yī
一
wū hū! shì shēng wú dào zhī shì, ér yù zì bá yú liú sú, gài yì nán yǐ. wén zōng píng jǐ zhī jì, lǐ jué děng bān jìng zōng zi chéng měi ér lì zhī, chóu shì liáng fèi chéng měi, lì wǔ zōng. wǔ zōng lì, jué yǔ yáng sì fù yǐ shì cuàn zhú, yú shì ér lǐ zōng mǐn zhī dǎng bù róng yú cháo, zhèng bǐng zhī guī bì yú lǐ dé yù, cǐ qū shēn zhī shì suǒ bì rán zhě yě. dé yù jí wú nèi yuán, ér shě wǒ qí shuí? gù fēi yī shū mì yáng qīn yì zhī néng yǐn jǐ yě. rán dé yù zhōng yǐ huái nán lù yí téng jiāo tōng zhī míng yú tiān xià hòu shì, ér dǎng rén qiě jù yǐ wéi kǒu shí, suī yù cí tuō shēn huàn shù zhī chǒu ér bù kě dé. qián cǐ zhě, cuī tán jùn wáng jiàn yán jiē néng bái dé yù zhī zhí, rán zé dé yù zhī yú zhōng rén, bù néng zì lì fāng biǎo yǐ bù shòu lín zī, yì yǐ jiǔ yǐ.
呜呼!士生无道之世,而欲自拔于流俗,盖亦难矣。文宗凭几之际,李玨等扳敬宗子成美而立之,仇士良废成美,立武宗。武宗立,玨与杨嗣复以是窜逐,于是而李宗闵之党不容于朝,政柄之归必于李德裕,此屈伸之势所必然者也。德裕即无内援,而舍我其谁?固非一枢密杨钦义之能引己也。然德裕终以淮南赂遗腾交通之名于天下后世,而党人且据以为口实,虽欲辞托身宦竖之丑而不可得。前此者,崔潭峻、王践言皆能白德裕之直,然则德裕之于中人,不能自立坊表以不受磷缁,亦已久矣。
yí kǎo dé yù zhī xiāng yě, shǒu qǐng zhèng shì jiē chū zhōng shū, chóu shì liáng xié dìng cè zhī gōng, ér bù néng bù yǐn shēn xiè bìng yǐ qù. táng zì sù zōng yǐ lái, nèi shù zhī bù dé zhuān zhèng zhě, jǐn jiàn yú huì chāng. dé yù zhī yì zàn mì wù qū shī xián lēi zhě, bù wéi wú lì, fū qǐ lè yǐ qí shēn shòu zhōng rén zhī yuán yǐn zhě hū? rán ér táng zhī jī bì, yǐ chéng hū jí zhòng nán fǎn zhī shì zài nèi zé zhōng shū yǔ shū mì xiāng biǎo lǐ yě zài wài zé jié shǐ yǔ jiān jūn xiāng hū xī yě, jù zhī ér cháng zài qí zuǒ cè, xiǎo bù rěn ér xuán shòu qí dà qū. jiàn yán yǔ yú wéi zhōu zhī móu, tán jùn jí xuān zhèng tán zhī mìng, dé yù gù yuē wú bù wéi huàn zhě yòng ér wǒ yòng huàn zhě yě. yáng qīn yì zhī nèi zhào, wú suǒ qū jié, ér yǐ bǎo wán yàn qí yù, dé yù gù yuē cǐ yǐ dài xiǎo rén ér shǐ wàng jī, fēi rǔ yě. wú xíng wú zhì, hé xù yú qiāo qiāo jiǎo jiǎo zhī xián yí hū? rán ér yǐ shì jūn zǐ lì shēn zhī dà fáng, zé zhōng diàn yǐ.
夷考德裕之相也,首请政事皆出中书,仇士良挟定策之功,而不能不引身谢病以去。唐自肃宗以来,内竖之不得专政者,仅见于会昌。德裕之翼赞密勿、曲施衔勒者,不为无力,夫岂乐以其身受中人之援引者乎?然而唐之积敝,已成乎极重难反之势在内则中书与枢密相表里也;在外则节使与监军相呼吸也,拒之而常在其左侧,小不忍而旋受其大屈。践言与于维州之谋,潭峻藉宣郑覃之命,德裕固曰吾不为宦者用而我用宦者也。杨钦义之内召,无所屈节,而以宝玩厌其欲,德裕固曰此以待小人而使忘机,非辱也。吾行吾志,何恤于硗硗皎皎之嫌疑乎?然而以视君子立身之大防,则终玷矣。
shēng sī shì yě, shì jūn zǐ zhī fáng, jūn qiě huǐ zhī, bù kě jí wǎn yě, zé bào yǒu wéi zhī zhì yù shū yú guó zhě chéng nán yǐ. rán zé rú zhī hé ér kě zāi? jié jǐ wú kě xiàn zhī zī, móu guó wú piān sī zhī dǎng, yǐ jūn mìng ér jiē zhī yǐ lǐ, bǐng sù zhì ér chí zhī yǐ zhèng, jìn bù chù qí shēn jì, tuì bù qǔ qí huān xīn, qí shí yǐ dé jūn, ér wú qiú chéng qiú kě zhī zào yuàn, shù qí miǎn hū! nǎi dé yù gōng míng zhī shì yě, gù bù zú yǐ jí cǐ yě. yǐ dé yù zhī cái, dāng dé yù zhī shì, wù róng shēn zé yān, kě yǐ.
生斯世也,士君子之防,君且毁之,不可急挽也,则抱有为之志欲抒于国者诚难矣。然则如之何而可哉?洁己无可羡之赀,谋国无偏私之党,以君命而接之以礼,秉素志而持之以正,进不触其深忌,退不取其欢心,俟时以得君,而无求成求可之躁愿,庶其免乎!乃德裕功名之士也,固不足以及此也。以德裕之材,当德裕之世,勿容深责焉,可矣。
èr
二
lǎo shì yuē:" tiān xià zhī zhì róu, chí chěng tiān xià zhī zhì gāng." cǐ nǚ zǐ xiǎo rén tāo tiān zhī è, suǒ xié yǐ wéi cáng shēn zhī gù zhě yě.
