn jiàn zuò, rù wèi xiǎo zōng bó. jí sī mǎ xiāo nán qǐng xiáng, huáng kǎo yǔ zhù guó dá xī wǔ yuán zhī. rù qí jìng wǔ bǎi lǐ, qián hòu qiǎn sān shǐ bào xiāo nán, jiē bù fǎn mìng. jí qù běi yù zhōu sān shí lǐ, wǔ yí yǒu biàn, yù hái. huáng kǎo yuē:" yǒu jìn sǐ, wú tuì shēng." dú yǐ qiān qí, yè qù chéng xià. hòu mén kāi ér rù, nǎi chí qiǎn zhào wǔ. shí qí zhèn chéng fú jìng yuǎn lēi jiǎ shì sān qiān jù dōng pí, jǔ fēng yán jǐng. wǔ dàn zhī, bù yù bǎo chéng, nǎi duō qǔ cái bǎo, yǐ xiāo nán xiān guī. huáng kǎo yǐ sān qiān qí diàn, dào luò nán, jiē jiě ān ér wò. qí zhòng lái zhuī, zhì yú luò běi. huáng kǎo wèi jiàng shì yuē:" dàn bǎo shí, jīn zài sǐ dì, zéi bì bù gǎn dù shuǐ." shí bì, qí bīng yáng ruò dù shuǐ, huáng kǎo chí jiāng jī zhī qí bīng bù gǎn bī, suì xú yǐn ér hái. wǔ tàn yuē:" dá xī wǔ zì yán shì tiān xià jiàn ér, jīn rì fú yǐ." jìn wèi zhù guó dà jiàng jūn. wǔ chéng yuán nián, jìn fēng suí guó gōng, yì wàn hù, bié shí jìng líng xiàn yī qiān hù, shōu qí zū fù. bǎo dìng èr nián, wèi dà sī kōng. shí cháo yì yǔ tū jué fá qí. gōng qīng xián yǐ qí bīng qiáng guó fù, hú lǜ míng yuè bù yì kě dāng, bīng fēi shí wàn zhòng bù kě. huáng kǎo dú yuē:" wàn qí zú yǐ, míng yuè shù zǐ, yì hé néng wéi!" sān nián, nǎi yǐ huáng kǎo wèi yuán shuài, dà jiàng jūn yáng zuǎn lǐ mù wáng jié ěr zhū mǐn jí kāi fǔ yuán shòu tián hóng mù róng jìn děng jiē lì yān. yòu lìng dá xī wǔ shuài bù qí sān wàn zì nán dào jìn, qī huì jìn yáng. huáng kǎo nǎi liú mǐn jù shén bēn, yóu bīng hé shàng. huáng kǎo chū wǔ chuān, guò gù zhái, jì xiān rén, xiǎng jiàng shì, dù juǎn èr shí yú chéng. qí rén shǒu xíng lǐng zhī ài, huáng kǎo zòng qí bīng dà pò zhī, liú yáng zuǎn tún líng qiū wèi hòu jù. tū jué mù gǎn kè hán kòng dì tóu kè hán bù lí kè hán děng, yǐ shí wàn qí lái huì. sì nián zhēng yuè shuò, gōng jìn yáng. shí dà xuě fēng hán, qí rén nǎi xī qí jīng ruì, gǔ zào ér chū. tū jué yǐn shàng xī shān, bù kěn zhàn, zhòng shī sè. huáng kǎo nǎi lǜ qī bǎi rén bù zhàn, sǐ zhě shí sì wǔ. yǐ wǔ hòu qī, nǎi bān shī. qí rén yì bù gǎn bī. tū jué nǎi zòng bīng dà lüè. zì jìn yáng zhì píng chéng, qī bǎi yú lǐ, rén chù wú yí. zhōu wǔ dì bài huáng kǎo wèi tài fù, jìn gōng hù yǐ qí bù fù jǐ, yǐ wéi jīng zhōu zǒng guǎn. shì suì, dà jūn yòu dōng fá, jìn gōng hù chū luò yáng, lìng huáng kǎo chū wò yě, yǐ yìng jiē tū jué. shí jūn liáng shǎo, zhū jiàng yōu zhī. huáng kǎo yuē:" dāng huò yǐ jì shì ěr." nǎi zhāo yòu jī hú shǒu lǐng, xián lìng zài zuò, shǐ wáng jié shèng jūn róng míng gǔ ér chū. huáng kǎo yáng guài wèn zhī. jié yuē:" dà zhǒng zǎi yǐ zhì luò yáng, tiān zǐ wén yín xià jiān hú rǎo dòng, gù shǐ jié jiù gōng chú zhī." yòu lìng tū jué shǐ zhě chí gào yuē:" kè hán gèng rù bīng zhōu, liú bīng mǎ shí wàn zài cháng chéng xià, gù lìng wèn gōng, ruò yǒu jī hú bù fú, yù lái gòng pò zhī." zuò zhě jiē jù. huáng kǎo wèi yù qiǎn zhī, yú shì guī mìng, kuì shū tián jī. shǔ jìn gōng hù xiān tuì, huáng kǎo yì bà bīng ér hái zhèn. yòu yǐ zhèng jī chēng, zhào cì qián sān shí wàn, bù wǔ bǎi pǐ, gǔ èr qiān hú. yǐ jí hái jīng, zhōu wǔ jí jìn gōng hù lǚ lín shì yān. hōng, zèng tài bǎo dū du tóng shuò děng shí sān zhōu jūn shì tóng zhōu cì shǐ, běn guān rú gù. shì yuē huán gōng. kāi huáng yuán nián, zhuī zūn wèi wǔ yuán huáng dì, miào hào tài zǔ.
皇考美须髯,身长七尺八寸,状貌瑰伟,武艺绝伦;识量深重,有将率之略。 年十八,客游泰山,会梁兵陷郡国,没江南。及北海王元颢入洛,乃与俱归。颢败, 尔硃度律召为帐下统军。后从独孤信,屡有军功。又与信从魏孝武西迁。东魏荆州 刺史辛纂据穰城,皇考从信讨之,与都督康洛兒、元长生乘城而入。弯弓大呼,斩 纂以徇,城中慑服。居半岁,以东魏之逼,与信俱归。周文帝召居帐下。尝从周文 狩于龙门,皇考独当一猛兽,左挟其腰,右拔其舌,周文壮之。北台谓猛兽为掩赡, 因以字之。从禽窦泰,破沙苑阵,封襄武县公。河桥之役,皇考与壮士五人力战守 桥,敌人不敢进。又与李远破黑水稽胡,并与怡峰解玉壁围,以功历云、洛二州刺 史。芒山之战,先登陷阵,除大都督。及侯景度江,梁氏丧败。周文将经略,乃授 皇考都督荆等十五州诸军事,镇穰城。梁雍州刺史、岳阳王萧察,虽曰称籓,而尚 怀贰心。皇考自樊城观兵汉滨,易旗递进。实二千骑,察登楼望之,以为三万,惧 而服焉。又攻梁随郡,克之,获其守桓和。所过城戍,望风请服。进围安陆。梁同 州刺史柳仲礼恐安陆不守,驰归赴援。诸将恐仲礼至则安陆难下,请急攻之。皇考 曰:“仲礼已在近路,吾以奇兵袭之,一举必克,则安陆不攻自拔,诸城可传檄而 定。”于是选骑二千,衔枚夜进。遇仲礼于漴头,禽之,悉俘其众。安陆、竟陵并 降。梁元帝大惧,送子方略为质,并送载书,请魏以石城为限,梁以安陆为界。皇 考乃旋师。进爵陈留郡公,位大将军。十七年,梁元帝逼其兄邵陵王纶。纶送质于 齐,欲来寇。梁元帝密报周文。遣皇考讨之。禽纶,数其罪,杀之。初,皇考禽柳 仲礼,遇之甚厚。仲礼至京,反谮皇考,言在军大取金宝。周文以皇考功重,不问。 然皇考悔不杀仲礼,故至此杀纶。皇考间岁再举,尽定汉东地,甚得新附心。魏恭 帝赐姓普六茹氏,行同州事。及于谨伐江陵,皇考为前军,屯江津,遏其走路。梁 人束刃于象鼻以战,皇考射之,二象反走。江陵平,周文立萧察为梁主,令皇考镇 穰城。周孝闵践阼,入为小宗伯。及司马消难请降,皇考与柱国达奚武援之。入齐 境五百里,前后遣三使报消难,皆不反命。及去北豫州三十里,武疑有变,欲还。 皇考曰:“有进死,无退生。”独以千骑,夜趣城下。候门开而入,乃驰遣召武。 时齐镇城伏敬远勒甲士三千据东陴,举烽严警。武惮之,不欲保城,乃多取财宝, 以消难先归。皇考以三千骑殿,到洛南,皆解鞍而卧。齐众来追,至于洛北。皇考 谓将士曰:“但饱食,今在死地,贼必不敢度水。”食毕,齐兵阳若度水,皇考驰 将击之;齐兵不敢逼,遂徐引而还。武叹曰:“达奚武自言是天下健兒,今日服矣。” 进位柱国大将军。武成元年,进封隋国公,邑万户,别食竟陵县一千户,收其租赋。 保定二年,为大司空。时朝议与突厥伐齐。公卿咸以齐兵强国富,斛律明月不易可 当,兵非十万众不可。皇考独曰:“万骑足矣,明月竖子,亦何能为!”三年,乃 以皇考为元帅,大将军杨纂、李穆、王杰、尔硃敏及开府元寿、田弘、慕容近等皆 隶焉。又令达奚武帅步骑三万自南道进,期会晋阳。皇考乃留敏据什贲,游兵河上。 皇考出武川,过故宅,祭先人,飨将士,度卷二十余城。齐人守陉岭之隘,皇考纵 奇兵大破之,留杨纂屯灵丘为后拒。突厥木杆可汗控地头可汗、步离可汗等,以十 万骑来会。四年正月朔,攻晋阳。时大雪风寒,齐人乃悉其精锐,鼓噪而出。突厥 引上西山,不肯战,众失色。皇考乃率七百人步战,死者十四五。以武后期,乃班 师。齐人亦不敢逼。突厥乃纵兵大掠。自晋阳至平城,七百余里,人畜无遗。周武 帝拜皇考为太傅,晋公护以其不附己,以为泾州总管。是岁,大军又东伐,晋公护 出洛阳,令皇考出沃野,以应接突厥。时军粮少,诸将忧之。皇考曰:“当获以济 事耳。”乃招诱稽胡首领,咸令在坐,使王杰盛军容鸣鼓而出。皇考阳怪问之。杰 曰:“大冢宰已至洛阳,天子闻银、夏间胡扰动,故使杰就攻除之。”又令突厥使 者驰告曰:“可汗更入并州,留兵马十万在长城下,故令问公,若有稽胡不服,欲 来共破之。”坐者皆惧。皇考慰喻遣之,于是归命,馈输填积。属晋公护先退,皇 考亦罢兵而还镇。又以政绩称,诏赐钱三十万,布五百匹,谷二千斛。以疾还京, 周武及晋公护屡临视焉。薨,赠太保、都督同朔等十三州军事、同州刺史,本官如 故。谥曰桓公。开皇元年,追尊为武元皇帝,庙号太祖。
dì, wǔ yuán huáng dì zhī zhǎng zǐ yě. huáng bǐ yuē lǚ shì. yǐ zhōu dà tǒng qī nián liù yuè guǐ chǒu yè, shēng dì yú féng yì bō ruò sì. yǒu zǐ qì chōng tíng. shí yǒu ní lái zì hé dōng, wèi huáng bǐ yuē:" cǐ ér suǒ cóng lái shén yì, bù kě yú sú jiān chù zhī." nǎi jiāng dì shě yú bié guǎn, gōng zì fǔ yǎng. huáng bǐ bào dì, hū jiàn tóu shàng chū jiǎo, biàn tǐ qǐ lín, zhuì dì yú dì. ní zì wài jiàn, yuē:" yǐ jīng wǒ ér, zhì lìng wǎn dé tiān xià." dì lóng hàn, é shàng yǒu wǔ zhù rù dǐng, mù guāng wài shè yǒu wén zài shǒu yuē" wáng" zì, zhǎng shàng duǎn xià, shěn shēn yán zhòng. chū rù tài xué, suī zhì qīn nì, bù gǎn xiá yě. nián shí sì, jīng zhào yǐn xuē shàn pì wèi gōng cáo. shí wǔ, yǐ huáng kǎo xūn, shòu sàn qí cháng shì chē qí dà jiàng jūn yí tóng sān sī, fēng chéng jì xiàn gōng. shí liù, qiān piào qí dà jiàng jūn, jiā kāi fǔ. zhōu wén dì jiàn ér tàn yuē: " cǐ ér fēng gǔ, fēi shì jiān rén." míng dì jí wèi, shòu yòu xiǎo zōng bó, jìn fēng dà xīng jùn gōng. míng dì cháng qiǎn shàn xiāng zhě lái hé shì dì. hé guǐ duì yuē:" bù guò zhù guó." jì ér sī wèi dì yuē:" gōng dāng wèi tiān xià jūn, bì dà zhū shā ér hòu dìng."
帝,武元皇帝之长子也。皇妣曰吕氏。以周大统七年六月癸丑夜,生帝于冯翊 波若寺。有紫气充庭。时有尼来自河东,谓皇妣曰:“此兒所从来甚异,不可于俗 间处之。”乃将帝舍于别馆,躬自抚养。皇妣抱帝,忽见头上出角,遍体起鳞,坠 帝于地。尼自外见,曰:“已惊我兒,致令晚得天下。”帝龙颔,额上有五柱入顶, 目光外射;有文在手曰“王”字,长上短下,沈深严重。初入太学,虽至亲昵,不 敢狎也。年十四,京兆尹薛善辟为功曹。十五,以皇考勋,授散骑常侍、车骑大将 军、仪同三司,封成纪县公。十六,迁骠骑大将军,加开府。周文帝见而叹曰: “此兒风骨,非世间人。”明帝即位,授右小宗伯,进封大兴郡公。明帝尝遣善相 者来和视帝。和诡对曰:“不过柱国。”既而私谓帝曰:“公当为天下君,必大诛 杀而后定。”
zhōu wǔ dì jí wèi, qiān zuǒ xiǎo gōng bó, chū wèi suí zhōu cì shǐ, jìn wèi dà jiàng jūn. hòu zhēng hái, yù huáng bǐ qǐn jí sān nián, zhòu yè bù lí zuǒ yòu, yǐ chún xiào chēng. yǔ wén hù zhí zhèng, yóu jì dì, lǚ jiāng hài yān. lài dà jiàng jūn hóu fú hóu shòu děng jiù hù yǐ miǎn. hòu xí jué suí guó gōng. zhōu wǔ jì wèi huáng tài zǐ pīng dì cháng nǚ wèi fēi, yì jiā lǐ zhòng. qí wáng xiàn yán yú zhōu wǔ yuē:" pǔ liù rú jiān xiàng mào, chén měi jiàn zhī, bù jué zì shī. kǒng fēi rén xià, qǐng zǎo chú zhī." zhōu wǔ yuē:" cǐ zhǐ kě wèi jiāng ěr." nèi shǐ wáng guǐ zhòu jiàn yuē:" huáng tài zǐ fēi shè jì zhǔ, pǔ liù rú jiān yǒu fǎn xiāng." zhōu wǔ bù yuè yuē:" bì tiān mìng, jiāng ruò zhī hé?" dì shén jù, shēn zì huì nì. hòu cóng zhōu wǔ píng qí, jìn zhù guó. yòu yǔ qí wáng xiàn pò qí rèn chéng wáng jiē yú jì zhōu, chú dìng zhōu zǒng guǎn. xiān shì zhōu chéng mén jiǔ bì bù xíng, qí rén bái:" wén xuān shí, huò qǐng kāi zhī, wén xuān bù xǔ, yuē:' dāng yǒu shèng rén qǐ zhī.'" jí dì zhì ér kāi zhī, mò bù jīng yì. qiān bó zhōu zǒng guǎn.
周武帝即位,迁左小宫伯,出为随州刺史,进位大将军。后征还,遇皇妣寝疾 三年,昼夜不离左右,以纯孝称。宇文护执政,尤忌帝,屡将害焉。赖大将军侯伏 侯寿等救护以免。后袭爵隋国公。周武既为皇太子娉帝长女为妃,益加礼重。齐王 宪言于周武曰:“普六茹坚相貌,臣每见之,不觉自失。恐非人下,请早除之。” 周武曰:“此止可为将耳。”内史王轨骤谏曰:“皇太子非社稷主,普六茹坚有反 相。”周武不悦曰:“必天命,将若之何?”帝甚惧,深自晦匿。后从周武平齐, 进柱国。又与齐王宪破齐任城王湝于冀州,除定州总管。先是州城门久闭不行,齐 人白:“文宣时,或请开之,文宣不许,曰:‘当有圣人启之。’”及帝至而开之, 莫不惊异。迁亳州总管。
zhōu xuān dì jí wèi, yǐ hòu fù, zhēng bài shàng zhù guó dà sī mǎ. dà xiàng chū, qiān tài hòu chéng yòu sī wǔ, é zhuǎn dà qián yí. zhōu xuān měi xún xìng, héng wěi yǐ jū shǒu. shí zhōu xuān wèi xíng jīng shèng zhì, qí fǎ shēn kè, dì yǐ fǎ lìng zī zhāng, fēi xīng huà zhī dào, qiè jiàn, bù nà. dì wèi wàng yì lóng, zhōu xuān pō yǐ wéi jì. shí zhōu xuān sì xìng nǚ bìng wèi huáng hòu, zhēng chǒng xiāng huǐ. zhōu xuān měi wèi hòu yuē:" bì zú miè ěr jiā." yīn zhào dì, mìng zuǒ yòu yuē:" ruò sè dòng, jí shā zhī." dì róng sè zì ruò, suì miǎn.
