strong qīng tóng zhì shí nián zhòng kè běn suǒ zēng xù bá strong
清同治十年重刻本所增序跋
shí yǔ
識語
yú
俞-
jǐn àn: shì shū zhī zuò, shǐ yú dào guāng zhōng yè. ěr shí wú suǒ wèi kòu yān, míng zhī yuē dàng kòu zhì zhě, gài sī zhī shēn, lǜ zhī yuǎn ěr. dài zhì xián fēng yuán nián, shǐ fù jī jué shì. shí zhí kòu yàn fāng zhāng, gǔ yuè lǎo rén nǎi gèng qí míng yuē jié shuǐ hǔ, xíng zhī yú shì, lì yǒu nián suǒ. dàn ěr lái qū yǔ dàng píng, jì chú jì zhì, suǒ wèi kòu zhě, zé yòu zì yǒu ér zhī wú yǐ. gù réng qí míng ér yuē dàng kòu zhì zhě, fěi tè zhāo qí shí, yì wēi, bó shì zhī xiān zhī zhuó jiàn, yǐ zài shù shí nián zhī qián yě. zì zī yǐ shǐ, wǒ guó jiā chuí guāng xī zhà, yè yì fān chāng, jiǔ zhōu sì hǎi, xī zhǔ xī chén, yì zài wàn nián, wèi fù wèi mǔ, jì wú suǒ wèi kòu, bìng wú suǒ wèi dàng yǐ. yǐ yú xiū zāi, hóu qí ér!
謹按:是書之作,始於道光中葉。爾時無所謂寇焉,名之曰《蕩寇志》者,蓋思之深,慮之遠爾。迨至咸豐元年,始付剞劂氏。時值寇焰方張,古月老人乃更其名曰《結水滸》,行之於世,歷有年所。但邇來區宇蕩平,既除既治,所謂寇者,則又自有而之無矣。故仍其名而曰《蕩寇志》者,匪特昭其實,亦微,伯氏之先知灼見,已在數十年之前也。自茲以始,我國家垂光錫柞,葉奕蕃昌,九州四海,悉主悉臣,億載萬年,為父為母,既無所為寇,並無所為盪矣。椅歟休哉,侯其-而!
tóng zhì chóng guāng xié qià yáng yuè, shān yīn shǎo fǔ shì yú shí yú suì yuán zhī tuì sī xuān.
同治重光協洽陽月,山陰少甫氏俞-識於穗垣之退思軒。
xù xù
續序
bàn yuè lǎo rén
半月老人
fū fáng luàn yú wèi luàn zhī xiān, zhì suī jié ér xīn yóu lǜ qí bù zú qǐ luàn yú wèi luàn zhī shǐ. jī yī dòng ér huò yǐ fú yú wú qióng. liù jīng sì zǐ zhī shū, suǒ yǐ jué rén xīn zhī sī wěi, jí yǐ dù sī shì zhī luàn méng yě. ér hòu shì yóu yǒu gǎn yú zòng zì, yǐ sì xíng ér wú jì zhě. kuàng fù yǒu qǐ zhī zhě yú? shī nài ān zhī yǒu shuǐ hǔ chuán yě, qí zhōng yī bǎi bā rén, suī jí xíng qí yīng xióng háo jié zhī yì qì, ér shí zhe qí dǐ zhāng bá hù zhī fēi wèi. bù rán, dāng sì hǎi yī jiā zhī shí, ér xióng jù yī yú yǐ zì xíng qí zhì, míng zhī yuē jù yì, shuí fēi wáng tǔ, shuí fēi wáng chén, tiān xià qǐ yǒu liǎng yì hū? dài zhì yǒu luó guàn zhōng zhī hòu shuǐ hǔ chū, zhí yǐ liáng shān zhī yī bǎi bā rén wèi zhēn yīng jié, zhēn zhōng yì, ér tiān xià zhī huò jí yóu shì ér shǐ. yǔ shǎo shí měi yù bài guān xiǎo shuō zhū shū, yì cháng xǐ shè liè, ér dú bù xǐ guān qián hòu shuǐ hǔ chuán qí yī shū. gài yǐ cǐ shū liú chuán, fán sī shì zhī gǎn xíng xìng nì zhě, wú bù jí liáng shān zhī chī zhāng bá hù wèi cí, fǎn zì yǐ wèi rèn xiá ér wú suǒ jì dàn. qí hài rén xīn shù, yǐ liú dú yú xiāng guó tiān xià zhě, shū fēi qiǎn xiān. jìn shì yǐ lái, dào zéi fēng qǐ, cháo tíng zhēng tǎo bù xī, cǎo yě bēn zǒu liú lí, qí yóu lái yǐ fēi yī rì. fēi yóu yú bài méng jié dǎng zhī tú, tuō zhū shuǐ hǔ yī bǎi bā rén, yǐ niàng chéng zhī yé? yú jūn jí fǔ cì xiōng zhòng huá xiān shēng, shào nián yǐng wù, bó jí qún shū, fán tiān rén xìng mìng zhī shū, yǐ jí bài guān yě shǐ zhī shuō, wú bù liú lǎn, jiā qià guàn tōng, zhuō rán wèi yī dài shuò rú, bù dú zhè zhī míng shì ér yǐ. chū cóng zūn rén xiān dài fū huàn yóu yuè dōng, jì ér guī zhè, zhe dàng kòu zhì yī shū. yóu qī shí yī huí qǐ, zhí jiē shuǐ hǔ, yòu míng zhī yuē jié shuǐ hǔ chuán, yǐ zhe shuǐ hǔ zhōng zhī yī bǎi dān bā yīng xióng, dào jié shù chù, wú yī néng táo fǔ yuè. bǐ shì zhī gǎn yú tiào liáng, jí shuǐ hǔ wèi cí zhě, zhī zhōng yì zhī bù kě bó tuō, ér dào zéi zhī zhōng bù kě wèi. qí yǒu gōng yú shì dào rén xīn, wèi bù xiǎo yě. ěr lái lài shèng tiān zǐ wēi líng, liǎng gōng huáng tài hòu hòu fú, fán tiào liáng xiǎo chǒu, wú bù fǔ fú shòu shǒu, yǔ nèi jiàn cì dàng píng. nài ān guàn zhōng zhī qián hòu shuǐ hǔ chuán, yí hài fěi qiǎn zhòng huá shī shēng zhī dàng kòu zhì, jiù hài fěi qiǎn, jù yǐ jiàn zhī yú shí shì yǐ. xī zi yú shì dāng zhàn guó shí, xī xié shuō, jù xíng, fàng yíng cí, hán wén gōng yǐ wèi gōng bù zài yǔ xià. ér wú kuāng dàng kòu zhì yī shū, qí gōng yì chà kān fǎng fú yún. zhòng huá xìng chóu tǎng, dàn bó bù yǐ gōng míng dé shī wèi niàn, yǐ jiǔ yī hú, tiě dí yī zhī, fēn xì niú jiǎo, yóu xíng yú xī hú zhī shàng, zì hào wèi huáng niú dào rén. qí yú rén shì xuān miǎn, bù chì shì ruò ní tú. yǐ qí huáng xíng shì, fù zhe yǒu yī xué biàn zhèng, shǔ gǎo wèi juān. shè shǐ yǒu zhì gōng míng, chū qí wén jīng wǔ wěi zhī cái, yǐ zhěng sī mín zhī shuǐ huǒ jī nì, qí xūn yè wú zhī qí bì yǒu guān yě. suī rán, zhòng huá gōng suī bù zài dāng shí, ér dàng kòu zhì yī shū, qí gōng fēi qiǎn, yì yì kě yǐ bù xiǔ yǐ. yú suī bù huò yǔ zhòng huá yóu, xìng yǔ jí fǔ yóu, cháng líng qí yán, yīn dé yǐ kǎi xiǎng qí gěng gài yān. jí fǔ xiōng jīn dàn tián, zhuō yú féng shí, suī zūn yān jiǎn, yī xiào fù zhī, xún xún rán yú wù wú wǔ yě. jiāng xù kè shì shū, yīn zhuì qí yán yú zuǒ. shí shàng zhāng dūn zàng là yuè, guì lín bàn yuè lǎo rén xù yú yáng chéng zhī sǎo xián xuān.