老氏曰:“天下之至柔,驰骋天下之至刚。”此女子小人滔天之恶,所挟以为藏身之固者也。
táng zhī huàn guān, qí shì shí bèi yú hàn sòng. lǐ fǔ guó qū sì shí nián yù shì zhī tiān zǐ rú yì tún ér lì zhī. qí hòu xiàn zōng sǐ yān, jìng zōng sǐ yān, tài zǐ yǒng sǐ yān, jiàng wáng wù ān wáng róng chén wáng chéng měi sǐ yān, sān zǎi xiàng yī jié dù hé jiǔ zú ér sǐ yān. páo rén zhī yú jī wù, wéi qí cāo wān dāo ér gē zhī yě. wén zōng chuí tì ér tàn, zì bǐ yú zhōu nǎn hàn xiàn ér yǐ wéi bù rú, yù yù yǐn chún jiǔ yǐ chéng chèn ér bēng, qí xiōng hàn zhī fēng, bù kě xiàng ěr yě rú cǐ. yǐ wéi shén cè liù jūn zài qí zhǐ zhǎng, gù mò zhī néng zhì, shì yǐ ér wèi jìn rán yě. dāng qí shí, jié zhèn lín lì, dà chén fēn kǔn, hé tiān xià zhī quán lì, yǐ shì liù jūn huàn yǎng zhī bà mín, qǐ bù xiāng dí, ér xī zhuì zhuì yān? jí guān chóu shì liáng zhī jiào qí dǎng yuē:" tiān zǐ bù kě lìng xián, rì yǐ shē mí yú qí ěr mù, wú xiá gèng jí tā shì." rán hòu zhī qí suǒ yǐ ōu zhōng cái zhī zhǔ rù yú qí jǐng ér bù dé chū zhě, wéi yǐ zhì róu zhī dào mí xì zhī, yīn ér chí chěng zhī, miè bù shèng yǐ.
唐之宦官,其势十倍于汉、宋。李辅国驱四十年御世之天子如逸豚而莅之。其后宪宗死焉,敬宗死焉,太子永死焉,绛王悟、安王溶、陈王成美死焉,三宰相、一节度、合九族而死焉。庖人之于鸡鹜,唯其操弯刀而割之也。文宗垂涕而叹,自比于周赧、汉献而以为不如,郁郁饮醇酒以成疢而崩,其凶悍之锋,不可向迩也如此。以为神策六军在其指掌,故莫之能制,是已;而未尽然也。当其时,节镇林立,大臣分阃,合天下之全力,以视六军豢养之罢民,岂不相敌,而奚惴惴焉?及观仇士良之教其党曰:“天子不可令闲,日以奢靡娱其耳目,无暇更及他事。”然后知其所以殴中材之主入于其阱而不得出者,唯以至柔之道縻系之,因而驰骋之,蔑不胜矣。
fū ěr mù zhī yù, jīn hái zhī yì, xiá ér ān zhī, shùn ér shòu zhī, yì yuē cǐ rén zhǔ zhī suǒ yīng de, jìn shì zhī suǒ yí gōng zhě ěr. yú guó wú sǔn, yú shì fēi zhuān, jí bù yǐ wéi bǐ gōng, ér yì fēi kě wèi bǐ zuì yě. nǎi dāng qí jiāo hèng zhe jiàn, rén zhǔ yì hán fèn bù kān ér sī jiǎn dí. é ér tuì xī yú shēn gōng, zé yú lè dié jìn, ér qì bù jué qí jiàn píng yǐ shāo dìng yān, ér xū xū nì nì bǎi chū yǐ xiāng mí, jìng bù zhī sù fèn zhī hé yǐ jù juān yě. qì yī wǎng ér shuāi, ān wàng qí fù zhèn zāi?
夫耳目之欲,筋骸之逸,狎而安之,顺而受之,亦曰此人主之所应得,近侍之所宜供者耳。于国无损,于事非专,即不以为彼功,而抑非可为彼罪也。乃当其骄横著见,人主亦含忿不堪而思翦涤。俄而退息于深宫,则娱乐迭进,而气不觉其渐平矣;稍定焉,而姁姁嫟嫟、百出以相靡,竟不知夙忿之何以遽蠲也。气一往而衰,安望其复振哉?
fán biàn tóng zhì nǚ qīng gē miào wǔ juān fán jiě fèn zhě, jiē qí gē máo zhèn dú zhī jī yě. zhèng rén duān shì jǔ sàng ér bù dé yǐ shí jìn xiàn qí chén, zé jiē fèi rán fǎn yuē: chū ér yǔ wú móu bǐng chú zhě, rù ér qiě yǔ zhī huān xiào, wú è néng shèng bǐ zāi? tú zì zhū yí biǎn cuàn ér fú néng yáo dòng zhī yě. wèi yǒu bù jiān kǒu xī jī, tīng qí gū wēi ér mò xù zhě yě. zé chén fēi qí chén, bīng fēi qí bīng, xiá mèi dàn jìn, ér bái rèn xī zhāng, mò néng cè yān. zhì róu zhī chí chěng zhì gāng, chuò hū qí yǒu yú yǐ.
凡变童稚女、清歌妙舞、捐烦解愤者,皆其戈矛鸩毒之机也。正人端士沮丧而不得以时进献其忱,则皆废然返曰:出而与吾谋屏除者,入而且与之欢笑,吾恶能胜彼哉?徒自诛夷贬窜而弗能摇动之也。未有不缄口息机,听其孤危而莫恤者也。则臣非其臣,兵非其兵,狎媚旦进,而白刃夕张,莫能测焉。至柔之驰骋至刚,绰乎其有余矣。
rán zé qún yǎn zhī shì zhòng qiū shān ér shì nì xiāng xún yě, qǐ shì shén cè zhī gū jūn zāi? shì cǐ ér yǐ yǐ. hàn sòng zhī àn zhǔ shòu zhì yú jiā nú zhě jiē cǐ ér táng zhī lì guó, jiā fǎ bù xiū, yín shēng màn sè, zì tài zōng yǐ lái, màn yān jìn yù ér wú fáng xián zhī jiào, gù qí huò wèi yóu kù yān. kǒu bí fēi jí zhī bù ān chòu wèi zhī tǐ fēi jí zhī bù yí qīng rú fán láo wǎn jié fēi jí zhī bù néng mù ěr ér yú xīn. lín chí yú niǎo shū huà qín yì zhāng hú nù mǎ, gè yǒu suǒ shì, ér jiē néng wéi duó qíng xī nù zhī méi. jī xiè zhī zhāng, liè yú jiāng qín, mì yú cáo cāo, bǐ yǐ gāng zhēng, cǐ yǐ róu zhì, suī yù rú zhōu nǎn hàn xiàn ér bù néng, guǒ bù rú yǐ. rén zhǔ ér néng zhī cǐ, zé wù yuē huàn guān zhī è bù kě pū yě. yǐ yī niàn zhī wú yù, sāi tāo tiān zhī héng liú, yǒu yú yù yǐ. rán ér zhī zhī zhě xiān, néng zhī zhě yóu bǎi bù dé yī yě, shì yǐ nán yě.
