xīn zhě yī shēn zhī zhǔ zǎi yě, rén zhī sì zhī yùn dòng, shǒu chí zú lǚ, yǔ fū jī sī shí kě sī yǐn xià sī gé dōng sī qiú, jiē shì cǐ xīn wèi zhī zhǔ zǎi. rú jīn xīn yàng dǐ rén, zhǐ shì cǐ xīn wèi xié qì suǒ chéng, nèi wú zhǔ zǎi, suǒ yǐ rì yòng jiān yǐn shí dòng zuò, jiē shī qí cháng dù, yǔ píng rén yì. lǐ yì dōu sàng le, zhǐ kōng yǒu gè qì, jǐn wǎng lái yú mài xī zhī jiān wèi jué ěr. dà dǐ rén dé tiān dì zhī lǐ wèi xìng, dé tiān dì zhī qì wèi tǐ. lǐ yǔ qì hé, fāng chéng gè xīn, yǒu gè xū líng zhī jué, biàn shì shēn zhī suǒ yǐ wèi zhǔ zǎi chù. rán zhè xū líng zhī jué, yǒu cóng lǐ ér fā zhě, yǒu cóng xīn ér fā zhě, yòu gè bù tóng yě.
心者一身之主宰也，人之四肢運動，手持足履，與夫飢思食、渴思飲、夏思葛、冬思裘，皆是此心為之主宰。如今心恙底人，只是此心為邪氣所乘，內無主宰，所以日用間飲食動作，皆失其常度，與平人異。理義都喪了，只空有個氣，僅往來於脈息之間未絕耳。大抵人得天地之理為性，得天地之氣為體。理與氣合，方成個心，有個虛靈知覺，便是身之所以為主宰處。然這虛靈知覺，有從理而發者，有從心而發者，又各不同也。

xīn zhǐ shì gè qì yì bān, lǐ miàn zhù dǐ wù biàn shì xìng. kāng jié wèi: xìng zhě xīn zhī fú guō. shuō suī cū ér yì jí qiè, gài fú guō zhě xīn yě, fú guō zhōng xǔ duō rén yān, biàn shì xīn zhōng suǒ jù zhī lǐ xiāng sì, suǒ jù zhī lǐ biàn shì xìng, jí zhè suǒ jù dǐ biàn shì xīn zhī běn tǐ. lǐ jù yú xīn, biàn yǒu xǔ duō miào yòng. zhī jué cóng lǐ shàng fā lái, biàn shì rén yì lǐ zhì zhī xīn, biàn shì dào xīn. ruò zhī jué cóng xíng qì shàng fā lái, biàn shì rén xīn, biàn yì yǔ lǐ xiāng wéi. rén zhǐ yǒu yī gè xīn, fēi yǒu liǎng gè zhī jué. zhǐ shì suǒ yǐ wèi zhī jué zhě bù tóng, qiě rú jī ér sī shí, kě ér sī yǐn, cǐ shì rén xīn. zhì yú shí suǒ dāng shí, yǐn suǒ dāng yǐn, biàn shì dào xīn. rú yǒu rén jī è bin sǐ ér cù ěr jiē lái děng shí jiē bù kěn shòu, zhè xīn cóng hé chù fā lái? rán qí jiē yě kě qù, qí xiè yě kě shí, cǐ děng chù lǐ yì yòu yǐn wēi nán xiǎo, xū shì shí jiàn shí fēn míng chè fāng biàn bié dé.
心只似個器一般，裡面貯底物便是性。康節謂：性者心之郛郭。說雖粗而意極切，蓋郛郭者心也，郛郭中許多人煙，便是心中所具之理相似，所具之理便是性，即這所具底便是心之本體。理具於心，便有許多妙用。知覺從理上發來，便是仁義禮智之心，便是道心。若知覺從形氣上發來，便是人心，便易與理相違。人只有一個心，非有兩個知覺。只是所以為知覺者不同，且如飢而思食，渴而思飲，此是人心。至於食所當食，飲所當飲，便是道心。如有人飢餓濵死而蹴爾嗟來等食皆不肯受，這心從何處發來？然其嗟也可去，其謝也可食，此等處理義又隱微難曉，須是識見十分明徹方辨別得。

