yì yǔ lì xiāng duì ér shí xiāng fǎn. cái chū hū yì, biàn rù hū lì, qí jiān xiāng qù shèn wēi, xué zhě dāng jīng chá zhī. zì wén yì ér yán, yì zhě, tiān lǐ zhī suǒ yí lì zhě, rén qíng zhī suǒ yù, yù shì suǒ yù de zhě. jiù qí zhōng tuī guǎng zhī, cái shì tiān lǐ suǒ yí dǐ, jí bú shì rén qíng suǒ yù cái shì rén qíng suǒ yù dǐ, jí bù hé yú tiān lǐ zhī suǒ yí. tiān lǐ suǒ yí zhě, jí shì dāng rán ér rán, wú suǒ wèi ér rán yě. rén qíng suǒ yù zhě, zhǐ shì bù dāng rán ér rán, yǒu suǒ wèi ér rán yě. tiān lǐ suǒ yí shì gōng, rén qíng suǒ yù shì sī. rú huò cái míng wèi jué lù děng, cǐ tè lì zhī cū zhě. rú jì jiào qiáng ruò duō guǎ biàn shì lì, rú qǔ jǐ zhī pián yí yì shì lì, rú qiú míng jì xiào, rú xùn jǐ zì sī, rú xùn rén qíng ér wèi zhī, rú yǒu wài mù dǐ xīn, jiē shì lì. rán huò cái míng wèi jué lù děng, yì wèi kě biàn zuò lì, zhǐ dāng bǎ yī jiàn shì kàn, dàn cǐ shàng yì xiàn yú lì ěr.
義與利相對而實相反。才出乎義，便入乎利，其間相去甚微，學者當精察之。自文義而言，義者，天理之所宜；利者，人情之所欲，欲是所欲得者。就其中推廣之，才是天理所宜底，即不是人情所欲；才是人情所欲底，即不合於天理之所宜。天理所宜者，即是當然而然，無所為而然也。人情所欲者，只是不當然而然，有所為而然也。天理所宜是公，人情所欲是私。如貨財、名位、爵祿等，此特利之粗者。如計較強弱多寡便是利，如取己之便宜亦是利，如求名覬效，如狥己自私，如狥人情而為之，如有外慕底心，皆是利。然貨財名位爵祿等，亦未可便做利，只當把一件事看，但此上易陷於利耳。

gǔ rén qǔ mín, wéi yǐ jǐng tián shén yī zhī fù. cǐ shì qǔ yǐ wèi tiān xià guó jiā jīng cháng zhī yòng, bù kě quē zhě. qí yú shān lín chuān zé, xī yǔ mín gòng zhī, wú yī háo sī qǔ yǐ wèi jǐ yǒu. gài shèng rén chū lái jūn tiān xià, gū yǐ yīng tiān xià zhī wàng, bù yǐ tiān xià wèi jǐ lì. suǒ yǐ fán shì jiē gōng tiān xià zhī dà yì ér wèi zhī, fēn tiān xià zhī dì wèi wàn guó, yǔ yǒu dé yǒu gōng zhě gòng zhī. wáng jī qiān lǐ, gōng hóu bǎi lǐ, bó qī shí lǐ, zǐ nán wǔ shí lǐ, shù rén shòu tián bǎi mǔ. mèng zǐ wèi xíng yī bù yì shā yī bù gū ér dé tiān xià, bù wèi. zuì shuō dé shèng rén xīn shàng dà yì chū. tiān xià shì zhì dà dǐ wù, yī bù yì yī bù gū shì zhì wēi dǐ shì, bù kěn yǐ qí suǒ zhì wēi ér yì qí suǒ zhì dà, kě jiàn cǐ xīn chún shì yì, wú yī diǎn lì dǐ yì sī. hòu shì yǐ tiān xià wèi jǐ sī, jǐ shì lì le, jí zuò yī qiè shì dōu shì lì. huǐ fēng jiàn gōng tiān xià zhī dà fǎ ér wèi jùn xiàn, yù zǒng tiān xià zhī quán guī yú jǐ, bù néng jǐng tiān xià zhī tián yǐ shòu mín. mín zì mǎi tián wèi shēng, guān sī yòu qǔ tā yá shuì. jí qiū xià qǔ shuì, míng sè zhì duō, zhì chá yán jiǔ gū, mín shēng gōng gòng jí qiè zhī yòng, jǐn kuò wèi jǐ yǒu. fán cǐ děng dà jié mù chù, dōu shì zì lì zhī sī, wú yī diǎn yì. qí guǐ jué zì sī xì wēi qǔ zhé chù, gèng bù dài shuō.
古人取民，惟以井田什一之賦。此是取以為天下國家經常之用，不可缺者。其餘山林川澤，悉與民共之，無一毫私取以為己有。蓋聖人出來君天下，姑以應天下之望，不以天下為己利。所以凡事皆公天下之大義而為之，分天下之地為萬國，與有德有功者共之。王畿千里，公侯百里，伯七十里，子男五十里，庶人受田百畝。孟子謂「行一不義、殺一不辜而得天下，不為。」最說得聖人心上大義出。天下是至大底物，一不義一不辜是至微底事，不肯以其所至微而易其所至大，可見此心純是義，無一點利底意思。後世以天下為己私，己是利了，及做一切事都是利。毀封建公天下之大法而為郡縣，欲總天下之權歸於己，不能井天下之田以授民。民自買田為生，官司又取他牙稅。及秋夏取稅，名色至多，至茶鹽酒酤，民生公共急切之用，盡括為己有。凡此等大節目處，都是自利之私，無一點義。其詭譎自私細微曲折處，更不待說。

