yī
一

jué shǎng zhě, rén jūn yù xià zhī bǐng, ér fēi dàn yǐ yù xià yě, jí yǐ zhèng wèi ér níng mìng yě. cí shòu zhě, rén chén zì jìng zhī jié, ér fēi dàn yǐ zì jìng yě, jí yǐ ān shàng ér yuǎn jiù yě. gù shǎng yǒu suǒ bù xíng, jué yǒu suǒ bù shòu, ér guó jiā yǐ níng. shuài mèi zhī shǐ, jūn yǔ kāi guó zhī chén, wèi tiān xià ér yǐ luàn. dài qí zhōng yè, wài kòu nèi jiān, bù chěng yú zōng shè, ér yāng jí zhào mín, dà chén dài jūn xíng tǎo, dǐ dìng yǐ suī zhī, ér tiān xià méng ān. sī èr zhě, jūn jué zhī ér fēi sī, xià shòu zhī ér wú cán, huò guāng qǐ qí rán zāi!
爵賞者，人君馭下之柄，而非但以馭下也，即以正位而凝命也。辭受者，人臣自靖之節，而非但以自靖也，即以安上而遠咎也。故賞有所不行，爵有所不受，而國家以寧。帥昧之始，君與開國之臣，為天下而已亂。迨其中葉，外寇內奸，不逞於宗社，而殃及兆民，大臣代君行討，底定以綏之，而天下蒙安。斯二者，君爵之而非私，下受之而無慚，霍光豈其然哉！

chāng yì zhī fèi, guāng zhī bù xìng yě. shǐ zhě fèi zhǎng lì shǎo, bù zé ér lì chāng yì, guāng zhī zuì yě. shǐ bù shèn ér qīng yǐ tiān xià shòu bù xiào, yǐ ér chuàng fēi cháng zhī jǔ, yǐ chén fèi jūn, ér xíng zhèn shì zhī wēi. ruò fú yíng lì xuān dì, gù yǐ qīn yǐ xián, xíng qí suǒ wú shì zhě, fēi qí lùn gōng zhī dì yě. xuān dì jì dìng cè gōng, jiā fēng guāng yǐ èr wàn hù, hóu zhě wǔ rén, guān nèi hóu zhě bā rén. xuān dì zhī wèi cǐ, shī jūn dào yǐ. jǐ wèi wǔ dì céng sūn, zāo jiā bù zào, yǐ xián ér lì hū qí wèi, suǒ gù yǒu yě. zhèn jīn yǐ wèi fēi wàng zhī fú, dé dài jǐ zhě ér chóu zhī, rán zé jì fēi wàng zhě, kě xiàn jué shǎng yǐ mào tiān xià zhī guī, ér tiān wèi yì wēi yǐ. jué shǎng xíng, ér xuān dì zhī lì yì bù zhèng yǐ, yǐ jué shǎng mào ér dé zhī zhě yě. guāng bù yǐn jiù yǐ xiè yán yán nián zhī zé, yàn rán shòu zhī ér bù cí, tā rì qiě wèi huò shān qǐng wǔ děng zhī róng, zé guāng zhī fèi zhǔ, nǎi yǐ yāo gōng ér mào shǎng, yòu hé guài qí qī zhī zhèn hòu ér zi zhī móu nì hū? zé yì hé yì sī mǎ zhāo xiāo dào chéng zhī yīn yǐ cuàn, miáo fù liú zhèng yàn zhī gǎn yú xíng xiǎn yǐ jiǎo xìng hū?
昌邑之廢，光之不幸也。始者廢長立少，不擇而立昌邑，光之罪也。始不慎而輕以天下授不肖，已而刱非常之舉，以臣廢君，而行震世之威。若夫迎立宣帝，固以親以賢，行其所無事者，非其論功之地也。宣帝紀定策功，加封光以二萬戶，侯者五人，關內侯者八人。宣帝之為此，失君道矣。己為武帝曾孫，遭家不造，以賢而立乎其位，所固有也。震矜以為非望之福，德戴己者而酬之，然則覬非望者，可縣爵賞以貿天下之歸，而天位亦危矣。爵賞行，而宣帝之立亦不正矣，以爵賞貿而得之者也。光不引咎以謝嚴延年之責，晏然受之而不辭，他日且為霍山請五等之榮，則光之廢主，乃以邀功而貿賞，又何怪其妻之鴆後而子之謀逆乎？則抑何異司馬昭、蕭道成之因以篡，苗傅、劉正彥之敢於行險以徼幸乎？