周宣帝即位,以后父,征拜上柱国、大司马。大象初,迁太后丞、右司武,俄 转大前疑。周宣每巡幸,恆委以居守。时周宣为《刑经圣制》,其法深刻,帝以法 令滋章,非兴化之道,切谏,不纳。帝位望益隆,周宣颇以为忌。时周宣四幸女并 为皇后,争宠相毁。周宣每谓后曰:“必族灭尔家。”因召帝,命左右曰:“若色 动,即杀之。”帝容色自若,遂免。
dà xiàng èr nián wǔ yuè, yǐ dì wèi yáng zhōu zǒng guǎn, jiāng fā, bào zú jí ér zhǐ. yǐ wèi, zhōu xuān bù yù. shí jìng dì yòu chōng, qián nèi shǐ shàng dài fū zhèng yì yù zhèng dài fū liú fǎng yǐ dì huáng hòu zhī fù, zhòng wàng suǒ jí, suì jiǎo zhào yǐn dì rù shì jí. yīn shòu yí fǔ zhèng, dū du nèi wài zhū jūn shì. dì kǒng zhōu shì zhū wáng zài fān shēng biàn, chēng zhào wáng zhāo jiāng jià nǚ yú tū jué wèi cí yǐ zhēng zhī. jǐ yǒu, zhōu xuān bēng. gēng xū, jìng dì zhào jiǎ huáng yuè zuǒ dà chéng xiàng, bǎi guān zǒng jǐ ér tīng yān. yǐ zhèng yáng gōng wèi chéng xiàng fǔ, yǐ zhèng yì wèi zhǎng shǐ, liú yù fǎng wèi sī mǎ, jù zhì liáo zuǒ. zhōu xuān shí xíng zhèng jùn kù zhě, xī gèng yǐ kuān dà zhī zhì, tiān xià guī xīn yǐ. liù yuè, zhào wáng zhāo chén wáng chún zhào wáng shèng dài wáng dá téng wáng qiāo bìng zhì cháng ān. xiāng zhōu zǒng guǎn yù chí jiǒng zì yǐ sù jiàng, zhì shì bù néng píng, suì jǔ bīng. zhào wèi zhī shì xiǎng yīng, xún rì jiān, zhòng zhì shí yú wàn. yǔ wén zhòu yǐ xíng zhōu, shí yù yǐ jiàn zhōu, xí pí yǐ pèi jùn, pí dì chā luó yǐ yǎn zhōu, jiē yīng. jiǒng qiǎn zi zhì yú chén, yǐ qiú yuán. dì mìng shàng zhù guó yún gōng wéi xiào kuān tǎo zhī. yōng zhōu mù bì wáng xián jí zhào chén děng wǔ wáng móu zuò luàn, dì zhí xián zhǎn zhī, ér yǎn zhào wáng děng zuì. yīn zhào wǔ wáng jiàn lǚ shàng diàn. rù cháo bù qū, yǐ ān zhī. shí wǔ wáng yīn móu zī shén, dì yǐ jiǔ yáo zào zhào wáng, guān qí zhǐ. zhào wáng fú jiǎ yú wò nèi, dì lài yuán zhòu yǐ miǎn, yú shì zhū zhào yuè èr wáng. bā yuè gēng wǔ, wéi xiào kuān pò yù chí jiǒng, zhǎn zhī, chuán shǒu què xià, yú dǎng xī píng. chū, jiǒng zhī luàn, yún zhōu zǒng guǎn sī mǎ xiāo nán jù zhōu yīng jiǒng, huái nán zhōu xiàn duō cóng zhī. xiāng zhōu zǒng guǎn wáng yì tǎo zhī, xiāo nán bēn chén. jīng yǐng qún mán chéng xìn ér qǐ, mìng bó zhōu zǒng guǎn hè ruò yì tǎo píng zhī. xiān shì, shàng zhù guó wáng qiān wèi yì zhōu zǒng guǎn, yì yōng zhòng yì shǔ, yǐ kuāng fù wèi cí. dì yǐ dōng xià shān nán wèi shì, wèi huáng zhì tǎo, qiān suì tún jiàn kǒu, xiàn shǐ zhōu. zhì shì, nǎi mìng shàng zhù guó liáng ruì tǎo píng zhī, chuán shǒu què xià. huī jiàn gé zhī xiǎn, yǐ jué hǎo luàn zhī méng yān. jiǔ yuè rén zǐ, zhōu dì jìn dì dà chéng xiàng. shí yuè, zhōu dì zhào zhuī zèng huáng zēng zǔ liè wèi zhù guó tài bǎo dū du shí zhōu zhū jūn shì xú zhōu cì shǐ suí guó gōng, shì yuē kāng. huáng zǔ zhēn wèi zhù guó dū dū shí sān zhōu zhū jūn shì tóng zhōu cì shǐ suí guó gōng, shì yuē xiàn. huáng kǎo zhōng wèi shàng zhù guó tài shī dà zhǒng zǎi dū du shí sān zhōu zhū jūn shì yōng zhōu mù. rén xū, zhū chén wáng chún. zhōu dì jìn dì dà zhǒng zǎi, wǔ fǔ zǒng yú tiān guān. shí yī yuè xīn wèi, zhū dài wáng dá téng wáng qiāo. shí èr yuè jiǎ zǐ, zhōu dì shòu dì xiàng guó, zǒng bǎi kuí, qù dū du nèi wài zhū jūn shì dà zhǒng zǎi zhī hào, jìn jué wèi wáng. yǐ suí zhōu zhī chóng yè, yún zhōu zhī ān lù chéng yáng, wēn zhōu zhī yí rén, yīng zhōu zhī píng jìng shàng míng, shùn zhōu zhī huái nán, shì zhōu zhī yǒng chuān, chāng zhōu zhī guǎng chāng ān chāng, shēn zhōu zhī yì yáng huái ān, xī zhōu zhī xīn cài jiàn ān, yù zhōu zhī rǔ nán lín yǐng guǎng níng chū ān, cài zhōu zhī cài yáng, yǐng zhōu zhī hàn dōng èr shí jùn wèi suí guó. jiàn lǚ shàng diàn, rù cháo bù qū, zàn bài bù míng, bèi jiǔ xī zhī lǐ. jiā xǐ fú yuǎn yóu guān, xiāng guó yìn lǜ lì shòu, wèi zài zhū hóu wáng shàng. suí guó zhì chéng xiàng yǐ xià, yī yī jiù shì. dì zài ràng, nǎi shòu wáng jué, shí jùn ér yǐ. zhōu dì zhào jìn huáng zǔ huáng kǎo jué bìng wèi wáng, fū rén wéi wáng fēi.
大象二年五月,以帝为扬州总管,将发,暴足疾而止。乙未,周宣不悆。时静 帝幼冲,前内史上大夫郑译、御正大夫刘昉以帝皇后之父,众望所集,遂矫诏引帝 入侍疾。因受遗辅政,都督内外诸军事。帝恐周氏诸王在籓生变,称赵王招将嫁女 于突厥为词以征之。己酉,周宣崩。庚戌,静帝诏假黄钺、左大丞相,百官总己而 听焉。以正阳宫为丞相府,以郑译为长史,刘悆昉为司马,具置僚佐。周宣时刑政 峻酷者,悉更以宽大之制,天下归心矣。六月,赵王招、陈王纯、赵王盛、代王达、 滕王悄并至长安。相州总管尉迟迥自以宿将,至是不能平,遂举兵。赵、魏之士响 应,旬日间,众至十余万。宇文胄以荥州,石悆以建州,席毗以沛郡,毗弟叉罗以 兗州,皆应。迥遣子质于陈,以求援。帝命上柱国、郧公韦孝宽讨之。雍州牧、毕 王贤及赵、陈等五王谋作乱,帝执贤斩之,而掩赵王等罪。因诏五王剑履上殿。入 朝不趋,以安之。时五王阴谋滋甚,帝以酒肴造赵王,观其指。赵王伏甲于卧内, 帝赖元胄以免,于是诛赵、越二王。八月庚午,韦孝宽破尉迟迥,斩之,传首阙下, 余党悉平。初,迥之乱,郧州总管司马消难据州应迥,淮南州县多从之。襄州总管 王谊讨之,消难奔陈。荆、郢群蛮乘衅而起,命亳州总管贺若谊讨平之。先是,上 柱国王谦为益州总管,亦拥众邑、蜀,以匡复为辞。帝以东夏、山南为事,未遑致 讨,谦遂屯剑口,陷始州。至是,乃命上柱国梁睿讨平之,传首阙下。隳剑阁之险, 以绝好乱之萌焉。九月壬子,周帝进帝大丞相。十月,周帝诏追赠皇曾祖烈为柱国、 太保、都督十州诸军事、徐州刺史、隋国公,谥曰康。皇祖祯为柱国、都督十三州 诸军事、同州刺史、隋国公,谥曰献。皇考忠为上柱国、太师、大冢宰、都督十三 州诸军事、雍州牧。壬戌,诛陈王纯。周帝进帝大冢宰,五府总于天官。十一月辛 未,诛代王达、滕王悄。十二月甲子,周帝授帝相国,总百揆,去都督内外诸军事、 大冢宰之号,进爵为王。以隋州之崇业,郧州之安陆、城阳,温州之宜人,应州之 平靖、上明,顺州之淮南,士州之永川,昌州之广昌、安昌,申州之义阳、淮安, 息州之新蔡、建安,豫州之汝南、临颍、广宁、初安,蔡州之蔡阳,郢州之汉东二 十郡为隋国。剑履上殿,入朝不趋,赞拜不名,备九锡之礼。加玺绂、远游冠,相 国印绿綟绶,位在诸侯王上。隋国置丞相以下,一依旧式。帝再让,乃受王爵,十 郡而已。周帝诏进皇祖、皇考爵并为王,夫人为王妃。
dà dìng yuán nián èr yuè rén zǐ, xià lìng yuē:" yǐ qián cì xìng, jiē fù qí jiù." jiǎ yín, dì shòu jiǔ xī zhī lǐ. bǐng chén, zhōu dì yòu zhào dì miǎn shí yǒu èr liú, jiàn tiān zǐ jīng qí chū jǐng rù bì, chéng jīn gēn chē, jià liù mǎ, bèi wǔ shí fù chē, zhì máo tóu yún hǎn yuè wǔ bā yì, shè zhōng zhūn gōng xiàn wáng fēi wèi wáng hòu, shì zǐ wèi tài zǐ. qián hòu sān ràng, nǎi shòu. é ér xià zhào, yī táng yú hàn wèi gù shì. dì sān ràng, bù xǔ. nǎi qiǎn tài fù shàng zhù guó sì guó gōng chūn fèng cè yuē:
大定元年二月壬子,下令曰:“以前赐姓,皆复其旧。”甲寅,帝受九锡之礼。 丙辰,周帝又诏帝冕十有二旒,建天子旌旗;出警入跸,乘金根车,驾六马,备五 时副车,置旄头云罕;乐舞八佾,设钟谆宫县;王妃为王后,世子为太子。前后三 让,乃受。俄而下诏,依唐虞、汉魏故事。帝三让,不许。乃遣太傅、上柱国、 巳国公椿奉册曰:
zī ěr xiàng guó suí wáng, yuè ruò shàng gǔ zhī chū. yuán qǐ qīng zhuó, jiàng fú shòu shèng, wèi tiān xià jūn shì shàng dì ér lǐ zhào shù, hé bǎi líng ér lì wàn wù fēi yǐ qū yǔ zhī fù, wèi yǐ chén jí wéi zūn. dà tíng xuān yuán yǐ qián, lí lián hè xū zhī rì, xián yǐ wú wéi wú yù, bù jiāng bù yíng. xiá zāi, qí xiáng bù kě wén yǐ. jué yǒu zǎi jí, yí wén kě guān, shèng mò yú yú yáo, měi wèi guò yú shùn. yáo dé tài wèi, yǐ zuò yùn héng zhī piān shùn yù sī kōng, biàn xù jīng huá zhī jié. qiān shang tuō xǐ, èr gōng shè xiǎng, bǎi guān guī yǔ, ruò dì zhī chū. sī gài shang zé tiān shí, bù gǎn bù shòu xià zhī tiān mìng, bù gǎn bù shòu. tāng dài yú xià, wǔ gé yú yīn, gān gē yī ràng, suī fù yì kuí, yìng tiān shùn rén, qí dào mí yì. zì hàn qì jìn, yǒu wèi zhì zhōu, tiān lì zhú yù sòng zhī guī, shén dǐng suí ōu gē zhī qù. dào gāo zhě chēng dì, lù jǐn zhě bù wáng yǔ fū wén zǔ shén zōng, wú yǐ bié yě. zhōu dé jiāng jǐn, huò nán pín xìng. zōng qī jiān huí, xián jiāng qiè fā, gù zhān gōng què, jiāng tú zōng shè. fān wéi lián lǜ, nì luàn xiāng xún, yáo dàng sān fāng, bù hé rú lì. shé xíng niǎo jué, tóu zú wú suǒ. wáng shòu tiān míng mìng, ruì dé zài gōng. jiù tuí yùn zhī jiān, kuāng zhuì dì zhī yè yuán dà chuān zhī nì, jiù liáo yuán zhī huǒ chú qún xiōng yú chéng shè, kuò yāo qì yú yuǎn fú. zhì dé hé yú zào huà, shén yòng qià yú tiān rǎng bā jí jiǔ yě, wàn fāng sì yì, yuán shǒu fāng zú, mò bù lè tuī. wǎng suì zhǎng xīng yè sǎo, jīng tiān zhòu jiàn. bā fēng bǐ xià hòu zhī zuò, wǔ wěi tóng hàn dì zhī jù, chú jiù zhī zhēng, zhāo rán zài shàng. jìn zhě chì què jiàng zhǐ, xuán guī xiào líng, zhōng shí biàn yīn, jiāo yú chū xué, yǒu xīn zhī kuàng, huàn yān zài xià. jiǔ qū guī wǎng, bǎi líng xié zàn, rén shén zhǔ wàng, wǒ bù dú zhī. yǎng zhī huáng líng, fǔ shùn rén yuàn, jìng yǐ dì wèi, chán yú ěr gōng. tiān zuò gào qióng, tiān lù yǒng zhōng. yú xì! wáng qí yǔn zhí jué hé, yí xíng diǎn xùn shēng yuán qiū ér jìng cāng hào, yù huáng jí ér fǔ qián lí, fù lǜ tǔ zhī xīn, huī wú jiāng zhī zuò, kě bù shèng yú!
咨尔相国隋王,粤若上古之初。爰启清浊,降符授圣,为天下君;事上帝而理 兆庶,和百灵而利万物;非以区宇之富,未以宸极为尊。大庭、轩辕以前,骊连、 赫胥之日,咸以无为无欲,不将不迎。遐哉,其详不可闻已。厥有载籍,遗文可观, 圣莫逾于尧,美未过于舜。尧得太尉,已作运衡之篇;舜遇司空,便叙菁华之竭。 褰裳脱屣,二宫设飨,百官归禹,若帝之初。斯盖上则天时,不敢不授;下祗天命, 不敢不受。汤代于夏,武革于殷,干戈揖让,虽复异揆,应天顺人,其道靡异。自 汉迄晋,有魏至周,天历逐狱讼之归,神鼎随讴歌之去。道高者称帝,禄尽者不王; 与夫文祖神宗,无以别也。周德将尽,祸难频兴。宗戚奸回,咸将窃发,顾瞻宫阙, 将图宗社。籓维连率,逆乱相寻,摇荡三方,不合如砺。蛇行鸟攫,投足无所。王 受天明命,睿德在躬。救颓运之艰,匡坠地之业;援大川之溺,救燎原之火;除群 凶于城社,廓妖气于远服。至德合于造化,神用洽于天壤;八极九野,万方四裔, 圆首方足,莫不乐推。往岁长星夜扫,经天昼见。八风比夏后之作,五纬同汉帝之 聚,除旧之征,昭然在上。近者赤雀降祉,玄龟效灵,钟石变音,蛟鱼出穴,有新 之贶,焕焉在下。九区归往,百灵协赞,人神属望,我不独知。仰祗皇灵,俯顺人 愿,敬以帝位,禅于尔躬。天祚告穷,天禄永终。于戏!王其允执厥和,仪刑典训; 升圆丘而敬苍昊,御皇极而抚黔黎,副率土之心,恢无疆之祚,可不盛欤!
qiǎn dà zōng bó dà jiàng jūn jīn chéng gōng zhào xiè fèng huáng dì xǐ fú, bǎi guān quàn jìn, dì nǎi shòu yān. kāi huáng yuán nián chūn èr yuè jiǎ zǐ, zì xiāng fǔ cháng fú rù gōng, bèi lǐ jí huáng dì wèi yú lín guāng diàn. shè tán yú nán jiāo, qiǎn jiān tài fù shàng zhù guó dèng gōng dòu chì chái liáo gào tiān. shì rì, gào miào. dà shè, gǎi yuán. jīng shī qìng yún jiàn. gǎi zhōu guān, yī hàn wèi zhī jiù. zhì: yǐ xiàng guó sī mǎ gāo zhān wèi shàng shū zuǒ pú yè jiān nà yán, xiàng guó sī lù yú qìng zé wèi nèi shǐ jiān jiān shǐ bù shàng shū, xiàng guó nèi láng lǐ dé lín wèi nèi shǐ lìng, shàng kāi fǔ wéi shì kāng wèi lǐ bù shàng shū, shàng kāi fǔ yuán huī wèi dōu guān shàng shū, kāi fǔ hù bù shàng shū yuán yán wèi bīng bù shàng shū, shàng yí tóng sī zōng zhǎng sūn pí wèi gōng bù shàng shū, shàng yí tóng sī huì yáng shàng xī wèi dù zhī shàng shū, yōng zhōu mù yáng huì wèi zuǒ wèi dà jiàng jūn. yǐ chǒu, zhuī zūn huáng kǎo wèi wǔ yuán huáng dì, miào hào tài zǔ huáng bǐ lǚ shì wèi yuán míng huáng hòu. gǎi zhōu shì zuǒ shè yòu miào zhì wèi yòu shè zuǒ miào. qiǎn bā shǐ xún shěng fēng sú. bǐng yín, xiū miào shè. lì wáng hòu dú gū shì wèi huáng hòu, wáng tài zǐ yǒng wèi huáng tài zǐ. dīng mǎo, yǐ dà jiàng jūn zhào xiè wèi shàng shū yòu pú yè, yǐ shàng kāi fǔ yī lóu yàn gōng wèi yòu wǔ hòu dà jiàng jūn. jǐ sì, yǐ wǔ qiān hù fēng zhōu dì jiè guó gōng wèi suí shì bīn jīng qí chē fú lǐ yuè, yī rú qí jiù shàng shū bù wéi biǎo, dá biǎo bù chēng zhào. zhōu shì zhū wáng, jǐn jiàng wèi gōng. xīn wèi, yǐ huáng dì tóng ān jùn gōng shuǎng wèi yōng zhōu mù. yǐ hài, fēng huáng dì shào guó gōng huì wèi téng wáng, tóng ān gōng shuǎng wèi wèi wáng, huáng zǐ yàn mén gōng guǎng wéi jìn wáng, jùn wèi qín wáng, xiù wèi yuè wáng, liàng wèi hàn wáng. bīng zhōu zǒng guǎn lǐ mù wèi tài shī, shàng zhù guó dòu chì wèi tài fù, yōu zhōu zǒng guǎn yú yì wèi tài wèi, guān guó gōng tián rén gōng wèi tài zǐ tài shī, wǔ dé jùn gōng liǔ mǐn wèi tài zǐ tài bǎo. dīng chǒu, yǐ jìn wáng guǎng wéi bīng zhōu zǒng guǎn, fēng chén liú jùn gōng zhì jī wèi cài wáng, xīng chéng jùn gōng jìng wèi dào wáng. wù yín, gǎi dōng jīng fǔ wèi shàng shū shěng, fā guān niú wǔ qiān tóu, fēn cì pín rén. sān yuè, xuān rén mén huái shù lián lǐ, zhòng zhī nèi fù. rén wǔ, bái láng guó xiàn fāng wù. dīng hài, zhào quǎn mǎ qì wán kǒu wèi, bù dé xiàn shàng. wù zǐ, chí shān zé jìn. jǐ chǒu, yí zhōu fēi lián lǐ shù zhí yú gōng tíng. wù xū, yǐ tài zǐ shǎo bǎo sū wēi jiān nà yán lì bù shàng shū. gēng zǐ, zhào qián dài pǐn jué, xī yī jiù dìng. dīng wèi, liáng xiāo kuī shǐ qí tài zǎi xiāo yán lái hè. xià sì yuè xīn sì, dà shè. wù xū, tài cháng sàn lè bìng miǎn wèi biān hù. jìn zá lè bǎi xì. xīn chǒu, chén rén lái pìn yú zhōu, zhì ér shàng yǐ shòu shàn, zhì zhī jiè guó. shì yuè, fā jī hú xiū kǒng cháng chéng, èr xún ér bà. wǔ yuè wù wǔ, fēng hán guó gōng yáng xióng wèi guǎng píng wáng, yǒng kāng jùn gōng yáng hóng wèi hé jiān wáng. xīn wèi, jiè gōng hōng, shàng jǔ āi yú cháo táng, shì yuē zhōu jìng dì. liù yuè guǐ wèi, zhào yǐ chū shòu mìng, chì què jiàng xiáng, tuī wǔ dé xiāng shēng, wèi huǒ sè. qí jiāo jí shè miào, yī fú miǎn zhī yí ér cháo huì zhī fú qí zhì xī shēng jǐn shàng chì, róng fú shàng huáng. qiū qī yuè yǐ mǎo, shàng shǐ fú huáng, bǎi liáo bì hè. bā yuè rén wǔ, fèi dōng jīng guān. jiǎ wǔ, qiǎn lè ān gōng yuán xié jī tǔ yù hún yú qīng hǎi, pò ér jiàng zhī. jiǔ yuè wù shēn, qiǎn shǐ zhèn gěi zhàn wáng zhě jiā. gēng wǔ, chén jiāng zhōu luó gōng xiàn hú shù, xiāo mó hē kòu jiāng běi. xīn wèi, yǐ yuè wáng xiù wèi yì zhōu zǒng guǎn, gǎi fēng shǔ wáng. rén shēn, yǐ xuē gōng zhǎng sūn lǎn sòng ān gōng yuán jǐng shān bìng wèi xíng jūn yuán shuài. fá chén, réng lìng shàng shū zuǒ pú yè gāo zhān jié dù zhū jūn. shì yuè, xíng wǔ zhū qián. dōng shí yuè yǐ yǒu, bǎi jì wáng fú yú chāng qiǎn shǐ lái hè. shòu chāng shàng kāi fǔ yí tóng sān sī dài fāng jùn gōng. wù zǐ, xíng xīn lǜ. rén chén, xíng xìng qí zhōu. shí yī yuè yǐ mǎo, yǐ yǒng fù jùn gōng dòu róng dìng wèi yòu wǔ hòu dà jiàng jūn. qiǎn jiān sàn qí shì láng zhèng zǒng shǐ yú chén. jǐ sì, yǒu liú xīng rú zhuì qiáng, guāng zhào yú dì. shí èr yuè jiǎ shēn, yǐ lǐ bù shàng shū wéi shì kāng wèi lì bù shàng shū. gēng zǐ, zhì zì qí zhōu. rén yín, gāo lí wáng gāo yáng qiǎn shǐ cháo gòng, shòu yáng dà jiàng jūn liáo dōng jùn gōng. tài zǐ tài bǎo liǔ mǐn zú. shì suì, mò hé tū jué ā bō kè hán shā bō lüè kè hán bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
遣大宗伯、大将军、金城公赵蟹奉皇帝玺绂,百官劝进,帝乃受焉。开皇元年 春二月甲子,自相府常服入宫,备礼即皇帝位于临光殿。设坛于南郊,遣兼太傅、 上柱国、邓公窦炽柴燎告天。是日,告庙。大赦,改元。京师庆云见。改周官,依 汉、魏之旧。制:以相国司马高谵为尚书左仆射兼纳言,相国司录虞庆则为内史监 兼史部尚书,相国内郎李德林为内史令,上开府韦世康为礼部尚书,上开府元晖为 都官尚书,开府、户部尚书元岩为兵部尚书,上仪同、司宗长孙毗为工部尚书,上 仪同、司会杨尚希为度支尚书,雍州牧杨惠为左卫大将军。乙丑,追尊皇考为武元 皇帝,庙号太祖;皇妣吕氏为元明皇后。改周氏左社右庙制为右社左庙。遣八使巡 省风俗。丙寅,修庙社。立王后独孤氏为皇后,王太子勇为皇太子。丁卯,以大将 军赵蟹为尚书右仆射,以上开府伊娄彦恭为右武候大将军。己巳,以五千户封周帝 介国公为隋室宾;旌旗车服礼乐,一如其旧;上书不为表,答表不称诏。周氏诸王, 尽降为公。辛未,以皇弟同安郡公爽为雍州牧。乙亥,封皇弟邵国公慧为滕王,同 安公爽为卫王,皇子雁门公广为晋王,俊为秦王,秀为越王,谅为汉王。并州总管 李穆为太师,上柱国窦炽为太傅,幽州总管于翼为太尉,观国公田仁恭为太子太师, 武德郡公柳敏为太子太保。丁丑,以晋王广为并州总管,封陈留郡公智积为蔡王, 兴城郡公静为道王。戊寅,改东京府为尚书省,发官牛五千头,分赐贫人。三月, 宣仁门槐树连理,众枝内附。壬午,白狼国献方物。丁亥,诏犬马器玩口味,不得 献上。戊子,弛山泽禁。己丑,移盩啡连理树植于宫庭。戊戌,以太子少保苏威兼 纳言、吏部尚书。庚子,诏前代品爵,悉依旧定。丁未,梁萧岿使其太宰萧岩来贺。 夏四月辛巳,大赦。戊戌,太常散乐并免为编户。禁杂乐百戏。辛丑,陈人来聘于 周,至而上已受禅,致之介国。是月,发稽胡修恐长城,二旬而罢。五月戊午,封 邗国公杨雄为广平王,永康郡公杨弘为河间王。辛未,介公薨,上举哀于朝堂,谥 曰周静帝。六月癸未,诏以初受命,赤雀降祥,推五德相生,为火色。其郊及社、 庙,依服冕之仪;而朝会之服、旗帜、牺牲尽尚赤,戎服尚黄。秋七月乙卯,上始 服黄,百僚毕贺。八月壬午,废东京官。甲午,遣乐安公元谐击吐谷浑于青海,破 而降之。九月戊申,遣使振给战亡者家。庚午,陈将周罗攻陷胡墅,萧摩诃寇江 北。辛未,以越王秀为益州总管,改封蜀王。壬申,以薛公长孙览、宋安公元景山 并为行军元帅。伐陈,仍令尚书左仆射高谵节度诸军。是月,行五铢钱。冬十月乙 酉,百济王扶余昌遣使来贺。授昌上开府仪同三司、带方郡公。戊子,行新律。壬 辰,行幸岐州。十一月乙卯,以永富郡公窦荣定为右武候大将军。遣兼散骑侍郎郑 捴使于陈。己巳,有流星如坠墙,光照于地。十二月甲申,以礼部尚书韦世康为吏 部尚书。庚子,至自岐州。壬寅,高丽王高阳遣使朝贡,授阳大将军、辽东郡公。 太子太保柳敏卒。是岁,靺鞨、突厥阿波可汗、沙钵略可汗并遣使朝贡。
èr nián chūn zhēng yuè gēng shēn, chén xuān dì cú. xīn yǒu, zhì hé běi dào héng tái shàng shū shěng yú bīng zhōu, yǐ jìn wáng guǎng wéi shàng shū lìng. zhì hé nán dào héng tái shàng shū shěng yú luò zhōu, yǐ qín wáng jùn wèi shàng shū lìng. zhì xī nán dào héng tái shàng shū shěng yú yì zhōu, yǐ shǔ wáng xiù wèi shàng shū lìng. wù chén, chén rén qiǎn shǐ qǐng hé, qiú guī hú shù. jiǎ xū, zhào jǔ xián liáng. èr yuè jǐ chǒu, zhào yǐ chén yǒu sàng, mìng gāo jiǒng děng bān shī. gēng yín, jiā jìn wáng guǎng zuǒ wǔ wèi dà jiàng jūn, qín wáng jùn yòu wǔ wèi dà jiàng jūn. gēng zǐ, jīng shī yǔ tǔ. sān yuè, chū mìng rù gōng diàn mén tōng jí. wù shēn, kāi qú yǐn zhù yáng shuǐ yú sān zhì yuán. xià sì yuè dīng chǒu, yǐ níng zhōu cì shǐ dòu róng dìng wèi zuǒ wǔ hòu dà jiàng jūn. gēng yín, dà jiàng jūn hán sēng shòu pò tū jué yú jī tóu shān, shàng zhù guó lǐ chōng pò tū jué yú hé běi shān. wǔ yuè wù shēn, yǐ shàng kāi fǔ zhǎng sūn píng wèi dù zhī shàng shū. jǐ yǒu, yǐ hàn gù, shàng qīn shěng qiú tú, qí rì dà yǔ. jǐ wèi, gāo bǎo níng kòu píng zhōu, tū jué rù cháng chéng. gēng shēn, yǐ yù zhōu cì shǐ huáng fǔ jī wèi dōu guān shàng shū. jiǎ zǐ, gǎi chuán guó xǐ yuē shòu mìng xǐ. dīng mǎo, zhì rén nián liù shí yǐ shàng miǎn kè. liù yuè rén wǔ, yǐ tài fǔ qīng sū xiào cí wèi bīng bù shàng shū. jiǎ shēn, shǐ shǐ diào yú chén. yǐ yǒu, shàng zhù guó lǐ chōng pò tū jué yú mǎ yì. bǐng shēn zhào yuē:
二年春正月庚申,陈宣帝殂。辛酉,置河北道行台尚书省于并州,以晋王广为 尚书令。置河南道行台尚书省于洛州,以秦王俊为尚书令。置西南道行台尚书省于 益州,以蜀王秀为尚书令。戊辰,陈人遣使请和,求归胡墅。甲戌,诏举贤良。二 月己丑,诏以陈有丧,命高颎等班师。庚寅,加晋王广左武卫大将军,秦王俊右武 卫大将军。庚子,京师雨土。三月,初命入宫殿门通籍。戊申,开渠引柱阳水于三 畤原。夏四月丁丑,以宁州刺史窦荣定为左武候大将军。庚寅,大将军韩僧寿破突 厥于鸡头山,上柱国李充破突厥于河北山。五月戊申,以上开府长孙平为度支尚书。 己酉,以旱故,上亲省囚徒,其日大雨。己未,高宝宁寇平州,突厥入长城。庚申, 以豫州刺史皇甫绩为都官尚书。甲子,改传国玺曰受命玺。丁卯,制人年六十以上 免课。六月壬午,以太府卿苏孝慈为兵部尚书。甲申,使使吊于陈。乙酉,上柱国 李充破突厥于马邑。丙申诏曰:
zhèn zhī fèng shàng xuán, qún lín wàn guó. shǔ shēng líng zhī bì, chù qián dài zhī gōng, yǐ wéi zuò zhī zhě láo, jū zhī zhě yì. gǎi chuàng zhī shì, xīn wèi huáng yě. ér wáng gōng dà chén, chén móu xiàn cè, xián yún: xī nóng yǐ jiàng, zhì yú jī liú, yǒu dāng shì ér lǚ qiān, wú gé mìng ér bù xǐ. cáo mǎ zhī hòu, shí jiàn yīn xún, nǎi mò shì zhī yàn ān, fēi wǎng shèng zhī hóng yì. cǐ chéng cóng hàn, diāo cán rì jiǔ, lǚ wèi zhàn chǎng, jiù jīng sāng luàn. jīn zhī gōng shì, jìn dài quán yí, yòu fēi móu shì cóng guī, zhān xīng kuí rì bù zú jiàn huáng wáng zhī yì, hé dà zhòng suǒ jù. lùn biàn tōng zhī shù, jù yōu xiǎn zhī qíng. tóng xīn gù qǐng, cí qíng shēn qiè. rán zé jīng shī bǎi guān zhī fǔ, sì hǎi guī xiàng, fēi zhèn yī rén zhī suǒ dú yǒu. gǒu lì yú wù, qí kě wéi hū. qiě yīn zhī wǔ qiān, kǒng rén jǐn yuàn. shì zé yǐ jí xiōng zhī tǔ, zhì cháng duǎn zhī mìng, móu xīn qù gù, rú nóng wàng qiū: suī zé qú láo, qí jiū ān zhái. jīn qū yǔ níng yī, yīn yáng shùn xù, ān ān yǐ qiān, wù huái xū yuàn. lóng shǒu shān chuān yuán xiù lì, huì wù zī fù, bo shí xiāng tǔ, yí jiàn dū yì. dìng dǐng zhī jī yǒng gù, wú qióng zhī yè zài sī. gōng sī fǔ zhái, guī mó yuǎn jìn, yíng gòu zī xū, suí shì xiū rōng.