然则群奄之势重邱山而弑逆相寻也,岂恃神策之孤军哉?恃此而已矣。汉、宋之闇主受制于家奴者皆此;而唐之立国,家法不修,淫声曼色,自太宗以来,漫焉进御而无防闲之教,故其祸为尤酷焉。口鼻非藉之不安臭味;肢体非藉之不宜清蝡;烦劳菀结非藉之不能穆耳而愉心。林池鱼鸟、书画琴弈、张弧怒马,各有所嗜,而皆能为夺情息怒之媒。机械之张,烈于疆秦,密于曹操,彼以刚争,此以柔制,虽欲如周赧、汉献而不能,果不如矣。人主而能知此,则勿曰宦官之恶不可扑也。以一念之无欲,塞滔天之横流,有余裕矣。然而知之者鲜,能之者尤百不得一也,是以难也。
sān
三
hé běi sān zhèn zhī bù jí yě, qǐ qí fù jiāng zú yǐ kàng tiān xià bù kě zhì zāi? táng wú yǐ zhì zhī ěr. lú lóng zhī luàn, chén xíng tài zhāng jiàng xiāng jì yōng bīng yǐ xié jié yuè, zhāng zhòng wǔ qǐ ér tǎo zhī, wèn qí suǒ yǒu shì zú jǐ hé, hé jūn shì tǔ tuán qiān yú rén ér yǐ wèn qí bīng shí suǒ chū, zé yǎng jǐ yú guī zhōu yǐ běi ér yǐ. zú rú zhòng wǔ zhī liào, yōu zhōu xià, pàn rén dé. rán zé táng guǒ zhì shèng de lǐ, yǐ tiān xià zhī lì, jǔ sān zhèn rú shí jiè ěr. ér zhōng kùn yú bù néng zhě, miào mó bù dìng, zhū shuài lí xīn, qiě nì dǎng sī rén bēn zǒu jīng guó, huì lù xíng yú tíng chén, jiē wèi zhāng huáng zéi shì yǐ quàn gū xī, xiāo zhāng bù jí, luàn qí chéng móu yě. jūn àn chén tōu, shì zuì ěr zhī pàn chén, mò zhī néng shèng, ér yuē hé shuò xí luàn yǐ jiǔ, rén xīn nán huà. è! shì hé yán yě!
河北三镇之不戢也,岂其富疆足以抗天下不可制哉?唐无以制之耳。卢龙之乱,陈行泰、张绛相继拥兵以胁节钺,张仲武起而讨之,问其所有士卒几何,合军士土团千余人而已;问其兵食所出,则仰给于妫州以北而已。卒如仲武之料,幽州下,叛人得。然则唐果制胜得理,以天下之力,举三镇如拾芥耳。而终困于不能者,庙谟不定,诸帅离心,且逆党私人奔走京国,贿赂行于廷臣,皆为张皇贼势以劝姑息,嚣张不辑,乱其成谋也。君暗臣偷,视蕞尔之叛臣,莫之能胜,而曰河朔习乱已久,人心难化。恶!是何言也!
liú zhěn zǔ bīng shàn lì, lǐ dé yù jué cè tǎo zhī, shì yǐ ér fù yuē:" dàn dé zhèn wèi bù yǔ zhī tóng, zé zhěn wú néng wéi," hé qí shì zhèn wèi zhī tài zhòng yě! zhāng zhòng wǔ jì yǐ lú lóng guī mìng, fǔ zhèn wèi zhī bèi yǐ hé hóng jìng wáng yuán kuí fēi yǒu tián chéng sì wáng wǔ jùn zhī xiāo jié, jí lìng nà zhěn lù yǐ yīn xiāng chún chǐ, ér cháo tíng xuān zhāo yì wèn yǐ lín zhī, yòu qǐ gǎn běi bù wèi lú lóng zhī chéng qí hòu, nán bù wèi xuān wǔ zhī bī qí qián, xī bù wèi hé zhōng zhī zhì qí yè, xiǎn xiāng kàng jù, yǐ dǎng nì ér jué xìng zāi? zhàn jí bù lì, yì chí liǎng duān yǐ shì shì suǒ qū ěr. rán zé liú zhěn jì miè, yí hóng jìng yuán kuí yú tā zhèn, bù gǎn wéi yě zhào hóng jìng yuán kuí yǐ fù quē, bù gǎn jù yě. bǐ suī jiāo jiǎn ér hūn mào, yì qiě niàn xī zhī fù gù yǐ zhǎng zǐ sūn zhě, bù sǐ yú tiān zhū, zé sǐ yú zhàng xià hé rú shù shēn guī quē, xí fù guì ér bǎo hòu kūn. bù qǔ suī huò xiāo zhāng, shuài xīn chí ér qì yì tuí yǐ. wēi kě fú yě, ēn kě huái yě, zhāng zhòng wǔ zhī lìng tú kě xiàn, liú zhěn zhī kuáng móu kě jiàn yě. qū qū shù zhōu zhī tǔ, liǎng shù zǐ shī jū qí shàng, ér yuē zhōng nán huà yě, dé yù zhī yú cǐ měng yǐ. nǎi qiǎn zhòng chén shū kǔn yú èr zhèn yuē:" hé shuò zì jiān nán yǐ lái, liè shèng xǔ qí chuán xí, yǐ chéng gù shì." zé jì míng shū zuǒ quàn, shòu yǐ bù bá zhī shì, yǎn ruò dí guó, cǐ yán chū, hòu qí kě zhuī zāi?
刘稹阻兵擅立,李德裕决策讨之,是已;而复曰:“但得镇魏不与之同,则稹无能为,”何其视镇魏之太重也!张仲武既以卢龙归命,拊镇魏之背矣;何弘敬、王元逵非有田承嗣、王武俊之枭桀,即令纳稹赂以阴相唇齿,而朝廷宣昭义问以临之,又岂敢北不畏卢龙之乘其后,南不畏宣武之逼其前,西不畏河中之制其腋,显相抗拒,以党逆而蹶兴哉?战即不力,亦持两端以视势所趋耳。然则刘稹既灭,移弘敬、元逵于他镇,不敢违也;召弘敬、元逵以赴阙,不敢拒也。彼虽骄蹇而惛瞀,抑且念昔之负固以长子孙者,不死于天诛,则死于帐下;何如束身归阙,席富贵而保后昆。部曲虽或嚣张,帅心弛而气亦颓矣。威可服也,恩可怀也,张仲武之令图可羡,刘稹之狂谋可鉴也。区区数州之土,两竖子尸居其上,而曰终难化也,德裕之于此懵矣。乃遣重臣输悃于二镇曰:“河朔自艰难以来,列圣许其传袭,已成故事。”则既明输左券,授以不拔之势,俨若敌国,此言出,后其可追哉?
