wǔ zhě wèi zhī wǔ cháng, yì wèi zhī wǔ xìng. jiù zào huà shàng tuī yuán lái, zhǐ shì wǔ xíng zhī dé. rén zài wǔ xíng wèi mù zhī shén, zài rén xìng wèi rén yì zài wǔ xíng wèi jīn zhī shén, zài rén xìng wèi yì lǐ zài wǔ xíng wèi huǒ zhī shén, zài rén xìng wèi lǐ zhì zài wǔ xíng wèi shuǐ zhī shén, zài rén xìng wèi zhì. rén xìng zhōng zhǐ yǒu rén yì lǐ zhì sì wèi, què wú xìn wèi. rú wǔ xíng mù wèi dōng, jīn wèi xī, huǒ wèi nán, shuǐ wèi běi, ér tǔ wú dìng wèi, zhǐ jì wàng yú sì wèi zhī zhōng. mù shǔ chūn, huǒ shǔ xià, jīn shǔ qiū, shuǐ shǔ dōng, ér tǔ wú zhuān qì, zhǐ fēn wàng yú sì jì zhī jiān. sì háng wú tǔ biàn dōu wú suǒ gāi zài, yóu rén yì lǐ zhì wú xìn, biàn dōu bù shí le. zhǐ rén yì lǐ zhì zhī shí lǐ biàn shì xìn. xìn què yì xiǎo. rén yì lǐ zhì xū zhú jiàn kàn de fēn míng, yòu yào hé jù kàn de mài luò dōu bù luàn.
五者謂之五常，亦謂之五性。就造化上推原來，只是五行之德。仁在五行為木之神，在人性為仁；義在五行為金之神，在人性為義；禮在五行為火之神，在人性為禮；智在五行為水之神，在人性為智。人性中只有仁義禮智四位，卻無信位。如五行木位東，金位西，火位南，水位北，而土無定位，只寄旺於四位之中。木屬春，火屬夏，金屬秋，水屬冬，而土無專氣，只分旺於四季之間。四行無土便都無所該載，猶仁義禮智無信，便都不實了。只仁義禮智之實理便是信。信卻易曉。仁義禮智須逐件看得分明，又要合聚看得脈絡都不亂。

qiě fēn bié kàn rén shì ài zhī lǐ, yì shì yí zhī lǐ, lǐ shì jìng zhī lǐ, zhì shì zhī zhī lǐ. ài fā jiàn yú wài nǎi rén zhī yòng, ér ài zhī lǐ zé zài nèi. shì wù gè dé qí yí nǎi yì zhī yòng, ér yí zhī lǐ zé zài nèi. gōng jìng kě jiàn chù nǎi lǐ zhī yòng, ér jìng zhī lǐ zé zài nèi. zhī gè shì zhī gè fēi shì zhì zhī yòng, ér zhī zhī lǐ zé zài nèi. jiù sì zhě píng kàn, zé shì sì gè xiāng duì dǐ dào lǐ. zhuān jiù rén kàn, zé rén yòu jiào dà, néng jiān tǒng sì zhě, gù rén zhě nǎi xīn zhī dé. rú lǐ yì zhì yì shì xīn zhī dé, ér bù kě yǐ xīn zhī dé yán zhě, rú rén yī jiā yǒu xiōng dì sì gè, zhǎng xiōng dāng mén hù, chēng qí jiā zhě zhǐ jǔ zhǎng xiōng wèi hào wèi yán, zé xià sān dì jiē qí jiā zǐ dì, yǐ bāo zài nèi yǐ. ruò zì yuē sān dì zhě zhī jiā, zé niān duō bù qǐ, dào lǐ zhī rú cǐ. rán rén suǒ yǐ zhǎng zhòng shàn, ér zhuān yī xīn zhī quán dé zhě, hé gù? gài rén xīn suǒ jù zhī tiān lǐ quán tǐ dōu shì rén, zhè dào lǐ cháng nèn dì huó, cháng shēng shēng bù xī. jǔ qí quán tǐ ér yán zé wèi zhī rén, ér yì lǐ zhì jiē bāo zài qí zhōng. zì wèi rén yán, cái yǒu yī háo rén yù zhī sī chā qí jiān, zhè tiān lǐ biàn gé jué sǐ le, biàn bù dé wèi zhī rén. xū shì gōng fū zhì dào, cǐ xīn chún shì tiān lǐ zhī gōng, ér jué wú yī háo rén yù zhī sī yǐ jiān zhī, zé quán tǐ biàn zhōu liú bù xī, wú jiān duàn, wú qiàn què, fāng shǐ shì rén. suǒ yǐ rén wú xiē shǎo dǐ rén.
且分別看仁是愛之理，義是宜之理，禮是敬之理，智是知之理。愛發見於外乃仁之用，而愛之理則在內。事物各得其宜乃義之用，而宜之理則在內。恭敬可見處乃禮之用，而敬之理則在內。知個是、知個非是智之用，而知之理則在內。就四者平看，則是四個相對底道理。專就仁看，則仁又較大，能兼統四者，故仁者乃心之德。如禮義智亦是心之德，而不可以心之德言者，如人一家有兄弟四個，長兄當門戶，稱其家者只舉長兄位號為言，則下三弟皆其家子弟，已包在內矣。若自曰三弟者之家，則拈掇不起，道理只如此。然仁所以長眾善，而專一心之全德者，何故？蓋人心所具之天理全體都是仁，這道理常恁地活，常生生不息。舉其全體而言則謂之仁，而義禮智皆包在其中。自為仁言，才有一毫人慾之私插其間，這天理便隔絕死了，便不得謂之仁。須是工夫至到，此心純是天理之公，而絕無一毫人慾之私以間之，則全體便周流不息，無間斷，無欠闕，方始是仁。所以仁無些少底仁。