zài xué zhě lùn zhī, rú huò cái yì shì rén jiā wèi shēng zhī dào, shì bù kě què, dàn dāng yíng ér yíng, dāng qǔ ér qǔ, biàn shì yì. ruò chū yú guǐ jì zuǒ dào, bù dāng yíng ér yíng, bù dāng qǔ ér qǔ, biàn shì lì. yǒu yì bān rén jǐ zì zú yòng, yòu guò yòng xīn yú yíng zhí, gù shì lì. yòu yǒu yì bān rén shēng zhǎng fù zú, bù fù yíng zhí, ruò bù wèi lì, rán lìn sè zhī yì dǔ, jì jiào zhī xīn zhòng, hé dāng qiē yòng, yī háo bù bá, cǐ yóu lì zhī shèn zhě. rú míng wèi jué lù, dé zhī yǐ dào, fēi chū yú sī yì jì jiào, shì dāng dé ér dé, biàn shì yì. ruò dé zhī bù yǐ dào, chū yú sī yì jì jiào, shì bù dāng dé ér dé, rú yù jué yù jǔ, zuǒ dào tú jiàn, zhāng bāo jū yíng chāi qiǎn děng lèi, jiē shì lì. rú wàn zhōng bù biàn lǐ yì, nǎi wèi gōng shì qī qiè suǒ shí qióng fá ér shòu zhī, biàn shì lì. yuán sī wèi zǎi, yì dāng shòu cháng lù zhī sù jiǔ bǎi, tā què yǐ wèi duō ér cí zhī, biàn shì lì, bú shì yì. zi huá wèi shī shǐ yú qí, yì bù dāng qǐng sù, ér rǎn zi wèi zhī qǐng, biàn shì lì. zhōu gōng yǐ shū fù zhī qīn chù sān gōng, xiǎng tiān xià zhī fù, shì yì zhī suǒ dāng xiǎng. jì shì yǐ lǔ qīng ér fù yú zhōu gōng, nǎi guò yú fēng zhí, biàn shì lì.
在學者論之，如貨財亦是人家為生之道，似不可闕，但當營而營，當取而取，便是義。若出於詭計左道，不當營而營，不當取而取，便是利。有一般人己自足用，又過用心於營殖，固是利。又有一般人生長富足，不復營殖，若不為利，然吝嗇之意篤，計較之心重，合當切用，一毫不拔，此尤利之甚者。如名位爵祿，得之以道，非出於私意計較，是當得而得，便是義。若得之不以道，出於私意計較，是不當得而得，如鬻爵鬻舉，左道圖薦，章苞苴、營差遣等類，皆是利。如萬鐘不辨禮義，乃為宮室、妻妾、所識窮乏而受之，便是利。原思為宰，義當受常祿之粟九百，他卻以為多而辭之，便是利，不是義。子華為師使於齊，義不當請粟，而冉子為之請，便是利。周公以叔父之親處三公，享天下之富，是義之所當享。季氏以魯卿而富於周公，乃過於封殖，便是利。

