strong biān fáng yào wù sān strong
○邊防要務三
strong shān shuǐ zhài strong
◎山水寨
shān zhài qì jù: jù jiào, tòu tǒng, jiù chǔ, qū jià, yuǎn jí, zǒu shuǐ, zhǒng shuǐ, hé cáo, liáng chuán, xié chē, fú mù, liū jiǎo, yuán mù, huǒ pào, huī pào, tǔ pào, shí dàn, tà jiǎo chéng, lún jiàn chē, xū qiáo, dú, tǔ rǔ tóu, mián mù, piē jiǎo shuǐ, táng láng jù mǎ, qīng tíng chē, guà chē, yóu mù, yǐn chē, mái shuǐ, fāng mù, tǔ yuán, dǐng bǎn, pū dēng é, bù zhē jiàn, mián lián. yǐ shàng sān shí liù jiàn xì shān zhài qì jù.
山寨器具:聚轎,透筒,就儲,曲架,遠汲,走水,種水,合槽,糧船,斜車,浮木,溜腳,圓木,火炮,灰炮,土炮,石彈,蹋腳城,輪箭車,虛橋,毒,土乳頭,綿幕,瞥腳水,螳螂拒馬,蜻蜓車,掛車,油幕,引車,埋水,方木,土員,頂板,撲燈蛾,布遮箭,綿簾。已上三十六件系山寨器具。
shuǐ zhài qì jù: fú niú, huō shuǐ, yóu sī gōu, shuǐ máo wèi, fú gōu, àn jiàn, pāi shuǐ, dú miàn àn bàng, shā zhēn, mián ráng, zhuàng gān, zhuàng fá, jié chà, jī jù, dào gān, xié zhuāng, zì záo, jù bǎn, xū mù, luàn xiàn, shuāng tóu quán, dīng dǐ, dān chē, ài fù, guǐ zuān, bā jiǎo huí xiāng, jù gōu, wǎng suǒ, miè zhuī, shuǐ jí lí, guǐ lián huán, huǒ pái, chuí zhuī, téng wàn, lán hé, chōng tiān shuǐ, jīn wǎng quán, shén xì, sì suǒ fān chē. yǐ shàng sān shí jiǔ jiàn xì shuǐ zhài qì jù.
水寨器具:伏牛,豁水,遊絲鈎,水毛蝟,浮鈎,暗楗,拍水,獨面暗棒,沙針,綿穰,撞竿,撞筏,截汊,雞距,稻杆,斜樁,自鑿,拒板,虛木,亂線,雙頭筌,釘底,擔車,礙父,鬼鑽,八角茴香,聚鈎,網索,篾錐,水蒺藜,鬼連環,火牌,錘錐,藤蔓,闌河,沖天水,金網筌,神系,四索番車。已上三十九件系水寨器具。
chén wén tiān xià zhī xíng shì chéng yú rén lì zhī suǒ néng jí zhě, bì bài yú rén lì zhī suǒ bù jí. chí zhī kě záo, chéng zhī kě zhú, qì yòng zhī kě zhì zuò, qiáo dào zhī kě xiū shè, jiē rén lì yě. jīn rì yǐ rén lì ér chéng, tā rì rén lì zhī suǒ bù jí, zé zhōng yì bài. shú ruò xíng shì zhī biàn chū yú zì rán, xiǎn yào zhī lì bù yóu hū rén lì zhī qiǎo? tiān zào dì shè, zì bù róng yǐ xiǎo zhì sī yì suǒ kě dé ér zēng sǔn zhě, shān zhài shuǐ zhài shì yě. héng jiàn yǒu shān kě tún wàn rén, kǒng fú shī zhī, ér háo liáng yǐ xiàn mǎ ān yǒu shān kě zhì bǎi jiā, shí jùn shǒu zhī, nán cháo yǐ ān. cǐ shān zhài zhī yǐ yàn yě. wèi nán zhī dì sì wéi jiē shuǐ, liàng jūn zhù qí zhōng, zhòng dá bù gǎn shè shuǐ yǐ zhàn rú xū zhī dì liǎng páng jiē shuǐ, quán zhú shān qí jiān, cáo gōng bù néng pò. cǐ shuǐ zhài zhī yàn yě.
