shèng wáng zhī shèng dé rén mín bù jí, liù chù bù yì, wǔ gǔ bù zāi, zhū hóu wú bīng ér zhèng, xiǎo mín wú xíng ér zhì, mán yí huái fú. gǔ zhě tiān zǐ cháng yǐ jì dōng kǎo dé, yǐ guān zhì luàn dé shī. fán dé shèng zhě zhì yě, dé bù shèng zhě luàn yě dé shèng zhě dé zhī yě, dé bù shèng zhě shī zhī yě. shì gù jūn zǐ kǎo dé, ér tiān xià zhī zhì luàn dé shī, kě zuò miào táng zhī shàng ér zhī yě. dé shèng zé xiū fǎ, dé bù shèng zé shì zhèng, fǎ zhèng ér dé bù shuāi, gù yuē wáng yě. fán rén mín jí liù chù yì wǔ gǔ zāi zhě, shēng yú tiān tiān dào bù shùn, shēng yú míng táng bù shì gù yǒu tiān zāi, jí shì míng táng yě.
圣王之盛德;人民不疾,六畜不疫,五谷不灾,诸侯无兵而正,小民无刑而治,蛮夷怀服。古者天子常以季冬考德,以观治乱得失。凡德盛者治也,德不盛者乱也;德盛者得之也,德不盛者失之也。是故君子考德,而天下之治乱得失,可坐庙堂之上而知也。德盛则修法,德不盛则饰政,法政而德不衰,故曰王也。凡人民疾、六畜疫、五谷灾者,生于天;天道不顺,生于明堂不饰;故有天灾,即饰明堂也。
fán mín zhī wèi jiān xié qiè dào lì fǎ wàng xíng zhě, shēng yú bù zú bù zú, shēng yú wú dù liàng yě wú dù liàng, zé xiǎo zhě tōu duò, dà zhě chǐ mí ér bù zhī zú gù yǒu dù liàng zé mín zú, mín zú zé wú wéi jiān xié qiè dào, lì fǎ wàng xíng zhě. gù yǒu jiān xié qiè dào lì fǎ wàng xíng zhī yù, zé shì dù liàng yě.
凡民之为奸邪、窃盗、历法、妄行者,生于不足;不足,生于无度量也;无度量,则小者偷堕,大者侈靡而不知足;故有度量则民足,民足则无为奸邪、窃盗,历法、妄行者。故有奸邪、窃盗、历法、妄行之狱,则饰度量也。
fán bù xiào shēng yú bù rén ài yě, bù rén ài shēng yú sàng jì zhī lǐ bù míng, sàng jì zhī lǐ suǒ yǐ jiào rén ài yě. zhì ài gù néng zhì sàng jì, chūn qiū jì sì zhī bù jué, zhì sī mù zhī xīn yě. fū jì sì zhì kuì yǎng zhī dào yě, sǐ qiě sī mù kuì yǎng, kuàng yú shēng ér cún hū? gù yuē sàng jì zhī lǐ míng, zé mín xiào yǐ. gù yǒu bù xiào zhī yù, zé shì sàng jì zhī lǐ.
凡不孝生于不仁爱也,不仁爱生于丧祭之礼不明,丧祭之礼所以教仁爱也。致爱故能致丧祭,春秋祭祀之不绝,致思慕之心也。夫祭祀致馈养之道也,死且思慕馈养,况于生而存乎?故曰丧祭之礼明,则民孝矣。故有不孝之狱,则饰丧祭之礼。
fán shì shàng shēng yú yì bù míng, yì zhě suǒ yǐ děng guì jiàn míng zūn bēi guì jiàn yǒu xù, mín zūn shàng jìng zhǎng yǐ. mín zūn shàng jìng zhǎng, ér shì zhě, guǎ yǒu zhī yě. cháo pìn zhī lǐ, suǒ yǐ míng yì yě. gù yǒu shì yù, zé shì cháo pìn zhī lǐ yě.
凡弒上生于义不明,义者所以等贵贱、明尊卑;贵贱有序,民尊上敬长矣。民尊上敬长,而弒者,寡有之也。朝聘之礼,所以明义也。故有弒狱,则饰朝聘之礼也。
fán dòu biàn shēng yú xiāng qīn líng yě, xiāng qīn líng shēng yú cháng yòu wú xù, ér jiào yǐ jìng ràng yě gù yǒu dòu biàn zhī yù, zé shì xiāng yǐn jiǔ zhī lǐ yě.
凡斗辨生于相侵陵也,相侵陵生于长幼无序,而教以敬让也;故有斗辨之狱,则饰乡饮酒之礼也。
fán yín luàn shēng yú nán nǚ wú bié fū fù wú yì hūn lǐ xiǎng pìn zhě, suǒ yǐ bié nán nǚ míng fū fù zhī yì yě. gù yǒu yín luàn zhī yù, zé shì hūn lǐ xiǎng pìn yě.