lùn zhě yuē: guāng bù xué wú shù. xué hé wèi zhě yě? fēi lǎn gǔ jīn zhī chéng bài ér shěn qū bì zhī shù yě. zhū gé gōng yǒu yún: fēi dàn bó wú yǐ míng zhì. yòu yún: xué xū jìng yě. wéi dàn yǔ jìng, yǐ yǎng lián chǐ zhī xīn, yǐ míng qǔ shě zhī jié, yǐ zhāo zhōng xiào zhī zhì, chún yī yú tiān xìng, zhōng yuǎn yú lì míng. gù kě guì kě jiàn kě lǚ hǔ wěi ér bù xì kě chéng gāo yōng ér shè sǔn, jū zhèn shì zhī gōng, ér bù kuì yú wū lòu. wú tā, wú yù gù jìng. jiǎo rán bái qí zhì yú tiān xià, liú sú bù néng yí, qī zǐ bù néng luàn. jūn yǐ shùn tiān xiū mìng ér wú sī, chén yǐ zhì mìng suì zhì ér bù kùn. guāng zhī bù xué, wèi néng xué hū cǐ yě. fēi cǐ zhī xué, ér xué yú shù, yǐ qiǎo wèi bì jiù. cáo cāo gài cháng zì yán lǎo ér hǎo xué yǐ, céng bù rú jīn rì dī zhī zhuān yú, àn hé hū dào yě.
論者曰：「光不學無術。」學何為者也？非攬古今之成敗而審趨避之術也。諸葛公有云：「非澹泊無以明志。」又云：「學須靜也。」惟澹與靜，以養廉恥之心，以明取捨之節，以昭忠孝之志，純一於天性，終遠於利名。故可貴、可賤、可履虎尾而不咥、可乘高墉而射隼，居震世之功，而不媿於屋漏。無他，無欲故靜。皎然白其志於天下，流俗不能移，妻子不能亂。君以順天休命而無私，臣以致命遂志而不困。光之不學，未能學乎此也。非此之學，而學於術，以巧為避就。曹操蓋嘗自言老而好學矣，曾不如金日磾之顓愚，暗合乎道也。

èr
二

xuān dì yù zūn wǔ dì wèi shì zōng, jiàn shèng lè, guò yǐ. rán qí guò yě, suǒ wèi jūn zǐ zhī guò, shī yú hòu yě. xià hóu shèng sòng yán jié zhī, rú jiāng jiā zhū fū yuè zhě. zi gòng yuē: è jié yǐ wèi zhí zhě. dài shì wèi hū! chūn qiū zhī fǎ, wèi zūn zhě huì, wèi qīn zhě huì. chūn qiū yǐ zhèng luàn chén zéi zi zhī zuì, chuí zhū wàn shì zhě yě. huán xuān shì lì ér wēi qí cí, zūn zé jūn, qīn zé zǔ, wèi yǒu bù zì jìng ài qí zūn qīn ér kě yǐ chí tiān xià zhī gōng lùn zhě yě.
宣帝欲尊武帝為世宗，薦盛樂，過矣。然其過也，所謂君子之過，失於厚也。夏侯勝訟言訐之，如將加諸鈇鉞者。子貢曰：「惡訐以為直者。」殆是謂乎！春秋之法，「為尊者諱，為親者諱」。春秋以正亂臣賊子之罪，垂諸萬世者也。桓、宣弒立而微其辭，尊則君，親則祖，未有不自敬愛其尊親而可以持天下之公論者也。

xuān dì zhě, wǔ dì zhī céng sūn yě. jiǎ lìng yǒu rén shù xià hóu shèng nǎi zǔ nǎi fù zhī è yú shèng qián, ér shèng yàn rán lè tīng zhī, qí yǔ qín shòu xī zé zāi! ér shèng yǐ jiā zhū qí jūn ér wú jì, shì zhèng fù rǎng xìng zhī zhí yě. ér tiān lǐ miè yǐ. gǒu qí yuē wǔ dì zhī shē zòng ér zé bù jí mín. wàn shì zhī gōng lùn, bù kě mǐn yě. zé yì dài yǐ hòu, hé huàn wú àn shì jī ér hé gōng zuì zhě. gǔn bù yǐ pèi dì ér yǎn pǐ zú zhī è, wú fú cóng yú yǐ xiào yóu kě ěr. liú zhí dào yǐ dài hòu rén, quán ēn lǐ yǐ jǐn chén dào, gè yǒu yōu yí, dào xíng zé luàn. è wǔ dì zhī wú ēn yú tiān xià, ér jǐ gù wú lǐ yú shàng, xuān dì àn bù dào zhī zhū, bù yì yí hū!
宣帝者，武帝之曾孫也。假令有人數夏侯勝乃祖乃父之惡於勝前，而勝晏然樂聽之，其與禽獸奚擇哉！而勝以加諸其君而無忌，是證父攘幸之直也。而天理滅矣。苟其曰武帝之奢縱而澤不及民。萬世之公論，不可泯也。則異代以後，何患無按事跡而覈功罪者。鯀不以配帝而揜圮族之惡，吾弗從臾以效尤可爾。留直道以待後人，全恩禮以盡臣道，各有攸宜，倒行則亂。惡武帝之無恩於天下，而己顧無禮於上，宣帝按不道之誅，不亦宜乎！

