guǐ shén yī jié, shuō huà shén zhǎng, dāng yǐ shèng jīng shuō guǐ shén běn yì zuò yī xiàng lùn, yòu yǐ gǔ rén jì sì zuò yī xiàng lùn, yòu yǐ hòu shì yín sì zuò yī xiàng lùn, hún pò fù yòu yǐ hòu shì yāo guài zuò yī xiàng lùn.
鬼神一節，說話甚長，當以聖經說鬼神本意作一項論，又以古人祭祀作一項論，又以後世淫祀作一項論，魂魄附又以後世妖怪作一項論。

chéng zǐ yuē: guǐ shén zhě, zào huà zhī jī yě. zhāng zǐ yuē: guǐ shén zhě, èr qì zhī liáng néng yě. shuō dé jiē jīng qiè. zào huà zhī jī, yǐ yīn yáng liú xíng zhe jiàn yú tiān dì jiān zhě yán zhī. liáng néng, yán èr qì zhī wǎng lái, shì zì rán néng rú cǐ. dà dǐ guǐ shén zhǐ shì yīn yáng èr qì zhī qū shēn wǎng lái. zì èr qì yán zhī, shén shì yáng zhī líng, guǐ shì yīn zhī líng. líng yún zhě, zhǐ shì zì rán qū shēn wǎng lái nèn dì huó ěr. zì yī qì yán zhī, zé qì zhī fāng shēn ér lái zhě shǔ yáng, wèi shén qì zhī yǐ qū ér wǎng zhě shǔ yīn, wèi guǐ. rú chūn xià shì qì zhī fāng zhǎng, shǔ yáng, wèi shén qiū dōng shì qì zhī yǐ tuì, shǔ yīn, wèi guǐ qí shí èr qì zhǐ shì yī qì ěr.
程子曰：鬼神者，造化之跡也。張子曰：鬼神者，二氣之良能也。說得皆精切。造化之跡，以陰陽流行著見於天地間者言之。良能，言二氣之往來，是自然能如此。大抵鬼神只是陰陽二氣之屈伸往來。自二氣言之，神是陽之靈，鬼是陰之靈。靈雲者，只是自然屈伸往來恁地活爾。自一氣言之，則氣之方伸而來者屬陽，為神；氣之已屈而往者屬陰，為鬼。如春夏是氣之方長，屬陽，為神；秋冬是氣之已退，屬陰，為鬼；其實二氣只是一氣耳。

tiān dì jiān wú wù bù jù yīn yáng, yīn yáng wú suǒ bù zài, zé guǐ shén yì wú suǒ bù yǒu. dà dǐ shén zhī wèi yán shēn yě, shēn shì qì zhī fāng zhǎng zhě yě guǐ zhī wèi yán guī yě, guī shì qì zhī yǐ tuì zhě yě. zì tiān dì yán zhī, tiān shǔ yáng, shén yě dì shǔ yīn, guǐ yě. jiù sì shí yán zhī, chūn xià qì zhī shēn, shǔ shén qiū dōng qì zhī qū, shǔ guǐ. yòu zì zhòu yè fēn zhī, zhòu shǔ shén, yè shǔ guǐ. jiù rì yuè yán zhī, rì shǔ shén, yuè shǔ guǐ. yòu rú gǔ zhī yǐ léi tíng, rùn zhī yǐ fēng yǔ, shì qì zhī shēn, shǔ shén jí zhì shōu liǎn hòu, tiē rán wú zōng jī, shì qì zhī guī, shǔ guǐ. yǐ rì yán, zé rì fāng shēng shǔ shén, wǔ yǐ hòu jiàn tuì, shǔ guǐ. yǐ yuè yán, zé chū sān shēng míng shǔ shén, dào shí wǔ yǐ hòu shǔ guǐ. rú cǎo mù shēng zhī shēng yè shí shǔ shén, shuāi luò shí shǔ guǐ. rú cháo zhī lái shǔ shén, cháo zhī tuì shǔ guǐ. fán qì zhī shēn zhě jiē wèi yáng shǔ shén, fán qì zhī qū zhě jiē wèi yīn shǔ guǐ. gǔ rén lùn guǐ shén, dà gài rú cǐ, gèng zài rén zì tǐ jiū.
天地間無物不具陰陽，陰陽無所不在，則鬼神亦無所不有。大抵神之為言伸也，伸是氣之方長者也；鬼之為言歸也，歸是氣之已退者也。自天地言之，天屬陽，神也；地屬陰，鬼也。就四時言之，春夏氣之伸，屬神；秋冬氣之屈，屬鬼。又自晝夜分之，晝屬神，夜屬鬼。就日月言之，日屬神，月屬鬼。又如鼓之以雷霆，潤之以風雨，是氣之伸，屬神；及至收斂後，帖然無蹤跡，是氣之歸，屬鬼。以日言，則日方升屬神，午以後漸退，屬鬼。以月言，則初三生明屬神，到十五以後屬鬼。如草木生枝生葉時屬神，衰落時屬鬼。如潮之來屬神，潮之退屬鬼。凡氣之伸者皆為陽屬神，凡氣之屈者皆為陰屬鬼。古人論鬼神，大概如此，更在人自體究。

lǐ yùn yán rén zhě, yīn yáng zhī jiāo, guǐ shén zhī huì, shuō dé yì qīn qiè. cǐ zhēn shèng xián zhī yí yán, fēi hàn rú suǒ néng dào yě. gài rén shòu yīn yáng èr qì ér shēng, cǐ shēn mò fēi yīn yáng. rú qì yáng xuè yīn, mài yáng tǐ yīn, tóu yáng zú yīn, shàng tǐ wèi yáng xià tǐ wèi yīn. zhì yú kǒu zhī yǔ mò, mù zhī wù mèi, bí xī zhī hū xī, shǒu zú zhī qū shēn, jiē yǒu yīn yáng fēn shǔ. bù tè rén rú cǐ, fán wàn wù jiē rán. zhōng yōng suǒ wèi tǐ wù ér bù yí zhě, yán yīn yáng èr qì wèi wù zhī tǐ, ér wú bù zài ěr. tiān dì jiān wú yī wù bú shì yīn yáng, zé wú yī wù bù jù guǐ shén.
禮運言「人者，陰陽之交，鬼神之會，」說得亦親切。此真聖賢之遺言，非漢儒所能道也。蓋人受陰陽二氣而生，此身莫非陰陽。如氣陽血陰，脈陽體陰，頭陽足陰，上體為陽下體為陰。至於口之語默，目之寤寐，鼻息之呼吸，手足之屈伸，皆有陰陽分屬。不特人如此，凡萬物皆然。中庸所謂「體物而不遺」者，言陰陽二氣為物之體，而無不在耳。天地間無一物不是陰陽，則無一物不具鬼神。