zé lù, wáng tǔ yě qí rén, wáng rén yě zhèn wèi yì fēi běi hú nán mán zì wèi jūn zhǎng zhī guó yě. zhèn wèi kě, zé lù xī qí bù kě? yòu hé yǐ zhé liú zhěn ér fú zé lù zhī rén xīn hū? fū zhèn wèi xī è hú guān dōng lián cáo yùn, nán yī shè hé ér jí biàn sòng, zhōng yuán zhī táng ào yě. héng gǔ yí zhōng, ér yù shí zhī xià yàn yě, bì bù kě dé. táng zhī suǒ yǐ yī luàn ér bù kě zài xīng, jiē cǐ děng chéng zhī yě. dé yù gǒu qiě yǐ chéng yī shí zhī gōng, céng bù xù huò jié bīng lián zhī wú rì, xí zhī nán huà, qǐ zài hé shuò zāi? zài cháo tíng ěr. wǔ zōng tīng zhī, zhào èr zhèn yuē:" zé lù yī zhèn, yǔ qīng shì tǐ bù tóng." yán bù shùn, shì bù chéng, wū hū! táng zhōng bù kě wèi yǐ.
泽潞,王土也;其人,王人也;镇魏亦非北胡南蛮自为君长之国也。镇魏可,泽潞奚其不可?又何以折刘稹而服泽潞之人心乎?夫镇魏西扼壶关、东连曹、郓,南一涉河而即汴宋,中原之堂奥也。横骨颐中,而欲食之下咽也,必不可得。唐之所以一乱而不可再兴,皆此等成之也。德裕苟且以成一时之功,曾不恤祸结兵连之无日,习之难化,岂在河朔哉?在朝廷耳。武宗听之,诏二镇曰:“泽潞一镇,与卿事体不同。”言不顺,事不成,呜呼!唐终不可为矣。
sì
四
yáng biàn chēng luàn hé dōng, zhú lǐ shí, jié liú zhěn, ér qí suǒ shì zhě, nà huì yú zhōng shǐ mǎ yuán shí. shí guī, dà yán yú tíng yuē:" biàn yǒu shí wǔ lǐ guāng míng jiǎ." yǐ kǒng hē cháo tíng, jiǎo qiú jié yuè, lǐ dé yù zhé zhī ér hòu jǔ. yǐ cǐ tuī zhī, fán táng zhī fān zhèn, lèi yǐ shù zhōu zhī tǔ, yī lǚ zhī zhòng kàng tiān xià zhī wēi, ér cháo tíng mǐn fǔ yǐ cóng qí yù, fēi bīng lì zhī guǒ jiāng yě, jiē huì yě. fēi lǐ dé yù zhé yuán shí zhī jiān, zé biàn zhī nà huì yì yǎn ér bù zhe, shǐ shì yì wú cóng jì zhī yǐ.
杨弁称乱河东,逐李石,结刘稹,而其所恃者,纳贿于中使马元实。实归,大言于廷曰:“弁有十五里光明甲。”以恐喝朝廷,徼求节钺,李德裕折之而后沮。以此推之,凡唐之藩镇,类以数州之土,一旅之众抗天下之威,而朝廷僶俛以从其欲,非兵力之果疆也,皆贿也。非李德裕折元实之奸,则弁之纳贿亦揜而不著,史氏亦无从记之矣。
huì xíng yú zhōng juān, ér tiān zǐ shè huì xíng yú zǎi xiàng, ér bǎi guān bù néng zhēng huì xíng yú shěng sì tái jiàn, ér tiān zǐ zǎi xiàng yì bù néng shèng. qián cǐ zhī tǎo huái cài tǎo píng lú, tíng yì fēn rán, wéi kǒng bīng zhī bù bà zhě, cǐ yě dé zōng kuī jiàn qí qíng, hòu yí qún chén, gū fèn xīng bīng, ér zhōng wài zuò shì qí bài zhě, yì cǐ yě. táng zhī luàn, huì lù chōng sè yú tiān xià wèi zhī ěr. fán sān bǎi yú nián, zì lú huái shèn zhāng jiǔ líng péi xiū ér wài, táng zhī néng shì fǔ guǐ yǐ zì lì yú jīn bó zhī wài zhě wú yǒu. suī xián zhě gù bù néng bǎo qí jié qīng, tè yǐ wèi bài lù ér bù zhāng, shí gù bù kě wèn yě. fān zhèn zhī pàn, zhì ruò dí guó, xiāng jì ruò chóu chóu, qiě wéi yǐ jīn qián mào zhōng wài zhī xīn, ér tiān zǐ bù néng zì gù, kuàng zhōu jùn qún yǒu sī zhī fèi zhì zāi?
贿行于中涓,而天子慑;贿行于宰相,而百官不能争;贿行于省寺台谏,而天子宰相亦不能胜。前此之讨淮蔡、讨平盧,廷议纷然,唯恐兵之不罢者,此也;德宗窥见其情,厚疑群臣,孤愤兴兵,而中外坐视其败者,亦此也。唐之乱,贿赂充塞于天下为之耳。凡三百余年,自卢怀慎、张九龄、裴休而外,唐之能饰簠簋以自立于金帛之外者无有。虽贤者固不能保其洁清,特以未败露而不章,实固不可问也。藩镇之叛,峙若敌国,相惎若仇雠,且唯以金钱贸中外之心,而天子不能自固,况州郡群有司之废置哉?
gài táng zì lì guó yǐ lái, jìng wèi shē chǐ, yǐ yī qiú pū mǎ tíng xiè gē wǔ xiāng shàng, ér xíng zhī gē shī lùn jì zhě, kuā dà yán zhī, ér bù yǐ wéi zuò. hán yù shì zì xǔ yǐ zhī yáo shùn kǒng mèng zhī chuán zhě, ér qī qī sòng qióng, yín cí bù jì, zé rén xīn shì qì gài kě zhī yǐ. dài jí bái mǎ zhī huò, fán jǐn yī kē mǎ chuán shāng xié jì zhī xí, jiān yān xiāo jǐn. jì yǐ wǔ dài zhī diāo cán, yán jí yǒu sòng, shān fēng yǐ xī. gù suī yǒu bìng guó zhī chén, bù dàn wáng jiè fǔ zhī qīng jiè zì jīn, wù yuǎn jīn yín zhī qì jí rú wáng qīn ruò dīng wèi lǚ yí fǔ zhāng dūn xíng shù zhī jiān, yì zhōng bù ruò lǐ lín fǔ yuán zài wáng yá zhī láng jí, qiě bù ruò yáo chóng zhāng shuō wéi gāo lǐ dé yù zhī háo huá qí huò dú mín ér bìng guó zhě, yòu dàn yǐ míng wèi zhēng héng, ér fēi chǒng lù guān xié zhī hài. cǐ fēng qì zhī yī biàn yě.