臣聞天下之形勢成於人力之所能及者,必敗於人力之所不及。池之可鑿,城之可築,器用之可製作,橋道之可修設,皆人力也。今日以人力而成,他日人力之所不及,則終亦敗。孰若形勢之便出於自然,險要之利不由乎人力之巧?天造地設,自不容以小智私意所可得而增損者,山寨、水寨是也。橫澗有山可屯萬人,孔福失之,而濠梁以陷;馬鞍有山可置百家,時俊守之,南巢以安。此山寨之已驗也。渭南之地四圍皆水,亮軍駐其中,仲達不敢涉水以戰;濡須之地兩旁皆水,權築柵其間,曹公不能破。此水寨之驗也。
zì jīn guān zhī, huái shuǐ yǐ nán èr shí yú jùn, zhōu zhī yǒu chéng, zì shān yáng hé féi fú guāng háo liáng lì yáng huáng gǎng wéi yáng yí zhēng dé ān yǐng zhōu shù zhōu, gè xì jìn nián yǐ lái jié cì xiū zhú, shāo chéng cì dì. tā rú lóng shū rú xū xū yí ān fēng zhū jùn, suī yǒu chéng bì zhī míng, ér jī zhǐ bēi lòu, zhuān shí cuī dào, yǒu bù ruò háo mín zhī qiáng bì. xiàn zhī yǒu chéng, zì tiān zhǎng liù hé nán cháo yīng chéng shù xiàn, gè xì dù jiāng zhī hòu jiàn cì zēng guǎng, shāo chéng guī mó. qí tā rú shū chéng huò qiū lù ān lú jiāng jīng shān xiào gǎn huái yīn bǎo yīng zhū xiàn, suī yǒu xiàn guān zhì shì zhī suǒ, ér suǒ wèi chéng bì zhě, jiān duàn yǒu wú, bù zú yǐ gé quǎn zhì. píng shí wú gāo shēn zhī bèi, měi yǒu huǎn jí, cūn luò zhī mín bēn rù zhèn shì, zé zhèn shì yù zhì yú shāng cán zhèn shì zhī mín fú còu chéng yì, zé chéng yì yù zhì yú róu jiàn. fǎn wú shān zhài shuǐ zhài yǐ wèi jìn biàn ān qì zhī jì, zé yán biān zhī mín yān wǎng ér bù zhuǎn xǐ zāi? chéng píng yǐ lái, huái hàn zhōu jūn fán èr shí yǒu èr, zhǔ kè hù fán yī qiān sì bǎi yú wàn. yǐ yī shí èr jùn zhī guǎng, yǐ yī qiān sì bǎi wàn hù kǒu zhī zhòng, ér zhōu zhī yǒu chéng zhě bù guò liù qī, xiàn zhī yǒu chéng zhě bù guò bā jiǔ. zòng shǐ yà wǔ jiē zhǒng, suǒ zhì jǐ hé? kuàng yú fēng chéng zhī xiāng yuǎn, dào lù zhī bù tōng, yǒu fēi cāng zú suǒ néng zào qí fú juàn zhī jiān zāi.
自今觀之,淮水以南二十餘郡,州之有城,自山陽、合肥、浮光、濠梁、歷陽、黃崗、維揚、儀征、德安、郢州數州,各系近年以來節次修築,稍成次第。他如龍舒、濡須、盱眙、安豐諸郡,雖有城壁之名,而基址卑陋,磚石摧倒,有不若豪民之牆壁。縣之有城,自天長、六合、南巢、應城數縣,各系渡江之後漸次增廣,稍成規模。其他如舒城、霍丘、六安、廬江、京山、孝感、淮陰、寶應諸縣,雖有縣官治事之所,而所謂城壁者,間斷有無,不足以隔犬彘。平時無高深之備,每有緩急,村落之民奔入鎮市,則鎮市愈至於傷殘;鎮市之民輻湊城邑,則城邑愈至於蹂踐。反無山寨、水寨以為近便安葺之計,則沿邊之民焉往而不轉徙哉?承平以來,淮、漢州軍凡二十有二,主客戶凡一千四百餘萬。以一十二郡之廣,以一千四百萬戶口之眾,而州之有城者不過六七,縣之有城者不過八九。縱使亞武接踵,所置幾何?況於封城之相遠,道路之不通,有非倉卒所能造其郛鄄之間哉。
chén cháng yú zhāng shì yuán qián huái nán xióng fēi shuài huái dōng zhī rì, jí zhū zi shēn zhǎng zhī yì lùn, cuì tiān xià kāng kǎi zhī rén wù, qiū dié xiǎn yì, wū chí shēn qiǎn, wǎng bù biàn lì, wǎng bù zhōu zhī. fán shān zhī gāo xiǎn bù yì dēng zhì, shàng yǒu píng pō kě yǐ tún jié zhě, bì yīn shān wèi lěi, è jué lù jìng, zēng zhú qiáng dié, shǐ jìn shān zhī mín chuán yùn liáng shí, xié cè lǎo yòu, gài zào lú shě, duàn jié lěi. wàn yī zéi rù xiǎn ài, jié wǒ shān zhài, shàng zhài ér gōng zé shǐ shí bú dào, ér rén lì tú láo yuè zhài ér guò zé fù xīn yǒu yōu, ér huò lǜ yǎn xí.