jì yì zǎi wǒ wèn guǐ shén yī duàn shén zhǎng, shuō dé jí hǎo. rú yuē qì yě zhě, shén zhī shèng yě pò yě zhě, guǐ zhī shèng yě yún yún, zhèng shì zhù wèi: kǒu bí zhī hū xī wèi hún, ěr mù zhī cōng míng wèi pò. yòu jiě dé míng qiè. zi chǎn wèi rén shēng shǐ huà yuē pò, jì shēng pò, yáng yuē hún. sī yán yì zhēn dé shèng xián zhī yí zhǐ. suǒ wèi shǐ huà, shì tāi zhōng lüè chéng xíng shí. rén chū jiān cái shòu dé qì, biàn jié chéng gè pēi tāi mó yàng, shì pò. jì chéng pò, biàn jiàn jiàn huì dòng, shǔ yáng, yuē hún. jí xíng jì shēng yǐ, shén fā zhī yǐ, gù rén zhī zhī jué shǔ hún, xíng tǐ shǔ pò. yáng wèi hún, yīn wèi pò. hún zhě, yáng zhī líng ér qì zhī yīng pò zhě, yīn zhī líng ér tǐ zhī jīng. rú kǒu bí hū xī shì qì, nà líng huó chù biàn shì hún ěr mù shì tīng shì tǐ, nà cōng míng chù biàn shì pò.
祭義宰我問鬼神一段甚長，說得極好。如曰「氣也者，神之盛也；魄也者，鬼之盛也」云云，鄭氏注謂：口鼻之呼吸為魂，耳目之聰明為魄。又解得明切。子產謂「人生始化曰魄，既生魄，陽曰魂。」斯言亦真得聖賢之遺旨。所謂始化，是胎中略成形時。人初間才受得氣，便結成個胚胎模樣，是魄。既成魄，便漸漸會動，屬陽，曰魂。及形既生矣，神發知矣，故人之知覺屬魂，形體屬魄。陽為魂，陰為魄。魂者，陽之靈而氣之英；魄者，陰之靈而體之精。如口鼻呼吸是氣，那靈活處便是魂；耳目視聽是體，那聰明處便是魄。

zuǒ chuán yuē: xīn zhī jīng shuǎng, shì wèi hún pò. huái nán zǐ yuē: yáng shén wèi hún, yīn shén wèi pò. hún pò èr zì, zhèng yóu jīng shén èr zì. shén jí shì hún, jīng jí shì pò. hún shǔ yáng, wèi shén pò shǔ yīn, wèi guǐ.
左傳曰：心之精爽，是謂魂魄。淮南子曰：陽神為魂，陰神為魄。魂魄二字，正猶精神二字。神即是魂，精即是魄。魂屬陽，為神；魄屬陰，為鬼。

jiù rén shēn shàng xì lùn, dà gài yīn yáng èr qì huì zài wú shēn zhōng wèi guǐ shén. yǐ wù mèi yán, zé wù shǔ yáng, mèi shǔ yīn yǐ yǔ mò yán, zé yǔ shǔ yáng, mò shǔ yīn. jí dòng jìng jìn tuì xíng zhǐ děng, fēn shǔ jiē yǒu yīn yáng. fán shǔ yáng zhě jiē wèi hún, wèi shén fán shǔ yīn zhě jiē wèi pò, wèi guǐ.
就人身上細論，大概陰陽二氣會在吾身中為鬼神。以寤寐言，則寤屬陽，寐屬陰；以語默言，則語屬陽，默屬陰。及動靜、進退、行止等，分屬皆有陰陽。凡屬陽者皆為魂，為神；凡屬陰者皆為魄，為鬼。

rén zì hái tí zhì yú zhuàng, shì qì zhī shēn, shǔ shén zhōng nián yǐ hòu, jiàn jiàn shuāi lǎo, shì qì zhī qū, shǔ guǐ. yǐ shēng sǐ lùn, zé shēng zhě, qì zhī shēn sǐ zhě, qì zhī qū. jiù sǐ shàng lùn, zé hún zhī shēng zhě wèi shén, pò zhī jiàng zhě wèi guǐ. hún qì běn hū tiān, gù téng shàng tǐ pò běn hū dì, gù jiàng xià. shū yán dì nǎi cú luò, zhèng shì cǐ yì. cú shì hún zhī shēng shàng, luò shì pò zhī jiàng xià zhě yě.
人自孩提至於壯，是氣之伸，屬神；中年以後，漸漸衰老，是氣之屈，屬鬼。以生死論，則生者，氣之伸；死者，氣之屈。就死上論，則魂之升者為神，魄之降者為鬼。魂氣本乎天，故騰上；體魄本乎地，故降下。書言「帝乃殂落」，正是此意。殂是魂之升上，落是魄之降下者也。

yì yuē: jīng qì wèi wù, yóu hún wèi biàn, gù zhī guǐ shén zhī qíng zhuàng. yán yīn jīng yáng qì jù ér shēng wù, nǎi shén zhī shēn yě, ér shǔ hū yáng. hún yóu pò jiàng, sàn ér wèi biàn, nǎi guǐ zhī guī yě, ér shǔ hū yīn. guǐ shén qíng zhuàng, dà gài bù guò rú cǐ.
易曰：精氣為物，遊魂為變，故知鬼神之情狀。言陰精陽氣聚而生物，乃神之伸也，而屬乎陽。魂游魄降，散而為變，乃鬼之歸也，而屬乎陰。鬼神情狀，大概不過如此。

yǐ shàng lùn guǐ shén běn yì
以上論鬼神本意

gǔ rén jì sì, yǐ hún qì guī yú tiān, tǐ pò guī yú dì, gù huò qiú zhū yáng, huò qiú zhū yīn. rú jì yì yuē fán liáo shān xiāng, jiàn yǐ xiāo guāng, yǐ bào qì yě. jiàn shǔ jì, xiū gān fèi shǒu xīn, jiā yǐ yù chàng, yǐ bào pò yě. jiāo tè shēng yuē zhōu rén shàng chòu, guàn yòng chàng chòu, yù hé chàng chòu, yīn dá yú yuān quán. jì guàn, rán hòu yíng shēng, zhì yīn qì yě. xiāo hé shǔ jì, chòu yáng dá yú qiáng wū, gù jì diàn, rán hòu ruò xiāo hé shān xiāng, fán jì shèn zhū cǐ. yòu yuē jì shǔ jì jiā fèi, jì qí jiā míng shuǐ, bào yīn yě. qǔ lǜ liáo fán liáo shēng shǒu, bào yáng yě. suǒ yǐ qiú guǐ shén zhī yì, dà gài yì bù guò cǐ.
古人祭祀，以魂氣歸於天，體魄歸於地，故或求諸陽，或求諸陰。如祭義曰「燔燎膻薌，見以蕭光，以報氣也。」「薦黍稷，羞肝肺首心，加以郁鬯，以報魄也。」郊特牲曰「周人尚臭，灌用鬯臭，郁合鬯臭，陰達於淵泉。」「既灌，然後迎牲，致陰氣也。」「蕭合黍稷，臭陽達於牆屋，故既奠，然後焫蕭合膻薌，凡祭慎諸此。」又曰「祭黍稷加肺，祭齊加明水，報陰也。取膟膋燔燎升首，報陽也。」所以求鬼神之義，大概亦不過此。

lè jì wèi míng zé yǒu lǐ lè, yōu zé yǒu guǐ shén, guǐ shén jí shì lǐ lè dào lǐ. yǐ lè sì shén, lè shēng fā yáng, shǔ yáng. yǐ lǐ sì guǐ, lǐ shì dìng dǐ wù, shǔ yīn. gù lè jì shuō: lè zhě dūn hé, lǜ shén ér cóng tiān lǐ zhě bié yí, jū guǐ ér cóng dì. jì yì lùn chūn dì qiū cháng, yǐ chūn yǔ lù jì rú, jūn zǐ lǚ zhī, bì yǒu chù tì zhī xīn, rú jiāng jiàn zhī. qiū shuāng lù jì jiàng, jūn zǐ lǚ zhī, bì yǒu qī chuàng zhī xīn, fēi qí hán zhī wèi yě. gù lè yǐ yíng lái, āi yǐ sòng wǎng. gù dì yǒu lè ér cháng wú lè, yì yì rú cǐ.
樂記謂「明則有禮樂，幽則有鬼神」，鬼神即是禮樂道理。以樂祀神，樂聲發揚，屬陽。以禮祀鬼，禮是定底物，屬陰。故樂記說：樂者敦和，率神而從天；禮者別宜，居鬼而從地。祭義論「春禘秋嘗」，以「春雨露既濡，君子履之，必有怵惕之心，如將見之」。秋「霜露既降，君子履之，必有悽愴之心，非其寒之謂也」。故樂以迎來，哀以送往。故禘有樂而嘗無樂，意亦如此。