盖唐自立国以来,竞为奢侈,以衣裘仆马亭榭歌舞相尚,而形之歌诗论记者,夸大言之,而不以为怍。韩愈氏自诩以知尧、舜、孔、孟之传者,而戚戚送穷,淫词不忌,则人心士气概可知矣。迨及白马之祸,凡锦衣珂马、传觞挟妓之习,熸焉销尽。继以五代之凋残,延及有宋,羶风已息。故虽有病国之臣,不但王介甫之清介自矜,务远金银之气;即如王钦若、丁谓、吕夷甫、章惇、邢恕之奸,亦终不若李林甫、元载、王涯之狼藉,且不若姚崇、张说、韦皋、李德裕之豪华;其或毒民而病国者,又但以名位争衡,而非宠赂官邪之害。此风气之一变也。
nǎi táng zhī lǜ tiān xià yǐ bēn yù chóng huò ér chí jiǔ bù wáng zhě, hé yě? cháo shì yǐ huì ér róng jiān, nì chén yì yǐ huì ér zì gù, zhì qì jù tōu, qí yù yì yàn, gù chēng bīng fàn shùn zhě, jiē hù qí jīn xué yǐ zì fēng, ér wú wèn dǐng dēng tiān zhī zhì. qí yóu xìng zhě, huí hé tǔ bō wéi yǐ qīn lüè wèi zhì, jìn yín jiǔ ér zì bì, yì wú liú yuān shí lè zhī xióng xīn. sī yǐ xìng cún ér yǐ yǐ. shǐ rú sòng yě, sān lǔ dié chéng yǐ yā jìng, qǐ néng dài yī qiān zài qiān sān qiān ér hòu wáng zāi? huì lù zhī bài rén guó jiā, rú zhèn zhī bì sǐ, wèi yǒu néng shēng zhī zhě yě.
乃唐之率天下以奔欲崇货而迟久不亡者,何也?朝士以贿而容奸,逆臣亦以贿而自固,志气俱偷,其欲易厌,故称兵犯顺者,皆护其金穴以自封,而无问鼎登天之志。其尤幸者,回纥、吐蕃唯以侵掠为志,浸淫久而自敝,亦无刘渊、石勒之雄心。斯以幸存而已矣。使如宋也,三虏迭乘以压境,岂能待一迁再迁三迁而后亡哉?贿赂之败人国家,如鸩之必死,未有能生之者也。
wǔ
五
shā jiàng zhě bù rén, shòu qí jiàng ér shā zhī bù xìn gǔ yǒu qí yán, chéng rén rén jūn zǐ zhī yán yě. suī rán, yán gè yǒu suǒ zhǐ, dào gè yǒu suǒ yí, bù kuí qí shí, bù chá qí gù, bù shěn zhū shùn nì zhī dà yì, bù dù zhū hào wù zhī gōng xīn, ér wéi gé yán zhī shì jù, zé rén rén jūn zǐ zhī yán, jiē chéng hū bì. rén bì ér yú, xìn bì ér zéi, bù kě bù biàn yě.
杀降者不仁,受其降而杀之不信;古有其言,诚仁人君子之言也。虽然,言各有所指,道各有所宜,不揆其时,不察其故,不审诸顺逆之大义,不度诸好恶之公心,而唯格言之是据,则仁人君子之言,皆成乎蔽。仁蔽而愚,信蔽而贼,不可不辨也。
suǒ wèi shā jiàng bù rén ér wú xìn zhě, wèi liǎng guó jiāo zhēng, zhàn bài ér dǎo gē, yǔ fū yí dí dào zéi zhī xié cóng ér zì bá zhě yán yě. huò dǎng è zhī zhì gù bù jiān, huò qiú shēng zhī wài wú yú zhì, zé yì shēng quán zhī, huò qiě lù yòng zhī, ér juān fèn nù yǐ yǔ wéi xīn, sī yǔn wèi dūn rén ér chóng xìn yǐ. liú zhěn zhī pàn, guō yì wèi zhī móu zhǔ, jí fū sì miàn hé wéi, sān zhōu yǐ xià, zhěn shǒu gū chéng ér rì cù, yì yǔ wáng xié shuō zhěn shù shēn guī cháo, zhěn jì cóng zhī yù jiàng yǐ, yì chéng qí xiè shā zhī yǐ zì wèi gōng, wǔ zōng yǔ lǐ dé yù jué jì zhū zhī, fū qǐ fēi yǔn qiè rén xīn zhī gōng è zhě yǐ xíng dà fǎ? ér sī mǎ wēn gōng jī qí shī xìn. qí xìn yě, fēi qí suǒ yǐ bì ér yú qiě zéi zhě hū?
所谓杀降不仁而无信者,为两国交争,战败而倒戈,与夫夷狄盗贼之胁从而自拔者言也。或党恶之志固不坚,或求生之外无余志,则亦生全之,或且录用之,而蠲忿怒以予维新,斯允为敦仁而崇信矣。刘稹之叛,郭谊为之谋主,及夫四面合围,三州已下,稹守孤城而日蹙,谊与王协说稹束身归朝,稹既从之欲降矣,谊乘其懈杀之以自为功,武宗与李德裕決计诛之,夫岂非允惬人心之公恶者以行大法?而司马温公讥其失信。其信也,非其所以蔽而愚且贼者乎?