朕祗奉上玄,群临万国。属生灵之弊,处前代之宫,以为作之者劳,居之者逸。 改创之事,心未遑也。而王公大臣,陈谋献策,咸云:羲、农以降,至于姬、刘, 有当世而屡迁,无革命而不徙。曹、马之后,时见因循,乃末世之宴安,非往圣之 宏义。此城从汉,雕残日久,屡为战场,旧经丧乱。今之宫室,近代权宜,又非谋 筮从龟,瞻星揆日;不足建皇王之邑,合大众所聚。论变通之数,具幽显之情。同 心固请,词情深切。然则京师百官之府,四海归向,非朕一人之所独有。苟利于物, 其可违乎。且殷之五迁,恐人尽怨。是则以吉凶之土,制长短之命,谋新去故,如 农望秋:虽则劬劳,其究安宅。今区宇宁一,阴阳顺序,安安以迁,勿怀胥怨。龙 首山川原秀丽,卉物滋阜,卜食相土,宜建都邑。定鼎之基永固,无穷之业在斯。 公私府宅,规模远近,营构资须,随事修茸。
réng zhào zuǒ pú yè gāo jiǒng jiāng zuò dà jiàng liú lóng jù lù jùn gōng hè lóu zǐ gàn tài fǔ shǎo qīng gāo lóng chā děng chuàng zào xīn dū. qiū qī yuè guǐ sì, zhào xīn zhì dōu chù fén mù, lìng xī qiān zàng shè jì, réng gěi rén gōng wú zhǔ zhě, mìng guān wèi bìn zàng. jiǎ wǔ, xíng xīn lìng. dōng shí yuè, yǐ chè huǐ gù, xǐ jū dōng gōng. gěi nèi wài guān rén lù. guǐ yǒu, huáng tài zi yǒng tún bīng xián yáng, yǐ bèi hú lǔ. gēng yín, shàng jí yù, xiǎng bǎi liáo yú guān dé diàn, cì qián bó, jiē rèn zì qǔ, jìn lì yǐ chū. xīn mǎo, yǐ yíng xīn dū fù jiān hè lóu zǐ gàn wèi gōng bù shàng shū. shí yī yuè bǐng wǔ, chū mìng wèi fāng zhèn zhàn fǎ, jí zhì jūn yíng tú yàng, xià zhū jūn fǔ, yǐ nǐ zhēng tū jué. shí èr yuè xīn wèi, shàng jiǎng wǔ yú hòu yuán. jiǎ xū, shàng zhù guó dòu yì zú. bǐng zǐ, míng xīn dū yuē dà xīng chéng. yǐ yǒu, qiǎn péng chéng gōng yú qìng zé tún hóng huà yǐ bèi hú. tū jué kòu zhōu pán, xíng jūn zǒng guǎn dá xī zhǎng rú wèi lǔ suǒ bài. bǐng xū, cì guó zǐ shēng jīng míng zhě shù bó. dīng hài, qīn lù qiú tú. shì suì, gāo lí bǎi jì bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
仍诏左仆射高颎、将作大匠刘龙、钜鹿郡公贺娄子干、太府少卿高龙叉等创造 新都。秋七月癸巳,诏新置都处坟墓,令悉迁葬设祭,仍给人功;无主者,命官为 殡葬。甲午,行新令。冬十月,以撤毁故,徙居东宫。给内外官人禄。癸酉,皇太 子勇屯兵咸阳,以备胡虏。庚寅,上疾愈,享百僚于观德殿,赐钱帛,皆任自取, 尽力以出。辛卯,以营新都副监贺娄子干为工部尚书。十一月丙午,初命为方阵战 法,及制军营图样,下诸军府,以拟征突厥。十二月辛未,上讲武于后园。甲戌, 上柱国窦毅卒。丙子,名新都曰大兴城。乙酉,遣彭城公虞庆则屯弘化以备胡。突 厥寇周盘,行军总管达奚长儒为虏所败。丙戌,赐国子生经明者束帛。丁亥,亲录 囚徒。是岁,高丽、百济并遣使朝贡。
sān nián chūn zhēng yuè gēng zǐ, jiāng qiān xīn dū, dà shè. jìn dà dāo zhǎng. shǐ lìng rén yǐ èr shí yī chéng dīng, suì yì gōng bù guò èr shí rì, bù yì zhě shōu yōng. fèi yuǎn jìn jiǔ fāng, bà yán jǐng jìn. èr yuè jǐ sì shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ yǒu, chén rén lái pìn. tū jué fàn biān. guǐ wèi, yǐ zuǒ wǔ wèi dà jiàng jūn lǐ lǐ chéng wéi yòu wǔ wèi dà jiàng jūn. sān yuè dīng wèi, shàng zhù guó xiān yú xiàn gōng xiè qìng ēn zú. bǐng chén, yǐ yǔ gù, cháng fú rù xīn dū. jīng shī chéng míng lǐ lǐ quán chū. dīng sì, zhào gòu yí shū yú tiān xià. guǐ hài, chéng yú guān. xià sì yuè jǐ sì, wèi wáng shuǎng dà pò tū jué yú bái dào shān, tíng zhù yuán yáng yún nèi zǐ hé děng zhèn ér hái. shàng zhù guó jiàn píng jùn gōng yú yì zú. gēng wǔ, tǔ yù hún kòu lín táo, táo zhōu cì shǐ pí zi xìn sǐ zhī. rén shēn, yǐ shàng shū yòu pú yè zhào jiǒng jiān nèi shǐ lìng. dīng chǒu, yǐ téng wáng zàn wèi yōng zhōu mù. gēng chén, xíng jūn zǒng guǎn yīn shòu dà pò gāo bǎo níng yú huáng lóng. jiǎ shēn, yǐ hàn gù, shàng qīn sì yǔ shī. bǐng xū, zhào tiān xià quàn xué xíng lǐ. jǐ chǒu, chén yǐng zhōu chéng zhǔ zhāng zi jī qiǎn shǐ qǐng xiáng, shàng yǐ hé hǎo bù nà. xīn mǎo, qiǎn jiān sàn qí cháng shì xuē shū pìn yú chén. guǐ sì, shàng qīn yú. wǔ yuè guǐ mǎo, tài wèi rèn chéng gōng yú yì hōng. xíng jūn zǒng guǎn lǐ huǎng pò tū jué yú mó nà dù kǒu. yǐ sì, liáng tài zǐ xiāo cóng lái hè qiān dū. xīn yǒu, qīn sì fāng zé. rén xū, xíng jūn yuán shuài dòu róng dìng pò tū jué jí tǔ yù hún yú liáng zhōu. shè huáng lóng sǐ zuì yǐ xià. liù yuè gēng wǔ, fēng wèi wáng shuǎng zǐ jí wèi suì ān jùn wáng. wù yín, tū jué qiǎn shǐ qiú hé. gēng chén, xíng jūn zǒng guǎn liáng yuǎn pò tǔ yù hún yú ěr hàn shān, zhǎn qí míng wáng. qiū qī yuè rén xū, zhào yuē:" wǎng zhě shān dōng hé biǎo, jīng cǐ yāo luàn, gū chéng yuǎn shǒu, duō bù zì quán. jì yīn tài shǒu dù yóu shēn xiàn zéi tú, mìng xuán guān shǒu jùn shěng shì fàn tái méi qīng chǎn yíng hù, miǎn qí lù rǔ. juàn yán chéng jié, shí yǒu kě jiā. yí chāo héng shǎng, yòng míng jǔ quàn. tái méi kě dà dū dū, jiǎ xiāng zhōu cì shǐ." dīng mǎo, rì yǒu shí zhī. bā yuè rén wǔ, qiǎn shàng shū yòu pú yè gāo jiǒng chū níng zhōu dào, lì bù shàng shū yú qìng zé chū yuán zhōu dào, bìng wèi xíng jūn yuán shuài yǐ jī hú. wù zǐ, qīn sì tài shè. jiǔ yuè rén zǐ, xìng chéng dōng guān gǔ jià. guǐ chǒu, dà shè. dōng shí yuè jiǎ xū, fèi hé nán dào héng tái shěng. shí yī yuè, fā shǐ xún shěng fēng sú. gēng chén, chén rén lái pìn. chén zhǔ zhī dì mào yì shì rén, shǐ fù shǐ yuán yàn tú xiàng ér qù. jiǎ wǔ, bà tiān xià zhū jùn. shí èr yuè yǐ mǎo, qiǎn jiān sàn qí cháng shì táng lìng zé shǐ yú chén. wù wǔ, yǐ xíng bù shàng shū sū wēi wèi hù bù shàng shū. shì suì, gāo lí tū jué mò hé bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
三年春正月庚子,将迁新都,大赦。禁大刀长。始令人以二十一成丁,岁役 功不过二十日,不役者收庸。废远近酒坊,罢盐井禁。二月己巳朔,日有蚀之。癸 酉,陈人来聘。突厥犯边。癸未,以左武卫大将军李礼成为右武卫大将军。三月丁 未,上柱国、鲜虞县公谢庆恩卒。丙辰,以雨故,常服入新都。京师承明里醴泉出。 丁巳,诏购遗书于天下。癸亥,城榆关。夏四月己巳,卫王爽大破突厥于白道山, 停筑原阳、云内、紫河等镇而还。上柱国、建平郡公于义卒。庚午,吐谷浑寇临洮, 洮州刺史皮子信死之。壬申,以尚书右仆射赵煚兼内史令。丁丑,以滕王瓚为雍州 牧。庚辰,行军总管阴寿大破高宝宁于黄龙。甲申,以旱故,上亲祀雨师。丙戌, 诏天下劝学行礼。己丑,陈郢州城主张子讥遣使请降,上以和好不纳。辛卯,遣兼 散骑常侍薛舒聘于陈。癸巳,上亲雩。五月癸卯,太尉、任城公于翼薨。行军总管 李晃破突厥于摩那渡口。乙巳,梁太子萧琮来贺迁都。辛酉,亲祀方泽。壬戌,行 军元帅窦荣定破突厥及吐谷浑于凉州。赦黄龙死罪以下。六月庚午,封卫王爽子集 为遂安郡王。戊寅,突厥遣使求和。庚辰,行军总管梁远破吐谷浑于尔汗山,斩其 名王。秋七月壬戌,诏曰:“往者山东河表,经此妖乱,孤城远守,多不自全。济 阴太守杜猷身陷贼徒,命悬冠手;郡省事范台玫倾产营护,免其戮辱。眷言诚节, 实有可嘉。宜超恆赏,用明沮劝。台玫可大都督,假湘州刺史。”丁卯,日有蚀之。 八月壬午,遣尚书右仆射高颎出宁州道,吏部尚书虞庆则出原州道,并为行军元帅 以击胡。戊子,亲祀太社。九月壬子,幸城东观谷稼。癸丑,大赦。冬十月甲戌, 废河南道行台省。十一月,发使巡省风俗。庚辰,陈人来聘。陈主知帝貌异世人, 使副使袁彦图像而去。甲午,罢天下诸郡。十二月乙卯,遣兼散骑常侍唐令则使于 陈。戊午,以刑部尚书苏威为户部尚书。是岁,高丽、突厥、靺鞨并遣使朝贡。
sì nián zhēng yuè jiǎ zǐ shuò, rì yǒu shí zhī. sì tài miào. xīn wèi, sì nán jiāo. rén shēn, liáng zhǔ xiāo kuī lái zhāo. jiǎ xū, dà shè yú běi yuàn, shí rì ér bà. rén wǔ, qí zhōu shuǐ. xīn mǎo, yú zhōu huò shòu, shì mí, yī jiǎo tóng tí. rén chén, bān xīn lì. èr yuè yǐ yǐ, shàng jiàn liáng zhǔ yú bà shàng. gēng xū, xíng xìng lǒng zhōu. tū jué kè hán ā shǐ nà diàn jué lǜ qí shǔ lái jiàng. xià sì yuè jǐ hài, chì zǒng guǎn cì shǐ, fù mǔ jí zi nián shí wǔ yǐ shàng, bù dé jiāng zhī guān. gēng zǐ, yǐ lì bù shàng shū yú qìng zé wèi shàng shū yòu pú yè, yíng zhōu cì shǐ yáng shàng xī wèi bīng bù shàng shū, máo zhōu cì shǐ liú rén ēn wèi xíng bù shàng shū. wǔ yuè guǐ yǒu, qì dān zhǔ mò hè fú qiǎn shǐ qǐng xiáng, bài dà jiàng jūn. liù yuè gēng zǐ, jiàng qiú tú. rén zǐ, kāi tōng jì qú, zì wèi dá hé, yǐ tōng yùn cáo. jiǎ yín, zhì guān rén fēi zhàn gōng bù shòu shàng zhù guó yǐ xià róng guān. yǐ yōng tóng huá qí yí wǔ zhōu hàn, mìng wú chū jīn nián zū diào. wù wǔ, qín wáng jùn lái zhāo. qiū qī yuè bǐng yín, chén rén lái pìn. bā yuè jiǎ wǔ, qiǎn shí shǐ xún shěng tiān xià. wù xū, wèi wáng shuǎng lái zhāo. rén yín, shàng zhù guó tài fù dèng gōng dòu chì hōng. yǐ mǎo, chén jiāng xià hóu miáo qǐng xiáng, shàng yǐ tōng hé bù nà. jiǔ yuè jǐ sì, shàng qīn lù qiú tú. gēng wǔ, qì dān nèi fù. jiǎ xū, yǐ guān zhōng jī, xíng xìng luò yáng. dōng shí yī yuè rén xū, qiǎn jiān sàn qí cháng shì xuē dào héng shǐ yú chén. jiǎ xū, gǎi zhōu shí èr yuè wèi là là. shì suì mò hé jí nǚ guó bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
四年正月甲子朔,日有蚀之。祀太庙。辛未,祀南郊。壬申,梁主萧岿来朝。 甲戌,大射于北苑,十日而罢。壬午,齐州水。辛卯,渝州获兽,似麋,一角同蹄。 壬辰,班新历。二月乙已,上饯梁主于霸上。庚戌,行幸陇州。突厥可汗阿史那玷 厥率其属来降。夏四月己亥,敕总管、刺史,父母及子年十五以上,不得将之官。 庚子,以吏部尚书虞庆则为尚书右仆射,瀛州刺史杨尚希为兵部尚书,毛州刺史刘 仁恩为刑部尚书。五月癸酉,契丹主莫贺弗遣使请降,拜大将军。六月庚子,降囚 徒。壬子,开通济渠,自渭达河,以通运漕。甲寅,制官人非战功不授上柱国以下 戎官。以雍、同、华、岐、宜五州旱,命无出今年租调。戊午,秦王俊来朝。秋七 月丙寅,陈人来聘。八月甲午,遣十使巡省天下。戊戌,卫王爽来朝。壬寅,上柱 国、太傅、邓公窦炽薨。乙卯,陈将夏侯苗请降,上以通和不纳。九月己巳,上亲 录囚徒。庚午,契丹内附。甲戌,以关中饥,行幸洛阳。冬十一月壬戌,遣兼散骑 常侍薛道衡使于陈。甲戌,改周十二月为腊蜡。是岁靺鞨及女国并遣使朝贡。
wǔ nián chūn zhēng yuè wù chén, zhào xíng xīn lǐ. rén shēn, zhào bà jiāng líng zǒng guǎn. qí hòu, liáng zhǔ qǐng yī jiù, xǔ zhī. sān yuè wù wǔ, yǐ shàng shū zuǒ pú yè gāo jiǒng wèi zuǒ lǐng jūn dà jiàng jūn, yǐ shàng zhù guó yǔ wén xīn wèi yòu lǐng jūn dà jiàng jūn. xià sì yuè jiǎ wǔ, qì dān qiǎn shǐ cháo gòng. rén yín, shàng zhù guó wáng yì móu fǎn, zhū. yǐ sì, zhào zhēng shān dōng dà rú mǎ róng bó děng. wù shēn, chē jià zhì zì luò yáng. wǔ yuè jiǎ shēn, chū zhì yì cāng. liáng zhǔ xiāo kuī cú. qiǎn shàng dà jiàng jūn yuán qì shǐ yú tū jué ā bō kè hán. qiū qī yuè gēng shēn, chén rén lái pìn. rén wǔ, tū jué shā bō lüè kè hán shàng biǎo chēng chén. bā yuè jiǎ chén, hé nán zhū zhōu shuǐ, qiǎn hù bù shàng shū sū wēi zhèn gěi zhī. wù shēn, yǒu liú xīng shù bǎi, sì sàn ér xià. jiǔ yuè yǐ chǒu, gǎi bào bēi yuē dù bēi, bà shuǐ yuē zī shuǐ. bǐng zǐ, qiǎn jiān sàn qí cháng shì lǐ ruò shǐ yú chén. dōng shí yī yuè dīng mǎo, jìn wáng guǎng lái zhāo. shí èr yuè dīng wèi, jiàng qiú tú.
五年春正月戊辰,诏行新礼。壬申,诏罢江陵总管。其后,梁主请依旧,许之。 三月戊午,以尚书左仆射高颎为左领军大将军,以上柱国宇文忻为右领军大将军。 夏四月甲午,契丹遣使朝贡。壬寅,上柱国王谊谋反,诛。乙巳,诏征山东大儒马 荣伯等。戊申,车驾至自洛阳。五月甲申,初置义仓。梁主萧岿殂。遣上大将军元 契使于突厥阿波可汗。秋七月庚申,陈人来聘。壬午,突厥沙钵略可汗上表称臣。 八月甲辰,河南诸州水,遣户部尚书苏威振给之。戊申,有流星数百,四散而下。 九月乙丑,改鲍陂曰杜陂,霸水曰滋水。丙子,遣兼散骑常侍李若使于陈。冬十一 月丁卯,晋王广来朝。十二月丁未,降囚徒。
liù nián chūn zhēng yuè jiǎ zǐ, dǎng xiàng qiāng nèi fù. gēng wǔ, bān lì yú tū jué. rén shēn, shǐ hù bù shàng shū sū wēi xún shěng shān dōng. èr yuè yǐ yǒu, shān nán jīng zhè qī zhōu shuǐ, qiǎn qián gōng bù shàng shū zhǎng sūn pí zhèn xù zhī. bǐng xū, zhì cì shǐ shàng zuǒ, měi suì mù, gèng rù cháo shàng kǎo kè. dīng hài, fā dīng nán shí yī wàn xiū zhù cháng chéng, èr xún ér bà. gēng zǐ, dà shè. sān yuè jǐ wèi, luò yáng nán zǐ gāo dé shàng shū, qǐng dì wèi tài shàng huáng, chuán wèi huáng tài zǐ. dì yuē:" zhèn chéng tiān mìng, fǔ yù cāng shēng, rì gàn zī zī, yóu kǒng bù dǎi. qǐ xué jìn dài dì wáng, shì bù shī gǔ, chuán wèi yú zi, zì qiú yì lè zāi." guǐ hài, tū jué shā bō lüè kè hán qiǎn shǐ cháo gòng. xià sì yuè jǐ hài, chén rén lái pìn. qiū qī yuè xīn hài, hé nán zhū zhōu shuǐ. yǐ chǒu, jīng shī yǔ máo rú mǎ yǐ, zhǎng zhě èr chǐ yú, duǎn zhě yǒu liù qī cùn. bā yuè xīn mǎo guān nèi qī zhōu hàn, juān qí fù shuì. qiǎn sàn qí cháng shì péi shì háo shǐ yú chén. wù shēn, shàng zhù guó tài shī shēn gōng lǐ mù hōng. rùn yuè dīng mǎo, huáng tài zǐ zhèn luò yáng. xīn wèi, jìn wáng guǎng qín wáng jùn bìng lái zhāo. bǐng zǐ, shàng zhù guó chéng gōng liáng shì yàn shàng zhù guó sì gōng yǔ wén xīn zhù guó shū gōng liú fǎng móu fǎn, fú zhū. shàng zhù guó xǔ gōng yǔ wén shàn yǒu zuì, chú míng. jiǔ yuè xīn sì, dì sù fú yù shè diàn, zhào bǎi liáo shè liáng shì yàn sān jiā zī wù. bǐng xū, shàng zhù guó sòng ān gōng yuán jǐng shān zú. xīn chǒu, zhào zhèn xù dà xiàng yǐ lái sǐ shì zhī jiā. dōng shí yuè jǐ yǒu, yǐ hé běi dào héng tái shàng shū lìng bīng zhōu zǒng guǎn jìn wáng guǎng wéi yōng zhōu mù, yú guān rú gù. yǐ bīng bù shàng shū yáng shàng xī wèi lǐ bù shàng shū. guǐ chǒu, zhì shān nán dào héng tái shàng shū shěng yú xiāng zhōu, yǐ qín wáng jùn wèi shàng shū lìng.