sān
三

huò guāng sǐ ér wèi xiāng xìng, cǐ hòu shì dà chén xìng fèi, ér guó zhèng biàn gèng rén cái jìn tuì zhī shǐ yě. huò guāng fēi jǐn bù kě yǔ yán zhě yě, yán yán nián tíng hé zhī ér wù zuì, tián yán nián suǒ yǔ gòng fèi lì zhě ér bù ā, hàn qī xíng shì, yù zì jǔ fā, tè chá rǎn ér bù néng zì shèng ěr. shàng shū zhě yǐ fù fēng xiān dá lǐng shàng shū zhě ér hòu zòu, guāng yì chéng chāng yì zhī shī ér zhèng shǎo zhǔ zhī shì tīng, tè wèi shēn zhì xuān dì zhī míng ér chí zhī tài guò ěr. xiāng dāng guāng zhī shí, zòu jì yú guāng, bǐ qù fù fēng kě yě chāng yán yú tíng, bǐ xuān dì chì guāng qù zhī kě yě. wèi rén chén zhě, yán gǒu dāng yú jì gāng zhī dà, nán yǒu suǒ bù bì, kuàng guāng zhī yóu kě yǔ yán ér wú xié yǐ bù xiāng tīng cóng zhě hū! dài guāng zhī sǐ ér hòu yán zhī, xiāng zhī xīn bù chún hū zhōng. ér hòu shì qiào gù xiāng yǐ shù xīn dǎng zhě, xiāng shí wèi zhī chàng. shì dài shòu xìng gé zhī quán yú dà chén, ér rén zhǔ xìng dà chén zhī sǐ yǐ xíng jǐ yì. shàng xià kuí, péng dǎng xìng, guó shì shù biàn. zhì yú sòng, ér zǎi xiàng yì, tiān zǐ wèi zhī gǎi yuán. yīn shì ér quán chén yǒu gǎn yú cǐ, zé liàn wèi yǐ miǎn huò, shù dǎng yǐ zhī wáng, dié xū dié yíng ér guó wèi zhī bì. sī qí wèi hài, sān dài wáng yǒu yě gāo wén jǐng wǔ zhī shì, yì wáng yǒu yě. gù yuē: zì xiāng shǐ yě.
霍光死而魏相興，此後世大臣興廢，而國政變更、人材進退之始也。霍光非盡不可與言者也，嚴延年廷劾之而勿罪，田延年所與共廢立者而不阿，悍妻行弒，欲自舉發，特茬苒而不能自勝耳。上書者以副封先達領尚書者而後奏，光亦懲昌邑之失而正少主之視聽，特未深知宣帝之明而持之太過耳。相當光之時，奏記於光，俾去副封可也；昌言於廷，俾宣帝敕光去之可也。為人臣者，言苟當於紀綱之大，難有所不避，況光之猶可與言而無挾以不相聽從者乎！待光之死而後言之，相之心不純乎忠。而後世翹故相以樹新黨者，相實為之倡。是殆授興革之權於大臣，而人主幸大臣之死以行己意。上下睽，朋黨興，國事數變。至於宋，而宰相易，天子為之改元。因是而權臣有感於此，則戀位以免禍，樹黨以支亡，迭虛迭盈而國為之敝。斯其為害，三代亡有也；高、文、景、武之世，亦亡有也。故曰：自相始也。

yì xiāng zhī jìn yě, yán zhèng ér xīn bì, jī zhēn ér xíng guǐ, suǒ yīn zhě xǔ guǎng hàn yě, tīng qǐ fú yú wài qī ér mò néng zì suì yě. sī mǎ wēn gōng fèng xuān rén tài hòu gǎi xīn fǎ, ér zhāng hēng xíng shù yóu zhǐ gōng wéi yǐ wèi kǒu shí, kuàng yuán wài qī yǐ qǔ xiāng hū? jūn zǐ zhī shèn shǐ jìn yě, wǎng chǐ ér zhí xún bù wèi yě. chūn qiū zhī shì, bù yīn dài fū ér lì gōng míng zhě, yán céng rǎn mǐn ér yǐ. hàn zhī bù yīn wài qī, hòu shì zhī bù yīn huàn sì zhě, xiān yǐ. cǐ fēng sú xié zhèng guó shì zhì luàn zhī dà biàn yě.
抑相之進也，言正而心詖，跡貞而行詭，所因者許廣漢也，聽起伏於外戚而莫能自遂也。司馬溫公奉宣仁太后改新法，而章悙、邢恕猶指宮闈以為口實，況緣外戚以取相乎？君子之慎始進也，枉尺而直尋不為也。春秋之世，不因大夫而立功名者，顏、曾、冉、閔而已。漢之不因外戚，後世之不因宦寺者，鮮矣。此風俗邪正、國事治亂之大辨也。

sì
四

lù wēn shū zhī yán huǎn xíng, bù rú zhèng chāng zhī yán dìng lǜ yě. xuān dì xià kuān dà zhī zhào, ér yán xíng zhě yì xiáo, shàng yǒu yǐ zhào zhī yě. lǜ lìng fán, ér yù lì dé suǒ yuán shì yǐ wén qí làn, suī tiān zǐ rì qīng wèn zhī, ér mín gù shòu wǎng yǐ sǐ. lǜ zhī shè yě duō mén, yú bǐ yú cǐ ér jiē kě zuò, yì wèi zhòng qīng, huì wèi chū rù, jiān zhí qí yī shuō ér gù bù kě duó. yú shì lì yǔ yǒu sī zhēng fǎ, yǒu sī yǔ tíng wèi zhēng fǎ, tíng wèi yǔ tiān zǐ zhēng fǎ, biàn mò néng zhé, wēi mò néng zhì yě. qiǎo ér jiàng zhě chí zhī, tiān zǐ suī míng, tíng wèi suī shèn, zú wú yǐ shèng yī yù lì zhī jiān, ér tuō wú gū yú jǐng. jí lìng qiǎn shǐ suì shěng ér qīn xù zhī, yì wéi dà xiōng jù huá yīn yuán qǐng shǔ yǐ táo yú fǎ, yú pín ruò zhī yuān mín wáng yì yě. wéi rú zhèng chāng zhī shuō, zhǎn rán dìng lǜ ér bù kě yí, zé yī rén zhì zhī yú shàng, ér kù yǔ huì zhī bì jué yú sì hǎi, cǐ chāng zhī shuō suǒ yǐ wèi wàn shì xiáng xíng zhī jīng yě.
路溫舒之言緩刑，不如鄭昌之言定律也。宣帝下寬大之詔，而言刑者益淆，上有以召之也。律令繁，而獄吏得所緣飾以文其濫，雖天子日清問之，而民固受罔以死。律之設也多門，於彼於此而皆可坐，意為重輕，賄為出入，堅執其一說而固不可奪。於是吏與有司爭法，有司與廷尉爭法，廷尉與天子爭法，辨莫能折，威莫能制也。巧而彊者持之，天子雖明，廷尉雖慎，卒無以勝一獄吏之奸，而脫無辜於阱。即令遣使歲省而欽恤之，抑惟大凶巨猾因緣請屬以逃於法，於貧弱之冤民亡益也。唯如鄭昌之說，斬然定律而不可移，則一人制之於上，而酷與賄之弊絕於四海，此昌之說所以為萬世祥刑之經也。