luàn rén zhě bù tiǎn jué zhī, zé luàn zhōng bù yǐ zhě yě. huái yǐ rén, ér jí chéng wú rén yǐ xiāng fàn jié yǐ xìn, ér jí hù wú xìn yǐ xiāng qī zhě yě. ér táng fān zhèn zhī luàn, lǜ yīn cǐ ér zī. zì lù shān wèi nì yǐ lái, yōng dài zhī zhě, qǐ guǒ jiǎo xìng qí zhǔ zhī chéng dà yè, ér jǐ wèi dèng yǔ zhī xiào chǐ cùn zāi? rén xié hǎo luàn zhī xīn, ér sǒu qí zhǔ shuài yǐ wéi nì kuí, yǐ yì lì yú jǐ. gù lǐ bǎo chén xuē sōng tián chéng sì shǒu zì fǎn shì, ér guǒ huò fēn tǔ yōng zūn zhī hòu lì. gài dāng quàn luàn zhī rì, yǐ xié zì sī zhī jì. shàng xié cháo tíng. xià nì qí zhǔ, liú xiě qiān lǐ, zhǔ zú yì chì, wú fēi kě wǎng lì zhī zuǒ quàn. ér cháo tíng guǒ yǐ gū xī ér hòu chóu zhī, wèi jiān jiàng xiàng, zé jí zǐ sūn, rén yì hé dàn ér bù rì dǎo rén yǐ pàn nì zāi? mài zhǔ zhī yāo lǐng yǐ qiú róng, zhǔ zú yí ér yǐ chà yuán gōng. jì dāng rì zhī wèi fān zhèn zhě, cè mù ér hán xīn, zì fēi kuáng ái rú liú zhěn zhě, wèi yǒu bù yǐ shā wáng xié guō yì wèi dà kuài zhě. pín nián shēn gāo yuán yě zhī guǐ, yǔ tòng kū jiāo yuán zhī guǎ qī gū zǐ, gù qiě bù yuàn zhěn ér yuàn xié yì. gù èr zéi fú zhū, ér hòu wǔ xuān zhī shì, fān zhèn wú pàn zhě. jì yǒu yǐ dà fú qí xīn, ér pí jiàng mù liáo, zhī wú tā rì xìng miǎn jiǎo gōng zhī zhuǎn jì, zé yì yì jí, ér bù gǎn dǎo qí zhǔ yǐ kuáng yín. shā yī èr rén ér quán tiān xià, rén yě shā wú héng zhī rén yǐ xíng fǎ, xìn yě. gāo dì zhǎn dīng gōng, ér jīn gǔ chēng qí yì, kuàng gōng wèi nì shǒu zhě hū?
乱人者不殄绝之,则乱终不已者也。怀以仁,而即乘吾仁以相犯;结以信,而即怙吾信以相欺者也。而唐藩镇之乱,率因此而滋。自禄山为逆以来,拥戴之者,岂果侥倖其主之成大业,而己为邓禹之效尺寸哉?人挟好乱之心,而嗾其主帅以为逆魁,以弋利于己。故李宝臣、薛嵩、田承嗣首自反噬,而果获分土拥尊之厚利。盖当劝乱之日,已挟自私之计。上胁朝廷。下睨其主,流血千里,主族亦赤,无非可罔利之左券。而朝廷果以姑息而厚酬之,位兼将相,泽及子孙,人亦何惮而不日导人以叛逆哉?卖主之腰领以求荣,主族夷而已诧元功。计当日之为藩镇者,侧目而寒心,自非狂騃如刘稹者,未有不以杀王协、郭谊为大快者。频年身膏原野之鬼,与痛哭郊原之寡妻孤子,固且不怨稹而怨协、谊。故二贼伏诛,而后武、宣之世,藩镇无叛者。既有以大服其心,而裨将幕僚,知无他日幸免侥功之转计,则意亦戢,而不敢导其主以狂狺。杀一二人而全天下,仁也;杀无恒之人以行法,信也。高帝斩丁公,而今古称其义,况躬为逆首者乎?
qiě liú zhěn jì cóng yì xié zhī móu yǐ yù jiàng yǐ, yì kě róng, zhěn dú bù kě jiàng hū? shā jiàng zhě, yì yě shā yì zhě, suǒ yǐ shā shā jiàng zhě yě, ér hé yóu yān? wéi xiàng yǔ shī zhī yú dí guó zhī chì zǐ, lǐ guǎng shī zhī yú jiě biàn zhī yí dí, zé chéng è yǐ. wèi kě yǐ wéi fǎn fù qīng wēi zhī luàn rén yǐn yǐ qiú qū yòu yě. shī dà rén, dūn dà xìn, gè yǒu qí shí, gè yǒu qí qíng, gè yǒu qí lǐ. yǐ yī yán bì qiān gǔ bù qí zhī shì biàn, shì yǐ zì bì ér yǐ, jūn zǐ suǒ fú shàng yě.
且刘稹既从谊、协之谋以欲降矣,谊可容,稹独不可降乎?杀降者,谊也;杀谊者,所以杀杀降者也,而何尤焉?唯项羽施之于敌国之赤子,李广施之于解辫之夷狄,则诚恶矣。未可以为反覆倾危之乱人引以求曲宥也。施大仁,惇大信,各有其时,各有其情,各有其理。以一言蔽千古不齐之事变,适以自蔽而已,君子所弗尚也。
liù
六
huàn zhě jiān jūn zhèng yú wài ér fēng jiāng wēi, huàn zhě tǒng jìn bīng yú nèi ér tiān zǐ wēi. jiān jūn zhī wēi fēng jiāng, lǐ dé yù yán zhī zhì xī yǐ. nǎi tiān zǐ zhī wēi, fēi huàn zhě zhī tǒng jìn bīng jù néng xié zhī ér sǐ shēng fèi lì zhī yě. tiān zǐ zhī bīng, sàn bù yú tiān xià, jiāng jiē qí chén, zú jiē qí mín yě. qí zài nèi ér wèi jìn bīng, rú táng shén cè jūn zhě, dàn bǎi zhī yī ěr, yòu fēi bǎi zhàn lì gōng néng wéi tiān xià xióng zhě yě. huàn zhě suī wò gù zhī yǐ wéi jǐ yǒu, ér shì bù néng yǔ tiān xià zhēng héng. xié jūn zì zì, nǎi zhì shì rèn héng jiā, qǐ néng wú wèi yú sì fāng zhī wèn zuì hū? qí wú suǒ dàn ér xuè jiàn gōng tíng jū gōng dìng cè zhě, shí shì yǒu zài wài jiān jūn zhī shǐ, shēn jié jiàng shuài ér zhì qí róng rǔ shēng sǐ zhī mìng, zhǐ huī lì shì ér shì yǐ xǔ ǒu yàn kào zhī ēn yě. gù wáng shǒu chéng chén hóng zhì yáng chéng hé gōng xíng dà nì, bù wèi tiān xià yǒu wèn zuì zhī shī nǎi zhì sì cháo yuán lǎo fēn fú chí jié zhī péi zhōng lì, yì shì jūn fù zhī sǐ jìn kǒu ér bù gǎn shuí hé dú yī liú cóng jiàn zhí yán xiāng jiā, ér huái lái yòu bù kě wèn. wú tā, zhū shuài zhī bīng, jiē huàn zhě zhī zhǎo yá, jǔ tiān xià ér zài qí chè zhǒu, suī zhàng yì yù míng, ér lì qióng yú guǎ zhù yě. yú shì ér zhī dé yù zhī wèi shè jì móu, zhì shēn yuǎn yǐ. qí yǐ chū zhēng lǚ bài wèi yán zhě, zhǐ qí zhe jiàn zhī hài yǐ zhé zhī, shǐ bù gǎn zhēng ěr. xiǎn jiū qí jǔ náo jūn shì zhī shī, ér bù jiē qí lǎn quán dé zhòng zhī huò, shǐ wú suǒ jī yǐ xiāng dǐ wǔ, zé qián fú zhī dà tè, àn xiāo yú wàng yán yǐ, cǐ dé yù zhī suǒ yǐ shàn yú ān zhǔ ér fáng jiān yě.