yǒu suǒ wèi ér wèi, rú yǒu suǒ mù ér wèi shàn, yǒu suǒ wèi ér bù wèi è, jiē shì lì. rú wèi huò ér gēng, wèi shē ér zāi, biàn shì lì. yú gēng ér wàng huò, lì yú zāi ér wàng shē, yì shì lì. yì yuē: bù gēng huò, bù zāi shē. shì wú suǒ wèi yú qián, wú suǒ jì yú hòu, cǐ fāng shì yì. rú kū sǐ ér āi, fēi wèi shēng yě jīng dé bù huí, fēi yǐ gàn lù yě yán yǔ bì xìn, fēi yǐ zhèng xíng yě. cǐ jiē shì dāng rán ér rán, biàn shì yì. rú wèi shēng ér āi, wèi gàn lù ér bù huí, wèi zhèng xíng ér bì xìn, biàn shì lì. rú chì zǐ rù jǐng, shì suǒ dāng jiù ér cè yǐn zì shēng yú zhōng, biàn shì yì. ruò wèi nèi jiāo yào yù, è qí shēng ér rán, biàn shì lì.
有所為而為，如有所慕而為善，有所畏而不為惡，皆是利。如為獲而耕，為畬而災，便是利。於耕而望獲，利；於災而望畬，亦是利。易曰：不耕穫，不災畬。是無所為於前，無所覬於後，此方是義。如「哭死而哀，非為生也；經德不回，非以干祿也；言語必信，非以正行也。」此皆是當然而然，便是義。如為生而哀，為干祿而不回，為正行而必信，便是利。如赤子入井，是所當救而惻隱自生於中，便是義。若為內交要譽，惡其聲而然，便是利。

jì jiào zhī sī, rú yǐ tiān xià jiǎn qí qīn, biàn shì lì. qí wáng jiàn niú bù rěn, gù shì rén xīn zhī fā, rán yǐ xiǎo yì dà, biàn shì lì. zi gòng yù qù gào shuò zhī xì yáng, shì jì jiào wú yì zhī fèi, biàn shì lì. kǒng zǐ ài qí lǐ bù ài qí yáng, biàn shì yì. liáng huì wáng yí mín yí sù, jì jiào mín zhī duō guǎ, shì lì. yán zi fàn ér bù jiào. ruò jì jiào qū zhí shèng fù, yì shì lì. huò lùn wén ér yuē wǒ gōng ěr zhuō, lùn gōng ér yuē wǒ gāo ěr dī, lùn dé ér yuē wǒ yōu ěr liè, jiē shì lì.
計較之私，如以天下儉其親，便是利。齊王見牛不忍，固是仁心之發，然以小易大，便是利。子貢欲去告朔之餼羊，是計較無益之費，便是利。孔子愛其禮不愛其羊，便是義。梁惠王移民移粟，計較民之多寡，是利。顏子犯而不校。若計較曲直勝負，亦是利。或論文而曰「我工爾拙」，論功而曰「我高爾低」，論德而曰「我優爾劣」，皆是利。

qǔ jǐ pián yí, xiǎo chù rú gòng shí ér zì jiǎn qí měi, rú gòng chù ér zì zé qí ān, gòng shì wù ér zhēng qǔ qí yóu, dōu shì lì. dà chù rú shě yì qǔ shēng, gù rén zhī suǒ yù, rán yì suǒ dāng sǐ, zhǐ de shǒu yì ér sǐ, qǐ kě yǐ jǐ bù biàn ér shēng gù liàn zhī sī? rú yáng xióng gān shì wáng mǎng, yǐ zì cuò le, hòu lái pò yú zhuī bǔ, yòu què tóu gé, shì tōu shēng xī sǐ, wàng yì gù lì. wèi zhēng bèi jiàn chéng ér shì tài zōng, lǐ líng zhàn bài ér jiàng lǔ, jiē shì wàng yì xī sǐ, zì jǐ qǔ biàn.
取己便宜，小處如共食而自揀其美，如共處而自擇其安，共市物而爭取其尤，都是利。大處如舍義取生，固人之所欲，然義所當死，只得守義而死，豈可以己不便而生顧戀之私？如揚雄甘事王莽，已自錯了，後來迫於追捕，又卻投閣，是偷生惜死，忘義顧利。魏徵背建成而事太宗，李陵戰敗而降虜，皆是忘義惜死，自己取便。

qiú míng zhī sī. rú hǎo míng néng ràng qiān shèng zhī guó rú yǐ dé bào yuàn, yù qiú rén hòu zhī míng, zhòng zi bì xiōng lí mǔ jū yú líng, yù gū lián jié zhī míng wēi shēng gāo qǐ xī, lüě měi shì ēn yǐ guī yú jǐ, dōu shì lì yú měi míng.
求名之私。如好名能讓千乘之國；如以德報怨，欲求仁厚之名，仲子避兄離母居於陵，欲沽廉潔之名；微生高乞醯，掠美市恩以歸於己，都是利於美名。

