yì zhě, xīn zhī suǒ fā yě, yǒu sī liang yùn yòng zhī yì. dà dǐ qíng zhě xìng zhī dòng, yì zhě xīn zhī fā, qíng shì jiù xīn lǐ miàn zì rán fā dòng, gǎi tóu huàn miàn chū lái dǐ, zhèng yǔ xìng xiāng duì. yì shì xīn shàng bō qǐ yī niàn, sī liang yùn yòng yào nèn dì dǐ. qíng dòng shì quán tǐ shàng lùn, yì shì jiù qǐ yī niàn chù lùn. hé shù zhě ér guān, cái yīng jiē shì wù shí, biàn dōu chéng lù zài miàn qián. qiě rú yī jiàn shì wù lái jiē zhe, zài nèi zhǔ zǎi zhě shì xīn dòng chū lái huò xǐ huò nù shì qíng lǐ miàn yǒu gè wù, néng dòng chū lái dǐ shì xìng yùn yòng shāng liáng, yào xǐ nà rén yào nù nà rén shì yì xīn xiàng nà suǒ xǐ suǒ nù zhī rén shì zhì xǐ nù zhī zhōng jié chù yòu shì xìng zhōng dào lǐ liú chū lái, jí qí dāng rán zhī zé chù shì lǐ qí suǒ yǐ dāng rán zhī gēn yuán chù shì mìng. yī xià xǔ duō wù shì dōu zài miàn qián, wèi cháng xiāng lí, yì càn rán bù xiāng wěn luàn.
意者，心之所發也，有思量運用之義。大抵情者性之動，意者心之發，情是就心裏面自然發動，改頭換面出來底，正與性相對。意是心上撥起一念，思量運用要恁地底。情動是全體上論，意是就起一念處論。合數者而觀，才應接事物時，便都呈露在面前。且如一件事物來接著，在內主宰者是心；動出來或喜或怒是情；裡面有個物，能動出來底是性；運用商量，要喜那人要怒那人是意；心向那所喜所怒之人是志；喜怒之中節處又是性中道理流出來，即其當然之則處是理；其所以當然之根原處是命。一下許多物事都在面前，未嘗相離，亦燦然不相紊亂。

yǐ yì bǐ xīn, zé xīn dà yì xiǎo. xīn yǐ quán tǐ yán, yì zhǐ shì jiù quán tǐ shàng fā qǐ yī niàn lǜ chù.
以意比心，則心大意小。心以全體言，意只是就全體上發起一念慮處。

wú yì zhī yì, shì jiù sī yì shuō chéng yì zhī yì, shì jiù hǎo dǐ yì sī shuō.
毋意之意，是就私意說；誠意之意，是就好底意思說。

rén cháng yán yì sī qù shēng. sī zhě sī yě píng shēng, sī lǜ niàn lǜ zhī lèi, jiē yì zhī shǔ.
人常言意思（去聲）。思者思也（平聲），思慮、念慮之類，皆意之屬。