yī
一

sòng dé tiān xià yǔ jìn xī ruò? yuē: shì jìn wèi yù yǐ, wèi jiàn qí liè yě. wèi jìn jiē bù yì ér dé zhě yě, bù yì ér dé zhī, bù yì zhě yòu qǐ ér duó zhī, qíng xiāng ruò lǐ xiāng bào yě. suī rán, cáo shì yǒu guó, suī fēi yī tǒng tiān xià, ér yì qì kě xiǎo kāng yǐ. fāng yǔ máo, zhōng zhǔ yě, jiē kě xí yè yǐ ān. ér sī mǎ shì shēng qí rǎng xīn yǐ pò duó zhī, shì jìn zhī huán xuán nèi cuàn lú xún zhōng qǐ xiān bēi qiāng lǔ rǎng bì xiāng jiā, ér ān dì yǐ xíng shī shì ròu lí tiān xià zhī xīn, zé gù bù móu yǐ. sòng nǎi yǐ gōng lì fú rén ér yí qí zōng shè, fēi sī mǎ shì zhī tú xìng rén ruò ér duō shí zhī yě. lùn zhě shēng jìn yú zhèng tǒng, chù sòng yú fēn zhēng, jiāng wú chóng shì ér yì dào hū?
宋得天下與晉奚若？曰：視晉為愈矣，未見其劣也。魏、晉皆不義而得者也，不義而得之，不義者又起而奪之，情相若、理相報也。雖然，曹氏有國，雖非一統天下，而亦汔可小康矣。芳與髦，中主也，皆可席業以安。而司馬氏生其攘心以迫奪之，視晉之桓玄內篡、盧循中起、鮮卑羌虜攘臂相加，而安帝以行屍視肉離天下之心，則固不侔矣。宋乃以功力服人而移其宗社，非司馬氏之徒幸人弱而掇拾之也。論者升晉於正統，黜宋於分爭，將無崇勢而抑道乎？

gù jiāng yuē: jìn píng wú shǔ yì tiān xià yǐ, ér sòng bù néng. wèi wú jiē jiàn yě, ér wèi cuàn, zé píng wú bù kě yǐ wèi jìn gōng ruò shǔ hàn zhī miè, gù tiǎn jué liú shì èr shí yú shì zhī miào shí, gǔ jīn suǒ sù rán ér shāng xīn zhě. hùn yī bù zài chuán ér yǐ liè, tǔ yǔ zhī guǎng, yòu xī zú yǐ xióng zāi? zhōng yuán zhī shī, jìn shī zhī, fēi sòng shī zhī yě. sòng wǔ xìng, dōng miè mù róng chāo, xī miè yáo hóng, tuò bá sì hè lián bó bó liǎn jī ér xué chù. zì liú yuān chēng luàn yǐ lái, zǔ tì yǔ yì huán wēn xiè ān jīng yíng bǎi nián ér wú néng jí cǐ. hòu hū cǐ zhě, èr xiāo chén shì wú chǐ tǔ zhī zhǎn, ér jìn yǐ xuē wáng. rán zé yǒng jiā yǐ jiàng, jǐn yán zhōng guó shēng rén zhī qì zhě, wéi liú shì ěr. jǔ jìn rén zuò shī zhī zhōng yuán, zé sòng yǐ bù dàng píng, méi qí tà fá zhī gōng ér chù zhī, yì dà bù píng yǐ.
固將曰：「晉平吳、蜀一天下矣，而宋不能。」魏、吳皆僭也，而魏篡，則平吳不可以為晉功；若蜀漢之滅，固殄絕劉氏二十餘世之廟食，古今所肅然而傷心者。混一不再傳而已裂，土宇之廣，又奚足以雄哉？中原之失，晉失之，非宋失之也。宋武興，東滅慕容超，西滅姚泓，拓拔嗣、赫連勃勃斂跡而穴處。自劉淵稱亂以來，祖逖、庾翼、桓溫、謝安經營百年而無能及此。後乎此者，二蕭、陳氏無尺土之展，而浸以削亡。然則永嘉以降，僅延中國生人之氣者，唯劉氏耳。舉晉人坐失之中原，責宋以不蕩平，沒其撻伐之功而黜之，亦大不平矣。

