zhōng xìn shì yǐ zhōng duì xìn ér lùn, zhōng shù yòu shì yǐ zhōng duì shù ér lùn. yī chuān wèi" jǐn jǐ zhī wèi zhōng, tuī jǐ zhī wèi shù". zhōng shì jiù xīn shuō, shì jǐn jǐ zhī xīn wú bù zhēn shí zhě. shù shì jiù dài rén jiē wù chù shuō, zhǐ shì tuī jǐ xīn zhī suǒ zhēn shí zhě yǐ jí rén wù ér yǐ. zì yì zhōng xīn wèi zhōng, shì jǐn jǐ zhī zhōng xīn wú bù shí, gù wèi zhōng. rú xīn wèi shù, shì tuī jǐ xīn yǐ jí rén, yào rú jǐ xīn zhī suǒ yù zhě, biàn shì shù. fū zǐ wèi" jǐ suǒ bù yù, wù shī yú rén", zhǐ shì jiù yī biān lùn. qí shí bù zhǐ shì wù shī jǐ suǒ bù yù zhě, fán jǐ zhī suǒ yù zhě, xū yào shī yú rén fāng kě. rú jǐ yù xiào, rén yì yù xiào, jǐ yù dì, rén yì yù dì, bì tuī jǐ zhī suǒ yù xiào yù dì zhě yǐ jí rén, shǐ rén dé yǐ suì qí yù xiào yù dì zhī xīn jǐ yù lì, rén yì yù lì, jǐ yù dá, rén yì yù dá, bì yù tuī jǐ zhī yù lì yù dá zhě yǐ jí rén, shǐ rén yì dé yǐ suì qí yù lì yù dá zhī xīn, biàn shì shù. zhǐ shì jǐ xīn dǐ liú qù dào nà wù ér yǐ. rán shù dào lǐ shén dà, zài shì rén, zhǐ yī mén zhī nèi, yìng jiē wú jǐ, qí suǒ tuī zhě yǒu xiàn. jiù yǒu wèi zhě ér yán, zé suǒ tuī zhě dà, ér suǒ jí zhě shén guǎng. jì zhōng tiān xià ér lì, zé suǒ tuī zhě yù dà. rú wú yù yǐ tiān xià yǎng qí qīn, què shǐ tiān xià zhī rén fù mǔ dòng è, bù dé yǐ suì qí xiào wú yù zhǎng wú cháng yòu wú yòu, què shǐ tiān xià zhī rén xiōng dì qī zǐ lí sàn, bù dé yǐ ān qí chù wú yù xiǎng sì hǎi zhī fù, què shǐ hǎi nèi kùn qióng wú gào zhě, bù dé yǐ suì qí shēng shēng zhī lè. rú cǐ biàn shì quán bù tuī jǐ, biàn shì bù shù.
忠信是以忠对信而论,忠恕又是以忠对恕而论。伊川谓“尽己之谓忠,推己之谓恕”。忠是就心说,是尽己之心无不真实者。恕是就待人接物处说,只是推己心之所真实者以及人物而已。字义中心为忠,是尽己之中心无不实,故为忠。如心为恕,是推己心以及人,要如己心之所欲者,便是恕。夫子谓“己所不欲,勿施于人”,只是就一边论。其实不止是勿施己所不欲者,凡己之所欲者,须要施于人方可。如己欲孝,人亦欲孝,己欲弟,人亦欲弟,必推己之所欲孝、欲弟者以及人,使人得以遂其欲孝欲弟之心;己欲立,人亦欲立,己欲达,人亦欲达,必欲推己之欲立、欲达者以及人,使人亦得以遂其欲立欲达之心,便是恕。只是己心底流去到那物而已。然恕道理甚大,在士人,只一门之内,应接无几,其所推者有限。就有位者而言,则所推者大,而所及者甚广。茍中天下而立,则所推者愈大。如吾欲以天下养其亲,却使天下之人父母冻饿,不得以遂其孝;吾欲长吾长、幼吾幼,却使天下之人兄弟妻子离散,不得以安其处;吾欲享四海之富,却使海内困穷无告者,不得以遂其生生之乐。如此便是全不推己,便是不恕。
dà gài zhōng shù zhǐ shì yī wù, jiù zhōng jié zuò liǎng piàn zé wèi èr wù. shàng cài wèi: zhōng shù yóu xíng yǐng. shuō de hǎo. gài cún zhū zhōng zhě jì zhōng, zé fā chū wài lái biàn shì shù. yīng shì jiē wù chù bù shù, zé zài wǒ zhě bì bù shí fēn zhēn shí. gù fā chū zhōng dǐ xīn, biàn shì shù dǐ shì. zuò chéng shù dǐ shì, biàn shì zhōng dǐ xīn.
