zhōng xìn shì yǐ zhōng duì xìn ér lùn, zhōng shù yòu shì yǐ zhōng duì shù ér lùn. yī chuān wèi jǐn jǐ zhī wèi zhōng, tuī jǐ zhī wèi shù. zhōng shì jiù xīn shuō, shì jǐn jǐ zhī xīn wú bù zhēn shí zhě. shù shì jiù dài rén jiē wù chù shuō, zhǐ shì tuī jǐ xīn zhī suǒ zhēn shí zhě yǐ jí rén wù ér yǐ. zì yì zhōng xīn wèi zhōng, shì jǐn jǐ zhī zhōng xīn wú bù shí, gù wèi zhōng. rú xīn wèi shù, shì tuī jǐ xīn yǐ jí rén, yào rú jǐ xīn zhī suǒ yù zhě, biàn shì shù. fū zǐ wèi jǐ suǒ bù yù, wù shī yú rén, zhǐ shì jiù yī biān lùn. qí shí bù zhǐ shì wù shī jǐ suǒ bù yù zhě, fán jǐ zhī suǒ yù zhě, xū yào shī yú rén fāng kě. rú jǐ yù xiào, rén yì yù xiào, jǐ yù dì, rén yì yù dì, bì tuī jǐ zhī suǒ yù xiào yù dì zhě yǐ jí rén, shǐ rén dé yǐ suì qí yù xiào yù dì zhī xīn jǐ yù lì, rén yì yù lì, jǐ yù dá, rén yì yù dá, bì yù tuī jǐ zhī yù lì yù dá zhě yǐ jí rén, shǐ rén yì dé yǐ suì qí yù lì yù dá zhī xīn, biàn shì shù. zhǐ shì jǐ xīn dǐ liú qù dào nà wù ér yǐ. rán shù dào lǐ shén dà, zài shì rén, zhǐ yī mén zhī nèi, yīng jiē wú jǐ, qí suǒ tuī zhě yǒu xiàn. jiù yǒu wèi zhě ér yán, zé suǒ tuī zhě dà, ér suǒ jí zhě shén guǎng. jì zhōng tiān xià ér lì, zé suǒ tuī zhě yù dà. rú wú yù yǐ tiān xià yǎng qí qīn, què shǐ tiān xià zhī rén fù mǔ dòng è, bù dé yǐ suì qí xiào wú yù zhǎng wú zhǎng yòu wú yòu, què shǐ tiān xià zhī rén xiōng dì qī zǐ lí sàn, bù dé yǐ ān qí chù wú yù xiǎng sì hǎi zhī fù, què shǐ hǎi nèi kùn qióng wú gào zhě, bù dé yǐ suì qí shēng shēng zhī lè. rú cǐ biàn shì quán bù tuī jǐ, biàn shì bù shù.
忠信是以忠對信而論，忠恕又是以忠對恕而論。伊川謂「盡己之謂忠，推己之謂恕」。忠是就心說，是盡己之心無不真實者。恕是就待人接物處說，只是推己心之所真實者以及人物而已。字義中心為忠，是盡己之中心無不實，故為忠。如心為恕，是推己心以及人，要如己心之所欲者，便是恕。夫子謂「己所不欲，勿施於人」，只是就一邊論。其實不止是勿施己所不欲者，凡己之所欲者，須要施於人方可。如己欲孝，人亦欲孝，己欲弟，人亦欲弟，必推己之所欲孝、欲弟者以及人，使人得以遂其欲孝欲弟之心；己欲立，人亦欲立，己欲達，人亦欲達，必欲推己之欲立、欲達者以及人，使人亦得以遂其欲立欲達之心，便是恕。只是己心底流去到那物而已。然恕道理甚大，在士人，只一門之內，應接無幾，其所推者有限。就有位者而言，則所推者大，而所及者甚廣。茍中天下而立，則所推者愈大。如吾欲以天下養其親，卻使天下之人父母凍餓，不得以遂其孝；吾欲長吾長、幼吾幼，卻使天下之人兄弟妻子離散，不得以安其處；吾欲享四海之富，卻使海內困窮無告者，不得以遂其生生之樂。如此便是全不推己，便是不恕。

dà gài zhōng shù zhǐ shì yī wù, jiù zhōng jié zuò liǎng piàn zé wèi èr wù. shàng cài wèi: zhōng shù yóu xíng yǐng. shuō dé hǎo. gài cún zhū zhōng zhě jì zhōng, zé fā chū wài lái biàn shì shù. yīng shì jiē wù chù bù shù, zé zài wǒ zhě bì bù shí fēn zhēn shí. gù fā chū zhōng dǐ xīn, biàn shì shù dǐ shì. zuò chéng shù dǐ shì, biàn shì zhōng dǐ xīn.
大概忠恕只是一物，就中截作兩片則為二物。上蔡謂：忠恕猶形影。說得好。蓋存諸中者既忠，則發出外來便是恕。應事接物處不恕，則在我者必不十分真實。故發出忠底心，便是恕底事。做成恕底事，便是忠底心。