臣嘗於張士元潛淮南、熊飛帥淮東之日,集諸子深長之議論,萃天下慷慨之人物,丘垤險易,污池深淺,罔不遍歷,罔不周知。凡山之高險不易登陟,上有平坡可以屯結者,必因山為壘,扼絕路徑,增築牆堞,使近山之民船運糧食,攜策老幼,蓋造廬舍,斷截χ 耒。萬一賊入險隘,劫我山寨,上寨而攻則矢石不到,而人力徒勞;越寨而過則腹心有憂,而或慮掩襲。
dōng zì shān yáng dōng xiāng bǎo jī gāo zhài shān chéng wén xián héng jiàn jiā shān tú shān shī huáng yě fù máo gōng hú bí lián huā, xī zì gǔ lēi tiě jiǎo liáo fēng fú dù liǔ zi yàn jiǔ niáng sān wān lóng chén jiǎ mù guà chē fēng yuán xī ān zhū shān zhī shàng, diān qiào bá, shàng píng xià xiǎn, shān shì gāo sǒng. kě yǐ wèi zhài zhě fán jiǔ shí yǒu sì, ér nèi yǒu wú shuǐ zhī zhài liù, gè kě tún wàn rén. ér yòu zhuàn wèi shǒu shān zhī jù, fán sān shí yǒu liù. zéi rén zhī shì zú jì yǒu suǒ bù kě dēng, zéi rén zhī shǐ shí qiě yǒu suǒ bù kě jí, nèi zé tuán jié xiāng bīng, ér jì yǐ mù shí wài zé cè yīng dà jūn, ér è qí ài zǔ. zéi bīng suī qiáng, ān néng měi wǒ shān zhài zhī xiǎn xié? fán shuǐ shì huán rào bù tōng wǎng lái, zhōng yǒu zhōu zhǔ kě yǐ jū zhǐ zhě, bì yīn shuǐ wèi yíng, guì zhú shā shí, è jué zhōu jí, shǐ jìn shuǐ zhī mín quān mù niú mǎ, chōng jī guǒ liáng, míng zào pái fá, àn shè quán cì. wàn yī zéi rù jiǎo luò, gōng wǒ shuǐ zhài, zé jiā jī zhī lì kě mù ér bù kě tú, jī jiǎo zhī shì kě wàng ér bù kě jìn. shuǐ huán sì wéi, fēi zi chǎn zhī chéng yú kě jì tiān xiàn yī fāng, fēi cáo gōng zhī lù lú kě dù. dōng zì xiè yáng lǎo guàn fàn guāng ài líng wēn líng sān gǎng líng tíng, xī zì zī ní bàng hú tuán fēng mǎ cháng jiǔ qǔ rú xū nán cháo bái hú huā shān wǎ yáng shí táng zhāng hú pò gǎng, zhū hú zhī zhōng shuǐ shì huí huán. kě yǐ wèi zhài zhě fán sì shí yǒu jiǔ, ér nèi yǒu xià qiū fàn zhǎng zhī zhài shí yǒu yī, gè kě tún shù wàn rén. ér yòu zhuàn wèi shǒu shuǐ zhī jù, tōng sān shí yǒu jiǔ. zéi rén zhī zhōu jí jì bù kě rù, zéi rén zhī bù qí qiě bù kě dào, nèi zé yán huái shuǐ jūn wàn nǔ shǒu fēn fān shǒu bǎ, wài zé zhōng yì jūn mín bīng fēn dì tuán jié. zéi bīng suī qiáng, ān néng měi wǒ shuǐ zhài zhī xiǎn xié?
東自山陽、東鄉、寶積、高寨、山城、文賢、橫澗夾山、塗山、施黃、野父、毛工、胡鼻、蓮花,西自骨勒、鐵腳、遼峰、浮渡、柳子、燕九娘、三灣、龍辰、賈木、掛車、楓原、西安、諸山之上,巔峭拔,上平下險,山勢高聳。可以為寨者凡九十有四,而內有無水之寨六,各可屯萬人。而又撰為守山之具,凡三十有六。賊人之士卒既有所不可登,賊人之矢石且有所不可及,內則團結鄉兵,而濟以木石;外則策應大軍,而扼其隘阻。賊兵雖強,安能浼我山寨之險邪?凡水勢環繞不通往來,中有洲渚可以居止者,必因水為營,櫃築沙石,扼絕舟楫,使近水之民圈牧牛馬,充積裹糧,明造牌筏,暗設筌刺。萬一賊入湫濼,攻我水寨,則家基之利可慕而不可圖,犄角之勢可望而不可近。水環四圍,非子產之乘輿可濟;天限一方,非曹公之 鹿艫可渡。東自謝楊、老鸛、范光、艾陵、溫陵、三港、凌亭,西自滋泥、蚌湖、團峰、馬腸、九曲、濡須、南巢、白湖、花山、瓦陽、石塘、張湖、破崗,諸湖之中水勢迴環。可以為寨者凡四十有九,而內有夏秋泛漲之寨十有一,各可屯數萬人。而又撰為守水之具,通三十有九。賊人之舟楫既不可入,賊人之步騎且不可到,內則沿淮水軍萬弩手分番守把,外則忠義軍民兵分地團結。賊兵雖強,安能浼我水寨之險邪?
guó jiā zì xìng bīng yǐ lái, wéi zhī huī fù zhōng yuán, ér huái nán zhī dì tián bù jiè yì wéi zhī xí qǔ shāng guó, ér jīng xiāng zhī dì miǎo bù jiā chá. yǐ gù fú lí zhī shī wèi rù, ér zéi bīng yǐ rù yú shān yáng chén cài zhī shī fāng jǔ, ér zéi bīng yǐ rù yú ān fù.
國家自興兵以來,惟知恢復中原,而淮南之地恬不介意;惟知襲取商、虢,而荊、襄之地邈不加察。以故符離之師未入,而賊兵已入於山陽;陳、蔡之師方舉,而賊兵已入於安、復。
gù qián bèi wèi shàn shǒu zhě, dí bù zhī qí suǒ gōng néng gōng zhě, zài yú shàn shǒu. jìng kāng shào xìng zhī jiān, huái hàn bù shǒu shān shuǐ liǎng zhài, qiān lǐ zhī mín fú còu dù jiāng, nèi zé zǔ yú guān ài zhī bù dé tōng, wài zé jué yú jīn dù zhī bù kě guò. bái shā běi xiá, sǐ zhě shān jī yáng lín guā zhōu, jiāng shuǐ wèi zhī bù liú. yí qì zhī liáng shí jiē zéi rén cáo yùn, zòng fàng zhī xù mù jiē zéi rén zhī kuài zhì. cǐ qí gōng yè zhī bù zhèn, gài gēn yú huái hàn zhī bù shǒu. ér huái hàn zhī bù shǒu, shí zì fū shān zhài shuǐ zhài zhī bù bǎo yě.