夫防亂於未亂之先,智雖竭而心猶慮其不足;啟亂於未亂之始。機一動而禍已伏於無窮。六經、四子之書,所以絕人心之私偽,即以杜斯世之亂萌也。而後世猶有敢於縱恣,以肆行而無忌者。況復有啟之者歟?施耐庵之有《水滸傳》也,其中一百八人,雖極形其英雄豪傑之誼氣,而實着其邸張跋扈之非為。不然,當四海一家之時,而雄據一隅以自行其志,名之曰「聚義」,誰非王土,誰非王臣,天下豈有兩義乎?迨至有羅貫中之《後水滸》出,直以梁山之一百八人為真英傑,真忠義,而天下之禍即由是而始。予少時每遇稗官小說諸書,亦嘗喜涉獵,而獨不喜觀前後《水滸》傳奇一書。蓋以此書流傳,凡斯世之敢行悻逆者,無不藉梁山之鴟張跋扈為詞,反自以為任俠而無所忌憚。其害人心術,以流毒於鄉國天下者,殊非淺鮮。近世以來,盜賊蜂起,朝廷征討不息,草野奔走流離,其由來已非一日。非由於拜盟結黨之徒,托諸《水滸》一百八人,以釀成之耶?俞君吉甫次兄仲華先生,少年穎悟,博極群書,凡天人性命之書,以及稗官野史之說,無不流覽,浹洽貫通,卓然為一代碩儒,不獨浙之名士而已。初從尊人先大夫宦遊粵東,既而歸浙,着《蕩寇志》一書。由七十一回起,直接《水滸》,又名之曰《結水滸傳》,以着《水滸》中之一百單八英雄,到結束處,無一能逃斧鉞。俾世之敢於跳梁,藉《水滸》為詞者,知忠義之不可伯托,而盜賊之終不可為。其有功於世道人心,為不小也。邇來賴聖天子威靈,兩宮皇太后厚福,凡跳樑小丑,無不俯伏授首,宇內漸次蕩平。耐庵、貫中之前後《水滸傳》,貽害匪淺;仲華失生之《蕩寇志》,救害匪淺,俱已見之於實事矣。昔子輿氏當戰國時,息邪說,距-行,放瀅辭,韓文公以為功不在禹下。而吾誆《蕩寇志》一書,其功亦差堪仿佛雲。仲華性惆儻,淡泊不以功名得失為念,以酒一壺,鐵笛一枝,分系牛角,遊行於西湖之上,自號為「黃牛道人」。其於人世軒冕,不啻視若泥塗。以岐黃行世,復着有《醫學辨症》,屬稿未鐫。設使有志功名,出其文經武緯之才,以拯斯民之水火饑溺,其勳業吾知其必有觀也。雖然,仲華功雖不在當時,而《蕩寇志》一書,其功非淺,抑亦可以不朽矣。余雖不獲與仲華游,幸與吉甫游,常聆其言,因得以慨想其梗概焉。吉甫胸襟淡恬,拙於逢時,雖-遵淹蹇,一笑付之,恂恂然於物無忤也。將續刻是書,因贅其言於左。時上章敦奘臘月,桂林半月老人序於羊城之掃閒軒。
xù xù
續序
yú
俞-
kè yǒu yǐ dàng kòu zhì wèn yú yǔ zhě, yuē: zhòng huá yī wéi bù zhī rú, shǒu wú chǐ cùn zhī quán. hǎi nèi shēng píng rì jiǔ, rén xīn sī luàn, huàn qì fāng shēn, zhòng huá dú yǐn rán yōu zhī, dù xié shuō yú jì zuò, wǎn kuáng lán yú yǐ dào, qí yōu shì zhī xīn, kě wèi shēn yě yǐ yǐ qí lì shuō zhī zhǐ, kě wèi zhèng yě yǐ yǐ. rán ér fù xiān nǚ zhī zhēn líng, tuō zhǎng ān zhī yī mèng, yì yòu hé qí dàn yě! shì bì yǒu shuō yǐ chù cǐ yǐ, gǎn yǐ zhì pǔ wú zi. yǔ nǎi jué rán yuē wēi zǐ yán, yǔ yì jǐ wàng zhī yǐ. wū hū, yǔ xiōng dì qī rén, zhòng huá nǎi cì jiàn yě. yòu shī shì, qián tài shū rén fǔ yǎng chéng lì. jiā cáng shū wàn juǎn, lá shù nián zú qí yè, yú gǔ jīn zhì luàn zhī běn, yǔ fū lì dài xìng fèi zhī yóu, wǎng bù qióng qí yuán wěi xià zhì bài guān xiǎo shuō, fēng sú suǒ xì, rén xīn yōu guān, yóu zhì yì yān. ruò guàn, shì xiān dài fū yóu yú yuè. jiā qìng zhōng yè, lí mín zī shì, xiān dài fū fèng xí chí bàn, bīng bù jí fā, tǐng shēn qián wǎng. zhì zhū chéng xià, shí yǐ hūn