jūn tiān xià zhě, dào yě, fēi shì yě. rú yǐ shì ér yǐ yǐ, zé dōng zhōu zhī jì, jīng wú xú yuè gē tǔ chēng wáng, suì jiāng chù zhōu yǐ yǔ zhī yī děng ér yíng zhèng tǒng yī liù yù, xián yú wǔ dì sān wáng yě yuǎn yǐ. tuò bá shì ān dé kàng sòng ér yǔ bìng jiān zāi? táng chén suí yǐ, sòng chén zhōu yǐ, qí lè tuī yǐ wèi zhèng zhě, yì tiān xià ěr. yǐ yì zé jiǎ chán zhī míng, yǐ cuàn ér yǔ liú sòng xī zé yān? zhōng yuán sàng yú sī mǎ shì zhī shǒu, qiě ài qí rú xiàn zhī xù yǐ cún zhī tú bù niàn zhōng huá guān dài zhī qū, ér rěn gē nán běi wèi huá yí zhī jiè hū? bàn yǐ wěi fěi lèi ér shǐ wèi jūn, gù yì tà fá yǒu gōng zhī zhǔ yǐ bù yǔ táng sòng děng lún zāi? hàn zhī hòu, táng zhī qián, wéi sòng shì yóu kě yǐ wèi zhōng guó zhǔ yě.
君天下者，道也，非勢也。如以勢而已矣，則東周之季，荊、吳、徐、越割土稱王，遂將黜周以與之一等；而嬴政統一六寓，賢於五帝、三王也遠矣。拓拔氏安得抗宋而與並肩哉？唐臣隋矣，宋臣周矣，其樂推以為正者，一天下爾。以義則假禪之名，以篡而與劉宋奚擇焉？中原喪於司馬氏之手，且愛其如線之緒以存之；徒不念中華冠帶之區，而忍割南北為華、夷之界乎？半以委匪類而使為君，顧抑撻伐有功之主以不與唐、宋等倫哉？漢之後，唐之前，唯宋氏猶可以為中國主也。

èr
二

sòng kě yǐ yǒu tiān xià zhě yě, ér qí wèi shén rén zhī suǒ fèn nù zhě, è mò liè yú shì jūn. cuàn zhī xiāng réng, zì cáo shì ér yǐ rán, sòng yīn zhī ěr. shì zé zì sòng chàng zhī. qí hòu xiāng xí, ér shòu duó zhī zhǔ bì sǐ yú bīng yǔ zhèn. fū ān dì zhī wú néng wèi yě, gōng dì zé xīn xīn rán shòu zhī sòng ér wú yì xīn, sòng yì kě yǐ ān zhī yǐ ér jué yú shì yān, hé qí rěn yě! sòng zhī xié xīn, gù yǒu zì yǐ méng ér bù kě jí yǐ. sòng wǔ zhī cuàn yě, nián yǐ mào, bù sān zài ér cú, zì gù qí zi jiē yōng liè zhī cái, xiè huì fù liàng zhī liú, yì guǐ xiǎn ér wú dìng qíng, sī mǎ chǔ zhī xiōng dì fāng xié tuò bá shì yǐ lín huái diān, qián cǐ zhě huán xuán bù rěn yú ān dì, ér èr liú hé mèng xié zhī yǐ xìng, gù yù wèi zi sūn jì gǒng gù ér mǐ tiān xià zhī móu yǐ jué chū yú cǐ. wū hū! gōng xíng shì ér yù zi sūn zhī dé miǎn yú shì, gōng xíng shì ér yù qí chén zhī fú shì, qí kě dé hū? xú xiàn zhī fù liàng xiè huì zhī rèn, yǐ nǐ qí zi zhī dòu ér qí shí yǐ chěng ěr. xiāo dào chéng jì qǐ ér tiǎn liú shì zhī xuè yìn, yòu hé guài hū?
宋可以有天下者也，而其為神人之所憤怒者，惡莫烈於弒君。篡之相仍，自曹氏而已然，宋因之耳。弒則自宋倡之。其後相習，而受奪之主必死於兵與酖。夫安帝之無能為也，恭帝則欣欣然授之宋而無異心，宋抑可以安之矣；而決於弒焉，何其忍也！宋之邪心，固有自以萌而不可戢矣。宋武之篡也，年已耄，不三載而殂，自顧其子皆庸劣之才，謝晦、傅亮之流，抑詭險而無定情，司馬楚之兄弟方挾拓拔氏以臨淮甸，前此者桓玄不忍於安帝，而二劉、何、孟挾之以興，故欲為子孫計鞏固而弭天下之謀以決出於此。嗚呼！躬行弒而欲子孫之得免於弒，躬行弒而欲其臣之弗弒，其可得乎？徐羨之、傅亮、謝晦之刃，已擬其子之脰而俟時以逞耳。蕭道成繼起而殄劉氏之血胤，又何怪乎？