大概忠恕只是一物,就中截作两片则为二物。上蔡谓:忠恕犹形影。说得好。盖存诸中者既忠,则发出外来便是恕。应事接物处不恕,则在我者必不十分真实。故发出忠底心,便是恕底事。做成恕底事,便是忠底心。
zài shèng rén fēn shàng, zé rì yòng qiān tiáo wàn xù, zhǐ shì yí gè hún lún zhēn shí dǐ liú xíng qù guàn zhù tā, gèng xià bù dé yí gè tuī zì. zēng zǐ wèi" fū zǐ zhī dào zhōng shù", zhǐ shì jiè xué zhě gōng fū shàng èr zì lái xíng róng shèng rén yī guàn zhī zhǐ, shǐ rén yì xiǎo ér yǐ. rú mù láng shàng yī ge shēng yì shì zhōng, zé shì zhè yí gè shēng yì liú xíng guàn zhù yú qiān zhī wàn ruǐ dǐ biàn shì shù. ruò yǐ zhōng shù bìng lùn, zé zhǐ dào nà dì tóu dìng chù, zhī chéng zhī ruǐ chéng ruǐ, biàn shì shù.
在圣人分上,则日用千条万绪,只是一个浑沦真实底流行去贯注他,更下不得一个推字。曾子谓“夫子之道忠恕”,只是借学者工夫上二字来形容圣人一贯之旨,使人易晓而已。如木桹上一个生意是忠,则是这一个生意流行贯注于千枝万蕊底便是恕。若以忠恕并论,则只到那地头定处,枝成枝、蕊成蕊,便是恕。
dà gài zhōng shù běn zhǐ shì xué zhě gōng fū shì. chéng zǐ wèi" wéi tiān zhī mìng yú mù bù yǐ, zhōng yě qián dào biàn huà gè zhèng xìng mìng, shù yě." tiān qǐ néng jǐn jǐ tuī jǐ, cǐ zhǐ shì guǎng jiù tiān dì yán, qí lǐ dōu yì bān ěr. qiě rú wéi tiān zhī mìng, yuán ér hēng, hēng ér lì, lì ér zhēn, zhēn ér fù yuán, wàn gǔ xún huán, wú yī xī zhī tíng, zhǐ shì yí gè zhēn shí wú wàng dào lǐ. ér wàn wù gè jù cǐ yǐ shēng, hóng xiān gāo xià, gè zhèng qí suǒ fù shòu zhī xìng mìng, cǐ shì tiān zhī zhōng shù yě. zài shèng rén, yě zhǐ shì cǐ xīn zhōng yí gè hún lún dà běn liú xíng fàn yīng, ér shì shì wù wù mò bù gè zhǐ qí suǒ dāng zhǐ zhī suǒ, cǐ shì shèng rén zhī zhōng shù yě. shèng rén zhī zhōng biàn shì chéng, gèng bù dài jǐn. shèng rén zhī shù biàn zhǐ shì rén, gèng bù dài tuī. chéng zǐ yuē: yǐ jǐ jí wù, rén yě tuī jǐ jí wù, shù yě. wú tā, yǐ jǐ zhě shì zì rán, tuī jǐ zhě shì zhe lì.
大概忠恕本只是学者工夫事。程子谓“维天之命於穆不已,忠也;乾道变化各正性命,恕也。”天岂能尽己推己,此只是广就天地言,其理都一般耳。且如维天之命,元而亨,亨而利,利而贞,贞而复元,万古循环,无一息之停,只是一个真实无妄道理。而万物各具此以生,洪纤高下,各正其所赋受之性命,此是天之忠恕也。在圣人,也只是此心中一个浑沦大本流行泛应,而事事物物莫不各止其所当止之所,此是圣人之忠恕也。圣人之忠便是诚,更不待尽。圣人之恕便只是仁,更不待推。程子曰:以己及物,仁也;推己及物,恕也。无他,以己者是自然,推己者是著力。
yǒu tiān dì zhī zhōng shù, zhì chéng wú xī, ér wàn wù gè dé qí suǒ shì yě. yǒu shèng rén zhī zhōng shù, wú dào yī yǐ guàn zhī shì yě. yǒu xué zhě zhī zhōng shù, jǐ suǒ bù yù wù shī yú rén shì yě. jiē lǐ yī ér fēn shū.
有天地之忠恕,至诚无息,而万物各得其所是也。有圣人之忠恕,吾道一以贯之是也。有学者之忠恕,己所不欲勿施于人是也。皆理一而分殊。
shèng rén běn wú sī yì, cǐ xīn huò rán dà gōng, wù lái ér shùn yìng, hé dài yú tuī? xué zhě wèi miǎn yǒu sī yì gù yú qí zhōng, shì wù wèi néng wú ěr rǔ zhī jiān, xū shì yòng lì tuī qù, fāng néng jí dào zhè wù shàng. jì tuī dé qù, zé yì huò rán dà gōng yǐ. suǒ yǐ zǐ gòng wèn: yī yán ér kě yǐ zhōng shēn xíng zhī zhě, qí shù hū? gài xué zhě xū shì zhe lì tuī jǐ yǐ jí wù, zé sī yì wú suǒ róng ér rén kě dé yǐ.