zài shèng rén fēn shàng, zé rì yòng qiān tiáo wàn xù, zhǐ shì yī gè hún lún zhēn shí dǐ liú xíng qù guàn zhù tā, gèng xià bù dé yī gè tuī zì. zēng zǐ wèi fū zǐ zhī dào zhōng shù, zhǐ shì jiè xué zhě gōng fū shàng èr zì lái xíng róng shèng rén yī guàn zhī zhǐ, shǐ rén yì xiǎo ér yǐ. rú mù láng shàng yī gè shēng yì shì zhōng, zé shì zhè yī gè shēng yì liú xíng guàn zhù yú qiān zhī wàn ruǐ dǐ biàn shì shù. ruò yǐ zhōng shù bìng lùn, zé zhǐ dào nà dì tóu dìng chù, zhī chéng zhī ruǐ chéng ruǐ, biàn shì shù.
在聖人分上，則日用千條萬緒，只是一個渾淪真實底流行去貫注他，更下不得一個推字。曾子謂「夫子之道忠恕」，只是借學者工夫上二字來形容聖人一貫之旨，使人易曉而已。如木桹上一個生意是忠，則是這一個生意流行貫注於千枝萬蕊底便是恕。若以忠恕並論，則只到那地頭定處，枝成枝、蕊成蕊，便是恕。

dà gài zhōng shù běn zhǐ shì xué zhě gōng fū shì. chéng zǐ wèi wéi tiān zhī mìng yú mù bù yǐ, zhōng yě qián dào biàn huà gè zhèng xìng mìng, shù yě. tiān qǐ néng jǐn jǐ tuī jǐ, cǐ zhǐ shì guǎng jiù tiān dì yán, qí lǐ dōu yì bān ěr. qiě rú wéi tiān zhī mìng, yuán ér hēng, hēng ér lì, lì ér zhēn, zhēn ér fù yuán, wàn gǔ xún huán, wú yī xī zhī tíng, zhǐ shì yī gè zhēn shí wú wàng dào lǐ. ér wàn wù gè jù cǐ yǐ shēng, hóng xiān gāo xià, gè zhèng qí suǒ fù shòu zhī xìng mìng, cǐ shì tiān zhī zhōng shù yě. zài shèng rén, yě zhǐ shì cǐ xīn zhōng yī gè hún lún dà běn liú xíng fàn yīng, ér shì shì wù wù mò bù gè zhǐ qí suǒ dāng zhǐ zhī suǒ, cǐ shì shèng rén zhī zhōng shù yě. shèng rén zhī zhōng biàn shì chéng, gèng bù dài jǐn. shèng rén zhī shù biàn zhǐ shì rén, gèng bù dài tuī. chéng zǐ yuē: yǐ jǐ jí wù, rén yě tuī jǐ jí wù, shù yě. wú tā, yǐ jǐ zhě shì zì rán, tuī jǐ zhě shì zhe lì.
大概忠恕本只是學者工夫事。程子謂「維天之命於穆不已，忠也；乾道變化各正性命，恕也。」天豈能盡己推己，此只是廣就天地言，其理都一般耳。且如維天之命，元而亨，亨而利，利而貞，貞而復元，萬古循環，無一息之停，只是一個真實無妄道理。而萬物各具此以生，洪纖高下，各正其所賦受之性命，此是天之忠恕也。在聖人，也只是此心中一個渾淪大本流行泛應，而事事物物莫不各止其所當止之所，此是聖人之忠恕也。聖人之忠便是誠，更不待盡。聖人之恕便只是仁，更不待推。程子曰：以己及物，仁也；推己及物，恕也。無他，以己者是自然，推己者是著力。

yǒu tiān dì zhī zhōng shù, zhì chéng wú xī, ér wàn wù gè dé qí suǒ shì yě. yǒu shèng rén zhī zhōng shù, wú dào yī yǐ guàn zhī shì yě. yǒu xué zhě zhī zhōng shù, jǐ suǒ bù yù wù shī yú rén shì yě. jiē lǐ yī ér fēn shū.
有天地之忠恕，至誠無息，而萬物各得其所是也。有聖人之忠恕，吾道一以貫之是也。有學者之忠恕，己所不欲勿施於人是也。皆理一而分殊。