fū zǐ wèi wú bù yǔ jì, rú bù jì. gài yuán chéng yì jì bù jiē, yōu míng biàn bù jiāo.
夫子謂「吾不與祭，如不祭」。蓋緣誠意既不接，幽明便不交。

fàn shì wèi: yǒu qí chéng zé yǒu qí shén, wú qí chéng zé wú qí shén. cǐ shuō dé zuì hǎo. chéng zhǐ shì zhēn shí wú wàng, suī yǐ lǐ yán, yì yǐ xīn yán. xū shì yǒu cǐ shí lǐ, rán hòu zhì qí chéng jìng, ér fù yǐ shí xīn, qǐ bù xīn xiǎng? qiě rú jì shì, bù dāng jì tài shān ér mào jì, shì wú cǐ shí lǐ yǐ. jiǎ ráo jí jǐn qí chéng jìng zhī xīn, yǔ shén yì bù xiāng gān shè, tài shān zhī shén yì bù wú xiǎng. dà gài gǔ rén jì sì, xū shì yǒu cǐ shí lǐ xiāng guān, rán hòu sān rì zhāi, qī rì jiè, yǐ jù wú zhī jīng shén. wú zhī jīng shén jì jù, zé suǒ jì zhě zhī jīng shén yì jù, bì zì yǒu lái gé dǐ dào lǐ.
范氏謂：有其誠則有其神，無其誠則無其神。此說得最好。誠只是真實無妄，雖以理言，亦以心言。須是有此實理，然後致其誠敬，而副以寔心，豈不歆享？且如季氏，不當祭太山而冒祭，是無此實理矣。假饒極盡其誠敬之心，與神亦不相干涉，泰山之神亦不吾享。大概古人祭祀，須是有此實理相關，然後三日齋，七日戒，以聚吾之精神。吾之精神既聚，則所祭者之精神亦聚，必自有來格底道理。

rén yǔ tiān dì wàn wù, jiē shì liǎng jiān gōng gòng yī gè qì. zi sūn yǔ zǔ zōng, yòu shì jiù gōng gòng yī qì zhōng yǒu gè mài luò xiāng guān xì, yóu wèi qīn qiè. xiè shàng cài yuē: zǔ kǎo jīng shén, biàn shì zì jiā jīng shén. gù zi sūn néng jí jǐn qí chéng jìng, zé jǐ zhī jīng shén biàn jù, ér zǔ zōng zhī jīng shén yì jù, biàn zì lái gé. jīn rén yú jì zì jǐ zǔ zōng zhèng hé zhù shí chù, què dōu mǎng lǔ le, zhǐ guǎn hú luàn wài miàn sì tā guǐ shén, bì jí qí chéng jìng. bù zhī guǐ shén yǔ jǐ hé xiāng guān xì! jiǎ rú jí qí chéng jìng, bèi qí shēng láo, ruò shì zhèng shén, bù xīn fēi lèi, bì wú xiāng jiāo jiē zhī lǐ ruò shì yín xié, jì jiǎn qiè shí ér yǐ, yì bì wú jiàng fú zhī lǐ.
人與天地萬物，皆是兩間公共一個氣。子孫與祖宗，又是就公共一氣中有個脈絡相關係，尤為親切。謝上蔡曰：祖考精神，便是自家精神。故子孫能極盡其誠敬，則己之精神便聚，而祖宗之精神亦聚，便自來格。今人於祭自己祖宗正合著實處，卻都莽滷了，只管胡亂外面祀他鬼神，必極其誠敬。不知鬼神與己何相關係！假如極其誠敬，備其牲牢，若是正神，不歆非類，必無相交接之理；若是淫邪，茍簡竊食而已，亦必無降福之理。

gǔ rén zōng fǎ, zi sūn yú zǔ xiān, yì zhǐ dí pài fāng chéng jì sì, zài páng zhī bù gǎn zhuān jì. kuàng zǔ xiān zhī wài, qǐ kě yòu zhāo xǔ duō yín sì zhī guǐ rù lái? jīn rén jiā jiā shì shén shì fú, shì duō shǎo yín sì! kǒng zǐ wèi: fēi qí guǐ ér jì zhī, chǎn yě. jīn rén chǎn shì guǐ shén, bù guò zhǐ shì yāo qiú fú ěr, bù zhī hé fú zhī yǒu!
古人宗法，子孫於祖先，亦只嫡派方承祭祀，在旁支不敢專祭。況祖先之外，豈可又招許多淫祀之鬼入來？今人家家事神事佛，是多少淫祀！孔子謂：非其鬼而祭之，諂也。今人諂事鬼神，不過只是要求福耳，不知何福之有！

shén bù xīn fēi lèi, mín bù sì fēi zú. gǔ rén jì sì, dà zōng wú zi, zé yǐ zú rén zhī zǐ xù zhī, qǔ qí yī qì mài xiāng wèi gǎn tōng, kě yǐ sì xù wú jiān. cǐ yì zhì zhèng dà gōng zhī jǔ, ér shèng rén suǒ bù huì yě. hòu shì lǐ yì bù míng, rén jiā yǐ wú sì wèi huì, bù kěn xiǎn lì tóng zōng zhī zǐ, duō shì qián yǎng yì xìng zhī ér, yáng ruò yǒu jì, ér yīn yǐ jué yǐ. gài zì chūn qiū zēng zi qǔ jǔ gōng zǐ wèi hòu, gù shèng rén shū yuē: jǔ rén miè zēng. fēi jǔ rén miè zhī, yǐ yì xìng zhǔ jì sì, miè wáng zhī dào yě. qín yǐ lǚ zhèng jué, jìn yǐ niú ruì jué, yì jiē yī lèi. zhòng shū fán lù zài hàn yī shì: yǒu rén jiā jì, yòng zhù jiàng shén. jì bì, yǔ rén yuē: shì suǒ jiàn shén guài, yǒu yī guān yuán gōng shang shèng fú, yù jìn ér chóu chú bù gǎn jìn, yǒu yī guǐ péng tóu chǎ tǎn, shǒu tí tú dāo, yǒng ér qián xīn qí jì, shì hé shén yě? zhǔ rén bù xiǎo qí yóu, yǒu zhǎng lǎo shuō: qí jiā jiù rì wú sì, nǎi qǔ yì xìng tú jiā zhī zǐ wèi sì, jí jīn zhǔ jì zhě, suǒ yǐ zhǐ gǎn zhào dé tú jiā fù zǔ ér lái, qí jì lì běn jiā zhī zǔ xiān, fēi qí qì lèi, zì wú jiāo jiē gǎn tōng zhī lǐ. rán zài jīn shì lùn zhī, lì tóng zōng yòu bù kě fàn. gài xìng chū yú shàng shì, shèng rén suǒ zào, zhèng suǒ yǐ bié shēng fēn lèi. zì hòu yǒu cì xìng nì xìng zhě, yòu jiē hùn zá. gù lì zōng zhě, yòu bù kě shì tóng xìng wèi píng, xū shěn zé jìn qīn yǒu lái lì fēn míng zhě lì zhī, zé yī qì suǒ gǎn, fù zǔ bù zhì shī sì. jīn shì duō yǒu qǔ nǚ zǐ zhī zǐ wèi hòu, yǐ xìng suī yì, ér yǒu qì lèi xiāng jìn, shì shèng yú tóng xìng ér shǔ shū zhě. rán jìn jiǎ chōng yǐ wài sūn hán mì wèi hòu, dāng shí tài cháng bó shì qín xiù yǐ yì qí hūn luàn jì dù. shì zé qì lèi suī jìn, ér xìng shì shí yì, cǐ shuō yì duàn bù kě xíng.
神不歆非類，民不祀非族。古人繼嗣，大宗無子，則以族人之子續之，取其一氣脈相為感通，可以嗣續無間。此亦至正大公之舉，而聖人所不諱也。後世理義不明，人家以無嗣為諱，不肯顯立同宗之子，多是潛養異姓之兒，陽若有繼，而陰已絕矣。蓋自春秋鄫子取莒公子為後，故聖人書曰：莒人滅鄫。非莒人滅之，以異姓主祭祀，滅亡之道也。秦以呂政絕，晉以牛睿絕，亦皆一類。仲舒繁露載漢一事：有人家祭，用祝降神。祭畢，語人曰：適所見甚怪，有一官員公裳盛服，欲進而躊躇不敢進，有一鬼蓬頭衩袒，手提屠刀，勇而前歆其祭，是何神也？主人不曉其由，有長老說：其家舊日無嗣，乃取異姓屠家之子為嗣，即今主祭者，所以只感召得屠家父祖而來，其繼立本家之祖先，非其氣類，自無交接感通之理。然在今世論之，立同宗又不可泛。蓋姓出於上世，聖人所造，正所以別生分類。自後有賜姓、匿姓者，又皆混雜。故立宗者，又不可恃同姓為憑，須審擇近親有來歷分明者立之，則一氣所感，父祖不至失祀。今世多有取女子之子為後，以姓雖異，而有氣類相近，似勝於同姓而屬疏者。然晉賈充以外孫韓謐為後，當時太常博士秦秀已議其昏亂紀度。是則氣類雖近，而姓氏實異，此說亦斷不可行。