圣人本无私意,此心豁然大公,物来而顺应,何待于推?学者未免有私意锢于其中,视物未能无尔汝之间,须是用力推去,方能及到这物上。既推得去,则亦豁然大公矣。所以子贡问:一言而可以终身行之者,其恕乎?盖学者须是著力推己以及物,则私意无所容而仁可得矣。
zhōng shì zài jǐ dǐ, shù shì zài rén dǐ. dān yán shù, zé zhōng zài qí zhōng, rú yuē tuī jǐ zhī wèi shù jǐ suǒ bù yù wù shī yú rén, zhǐ jǐ zhī yī zì, biàn hán zhōng yì le. jǐ ruò wú zhōng, zé cóng hé wù tuī qù? wú zhōng ér shù. biàn liú wèi gū xī. ér fēi suǒ wèi yóu zhōng jí wù zhě yǐ zhōng yōng shuō" zhōng shù wéi dào bù yuǎn", zhèng shì shuō xué zhě zhī zhōng shù. zēng zǐ shuō" fū zǐ zhī dào zhōng shù", nǎi shì shuō shèng rén zhī zhōng shù. shèng rén zhōng shù shì tiān dào, xué zhě zhōng shù shì rén dào.
忠是在己底,恕是在人底。单言恕,则忠在其中,如曰推己之谓恕、己所不欲勿施于人,只己之一字,便含忠意了。己若无忠,则从何物推去?无忠而恕。便流为姑息。而非所谓由中及物者矣、中庸说“忠恕违道不远”,正是说学者之忠恕。曾子说“夫子之道忠恕”,乃是说圣人之忠恕。圣人忠恕是天道,学者忠恕是人道。
fū zǐ yǔ zǐ gòng zhī shù yuē: jǐ suǒ bù yù, wù shī yú rén. cǐ jí shì zhōng yōng shuō" shī zhū jǐ ér bù yuàn, yì wù shī yú rén yě". yì shí zǐ gòng yòu yuē" wǒ bù yù rén zhī jiā wǒ yě, wú yì yù wú jiā zhū rén." yì jí shì cǐ yì, shì wú yì zhǐ. ér fū zǐ nǎi yǐ wéi" cì yě, fēi ěr suǒ jí". zhì chéng zǐ yòu yǒu rén shù zhī biàn, hé yě? gài shì yì lǐ yī ér fēn shū. yuē" wú jiā" yún zhě, shì yǐ jǐ zì rán jí wù zhī shì. yuē" wù shī" yún zhě, shì yòng lì tuī jǐ jí wù zhī shì.
夫子语子贡之恕曰:己所不欲,勿施于人。此即是中庸说“施诸己而不愿,亦勿施于人也”。异时子贡又曰“我不欲人之加我也,吾亦欲无加诸人。”亦即是此意,似无异旨。而夫子乃以为“赐也,非尔所及”。至程子又有仁恕之辨,何也?盖是亦理一而分殊。曰“无加”云者,是以己自然及物之事。曰“勿施”云者,是用力推己及物之事。
zì hàn yǐ lái, shù zì yì shén bù míng, zhì yǒu wèi" shàn shù jǐ liàng zhǔ" zhě. ér wǒ cháo fàn zhōng xuān gōng yì wèi" yǐ shù jǐ zhī xīn shù rén", bù zhī shù zhī yī zì jiù jǐ shàng zhe bù dé. jù tā shuō, shù zì zhǐ shì gè ráo rén dǐ yì, rú cǐ zé shì jǐ yǒu guò qiě zì shù jǐ, rén yǒu guò yòu bìng shù rén, shì xiāng shuài wèi bù xiào zhī guī, qǐ gǔ rén tuī jǐ rú xīn zhī yì hū? gù zhōng xuān gōng wèi" yǐ zé rén zhī xīn zé jǐ" yī jù shuō de shì," yǐ shù jǐ zhī xīn shù rén" yī jù shuō de bú shì. qí suǒ wèi shù, qià sì jīn rén shuō" qiě shù"" bù qīng shù" zhī yì. zì yì bù míng, wéi hài fēi qīng.
自汉以来,恕字义甚不明,至有谓“善恕己量主”者。而我朝范忠宣公亦谓“以恕己之心恕人”,不知恕之一字就己上著不得。据他说,恕字只似个饶人底意,如此则是己有过且自恕己,人有过又并恕人,是相率为不肖之归,岂古人推己如心之义乎?故忠宣公谓“以责人之心责己”一句说得是,“以恕己之心恕人”一句说得不是。其所谓恕,恰似今人说“且恕”、“不轻恕”之意。字义不明,为害非轻。