hēi. lí zhòng zhí huǒ chí xiè, rú zhú lóng wàn zhàng, yóu shān gǔ jiān wān yán ér xià. chéng nèi wài jū mín, kū shēng bù jué. xiān dài fū xià lìng rì: wú kǒng! jǐn chū ěr pào xiè zhú jù, zhāng shī yú nǚ qiáng shàng xià. shà shí xīng dǒu càn chén, léi tíng zhòu zhì, zhèn ěr hài mù. ér huǒ guāng zhī wān yán yú shān gǔ jiān zhě, yì rán ér zhǐ. nǎi liǎn dé shí qíng, jī yú yíng biàn zhī kē suǒ, qiǎn rén tōu zhī yuē: dà bīng zhì yǐ, shēn zhì ěr bèi kǔ qíng, bù rěn jù jiā yǐ lù, qí tīng wǒ yù. dān qí rù zéi, zéi bù gǎn dòng. zhí èr rén guī, xùn zhī, jiē hàn rén, yǐ shuǐ hǔ chuán qí shān huò yú zhòng, shì yǒu kē suǒ zhī shì, suì chéng sī biàn. yú shì jiān jué qú kuí, ér yǐ suì qiàn jī mín gǔ zào jù bào, nǎi qǐn qí shì. dào guāng chū yè, xiān dài fū quán zhuàn guì yáng, yǒu shè qiú luó xǐ mì bào yuē: tǔ gùn liáng dé kuān, jié huì wàn yú rén, tuī shēng yuán luó guó ruì wèi sòng dà gē, jiāng qǐ shì yān. shí xiān pī qián tài shū rén suí cóng rèn suǒ, zuǒ xiān dài fū nèi zhù, xī cóng kuān hòu, rén cí yǐn cè, sì jìng jiāo tuī, ér yú yù qiú yóu wèi jīn xù. luó xǐ yuán shè chū qiú, bù rěn qù, tì lèi jiāo bìng, cì rì fù xīn yǐ xiàn, mì gào cǐ shì. gài guì yáng yǔ chǔ nán pí lián, zá chū yú yáo pái zhī jiān, liáng dé kuān xiào jù liǎng shěng yú mín, yuē qī qǐ shì. xiān dài fū yú qí wèi jí zhī xiān, diào suǒ bù bīng mù, jí sān jiāng xié biāo xià biàn bīng, huì liè yú lù míng guān wài zhī yuán bì zhài. cóng jiān dào chū, huò shǒu yào bǎi yú rén, qǐ chū pàn nì gē cí, jí rù huì xìng míng jí guàn wěi cè děng jiàn, yuē yǒu wàn rén, duō xì wú zhī liáng mín, bèi qí bī xié rù huì. xiān dài fū chì huǒ yú tíng, fén qí wěi cè. zhòng jiē è rán, liáng dé kuān dà shēng jí hū yuē: yù shàng, bì jǐn fā nǎi zhǐ! lì bì zhàng xià, huǐ qí qì xiè, yí qí cháo xué, chú qí qiáng gěng, ér mín xīn shǐ dìng. shí xué zhèng bái xiǎo shān tài lǎo shī àn lín zhōu jùn, mí yú dà lì. zhì dào guāng shí èr nián, chǔ yǒu zhào jīn lóng zhī biàn, yǐ xiān dài fū dé shì chù mín xīn, xí