故前輩謂善守者,敵不知其所攻;能攻者,在於善守。靖康、紹興之間,淮、漢不守山水兩寨,千里之民輻湊渡江,內則阻於關隘之不得通,外則絕於津渡之不可過。白沙、北峽,死者山積;楊林、瓜州,江水為之不流。遺棄之糧食皆賊人漕運,縱放之畜牧皆賊人之膾炙。此其功業之不振,蓋根於淮漢之不守。而淮漢之不守,實自夫山寨、水寨之不保也。
wéi néng xíng xià huái hàn zhū sī, quàn lǜ tǔ háo xíng shì, xiū zhú shān shuǐ liǎng zhài. měi yī zhài zhì zhài guān yī yuán, lìng jiè bǔ guān zī, yǐ wèi zhī zhǔ zǎi. měi shí zhài zhì zhài jiāng yī yuán, lìng lì bù zhù què, yǐ wèi zhī tǒng lǜ. mín yǒu zì bèi qián liáng xiū zhú yī zhài zhě, guān wèi tuī ēn mín yǒu jiū lǜ zhòng cái zì chuàng yī zhài zhě, guān wèi tuī shǎng. rú cǐ, zé yú guān wú fèi, yú mín yǒu bèi, ér shǒu biān zhī zhèng jǔ yǐ. cǐ chén suǒ wèi shān shuǐ zhài.
惟能行下淮、漢諸司,勸率土豪形勢,修築山水兩寨。每一寨置寨官一員,令借補官資,以為之主宰。每十寨置寨將一員,令吏部注闕,以為之統率。民有自備錢糧修築一寨者,官為推恩;民有糾率眾財自創一寨者,官為推賞。如此,則於官無費,於民有備,而守邊之政舉矣。此臣所謂山、水寨。
strong tún yào strong
◎屯要
chén wén tún shǒu zhī dì, dāng qí chōng yào, zé yī rén zhī lì kě yǐ dí wàn fū fēi qí chōng yào, zé wàn fū zhī yǒng bù zú yǐ dí yī rén. gù qín rén shǒu yào hài zhī dì, ér bìng tūn liù guó sī mǎ zhòng dá jù sì dá zhī chōng, ér wú shǔ yì bù gǎn zhēng. qí rén zhī shǒu bó hǎi, zhèng rén zhī shù hǔ láo, kǒng míng zhī tún wèi nán, sūn quán zhī wù rú xū, jiē shì dào yě.
臣聞屯守之地,當其衝要,則一人之力可以敵萬夫;非其衝要,則萬夫之勇不足以敵一人。故秦人守要害之地,而併吞六國;司馬仲達據四達之沖,而吳、蜀亦不敢爭。齊人之守渤海,鄭人之戍虎牢,孔明之屯渭南,孫權之塢濡須,皆是道也。
rán yī guó yǒu yī guó zhī chōng yào, tiān xià yǒu tiān xià zhī chōng yào. bù zhī zhòng shǒu qí suǒ wèi yào hài zhī chōng, ér yī qiè fàn rán yú zéi rén bù yóu zhī dào, zé bīng lǚ rì zēng, fèi yòng rì guǎng.
然一國有一國之衝要,天下有天下之衝要。不知重守其所謂要害之沖,而一切泛然於賊人不由之道,則兵旅日增,費用日廣。
wú jiàn qí láo shī guì cái yú fēi suǒ yòng lì zhī dì, bǐ jiān zhī kě chéng xì zhī kě cì, gù yì zì ruò. ér táng táng zhī zhōng guó, jiāng wèi wú rén zhī jìng yǐ.