tiān zǐ jì tiān dì, zhū hóu jì shè jì jí qí jìng nèi zhī míng shān dà chuān, dài fū jì wǔ sì, shì shù jì qí xiān. gǔ rén sì diǎn, pǐn jié yí dìng, bù róng wěn luàn. zài zhū hóu, bù gǎn jiàn tiān zǐ ér jì tiān dì zài dài fū, yì bù gǎn jiàn zhū hóu ér jì shè jì shān chuān. rú jì shì lǚ tài shān biàn bú shì lǐ, qū lǐ wèi: fēi dāng jì ér jì zhī, míng yuē yín sì. yín sì wú fú. yín sì bù bì jiē shì bù zhèng zhī guǐ. jiǎ rú zhèng dāng guǐ shén, zì jiā bù yīng sì ér sì tā, biàn shì yín sì. rú zhū hóu jì tiān dì, dài fū jì shè jì, jì shì lǚ tài shān, biàn shì yín sì le.
天子祭天地，諸侯祭社稷及其境內之名山大川，大夫祭五祀，士庶祭其先。古人祀典，品節一定，不容紊亂。在諸侯，不敢僭天子而祭天地；在大夫，亦不敢僭諸侯而祭社稷山川。如季氏旅泰山便不是禮，曲禮謂：非當祭而祭之，名曰淫祀。淫祀無福。淫祀不必皆是不正之鬼。假如正當鬼神，自家不應祀而祀他，便是淫祀。如諸侯祭天地，大夫祭社稷，季氏旅泰山，便是淫祀了。

gǔ rén jì sì, gè suí qí fēn zhī suǒ zhì. tiān zǐ zhōng tiān dì ér lì, wèi tiān dì rén wù zhī zhǔ, gù kě yǐ jì tiān dì. zhū hóu wèi yī guó zhī zhǔ, gù kě jì yī guó shè jì shān chuān. rú chūn qiū shí chǔ zhuāng wáng bù gǎn jì hé, yǐ fēi chǔ zhī wàng, yuán shì shí lǐ yì shàng míng, gù rú cǐ. rú shì rén, zhǐ de jì qí zǔ xiān. zì zǔ xiān zhī wài, jiē bù xiāng gān shè, wú kě jì zhī lǐ. rán zhī zǐ bù dāng jì zǔ ér jì qí zǔ, bó shū fù zì yǒu hòu ér wú jì zhī, jiē wèi fēi suǒ dāng jì ér jì, yì bù miǎn wèi yín sì.
古人祭祀，各隨其分之所至。天子中天地而立，為天地人物之主，故可以祭天地。諸侯為一國之主，故可祭一國社稷山川。如春秋時楚莊王不敢祭河，以非楚之望，緣是時理義尚明，故如此。如士人，只得祭其祖先。自祖先之外，皆不相干涉，無可祭之理。然支子不當祭祖而祭其祖，伯叔父自有後而吾祭之，皆為非所當祭而祭，亦不免為淫祀。

gǔ rén jì tiān dì shān chuān jiē lì shī, chéng yǐ tiān dì shān chuān zhǐ shì yīn yáng èr qì, yòng shī yào de èr qì lái jù zhè shī shàng, bú shì tú rán xīn xiǎng, suǒ yǐ yòng guàn, yòng liáo, yòng shēng, yòng bì, dà yào jǐn wú xīn zhī chéng jìng. wú xīn zhī chéng jìng jì jǐn, zé zhè tiān dì shān chuān zhī qì biàn zì guān jù.
古人祭天地山川皆立屍，誠以天地山川只是陰陽二氣，用屍要得二氣來聚這屍上，不是徒然歆享，所以用灌，用燎，用牲，用幣，大要盡吾心之誠敬。吾心之誠敬既盡，則這天地山川之氣便自關聚。

tiān zǐ shì tiān dì zhī zhǔ, tiān dì dà qì guān xì yú yī shēn, jí jǐn qí chéng jìng, zé tiān dì zhī qì guān jù, biàn yǒu gǎn yīng chù. zhū hóu zhǐ shì yī guó zhī zhǔ, zhǐ shì jìng nèi zhī míng shān dà chuān, jí jǐn qí chéng jìng, zé shān chuān zhī qì biàn jù yú cǐ ér yǒu gǎn zhào. jiē shì gè suí qí fēn xiàn dà xiǎo rú cǐ.
天子是天地之主，天地大氣關係於一身，極盡其誠敬，則天地之氣關聚，便有感應處。諸侯只是一國之主，只是境內之名山大川，極盡其誠敬，則山川之氣便聚於此而有感召。皆是各隨其分限大小如此。

shān lín chuān gǔ qiū líng, néng chū qì wèi yún yǔ zhě jiē shì shén. rì yuè xīng chén, mín suǒ zhān yǎng zhě, yì jiē yuē shén. qí zài rén, zé fǎ shī yú rén zé sì zhī, yǐ sǐ qín shì zé sì zhī, yǐ láo dìng guó zé sì zhī, néng yù dà zāi zé sì zhī, néng hàn dà huàn zé sì zhī. gǔ rén fēi cǐ zú yě, bù zài sì diǎn, jiàn jì fǎ piān shén xiáng. ruò hòu shì jì sì, biàn dōu méi lǐ huì le.
山林川谷丘陵，能出氣為雲雨者皆是神。日月星辰，民所瞻仰者，亦皆曰神。其在人，則法施於人則祀之，以死勤事則祀之，以勞定國則祀之，能御大災則祀之，能捍大患則祀之。古人非此族也，不在祀典，見祭法篇甚詳。若後世祭祀，便都沒理會了。