fū fǎ zhī lì yě yǒu xiàn, ér rén zhī fàn yě wú fāng. yǐ yǒu xiàn zhī fǎ, jǐn wú fāng zhī tè, shì chéng yǒu suǒ bù néng gāi yǐ. yú shì ér lǜ wài yǒu lì, lì wài yǒu zòu zhǔn zhī lìng, jiē qiú yǐ jǐn wú fāng zhī tè, ér shèng tiān xià zhī cán. yú shì lǜ zhī páng chū yě rì zēng, ér yóu huàn qí wèi bèi. fū xiān wáng yǐ yǒu xiàn zhī fǎ zhì wú fāng zhī zuì zhě, qǐ bù shěn yú cǐ zāi? yǐ wèi guó zhī cán mín zhī zéi fēng sú zhī fēi yù, qù qí shèn zhě, rú cǐ lǜ yān zú yǐ, jí shì kě yǐ yǐ tiān xià zhī luàn yǐ. ruò yì wài wú fāng zhī tè, shì bù héng yǒu, gǒu bù bǐ yú lǜ, yì kě gū qí qí è zhī yǐ rěn ér hòu zhū, gù bù rěn qǔ tóng shēng bìng yù zhī mín, nì yì chuǎi duó, kè huà qí bù guǐ ér yù móu cāo cù yě. lǜ jiǎn zé xíng qīng, xíng qīng zé zuì yǔn, zuì yǔn zé mín zhī wèi jì, rú shì yān zú yǐ.
夫法之立也有限，而人之犯也無方。以有限之法，盡無方之慝，是誠有所不能該矣。於是而律外有例，例外有奏准之令，皆求以盡無方之慝，而勝天下之殘。於是律之旁出也日增，而猶患其未備。夫先王以有限之法治無方之罪者，豈不審於此哉？以為國之蠶、民之賊、風俗之蜚蜮，去其甚者，如此律焉足矣，即是可以已天下之亂矣。若意外無方之慝，世不恆有，苟不比於律，亦可姑俟其惡之已稔而後誅，固不忍取同生並育之民，逆億揣度，刻畫其不軌而豫謀操蹙也。律簡則刑清，刑清則罪允，罪允則民知畏忌，如是焉足矣。

yì xiān wáng zhī jiāng nà mín yú guǐ wù ér mǐ qí wú fāng zhī jiān wán zhě, yóu zì yǒu jiào huà yǐ xiān zhī, ài yǎng yǐ chéng zhī, ér bù zhuān shì hū cǐ. zé suī yù xiáng bèi zhī, ér yǒu suǒ bù yòng, fēi qí zhì lǜ fú jí ér dài hòu qǐ zhī zēng yì yě. nǎi hòu zhī rú zhě, è è yǐ shèn, bù shěn ér liú yú shēn hán. wú zhī zhī mín, gǒu kuài xiè yī shí zhī fèn, chēng sòng qí tī fā zhī shén míng, ér bù zhī qí xíng zì jí yě. wū hū! kě bēi yǐ fū!
抑先王之將納民於軌物而弭其無方之奸頑者，尤自有教化以先之，愛養以成之，而不專恃乎此。則雖欲詳備之，而有所不用，非其智慮弗及而待後起之增益也。乃後之儒者，惡惡已甚，不審而流於申、韓。無知之民，苟快泄一時之忿，稱頌其擿發之神明，而不知其行自及也。嗚呼！可悲矣夫！