shǒu liǎng shěng biān jiǎo. lóng guāng suǒ yún xiōng fù yǔ cóng róng, jí cǐ shí yě. xiān dài fū mì yán qí shì, bù yù zì xǔ qí gōng. xiōng zhī zì xù, gài cóng xiān zhì yān. xiōng shēng yú dōu zhōng, yòu shí duō jí, yǒu nǚ guān chén lì qīng zhě yù zhī, gù yún. dàn shì shū zhī zuò, shǐ yú dào guāng liù nián, yǔ xiōng yè zuò, yuē sān gēng hòu, xīng guāng rú shāi, jǐn xià xī běi yú shǎo qǐng, yī dà xīng fù qǐ, zhòng xīng suí zhī. xiōng yuē: tài bái qīn dòu, luàn jiāng zuò yǐ. shú zhī luó guàn zhōng zhī hài, zhì yú cǐ jí yé! xiǎo bái zhū tíng, xiān dài fū mìng xiōng zuò shì shū, mìng wǔ dì lín zuò xì shǐ zhèng qì lù yǐ fǔ zhī, gèng wǔ dì zhī míng yuē fǔ qīng. yǔ yú yǐ wèi kē xuán lǐ qiū shì, wù xiōng yú wǔ lín, qí shū fǔ jiù. pò gēng zǐ kē fù wǎng, zé shū yòu jǐn shān. gài sān yì qí gǎo yún. dào guāng jǐ yǒu zhòng chūn, dé xiōng fù yīn, fù yí hán yī zhì dàn sòng
客有以《蕩寇志》問於予者,曰:仲華一韋布之儒,手無尺寸之權。海內昇平日久,人心思亂,患氣方深,仲華獨隱然憂之,杜邪說於既作,挽狂瀾於已倒,其憂世之心,可謂深也已矣;其立說之旨,可謂正也已矣。然而附仙女之真靈,托長安之一夢,抑又何其誕也!是必有說以處此矣,敢以質譜吾子。予乃矍然曰;微子言,予亦幾忘之矣。嗚呼,予兄弟七人,仲華乃次見也。幼失恃,錢太淑人撫養成立。家藏書萬卷,旯數年卒其業,於古今治亂之本,與夫歷代興廢之由,罔不窮其源委;下至稗官小說,風俗所系,人心攸關,尤致意焉。弱冠,侍先大夫游於粵。嘉慶中葉,黎民滋事,先大夫奉檄馳辦,兵不及發,挺身前往。至珠-城下,時已昏黑。黎眾執火持械,如燭龍萬丈,由山谷間蜿蜒而下。城內外居民,哭聲不絕。先大夫下令日:毋恐!盡出爾炮械燭炬,張施於女牆上下。霎時星斗燦陳,雷霆驟至,震耳駭目。而火光之蜿蜒於山谷間者,屹然而止。乃斂得實情,激於營弁之苛索,遣人偷之曰:大兵至矣,深知爾輩苦情,不忍遽加以戮,其聽我諭。單騎入賊,賊不敢動。執二人歸,訊之,皆漢人,以《水滸》傳奇煽惑於眾,適有苛索之事,遂成斯變。於是殲厥渠魁,而以歲歉饑民鼓譟具報,乃寢其事。道光初葉,先大夫權篆桂陽,有赦囚羅喜密報曰:土棍梁得寬,結會萬餘人,推生員羅幗瑞為宋大哥,將起事焉。時先批錢太淑人隨從任所,佐先大夫內助,悉從寬厚,仁慈隱惻,四境交推,而於獄囚尤為矜恤。羅喜援赦出囚,不忍去,涕淚交並,次日負薪以獻,密告此事。蓋桂陽與楚南毗連,雜出於瑤排之間,梁得寬嘯聚兩省愚民,約期起事。先大夫於其未集之先,調所部兵目,及三江協標下弁兵,會獵於鹿鳴關外之猿臂寨。從間道出,獲首要百餘人,起出叛逆歌詞,及入會姓名籍貫偽冊等件,約有萬人,多系無知良民,被其逼脅入會。先大夫熾火於庭,焚其偽冊。眾皆愕然,梁得寬大聲疾呼曰:獄上,必盡發乃止!立斃杖下,毀其器械,夷其巢袕,鋤其強梗,而民心始定。時學政白小山太老師按臨州郡,迷於大吏。至道光十二年,楚有趙金龍之變,以先大夫得是處民心,檄守兩省邊徼。龍光所云兄負羽從戎,即此時也。先大夫秘言其事,不欲自詡其功。兄之自序,蓋從先志焉。兄生於都中,幼時多疾,有女冠陳麗卿者愈之,故云。但是書之作,始於道光六年,與兄夜坐,約三更後,星光如篩,盡下西北隅;少頃,一大星復起,眾星隨之。兄曰:太白侵斗,亂將作矣。孰知羅貫中之害,至於此極耶!曉白諸庭,先大夫命兄作是書,命五弟臨作《細史正氣錄》以輔之,更五弟之名曰輔清。予於乙未科旋里秋試,晤兄於武林,其書甫就。迫庚子科復往,則書又盡刪。蓋三易其稿雲。道光己酉仲春,得兄訃音,附遺函一帙旦誦《