rén yì qǐ fā shì cè yǐn xiū è, jí dào nà rén wù shàng, fāng jiàn dé ài yǔ yí, gù yuē ài zhī lǐ, yí zhī lǐ. rén dào shén guǎng dà jīng wēi, hé yǐ yòng chù zhǐ wèi ài wù, ér fā jiàn zhī duān wèi cè yǐn? yuē: rén shì cǐ xīn shēng lǐ quán tǐ, cháng shēng shēng bù xī. gù qí duān xù fāng cóng xīn zhōng méng dòng fā chū lái, zì shì cè rán yǒu yǐn, yóu cè yǐn ér chōng jí dào nà wù shàng, suì chéng ài. gù rén nǎi shì ài zhī gēn, ér cè yǐn zé gēn zhī méng yá ér ài yòu méng yá zhī zhǎng mào yǐ chéng zhě yě. guān cǐ, zé rén zhě ài zhī lǐ, ài zhě rén zhī yòng, zì kě jiàn dé mài luò xiāng guān chù yǐ.
仁義起發是惻隱羞惡，及到那人物上，方見得愛與宜，故曰「愛之理，宜之理。」仁道甚廣大精微，何以用處只為愛物，而發見之端為惻隱？曰：仁是此心生理全體，常生生不息。故其端緒方從心中萌動發出來，自是惻然有隱，由惻隱而充及到那物上，遂成愛。故仁乃是愛之根，而惻隱則根之萌芽而愛又萌芽之長茂已成者也。觀此，則仁者愛之理，愛者仁之用，自可見得脈絡相關處矣。

yì jiù xīn shàng lùn, zé shì cái zhì jué duàn chù, yí zì nǎi cái duàn hòu zì. cái duàn dāng lǐ, rán hòu dé yí. fán shì dào miàn qián, biàn xū yǒu pōu pàn, shì kě shì fǒu. wén gōng wèi: yì zhī zài xīn, rú lì chuàng rán, wù lái chù zhī, biàn chéng liǎng piàn. ruò kě fǒu dōu bù néng pōu pàn, biàn shì cǐ xīn wán dùn wú yì le. qiě rú yǒu yī rén lái yāo wǒ tóng chū qù, biàn xū néng pōu pàn dāng chū bù dāng chū. ruò yào chū yòu yào bù chū, yú zhōng chí yí bù néng jué duàn, gèng hé yì zhī yǒu? cǐ děng chù, xū shì zì kàn de pò. rú hán wén gōng yǐ xíng ér yí zhī zhī wèi yì, zé shì jiù wài miàn shuō, chéng yì wài qù le.
義就心上論，則是裁製決斷處，宜字乃裁斷後字。裁斷當理，然後得宜。凡事到面前，便須有剖判，是可是否。文公謂：義之在心，如利創然，物來觸之，便成兩片。若可否都不能剖判，便是此心頑鈍無義了。且如有一人來邀我同出去，便須能剖判當出不當出。若要出又要不出，於中遲疑不能決斷，更何義之有？此等處，須是自看得破。如韓文公以行而宜之之謂義，則是就外面說，成「義外」去了。

lǐ zhě, xīn zhī jìng, ér tiān lǐ zhī jié wén yě. xīn zhōng yǒu gè jìng, yóu rán zì shēng biàn shì lǐ, jiàn yú yīng jiē biàn zì rán yǒu gè jié wén, jié zé wú tài guò, wén zé wú bù jí. rú zuò shì tài zhì, wú wén cǎi, shì shī zhī bù jí mò jié fán wén tài shèng, shì liú yú tài guò. tiān lǐ zhī jié wén nǎi qí qià hǎo chù, qià hǎo chù biàn shì lǐ. hé dāng rú cǐ, gèng wú tài guò, gèng wú bù jí, dāng rán ér rán, biàn jí shì zhōng. gù lián xī tài jí tú shuō rén yì zhōng zhèng, yǐ zhōng zì dài lǐ zì, yóu jiàn qīn qiè.
禮者，心之敬，而天理之節文也。心中有個敬，油然自生便是禮，見於應接便自然有個節文，節則無太過，文則無不及。如做事太質，無文彩，是失之不及；末節繁文太盛，是流於太過。天理之節文乃其恰好處，恰好處便是理。合當如此，更無太過，更無不及，當然而然，便即是中。故濓溪太極圖說「仁義中正」，以中字代禮字，尤見親切。

wén gōng yuē: lǐ zhě, tiān lǐ zhī jié wén, ér rén shì zhī yí zé. yǐ liǎng jù duì yán zhī, hé yě? gài tiān lǐ zhǐ shì rén shì zhōng zhī lǐ, ér jù yú xīn zhě yě. tiān lǐ zài zhōng ér zhe jiàn yú rén shì, rén shì zài wài ér gēn yú zhōng, tiān lǐ qí tǐ ér rén shì qí yòng yě. yí wèi róng yí ér xíng jiàn yú wài zhě, yǒu càn rán kě xiàng dǐ yì, yǔ wén zì xiāng yīng. zé wèi fǎ zé zhǔn zé, shì gè gǔ zi, suǒ yǐ cún yú zhōng zhě, nǎi què rán bù yì zhī yì, yǔ jié zì xiāng yīng. wén ér hòu yí, jié ér hòu zé, bì yǒu tiān lǐ zhī jié wén, ér hòu yǒu rén shì zhī yí zé. yán xū jǐn cǐ èr zhě, yì nǎi yuán bèi.
文公曰：禮者，天理之節文，而人事之儀則。以兩句對言之，何也？蓋天理只是人事中之理，而具於心者也。天理在中而著見於人事，人事在外而根於中，天理其體而人事其用也。「儀」謂容儀而形見於外者，有粲然可象底意，與「文」字相應。「則」謂法則、準則，是個骨子，所以存於中者，乃確然不易之意，與「節」字相應。文而後儀，節而後則，必有天理之節文，而後有人事之儀則。言須盡此二者，意乃圓備。