宦者监军政于外而封疆危,宦者统禁兵于内而天子危。监军之危封疆,李德裕言之至悉矣。乃天子之危,非宦者之统禁兵遽能胁之而死生废立之也。天子之兵,散布于天下,将皆其臣,卒皆其民也。其在内而为禁兵,如唐神策军者,但百之一耳,又非百战立功能为天下雄者也。宦者虽握固之以为己有,而势不能与天下争衡。胁君自恣,乃至弑刃横加,岂能无畏于四方之问罪乎?其无所惮而血溅宫庭、居功定策者,实恃有在外监军之使,深结将帅而制其荣辱生死之命,指麾吏士而市以呴呕宴犒之恩也。故王守澄、陈弘志、杨承和躬行大逆,不畏天下有问罪之师;乃至四朝元老分符持节之裴中立,亦视君父之死、噤口而不敢谁何;独一刘从谏执言相加,而怀来又不可问。无他,诸帅之兵,皆宦者之爪牙,举天下而在其掣肘,虽仗义欲鸣,而力穷于寡助也。于是而知德裕之为社稷谋,至深远矣。其以出征屡败为言者,指其著见之害以折之,使不敢争耳。显纠其沮挠军事之失,而不揭其揽权得众之祸,使无所激以相牴牾,则潜伏之大慝,暗消于忘言矣,此德裕之所以善于安主而防奸也。
rán yì qǐ tú qí lì yán zhī shàn zāi? chóu shì liáng jì zhī ér bù néng shāng, nǎi qǐ shēn yǐ qù chì jiān jūn bù dé yù jūn wù xuǎn yá duì, ér yáng qīn yì liú xíng shēn xīn rán wéi mìng ér bù gǎn zhēng. jí zhòng zhī bì, fǎn zhī yī zhāo, rú cǐ qí yì zhě, gài shí yǒu yǐ zhì zhī yě. táng zhī xiāng chén néng dà yǒu wéi zhě, dí rén jié ér wài, dé yù ér yǐ. wǔ zōng bù yāo, dé yù bù cuàn, táng qí kě yǐ fù xīng hū!
然抑岂徒其立言之善哉?仇士良忌之而不能伤,乃乞身以去;敕监军不得预军务、选牙队,而杨钦义、刘行深欣然唯命而不敢争。极重之弊,反之一朝,如此其易者,盖实有以制之也。唐之相臣能大有为者,狄仁杰而外,德裕而已。武宗不夭,德裕不窜,唐其可以复兴乎!
qī
七
hòu shì yǒu tiān xià zhě, yù jìn fú tú zhī jiào yǐ chú shì dù yě liáng nán. huì chāng wǔ nián, zhào huǐ sì jí zhāo tí lán rě sì wàn yú qū, guī sú sēng ní èr shí liù wàn wǔ bǎi rén, kě wèi lìng zhī bì xíng yǐ. rán bù shù nián ér fú tú zhuǎn shèng, yú shì suǒ wèi huáng bò zhě chū, ér jiào wài bié zhuàn zhī xié shuō chōng sè yú tiān xià, jìn zhī nǎi yǐ jī zhī ér shǐ xìng, gù yuē nán yě.
后世有天下者,欲禁浮屠之教以除世蠹也良难。会昌五年,诏毁寺及招提兰若四万余区,归俗僧尼二十六万五百人,可谓令之必行矣。然不数年而浮屠转盛,于是所謂黄檗者出,而教外别传之邪说充塞于天下,禁之乃以激之而使兴,故曰难也。
wǔ zōng tīng dào shì zhào guī zhēn zhī shuō ér pì fú, yǐ xié zhǐ xié, fēi zhēn shèng zhī dào, gù yě wèi jǐ ér wǔ zōng bēng, lǐ dé yù zhú, xuān zōng jì wǔ zōng jūn xiāng ér xī fǎn qí zhèng, fú tú yīn yuán yǐ fù jìn, qí shì wèi zhī yě. suī rán, jiǎ lìng wǔ zōng yǒng shì, dé yù ān wèi ér xíng zhì, yòu qǐ kě yǐ jǔ qiān nián zhī jī hài yī dàn qù zhī ér xiāo miè wú yú zāi? hé yě? yǐ yī rì jiǎo qiān nián zhī bì, yǐ yī jūn yī xiāng dí qún tiān xià kuáng huò fàn làn zhī qíng, ér yù chǎn chú zhī wú yí, shì gǔn zhī yīn hóng shuǐ yǐ zhǐ qí héng liú, zú bù néng shèng zhě yě.
武宗听道士赵归真之说而辟佛,以邪止邪,非贞胜之道,固也;未几而武宗崩,李德裕逐,宣宗忌武宗君相而悉反其政,浮屠因缘以复进,其势为之也。虽然,假令武宗永世,德裕安位而行志,又岂可以举千年之积害、一旦去之而消灭无余哉?何也?以一日矫千年之弊,以一君一相敌群天下狂惑氾滥之情,而欲铲除之无遗,是鲧之陻洪水以止其横流,卒不能胜者也。
fū qún tiān xià jī qiān nián ér bēn qū rú wù, zì yǒu yuán wěi, yì zì yǒu xiāo guī. gù tiān xià zhī sēng sì lán rě, yù huǐ zhī zé yī dàn huǐ zhī, cǐ qí wú nán zhě yě lēi èr shí yú wàn sēng ní shǐ zhī guī sú, jiāng xī guī zāi? rén zhī wèi sēng ní zhě, lèi jiē gū lù duò yóu wú lài zhī bà mín yě, rú shǐ yǒu sú zhī kě guī, ér yàn rán wèi pǐ fū pǐ fù, yǐ tián ěr tián lú ěr lú, shàng níng gàn zhǐ yě, zé gù shí jiǔ ér bù wéi sēng ní yǐ. yī dàn yā zhī shǐ wú suǒ wǎng ér dé cuò qí shēn, zé hé shù shí wàn fú mǎng zhī róng, xiá zhě hěn zhě yīn jù yú xiāo dàn, fèn mèn tú wéi, móu qí tú yǐ páng chū, ruò hé zhī jué yě, dé yǐ xué yǐ tōng, ér bēn liú qiān lǐ, ān kě fù è zāi? gù fú tú zhī jiào, zhì dà zhōng yǐ hòu, nǎi yì wèi yōu miǎo shǎn shuò zhī lùn diào guǐ xiǎn jī zhī xíng, yǐ sǒng dòng shēng rén, ér mò cè qí shǒu wěi, yǐ xiāng chà ér xī cóng zhī, jiē qí bìn zhú wú liáo zhī rì, qián shēn yōu gǔ, sī yǐ zhēng shèng ér qiú shēn zhě yě.