吾見其勞師匱財於非所用力之地,彼間之可乘、隙之可伺,固亦自若。而堂堂之中國,將為無人之境矣。
jīn rì zhī xíng shì, mǐn shǔ zhī wài, mò huái hàn jí yě. gù huái dōng zhī dì, tún yí zhēng wéi yáng yǐ dāng lián sì hǎi bó zhī chōng, tún hé féi nán cháo yǐ dāng wō háo rǔ yǐng zhī chōng hàn zhōng zhī dì, tún huáng gǎng hàn yáng yǐ duàn ān fù zhī chōng, tún xiāng yáng fán chéng yǐ duàn táng dèng zhī chōng. cǐ qí xuǎn zé xíng shì, jīng jù lì biàn, gù wú kě yì. rán dì zhī xiāng qù qiān yǒu yú lǐ, qí jiān xiǎo jìng jiān dào gū zhì bù lùn, tōng dōu dà yì píng yuán kuàng yě, lèi jiē tún shù yí què, chén qiè yōu zhī. qǔ huái ér yán, zì zhè gāo nán cháo cǎo xié lǐng yě fù shān lú jiāng zhì wǎ gé hé, gù zú yǐ rù jiāng zì ān fēng táo chéng jīn niú háng bù shā hú bǎn qiáo luó chǎng zhèn zhì pán xiǎo zhài, yì zú yǐ rù jiāng yǐ. rán suàn bēi cháo kǒu zhī shuǐ jùn rú xiè yóu, tiě jiǎo yáng méi zhī shān qiào rú lì bì, dí suī yún zhēng wù jí bèi dào ér zhì, zhōng jiān xiǎn zǔ qí qū lín mù máo wěi, wèi zú shēn wèi. zhì ruò zì háo liáng shēng gāo shān lì shān dà qīng shān jiǔ shān, dìng yuǎn huáng lián huáng fǔ shān, liáng xiàn wàng sāng gēn shān xuān zōng, ér zhì xiàng tíng, zé dōng xī shù hé nán běi yī wàng. gāo zé bàn gǎng xiǎo pō, bù guò xún zhàng bēi zé qiǎn gōu xiá jiàn, bù guò shù bù. jì wú guān ài kě yǐ è qí fēng, fù wú tā shù kě yǐ jué qí hòu. zéi ruò jìng cóng cǐ jìng tū rù hé zhōu, tún bīng yáng lín liáng shān bái shān děng chù, kòng è dà jiāng, dōng jùn shān jiāng yù xī yǐ zào zhōu jí, běi líng dōng guān féi shuǐ yǐ tōng cáo yùn, jiè yuē wèi néng shè wǒ fēng tāo zhī xiǎn, suǒ wèi hú nán jiāng xī suì jì mǐ mài zhī yùn bù gǎn dōng xià, zé bǎn cáo gào guì, ér gǔ suǐ xiān kū zhè xī huái dōng àn yuè chá yán què huò zhī shāng bù gǎn xī shàng, zé zhū lù zǒng sī wú cuò, ér gān nǎo xiān kuì. cǐ háo liáng lì yáng zhī xū shí, jiāng huái zhī shèng fù xì yān, kě wú zhòng bīng yǐ shǒu zhī xié? qǔ hàn ér yán, zì zhǎng lè píng lín xīn diàn yáng chéng shí jǐng hé bù shí hé ér rù ān hé, gù zú yǐ rù hàn zì tóng bǎi fàn zhuāng mǎ gǎng pǔ kǒu quàn yáng hú yíng hé ér rù suí hé, yì zú yǐ rù hàn yǐ. rán yīng shān dà jìng shàng yǒu xiāng bīng tuán jié, tǔ mén jiǔ lǐ shàng yǒu jiù guān gù lěi, dí suī yuè xiǎn ér lái, yì bù zú wèi. zhì ruò zì táng zhōu hú yáng fēn jiè shān zhì zǎo yáng, zì chē qiáo tāng chuān zhì yǐng zhōu, zì hú zǒu mǎ gǎng, dào rén lín tǔ shí zhì suí zhōu, zé běi zì táng dèng, nán zhì hàn shuǐ, wú lín kě yī, wú jiàn kě gé. suī yǒu gǔn hé shǒu bǎ zhī zú, ér dì wú guān ài, bù zú yǐ è qí chōng suī yǒu huá yáng zǎo lín yì yǒng zhī bīng, ér shì fēi xiǎn zǔ, bù zú yǐ kàng qí ruì. zéi ruò jìng cóng cǐ jìng tū rù hàn yòu, fù qǔ fán chéng liǔ lín shān gǔ shí yàn zhǎng lán bái mù děng chù, zhí dù hàn shuǐ, běi jù jīng mén hǔ yá bān zhú mǎ liáng zhū guān yǐ wèi zì gù zhī cè, nán jù jiāng líng jiàn yáng qián jiāng yǐ wèi tún shǒu zhī jì zhì xiāng yáng yú bù gōng, qián xí jīng nán, zé xiāng yáng yǐ zài wéi huán zhī zhōng qì guāng huà yú bù zhēng, ér yuǎn píng wū xiá, zé guāng huà yǐ jū qí náng kuò zhī nèi. jiè yuē wèi néng zhú lú qiān lǐ, yǐ zhēng wǒ dōng xià zhī shì, suǒ wèi sān bā zhī xiǎn yǐ sāi, ér wú shǔ yǒu lí xī zhī yōu jīng xiāng zhī qū bù quán, ér jiāng huái wú jī jiǎo zhī shì. cǐ suí zhōu zǎo yáng zhī xū shí, jīng xiāng zhī dé shī xì yān, shì qǐ kě yǐ bù wèn xié?