zhì shì xīn zhōng yī gè zhī jué chù, zhī dé shì shì fēi fēi nèn dì què dìng shì zhì. mèng zǐ wèi zhī sī èr zhě fú qù shì yě. zhī shì zhī shí, fú qù biàn shì què dìng bù yì zhī yì.
智是心中一個知覺處，知得是是非非恁地確定是智。孟子謂「知斯二者弗去」是也。知是知識，弗去便是確定不易之意。

wèn: zhì shì zhī dé què dìng, zài wǔ xíng hé yǐ shǔ shuǐ? yuē: shuǐ qīng míng kě jiàn shì zhì, yòu shì zào huà zhī gēn běn. fán tiān dì jiān wàn wù, dé shuǐ fāng shēng. zhǐ kàn dì xià quán mài zī rùn, hé wù bù zī zhī yǐ shēng? yì yóu wàn shì fēi zhì bù kě biàn zhī, zhī dé què dìng fāng néng chéng. cǐ shuǐ yú wàn wù suǒ yǐ chéng zhōng ér chéng shǐ, ér zhì yì wàn shì zhī suǒ yǐ chéng zhōng ér chéng shǐ zhě yě.
問：智是知得確定，在五行何以屬水？曰：水清明可鑑似智，又是造化之根本。凡天地間萬物，得水方生。只看地下泉脈滋潤，何物不資之以生？亦猶萬事非智不可便知，知得確定方能成。此水於萬物所以成終而成始，而智亦萬事之所以成終而成始者也。

mèng zǐ sì duān zhī shuō, shì jiù wài miàn kě jiàn dǐ yǐ yàn qí zhōng zhī suǒ yǒu. rú zhà jiàn rú zǐ rù jǐng, biàn zì rán yǒu cè yǐn zhī xīn, biàn jiàn dé lǐ miàn yǒu zhè rén. rú háng dào qǐ rén, cái cù ěr hū ěr ér yǔ zhī, biàn zì xiū è ér bù kěn shí, biàn jiàn dé lǐ miàn yǒu zhè yì. rú yī jiē bīn kè zhī qǐng, biàn zì rán yǒu gōng jìng zhī xīn, biàn jiàn dé lǐ miàn yǒu zhè lǐ. yī jiàn shì lái, fēi dǐ biàn zì jué dé wèi fēi, shì dǐ biàn zì jué dé wèi shì, biàn jiàn dé lǐ miàn yǒu zhè zhì. wéi shì lǐ miàn yǒu shì sì zhě zhī tǐ, gù sì zhě duān xù zì rán fā jiàn yú wài, suǒ wèi nǎi ruò qí qíng, zé kě yǐ wèi shàn, nǎi suǒ wèi shàn yě. yǐ jiàn xìng bú shì gè hán hu dǐ wù, dào fā lái fāng yǒu sì duān, dàn wèi fā zé wèi kě jiàn ěr. mèng zǐ jiù cǐ chù kāi fā rén, zhèng yìn dé běn lái zhī shàn shén fēn míng. suǒ yǐ chéng zǐ wèi yǒu gōng yú wàn shì zhě, xìng shàn zhī yī yán.
孟子四端之說，是就外面可見底以驗其中之所有。如乍見孺子入井，便自然有惻隱之心，便見得裡面有這仁。如行道乞人，才蹴爾呼爾而與之，便自羞惡而不肯食，便見得裡面有這義。如一接賓客之頃，便自然有恭敬之心，便見得裡面有這禮。一件事來，非底便自覺得為非，是底便自覺得為是，便見得裡面有這智。惟是裡面有是四者之體，故四者端緒自然發見於外，所謂「乃若其情，則可以為善，乃所謂善也」。以見性不是個含糊底物，到發來方有四端，但未發則未可見耳。孟子就此處開發人，證印得本來之善甚分明。所以程子謂「有功於萬世者，性善之一言」。

xìn zài xìng zhǐ shì sì zhě dōu shí dǐ dào lǐ, jí fā chū lái biàn wèi zhōng xìn zhī xìn. yóu nèi miàn yǒu cǐ xìn, gù fā chū lái fāng yǒu zhōng xìn zhī xìn. zhōng xìn zhǐ shì yī wù ér pàn zuò èr zhě, biàn shì xìn zhī duān xù, shì tǒng wài miàn yīng jiē shì wù fā yuán chù shuō.
信在性只是四者都實底道理，及發出來便為忠信之信。由內面有此信，故發出來方有忠信之信。忠信只是一物而判作二者，便是信之端緒，是統外面應接事物發原處說。