dài fū jì wǔ sì, nǎi shì mén hù zào xíng zhōng liū. zì hàn yǐ lái, yǐ bìng yì xíng. gǔ zhě xué chù, shàng wèi yǒu qǔ míng zhī chù míng yuē zhōng liū, zhǐ shì tǔ shén. shì rén yòu bù de jiān wǔ sì, jiān jǔ yī liǎng jiàn. zài shì sàng lǐ què yǒu jí bìng dǎo yú wǔ sì zhī wén, ér wú qí jì.
大夫祭五祀，乃是門、戶、灶、行、中溜。自漢以來，以並易行。古者穴處，上為牖取明之處名曰中溜，只是土神。士人又不得兼五祀，間舉一兩件。在士喪禮卻有「疾病禱於五祀」之文，而無其祭。

zhèng kāng chéng zhù yuè lìng chūn sì hù wèi: yáng qì chū, sì zhī yú hù nèi, yáng yě. xià sì zào wèi: yáng qì shèng rè yú wài, sì zhī yú zào, cóng rè lèi yě. qiū sì mén wèi: yīn qì chū, sì zhī yú mén wài, yīn yě. dōng sì xíng wèi: yīn shèng hán yú shuǐ, sì zhī yú xíng, cóng pì chú zhī lèi yě. zhōng yāng sì zhōng liū wèi: tǔ zhǔ zhōng yāng ér shén zài shì. yú cǐ yì jiàn hàn shí lǐ xué yóu míng, lùn guǐ shén yóu zhǔ yú yīn yáng wèi yán, yóu wèi shī xiān wáng zhī yí yì yě.
鄭康成注月令春祀戶謂：陽氣出，祀之於戶內，陽也。夏祀灶謂：陽氣盛熱於外，祀之於灶，從熱類也。秋祀門謂：陰氣出，祀之於門外，陰也。冬祀行謂：陰盛寒於水，祀之於行，從辟除之類也。中央祀中溜謂：土主中央而神在室。於此亦見漢時禮學猶明，論鬼神猶主於陰陽為言，猶未失先王之遺意也。

gǔ rén sì diǎn, zì jì fǎ suǒ liè zhī wài, yòu yǒu yǒu dào yǒu dé zhě sǐ, zé jì yú gǔ zōng, yǐ wèi lè zǔ. cǐ děng jiē shì zhèng cí. hòu shì rú zhōng chén yì shì dǎo bái rèn wèi huàn nán, rú zhāng xún xǔ yuǎn sǐ yú suī yáng, lì shuāng miào. sū zhōng yǒng gōng yú yōng zhōu sǐ jié shén wěi, hé lì miào yú yōng. jīn gòng hóu lì cí yú běn zhōu, yì yí. rú zhāng zhōu líng zhe wáng yǐ sǐ wèi bāng rén, ér zhāng rén lì miào sì zhī. fán cǐ zhōng chén yì shì zhī cí, jiē shì zhèng dāng. rán qí cí yǔ, xū guān sī wèi yán qí shǎng yào, kāi bì yǒu shí, bù yǔ mín jiān xiè dú, nǎi wèi hé lǐ. zài mín jiān zhǐ de fén xiāng zhì jìng ér yǐ, yì bù kě yuè fēn ér jì.
古人祀典，自祭法所列之外，又有有道有德者死，則祭於瞽宗，以為樂祖。此等皆是正祠。後世如忠臣義士蹈白刃衛患難，如張巡許遠死於睢陽，立雙廟。蘇忠勇公於邕州死節甚偉，合立廟於邕。今貢侯立祠於本州，亦宜。如漳州靈著王以死衛邦人，而漳人立廟祀之。凡此忠臣義士之祠，皆是正當。然其祠宇，須官司為嚴其扄鑰，開閉有時，不與民間褻瀆，乃為合禮。在民間只得焚香致敬而已，亦不可越分而祭。

yǐ shàng lùn jì sì sì diǎn
以上論祭祀祀典

dà fán bù dāng jì ér jì, jiē yuē yín sì. yín sì wú fú, yóu mài luò bù xiāng guān zhī gù. hòu shì sì diǎn, zhǐ yuán fó lǎo lái, dōu luàn le. rú lǎo shì shè jiào, yǐ shù rén jì tiān, yǒu shèn guān xì? rú shì jiā yì shì hú shén, yǔ zhōng guó rén hé xiāng guān? jiǎ rú zhōng chén yì shì pèi xiǎng yuán xūn, ruò shì jǐ bù dāng jì, jiē wèi wài shén, jiē yǔ wǒ wú xiāng gān shè. zì shèng xué bù míng yú shì, guǐ shén qíng zhuàng dōu bù xiǎo, rú huà xīng chén dōu huà gè rén, yǐ xīng jūn mù zhī, rú tài shān yuē tiān qí rén shèng dì, zài táng fēng wèi tiān qí wáng, dào běn cháo yǐ dōng fāng zhǔ shēng, jiā rén shèng èr zì fēng dì. dì zhǐ shì yī shàng dì ér yǐ, ān yǒu wǔ dì? qǐ bù jiàn luàn! kuàng tài shān zhǐ shì gè shān, ān yǒu rén xíng ní? jīn lì miào, yǎn rán chuí liú duān miǎn, yī shang ér zuò, yòu lì hòu diàn yú qí hòu, bù zhī yòu shì hé shān kě yǐ dāng qí pèi, ér wèi fū fù yé? rén xīn mí huò, yī zhì yú cǐ. jù tài shān zài lǔ fēng nèi, wéi lǔ gōng kě yǐ jì, jīn gé yī jiāng yī huái, yǔ nán fāng dì mài quán bù xiāng jiāo shè, ér zài zài zhū zhōu xiàn jiē yǒu dōng yuè xíng cí. cǐ yì cháo tíng lǐ guān shī jiǎng míng, ér wèi zhōu xiàn zhě bù zhī jìn. chī chī yú mín, běn bù míng lǐ, yì hé zú guài.
大凡不當祭而祭，皆曰淫祀。淫祀無福，由脈絡不相關之故。後世祀典，只緣佛老來，都亂了。如老氏設醮，以庶人祭天，有甚關係？如釋迦亦是胡神，與中國人何相關？假如忠臣義士、配享元勛，若是己不當祭，皆為外神，皆與我無相干涉。自聖學不明於世，鬼神情狀都不曉，如畫星辰都畫個人，以星君目之，如泰山曰天齊仁聖帝，在唐封為天齊王，到本朝以東方主生，加仁聖二字封帝。帝只是一上帝而已，安有五帝？豈不僭亂！況泰山只是個山，安有人形猊？今立廟，儼然垂旒端冕，衣裳而坐，又立後殿於其後，不知又是何山可以當其配，而為夫婦耶？人心迷惑，一至於此。據泰山在魯封內，惟魯公可以祭，今隔一江一淮，與南方地脈全不相交涉，而在在諸州縣皆有東嶽行祠。此亦朝廷禮官失講明，而為州縣者不之禁。蚩蚩愚民，本不明理，亦何足怪。