xīn yǒu tǐ yǒu yòng, jù zhòng lǐ zhě qí tǐ, yīng wàn shì zhě qí yòng. jì rán bù dòng zhě qí tǐ, gǎn ér suì tōng zhě qí yòng. tǐ jí suǒ wèi xìng, yǐ qí jìng zhě yán yě. yòng jí suǒ wèi qíng, yǐ qí dòng zhě yán yě. shèng xián cún yǎng gōng fū zhì dào, fāng qí jìng ér wèi fā yě, quán tǐ zhuō rán, rú jiàn zhī kōng rú héng zhī píng, cháng dìng zài zhè lǐ. jí qí dòng ér yīng wù yě, dà yòng liú xíng, yán chī gāo xià gè yīn wù zhī zì ěr, ér wèi cháng yǒu sī háo zhū liǎng zhī chà. ér suǒ wèi jiàn kōng héng píng zhī tǐ, yì cháng zì ruò, ér wèi cháng yǔ zhī jù wǎng yě.
心有體有用，具眾理者其體，應萬事者其用。寂然不動者其體，感而遂通者其用。體即所謂性，以其靜者言也。用即所謂情，以其動者言也。聖賢存養工夫至到，方其靜而未發也，全體卓然，如鑒之空、如衡之平，常定在這裡。及其動而應物也，大用流行，妍媸高下各因物之自爾，而未嘗有絲毫銖兩之差。而所謂鑒空衡平之體，亦常自若，而未嘗與之俱往也。

xìng zhǐ shì lǐ. quán shì shàn ér wú è. xīn hán lǐ yǔ qì, lǐ gù quán shì shàn, qì biàn hán liǎng tóu zài, wèi biàn quán shì shàn dǐ wù. cái dòng biàn yì cóng bù shàn shǎng qù. xīn shì gè huó wù, bú shì tiē jìng sǐ dìng zài zhè lǐ, cháng ài dòng. xīn zhī dòng, shì chéng qì dòng. gù wén gōng gǎn xìng shī yuē: rén xīn miào bù cè, chū rù chéng qì jī. zhèng wèi cǐ yě. xīn zhī huó chù, shì yīn qì chéng biàn huì huó, qí líng chù, shì yīn lǐ yǔ qì hé biàn huì líng. suǒ wèi miào zhě, fēi shì yán zhì hǎo, shì yán qí bù kě cè. hū rán chū, hū rán rù, wú yǒu dìng shí hū zài cǐ, hū zài bǐ, yì wú dìng chù, cāo zhī biàn cún zài cǐ, shě zhī biàn wáng shī le. gù kǒng zǐ yuē: cāo zé cún, shě zé wáng, chū rù wú shí, mò zhī qí xiāng zhě, wéi xīn zhī wèi yǔ? cún biàn shì rù, wáng biàn shì chū. rán chū fēi shì běn tǐ zǒu chū wài qù, zhǐ shì xié niàn gǎn wù zhú tā qù, ér běn rán zhī zhèng tǐ suì bù jiàn le. rù fēi shì zì wài miàn yǐ fàng dǐ qiān rù lái, zhǐ yī niàn tí sī jǐng jué biàn zài cǐ. rén xū shì yǒu cāo cún hán yǎng zhī gōng, rán hòu běn tǐ cháng zhuō rán zài zhōng, wèi zhī zhǔ zǎi, ér wú wáng shī zhī huàn. suǒ guì yú wèn xué zhě, wèi cǐ yě. gù mèng zǐ yuē: xué wèn zhī dào wú tā, qiú qí fàng xīn ér yǐ yǐ. cǐ yì jí wèi rén qīn qiè. zhōng guó gǔ jí quán lù
性只是理。全是善而無惡。心含理與氣，理固全是善，氣便含兩頭在，未便全是善底物。才動便易從不善上去。心是個活物，不是帖靜死定在這裡，常愛動。心之動，是乘氣動。故文公感興詩曰：人心妙不測，出入乘氣機。正謂此也。心之活處，是因氣成便會活，其靈處，是因理與氣合便會靈。所謂妙者，非是言至好，是言其不可測。忽然出，忽然入，無有定時；忽在此，忽在彼，亦無定處，操之便存在此，舍之便亡失了。故孔子曰：操則存，舍則亡，出入無時，莫知其鄉者，惟心之謂與？存便是入，亡便是出。然出非是本體走出外去，只是邪念感物逐他去，而本然之正體遂不見了。入非是自外面已放底牽入來，只一念提撕警覺便在此。人須是有操存涵養之功，然後本體常卓然在中，為之主宰，而無亡失之患。所貴於問學者，為此也。故孟子曰：學問之道無他，求其放心而已矣。此意極為人親切。 中國古籍全錄

xīn suī bù guò fāng cùn dà, rán wàn huà jiē cóng cǐ chū, zhèng shì yuán tóu chù. gù zi sī yǐ wèi fā zhī zhōng wèi tiān xià zhī dà běn, yǐ fā zhī hé wèi tiān xià zhī dá dào.
心雖不過方寸大，然萬化皆從此出，正是源頭處。故子思以未發之中為天下之大本，已發之和為天下之達道。

rén zhě, xīn zhī shēng dào yě. jìng zhě, xīn zhī suǒ yǐ shēng yě.
仁者，心之生道也。敬者，心之所以生也。