sì zhě duān xù, rì yòng jiān cháng cháng fā jiàn, zhǐ shì rén kàn lǐ bù míng, gù máng rán bù zhī dé. qiě rú yī shì dào miàn qián, biàn zì yǒu gè shì, yǒu gè fēi, xū shì zhī dé cǐ biàn shì zhì. ruò shì yě bù zhī, fēi yě bù zhī, biàn shì xīn zhōng wán yú wú zhī jué le. jì zhī dé shì fēi yǐ míng, biàn xū pàn duàn, zhǐ dāng rú cǐ zuò, bù dāng rú bǐ zuò, yǒu kě fǒu cóng wéi, biàn shì yì. ruò yào zuò cǐ, yòu bù néng gē shě dé bǐ, zhǐ guǎn bàn jiān bàn jiè, biàn shì xīn zhōng wán dùn ér wú yì. jì duàn dìng le zhī rú cǐ zuò, biàn kàn cǐ shì rú hé shì tài guò, rú hé shì bù jí, zuò dé zhèng zhōng qià hǎo, yǒu gè jié wén, wú guò wú bù jí, cǐ biàn shì lǐ. zuò shì jì dé zhòng, gèng wú xiē zǐ sī yì jiā zá qí jiān, biàn dōu chún shì tiān lǐ liú xíng, cǐ biàn shì rén. shì zuò chéng le, cóng tóu zhì wěi jiē cǐ xīn zhēn shí suǒ wèi, biàn shì xìn. cǐ shì cóng xià shuō shǎng qù, ruò cóng shàng shuō xià lái, qiě rú yǔ gè bīn kè xiāng jiē, chū cái wén zhī, biàn zì yǒu gè kěn cè zhī xīn, dá rán dòng yú zhōng, shì rén. cǐ xīn jì dá rán dòng yú zhōng, biàn sù rán qǐ jìng qù jiē tā, shì lǐ. jì jiē jiàn bì, biàn xū shāng liáng hé zuò rú hé dài, huò chī chá, huò yǐn jiǔ, qīng zhòng hòu bó, chù zhī dé yí, shì yì. huò qīng huò zhòng, huò hòu huò báo, míng bái yí dìng, shì zhì. cóng shǒu zhì mò jiē zhēn shí, shì xìn. cǐ dào lǐ xún huán wú duān, ruò jiàn dé shú, zé dà yòng xiǎo yòng jiē yí, héng shuō shù shuō jiē tōng.
四者端緒，日用間常常發見，只是人看理不明，故茫然不知得。且如一事到面前，便自有個是，有個非，須是知得此便是智。若是也不知，非也不知，便是心中頑愚無知覺了。既知得是非已明，便須判斷，只當如此做，不當如彼做，有可否從違，便是義。若要做此，又不能割捨得彼，只管半間半界，便是心中頑鈍而無義。既斷定了只如此做，便看此事如何是太過，如何是不及，做得正中恰好，有個節文，無過無不及，此便是禮。做事既得中，更無些子私意夾雜其間，便都純是天理流行，此便是仁。事做成了，從頭至尾皆此心真實所為，便是信。此是從下說上去，若從上說下來，且如與個賓客相接，初才聞之，便自有個懇惻之心，怛然動於中，是仁。此心既怛然動於中，便肅然起敬去接他，是禮。既接見畢，便須商量合作如何待，或吃茶，或飲酒，輕重厚薄，處之得宜，是義。或輕或重，或厚或薄，明白一定，是智。從首至末皆真實，是信。此道理循環無端，若見得熟，則大用小用皆宜，橫說豎說皆通。

rén zhě, xīn zhī quán dé, jiān tǒng sì zhě. yì lǐ zhì, wú rén bù dé. gài rén shì xīn zhōng gè shēng lǐ, cháng xíng shēng shēng bù xī, chè zhōng shǐ, wú jiān duàn. jì wú zhè shēng lǐ, zé xīn biàn sǐ le, qí dài rén jiē bīn, gōng jìng hé zì ér fā? bì wú suǒ wèi lǐ. chù shì zhī jì, bì bù jiě cái duàn, ér wú suǒ wèi yì. qí yú shì fēi, yì bì wán rán wú suǒ zhī jué, ér wú suǒ wèi zhì. jì wú shì sì zhě, yòu wū yǒu suǒ wèi shí lǐ zāi!
仁者，心之全德，兼統四者。義、禮、智，無仁不得。蓋仁是心中個生理，常行生生不息，徹終始，無間斷。茍無這生理，則心便死了，其待人接賓，恭敬何自而發？必無所謂禮。處事之際，必不解裁斷，而無所謂義。其於是非，亦必頑然無所知覺，而無所謂智。既無是四者，又烏有所謂實理哉！