nán yuè miào xiàng zhě huí lù, tài wèi yù zài zào, wèn yú wǔ fēng xiān shēng. xiān shēng dá yǐ: tiān dì yǔ rén shì běn yī lǐ, zài tiān wèi huáng tiān shàng dì, zài rén wèi dà jūn. dà jūn yǒu èr, zé rén shì luàn yǐ. wǔ yuè shì sān gōng, yǔ huáng tiān shàng dì bìng wèi dì, zé tiān dào luàn yǐ. ér shì sú wèi sù xiàng, wèi lì pèi, wèi zhì nán nǚ, wū ér zhù zhī, xiè dú shén shì zhī shén. hòu nán xuān yòu xiáng zhī yuē: chuān liú shān zhì, shì qí xíng yě, ér rén zhī yě, hé jū? qí qì zhī liú tōng kě yǐ xiāng jiē yě, ér zì zhī yě, hé jū? jiē kě wèi zhèng dà zhī lùn, shén fā yú méng, pò lóng gǔ.
南嶽廟向者回祿，太尉欲再造，問於五峰先生。先生答以：「天地與人事本一理，在天為皇天上帝，在人為大君。大君有二，則人事亂矣。五嶽視三公，與皇天上帝並為帝，則天道亂矣。而世俗為塑像，為立配，為置男女，屋而貯之，褻瀆神示之甚。」後南軒又詳之曰：「川流山峙，是其形也，而人之也，何居？其氣之流通可以相接也，而字之也，何居？」皆可為正大之論，甚發愚蒙，破聾瞽。

shàng duàn yún gǔ rén jì tiān dì shān chuān jiē lì shī, yào de qì lái jù zhè shī shàng. jù cǐ shuō, zé jì shān chuān ér rén qí xíng, yí yì gǔ rén lì shī zhī yì. xī bù jí zhì zhī xiān shēng.
（上段雲古人祭天地山川皆立屍，要得氣來聚這屍上。據此說，則祭山川而人其形，疑亦古人立屍之意。惜不及質之先生。）

shì sú bǐ lǐ, yǐ sān yuè èr shí bā rì wèi dōng yuè shèng dì shēng cháo, hé jùn nán nǚ yú qián qī, chè zhòu yè jiù tōng qú lǐ bài, huì yú yuè miào wèi zhī cháo yuè, wèi fù mǔ wáng rén bá zuì. jí zhì shì rì, bì xiàn xiāng zhú shàng shòu. bù tè cǐ ěr, fán zhū miào jiē yǒu shēng cháo zhī lǐ, dāng qí rì, zé shì fū mín sú jiē xiàn xiāng zhú, yīn qín zhì jiǔ shàng shòu. àn gǔ jīng shū běn wú shēng rì zhī lǐ, yī chuān xiān shēng yǐ shuō pò: rén wú fù mǔ, shēng rì dāng bèi bēi tòng, ān rěn zhì jiǔ zhāng lè yǐ wèi lè? ruò jù qìng zhě kě yě. yǐ lǐ shì mín zhī rěn, yóu néng yú shì rì gǎn qì, sī mù qí qīn, yì yǐ tiān lǐ zhī bù róng mǐn chù. gù zài rén jiǎng cǐ lǐ, yǐ wèi fēi lǐ zhī lǐ. rán yú rén zhī shēng cún ér zhù qí shòu, yóu yǒu shuō guǐ yǐ sǐ yǐ, ér yuē shēng cháo xiàn shòu zhě, hé wèi hū?
世俗鄙俚，以三月二十八日為東嶽聖帝生朝，闔郡男女於前期，徹晝夜就通衢禮拜，會於岳廟謂之朝岳，為父母亡人拔罪。及至是日，必獻香燭上壽。不特此爾，凡諸廟皆有生朝之禮，當其日，則士夫民俗皆獻香燭，殷勤致酒上壽。按古經書本無生日之禮，伊川先生已說破：人無父母，生日當倍悲痛，安忍置酒張樂以為樂？若具慶者可也。以李世民之忍，猶能於是日感泣，思慕其親，亦以天理之不容泯處。故在人講此禮，以為非禮之禮。然於人之生存而祝其壽，猶有說；鬼已死矣，而曰生朝、獻壽者，何為乎？

yī chuān pò héng qú dìng lóng nǚ yì guān cóng fū rén pǐn zhì shì, wèi: lóng, shòu yě, qǐ kě bèi fū rén yì guān? qiě dà hé zhī sāi, nǎi tiān dì zǔ zōng shè jì zhī yòu, jí lì zú zhī lì, lóng hé gōng zhī yǒu? qí yán kě wèi shén zhèng dà, yòu yǐ jiàn zhāng chéng xué shí qiǎn shēn zhī bù tóng. shì sú shì zhēn wǔ, hū wèi zhēn shèng, zhǐ shì běi fāng xuán wǔ shén. zhēn zōng shàng dào jiào, bì shèng zǔ huì, gǎi xuán wèi zhēn. běi fāng xuán wǔ nǎi guī shé zhī shǔ, hòu rén bù xiǎo qí yì, huà zhēn wǔ zuò yī rén sàn fā wò jiàn, zú tà guī shé, jìng chuán dào jiào zhōng mǒu dài mǒu rén xiū xíng rú cǐ.
伊川破橫渠定龍女衣冠從夫人品秩事，謂：龍，獸也，豈可被夫人衣冠？且大河之塞，乃天地祖宗社稷之佑，及吏卒之力，龍何功之有？其言可謂甚正大，又以見張程學識淺深之不同。世俗事真武，呼為真聖，只是北方玄武神。真宗尚道教，避聖祖諱，改玄為真。北方玄武乃龜蛇之屬，後人不曉其義，畫真武作一人散發握劍，足踏龜蛇，競傳道教中某代某人修行如此。

jiāng huái yǐ nán, zì gǔ duō yín sì. yǐ qí zài mán yí zhī yù, bù zhān zhōng huá lǐ yì. dí rén jié huǐ jiāng huái yín cí yī qiān qī bǎi qū, suǒ cún zhě wéi xià yǔ wǔ zǐ xū èr miào, yī chuān xiān shēng yóu yǐ wèi cún wǔ zǐ xū miào wèi wèi shì, wǔ zǐ xū kě xuè shí yú wú, bù kě xuè shí yú chǔ. jīn qù dí gōng wèi jiǔ, ér yín sì jí duō, jiē yuán shì jiào bù míng, mín sú hǎo guài. shǐ zhě tǔ jū zūn zhì wú shí zhě chàng zhī, jì ér qún xiǎo yǐ cái háo xiāng lǐ zhě fǔ zhī, xià yān zé lǐ zhōng pò dàng wú shēng chǎn zhě, jiǎ tuō cǐ póu liǎn mín cái, wèi yī shí zhī jì, shì yǐ shàng ér zhōu xiàn, xià zhì lǘ xiàng cūn luò, wú bù gè yǒu shén cí. cháo tíng lǐ guān yòu wú shí yōng fū, duō yǔ zhī jì jiào fēng hào, shì yǐ wú lái lì zhě jiē kě dé fēng hào, yǒu fēng hào zhě jiē kě suì suì jiā dà. ruò yù kǎo lùn xié zhèng, zé dōu wú lǐ huì le.
江淮以南，自古多淫祀。以其在蠻夷之域，不沾中華禮義。狄仁傑毀江淮淫祠一千七百區，所存者惟夏禹伍子胥二廟，伊川先生猶以為存伍子胥廟為未是，伍子胥可血食於吳，不可血食於楚。今去狄公未久，而淫祀極多，皆緣世教不明，民俗好怪。始者土居尊秩無識者唱之，繼而群小以財豪鄉里者輔之，下焉則里中破盪無生產者，假託此裒斂民財，為衣食之計，是以上而州縣，下至閭巷村落，無不各有神祠。朝廷禮官又無識庸夫，多與之計較封號，是以無來歷者皆可得封號，有封號者皆可歲歲加大。若欲考論邪正，則都無理會了。