六年春正月甲子,党项羌内附。庚午,班历于突厥。壬申,使户部尚书苏威巡 省山东。二月乙酉,山南荆浙七州水,遣前工部尚书长孙毗振恤之。丙戌,制刺史 上佐,每岁暮,更入朝上考课。丁亥,发丁男十一万修筑长城,二旬而罢。庚子, 大赦。三月己未,洛阳男子高德上书,请帝为太上皇,传位皇太子。帝曰:“朕承 天命,抚育苍生,日旰孜孜,犹恐不逮。岂学近代帝王,事不师古,传位于子,自 求逸乐哉。”癸亥,突厥沙钵略可汗遣使朝贡。夏四月己亥,陈人来聘。秋七月辛 亥,河南诸州水。乙丑,京师雨毛如马尾,长者二尺余,短者有六七寸。八月辛卯 关内七州旱,蠲其赋税。遣散骑常侍裴世豪使于陈。戊申,上柱国、太师、申公李 穆薨。闰月丁卯,皇太子镇洛阳。辛未,晋王广、秦王俊并来朝。丙子,上柱国郕 公梁士彦、上柱国巳公宇文忻、柱国舒公刘昉谋反,伏诛。上柱国、许公宇文善 有罪,除名。九月辛巳,帝素服御射殿,诏百寮射梁士彦三家资物。丙戌,上柱国、 宋安公元景山卒。辛丑,诏振恤大象以来死事之家。冬十月己酉,以河北道行台尚 书令、并州总管、晋王广为雍州牧,余官如故。以兵部尚书杨尚希为礼部尚书。癸 丑,置山南道行台尚书省于襄州,以秦王俊为尚书令。
qī nián chūn zhēng yuè guǐ sì, sì tài miào. yǐ wèi, zhì zhū zhōu suì gòng sān rén. èr yuè dīng sì, sì cháo rì yú dōng jiāo. jǐ sì, chén rén lái pìn. rén shēn, xìng lǐ quán gōng. shì yuè, fā dīng nán shí wàn xiū zhù cháng chéng, èr xún ér bà. xià sì yuè gēng xū, yú yáng zhōu kāi shān yáng dú, yǐ tōng yùn cáo. tū jué shā bō lüè kè hán zú. guǐ hài, bān qīng lóng fú yú dōng fāng zǒng guǎn cì shǐ xī fāng yǐ bái wǔ nán fāng yǐ zhū què běi fāng yǐ xuán wǔ. jiǎ xū, qiǎn jiān sàn qí cháng shì yáng zhōu shǐ yú chén. yǐ hù bù shàng shū sū wēi wèi lì bù shàng shū. wǔ yuè yǐ hài shuò, rì yǒu shí zhī. jǐ mǎo, yǔn shí yú wǔ ān fǔ yáng jiān, shí yú lǐ. qiū qī yuè jǐ chǒu, wèi wáng shuǎng hōng. bā yuè gēng shēn, liáng zhǔ xiāo cóng lái zhāo. jiǔ yuè yǐ yǒu, liáng ān píng wáng xiāo yán lüè yú qí guó yǐ bēn chén. xīn mǎo, fèi liáng guó, qū shè jiāng líng. yǐ liáng zhǔ xiāo cóng wèi zhù guó, fēng jǔ guó gōng. dōng shí yuè gēng shēn, xíng xìng tóng zhōu. yǐ xiān dì suǒ jū gù, qū jiàng qiú tú. guǐ hài, xìng pú zhōu. bǐng yín, yàn fù lǎo, shàng jí huān, yuē:" cǐ jiān rén wù, yī fú xiān lì, róng zhǐ xián yǎ. liáng yóu shì huàn zhī xiāng, táo rǎn chéng sú yě." shí yī yuè jiǎ wǔ, xìng féng yì, jì gù shè. fù lǎo duì zhào shī zhǐ, shàng dà nù, miǎn qí xiàn guān ér qù. wù xū, chē jià zhì zì féng yì.
七年春正月癸巳,祀太庙。乙未,制诸州岁贡三人。二月丁巳,祀朝日于东郊。 己巳,陈人来聘。壬申,幸醴泉宫。是月,发丁男十万修筑长城,二旬而罢。夏四 月庚戌,于扬州开山阳渎,以通运漕。突厥沙钵略可汗卒。癸亥,颁青龙符于东方 总管、刺史;西方以白武;南方以硃雀;北方以玄武。甲戌,遣兼散骑常侍杨周使 于陈。以户部尚书苏威为吏部尚书。五月乙亥朔,日有蚀之。己卯,陨石于武安、 滏阳间,十余里。秋七月己丑,卫王爽薨。八月庚申,梁主萧琮来朝。九月乙酉, 梁安平王萧岩掠于其国以奔陈。辛卯,废梁国,曲赦江陵。以梁主萧琮为柱国,封 莒国公。冬十月庚申,行幸同州。以先帝所居故,曲降囚徒。癸亥,幸蒲州。丙寅, 宴父老,上极欢,曰:“此间人物,衣服鲜丽,容止闲雅。良由仕宦之乡,陶染成 俗也。”十一月甲午,幸冯翊,祭故社。父老对诏失旨,上大怒,免其县官而去。 戊戌,车驾至自冯翊。
bā nián chūn zhēng yuè yǐ hài, chén rén lái pìn. èr yuè xīn yǒu, chén rén kòu xiá zhōu. sān yuè xīn wèi, shàng zhù guó lǒng xī gōng lǐ xún zú. jiǎ xū, qiǎn jiān sàn qí cháng shì chéng shàng xián shǐ yú chén. wù yín, zhào dà jǔ fá chén. qiū bā yuè dīng wèi, hé běi zhū zhōu jī, qiǎn lì bù shàng shū sū wēi zhèn xù zhī. jiǔ yuè guǐ sì, jiā zhōu yán lóng jiàn. dōng shí yuè jǐ wèi, zhì huái nán xíng tái shěng yú shòu chūn, yǐ jìn wáng guǎng wéi shàng shū lìng. xīn yǒu, chén rén lái pìn, jū liú bù qiǎn. jiǎ zǐ, yǒu xīng bèi yú qiān niú. xiǎng tài miào, shòu lǜ, lìng jìn wáng guǎng qín wáng jùn qīng hé gōng yáng sù bìng wèi xíng jūn yuán shuài yǐ fá chén. yú shì jìn wáng chū liù hé, qín wáng chū xiāng yáng, qīng hé gōng yáng sù chū xìn zhōu, jīng zhōu cì shǐ liú rén ēn chū jiāng líng, yí yáng gōng wáng shì jī chū qí chūn, xīn yì gōng hán qín chū lú jiāng, xiāng yì gōng hè ruò bì chū wú zhōu, luò cóng gōng yàn róng chū dōng hǎi, hé zǒng guǎn jiǔ shí. bīng wǔ shí yī wàn bā qiān, jiē shòu jìn wáng jié dù. dōng jiē cāng hǎi, xī jù bā shǔ, jīng zhān zhōu jí, héng gèn shù qiān lǐ. réng qū shè chén guó. shí yī yuè dīng mǎo, chē jià jiàn shī. zhào gòu chén shū bǎo, wèi shàng zhù guó wàn hù gōng. yǐ hài, xíng xìng dìng chéng, chén shī shì zhòng. bǐng zǐ, xìng hé dōng. shí èr yuè, chē jià zhì zì hé dōng.
八年春正月乙亥,陈人来聘。二月辛酉,陈人寇硖州。三月辛未,上柱国、陇 西公李询卒。甲戌,遣兼散骑常侍程尚贤使于陈。戊寅,诏大举伐陈。秋八月丁未, 河北诸州饥,遣吏部尚书苏威振恤之。九月癸巳,嘉州言龙见。冬十月己未,置淮 南行台省于寿春,以晋王广为尚书令。辛酉,陈人来聘,拘留不遣。甲子,有星孛 于牵牛。享太庙,授律,令晋王广、秦王俊、清河公杨素并为行军元帅以伐陈。于 是晋王出六合,秦王出襄阳,清河公杨素出信州,荆州刺史刘仁恩出江陵,宜阳公 王世积出蕲春,新义公韩擒出庐江,襄邑公贺若弼出吴州,落丛公燕荣出东海,合 总管九十。兵五十一万八千,皆受晋王节度。东接沧海,西拒巴蜀,旌旃舟楫,横 亘数千里。仍曲赦陈国。十一月丁卯,车驾饯师。诏购陈叔宝,位上柱国、万户公。 乙亥,行幸定城,陈师誓众。丙子,幸河东。十二月,车驾至自河东。
jiǔ nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu, yǐ shàng shū zuǒ pú yè yú qìng zé wèi yòu wèi dà jiàng jūn. bǐng zǐ, hè ruò bì bài chén shī yú jiǎng shān, huò qí jiāng xiāo mó hē hán qín jìn shī rù jiàn yè, huò chén zhǔ shū bǎo, chén guó píng. hé zhōu sì shí, jùn yī bǎi, xiàn sì bǎi, hù wǔ shí wàn, kǒu èr bǎi wàn. guǐ sì, qiǎn shǐ chí jié xún fǔ zhī. èr yuè yǐ wèi, fèi huái nán shàng shū shěng. bǐng shēn, zhì wǔ bǎi jiā wèi xiāng, zhèng yī rén bǎi jiā wèi lǐ, zhǎng yī rén. xià sì yuè jǐ hài, xìng lí shān, qīn láo xuán shī. yǐ sì, sān jūn kǎi rù, xiàn fú yú tài miào. yǐ jìn wáng guǎng wéi tài wèi. gēng xū, dì yù guǎng yáng mén, yàn jiàng shì, bān cì gè yǒu chà. xīn hài, dà shè. yǐ chén dōu guān shàng shū kǒng fàn sàn qí cháng shì wáng chà wáng yí yù shǐ zhōng chéng shěn guān děng xié nìng yú qí zhǔ, yǐ zhì wáng miè, jiē tóu zhī biān yì. chén rén pǔ gěi fù shí nián. jūn rén bì shì miǎn yáo yì. zhuó chén zhī wén wǔ zhòng cái ér yòng zhī. gōng nú shù qiān, kě guī zhě guī zhī, qí yú jǐn yǐ fēn cì jiàng shì jí wáng gōng guì chén. qí zī wù, jiē yú wǔ duǒ cì wáng gōng yǐ xià dà shè. huǐ suǒ de qín hàn sān dà zhōng, yuè èr dà gǔ. yòu shè wáng chén nǚ lè, wèi gōng qīng děng yuē:" cǐ shēng shì tí, zhèn wén zhī shén bù xǐ, gù yǔ gōng děng yī tīng wáng guó zhī yīn, jù wèi yǒng jiàn yān." xīn yǒu, yǐ lì bù shì láng yǔ wén bì wèi xíng bù shàng shū, zōng zhèng qīng yáng yì wèi gōng bù shàng shū. rén xū, zhào yuē:" jīn lǜ tǔ dà tóng, hán shēng suì xìng. bīng kě lì wēi, bù kě bù jí xíng kě zhù huà, bù kě zhuān xíng. jìn wèi jiǔ zhòng zhī yú, zhèn shǒu sì fāng zhī wài róng lǚ jūn qì, jiē yí tíng bà. wǔ lì zhī zǐ, jù kě xué wén. rén jiān jiǎ zhàng, xī jiē chú huǐ." rùn yuè dīng chǒu, bān mù yú fú yú zǒng guǎn cì shǐ, cí yī xióng sān. jǐ mǎo, yǐ lì bù shàng shū sū wēi wèi shàng shū yòu pū shè. liù yuè yǐ chǒu, yǐ jīng zhōu zǒng guǎn yáng sù wèi nà yán. dīng mǎo, yǐ lì bù shì láng lú kǎi wèi lǐ bù shàng shū. shí qún chén xián qǐng fēng shàn, zhào bù xǔ, yuē:" qǐ kě mìng yī jiāng jūn chú yī xiǎo guó, yǐ báo dé ér fēng míng shān, yòng xū yán ér gàn shàng dì xié." bā yuè rén xū, yǐ guǎng píng wáng xióng wèi sī kōng. dōng shí yī yuè rén chén, kǎo shǐ dìng zhōu cì shǐ dòu lú tōng děng shàng biǎo qǐng fēng shàn, shàng bù xǔ. gēng zǐ, yǐ yòu wèi dà jiàng jūn yú qìng zé wèi yòu wǔ hòu dà jiàng jūn, yòu lǐng jūn jiāng jūn lǐ ān wèi yòu lǐng jūn dà jiàng jūn. jiǎ yín, jiàng qiú tú. shí èr yuè jiǎ zǐ, zhào tài cháng qīng niú hóng tōng zhí sàn qí cháng shì xǔ shàn xīn mì shū chéng yáo chá tōng zhí láng yú shì jī děng yì dìng lè.
九年春正月癸酉,以尚书左仆射虞庆则为右卫大将军。丙子,贺若弼败陈师于 蒋山,获其将萧摩诃;韩擒进师入建鄴,获陈主叔宝,陈国平。合州四十,郡一百, 县四百,户五十万,口二百万。癸巳,遣使持节巡抚之。二月乙未,废淮南尚书省。 丙申,制五百家为乡,正一人;百家为里,长一人。夏四月己亥,幸骊山,亲劳旋 师。乙巳,三军凯入,献俘于太庙。以晋王广为太尉。庚戌,帝御广阳门,宴将士, 颁赐各有差。辛亥,大赦。以陈都官尚书孔范、散骑常侍王差、王仪、御史中丞 沈观等邪佞于其主,以致亡灭,皆投之边裔。陈人普给复十年。军人毕世免徭役。 擢陈之文武众才而用之。宫奴数千,可归者归之,其余尽以分赐将士及王公贵臣。 其资物,皆于五垛赐王公以下大射。毁所得秦汉三大钟,越二大鼓。又设亡陈女乐, 谓公卿等曰:“此声似啼,朕闻之甚不喜,故与公等一听亡国之音,俱为永鉴焉。” 辛酉,以吏部侍郎宇文弼为刑部尚书,宗正卿杨异为工部尚书。壬戌,诏曰:“今 率土大同,含生遂性。兵可立威,不可不戢;刑可助化,不可专行。禁卫九重之余, 镇守四方之外;戎旅军器,皆宜停罢。武力之子,俱可学文。人间甲仗,悉皆除毁。” 闰月丁丑,颁木鱼符于总管、刺史,雌一雄三。己卯,以吏部尚书苏威为尚书右仆 射。六月乙丑,以荆州总管杨素为纳言。丁卯,以吏部侍郎卢恺为礼部尚书。时群 臣咸请封禅,诏不许,曰:“岂可命一将军除一小国,以薄德而封名山,用虚言而 干上帝邪。”八月壬戌,以广平王雄为司空。冬十一月壬辰,考使定州刺史豆卢通 等上表请封禅,上不许。庚子,以右卫大将军虞庆则为右武候大将军,右领军将军 李安为右领军大将军。甲寅,降囚徒。十二月甲子,诏太常卿牛弘、通直散骑常侍 许善心、秘书丞姚察、通直郎虞世基等议定乐。
shí nián chūn zhēng yuè yǐ wèi, yǐ huáng sūn zhāo wèi hé nán wáng, kǎi wèi huá yáng wáng. èr yuè gēng shēn, xíng xìng bīng zhōu. xià wǔ yuè yǐ wèi, zhào yuē:" wèi wèi sāng luàn, yǔ xiàn guā fēn, yì jūn suì dòng, wèi huáng xiū xī. bīng shì jūn rén, quán zhì fāng fǔ, nán zhēng běi fá, jū chǔ wú dìng jiā wú wán dǔ, dì hǎn bāo sāng héng wèi liú yù zhī rén, jìng wú xiāng lǐ zhī hào, zhèn shén mǐn zhī. fán shì jūn rén, kě xī shǔ zhōu xiàn, kěn tián jí zhàng, yī tóng biān hù. jūn fǔ tǒng lǐng, yí yī jiù shì." bà shān dōng hé nán jí běi fāng yuán biān zhī dì xīn zhì jūn fǔ. liù yuè xīn yǒu, zhì rén nián wǔ shí, miǎn yì zhé yōng. qiū qī yuè guǐ mǎo, yǐ nà yán yáng sù wèi nèi shǐ lìng. gēng xū, shàng qīn lù qiú tú. xīn hài, gāo lí liáo dōng jùn gōng gāo yáng zú. bā yuè rén shēn, qiǎn zhù guó wéi guāng shàng kāi fǔ wáng jǐng bìng chí jié xún fǔ lǐng nán, bǎi yuè jiē fú. jiǔ yuè dīng yǒu, zhì zì bīng zhōu. dōng shí yuè jiǎ zǐ, bān mù yú fú yú jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng. shí yī yuè xīn mǎo, xìng guó xué, bān cì gè yǒu chà. xīn chǒu, sì nán jiāo. shì yuè, wù zhōu rén wāng wén jìn kuài jī rén gāo zhì huì sū zhōu rén shěn xuán wèi jiē jǔ bīng fǎn, zì chēng tiān zǐ. lè ān cài dào rén ráo zhōu wú shì huá yǒng jiā shěn xiào chè quán zhōu wáng guó qìng yú háng yáng bǎo yīng jiāo chǐ lǐ chūn děng, jiē zì chēng dà dū dū. zhào nèi shǐ lìng yáng sù tǎo píng zhī. shì suì, tǔ yù hún qì dān bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十年春正月乙未,以皇孙昭为河南王,楷为华阳王。二月庚申,行幸并州。夏 五月乙未,诏曰:“魏未丧乱,宇县瓜分,役军岁动,未遑休息。兵士军人,权置 坊府,南征北伐,居处无定;家无完堵,地罕苞桑;恆为流寓之人,竟无乡里之号, 朕甚愍之。凡是军人,可悉属州县,垦田籍帐,一同编户。军府统领,宜依旧式。” 罢山东、河南及北方缘边之地新置军府。六月辛酉,制人年五十,免役折庸。秋七 月癸卯,以纳言杨素为内史令。庚戌,上亲录囚徒。辛亥,高丽辽东郡公高阳卒。 八月壬申,遣柱国韦洸、上开府王景并持节巡抚岭南,百越皆服。九月丁酉,至自 并州。冬十月甲子,颁木鱼符于京官五品以上。十一月辛卯,幸国学,颁赐各有差。 辛丑,祀南郊。是月,婺州人汪文进、会稽人高智慧、苏州人沈玄懀皆举兵反,自 称天子。乐安蔡道人、饶州吴世华、永嘉沈孝彻、泉州王国庆、余杭杨宝英、交耻 李春等,皆自称大都督。诏内史令杨素讨平之。是岁,吐谷浑、契丹并遣使朝贡。
shí yī nián chūn zhēng yuè dīng yǒu, yǐ píng chén suǒ de gǔ qì, duō wèi yāo biàn, xī mìng huǐ zhī. bǐng wǔ, huáng tài zǐ fēi yuán shì hōng, shàng jǔ āi yú dōng gōng wén sī diàn. èr yuè wù wǔ, yǐ dà jiàng jūn sū xiào cí wèi gōng bù shàng shū. bǐng zǐ, yǐ lín yǐng lìng liú kuàng zhèng jī yóu yì, zhuó wèi jǔ zhōu cì shǐ. xīn sì huì, rì yǒu shí zhī. xià wǔ yuè yǐ sì, yǐ yòu wèi jiāng jūn yuán mín wèi zuǒ wèi dà jiàng jūn. qiū bā yuè rén shēn, téng wáng zàn hōng. yǐ hài, shàng zhù guó pèi guó gōng zhèng yì zú. shì suì, gāo lí mò hé bìng qiǎn shǐ cháo gòng. tū jué xiàn qī bǎo wǎn.