凡淫乱生于男女无别、夫妇无义;昏礼享聘者,所以别男女、明夫妇之义也。故有淫乱之狱,则饰昏礼享聘也。
gù yuē: xíng fá zhī suǒ cóng shēng yǒu yuán, bù wù sāi qí yuán ér wù xíng shā zhī, shì wèi mín shè xiàn yǐ zéi zhī yě. xíng fá zhī yuán, shēng yú shì yù hào wù bù jié. gù míng táng, tiān fǎ yě lǐ dù, dé fǎ yě suǒ yǐ yù mín zhī shì yù hào wù, yǐ shèn tiān fǎ, yǐ chéng dé fǎ yě. xíng fǎ zhě, suǒ yǐ wēi bù xíng dé fǎ zhě yě.
故曰:刑罚之所从生有源,不务塞其源而务刑杀之,是为民设陷以贼之也。刑罚之源,生于嗜欲好恶不节。故明堂,天法也;礼度,德法也;所以御民之嗜欲好恶,以慎天法,以成德法也。刑法者,所以威不行德法者也。
gù jì dōng tīng yù lùn xíng zhě, suǒ yǐ zhèng fǎ yě, fǎ zhèng lùn lì gōng xíng zhī. shì gù gǔ zhě tiān zǐ mèng chūn lùn lì dé xíng néng lǐ gōng: néng dé fǎ zhě wèi yǒu dé, néng xíng dé fǎ zhě wèi yǒu xíng, néng lǐ dé fǎ zhě wèi yǒu néng, néng chéng dé fǎ zhě wèi yǒu gōng. gù lùn lì ér fǎ xíng, shì zhì ér chéng gōng jì dōng zhèng fǎ, mèng chūn lùn lì, zhì guó zhī yào yě.
故季冬听狱论刑者,所以正法也,法正论吏公行之。是故古者天子孟春论吏德、行、能(理)、功:能德法者为有德,能行德法者为有行,能理德法者为有能,能成德法者为有功。故论吏而法行,事治而成功;季冬正法,孟春论吏,治国之要也。
dé fǎ zhě yù mín zhī xián yě, shǐ zhě pèi yě, xíng zhě cè yě tiān zǐ yù zhě, nèi shǐ tài shǐ zuǒ yòu shǒu yě. gǔ zhě yǐ fǎ wèi xián lēi, yǐ guān wèi pèi, yǐ xíng wèi cè, yǐ rén wéi shǒu, gù yù tiān xià shù bǎi nián ér bù xiè duò. shàn yù mǎ zhě, zhèng xián lēi, qí pèi cè, jūn mǎ lì, hé mǎ xīn, gù kǒu wú shēng, shǒu bù yáo, cè bù yòng, ér mǎ wèi xíng yě. shàn yù mín zhě: zhèng qí dé fǎ chì qí guān ér jūn mín lì, hé mín xīn, jìng tīng yán bù chū yú kǒu, xíng bù yòng ér mín zhì, shì yǐ mín dé měi zhī.
德法者御民之衔也,史者辔也,刑者筴也;天子御者,内史、太史左右手也。古者以法为衔勒,以官为辔,以刑为筴,以人为手,故御天下数百年而不懈堕。善御马者,正衔勒,齐辔筴,均马力,和马心,故口无声,手不摇,筴不用,而马为行也。善御民者:正其德法、饬其官、而均民力,和民心,敬听言不出于口,刑不用而民治,是以民德美之。
fū mín shàn qí dé, bì chēng qí rén gù jīn zhī rén chēng wǔ dì sān wáng zhě, yī rán ruò yóu cún zhě, qí fǎ chéng dé, qí dé chéng hòu. fū mín sī qí dé, xīn chēng qí rén, zhāo xī zhù zhī, shēng wén yú huáng tiān, shàng dì xīn yān, gù yǒng qí shì ér fēng qí nián. bù néng yù mín zhě, qì qí dé fǎ. pì yóu yù mǎ, qì xián lēi, ér zhuān yǐ cè yù mǎ, mǎ bì shāng, chē bì bài wú dé fǎ ér zhuān yǐ xíng fǎ yù mín, mín xīn zǒu, guó bì wáng. wáng dé fǎ, mín xīn wú suǒ fǎ xún, mí huò shī dào, shàng bì yǐ wéi luàn wú dào gǒu yǐ wéi luàn wú dào, xíng fá bì bù kè, chéng qí wú dào, shàng xià jù wú dào. gù jīn zhī chēng è zhě, bì bǐ zhī yú xià jié yīn zhòu, hé yě? yuē fǎ chéng bù dé, qí dé chéng báo. fū mín è zhī, bì zhāo xī zhù zhī, shēng wén yú huáng tiān, shàng dì bù xīn yān gù shuǐ hàn bìng xìng, zāi hài shēng yān. gù yuē: dé fǎ zhě, yù mín zhī běn yě.