夫群天下积千年而奔趋如骛,自有原委,亦自有消归。故天下之僧寺兰若,欲毁之则一旦毁之,此其无难者也;勒二十余万僧尼使之归俗,将奚归哉?人之为僧尼者,类皆孤露惰游无赖之罢民也,如使有俗之可归,而晏然为匹夫匹妇,以田尔田、庐尔庐,尚宁干止也,则固十九而不为僧尼矣。一旦压之使无所往而得措其身,则合数十万伏莽之戎,黠者很者阴聚于宵旦,愤懑图惟,谋歧塗以旁出,若河之决也,得螘穴以通,而奔流千里,安可复遏哉?故浮屠之教,至大中以后,乃益为幽眇闪烁之论、吊诡险畸之行,以耸动生人,而莫测其首尾,以相诧而翕从之,皆其摈逐无聊之日,潜身幽谷,思以争胜而求伸者也。
fū yù jìn fú tú shì zhě, yì hé yòng shēn zhì zhī zāi? zì yǒu shēng mín yǐ lái, yǒu sì mín zé yǒu wū, wū zhī wèi shù bù yī, yào jiē wū yě, xiān wáng bù néng shǐ wú yě. fú tú zhī yǐ shān dòng tiān xià zhě, shēng sǐ huò fú zhī bào yìng ér yǐ, zé yì wū zhī huàn chū zhě ér yǐ. ruò qí xiá zhě zá zhuāng liè zhī shuō, qiè xīn xìng zhī zhǐ, yǐ yǔ jūn zǐ zhī dào xiāng jìng, ér jiàn dào wèi shěn zhě huò zhī, rán yì qiān bù dé yī yě. gù qǔ fú tú zhī shuō yǔ jūn zǐ zhī dào jiào hēi bái, ér shuāi wáng gù bù néng bǎo yú mò sú qǔ fú tú yǔ wū zhě děng ér yǐ wū dào chù zhī, zé tiān xià gù duō xìn wū ér bù xìn fú tú zhě, qí shèng fù xiāng dí yě. fú tú ér jì wū yǐ, rén zhī xìn zhī yě yóu wū, zé wàn shì zhī yì, qí wèi wū zhě fán jǐ? ér rén wú ài dài wū rú fù mǔ zhě, qiě yóu rán biān hù zhēng yáo zhī mín yě. rú cǐ, zé fú tú jiān yǐ.
夫欲禁浮屠氏者,亦何用深治之哉?自有生民以来,有四民则有巫,巫之为术不一,要皆巫也,先王不能使无也。浮屠之以扇动天下者,生死祸福之报应而已,则亦巫之幻出者而已。若其黠者杂庄、列之说,窃心性之旨,以与君子之道相竞,而见道未审者惑之,然亦千不得一也。故取浮屠之说与君子之道较黑白,而衰王固不能保于末俗;取浮屠与巫者等而以巫道处之,则天下固多信巫而不信浮屠者,其胜负相敌也。浮屠而既巫矣,人之信之也犹巫,则万室之邑,其为巫者凡几?而人无爱戴巫如父母者,且犹然编户征徭之民也。如此,则浮屠熸矣。
gù sì yuàn bù róng bù jí huǐ yě fàn jīn yě tóng zhī xiàng, bù róng bù jí xiāo yě tián yuán zhī shuì, dīng kǒu zhī yáo, bù róng bù shì qí mín yě. wú guǎng shà zhǎng liáo yǐ róng zhī, wú bù shuì zhī tián yǐ huàn zhī, wú bù yáo zhī zhèng yǐ yì zhī, wú jīn bì dān qī yǐ yàn qí mù, wú zhōng qìng líng duó yǐ yín qí ěr, àn dàn xiāo tiáo, ér yòu yàn qí lǎo yòu, shǐ gōng yì yú jùn yì, zé bù dài lēi yǐ guī sú, ér sēng yóu wū yě, wū yóu rén yě. jìn wú suǒ ān, tuì sī zì biàn, bì jiāng zì qiú tián lú, zì chù qī zǐ, yǐ xié yú liáng mín. shù shí nián zhī zhōng, bú jiàn qí xiāo ér zì wú jǐ yǐ jí yǒu cún zhě, yì yóu wū zhī zá chǔ, fú néng wéi mín dà bìng zhě yě. jìn qí wèi sēng ní, zé ào àn ér bù tīng, hán yuàn yǐ tú xìng. fú jìn qí sēng, ér sēng shì gēng fū zhī fù yì fú jìn qí ní, ér ní shì zhī nǚ zhī lǚ zhēng. wú suǒ lì ér tú kǔ qí shēn, yǐ rú cǎo ér dú sù, wèi yǒu bù fān rán sī huǐ zhě. tú zhòng bù yī, ér wèi yōu miǎo zhī shuō diào guǐ zhī xíng zhě, yì zì gù ér shǎo wèi. xiān wáng zhī bù jīn tiān xià zhī wū, ér bù shū yú sì mín zhī wài, yǐ cǐ ér yǐ. rán zé yǒu tiān xià ér yù jìn fú tú yǐ yī dào dé tóng fēng sú zhě, yì hé nán zhī yǒu zāi? tè wèi zhī sī ěr.
故寺院不容不亟毁也;笵金冶铜之像,不容不亟销也;田园之税,丁口之徭,不容不视齐民也。无广厦长寮以容之,无不税之田以豢之,无不徭之政以逸之,无金碧丹漆以艳其目,无钟磬铃铎以淫其耳,黯淡萧条,而又验其老幼,使供役于郡邑,则不待勒以归俗,而僧犹巫也,巫犹人也。进无所安,退思自便,必将自求田庐,自畜妻子,以偕于良民。数十年之中,不见其消而自无几矣;即有存者,亦犹巫之杂处,弗能为民大病者也。禁其为僧尼,则傲岸而不听,含怨以图兴。弗禁其僧,而僧视耕夫之赋役;弗禁其尼,而尼视织女之缕征。无所利而徒苦其身,以茹草而独宿,未有不翻然思悔者。徒众不依,而为幽眇之说、吊诡之行者,亦自顾而少味。先王之不禁天下之巫,而不殊于四民之外,以此而已。然则有天下而欲禁浮屠以一道德、同风俗者,亦何难之有哉?特未之思耳。