wǔ
五

huò guāng zhī huò, méng yú cān chéng. sī mǎ wēn gōng yuē: guāng jiǔ zhuān dà bǐng, bù zhī bì qù. gù yě. suī rán, cān chéng yú chū yè gāo miào zhī shí, fēi guī zhèng zhī rì yě, ér huò yǐ fú. suī bì qù, qiě yǒu yí qí xuān zhě. ér chán zéi jiān qǐ, tóng cháo lí èr, zǐ dì bù jǐn, dòu róng suǒ yǐ bù miǎn, ér xī jiù yú huò? fū cān chéng zhī shǐ, xuān dì zhī yí wèi, hú wèi ér shǐ rán xié? zhāng ān shì yì yǔ yú fèi lì, ér xuān dì wáng cāi. wú tā, shēng yīn xiào mào zhī jiān, shén ruò xiāng bī, ér guāng bù zhī, dì yì qíng duó yì dòng ér bù zhī suǒ yǐ rán yě.
霍光之禍，萌於驂乘。司馬溫公曰：「光久專大柄，不知避去。」固也。雖然，驂乘於初謁高廟之時，非歸政之日也，而禍已伏。雖避去，且有疑其諼者。而讒賊間起，同朝離貳，子弟不謹，竇融所以不免，而奚救於禍？夫驂乘之始，宣帝之疑畏，胡為而使然邪？張安世亦與於廢立，而宣帝亡猜。無他，聲音笑貌之間，神若相逼，而光不知，帝亦情奪意動而不知所以然也。

zi xià wèn xiào, zǐ yuē: sè nán. qǐ tú zi zhī yú fù mǔ zāi. shàng zhī shǐ mín, péng yǒu zhī xiāng jié, bīn zhǔ zhī xiāng chóu, yán wèi xuān, shì wèi jiē, ér zǎo yǒu yǐ yí mín zhī qíng. wéi shén yǔ qì, bù kě qiáng zhì zhī é qǐng ér huò rén xīn zhě yě. shī yún: wēn wēn gōng rén, wéi dé zhī jī. dé zhī yòng dà yǐ, ér wēn gōng wèi zhī jī. wēn gōng zhě, rén zhī róng yě, rén róng nèi dá ér dé zī yǐ xíng, qǐ qiǎn xiān zāi! zǐ yuē: qiē qiē cāi cāi, yí yí rú yě, kě wèi shì yǐ. fēi biàn pì zhī wèi yě. qí qì jìng zhě, mào bù qī ér gōng qí liàng yuǎn zhě, sè bù qī ér wēn. shàn shì ér bù fá, dé bó ér huà, kuān yǐ jū zhī, rén yǐ shǒu zhī, xué wèn yǐ yǎng zhī, rán hòu hé qì zhōng hán ér yīng huá wài shùn. wū hū! cǐ qǐ huò guāng zhī suǒ jí zāi! lì zhèn shì zhī gōng míng, yǐ shè jì wèi jǐ rèn, shì qí qì yǐ xíng qí zhì, zhì qì dòng ér cù wú yǐ chí, fēi bì jiāo ér shén yǐ yì, shì yǐ jūn zǐ nán yán zhī yě.
子夏問孝，子曰：「色難。」豈徒子之於父母哉。上之使民，朋友之相結，賓主之相酬，言未宣，事未接，而早有以移民之情。惟神與氣，不可強制之俄頃而獲人心者也。詩云：「溫溫恭人，惟德之基。」德之用大矣，而溫恭為之基。溫恭者，仁之榮也，仁榮內達而德資以行，豈淺鮮哉！子曰：「切切偲偲，怡怡如也，可謂士矣。」非便辟之謂也。其氣靜者，貌不期而恭；其量遠者，色不期而溫。善世而不伐，德博而化，寬以居之，仁以守之，學問以養之，然後和氣中涵而英華外順。嗚呼！此豈霍光之所及哉！立震世之功名，以社稷為己任，恃其氣以行其志，志氣動而猝無以持，非必驕而神已溢，是以君子難言之也。

zhōu gōng chù wēi yí ér jǐ jǐ, kǒng zǐ shì àn zhǔ ér yǔ yǔ, zé suī gōng fù tiān xià, zhōng qí shēn yǐ rèn rén zhī shè jì ér gù wú yōu. fū zhōu kǒng bù kě jí yǐ, dé bù dǎi ér yù shù jǐ yān zhě, qí zài zēng zǐ zhī gào mèng jìng zi hū! jìng qí shēn yǐ yuǎn bào màn, xīn yù qì ér dào yù xīn. yǒu zhuì zhuì zhī xiǎo xīn, sī yǒu wēn wēn zhī gōng dé. suī yǒu xióng cāi zhī zhǔ zhì hài zhī xiǎo rén, yì yì xiāo ér qíng dé. gù jūn zǐ suǒ zì zhì zhě shēn yě, fēi sè zhuāng yǐ qiú hé yú wù yě. liàng bù hóng, zhì bù chí, qiú bù wèi huò guāng ér bù kě dé, qǐ yì yán zāi!
周公處危疑而几几，孔子事闇主而與與，則雖功覆天下，終其身以任人之社稷而固無憂。夫周、孔不可及矣，德不逮而欲庶幾焉者，其在曾子之告孟敬子乎！敬其身以遠暴慢，心御氣而道御心。有惴惴之小心，斯有溫溫之恭德。雖有雄猜之主、忮害之小人，亦意消而情得。故君子所自治者身也，非色莊以求合於物也。量不弘，志不持，求不為霍光而不可得，豈易言哉！