hòu shì kàn lǐ bù míng, jiàn zhū shén miào yǒu líng gǎn xiǎng yīng zhě, zé yǐ wèi yīng líng shén shèng zhī cí, zài shēng bì cōng míng zhèng zhí zhī rén yě. shū bù zhī cǐ lèi qí jiān shà yǒu qū zhé: yī yàng shì fù guì quán shì děng rén, rú bó yǒu wèi lì, zi chǎn suǒ wèi yòng wù jīng duō zé hún pò qiáng zhī lèi yī yàng shì zhuàng nián dǎo bái rèn ér sǐ, yīng hún bù sàn dǐ rén yī yàng shì shēng bǐng qì hòu jīng shuǎng qiáng dǐ rén, sǐ hòu wèi biàn xiāo sàn yī yàng shì rén sù rén xiàng shí, zhuō gè shēng qín zhī měng zhì zhě, rú hóu wū zhī shǔ, shēng cáng yú fù zhōng. cǐ wù bèi shēng jié ér sǐ, hún pò bù sàn, zhòng rén zhāo xī fén xiāng dǎo zhù, biàn huì yǒu líng. qí líng nǎi cǐ wù zhī líng, fēi guān nà guǐ shén shì yī yàng shì rén xīn yǐ wèi líng, zhòng rén jīng shén dōu jù zài nà shàng, biàn zì huì líng, rú bái xiǎng dài wáng zhī lèi yī yàng shì lì yǐ wèi cí, biàn yǒu yī cǎo fù mù dǐ chén hún zhì pò lái, qiè fù yú qí shàng yī yàng yòu shì shān chuān zhī líng, miào yǔ zuò jù shān chuān xióng měng chù, qì zuò zhī líng. yòu yǒu běn miào zhèng diàn bù shèn líng, ér piān páng shě yǒu líng zhě, shì piān páng zuò dé shān chuān zhèng mài chù gù yě. yòu yǒu dōu bù guān zhè shì, zhǐ shì suí běn rén xīn zì líng, rén xīn zì jí qí chéng jìng zé jīng shén jù, suǒ zhàn zhī shì zì yǒu mài luò xiāng guān, biàn zì rán gǎn yīng, jí xiōng háo fà bù chà, zhǐ yuán dōu shì yī lǐ yī qì gù ěr. suǒ wèi qí jiè yǐ shén míng qí dé fū, jí cǐ yì.
後世看理不明，見諸神廟有靈感響應者，則以為英靈神聖之祠，在生必聰明正直之人也。殊不知此類其間煞有曲折：一樣是富貴權勢等人，如伯有為厲，子產所謂「用物精多則魂魄強」之類；一樣是壯年蹈白刃而死，英魂不散底人；一樣是生稟氣厚精爽強底人，死後未便消散；一樣是人塑人像時，捉個生禽之猛鷙者，如猴烏之屬，生藏於腹中。此物被生劫而死，魂魄不散，眾人朝夕焚香禱祝，便會有靈。其靈乃此物之靈，非關那鬼神事；一樣是人心以為靈，眾人精神都聚在那上，便自會靈，如白鯗大王之類；一樣是立以為祠，便有依草附木底沉魂滯魄來，竊附於其上；一樣又是山川之靈，廟宇坐據山川雄猛處，氣作之靈。又有本廟正殿不甚靈，而偏旁舍有靈者，是偏旁坐得山川正脈處故也。又有都不關這事，只是隨本人心自靈，人心自極其誠敬則精神聚，所占之事自有脈絡相關，便自然感應，吉凶毫髮不差，只緣都是一理一氣故耳。所謂「齊戒以神明其德夫」，即此意。

hú nán fēng sú, yín sì yóu chì, duō yòng rén jì guǐ, huò cūn mín póu qián mǎi rén yǐ jì, huò zhuō xíng lù rén yǐ jì. wén shuō yǒu yī hán shì bèi zhuō, juàn zhū miào zhù, bàn yè yǒu dà shé zhāng kǒu yù shí zhī, qí rén shí yī zhòu, zhǐ guǎn niàn zhòu, shé bù gǎn shí, jiàn jiàn tuì suō ér qù. míng zǎo shì rén dé tuō, sù zhū guān rén, yǐ wèi zhòu zhī líng suǒ zhì, shì bù rán. fán hǔ shòu děng shí rén zhě, duō shì tiāo zhī shǐ shén sè biàn dòng fāng shí, shén sè bù dòng zé bù gǎn shí. ruò cǐ rén zhě, xīn zì yǐ wèi bì sǐ, wú kě táo, gèng bù fù yǒu jù sǐ zhī niàn yǐ. zhǐ yī wèi kào zhòu, kǒu zhǐ guǎn niàn zhòu, xīn quán zài zhòu shàng, gèng wú fù yǒu biàn dòng zhī sè, gù shé wú yóu shí zhī, yì yóu hǔ bù shí jiàn biān yīng ér zhī lèi, fēi guān zhòu líng zhī wèi yě.
湖南風俗，淫祀尤熾，多用人祭鬼，或村民裒錢買人以祭，或捉行路人以祭。聞說有一寒士被捉，縳諸廟柱，半夜有大蛇張口欲食之，其人識一咒，只管念咒，蛇不敢食，漸漸退縮而去。明早士人得脫，訴諸官人，以為咒之靈所致，是不然。凡虎獸等食人者，多是挑之使神色變動方食，神色不動則不敢食。若此人者，心自以為必死，無可逃，更不復有懼死之念矣。只一味靠咒，口只管念咒，心全在咒上，更無復有變動之色，故蛇無由食之，亦猶虎不食澗邊嬰兒之類，非關咒靈之謂也。

wén shuō nán xuān céng chà yī sī hù pò yī dài wáng miào, cái dé dié jí liǎng jiǎo jù ruǎn, qí rén wò chéng yú ér wǎng. dào miào zhōng qǔ dài wáng xiàng, pōu qí fù, yǒu pán shù zhòng, zhōng yǒu xiǎo hé, shèng yī dà bái chóng, huó zǒu, jí tóu zhū yóu jiān zhī. cái pò hé jiàn chóng, jiǎo biàn lì yù. tuī cǐ, qí tā kě yǐ lèi jiàn.
聞說南軒曾差一司戶破一大王廟，才得牒即兩腳俱軟，其人臥乘輿而往。到廟中取大王像，剖其腹，有盤數重，中有小合，盛一大白蟲，活走，急投諸油煎之。才破合見蟲，腳便立愈。推此，其他可以類見。

yǐ shàng lùn yín sì
以上論淫祀

tiān dì jiān yì yǒu chén hún zhì pò bù dé zhèng mìng ér sǐ zhě, wèi néng xiāo sàn, yǒu shí huò néng zuò guài, dàn jiǔ hòu dāng zì xiāo. yì yǒu bào yuān wèi jí xuě zhě, lǚ zuò guài, cái jué fā biàn tiē rán. rú hòu hàn wáng chún yì zhōng nǚ guǐ, jí zhū wén gōng duàn lóng yán qī shā fū shì.
天地間亦有沉魂滯魄不得正命而死者，未能消散，有時或能作怪，但久後當自消。亦有抱冤未及雪者，屢作怪，才覺發便帖然。如後漢王純驛中女鬼，及朱文公斷龍巖妻殺夫事。

dà dǐ yāo yóu rén xìng, fán zhū bān guǐ shén zhī wàng, dōu shì yóu rén xīn xìng zhī. rén yǐ wèi líng zé líng, bù yǐ wèi líng zé bù líng. rén yǐ wèi guài zé guài, bù yǐ wèi guài zé bù guài. yī chuān zūn rén guān xiè duō yāo, huò bào yuē: guǐ jī gǔ. qí mǔ yuē: bǎ chuí yǔ zhī. huò bào yuē: guǐ yáo shàn. qí mǔ yuē: tā rè gù ěr. hòu suì wú yāo. zhǐ shì zhǔ zhě bù wèi zhī dòng, biàn zì wú le. xì guān zuǒ shì suǒ wèi yāo yóu rén xìng yī yǔ, jí shuō dé chū. míng dào shí fú fàng guāng zhī shì yì rán.
大抵妖由人興，凡諸般鬼神之旺，都是由人心興之。人以為靈則靈，不以為靈則不靈。人以為怪則怪，不以為怪則不怪。伊川尊人官廨多妖，或報曰：鬼擊鼓。其母曰：把捶與之。或報曰：鬼搖扇。其母曰：他熱故耳。後遂無妖。只是主者不為之動，便自無了。細觀左氏所謂「妖由人興」一語，極說得出。明道石佛放光之事亦然。