十一年春正月丁酉,以平陈所得古器,多为妖变,悉命毁之。丙午,皇太子妃 元氏薨,上举哀于东宫文思殿。二月戊午,以大将军苏孝慈为工部尚书。丙子,以 临颍令刘旷政绩尤异,擢为莒州刺史。辛巳晦,日有蚀之。夏五月乙巳,以右卫将 军元旻为左卫大将军。秋八月壬申,滕王瓚薨。乙亥,上柱国沛国公郑译卒。是岁, 高丽、靺鞨并遣使朝贡。突厥献七宝碗。
shí èr nián chūn èr yuè jǐ sì, yǐ shǔ wáng xiù wèi nèi shǐ lìng, jiān yòu lǐng jūn dà jiàng jūn yǐ hàn wáng liàng wèi yōng zhōu mù yòu wèi dà jiàng jūn. qiū qī yuè yǐ sì, shàng shū yòu pú yè pī gōng sū wēi lǐ bù shàng shū róng chéng hóu lú kǎi bìng zuò shì chú míng. rén shēn huì, rì yǒu shí zhī. bā yuè jiǎ xū, zhì tiān xià sǐ zuì, zhū zhōu bù dé biàn jué, jiē lìng dà lǐ fù zhī. guǐ sì, zhì sù wèi zhě bù dé zhé lí suǒ shǒu. dīng yǒu, shàng zhù guó chǔ gōng dòu lú jī zú. wù xū, shàng qīn lù qiú tú. dōng shí yuè dīng chǒu, yǐ suì ān wáng jí wèi wèi wáng. rén wǔ, sì tài miào. zhì tài zǔ shén zhǔ qián, dì liú tì míng yàn, bù zì shèng. shí yī yuè xīn hài, sì nán jiāo. jǐ wèi, shàng zhù guó xīn yì gōng hán qín zú. jiǎ zǐ, bǎi liáo dà shè yú wǔ dé diàn. shí èr yuè yǐ yǒu, yǐ nèi shǐ lìng yáng sù wèi shàng shū yòu pú yè. shì suì, tū jué tǔ yù hún mò hé bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十二年春二月己巳,以蜀王秀为内史令,兼右领军大将军;以汉王谅为雍州牧、 右卫大将军。秋七月乙巳,尚书右仆射邳公苏威、礼部尚书容城侯卢恺并坐事除名。 壬申晦,日有蚀之。八月甲戌,制天下死罪,诸州不得便决,皆令大理覆之。癸巳, 制宿卫者不得輙离所守。丁酉,上柱国、楚公豆卢绩卒。戊戌,上亲录囚徒。冬十 月丁丑,以遂安王集为卫王。壬午,祀太庙。至太祖神主前,帝流涕鸣咽,不自胜。 十一月辛亥,祀南郊。己未,上柱国、新义公韩擒卒。甲子,百僚大射于武德殿。 十二月乙酉,以内史令杨素为尚书右仆射。是岁,突厥、吐谷浑、靺鞨并遣使朝贡。
shí sān nián chūn zhēng yuè yǐ sì, shàng zhù guó huán gōng hán jiàn yè zú. rén zǐ, sì gǎn dì. jǐ wèi, yǐ xìn zhōu zǒng guǎn wéi shì kāng wèi lì bù shàng shū. rén xū, xíng xìng qí zhōu. èr yuè bǐng zǐ, zhào yíng rén shòu gōng. dīng hài, zhì zì qí zhōu. jǐ mǎo, lì huáng sūn jiǎn wèi yù zhāng wáng. wù zǐ, jìn zhōu cì shǐ nán yáng jùn gōng jiǎ xī dá xí zhōu zǒng guǎn fǔ níng jùn gōng hán yán děng yǐ huì fú zhū. jǐ chǒu, zhì zuò shì qù guān zhě, pèi fáng yī nián. dīng yǒu, zhì sī jiā bù dé xiàn cáng wěi hòu tú chèn. xià wǔ yuè guǐ hài, zhào jìn rén jiān zhuàn jí guó shǐ, zāng pǐ rén wù. qiū qī yuè wù chén huì, rì yǒu shí zhī. jiǔ yuè bǐng chén, jiàng qiú tú. gēng shēn, fēng shào gōng yáng lún wèi téng wáng. dōng shí yī yuè yǐ mǎo, shàng zhù guó huá yáng gōng liáng yàn guāng zú. shì suì, qì dān suì shì wéi mò hé bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十三年春正月乙巳,上柱国、郇公韩建业卒。壬子,祀感帝。己未,以信州总 管韦世康为吏部尚书。壬戌,行幸岐州。二月丙子,诏营仁寿宫。丁亥,至自岐州。 己卯,立皇孙暕为豫章王。戊子,晋州刺史南阳郡公贾悉达、隰州总管抚宁郡公韩 延等以贿伏诛。己丑,制坐事去官者,配防一年。丁酉,制私家不得陷藏纬候图谶。 夏五月癸亥,诏禁人间撰集国史,臧否人物。秋七月戊辰晦,日有蚀之。九月丙辰, 降囚徒。庚申,封邵公杨纶为滕王。冬十一月乙卯,上柱国、华阳公梁彦光卒。是 岁,契丹、燧、室韦、靺鞨并遣使朝贡。
shí sì nián xià sì yuè yǐ chǒu, zhào yuē:" bǐ mìng yǒu sī, zǒng lìng yán jiū, zhèng lè yǎ shēng, xiáng dìng yǐ qì, yí jí shī yòng, jiàn xíng zhě tíng. rén jiān yīn yuè, liú pì rì jiǔ qì qí jiù tǐ, jìng zào fán shēng liú dàng bù guī, suì yǐ chéng sú. yí jiā jìn yuē, wù cún qí běn." wǔ yuè xīn yǒu, jīng shī dì zhèn. guān nèi zhū zhōu hàn. liù yuè dīng mǎo, zhào shěng fǔ zhōu xiàn jiē gěi xiè tián, bù dé xìng shēng, yú rén zhēng lì. qiū qī yuè yǐ wèi, yǐ pī gōng sū wēi wèi nà yán. bā yuè xīn wèi, guān zhōng dà hàn, rén jī. xíng xìng luò yáng, bìng mìng bǎi xìng shān dōng jiù shí. dōng rùn shí yuè jiǎ yín, zhào yuē: " liáng qí chén wǎng jiē chuàng yè yī fāng, mián lì nián dài. jì zōng sì fèi jué, jì diàn wú zhǔ xìng yán jīn niàn, liáng yǐ chuàng rán. jǔ guó gōng xiāo cóng jí gāo rén yīng chén shū bǎo děng, yí lìng yǐ shí shì xiū jì sì, suǒ xū qì wù, yǒu sī gěi zhī. yǐ mǎo, zhì wài guān jiǔ pǐn yǐ shàng, fù mǔ jí zi nián shí wǔ bù dé cóng zhī guān. shí yī yuè rén xū, zhì zhōu xiàn zuǒ shǐ, sān nián yī dài, bù dé zhòng rèn. guǐ wèi, yǒu xīng bèi yú jiǎo kàng. shí èr yuè yǐ wèi, dōng xún shòu.
十四年夏四月乙丑,诏曰:“比命有司,总令研究,正乐雅声,详定已讫,宜 即施用,见行者停。人间音乐,流僻日久;弃其旧体,竞造繁声;流宕不归,遂以 成俗。宜加禁约,务存其本。”五月辛酉,京师地震。关内诸州旱。六月丁卯,诏 省、府、州、县皆给廨田,不得兴生,与人争利。秋七月乙未,以邳公苏威为纳言。 八月辛未,关中大旱,人饥。行幸洛阳,并命百姓山东就食。冬闰十月甲寅,诏曰: “梁、齐、陈往皆创业一方,绵历年代。既宗祀废绝,祭奠无主;兴言矜念,良以 怆然。莒国公萧琮及高仁英、陈叔宝等,宜令以时世修祭祀,所须器物,有司给之。 乙卯,制外官九品以上,父母及子年十五不得从之官。十一月壬戌,制州县佐史, 三年一代,不得重任。癸未,有星孛于角、亢。十二月乙未,东巡狩。
shí wǔ nián chūn zhēng yuè rén xū, chē jià cì qí zhōu, qīn wèn jí kǔ. bǐng yín, lǚ wáng fú shān. gēng wǔ, yǐ suì hàn, sì tài shān yǐ xiè qiān jiù, dà shè. èr yuè bǐng chén, jìn sī jiā chù bīng qì, guān zhōng yuán biān bù zài qí lì. jìn hé yǐ dōng wú de chéng mǎ. dīng sì, shàng zhù guó jiǎng gōng liáng ruì zú. sān yuè jǐ wèi, chē jià zhì zì dōng xún. wàng jì wǔ yuè hǎi dú. dīng hài, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè jǐ chǒu shuò, dà shè. jiǎ chén, yǐ zhào zhōu cì shǐ yáng dá wèi gōng bù shàng shū. wǔ yuè dīng hài, zhì jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng pèi tóng yú fú. liù yuè wù zǐ, zhào záo dǐ zhù. gēng yín, xiāng zhōu cì shǐ dòu lú tōng gòng líng wén bù, mìng fén zhī yú cháo táng. xīn chǒu, zhào míng shān wèi zài sì diǎn zhě, xī mìng sì zhī. qiū qī yuè jiǎ xū, qiǎn pī gōng sū wēi xún shěng jiāng nán. wù yín, zhì zì rén shòu gōng. xīn sì, zhì jiǔ pǐn yǐ shàng guān, yǐ lǐ qù guān zhě, bìng tīng zhí hù. dōng shí èr yuè wù zǐ, chì dào biān liáng yī shēng yǐ shàng, jiē zhǎn, jí mò qí jiā. jǐ chǒu, zhào wén wǔ guān yǐ sì kǎo gēng dài. shì suì, tǔ yù hún lín yì děng guó bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十五年春正月壬戌,车驾次齐州,亲问疾苦。丙寅,旅王符山。庚午,以岁旱, 祀太山以谢愆咎,大赦。二月丙辰,禁私家畜兵器,关中、缘边不在其例。禁河以 东无得乘马。丁巳,上柱国、蒋公梁睿卒。三月己未,车驾至自东巡。望祭五岳海 渎。丁亥,幸仁寿宫。夏四月己丑朔,大赦。甲辰,以赵州刺史杨达为工部尚书。 五月丁亥,制京官五品以上佩铜鱼符。六月戊子,诏凿砥柱。庚寅,相州刺史豆卢 通贡绫文布,命焚之于朝堂。辛丑,诏名山未在祀典者,悉命祀之。秋七月甲戌, 遣邳公苏威巡省江南。戊寅,至自仁寿宫。辛巳,制九品以上官,以理去官者,并 听执笏。冬十二月戊子,敕盗边粮一升以上,皆斩,籍没其家。己丑,诏文武官以 四考更代。是岁,吐谷浑、林邑等国并遣使朝贡。
shí liù nián chūn èr yuè dīng hài, fēng huáng sūn yù wèi píng yuán wáng, yún wèi ān chéng wáng, yí wèi ān píng wáng, kè wèi xiāng chéng wáng, gāi wèi gāo yáng wáng, sháo wèi jiàn ān wáng, xiè wèi yǐng chuān wáng. xià liù yuè jiǎ wǔ, zhì gōng shāng bù dé jìn shì. bīng zhōu dà huáng. xīn chǒu, zhào jiǔ pǐn yǐ shàng qī wǔ pǐn yǐ shàng qiè, fū wáng bù dé gǎi jià. qiū bā yuè gēng xū, zhào jué sǐ zuì zhě, sān zòu ér hòu xíng xíng. dōng shí yuè jǐ chǒu, xìng cháng chūn gōng. shí yī yuè rén zǐ, zhì zì cháng chūn gōng.
十六年春二月丁亥,封皇孙裕为平原王,筠为安成王,嶷为安平王,恪为襄城 王,该为高阳王,韶为建安王,蟹为颍川王。夏六月甲午,制工商不得进仕。并州 大蝗。辛丑,诏九品以上妻、五品以上妾,夫亡不得改嫁。秋八月庚戌,诏决死罪 者,三奏而后行刑。冬十月己丑,幸长春宫。十一月壬子,至自长春宫。
shí qī nián chūn èr yuè guǐ wèi, tài píng gōng shǐ wàn suì fá xī níng, kè zhī. gēng yín, xíng xìng rén shòu gōng. gēng zǐ, shàng zhù guó wáng shì jī tǎo guì zhōu zéi lǐ guāng shì, píng zhī. sān yuè bǐng chén, zhào zhū sī shǔ guān yǒu fàn, tīng yú lǜ lìng wài zhēn zhuó jué zhàng. xīn yǒu, shàng qīn lù qiú tú. guǐ hài, shàng zhù guó péng chéng gōng liú chǎng yǐ zuì zhuàng zhū. gēng wǔ, qiǎn yù shǐ liǔ yù huáng fǔ dàn xún shěng hé nán běi. xià sì yuè wù yín, bān xīn lì. wǔ yuè gēng shēn, yàn bǎi liáo yú yù nǚ quán, bān cì gè yǒu chà. jǐ sì, shǔ wáng xiù lái zhāo. rùn yuè jǐ mǎo, qún lù rù diàn mén. xún rǎo shì wèi zhī nèi. qiū qī yuè dīng chǒu, guì zhōu rén lǐ shì xián fǎn, qiǎn yòu wǔ hòu dà jiàng jūn yú qìng zé tǎo píng zhī. dīng hài, bīng zhōu zǒng guǎn qín wáng jùn zuò shì miǎn, yǐ wáng jiù dì. jiǔ yuè jiǎ shēn, chē jià zhì zì rén shòu gōng. gēng yín, shàng wèi shì chén yuē:" miào tíng shè lè, běn yǐ yíng shén. zhāi jì zhī rì, chù mù duō gǎn, dāng cǐ zhī jì, hé kě wèi xīn? zài lù zòu yuè, lǐ wèi wèi yǔn. gōng qīng yí gèng xiáng zhī." dōng shí yuè dīng wèi, bān tóng wǔ fú yú piào qí chē qí fǔ. wù shēn, dào wáng jìng hōng. gēng wǔ, zhào yuē:" wǔ dì yì lè, sān wáng shū lǐ, jiē suí shì ér yǒu sǔn yì, yīn qíng ér lì jié wén. yǎng wéi jì xiǎng zōng miào, zhān jìng rú zài, wǎng jí zhī gǎn, qíng shēn zī rì. ér lǐ bì shēng lù, gǔ chuī fā yīn, hái rù gōng mén, jīn shí zhèn xiǎng sī zé āi yuè tóng rì, xīn shì xiāng wéi, qíng suǒ bù ān, lǐ shí wèi yǔn. yí gǎi zī wǎng shì, yòng hóng lǐ jiào. zì jīn xiǎng miào rì, bù xū bèi gǔ chuī, diàn tíng wù shè lè xiàn." xīn wèi, jīng xià dà suǒ. shí èr yuè rén zǐ, shàng zhù guó yòu wǔ hòu dà jiàng jūn lǔ gōng yú qìng zé yǐ zuì fú zhū. shì suì, gāo lí tū jué bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
十七年春二月癸未,太平公史万岁伐西宁,克之。庚寅,行幸仁寿宫。庚子, 上柱国王世积讨桂州贼李光仕,平之。三月丙辰,诏诸司属官有犯,听于律令外斟 酌决杖。辛酉,上亲录囚徒。癸亥,上柱国、彭城公刘昶以罪状诛。庚午,遣御史 柳彧、皇甫诞巡省河南北。夏四月戊寅,颁新历。五月庚申,宴百僚于玉女泉,班 赐各有差。己巳,蜀王秀来朝。闰月己卯,群鹿入殿门。驯扰侍卫之内。秋七月丁 丑,桂州人李世贤反,遣右武候大将军虞庆则讨平之。丁亥,并州总管、秦王俊坐 事免,以王就第。九月甲申,车驾至自仁寿宫。庚寅,上谓侍臣曰:“庙庭设乐, 本以迎神。斋祭之日,触目多感,当此之际,何可为心?在路奏乐,礼为未允。公 卿宜更详之。”冬十月丁未,颁铜武符于骠骑、车骑府。戊申,道王静薨。庚午, 诏曰:“五帝异乐,三王殊礼,皆随事而有损益,因情而立节文。仰惟祭享宗庙, 瞻敬如在,罔极之感,情深兹日。而礼毕升路,鼓吹发音,还入宫门,金石振响; 斯则哀乐同日,心事相违,情所不安,理实未允。宜改兹往式,用弘礼教。自今享 庙日,不须备鼓吹,殿庭勿设乐县。”辛未,京下大索。十二月壬子,上柱国、右 武候大将军、鲁公虞庆则以罪伏诛。是岁,高丽、突厥并遣使朝贡。
shí bā nián chūn zhēng yuè xīn chǒu, zhào yuē:" wú yuè zhī rén, wǎng chéng bì sú suǒ zài zhī chù, sī zào dà chuán, yīn xiāng jù jié, zhì yǒu qīn hài. jiāng nán zhū zhōu, rén jiān yǒu chuán zhǎng sān zhàng yǐ shàng, xī kuò rù guān." èr yuè jiǎ chén, xìng rén shòu gōng. yǐ sì, yǐ hàn wáng liàng wèi xíng jūn yuán shuài, shuǐ lù sān shí wàn, fá gāo lí. xià wǔ yuè xīn hài, zhào chù māo guǐ gǔ dú yàn mèi yě dào zhī jiā, tóu yú sì yì. liù yuè bǐng yín, zhào chù gāo lí wáng gāo yuán guān jué. qiū bā yuè bǐng zǐ, zhào jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng zǒng guǎn cì shǐ jǔ zhì xíng xiū jǐn qīng píng gàn jì zhī shì. jiǔ yuè jǐ chǒu, hàn wáng liàng shī yù jí yì ér xuán, sǐ zhě shí èr sān. gēng yín, chì shě kè wú gōng yàn zhě, zuò jí cì shǐ xiàn lìng. xīn mǎo, chē jià zhì zì rén shòu gōng. dōng shí yī yuè jiǎ xū, dì qīn lù qiú tú. guǐ wèi, sì nán jiāo. shí èr yuè gēng zǐ, shàng zhù guó xià zhōu zǒng guǎn dōng lái gōng wáng jǐng yǐ zuì fú zhū. shì suì, zì jīng shī zhì rén shòu gōng, zhì xíng gōng shí suǒ. sì sòng chén bó cáo dài yǐng děng zhōu shuǐ, zhào bìng miǎn yōng diào.