rén xìng zhī yǒu rén yì lǐ zhì, zhǐ shì tiān dì yuán hēng lì zhēn zhī lǐ. rén zài tiān wèi yuán, yú shí wèi chūn. nǎi shēng wù zhī shǐ, wàn wù yú cǐ fāng méng yá fā lù, rú rén zhī shēng shēng, suǒ yǐ wèi zhòng shàn zhī zhǎng yě. lǐ zài tiān wèi hēng, yú shí wèi xià, wàn wù dào cǐ shí yī qí shèng zhǎng, zhòng měi suǒ huì jù, rú jīng lǐ sān bǎi, qū lǐ sān qiān, càn rán wén wù zhī shèng, yì zhòng měi suǒ huì jù yě. yì zài tiān wèi lì, yú shí wèi qiū, gài wàn wù dào cǐ shí jiē chéng suì, gè dé qí suǒ, rú yì duàn zhì wàn shì, yì gè dé qí yí. qiū yǒu sù shā qì, yì yì yǒu yán sù dǐ yì. zhì zài tiān wèi zhēn, yú shí wèi dōng, wàn wù dào cǐ, jiē guī gēn fù mìng, shōu liǎn dōu dìng le, rú zhì jiàn dé wàn shì shì fēi dōu yí dìng, què rán bù kě yì, biàn shì zhēn gù dào lǐ. zhēn hòu yòu shēng yuán, yuán yòu shēng hēng, hēng yòu shēng lì, lì yòu shēng zhēn, zhǐ guǎn rú cǐ qù, xún huán wú duān. zǒng ér yán zhī, yòu zhǐ shì yī gè yuán, gài yuán shì gè shēng yì, hēng zhǐ shì cǐ shēng yì zhī tōng, lì zhǐ shì cǐ shēng yì zhī suì, zhēn yě zhǐ shì cǐ shēng yì zhī cáng. cǐ yuán suǒ yǐ jiān tǒng sì dé, gù yuē dà zāi qián yuán, wàn wù zī shǐ, nǎi tǒng tiān, wèi tǒng hū tiān, zé zhōng shǐ zhōu liú dōu shì yī gè yuán. zhī rén jiān tǒng sì zhě, yì lǐ zhì dōu shì rén. zhì qí wèi sì duān, zé suǒ wèi cè yǐn yī duān, yì guàn tōng hū cí xùn xiū è shì fēi zhī duān, ér wèi zhī tǒng yān. jīn zhǐ jiù sì duān bù jué fā dòng zhī chū, zhēn qíng kěn qiè shí, biàn zì jiàn dé cè yǐn guàn tōng chù. gù chéng chuán yuē: sì dé zhī yuán, yóu wǔ cháng zhī rén, piān yán zé yī shì, zhuān yán zé bāo sì zhě. kě wèi shì rén qīn qiè, wàn gǔ bù yì zhī lùn yǐ.
人性之有仁義禮智，只是天地元亨利貞之理。仁在天為元，於時為春。乃生物之始，萬物於此方萌芽發露，如仁之生生，所以為眾善之長也。禮在天為亨，於時為夏，萬物到此時一齊盛長，眾美所會聚，如經禮三百，曲禮三千，粲然文物之盛，亦眾美所會聚也。義在天為利，於時為秋，蓋萬物到此時皆成遂，各得其所，如義斷制萬事，亦各得其宜。秋有肅殺氣，義亦有嚴肅底意。智在天為貞，於時為冬，萬物到此，皆歸根復命，收斂都定了，如智見得萬事是非都一定，確然不可易，便是貞固道理。貞後又生元，元又生亨，亨又生利，利又生貞，只管如此去，循環無端。總而言之，又只是一個元，蓋元是個生意，亨只是此生意之通，利只是此生意之遂，貞也只是此生意之藏。此元所以兼統四德，故曰「大哉乾元，萬物資始，乃統天」，謂統乎天，則終始周流都是一個元。知仁兼統四者，義禮智都是仁。至其為四端，則所謂惻隱一端，亦貫通乎辭遜、羞惡、是非之端，而為之統焉。今只就四端不覺發動之初，真情懇切時，便自見得惻隱貫通處。故程傳曰：四德之元，猶五常之仁，偏言則一事，專言則包四者。可謂示人親切，萬古不易之論矣。

hé wèi yì lǐ zhì dōu shì rén? gài rén zhě, cǐ xīn hún shì tiān lǐ liú xíng. dào nà lǐ yí sān bǎi, wēi yí sān qiān, yì dōu hún shì zhè tiān lǐ liú xíng. dào nà yì, cái duàn qiān tiáo wàn xù, gè dé qí yí, yì dōu hún shì zhè tiān lǐ liú xíng. dào zhè zhì, fēn bié wàn shì, shì fēi gè dìng, yì dōu hún shì zhè tiān lǐ liú xíng.
何謂義禮智都是仁？蓋仁者，此心渾是天理流行。到那禮儀三百，威儀三千，亦都渾是這天理流行。到那義，裁斷千條萬緒，各得其宜，亦都渾是這天理流行。到這智，分別萬事，是非各定，亦都渾是這天理流行。

rén yì lǐ zhì sì zhě pàn zuò liǎng biān, zhǐ zuò rén yì liǎng gè. rú chūn xià qiū dōng sì shí, fēn lái zhǐ shì yīn yáng liǎng gè. chūn xià shǔ yáng, qiū dōng shǔ yīn. xià zhī tōng chàng, zhǐ shì chūn zhī fā shēng shèng dà chù. dōng zhī cáng liǎn, zhǐ shì qiū zhī sù shā guī sù chù. gù lǐ yí sān bǎi, wēi yí sān qiān, zhǐ shì tiān lǐ liú xíng xiǎn zhe chù. zhì zhī shì fēi què dìng, zhǐ shì yì zhī cái duàn gē zhèng chù. wén gōng yuē: lǐ zhě rén zhī zhe, zhì zhě yì zhī cáng.
仁義禮智四者判作兩邊，只作仁義兩個。如春夏秋冬四時，分來只是陰陽兩個。春夏屬陽，秋冬屬陰。夏之通暢，只是春之發生盛大處。冬之藏斂，只是秋之肅殺歸宿處。故禮儀三百，威儀三千，只是天理流行顯著處。智之是非確定，只是義之裁斷割正處。文公曰：禮者仁之著，智者義之藏。

jiù shì wù yán, fù zǐ yǒu qīn biàn shì rén, jūn chén yǒu yì biàn shì yì, fū fù yǒu bié biàn shì lǐ, zhǎng yòu yǒu xù biàn shì zhì, péng yǒu yǒu xìn biàn shì xìn, cǐ yòu shì shù guān dǐ yì sī. zhōng guó gǔ jí quán lù
就事物言，父子有親便是仁，君臣有義便是義，夫婦有別便是禮，長幼有序便是智，朋友有信便是信，此又是豎觀底意思。 中國古籍全錄