今日之形勢,閩、蜀之外,莫淮、漢急也。故淮東之地,屯儀征、維揚以當漣、泗、海、亳之沖,屯合肥、南巢以當渦、濠、汝、潁之沖;漢中之地,屯黃崗、漢陽以斷安、復之沖,屯襄陽、樊城以斷唐、鄧之沖。此其選擇形勢,精據利便,固無可議。然地之相去千有餘里,其間小徑、間道姑置不論,通都大驛、平原曠野,類皆屯戍遺闕,臣竊憂之。取淮而言,自柘皋、南巢、草鞋嶺、野父山、廬江至瓦隔河,固足以入江;自安豐、桃城、金牛、航步、沙湖、版橋、羅場鎮至盤小寨,亦足以入江矣。然算陂、巢口之水峻如瀉油,鐵腳、楊梅之山峭如立壁,敵雖雲蒸霧集倍道而至,中間險阻崎嶇、林木茅葦,未足深畏。至若自濠梁升高山、麗山、大青山、韭山,定遠黃蓮、皇甫山,梁縣望桑根山、宣宗,而至項亭,則東西數合、南北一望。高則半崗小坡,不過尋丈;卑則淺溝狹澗,不過數步。既無關隘可以遏其鋒,復無他戍可以絕其後。賊若徑從此徑突入和州,屯兵楊林、梁山、白山等處,控扼大江,東浚柵江、裕溪以造舟楫,北凌東關、肥水以通漕運,借曰未能涉我風濤之險,所謂湖南、江西歲計米麥之運不敢東下,則版曹告匱,而骨髓先枯;浙西、淮東按月茶鹽榷貨之商不敢西上,則諸路總司無措,而肝腦先潰。此濠梁、歷陽之虛實,江淮之勝負系焉,可無重兵以守之邪?取漢而言,自長樂、平林、新店、陽城、石井、河步、石河而入安河,固足以入漢;自桐柏、范莊、馬崗、浦口、勸羊湖、營河而入隨河,亦足以入漢矣。然應山、大靖尚有鄉兵團結,土門、九里尚有舊關故壘,敵雖越險而來,亦不足畏。至若自唐州、湖陽分界山至棗陽,自車橋、湯川至郢州,自胡お、走馬崗,道人林、土石至隨州,則北自唐、鄧,南至漢水,無林可依,無澗可隔。雖有袞河守把之卒,而地無關隘,不足以扼其沖;雖有華陽、棗林義勇之兵,而勢非險阻,不足以抗其銳。賊若徑從此徑突入漢右,復取樊城柳林山、谷石堰、長蘭、白木等處,直渡漢水,北據荊門、虎牙、斑竹、馬梁諸關以為自固之策,南據江陵、建陽、潛江以為屯守之計;置襄陽於不攻,前襲荊南,則襄陽已在圍圜之中;棄光化於不爭,而遠憑巫峽,則光化已居其囊括之內。借曰未能舳艫千里,以爭我東下之勢,所謂三巴之險已塞,而吳、蜀有離析之憂;荊、襄之區不全,而江、淮無犄角之勢。此隨州、棗陽之虛實,荊、襄之得失系焉,是豈可以不問邪?
jìn rì zhū jiāng wéi zhī yǐ zhòng bīng gù shǒu wō kǒu nán cháo, ér háo liáng dìng yuǎn fǎn shì wèi xián màn zhī dì, gù zéi bīng dà rù yú huán chú lì yáng zhī jiāo wéi zhī yǐ zhòng bīng gù shǒu shén mǎ pō fán chéng, ér chē qiáo hú yǔ tǔ shí fǎn shì wèi bù jí zhī suǒ, gù zéi bīng dà rù yú ān fù yǐng suí zhī jìng. cǐ qí chōng yào, zì jīn yí lìng xíng xià huái hàn shuài chén, sōu xún qián jiàn xiǎn ài, fēn bīng gù shǒu, chà guān jié zhì, míng lì chì hòu, jìn zhì cè yīng. wú jūn jìn qǔ, zé liú cǐ yǐ wèi jìn jié zhī dào, ér qǔ qí yǒu xiān rén zhī biàn zéi jūn rù kòu, zé shè cǐ yǐ wèi yǎn xí zhī suǒ, ér bì qí yǒu kàn wǒ zhī móu. zé sān biān zhī xíng shì kě quán, ér huái hàn zhī jīn kě wú qián shè zhī yōu yǐ. shì wèi tún yào.
近日諸將惟知以重兵固守渦口、南巢,而濠梁、定遠反視為閒慢之地,故賊兵大入於環滁、歷陽之郊;惟知以重兵固守神馬坡、樊城,而車橋、胡窳、土石反視為不急之所,故賊兵大入於安、復、郢、隨之境。此其衝要,自今宜令行下淮、漢帥臣,搜尋前件險隘,分兵固守,差官節制,明立斥堠,近置策應。吾軍進取,則留此以為勁捷之道,而取其有先人之便;賊軍入寇,則設此以為掩襲之所,而避其有闞我之謀。則三邊之形勢可全,而淮、漢之津可無潛涉之憂矣。是謂屯要。
strong jié jìng strong
◎捷徑
chén wén jiāng hú xíng shì zhī lùn yǒu èr: yuē tōng qú, yuē jié jìng. liǎng jūn zhī suǒ gòng zhī zhě, wèi zhī tōng qú wú jūn zhī suǒ zì zhī zhě, wèi zhī jié jìng. zé rén suǒ bù cè ér bù jí guān fáng, gǔ rén suǒ wèi yǐ yū wèi zhí, yǐ huàn wèi lì, yǐ yì dài láo, yǐ bǎo dài jī bīng jiā suǒ wèi hòu rén fā, xiān rén zhì, yóu bù yú zhī dào, gōng qí suǒ bù jiè yě. shì gù liǎng jūn xiāng duì liǎng zhèn xiāng xíng, zhī tōng qú ér bù zhī jié jìng, zé zài wǒ zhī shì shí dé èr sān zhī tōng qú ér néng bèi jié jìng, zé zài wǒ zhī shì shí dé qī bā. gù jié jìng zhī lì dé zhī, zé wǒ cháng dé yǐ xí rén shī zhī, zé rén cháng dé yǐ xí wǒ. yǐ wú zhī èr sān yīng bǐ zhī qī bā, jì suàn zhī jiān dé shī yǐ fēn. shàn yòng bīng zhě, jiào jì suàn zhī duǎn zhǎng, sī guò bàn yǐ. ruò fú táng táng zhī zhèn zhěng zhěng zhī qí, dòu sǐ shēng yú píng yě dà bǎn shèng fù wèi fēn zhī chǎng, shú ruò qián qū mì cì, yǐ zhì zhī yú bù zhàn zhī dì zāi? wú yuán jì zhī yǒu zhǎng bǎn yì wǔ, ér bù zhī yǒu zhāng chái chuí hù, zú chéng lǐ zhī jī. liú chán zhī yǒu qí shān wǔ gōng, ér bù zhī yǒu yīn píng jiāng yóu, zú chéng dèng ài zhī jī. dān yáng zhī zéi wéi zhī yǒu sān hú jù jìn zhī xiǎn, ér bù zhī huò shān xiǎo dào, zú chéng yáng sù zhī jī. rán guān zhī lì xiǎn duàn qiáo, ài zhī záo shān tōng dào, sù zhī yuán yá zhí jìn, fēi píng jū xián xiá zhī shí wèi tā rì xiāng dǎo zhī zī, tài píng wú shì zhī rì dé zhī yú qiáo sū xiǎo zi zhī mò, tuō yǒu huǎn jí, ān néng chū rén zhī bù yì, chéng rén zhī bù jí zāi?