十八年春正月辛丑,诏曰:“吴、越之人,往承弊俗;所在之处,私造大船, 因相聚结,致有侵害。江南诸州,人间有船长三丈以上,悉括入官。”二月甲辰, 幸仁寿宫。乙巳,以汉王谅为行军元帅,水陆三十万,伐高丽。夏五月辛亥,诏畜 猫鬼蛊毒厌魅野道之家,投于四裔。六月丙寅,诏黜高丽王高元官爵。秋八月丙子, 诏京官五品以上、总管、刺史举志行修谨、清平干济之士。九月己丑,汉王谅师遇 疾疫而旋,死者十二三。庚寅,敕舍客无公验者,坐及刺史、县令。辛卯,车驾至 自仁寿宫。冬十一月甲戌,帝亲录囚徒。癸未,祀南郊。十二月庚子,上柱国、夏 州总管、东莱公王景以罪伏诛。是岁,自京师至仁寿宫,置行宫十所。巳、宋、 陈、亳、曹、戴、颍等州水,诏并免庸调。
shí jiǔ nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu, dà shè. wù yín, dà shè yú wǔ dé diàn. èr yuè jǐ hài, jìn wáng guǎng lái zhāo. jiǎ yín, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè dīng yǒu, tū jué lì kè hán nèi fù. dá tóu kè hán fàn sāi, xíng jūn zǒng guǎn shǐ wàn suì jī pò zhī. liù yuè dīng yǒu, yǐ yù zhāng wáng jiǎn wèi nèi shǐ lìng. qiū bā yuè guǐ mǎo, shàng zhù guó shàng shū zuǒ pú yè qí gōng gāo jiǒng zuò shì miǎn. xīn hài, shàng zhù guó wǎn chéng gōng zhāng wēi zú. jiǎ yín, shàng zhù guó chéng yáng gōng lǐ chè zú. jiǔ yuè yǐ chǒu, yǐ tài cháng qīng niú hóng wèi lì bù shàng shū. dōng shí yuè jiǎ wǔ, yǐ tū jué lì kè hán wèi qǐ rén kè hán, zhù dà lì chéng, chù qí bù luò. shí yī yuè, yǒu sī yán yuán nián yǐ lái, rì jiàn zhǎng. shí èr yuè yǐ wèi, tū jué dōu lán kè hán wèi bù xià suǒ shā, guó dà luàn. xīng yǔn yú bó hǎi. èr shí nián chūn zhēng yuè xīn yǒu shuò, tū jué gāo lí qì dān bìng qiǎn shǐ cháo gòng. èr yuè dīng chǒu, wú yún ér léi. sān yuè xīn mǎo, xī zhōu rén lǐ yīng lín fǎn, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn zhāng héng tǎo zhī. xià sì yuè rén xū, tū jué fàn sāi, yǐ jìn wáng guǎng wéi xíng jūn yuán shuài, jī pò zhī. yǐ hài, tiān yǒu shēng rú xiě shuǐ, zì nán ér běi. liù yuè dīng chǒu, qín wáng jùn hōng. qiū jiǔ yuè dīng wèi, chē jià zhì zì rén shòu gōng. dōng shí yuè yǐ chǒu, fèi huáng tài zǐ yǒng jí qí zhū zǐ. bìng wèi shù rén. shā zhù guó tài píng gōng shǐ wàn suì. jǐ sì, shā zuǒ wèi dà jiàng jūn wǔ yuán gōng yuán mín. shí yī yuè wù zǐ, yǐ jìn wáng guǎng wéi huáng tài zǐ. tiān xià dì zhèn. jīng chéng dà fēng xuě. shí èr yuè wù wǔ, zhào dōng gōng guān shǔ yú huáng tài zǐ bù dé chēng chén. xīn sì, zhào huǐ huài tōu dào fú jí tiān zūn xiàng yuè zhèn hǎi dú shén xíng zhě, yǐ bù dào lùn. shā mén huài fó xiàng, dào shì huài tiān zūn xiàng, yǐ è nì lùn.
十九年春正月癸酉,大赦。戊寅,大射于武德殿。二月己亥,晋王广来朝。甲 寅,幸仁寿宫。夏四月丁酉,突厥利可汗内附。达头可汗犯塞,行军总管史万岁击 破之。六月丁酉,以豫章王暕为内史令。秋八月癸卯,上柱国、尚书左仆射、齐公 高颎坐事免。辛亥,上柱国、皖城公张威卒。甲寅,上柱国、城阳公李彻卒。九月 乙丑,以太常卿牛弘为吏部尚书。冬十月甲午,以突厥利可汗为启人可汗,筑大利 城,处其部落。十一月,有司言元年已来,日渐长。十二月乙未,突厥都蓝可汗为 部下所杀,国大乱。星陨于勃海。二十年春正月辛酉朔,突厥、高丽、契丹并遣使 朝贡。二月丁丑,无云而雷。三月辛卯,熙州人李英林反,遣行军总管张衡讨之。 夏四月壬戌,突厥犯塞,以晋王广为行军元帅,击破之。乙亥,天有声如写水,自 南而北。六月丁丑,秦王俊薨。秋九月丁未,车驾至自仁寿宫。冬十月乙丑,废皇 太子勇及其诸子。并为庶人。杀柱国、太平公史万岁。己巳,杀左卫大将军、五原 公元旻。十一月戊子,以晋王广为皇太子。天下地震。京城大风雪。十二月戊午, 诏东宫官属于皇太子不得称臣。辛巳,诏毁坏偷盗佛及天尊像、岳镇海渎神形者, 以不道论。沙门坏佛像,道士坏天尊像,以恶逆论。
rén shòu yuán nián chūn zhēng yuè yǐ yǒu shuò, dà shè, gǎi yuán. yǐ shàng shū yòu pú yè yáng sù wèi zuǒ pú yè, yǐ nà yán sū wēi wèi yòu pú yè. dīng yǒu, xǐ hé nán wáng zhāo wèi jìn wáng. tū jué kòu héng ān, qiǎn zhù guó hán hóng jī zhī, bài yān. yǐ jìn wáng zhāo wèi nèi shǐ lìng. xīn chǒu, zhào yuē:" tóu shēng xùn jié, zì gǔ chēng nán, yǔn shēn wáng shì, lǐ jiā èr děng. ér shì sú zhī tú, bù dá dà yì, zhì mìng róng lǚ, bù rù zhào yù. xìng yán niàn cǐ, měi shēn mǐn tàn. qiě rù miào jì sì, bìng bù fèi quē, hé zhǐ fén yíng, dú zài qí wài? zì jīn zhàn wáng zhī tú, yí rù mù yù." èr yuè yǐ mǎo shuò, rì yǒu shí zhī. xià wǔ yuè jǐ chǒu, tū jué nán nǚ jiǔ wàn yú kǒu lái jiàng. rén chén, zhòu yǔ zhèn léi, dà fēng bá mù, yí jūn jiǎo shuǐ, yí yú shǐ píng. liù yuè yǐ mǎo, qiǎn shí liù shǐ xún shěng fēng sú. yǐ chǒu, fèi tài xué jí zhōu xiàn xué, wéi liú guó zǐ yī xué, qǔ zhèng sān pǐn yǐ shàng zi qī shí èr rén chōng shēng. bān shè lì yú zhū zhōu qiū qī yuè wù xū, gǎi guó zǐ wèi tài xué. shí yī yuè jǐ chǒu, sì nán jiāo. shí èr yuè, yáng sù jī tū jué, dà pò zhī.
仁寿元年春正月乙酉朔,大赦,改元。以尚书右仆射杨素为左仆射,以纳言苏 威为右仆射。丁酉,徙河南王昭为晋王。突厥寇恆安,遣柱国韩洪击之,败焉。以 晋王昭为内史令。辛丑,诏曰:“投生殉节,自古称难,殒身王事,礼加二等。而 世俗之徒,不达大义,致命戎旅,不入兆域。兴言念此,每深愍叹。且入庙祭祀, 并不废阙,何止坟茔,独在其外?自今战亡之徒,宜入墓域。”二月乙卯朔,日有 蚀之。夏五月己丑,突厥男女九万余口来降。壬辰,骤雨震雷,大风拔木,宜君湫 水,移于始平。六月乙卯,遣十六使巡省风俗。乙丑,废太学及州县学,唯留国子 一学,取正三品以上子七十二人充生。颁舍利于诸州秋七月戊戌,改国子为太学。 十一月己丑,祀南郊。十二月,杨素击突厥,大破之。
èr nián chūn sān yuè jǐ hài, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè gēng xū, qí yōng èr zhōu dì zhèn. qiū qī yuè bǐng xū, zhào nèi wài guān gè jǔ suǒ zhī. bā yuè jǐ sì, huáng hòu dú gū shì bēng. jiǔ yuè bǐng xū, chē jià zhì zì rén shòu gōng. rén chén, hé nán běi zhū zhōu dà shuǐ, qiǎn gōng bù shàng shū yáng dá zhèn xù zhī. yǐ wèi, shàng zhù guó yuán zhōu zǒng guǎn jīn shuǐ gōng zhōu yáo zú. lǒng xī dì zhèn. dōng shí yuè rén zǐ, diǎn shè yì zhōu guǎn nèi. guǐ chǒu, yǐ gōng bù shàng shū yáng dá wèi nà yán. rùn yuè jiǎ shēn, zhào shàng shū zuǒ pú yè yáng sù yǔ zhū shù zhě kān dìng yīn yáng chuǎn miù. jǐ chǒu, zhào yáng sù yòu pú yè sū wēi lì bù shàng shū niú hóng nèi shǐ shì láng xuē dào héng mì shū chéng xǔ shàn xīn nèi shǐ shè rén yú shì jī zhù zuò láng wáng shào děng xiū dìng wǔ lǐ. rén yín, zàng xiàn huáng hòu yú tài líng. shí èr yuè guǐ sì, yì zhōu zǒng guǎn shǔ wáng xiù yǒu zuì, fèi wèi shù rén. jiāo zhōu rén lǐ fó zǐ jǔ bīng fǎn, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn liú fāng tǎo píng zhī.
二年春三月己亥,幸仁寿宫。夏四月庚戌,岐、雍二州地震。秋七月丙戌,诏 内外官各举所知。八月己巳,皇后独孤氏崩。九月丙戌,车驾至自仁寿宫。壬辰, 河南北诸州大水,遣工部尚书杨达振恤之。乙未,上柱国、袁州总管、金水公周摇 卒。陇西地震。冬十月壬子,典赦益州管内。癸丑,以工部尚书杨达为纳言。闰月 甲申,诏尚书左仆射杨素与诸术者刊定阴阳舛谬。己丑,诏杨素、右仆射苏威、吏 部尚书牛弘、内史侍郎薛道衡、秘书丞许善心、内史舍人虞世基、著作郎王劭等修 定五礼。壬寅,葬献皇后于太陵。十二月癸巳,益州总管、蜀王秀有罪,废为庶人。 交州人李佛子举兵反,遣行军总管刘方讨平之。
sān nián chūn èr yuè wù zǐ, yǐ dà jiàng jūn cài yáng jùn gōng yáo biàn wèi zuǒ wǔ hòu dà jiàng jūn. xià wǔ yuè guǐ mǎo, zhào yuē:" liù yuè shí sān rì shì zhèn shēng rì, qí rì lìng hǎi nèi wèi wǔ yuán huáng dì yuán míng huáng hòu duàn tú." liù yuè jiǎ wǔ, zhào yuē:
三年春二月戊子,以大将军、蔡阳郡公姚辩为左武候大将军。夏五月癸卯,诏 曰:“六月十三日是朕生日,其日令海内为武元皇帝、元明皇后断屠。”六月甲午, 诏曰:
lǐ yún: qīn yǐ qī duàn. gài yǐ sì shí zhī biàn yì, wàn wù zhī gēng shǐ, gù shèng rén xiàng zhī. qí yǒu sān nián, jiā lóng ěr yě. dàn jiā wú èr zūn, mǔ wèi yàn jiàng, shì yǐ fù zài sàng mǔ, hái fú yú qī zhě, fú zhī zhèng yě. qǐ róng qī nèi ér gèng xiǎo xiáng! rán sān nián zhī sàng ér yǒu xiǎo xiáng zhě, lǐ yún:" qī jì, lǐ yě qī ér chú sàng, dào yě." yǐ shì zhī gù, suī wèi zài qī, ér tiān dì yī biàn, bù kě bù jì, bù kě bù chú. gù yǒu liàn yān, yǐ cún sàng jì zhī běn. rán qī sàng yǒu liàn, yú lǐ wèi ān. suī yún shí yī yuè ér liàn, nǎi wú suǒ fǎ xiàng, fēi qī fēi shí, qǐ kě chú jì? ér rú zhě tú nǐ sān nián zhī sàng, lì liàn dàn zhī jié, kě wèi gǒu cún qí biàn, ér shī qí běn yù jiàn yú duó, nǎi báo yú sàng. zhì shǐ zi zé guān liàn qù dié, huáng lǐ quán yuán dié zé bù gé zài gōng, cū fú wèi gǎi. qǐ fēi dié āi shàng cún, zi qíng yǐ duó qīn shū shī lún, qīng zhòng diān dǎo. nǎi bù shùn rén qíng, qǐ shèng rén zhī yì yě? gù fēi xiān shèng zhī lǐ, fèi yú rén xié! sān nián zhī sàng, shàng yǒu bù xíng zhī zhě zhì yú xiáng liàn zhī jié, ān néng bù zhuì zhě hū!
《礼》云:亲以期断。盖以四时之变易,万物之更始,故圣人象之。其有三年, 加隆尔也。但家无二尊,母为厌降,是以父在丧母,还服于期者,服之正也。岂容 期内而更小祥!然三年之丧而有小祥者,《礼》云:“期祭,礼也;期而除丧,道 也。”以是之故,虽未再期,而天地一变,不可不祭,不可不除。故有练焉,以存 丧祭之本。然期丧有练,于理未安。虽云十一月而练,乃无所法象,非期非时,岂 可除祭?而儒者徒拟三年之丧,立练禫之节,可谓苟存其变,而失其本;欲渐于夺, 乃薄于丧。致使子则冠练去绖,黄里縓缘;绖则布葛在躬,粗服未改。岂非绖哀尚 存,子情已夺;亲疏失伦,轻重颠倒。乃不顺人情,岂圣人之意也?故非先圣之礼, 废于人邪!三年之丧,尚有不行之者;至于祥练之节,安能不坠者乎!
lǐ yún: fù mǔ zhī sàng, wú guì jiàn yī yě. ér dài fū shì zhī sàng fù mǔ, nǎi guì jiàn yì fú. rán zé lǐ huài lè bēng, yóu lái jiàn yǐ. suǒ yǐ yàn píng zhòng zhī zhǎn cū cuī, qí lǎo wèi zhī fēi lǐ, téng wén gōng zhī fú sān 2 nián, qí chén xián suǒ bù yù. gài yóu wáng dào jì shuāi, zhū hóu yì zhèng, jiāng yú yuè yú fǎ dù, è lǐ zhì zhī hài jǐ. nǎi miè qù piān jí, zì zhì qí yí. suì zhì gǔ ròu zhī ēn, qīng zhòng cóng sú, wú yì zhī dào, jiàng shā rèn qíng. fū lǐ bù cóng tiān jiàng, bù cóng dì chū, nǎi rén xīn ér yǐ zhě, wèi qíng yuán yú ēn yě. gù ēn hòu zhě qí lǐ lóng, qíng qīng zhě qí lǐ shā. shèng rén yǐ shì chēng qíng lì wén, bié qīn shū guì jiàn zhī jié. zì chén zǐ dào xiāo, shàng xià shī xù, mò dà zhī ēn, zhú qíng ér báo mò zhòng zhī huà, yǔ shí ér shā. cǐ nǎi fú bù chēng sàng, róng bù chēng fú, fēi suǒ wèi shèng rén yuán ēn biǎo qíng zhì lǐ zhī yì yě. rán sàng yǔ qí yì yě, níng zài yú qī, zé lǐ zhī běn yě. lǐ yǒu qí yú, wèi ruò yú āi, zé qíng zhī shí yě. jīn shí yī yuè ér liàn zhě, fēi lǐ zhī běn, fēi qíng zhī shí. yóu shì yán zhī, fù zài sàng mǔ, bù yí yǒu liàn. dàn yī lǐ shí sān yuè ér xiáng, zhōng yuè ér dàn, shù yǐ hé shèng rén zhī yì, dá rén zǐ zhī xīn.
《礼》云:父母之丧,无贵贱一也。而大夫士之丧父母,乃贵贱异服。然则礼 坏乐崩,由来渐矣。所以晏平仲之斩粗缞,其老谓之非礼,滕文公之服三2年,其臣 咸所不欲。盖由王道既衰,诸侯异政,将逾越于法度,恶礼制之害己。乃灭去篇籍, 自制其宜。遂至骨肉之恩,轻重从俗,无易之道,降杀任情。夫礼不从天降,不从 地出,乃人心而已者,谓情缘于恩也。故恩厚者其礼隆,情轻者其礼杀。圣人以是 称情立文,别亲疏贵贱之节。自臣子道消,上下失序,莫大之恩,逐情而薄;莫重 之化,与时而杀。此乃服不称丧,容不称服,非所谓圣人缘恩表情制礼之义也。然 丧与其易也,宁在于戚,则礼之本也。礼有其余,未若于哀,则情之实也。今十一 月而练者,非礼之本,非情之实。由是言之,父在丧母,不宜有练。但依《礼》十 三月而祥,中月而禫,庶以合圣人之意,达人子之心。
qiū qī yuè dīng mǎo, zhào zhōu xiàn sōu yáng xián zhé, jiē qǔ míng zhī gǔ jīn, tōng shí ān wēi, jiū zhèng jiào zhī běn, dá lǐ lè zhī yuán. bù xiàn duō shǎo, bù dé bù jǔ. zhēng zhào jiāng sòng, bì xū yǐ lǐ. bā yuè rén shēn, shàng zhù guó jiǎn jiào yōu zhōu zǒng guǎn luò cóng gōng yàn róng yǐ zuì fú zhū. jiǔ yuè rén xū, zhì cháng píng guān. jiǎ zǐ, yǐ yíng zhōu zǒng guǎn wéi chōng wèi hù bù shàng shū. shí èr yuè guǐ yǒu, hé nán zhū zhōu shuǐ, qiǎn nà yán yáng dá zhèn xù zhī.