ruò héng ér guān zhī, yǐ rén yán zé suǒ wèi qīn yì xù bié xìn, jiē mò fēi cǐ xīn tiān lǐ liú xíng, yòu shì rén. yǐ yì yán, zé zhǐ nà hé dāng qīn hé dāng yì hé dāng bié hé dāng xù hé dāng xìn dǐ, jiē gè dāng hū lǐ zhī yí, yòu shì yì. yǐ lǐ yán, zé suǒ yǐ xíng hū qīn yì bié xù xìn zhī yǒu jié wén, yòu shì lǐ. yǐ zhì yán, zé suǒ yǐ zhī shì wǔ zhě, dāng rán ér bù mèi, yòu shì zhì. yǐ xìn yán, zé suǒ yǐ shí shì wǔ zhě, chéng rán ér bù wàng, yòu shì xìn.
若橫而觀之，以仁言則所謂親、義、序、別、信，皆莫非此心天理流行，又是仁。以義言，則只那合當親、合當義、合當別、合當序、合當信底，皆各當乎理之宜，又是義。以禮言，則所以行乎親義別序信之有節文，又是禮。以智言，則所以知是五者，當然而不昧，又是智。以信言，則所以實是五者，誠然而不妄，又是信。

ruò yòu cuò ér yán zhī, qīn qīn, rén yě. suǒ yǐ ài qīn zhī chéng, zé rén zhī rén yě suǒ yǐ jiàn hū qīn, zé rén zhī yì yě suǒ yǐ wēn qìng dìng shěng zhī jié wén, zé rén zhī lǐ yě zì liáng zhī wú bù zhī shì ài, zé rén zhī zhì yě suǒ yǐ wèi shì qīn zhī shí, zé rén zhī xìn yě. cóng xiōng, yì yě. suǒ yǐ wèi ài xiōng zhī chéng, zé yì zhī rén yě suǒ yǐ yōng jìng zài xiōng, zé yì zhī yì yě suǒ yǐ xú xíng hòu zhǎng zhī jié wén, zé yì zhī lǐ yě zì liáng zhī wú bù zhī shì jìng, zé yì zhī zhì yě suǒ yǐ wèi cóng xiōng zhī shí, zé yì zhī xìn yě. jìng bīn, lǐ yě. suǒ yǐ kěn cè yú zhōng, zé lǐ zhī rén yě suǒ yǐ jiē dài zhī yí, zé lǐ zhī yì yě suǒ yǐ zhōu xuán zhī jié wén, zé lǐ zhī lǐ yě suǒ yǐ chóu zuò ér bù luàn, zé lǐ zhī zhì yě suǒ yǐ wèi jìng bīn zhī shí, zé lǐ zhī xìn yě. chá wù, zhì yě. shì shì fēi fēi zhī kěn cè, zé zhì zhī rén yě shì shì fēi fēi zhī dé yí, zé zhì zhī yì yě shì shì fēi fēi zhī zhōng jié, zé zhì zhī lǐ yě shì shì fēi fēi zhī yí dìng, zé zhì zhī zhì yě suǒ yǐ wèi shì fēi zhī shí, zé zhì zhī xìn yě. fù yán, xìn yě. yóu hū tiān lǐ zhī gōng, zé xìn zhī rén yě fā ér jiē tiān lǐ zhī yí, zé xìn zhī yì yě chū ér zhōng jié, zé xìn zhī lǐ yě suǒ yǐ yǒu tiáo ér bù wěn, zé xìn zhī zhì yě suǒ yǐ wèi shì yán zhī shí, zé xìn zhī xìn yě.
若又錯而言之，親親，仁也。所以愛親之誠，則仁之仁也；所以諫乎親，則仁之義也；所以溫凊定省之節文，則仁之禮也；自良知無不知是愛，則仁之智也；所以為事親之實，則仁之信也。從兄，義也。所以為愛兄之誠，則義之仁也；所以庸敬在兄，則義之義也；所以徐行後長之節文，則義之禮也；自良知無不知是敬，則義之智也；所以為從兄之實，則義之信也。敬賓，禮也。所以懇惻於中，則禮之仁也；所以接待之宜，則禮之義也；所以周旋之節文，則禮之禮也；所以酬酢而不亂，則禮之智也；所以為敬賓之實，則禮之信也。察物，智也。是是非非之懇惻，則智之仁也；是是非非之得宜，則智之義也；是是非非之中節，則智之禮也；是是非非之一定，則智之智也；所以為是非之實，則智之信也。復言，信也。由乎天理之公，則信之仁也；發而皆天理之宜，則信之義也；出而中節，則信之禮也；所以有條而不紊，則信之智也；所以為是言之實，則信之信也。

gù yǒu rén yì lǐ zhì xìn zhōng zhī rén, yǒu rén yì lǐ zhì xìn zhōng zhī yì, yǒu rén yì lǐ zhì xìn zhōng zhī lǐ, yǒu rén yì lǐ zhì xìn zhōng zhī zhì, yǒu rén yì lǐ zhì xìn zhōng zhī xìn, yǒu rén zhōng zhī rén yì lǐ zhì xìn, yǒu yì zhōng zhī rén yì lǐ zhì xìn, yǒu lǐ zhōng zhī rén yì lǐ zhì xìn, yǒu zhì zhōng zhī rén yì lǐ zhì xìn, yǒu xìn zhōng zhī rén yì lǐ zhì xìn.
故有仁義禮智信中之仁，有仁義禮智信中之義，有仁義禮智信中之禮，有仁義禮智信中之智，有仁義禮智信中之信，有仁中之仁義禮智信，有義中之仁義禮智信，有禮中之仁義禮智信，有智中之仁義禮智信，有信中之仁義禮智信。