liù
六

liú sú zhī huǐ yù, qí kě xùn hū? zhào guǎng hàn, qián jiǎo kè hé zhī lì yě, huái sī yuàn yǐ shā róng chù ér dòng yáo zǎi xiàng, guó yǒu cǐ chén, yǐ bō sàng guó mài ér huài mín fēng sú yě, bù kě fù jiù. nǎi xià yù ér lì mín shǒu què hào qì zhě shù wàn rén. liú sú qū xiǎo xǐ ér mèi dà tǐ, fēng yǒng xiāng shān yǐ qún mí, chéng luàn shì zhī fēng zāi!
流俗之毀譽，其可徇乎？趙廣漢，虔矯刻覈之吏也，懷私怨以殺榮畜而動搖宰相，國有此臣，以剝喪國脈而壞民風俗也，不可復救。乃下獄而吏民守闕號泣者數萬人。流俗趨小喜而昧大體，蜂湧相煽以群迷，誠亂世之風哉！

xiǎo mín zhī wú zhī yě, pín jí fù, ruò jí jiàng, jì rén zhī yíng ér lè qí huò, gǔ zhě wèi zhī bà mín. fū fù qiě jiàng zhě zhī bù xù pín ruò, ér yǐ qì líng zhī, chéng yǒu zuì yǐ. nǎi jiāo yǐ héng, qiú yǐ zhì, hù xiāng fáng ér xiāng yuàn, qí è wéi jūn. xún lì fǔ qí ruò ér jiào qí jiàng, miǎn pín zhě yǐ zì cún, ér fù zhě zhī shì zì jí, qǐ wú dào zāi? rán zhì dìng sú yí ér mín bù jiàn dé. kù lì qǐ ér lè chí zhī yǐ shì wēi fú, zhì jī fù jiàng, ér pín ruò bù zì lì zhī bà mín wèi zhī yī kuài. guǎng hàn dé shì shù yě. rèn wú jí zhī shào nián, yù shì fēng qǐ, gǎn yú shā lù, yǐ qǔ bà mín zhī zhù sòng. yú shì ér mín qiě yǐ pín ruò wèi ān róng, ér bù zhī qí xìng zāi lè huò, tōu yǐ jí yú pí yōng, ér bù jiù qí sǐ wáng. qí xiá zhě, yì xí wèi yīn cǎn, cì rén zhī guò ér hé niè zhī, xiāng chóu xiāng shā, bù zhì yú dà luàn ér bù zhǐ. yú mín hé zhī yān, kù lì zhī ěr, kù lì zhī jǐng yě. ér gǔ dòng jìng qǐ, ruò shì zhī yǐ wèi fù mǔ. fēi fù mǔ yě, shì qí sǒu yǐ shì rén zhī měng quǎn ér yǐ yǐ.
小民之無知也，貧疾富，弱疾彊，忌人之盈而樂其禍，古者謂之罷民。夫富且彊者之不恤貧弱，而以氣凌之，誠有罪矣。乃驕以橫，求以忮，互相妨而相怨，其惡惟均。循吏拊其弱而教其彊，勉貧者以自存，而富者之勢自戢，豈無道哉？然治定俗移而民不見德。酷吏起而樂持之以示威福，鷙擊富彊，而貧弱不自力之罷民為之一快。廣漢得是術也。任無藉之少年，遇事蠭起，敢於殺戮，以取罷民之祝頌。於是而民且以貧弱為安榮，而不知其幸災樂禍，偷以即於疲慵，而不救其死亡。其黠者，抑習為陰憯，伺人之過而齕齧之，相讎相殺，不至於大亂而不止。愚民何知焉，酷吏之餌，酷吏之阱也。而鼓動競起，若恃之以為父母。非父母也，是其嗾以噬人之猛犬而已矣。

xuān dì yǐ kè hé chēng, ér shǒu zhū guǎng hàn kè hé zhī lì, lùn zhě yóu huò yuān zhī. shén yǐ liú sú zhī huò rén, qiān nián ér wèi yǐ, yì zhì cǐ hū! bāo zhěng yòng ér shí zhě yōu qí zhì luàn, jūn zǐ zhī yuǎn shí, fēi yōng rén zhī suǒ néng cè jiǔ yǐ.
宣帝以刻覈稱，而首誅廣漢刻覈之吏，論者猶或冤之。甚矣流俗之惑人，千年而未已，亦至此乎！包拯用而識者憂其致亂，君子之遠識，非庸人之所能測久矣。

qī
七

xiāo wàng zhī zhī bù zhōng yě, yí zāi! xuān dì yù rèn zhī wèi zǎi xiàng, ér shì yǐ lì shì, chū wèi zuǒ féng yì, suì fèn rán xiè bìng, dì shǐ jīn ān shàng yù qí yì, nǎi jiù. wàng zhī ér yǒu chǐ zhī xīn yě, wén ān shàng zhī yù, kě kuì sǐ yǐ.
蕭望之之不終也，宜哉！宣帝欲任之為宰相，而試以吏事，出為左馮翊，遂憤然謝病，帝使金安上諭其意，乃就。望之而有恥之心也，聞安上之諭，可媿死矣。