cǐ xīn zhī liàng jí dà, wàn lǐ wú suǒ bù bāo, wàn shì wú suǒ bù tǒng. gǔ rén měi yán xué, bì yù qí bó. kǒng zǐ suǒ yǐ xué bù yàn zhě, jiē suǒ yǐ jí jǐn hū cǐ xīn wú qióng zhī liàng yě. mèng zǐ suǒ wèi jǐn xīn zhě, xū shì jǐn dé gè jí dà wú qióng zhī liàng, wú yī lǐ yī wù zhī huò yí, fāng shì zhēn néng jǐn dé xīn. rán mèng zǐ yú zhū hóu zhī lǐ wèi zhī xué, zhōu shì bān jué lù zhī zhì wèi cháng wén, bì jìng shì yú cǐ xīn wú qióng zhī liàng zhōng yǒu suǒ qiàn quē wèi jǐn chù.
此心之量極大，萬理無所不包，萬事無所不統。古人每言學，必欲其博。孔子所以學不厭者，皆所以極盡乎此心無窮之量也。孟子所謂盡心者，須是盡得個極大無窮之量，無一理一物之或遺，方是真能盡得心。然孟子於諸侯之禮未之學，周室班爵祿之制未嘗聞，畢竟是於此心無窮之量終有所欠缺未盡處。

xīn zhì líng zhì miào, kě yǐ wèi yáo shùn, cān tiān dì, gé guǐ shén, suī wàn lǐ zhī yuǎn, yī niàn biàn dào suī qiān gǔ rén qíng shì biàn zhī mì, yī zhào biàn zhī. suī jīn shí zhì jiān, kě guàn suī wù lèi zhì wēi zhì yōu, kě tōng.
心至靈至妙，可以為堯舜，參天地，格鬼神，雖萬里之遠，一念便到；雖千古人情事變之秘，一照便知。雖金石至堅，可貫；雖物類至微至幽，可通。

fó jiā lùn xìng, zhǐ shì rú jiā lùn xīn. tā zhǐ bǎ zhè rén xīn nà gè xū líng zhī jué dǐ huàn zuò xìng le.
佛家論性，只似儒家論心。他只把這人心那個虛靈知覺底喚作性了。

yī chuān yuē: xīn yī yě, yǒu zhǐ tǐ ér yán zhě, jì rán bù dòng shì yě yǒu zhǐ yòng ér yán zhě, gǎn ér suì tōng shì yě. cǐ yǔ yì shuō dé yuán. héng qú yuē: xīn tǒng xìng qíng. yóu wèi yǔ yuē ér yì bèi, zì mèng zǐ hòu wèi yǒu rú cǐ shuō qīn qiè zhě. wén gōng yuē: xìng zhě xīn zhī lǐ, qíng zhě xīn zhī yòng, xīn zhě qíng xìng zhī zhǔ. shuō dé yòu tiáo chàng míng bái.
伊川曰：心一也，有指體而言者，寂然不動是也；有指用而言者，感而遂通是也。此語亦說得圓。橫渠曰：心統性情。尤為語約而意備，自孟子後未有如此說親切者。文公曰：性者心之理，情者心之用，心者情性之主。說得又條暢明白。

héng qú yuē: hé xū yǔ qì, yǒu xìng zhī míng. hé xìng yǔ zhī jué, yǒu xīn zhī míng. xū shì yǐ lǐ yán, lǐ yǔ qì hé, suì shēng rén wù. rén wù shòu dé qù chéng zhè xìng, yú shì hū fāng yǒu xìng zhī míng. xìng cóng lǐ lái, bù lí qì. zhī jué cóng qì lái, bù lí lǐ. hé xìng yǔ zhī jué, suì chéng zhè xīn, yú shì hū fāng yǒu xīn zhī míng.
橫渠曰：合虛與氣，有性之名。合性與知覺，有心之名。虛是以理言，理與氣合，遂生人物。人物受得去成這性，於是乎方有性之名。性從理來，不離氣。知覺從氣來，不離理。合性與知覺，遂成這心，於是乎方有心之名。

chéng zǐ yuē: shàng tiān zhī zài, wú shēng wú chòu, qí tǐ zé wèi zhī yì, qí lǐ zé wèi zhī dào, qí yòng zé wèi zhī shén. cǐ chù shì yán tiān zhī xīn xìng qíng, suǒ wèi yì biàn shì xīn, dào biàn shì xìng, shén biàn shì qíng. suǒ wèi tǐ zhě, fēi tǐ yòng zhī tǐ, nǎi qí xíng zhuàng mó yàng nèn dì, yì shì yīn yáng biàn huà, hé lǐ yǔ qì shuō.
程子曰：上天之載，無聲無臭，其體則謂之易，其理則謂之道，其用則謂之神。此處是言天之心性情，所謂易便是心，道便是性，神便是情。所謂體者，非體用之體，乃其形狀模樣恁地，易是陰陽變化，合理與氣說。