fū rén shú yǒu bù yù qí zi sūn zhī ān cún zhě yě, shì zhī wēi, nǎi yǐ ān zhī wàng qí wáng, nǎi yǐ cún zhī rì mù zhì shuāi, páng huáng gù lǜ, ér shēng qí cǎn dú, jiē róu rǎn bù zì zhèn zhī qíng wèi zhī yě, ér shēn yǐ xiàn hū dà è yǐ fú shè. yī rì zè zhī lí, bù gǔ fǒu ér gē, zé dà dié zhī jiē, xiōng. jiē tàn xìng ér wàng lǜ qǐ, wàng lǜ wú liáo ér cán hài shēng, è bù jí yǐ. jūn zǐ zhī lǎo yě, jiè zhī zài de de zhī wù jiè, gōng qīn dà è, bù róng yú tiān dì guǐ shén, kě fú wèi zāi?
夫人孰有不欲其子孫之安存者也，試之危，乃以安之；忘其亡，乃以存之；日暮智衰，彷徨顧慮，而生其慘毒，皆柔苒不自振之情為之也，而身已陷乎大惡以弗赦。一日昃之離，不鼓缶而歌，則大耋之嗟，凶。」嗟嘆興而妄慮起，妄慮無聊而殘害生，惡不戢矣。君子之老也，戒之在得；得之勿戒，躬親大惡，不容於天地鬼神，可弗畏哉？