秋七月丁卯,诏州县搜扬贤哲,皆取明知古今,通识安危,究政教之本,达礼 乐之源。不限多少,不得不举。征召将送,必须以礼。八月壬申,上柱国、检校幽 州总管、落丛公燕荣以罪伏诛。九月壬戌,置常平官。甲子,以营州总管韦冲为户 部尚书。十二月癸酉,河南诸州水,遣纳言杨达振恤之。
sì nián chūn zhēng yuè bǐng chén, dà shè. jiǎ zǐ, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè yǐ mǎo, shàng bù yù. liù yuè gēng wǔ, dà shè. yǒu xīng rù yuè zhōng, shù rì ér tuì, zhǎng rén jiàn yú yàn mén. qiū qī yuè yǐ wèi, rì qīng wú guāng, bā rì nǎi fù. jiǎ chén, dì jí shén, wò yú rén shòu gōng, yǔ bǎi liáo cí jué, shàng wò shǒu xū xī. dīng wèi, bēng yú dà bǎo diàn, shí nián liù shí sì. zhào yuē:
四年春正月丙辰,大赦。甲子,幸仁寿宫。夏四月乙卯,上不豫。六月庚午, 大赦。有星入月中,数日而退,长人见于雁门。秋七月乙未,日青无光,八日乃复。 甲辰,帝疾甚,卧于仁寿宫,与百僚辞诀,上握手歔欷。丁未,崩于大宝殿,时年 六十四。诏曰:
jiē hū! zì xī jìn shì bō qiān, tiān xià sāng luàn, sì hǎi bù yī. yǐ zhì zhōu qí, zhàn zhēng xiāng xún, nián jiāng sān bǎi. gù gē jiāng tǔ zhě fēi yī suǒ, chēng dì wáng zhě fēi yī rén. shū guǐ bù tóng, shēng líng tú tàn. shàng tiān jiàng jiān, shòu mìng yú zhèn, yòng dēng dà wèi, qǐ guān rén lì? gù dé bō luàn fǎn zhèng, yǎn wǔ xiū wén tiān xià dà tóng, shēng jiào yuǎn bèi, cǐ yòu shì tiān yì yù níng qū xià. suǒ yǐ mèi dàn lín cháo, bù gǎn yì yù yī rì wàn jī, liú xīn qīn lǎn huì míng hán shǔ, bù dàn qú láo fěi yuē zhèn gōng, gài wèi bǎi xìng gù yě. wáng gōng qīng shì, měi rì quē tíng, cì shǐ yǐ xià, suì shí cháo jí. hé cháng bù qìng jié xīn fǔ, jiè chì yīn qín. yì nǎi jūn chén, qíng jiān fù zǐ, shù jí bǎi liáo zhī zhì, wàn guó huān xīn. yù lìng lǜ tǔ zhī rén, yǒng dé ān lè. bù wèi gòu jí mí liú, zhì yú dà jiàn. cǐ nǎi rén shēng cháng fēn, hé zú yán jí. dàn sì hǎi bǎi xìng, yī shí bù fēng jiào huà zhèng xíng, yóu wèi jǐn qià. xìng yán niàn cǐ, wéi yǐ liú hèn. zhèn jīn yú liù shí, bù fù chēng yāo dàn jīn lì jīng shén, yī shí láo jié. rú cǐ zhī shì, běn fēi wéi shēn, zhǐ yù ān yǎng bǎi xìng, suǒ yǐ zhì cǐ. rén shēng zǐ sūn, shuí bù niàn ài? jì wèi tiān xià, shì xū gē qíng. yǒng jí xiù děng, bìng huái bèi è jì wú chén zǐ zhī xīn, suǒ yǐ chù fèi. gǔ rén yǒu yún:" zhī chén mò ruò jūn, zhī zi mò ruò fù." lìng yǒng xiù dé zhì, gòng lǐ jiā guó, yì dāng lù rǔ biàn yú gōng qīng, kù dú liú yú rén shù. jīn è zǐ sūn yǐ wèi bǎi xìng chù píng, hǎo zǐ sūn zú kān fù hé dà yè. cǐ suī zhèn jiā shì, lǐ bù róng yǐn, qián duì wén wǔ shì wèi, jù yǐ lùn shù. huáng tài zǐ guǎng, dì jū shàng sì, rén xiào zhe wén. yǐ qí háng yè, kān chéng zhèn zhì. dàn niàn nèi wài qún guān, tóng xīn lù lì, yǐ cǐ gòng ān tiān xià. zhèn suī míng mù, hé suǒ fù hèn? guó jiā dà shì, bù kě xiàn yǐ cháng lǐ jì zàng gōng chú, xíng zhī zì xī, jīn yí zūn yòng, bù láo gǎi dìng. xiōng lǐ suǒ xū, cái lìng zhōu shì, wù cóng jié jiǎn, bù dé láo rén. zhū zhōu zǒng guǎn cì shǐ yǐ xià, yí lǜ qí zhí, bù xū bēn fù. zì gǔ zhé wáng, yīn rén zuò fǎ, qián dì hòu dì, yán gé suí shí. lǜ lìng gé shì yǒu bù biàn yú shì zhě, yí yī qián xiū gǎi, wù dāng zhèng yào. wū hū! jìng zhī zāi, wú zhuì zhèn mìng.
嗟乎!自昔晋室播迁,天下丧乱,四海不一。以至周、齐,战争相寻,年将三 百。故割疆土者非一所,称帝王者非一人。书轨不同,生灵涂炭。上天降监,受命 于朕,用登大位,岂关人力?故得拨乱反正,偃武修文;天下大同,声教远被,此 又是天意欲宁区夏。所以昧旦临朝,不敢逸豫;;一日万机,留心亲览;晦明寒暑, 不惮劬劳;匪曰朕躬,盖为百姓故也。王公卿士,每日阙庭,刺史以下,岁时朝集。 何尝不罄竭心府,诫敕殷勤。义乃君臣,情兼父子,庶藉百寮之智,万国欢心。欲 令率土之人,永得安乐。不谓遘疾弥留,至于大渐。此乃人生常分,何足言及。但 四海百姓,衣食不丰;教化政刑,犹未尽洽。兴言念此,唯以留恨。朕今逾六十, 不复称夭;但筋力精神,一时劳竭。如此之事,本非为身,止欲安养百姓,所以致 此。人生子孙,谁不念爱?既为天下,事须割情。勇及秀等,并怀悖恶;既无臣子 之心,所以黜废。古人有云:“知臣莫若君,知子莫若父。”令勇、秀得志,共理 家国,亦当戮辱遍于公卿,酷毒流于人庶。今恶子孙已为百姓黜屏,好子孙足堪负 荷大业。此虽朕家事,理不容隐,前对文武侍卫,具已论述。皇太子广,地居上嗣, 仁孝著闻。以其行业,堪成朕志。但念内外群官,同心戮力,以此共安天下。朕虽 瞑目,何所复恨?国家大事,不可限以常礼;既葬公除,行之自昔,今宜遵用,不 劳改定。凶礼所须,才令周事,务从节俭,不得劳人。诸州总管、刺史以下,宜率 其职,不须奔赴。自古哲王,因人作法,前帝后帝,沿革随时。律令格式有不便于 事者,宜依前修改,务当政要。呜呼!敬之哉,无坠朕命。
yǐ mǎo, fā sāng. hé jiān yáng liǔ sì zhū, wú gù huáng luò, jì ér huā yè fù shēng. bā yuè dīng mǎo, zǐ gōng zhì zì rén shòu gōng. bǐng zǐ, bìn yú dà xīng qián diàn. shí yuè yǐ mǎo, zàng yú tài líng, tóng fén ér yì xué. shì shù fù zàng zhě, jiē tīng rù shì líng nèi. dì xìng yán zhòng yǒu wēi róng, wài zhì mù ér nèi míng mǐn, yǒu dà lüè. chū dé zhèng zhī shǐ, qún qíng bù fù. zhū zǐ yòu ruò, nèi yǒu liù wáng zhī móu, wài zhì sān fāng zhī luàn, wò qiáng bīng jū zhòng zhèn zhě, jiē zhōu zhī jiù chén. shàng tuī yǐ chì xīn, gè jǐn qí yòng. bù yú qī yuè, kè dìng sān biān wèi jí shí nián, píng yī sì hǎi. báo fù liǎn, qīng xíng fá nèi xiū zhì dù, wài fǔ róng yí. měi dàn tīng cháo, rì zè wàng juàn. jū chǔ fú wán, wù cún jié jiǎn, lìng xíng jìn zhǐ, shàng xià huà zhī. kāi huáng rén shòu zhī jiān, zhàng fū bù yī líng qǐ ér wú jīn yù zhī shì. cháng fú lǜ duō bù bó, zhuāng dài bù guò yǐ tóng tiě gǔ jiǎo ér yǐ. suī sè yú cái, zhì yú shǎng cì yǒu gōng, yì wú suǒ ài xī. měi shèng yú sì chū, lù féng shàng biǎo zhě, zhù mǎ qīn zì lín wèn. huò qián qiǎn xíng rén, cǎi tīng fēng sú lì zhèng dé shī, rén jiān jí kǔ, wú bù liú yì. cháng yù guān zhōng jī, qiǎn zuǒ yòu shì bǎi xìng suǒ shí. yǒu de dòu xiè zá kāng ér zòu zhī zhě, shàng liú tì yǐ shì qún chén shēn zì jiù zé, wèi zhī sǔn shàn ér bù yù jiǔ ròu zhě, dài jiāng yī qī. jí dōng bài tài shān, guān zhōng hù kǒu jiù shí luò yáng zhě, dào lù xiāng shǔ. dì chì chì hòu, bù dé zhé yǒu qū bī, nán nǚ cān cè yú zhàng wèi zhī jiān. yù féng fú lǎo xié yòu zhě, zhé yǐn mǎ bì zhī, wèi miǎn ér qù. zhì jiān xiǎn zhī chù, jiàn fù dān zhě, jù lìng zuǒ yòu fú zhù zhī. qí yǒu jiàng shì zhàn mò, bì jiā yōu shǎng, réng lìng shǐ zhě, jiù jiā láo wèn. zì qiáng bù xī, zhāo xī zī zī. rén shù yīn fán, tǎng zàng chōng shí. suī wèi néng zhēn yú zhì dào, yì zú chēng jìn dài zhī liáng zhǔ. rán yǎ xìng shěn cāi, sù wú xué shù, hǎo wèi xiǎo shù. yán shén zhú shèng zhàng, kān néng liáo bìng. yòu xìn wáng shào jiě shí wén yǐ wéi jǐ ruì yān. bù dá dà tǐ rú shì. gù zhōng chén yì shì, mò de jǐn xīn jié cí. qí cǎo chuàng yuán xūn, jí yǒu gōng zhū jiàng, zhū yí huò zuì, hǎn yǒu cún zhě. yòu bù yuè shī shū, yáng sù yóu zhī xī zhǐ, suì zòu chú xué xiào. wéi fù yán shì yòng, fèi chù zhū zǐ. dǎi yú mù nián, chí fǎ yóu jùn, xǐ nù shī cháng, guǒ yú shā lù. cháng lìng zuǒ yòu sòng xī yù cháo gòng shǐ chū guān, qí rén suǒ jīng zhī chù, shòu mù zǎi xiǎo wù, kuì yīng wǔ jīng pí mǎ biān zhī shǔ, wén ér dà nù. yòu yì wǔ kù, jiàn shǔ zhōng wú huì bù lǐ, yú shì zhí wǔ kù lìng jí zhū shòu yí zhě, chū kāi yuǎn mén wài, qīn zì lín jué, sǐ zhě shù shí rén. yòu wǎng wǎng qián lìng lù yí lìng shǐ, fǔ shǐ shòu zhě bì sǐ, wú suǒ kuān dài, yì zhě yǐ cǐ shǎo zhī.
乙卯,发丧。河间杨柳四株,无故黄落,既而花叶复生。八月丁卯,梓宫至自 仁寿宫。丙子,殡于大兴前殿。十月乙卯,葬于太陵,同坟而异穴。士庶赴葬者, 皆听入视陵内。帝性严重有威容,外质木而内明敏,有大略。初得政之始,群情不 附。诸子幼弱,内有六王之谋,外致三方之乱,握强兵、居重镇者,皆周之旧臣。 上推以赤心,各尽其用。不逾期月,克定三边;未及十年,平一四海。薄赋敛,轻 刑罚;内修制度,外抚戎夷。每旦听朝,日仄忘倦。居处服玩,务存节俭,令行禁 止,上下化之。开皇、仁寿之间,丈夫不衣绫绮而无金玉之饰。常服率多布帛,装 带不过以铜铁骨角而已。虽啬于财,至于赏赐有功,亦无所爱惜。每乘舆四出,路 逢上表者,驻马亲自临问。或潜遣行人,采听风俗;吏政得失,人间疾苦,无不留 意。尝遇关中饥,遣左右视百姓所食。有得豆屑杂糠而奏之者,上流涕以示群臣; 深自咎责,为之损膳而不御酒肉者,殆将一期。及东拜太山,关中户口就食洛阳者, 道路相属。帝敕斥候,不得辄有驱逼,男女参厕于仗卫之间。遇逢扶老携幼者,辄 引马避之,慰勉而去。至艰险之处,见负担者,遽令左右扶助之。其有将士战殁, 必加优赏,仍令使者,就家劳问。自强不息,朝夕孜孜。人庶殷繁,帑藏充实。虽 未能臻于至道,亦足称近代之良主。然雅性沈猜,素无学术,好为小数。言神烛圣 杖,堪能疗病。又信王劭解石文以为己瑞焉。不达大体如是。故忠臣义士,莫得尽 心竭辞。其草创元勋,及有功诸将,诛夷获罪,罕有存者。又不悦诗书,杨素由之 希旨,遂奏除学校。唯妇言是用,废黜诸子。逮于暮年,持法尤峻,喜怒失常,果 于杀戮。尝令左右送西域朝贡使出关,其人所经之处,受牧宰小物,馈鹦鹉、麖皮、 马鞭之属,闻而大怒。又诣武库,见署中芜秽不理,于是执武库令及诸受遗者,出 开远门外,亲自临决,死者数十人。又往往潜令赂遗令史,府史受者必死,无所宽 贷,议者以此少之。
lùn yuē: suí wén dì shù jī lì běn, jī dé lěi rén. tú yǐ wài qī zhī zūn, shòu tuō gū zhī rèn, yǔ néng zhī yì, wèi wèi suǒ xǔ. shì yǐ zhōu shì jiù chén, xián huái fèn wǎn. jì ér wáng qiān gù sān shǔ zhī zǔ, bù yú qī yuè yù chí jiǒng jǔ quán qí zhī zhòng, yī zhàn ér wáng. sī nǎi fēi zhǐ rén móu, yì yì tiān zhī suǒ zàn. chéng zī jī yùn, suì qiān zhōu dǐng. yú shí mán yí huá xià, jīng yáng wèi yī, qú láo rì zè, jīng yíng sì fāng. lóu chuán nán mài, zé jīn líng shī xiǎn piào qí běi zhǐ, zé chán yú kuǎn sāi. zhí fāng suǒ zài, bìng rù jiāng lǐ yǔ gòng suǒ tú, xián shòu zhēng shuò. suī jìn wǔ zhī kè píng wú huì, hàn xuān zhī tuī wáng gù cún, bǐ yì lùn gōng, bù néng shàng yě. qī dé jì fū, jiǔ gē yǐ qià, wèi hòu wú jǐng, xiá ěr sù qīng. yú shì gōng jié jiǎn, píng yáo fù, cāng lǐn shí, fǎ lìng xíng. jūn zǐ xián lè qí shēng, xiǎo rén gè ān qí yè, qiáng bù líng ruò, zhòng bù bào guǎ rén wù yīn fù, cháo yě huān yú. zì kāi huáng èr shí nián jiān, tiān xià wú shì qū yǔ zhī nèi, yàn rú yě. kǎo zhī qián wáng, zú yǐ cān zōng shèng liè. ér sù wú shù yè, bù néng jǐn xià. wú kuān rén zhī dù, yǒu kè bó zhī zī. jì hū mù nián, cǐ fēng yù shàn. yòu yǎ hǎo ruì fú, àn yú dà dào. jiàn bǐ wéi chéng, quán móu jīng shì, jiē tóng dì zhì, mí suǒ shì cóng. tīng gū guī zhī yán, huò xié chén zhī shuō, nì chǒng fèi dí, tuō fù shī suǒ. miè fù zǐ zhī dào, kāi kūn dì zhī xì zòng qí xún fǔ, jiǎn fá běn gēn. fén tǔ wèi gàn, zǐ sūn jì zhǒng wèi lù sōng jiǎ cái liè, tiān xià yǐ fēi suí yǒu. xī zāi! jī qí shuāi dài zhī yuán, jī qí luàn wáng zhī zhào, qǐ zì wén huáng, chéng yú yáng dì suǒ yóu lái yuǎn yǐ, fēi yī zhāo yī xī, qí bù sì hū zhū, wèi wèi bù xìng yě.
论曰:隋文帝树基立本,积德累仁。徒以外戚之尊,受托孤之任,与能之议, 未为所许。是以周室旧臣,咸怀愤惋。既而王谦固三蜀之阻,不逾期月;尉迟迥举 全齐之众,一战而亡。斯乃非止人谋,抑亦天之所赞。乘兹机运,遂迁周鼎。于时 蛮夷猾夏,荆、扬未一,劬劳日仄,经营四方。楼船南迈,则金陵失险;骠骑北指, 则单于款塞。《职方》所载,并入疆理;《禹贡》所图,咸受正朔。虽晋武之克平 吴会,汉宣之推亡固存,比义论功,不能尚也。七德既敷,九歌已洽,尉候无警, 遐迩肃清。于是躬节俭,平徭赋,仓廪实,法令行。君子咸乐其生,小人各安其业, 强不陵弱,众不暴寡;人物殷阜,朝野欢娱。自开皇二十年间,天下无事;区宇之 内,晏如也。考之前王,足以参踪盛烈。而素无术业,不能尽下。无宽仁之度,有 刻薄之资。暨乎暮年,此风愈扇。又雅好瑞符,暗于大道。建彼维城,权侔京室, 皆同帝制,靡所适从。听姑归之言,惑邪臣之说,溺宠废嫡,托付失所。灭父子之 道,开昆弟之隙;纵其寻斧,翦伐本根。坟土未干,子孙继踵为戮;松槚才列,天 下已非隋有。惜哉!迹其衰怠之源,稽其乱亡之兆,起自文皇,成于炀帝;所由来 远矣,非一朝一夕,其不祀忽诸,未为不幸也。