xùn jǐ zì sī, rú wèi jǐ móu zé jǐn xīn, wèi tā rén móu zé bù jǐn xīn, shì lì. rú qí wáng hào sè hǎo huò, bù yǔ mín tóng, yì shì lì. fán chù fù zǐ jūn chén fū fù xiōng dì péng yǒu zhī jiān, cái yǒu yī háo zì sī zhī xīn, ér bù xíng hū tiān lǐ zhī dāng rán, jiē shì lì. suī gōng tiān xià shì ér yǐ sī xīn wèi zhī, yì shì lì.
狥己自私，如為己謀則盡心，為他人謀則不盡心，是利。如齊王好色好貨，不與民同，亦是利。凡處父子君臣夫婦兄弟朋友之間，才有一毫自私之心，而不行乎天理之當然，皆是利。雖公天下事而以私心為之，亦是利。

xùn rén qíng shì fán shì bù gù lǐ zhī dāng rán, zhǐ xùn rén qíng ér bù gǎn jué, biàn shì lì. rú liú cóng yǐ jīng zhōu jiàng cáo cāo, zé shì wèi zhī jīng zhōu yǐ. shì shí xiān zhǔ wèi yǒu kě jù zhī dì, kǒng míng yù qǔ zhī, yǐ wèi xìng wáng yè zhī běn, cǐ zhèng dà yì suǒ dāng rán. xiān zhǔ bù jué yǐ dà yì, què gù liàn liú biǎo zhī sī qíng, ér bù rěn qǔ, shì lì yě.
徇人情是凡事不顧理之當然，只徇人情而不敢決，便是利。如劉琮以荊州降曹操，則是魏之荊州矣。是時先主未有可據之地，孔明欲取之，以為興王業之本，此正大義所當然。先主不決以大義，卻顧戀劉表之私情，而不忍取，是利也。

jì xiào, rú xiān nán hòu huò, xiān shì hòu dé, jiē shì xiān jǐn qí zài wǒ suǒ dāng wèi ér bù jì xiào. rén rén míng dào bù jì gōng, zhèng yì bù móu lì. zì hàn yǐ lái, wú rén shì dǒng zhòng shū kàn de rú cǐ fēn míng. rú yà dí zhù zhǎng, biàn shì wàng xiào tài sù. tài zōng jí wèi sì nián, wài hù bù bì, dòu mǐ sān qián, fāng shì xiǎo kāng, biàn dào héng rén yì jì xiào, biàn yǒu jīn sè.
覬效，如先難後獲，先事後得，皆是先盡其在我所當為而不計效。仁人明道不計功，正誼不謀利。自漢以來，無人似董仲舒看得如此分明。如揠苖助長，便是望效太速。太宗即位四年，外戶不閉，斗米三錢，方是小康，便道行仁義既效，便有矜色。

wài mù, rú jīn kē jǔ zhī xué, quán shì wài mù. zì yīng hái biàn zhuān xué zhuì jī, wèi qǔ kē míng zhī jù, zhì bái shǒu bù xiū, qiè shēn yì lǐ quán wú yī diǎn, huò yǒu zǎo dēng kē dì, biàn yòu zhuān shì zá wén, wèi gàn qiú qiān zhuǎn zhī jì, yī shēng xué wèn, quán shì tuō kōng. gǔ zhī xué wèi jǐ, jīn zhī xué wèi rén. wèi jǐ shì wú suǒ mù, wèi rén shì yǒu suǒ mù, cǐ biàn shì yì lì zhī fēn. yì lì jiè fēn zuì yào bié bái fēn míng. ruò bù bié bái fēn míng, zé yǒu yì zhī shì lì, lì zhī shì yì, biàn dōu hán hu méi fēn xiǎo le, mò shāo guī sù zhǐ duò zài lì zhōng qù, gèng wú fù yǒu yì yǐ.
外慕，如今科舉之學，全是外慕。自嬰孩便專學綴緝，為取科名之具，至白首不休，切身義理全無一點，或有早登科第，便又專事雜文，為干求遷轉之計，一生學問，全是脫空。古之學為己，今之學為人。為己是無所慕，為人是有所慕，此便是義利之分。義利界分最要別白分明。若不別白分明，則有義之似利，利之似義，便都含糊沒分曉了，末稍歸宿只墮在利中去，更無復有義矣。