夫民善其德,必称其人;故今之人称五帝三王者,依然若犹存者,其法诚德,其德诚厚。夫民思其德,心称其人,朝夕祝之,升闻于皇天,上帝歆焉,故永其世而丰其年。不能御民者,弃其德法。譬犹御马,弃衔勒,而专以筴御马,马必伤,车必败;无德法而专以刑法御民,民心走,国必亡。亡德法,民心无所法循,迷惑失道,上必以为乱无道;苟以为乱无道,刑罚必不克,成其无道,上下俱无道。故今之称恶者,必比之于夏桀殷纣,何也?曰法诚不德,其德诚薄。夫民恶之,必朝夕祝之,升闻于皇天,上帝不歆焉;故水旱并兴,灾害生焉。故曰:德法者,御民之本也。
gǔ zhī yù zhèng yǐ zhì tiān xià zhě, zhǒng zǎi zhī guān yǐ chéng dào, sī tú zhī guān yǐ chéng dé, zōng bó zhī guān yǐ chéng rén, sī mǎ zhī guān yǐ chéng shèng, sī kòu zhī guān yǐ chéng yì, sī kōng zhī guān yǐ chéng lǐ. gù liù guān yǐ wéi pèi, sī huì jūn rù yǐ wéi nà, gù yù sì mǎ, zhí liù pèi, yù tiān dì yú rén yǔ shì zhě, yì yǒu liù zhèng. shì gù shàn yù zhě, zhèng shēn tóng pèi, jūn mǎ lì, qí mǎ xīn, wéi qí suǒ yǐn ér zhī, yǐ qǔ zhǎng dào yuǎn xíng kě yǐ zhī, jí jí kě yǐ yù. tiān dì yú rén shì, cǐ sì zhě shèng rén zhī suǒ chéng yě. shì gù tiān zǐ yù zhě, tài shǐ nèi shǐ zuǒ yòu shǒu yě, liù guān yì liù pèi yě tiān zǐ sān gōng hé yǐ zhí liù guān, jūn wǔ zhèng, qí wǔ fǎ, yǐ yù sì zhě, gù yì wéi qí suǒ yǐn ér zhī, yǐ zhī dào zé guó zhì, yǐ zhī dé zé guó ān, yǐ zhī rén zé guó hé, yǐ zhī shèng zé guó píng, yǐ zhī yì zé guó chéng, yǐ zhī lǐ zé guó dìng, cǐ yù zhèng zhī tǐ yě.
古之御政以治天下者,冢宰之官以成道,司徒之官以成德,宗伯之官以成仁,司马之官以成圣,司寇之官以成义,司空之官以成礼。故六官以为辔,司会均入以为軜,故御四马,执六辔,御天地与人与事者,亦有六政。是故善御者,正身同辔,均马力,齐马心,惟其所引而之,以取长道;远行可以之,急疾可以御。天、地与人、事,此四者圣人之所乘也。是故天子御者,太史、内史左右手也,六官亦六辔也;天子三公合以执六官,均五政,齐五法,以御四者,故亦惟其所引而之,以之道则国治,以之德则国安,以之仁则国和,以之圣则国平,以之义则国成,以之礼则国定,此御政之体也。
guò, shī yě. rén qíng mò bù yǒu guò, guò ér gǎi zhī, shì bù guò yě. shì gù guān shǔ bù lǐ, fēn zhí bù míng, fǎ zhèng bù yī, bǎi shì shī jì, yuē" luàn" yě luàn zé chì zhǒng zǎi. dì yí bù zhí, cái wù bù fān, wàn mín jī hán jiào xùn shī dào, fēng sú yín pì, bǎi xìng liú wáng, rén mín sàn bài, yuē" wēi" yě wēi zé chì sī tú. fù zǐ bù qīn, cháng yòu wú xù, jūn chén shàng xià xiāng chéng, yuē" bù hé" yě bù hé zé chì zōng bó. xián néng shī guān jué, gōng láo shī shǎng lù, jué lù shī zé shì zú jí yuàn, bīng ruò bù yòng, yuē" bù píng" yě bù píng zé chì sī mǎ. xíng fá bù zhōng, bào luàn jiān xié bù shèng, yuē" bù chéng" yě bù chéng zé chì sī kòu. bǎi dù bù shěn, lì shì shī lǐ, cái wù shī liàng yuē" pín" yě pín zé chì sī kōng. gù yuē: yù zhě tóng shì chē mǎ, huò yǐ qǔ qiān lǐ, huò shù bǎi lǐ zhě, suǒ jìn tuì huǎn jí yì yě zhì zhě tóng shì fǎ, huò yǐ zhì huò yǐ luàn zhě, yì suǒ jìn tuì huǎn jí yì yě.
过,失也。人情莫不有过,过而改之,是不过也。是故官属不理,分职不明,法政不一,百事失纪,曰“乱”也;乱则饬冢宰。地宜不殖,财物不蕃,万民饥寒;教训失道,风俗淫僻,百姓流亡,人民散败,曰“危”也;危则饬司徒。父子不亲,长幼无序,君臣上下相乘,曰“不和”也;不和则饬宗伯。贤能失官爵,功劳失赏禄,爵禄失则士卒疾怨,兵弱不用,曰“不平”也;不平则饬司马。刑罚不中,暴乱奸邪不胜,曰“不成”也;不成则饬司寇。百度不审,立事失礼,财务失量曰“贫”也;贫则饬司空。故曰:御者同是车马,或以取千里,或数百里者,所进退缓急异也;治者同是法,或以治、或以乱者,亦所进退缓急异也。