臣聞江湖形勢之論有二:曰通衢,曰捷徑。兩軍之所共知者,謂之通衢;吾軍之所自知者,謂之捷徑。則人所不測而不及關防,古人所謂以迂為直,以患為利,以逸待勞,以飽待飢;兵家所謂後人發,先人至,由不虞之道,攻其所不戒也。是故兩軍相對、兩陣相形,知通衢而不知捷徑,則在我之勢十得二三;知通衢而能備捷徑,則在我之勢十得七八。故捷徑之利得之,則我常得以襲人;失之,則人常得以襲我。以吾之二三應彼之七八,計算之間得失已分。善用兵者,較計算之短長,思過半矣。若夫堂堂之陣、整整之旗,斗死生於平野大坂、勝負未分之場,孰若潛驅密伺,以制之於不戰之地哉?吳元濟知有長坂、義武,而不知有張柴、垂瓠,卒成李 之績。劉禪知有祁山、武功,而不知有陰平、江油,卒成鄧艾之績。丹陽之賊惟知有三湖巨浸之險,而不知霍山小道,卒成楊素之績。然觀 之歷險斷橋,艾之鑿山通道,素之緣崖直進,非平居閒暇之時為他日鄉導之資,太平無事之日得之於樵蘇小子之末,脫有緩急,安能出人之不意,乘人之不及哉?
jīn rì jīng huái zhī dì yán biān zhōu xiàn, gù yǐ fēn tún dà jūn shǒu bǎ yào hài. zhì ruò huái xī shū qí huáng ān liù wàn shān zhī jiān, jīng xī jīng mén nán zhāng gǔ chéng guāng huà yī shuǐ zhī jīn, xiǎo dào xiá jìng kě xíng yǎn xí zhī suǒ, bù yī ér zú. qián hòu shuài chén biān jiāng cuò zhì biān fáng shǒu bǎ jīn yào gè yǐ jǐ jiàn, shēn wén shū shěng fū zòu cháo tíng zhě, bù zhī qí jǐ, zú wèi wén yǒu néng tiáo jù qí yī èr zhě. shì jiē fēi xiāng dǎo zhī guān suǒ de ér zhōu zhī, sōu fǎng zhī shǐ suǒ de ér shè lì. biān tàn zhī jiāng zuǒ jì mèi yú tǎo lùn, zhōu xiàn zhī guān lì fù dàn yú gōng yì, qiáo mù zhī lùn hé yóu wén dá? rán wú jūn zhī bù zhī, bù guò wú yǐ tóu rén zhī jiān xì ér yǐ, qí lì hài yóu yǒu kě yán zhě. zhì ruò zéi jūn dé zhī jiān dié, yīn qū qián lǜ, fǎn dé yǐ dǎo wú zhī fù xīn chōng wǒ zhī yīng bèi, zé suī yǒu hán xìn cáo gōng zhī zhì, hé suǒ shī qiǎo?
今日荊、淮之地沿邊州縣,固已分屯大軍守把要害。至若淮西舒、蘄、黃、安、六萬山之間,京西荊門、南漳、谷城、光化一水之津,小道狹徑可行掩襲之所,不一而足。前後帥臣、邊將措置邊防、守把津要各以己見,申聞樞省、敷奏朝廷者,不知其幾,卒未聞有能條具其一二者。是皆非鄉導之官所得而周知,搜訪之使所得而涉歷。邊探之將佐既昧於討論,州縣之官吏復憚於工役,樵牧之論何由聞達?然吾軍之不知,不過無以投人之間隙而已,其利害猶有可言者。至若賊軍得之間諜,陰驅潛率,反得以搗吾之腹心、沖我之膺背,則雖有韓信、曹公之智,何所施巧?