shì zhī shuāi yě, míng wèi jūn zǐ zhě, wài jīn lián jié ér nèi tān róng chǒng, wèi gāo zé jiù zhī, wèi xià zé cí zhī. fū jué lù zhě, tiān zhī zhì ér rén jūn zhì zhī zhě yě. shì qí jīng shù zòu yì zhī zhǎng, zé zūn róng yǐ wèi jǐ suǒ gù dé chōng cǐ zhì yě, lín dà jié ér bù yǐ sǐ yì shēng bù yǐ jiàn yì guì yǐ wèi shè jì yě, néng hū? chù jǐ bēi ér gāo shì lù wèi, lǎn fēi suǒ de yǐ wèi jǐ jù, chéng huàn shī zhī bǐ fū, zé yì hé suǒ bù kě zāi! qí huò yǐ kàng zhí jiàn yě, tú wèi míng yì yǐ qì jīn zì xióng ěr, fēi xīn suǒ gù chǐ ér bù wèi zhě yě. rén zhǔ qīng zhī, xiǎo rén chí zhī, ér zhōng bù miǎn yú huò, bù yì yí hū! wǔ dì yǐ cǐ báo jí àn ér zhōng bù yòng, àn dé yǐ lìng zhōng, wǔ dì kě wèi shàn yù yǐ. xuān dì wēn yù yǐ jiāo wàng zhī, fēi wàng zhī zhī fú yě.
世之衰也，名為君子者，外矜廉潔而內貪榮寵，位高則就之，位下則辭之。夫爵祿者，天之秩而人君制之者也。恃其經術奏議之長，擇尊榮以為己所固得；充此志也，臨大節而不以死易生、不以賤易貴、以衛社稷也，能乎？處己卑而高視祿位，攬非所得以為己據，誠患失之鄙夫，則亦何所不可哉！其或以伉直見也，徒畏名義以氣矜自雄耳，非心所固恥而不為者也。人主輕之，小人持之，而終不免於禍，不亦宜乎！武帝以此薄汲黯而終不用，黯得以令終，武帝可謂善馭矣。宣帝溫諭以驕望之，非望之之福也。

bā
八

jū xīn zhī hòu bó, yì zī shí yǔ lì yǐ xiāng fǔ, shí qiǎn zé lì hài zhī huò shēn, lì ruò zé wèi bì zhī qíng shén. fū gǒu lì hài huò yú wú duān ér wèi bì yǐ shèn, zé kè bó cán rěn jiā yú jūn chén fù zǐ ér bù xù.
居心之厚薄，亦資識與力以相輔，識淺則利害之惑深，力弱則畏避之情甚。夫苟利害惑於無端而畏避已甚，則刻薄殘忍加於君臣父子而不恤。

zhāng chǎng, fēi chāng yì zhī gù chén yě, xuān dì yǒu jì yú chāng yì, shǐ chǎng chān zhī, chǎng shè duān yǐ yòu wáng, bǐ jǐn qí kuáng yú zhī cí, gào zhī dì ér shì qí jì, fù shòu yǐ hóu fēng, zú yǐ lìng zhōng, chǎng zhī hòu yě. xú xuàn, lǐ yù zhī dà chén yě, guó pò shēn jiàng, sòng tài zōng shǐ chān yù, ér yǐ yuàn wàng zhī qíng gào, yù yǐ zhī sǐ. xuàn zhī yú yù, yǐ shì chǎng yú chāng yì, shuí wèi dāng shēng sǐ wèi zhī zhě? ér tài zōng zhī kuān rén, yì bù rú xuān dì zhī duō cāi. xuàn jí shāo shì yì zhǐ, shǐ yù xùn cí, ér jǐ jiè yǐ rù gào, fū qǐ bì féng tài zōng zhī nù zé suī wèi jiàng chén, yóu yǒu rén zhī xīn yān. xuàn suì gōng wèi cāo rèn zhī róng shǒu ér rěn zhī, dú hé xīn hū! wú tā, chǎng néng zhī rén chén shì jūn zhī yì, dǎo zhǔ yǐ zhōng hòu, ér míng zhǔ bì shēn liàng zhī, qí shí shèng yě. qiě qí yú chǒng rǔ huò fú zhī jì, guǎ suǒ wèi jì, qí lì dìng yě. ér xuàn càn qiě yú, xiǎn zǔ zhì ér wǎng suǒ zé, nǎi qí jiū yě, zhōng yǐ cǐ jiàn báo yú tài zōng ér bù de yòng. xiǎo rén zhī wéi xīn yǐ xùn wù yě, yì hé yì hū!
張敞，非昌邑之故臣也，宣帝有忌於昌邑，使敞覘之，敞設端以誘王，俾盡其狂愚之詞，告之帝而釋其忌，復授以侯封，卒以令終，敞之厚也。徐鉉，李煜之大臣也，國破身降，宋太宗使覘煜，而以怨望之情告，煜以之死。鉉之於煜，以視敞於昌邑，誰為當生死衛之者？而太宗之寬仁，抑不如宣帝之多猜。鉉即稍示意旨，使煜遜詞，而己藉以入告，夫豈必逢太宗之怒；則雖為降臣，猶有人之心焉。鉉遂躬為操刃之戎首而忍之，獨何心乎！無他，敞能知人臣事君之義，導主以忠厚，而明主必深諒之，其識勝也。且其於寵辱禍福之際，寡所畏忌，其力定也。而鉉孱且愚，險阻至而惘所擇，乃其究也，終以此見薄於太宗而不得用。小人之違心以殉物也，亦何益乎！