sān
三

jǔ zōng shè zi sūn zhī dà jì ér yǔ rén móu zhī, bì qí rén zhī kě tuō, ér hòu kě zhēng zhī sè ér jiàn zhī cí, bù rán, zé huò zì cǐ ér shēng. hàn gāo dì yí yú suǒ lì, nǎi jìn ér móu zhě, zhāng liáng shū sūn tōng ěr. liáng suī duō zhì, ér xīn gù wú sī tōng suī guǐ hé, ér yuán shì rú shù qiě jiē cóng róng fěng yì zhī chén, wèi cháng wò bīng ér chí guó bǐng zhě yě. wài cǐ zé xiāo cáo bù dé yǔ yān, chén píng zhōu bó dàn wěi rèn yú jì dìng zhī hòu, xiān gù wèi cháng cān yì lùn yān. jìn wǔ suǒ móu zhě wèi guàn yě, shì kě yǔ móu zhě, ér bù tīng, shì yǐ shī yě. suí gāo zǔ zhī móu yú yáng sù, táng tài zōng zhī tuō yú lǐ jī, jiē zhì zéi xìng chéng, ér shì zú yǐ zéi qí hòu yì rán èr zhǔ zhī shī, wèi néng shēn zhì sù jī zhī jiān ěr. ruò sòng wǔ zhī yú xiè huì, zhī qí jī biàn ér yǒu tóng yì yǐ tài zǐ bù zú wèi jūn, nǎi mì yǔ huì móu, ér shǐ chān lú líng zhī néng fǒu, shì yǐ yíng yáng lú líng zhī yāo lǐng shòu zhī yú huì, ér wéi qí shēng sǐ zhī, bù yì huò hū?
舉宗社子孫之大計而與人謀之，必其人之可托，而後可征之色而見之辭，不然，則禍自此而生。漢高帝疑於所立，乃進而謀者，張良、叔孫通耳。良雖多智，而心固無私；通雖詭合，而緣飾儒術；且皆從容諷議之臣，未嘗握兵而持國柄者也。外此則蕭、曹不得與焉，陳平、周勃但委任於既定之後，先固未嘗參議論焉。晉武所謀者衛瓘也，是可與謀者，而不聽，是以失也。隋高祖之謀於楊素，唐太宗之託於李績，皆鷙賊性成，而適足以賊其後裔；然二主之失，未能深知素、績之奸耳。若宋武之於謝晦，知其機變而有同異矣；太子不足為君，乃密與晦謀，而使覘廬陵之能否，是以營陽、廬陵之腰領授之於晦，而唯其生死之，不亦惑乎？

gù yǒu tiān xià zhě, chóng rú zhě yǐ rèn shī bǎo, ruò wú dāng yú huǎn jí, ér bǎo zōng bēng yàn zi sūn dù huò luàn zhě, bì zī yú cǐ. shī shū yǐ diào qí gāng lì zhī qì, míng yì yǐ fáng qí xié pì zhī yù, suī yǒu sī yān, yóu bù rěn shì jūn fù zhī xuè yìn rú jī wù, ér wéi qí pì lì. ruò fú shēn wèi rén guó zhī shì chén, wú nán qǔ qí shè jì wéi suǒ tuī fèng ér shòu zhī. ruò xiè huì zhě, yòu jū gāo wèi yōng bīng bǐng, zú yǐ zì qí suǒ wèi wú jí kě fǒu bù jiàn yú cí, xǐ nù bù xíng yú sè, shàng kǒng qí kuī cè qiǎn shēn ér chéng xì yǐ chěng, kuàng yǐ bāo sāng zhī zhì jì jìn yǔ mì móu hū? zhì shèn zhě jǐ yě, zhì mì zhě jié yě héng jiàn dìng yú yī xīn, shé zhōng dài zhī jūn zǐ. táng dé zōng móu yú lǐ mì, sòng yīng zōng jué yú hán qí, ér huò luàn yǔn jí, qí míng xiào yě. tuò bá sì xún cuī hào ér guó běn dìng, yì shù jǐ yān. zhī xiè huì zhī xiǎn ér xìn zhī, guó bù wáng, xìng yě.
故有天下者，崇儒者以任師保，若無當於緩急，而保宗祊、燕子孫、杜禍亂者，必資於此。詩書以調其剛戾之氣，名義以防其邪僻之欲，雖有私焉，猶不忍視君父之血胤如雞鶩，而唯其疈礫。若夫身為人國之世臣，無難取其社稷唯所推奉而授之。若謝晦者，又居高位、擁兵柄，足以恣其所為；吾即可否不見於辭，喜怒不形於色，尚恐其窺測淺深而乘隙以逞，況以苞桑之至計進與密謀乎？至慎者幾也，至密者節也；衡鑑定於一心，折衷待之君子。唐德宗謀於李泌，宋英宗決於韓琦，而禍亂允戢，其明效也。拓拔嗣詢崔浩而國本定，亦庶幾焉。知謝晦之險而信之，國不亡，幸也。