xī yǒu sēng rù fáng jiāng shuì, àn zhōng wù tà pò yī shēng jiā, xīn yí wèi chán chú zhī shǔ, wò zhōng shén huǐ qí wǎng hài xìng mìng. dào zhōng xiāo hū yǒu kòu mén mì mìng zhě, sēng yuē míng rì wèi jiàn bá, jí tiān míng jiàn zhī, nǎi jiā yě. cǐ zhǐ shì zì jiā xīn yí, biàn gǎn zhào dé yóu hún zhì pò fù huì ér lái. yòu rú yí shū zài: yī guān yuán yú jīn shān sì jiàn bá wáng qī zhī nì shuǐ zhě, hū bì qiè zuò wáng hún hú yǔ, yán sǐ zhī shén yuān. shù rì hòu yǒu yú zhě jiù dé qī, sòng hái zhī. cǐ lèi shén duō, jiē shì yāo yóu rén xìng. rén wú xìn yān, yāo bù zì zuò.
昔有僧入房將睡，暗中誤踏破一生茄，心疑為蟾蜍之屬，臥中甚悔其枉害性命。到中宵忽有扣門覓命者，僧約明日為薦拔，及天明見之，乃茄也。此只是自家心疑，便感召得遊魂滯魄附會而來。又如遺書載：一官員於金山寺薦拔亡妻之溺水者，忽婢妾作亡魂胡語，言死之甚冤。數日後有漁者救得妻，送還之。此類甚多，皆是妖由人興。人無釁焉，妖不自作。

lài shěng gàn zhàn fǎ yǒu guǐ fù ěr yǔ. rén lái zhàn zhě, wèn xìng jǐ huà, míng jǐ huà, qí rén duì miàn mò shù, qú biàn dào dé. huò yù jì dìng qí huà, lín shí gèng bù diǎn shù, zhǐ wèn jí biàn dá, qú biàn dào bù dé. zé sī lǜ wèi qǐ, guǐ shén mò zhī, kāng jié zhī yán, yì jiàn pò cǐ jīng wēi chù.
賴省干占法有鬼附耳語。人來占者，問姓幾畫，名幾畫，其人對面默數，渠便道得。或預記定其畫，臨時更不點數，只問及便答，渠便道不得。則「思慮未起，鬼神莫知」，康節之言，亦見破此精微處。

zhāng yuán jùn jūn sǐ hòu, cháng lái yǔ yǔ, shuō qú xīn xià shì. yī dào shì yǔ wéi qí ér qī lái, dào shì zhuō yī bǎ qí zǐ, bāo yǐ zhǐ, lìng chí qù wèn, zhāng bù zhī shù biàn dào bù dé. yuē: wǒ hòu bù lái yǐ. cǐ wèi bì zhēn shì qí qī, nǎi chén hún zhì pò suí zhāng xīn gǎn zhào ér lái, bèi dào shì kuī pò cǐ jī, gèng shǐ bù dé. shì zhī fú hè xià xiān zhě yì rú cǐ, shí zì rén fú dé, bù shí zì rén fú bù dé. néng wén rén fú, zé shī yǔ qīng xīn bù néng wén rén fú, zé shī yǔ zhuō nèn. wèn shì ér fú hè rén zhī shì yì, zé xiě dé chū bù zhī shì yì zé xiě bù chū. yǔ yín yǒng zuò wén zhāng, zé wú bù tōng wèn wèi lái shì zé quán bù yīng. yì kě zì jiàn. cǐ fēi yīn běn rén zhī zhī ér yǒu jiǎ tuō, gài guǐ shén yōu yīn, nǎi jí rén zhī jīng shén fā huī, suí rén zhī shí suǒ zhì ěr. biàn jiàn yāo fēi yóu rén bù kě.
張元郡君死後，常來與語，說渠心下事。一道士與圍棋而妻來，道士捉一把棋子，包以紙，令持去問，張不知數便道不得。曰：我後不來矣。此未必真是其妻，乃沉魂滯魄隨張心感召而來，被道士窺破此機，更使不得。世之扶鶴下仙者亦如此，識字人扶得，不識字人扶不得。能文人扶，則詩語清新；不能文人扶，則詩語拙嫩。問事而扶鶴人知事意，則寫得出；不知事意則寫不出。與吟詠作文章，則無不通；問未來事則全不應。亦可自見。此非因本人之知而有假託，蓋鬼神幽陰，乃藉人之精神發揮，隨人知識所至耳。便見妖非由人不可。

xī wǔ sān sī zhì yī qiè jué sè, shì fū jiē fǎng guān. dí liáng gōng yì wǎng yān, qiè dùn bù jiàn, wǔ sān sī sōu zhī, zài bì xì zhōng yǔ yuē: wǒ nǎi huā yuè zhī yāo, tiān qiǎn wǒ fèng jūn tán xiào. liáng gōng shí zhī zhèng rén, wǒ bù kě yǐ jiàn. gài duān rén zhèng shì yǒu jīng shuǎng qīng míng, guǐ shén chī mèi zì bù gǎn jìn, suǒ wèi dé zhòng guǐ shén qīn. guǐ shén zhī suǒ yǐ néng jìn rén zhě, jiē yóu rén zhī jīng shén zì bù zú gù ěr.
昔武三思置一妾絕色，士夫皆訪觀。狄梁公亦往焉，妾遁不見，武三思搜之，在壁隙中語曰：我乃花月之妖，天遣我奉君談笑。梁公時之正人，我不可以見。蓋端人正士有精爽清明，鬼神魑魅自不敢近，所謂「德重鬼神欽」。鬼神之所以能近人者，皆由人之精神自不足故耳。

yǐ shàng lùn yāo guài
以上論妖怪

jìng guǐ shén ér yuǎn zhī, cǐ yī yǔ jí shuō dé yuán ér jǐn. rú zhèng shén, néng zhī jìng yǐ, yòu yì shī zhī bù néng yuǎn xié shén, néng zhī yuǎn yǐ, yòu yì shī zhī bù néng jìng. xū shì dōu yào jìng ér yuǎn, yuǎn ér jìng, shǐ liǎng jǐn yōu míng zhī yì. wén gōng yǔ jiě shuō: zhuān yòng lì yú rén dào zhī suǒ yí, ér bù huò yú guǐ shén zhī bù kě zhī. cǐ yǔ shì rén jí wèi qīn qiè. wèi néng shì rén, yān néng shì guǐ, xū shì jǐn shì rén zhī dào, zé jǐn shì guǐ zhī dào duàn wú èr zhì. suǒ yǐ fā zǐ lù zhě shēn yǐ.
「敬鬼神而遠之」，此一語極說得圓而盡。如正神，能知敬矣，又易失之不能遠；邪神，能知遠矣，又易失之不能敬。須是都要敬而遠，遠而敬，始兩盡幽明之義。文公語解說：專用力於人道之所宜，而不惑於鬼神之不可知。此語示人極為親切。「未能事人，焉能事鬼」，須是盡事人之道，則盡事鬼之道斷無二致。所以發子路者深矣。