shèng rén běn wú sī yì, cǐ xīn huò rán dà gōng, wù lái ér shùn yīng, hé dài yú tuī? xué zhě wèi miǎn yǒu sī yì gù yú qí zhōng, shì wù wèi néng wú ěr rǔ zhī jiān, xū shì yòng lì tuī qù, fāng néng jí dào zhè wù shàng. jì tuī dé qù, zé yì huò rán dà gōng yǐ. suǒ yǐ zi gòng wèn: yī yán ér kě yǐ zhōng shēn xíng zhī zhě, qí shù hū? gài xué zhě xū shì zhe lì tuī jǐ yǐ jí wù, zé sī yì wú suǒ róng ér rén kě dé yǐ.
聖人本無私意，此心豁然大公，物來而順應，何待於推？學者未免有私意錮於其中，視物未能無爾汝之間，須是用力推去，方能及到這物上。既推得去，則亦豁然大公矣。所以子貢問：一言而可以終身行之者，其恕乎？蓋學者須是著力推己以及物，則私意無所容而仁可得矣。

zhōng shì zài jǐ dǐ, shù shì zài rén dǐ. dān yán shù, zé zhōng zài qí zhōng, rú yuē tuī jǐ zhī wèi shù jǐ suǒ bù yù wù shī yú rén, zhǐ jǐ zhī yī zì, biàn hán zhōng yì le. jǐ ruò wú zhōng, zé cóng hé wù tuī qù? wú zhōng ér shù. biàn liú wèi gū xī. ér fēi suǒ wèi yóu zhōng jí wù zhě yǐ zhōng yōng shuō zhōng shù wéi dào bù yuǎn, zhèng shì shuō xué zhě zhī zhōng shù. zēng zǐ shuō fū zǐ zhī dào zhōng shù, nǎi shì shuō shèng rén zhī zhōng shù. shèng rén zhōng shù shì tiān dào, xué zhě zhōng shù shì rén dào.
忠是在己底，恕是在人底。單言恕，則忠在其中，如曰推己之謂恕、己所不欲勿施於人，只己之一字，便含忠意了。己若無忠，則從何物推去？無忠而恕。便流為姑息。而非所謂由中及物者矣、中庸說「忠恕違道不遠」，正是說學者之忠恕。曾子說「夫子之道忠恕」，乃是說聖人之忠恕。聖人忠恕是天道，學者忠恕是人道。

fū zǐ yǔ zi gòng zhī shù yuē: jǐ suǒ bù yù, wù shī yú rén. cǐ jí shì zhōng yōng shuō shī zhū jǐ ér bù yuàn, yì wù shī yú rén yě. yì shí zi gòng yòu yuē wǒ bù yù rén zhī jiā wǒ yě, wú yì yù wú jiā zhū rén. yì jí shì cǐ yì, shì wú yì zhǐ. ér fū zǐ nǎi yǐ wèi cì yě, fēi ěr suǒ jí. zhì chéng zǐ yòu yǒu rén shù zhī biàn, hé yě? gài shì yì lǐ yī ér fēn shū. yuē wú jiā yún zhě, shì yǐ jǐ zì rán jí wù zhī shì. yuē wù shī yún zhě, shì yòng lì tuī jǐ jí wù zhī shì.
夫子語子貢之恕曰：己所不欲，勿施於人。此即是中庸說「施諸己而不願，亦勿施於人也」。異時子貢又曰「我不欲人之加我也，吾亦欲無加諸人。」亦即是此意，似無異旨。而夫子乃以為「賜也，非爾所及」。至程子又有仁恕之辨，何也？蓋是亦理一而分殊。曰「無加」雲者，是以己自然及物之事。曰「勿施」雲者，是用力推己及物之事。

zì hàn yǐ lái, shù zì yì shén bù míng, zhì yǒu wèi shàn shù jǐ liàng zhǔ zhě. ér wǒ cháo fàn zhōng xuān gōng yì wèi yǐ shù jǐ zhī xīn shù rén, bù zhī shù zhī yī zì jiù jǐ shàng zhe bù dé. jù tā shuō, shù zì zhǐ shì gè ráo rén dǐ yì, rú cǐ zé shì jǐ yǒu guò qiě zì shù jǐ, rén yǒu guò yòu bìng shù rén, shì xiāng shuài wèi bù xiào zhī guī, qǐ gǔ rén tuī jǐ rú xīn zhī yì hū? gù zhōng xuān gōng wèi yǐ zé rén zhī xīn zé jǐ yī jù shuō dé shì, yǐ shù jǐ zhī xīn shù rén yī jù shuō dé bú shì. qí suǒ wèi shù, qià sì jīn rén shuō qiě shù bù qīng shù zhī yì. zì yì bù míng, wèi hài fēi qīng.
自漢以來，恕字義甚不明，至有謂「善恕己量主」者。而我朝范忠宣公亦謂「以恕己之心恕人」，不知恕之一字就己上著不得。據他說，恕字只似個饒人底意，如此則是己有過且自恕己，人有過又並恕人，是相率為不肖之歸，豈古人推己如心之義乎？故忠宣公謂「以責人之心責己」一句說得是，「以恕己之心恕人」一句說得不是。其所謂恕，恰似今人說「且恕」、「不輕恕」之意。字義不明，為害非輕。