zì qí guò jiē chù yán zhī, rú rén shēng lǐ liú xíng zhōng, biàn yùn niàng gè lǐ zhī gōng xùn jié wén lái. lǐ gōng xùn jié wén zhōng, biàn yùn niàng gè yì zhī cái duàn dé yí lái. yì cái duàn dé yí zhōng, biàn yùn niàng gè zhì zhī shì fēi yí dìng lái. dào zhè zhì shì fēi yí dìng chù, yǐ shōu cáng le, yú qí zhōng yòu fù yùn niàng rén zhī shēng lǐ liú xíng lái. yuán zì yǒu mài luò xiāng yīn, fēi shì jiè fēn jié rán bù xiāng jí.
自其過接處言之，如仁生理流行中，便醞釀個禮之恭遜節文來。禮恭遜節文中，便醞釀個義之裁斷得宜來。義裁斷得宜中，便醞釀個智之是非一定來。到這智是非一定處，已收藏了，於其中又復醞釀仁之生理流行來。元自有脈絡相因，非是界分截然不相及。

wǔ zhě suí gǎn ér fā, suí yòng ér yīng, huò cái yī chù ér jù dòng, huò xiāng jiāo cuò ér hù jiàn, huò zhì rán yǒu xù ér bù wěn, huò zá rán bìng chū ér bù kě yǐ xù yán. dà chù zé dà yǒu, xiǎo chù zé xiǎo yǒu, shū chù zé shū yǒu, mì chù zé mì yǒu, zòng héng diān dào, wú suǒ bù tōng.
五者隨感而發，隨用而應，或才一觸而俱動，或相交錯而互見，或秩然有序而不紊，或雜然並出而不可以序言。大處則大有，小處則小有，疏處則疏有，密處則密有，縱橫顛倒，無所不通。

jiàn rén zhī zāi shāng, zé wèi zhī cè rán, ér bì fèn qí suǒ yǐ shāng zhī zhě, shì rén zhōng hán dài yì lái jiàn rén zhī bù shàn, zé wèi zhī zēng è, ér bì yù qí gǎi yǐ cóng shàn, shì yì zhōng hán dài rén lái jiàn dà bīn wèi zhī zhì jìng, bì zhào gù wéi kǒng qí shī yí, shì lǐ zhōng hán dài zhì lái jiàn wù zhī měi è hēi bái, wèi zhī biàn bié, bì zì gè yǒu dìng fēn, bù xiāng luàn, shì zhì zhōng hán dài lǐ lái. zhōng guó gǔ jí quán lù
見人之災傷，則為之惻然，而必憤其所以傷之者，是仁中含帶義來；見人之不善，則為之憎惡，而必欲其改以從善，是義中含帶仁來；見大賓為之致敬，必照顧惟恐其失儀，是禮中含帶智來；見物之美惡黑白，為之辨別，必自各有定分，不相亂，是智中含帶禮來。 中國古籍全錄

kǒng mén jiào rén, qiú rén wèi dà. zhǐ zhuān yán rén, yǐ rén hán wàn shàn, néng rén zé wàn shàn zài qí zhōng yǐ. zhì mèng zǐ, nǎi jiān rén yì duì yán zhī, yóu sì shí zhī yīn yáng yě.
孔門教人，求仁為大。只專言仁，以仁含萬善，能仁則萬善在其中矣。至孟子，乃兼仁義對言之，猶四時之陰陽也。