zì jīn guān zhī, rén jiē zhī hé féi shòu chūn zì yǒu nán cháo yī hú běi xiá yī guān, kě yǐ jué qí bēn tū zhī fēng. ér bù zhī zì bái bēi rù xiǎo lù, zhì mù chǎng hé xiè bù chén liù gōng zhuāng sì bǎn qiáo tóng mù zhèn wū shā méi lín jiǔ jǐng ér shè lǔ hóng, zé kě yǐ xí wú cōng yáng, ér guǎng chǔ yī cāng zhī yùn, yǐ zì rù yú zéi rén yān hóu zhī zhōng zì huò qiū rù xiǎo lù, zhì èr láng gǎng lú táng gù bù xià wú miào shān fēng mù gǎng liáo fēng jiā shí guà chē lú zhōu lǐng fú lǐng méi zǐ lǐng shàng xīn lǐng ér rù tóng xiāng, zé kě yǐ xí wú wǎn chéng, ér lóng shū shān kǒu qí yáng sān cāng zhī yùn, yǐ zì chuī yú zéi rén fǔ zèng zhī shàng. cǐ huái xī zhī èr jìng, bù kě yǐ bù bèi yě. rén jiē zhī xiāng yáng jīng mén gù yǒu qí zhāng èr shuǐ hǔ yá yī guān, kě yǐ è qí nán xià zhī fēng. ér bù zhī zì jīng mén jiè, zhì bái tǔ zhōng lú zhèn luó fāng xiāo xī shí huì shān huáng xíng lǐng shuāng chí zhèng yà shān píng shān yáng hé mó shí ér rù gǔ chéng jiè, zé qū zhí xiāng tōng, zuì wèi jìn jié. wàn yī zéi bīng zhǎng qū ér qián, chéng wǒ bù bèi, zé jīng mén jiāng líng guǒ hé yǐ wèi yù shǒu zhī cè? zì bái zhāng xiǎo lù, zhì héng lín shǒu lú shān zhǎng hú bái zhú jiàn gǔ lóu shān gǔ shí tán yáng bēi ér rù nán zhāng jiè, zé tǎn yí xiāng jiē, lüè wú qí xiǎn.
自今觀之,人皆知合肥、壽春自有南巢一湖、北峽一關,可以絕其奔突之鋒。而不知自白陂入小路,至木場河、謝步、陳六公、莊四、版橋、桐木鎮、烏沙、梅林、九井而涉魯洪,則可以襲吾樅陽,而廣儲一倉之運,已自入於賊人咽喉之中;自霍丘入小路,至二郎崗、蘆塘、故步、下蕪、廟山、楓木崗、遼峰、夾石、掛車、廬州嶺、佛嶺、梅子嶺、上辛嶺而入桐鄉,則可以襲吾皖城,而龍舒、山口、蘄陽三倉之運,已自炊於賊人釜甑之上。此淮西之二徑,不可以不備也。人皆知襄陽、荊門固有淇、漳二水、虎牙一關,可以遏其南下之鋒。而不知自荊門界,至白土、中盧鎮、羅坊、蕭溪、十會山、黃行嶺、雙池、鄭亞山、平山、陽河、磨石而入谷城界,則曲直相通,最為勁捷。萬一賊兵長驅而前,乘我不備,則荊門、江陵果何以為御守之策?自白漳小路,至橫林、手爐山、長湖、白竹澗、鼓樓山、古石潭、陽陂而入南漳界,則坦夷相接,略無崎險。
wàn yī zéi bīng xīng yè qián fā, chū wǒ bù yì, zé qián jiāng jiàn yáng guǒ hé yǐ wèi kòng è zhī jì? cǐ jīng xiāng zhī èr jìng, bù kě yǐ bù bèi yě. yǐ zhì zhú shān xiǎo jìng, qī bǎi lǐ rù xiá zhōu, liǎng mǎ kě yǐ bìng xíng shā wō xiǎo jìng, sān bǎi bā shí lǐ rù má chéng, liáng kuì kě yǐ jiān yùn jiǎ mù yī jìng, kě yǐ rù guāng shān wǔ yáng yī jìng, kě yǐ rù bāo xìn. ruò cǐ jiān dào, wèi yì méi jǔ.
萬一賊兵星夜潛發,出我不意,則潛江、建陽果何以為控扼之計?此荊、襄之二徑,不可以不備也。以至竹山小徑,七百里入峽州,兩馬可以並行;沙渦小徑,三百八十里入麻城,糧饋可以肩運;賈木一徑,可以入光山;武陽一徑,可以入褒信。若此間道,未易枚舉。
zì jīn yí lìng xíng xià huái hàn zhū sī, zhú yī tà zhú qián jiàn xiǎo lù, suí qí yuǎn jìn xiǎn yì, duō fāng cuò zhì, yī bīng jiā shǒu ài duàn xiǎn chéng fǎ xiū zhì. dào xiá zé yīn shān wèi xiǎn, shǒu yǐ qiáng bīng, bì shǐ wǒ kě chū ér zéi bù kě rù, gù bǐ bù dé yǐ xí wǒ zhī xū dào kuò zé yīn jiàn wèi háo, shǒu yǐ qiáng nǔ, bì shǐ wǒ kě wǎng ér zéi bù kě lái, gù bǐ bù dé yǐ niè wǒ zhī hòu. shì wèi jié jìng.
自今宜令行下淮、漢諸司,逐一蹋逐前件小路,隨其遠近險易,多方措置,依兵家守隘斷險成法修治。道狹則因山為險,守以強兵,必使我可出而賊不可入,故彼不得以襲我之虛;道闊則因澗為濠,守以強弩,必使我可往而賊不可來,故彼不得以躡我之後。是謂捷徑。