zì kǒng mén hòu, rén dōu bù shí rén. hàn rén zhǐ bǎ zuò ēn huì shuō, shì yòu tài ní le ài. yòu jiù shàng qǐ lóu qǐ gé, jiāng rén kàn de quán cū le, gù hán zi suì yǐ bó ài wèi rén. zhì chéng zǐ shǐ fēn bié dé míng bái, wèi rén shì xìng, ài shì qíng. rán zì chéng zǐ cǐ yán yī chū, mén rén yòu jiāng ài quán diào le, yī xiàng qiú gāo yuǎn qù. bù zhī rén shì ài zhī xìng, ài shì rén zhī qíng, ài suī bù kě yǐ zhèng míng rén, ér rén yì qǐ néng lí dé ài? shàng cài suì zhuān yǐ zhī jué yán rén, yòu liú rù fú shì zuò yòng shì xìng zhī shuō qù. fū rén zhě gù néng zhī jué, wèi zhī jué wèi rén zé bù kě. ruò néng zhuǎn yī bù kàn, zhǐ zhī jué chún shì lǐ, biàn shì rén yě. guī shān yòu yǐ wàn wù yǔ wǒ wèi yī wèi rén tǐ. fū rén zhě gù néng yǔ wù wèi yī, wèi yǔ wù wèi yī wèi rén zé bù kě. cǐ nǎi shì rén zhī liàng. ruò néng zhuǎn yī bù kàn, zhǐ yú yǔ wù wèi yī zhī qián, chè biǎo lǐ chún shì tiān lǐ, liú xíng wú jiān, biàn shì rén yě. lǚ shì kè jǐ míng yòu yù kè qù yǒu jǐ, xū yǔ wù hé wèi yī tǐ fāng wèi rén, rèn dé rén dōu kuàng dàng zài wài le, yú wǒ dōu wú tǒng shè. bì jǐ yǔ wù duì shí, fāng xià de kè jǐ gōng fū. ruò píng jū dú chù, bù yǔ wù duì shí, gōng fū biàn wú kě xià shǒu chù. kě wèi shū kuò zhī shén! jù qí shí, jǐ rú hé dé yǔ wù hé yī? dòng rán bā huāng, rú hé dé jiē zài wǒ tà zhī nèi? cǐ bù guò zhǐ shì xiǎng xiàng gè rén zhōng dà dǐ qì xiàng rú cǐ ěr, rén shí hé zài yān! shū shī xiàng lái kǒng mén chuán shòu xīn fǎ běn zhǐ. qí tā mén rén yòu qiǎn, jiē wú yǒu shuō dé qīn qiè zhě.
自孔門後，人都不識仁。漢人只把做恩惠說，是又太泥了愛。又就上起樓起閣，將仁看得全粗了，故韓子遂以博愛為仁。至程子始分別得明白，謂「仁是性，愛是情」。然自程子此言一出，門人又將愛全掉了，一向求高遠去。不知仁是愛之性，愛是仁之情，愛雖不可以正名仁，而仁亦豈能離得愛？上蔡遂專以知覺言仁，又流入佛氏「作用是性」之說去。夫仁者固能知覺，謂知覺為仁則不可。若能轉一步看，只知覺純是理，便是仁也。龜山又以「萬物與我為一」為仁體。夫仁者固能與物為一，謂與物為一為仁則不可。此乃是仁之量。若能轉一步看，只於與物為一之前，徹表里純是天理，流行無間，便是仁也。呂氏克己銘又欲克去有己，須與物合為一體方為仁，認得仁都曠盪在外了，於我都無統攝。必己與物對時，方下得克己工夫。若平居獨處，不與物對時，工夫便無可下手處。可謂疏闊之甚！據其實，己如何得與物合一？洞然八荒，如何得皆在我闥之內？此不過只是想像個仁中大抵氣象如此耳，仁實何在焉！殊失向來孔門傳授心法本旨。其他門人又淺，皆無有說得親切者。

chéng zǐ lùn xīn pì rú gǔ zhǒng, shēng zhī xìng biàn shì rén, cǐ yī yǔ shuō dé jí qīn qiè. zhǐ àn cǐ wèi zhǔn qù kàn, gèng jiān suǒ wèi rén shì xìng ài shì qíng jí rén bù kě xùn jué yǔ gōng, ér yǐ rén tǐ zhī, gù wèi rén děng shù yǔ xiāng cān zhào, tǐ rèn chū lái, zé zhǔ yì bù chà ér rén kě dé yǐ.
程子論「心譬如榖種，生之性便是仁」，此一語說得極親切。只按此為準去看，更兼所謂「仁是性、愛是情」及「仁不可訓覺與公，而以人體之，故為仁」等數語相參照，體認出來，則主意不差而仁可得矣。

rén yǒu yǐ lǐ yán zhě, yǒu yǐ xīn yán zhě, yǒu yǐ shì yán zhě. yǐ lǐ yán, zé zhǐ shì cǐ xīn quán tǐ tiān lǐ zhī gōng, rú wén gōng suǒ wèi xīn zhī dé, ài zhī lǐ, cǐ shì yǐ lǐ yán zhě yě. xīn zhī dé, nǎi zhuān yán ér qí tǐ yě. ài zhī lǐ, nǎi piān yán ér qí yòng yě. chéng zǐ yuē: rén zhě tiān xià zhī gōng, shàn zhī běn yě. yì yǐ lǐ yán zhě yě. yǐ xīn yán, zé zhī cǐ xīn chún shì tiān lǐ zhī gōng, ér jué wú yī háo rén yù zhī sī yǐ jiān zhī yě. rú fū zǐ chēng huí yě sān yuè bù wéi rén, chéng zǐ wèi zhǐ shì wú xiān háo sī yù, shǎo yǒu sī yù biàn shì bù rén, jí yōng yě bù zhī qí rén děng lèi, jiē shì yǐ xīn yán zhě yě. yǐ shì yán, zé zhǐ shì dāng lǐ ér wú sī xīn zhī wèi. rú yí qí qiú rén ér dé rén yīn yǒu sān rén, jí zi wén zhī zhōng wén zi zhī qīng, jiē wèi zhī, yān dé rén děng lèi shì yě. ruò yǐ yòng gōng yán, zé zhǐ shì qù rén yù, fù tiān lǐ, yǐ quán qí běn xīn zhī dé ér yǐ yǐ. rú fū zǐ dāng shí dá qún zǐ wèn rén, suī gè suí qí cái zhì bìng tòng zhī bù tóng, ér qí zhǐ yì suǒ guī, dà gài bù yuè hū cǐ.
仁有以理言者，有以心言者，有以事言者。以理言，則只是此心全體天理之公，如文公所謂「心之德，愛之理」，此是以理言者也。心之德，乃專言而其體也。愛之理，乃偏言而其用也。程子曰：仁者天下之公，善之本也。亦以理言者也。以心言，則知此心純是天理之公，而絕無一毫人慾之私以間之也。如夫子稱「回也三月不違仁」，程子謂「只是無纖毫私慾，少有私慾便是不仁」，及「雍也不知其仁」等類，皆是以心言者也。以事言，則只是當理而無私心之謂。如夷齊求仁而得仁、殷有三仁，及子文之忠、文子之清，皆「未知，焉得仁」等類是也。若以用功言，則只是去人慾，復天理，以全其本心之德而已矣。如夫子當時答群子問仁，雖各隨其才質病痛之不同，而其旨意所歸，大概不越乎此。