yǒu jiàn yú cǐ ér chí zhī, zé suī fēi zhōng chén xiào zǐ, ér míng yì zhī jì, yǒu yú dì yǐ zì quán. wú jiàn yú cǐ ér bù kè zì chí, zé jūn fù kě juān, yǐ xùn rén yú sè xiào. ruò xuàn zhě, zé zhī yǐ zhāng chǎng zhī wèi ér bù néng, kuàng qí jìn cǐ zhě hū? gù jūn zhī jǔ chén, shì zhī jiāo yǒu, shí àn ér lì róu zhě, jué zhī kě yě. yī dàn cāo bái rèn ér xiāng xiàng, jiē cǐ chóu yě.
有見於此而持之，則雖非忠臣孝子，而名義之際，有餘地以自全。無見於此而不克自持，則君父可捐，以殉人於色笑。若鉉者，責之以張敞之為而不能，況其進此者乎？故君之舉臣，士之交友，識闇而力柔者，絕之可也。一旦操白刃而相向，皆此儔也。

jiǔ
九

yǐn wēng guī zú, jiā wú yú cái, xuān dì cì qí zi huáng jīn bǎi jīn yǐ fèng jì sì, yú zhū yì yì rán, fēi tú qí cái yě, róng mò zhì yǐ. gù zhòng lù zhě, fēi shì suǒ xī wàng yǐ bào zhōng zhě yě, ér quàn shì zhě zài cǐ. kè huà rén yǐ qīng jié, ér bù xù qí gōng jì sì yǎng fù mǔ chù qī zǐ zhī jì. xìng ér dé lián shì yě, zé yì kè hé guǎ ēn kē xì yǐ shāng mín qì zhī biǎn fū, ér liú wèi kù lì, rán qiě bù néng duō de. ér yú liè xiǎo mín yǐ qiú fù zhě, jiè kǒu yǐ wú jì ér bù cán. táng sòng yǐ qián, zhào lù cì yǔ zhī fēng, niàn cǐ zhě zhì xī, yóu xiān wáng zhī yí yì yě.
尹翁歸卒，家無餘財，宣帝賜其子黃金百斤以奉祭祀，於朱邑亦然，非徒其財也，榮莫至矣。故重祿者，非士所希望以報忠者也，而勸士者在此。刻畫人以清節，而不恤其供祭祀、養父母、畜妻子之計。幸而得廉士也，則亦刻覈寡恩、苛細以傷民氣之褊夫，而流為酷吏，然且不能多得。而漁獵小民以求富者，藉口以無忌而不慚。唐、宋以前，詔祿賜予之豐，念此者至悉，猶先王之遺意也。

zhì yú méng gǔ, sī lì ér xuē lù, hóng wǔ zhī chū, wú néng gǎi yān. lù bù gěi yú zhōng suì, shǎng bù yú yú bǎi jīn, dé bǎi xuān ní, ér tiān xià bù zú yǐ zhì, kuàng sān bǎi nián ér jǐn yī xuān ní hū? chéng chuí xiàn, jūn chuí wēi, ér wèn sì zhū, bǐ jiāng yuē jiù sǐ ér bù shàn. fù xī xù zāi!
至於蒙古，私利而削祿，洪武之初，無能改焉。祿不給於終歲，賞不踰於百金，得百軒輗，而天下不足以治，況三百年而僅一軒輗乎？城垂陷，君垂危，而問飼豬，彼將曰救死而不贍。復奚恤哉！

yī
一○

hàn rén xué gǔ ér bù dé qí dào, jiǎo wèi qí xíng ér bù jīng, shì yǐ sàng zhì. ruò wéi xuán chéng bì sì fù jué, zhà wèi kuáng jí, yǔ xiào hūn luàn, hé wèi zhě yě? suǒ guì hū dào zhě shēn yě, rǔ qí shēn ér zhì yú kuáng luàn, fù hé yǐ zài dào zāi! jī zǐ zhī yáng kuáng, hé shí yě? yú zhòng duàn fà wén shēn, guò yǐ, gài táo yú jù wú ér cóng qí sú yǐ ān, fēi gù wèi zhī yě. rán ér kuī tǐ rǔ qīn, qiě yí hòu sì yǐ jiàn huá xià zhī jù è yǐ. qiě gǔ zhī zhū hóu, fēi hàn zhū hóu zhī bǐ yě. guó rén dài zhī, zhū dài fū bān zhī, fēi shì yǐ bì bù kě jūn, zé bù kě dé ér cí yě. ruò fú xuán chéng zhě, bì xiōng ér bù shòu jué, yǐ yì gù shǒu, qǐng yú tiān zǐ, zài sān cí ér kě bù xiāng qiáng, xī yòng cǐ huì luàn rǔ shēn zhī wèi yǐ jīng shì zāi! chéng xiàng shǐ zé zhī yuē: gǔ zhī cí ràng, bì yǒu wén yì kě guān, nǎi néng chuí róng yú hòu. zhāi qí chuí róng zhī sī yì, ér miǎn zhī yǐ wén yì, xuán chéng wén cǐ, néng wù kuì hū? shì shǒu bù rǔ zhī jié, bù xìng ér zhì yú sǐ, qiě yù lì hǎi téng yǐ zhāo tiān xià zhī dà yì cóng róng cí ràng zhī shì, shuí wèi bù dé yǐ zhě? ér sàng qí cháng dù, fú qí héng xìng, yì yú yǐ zāi! wéi shì shì zhì jīng shù, ér xuán chéng yǐ yú. xué yǐ qǐ yú yě, bù shàn xué zhě, fù yǐ yì qí yú zé hàn rén zhuān jīng bǎo cán zhī xué, xiàn zhī yú xún zhàng zhī jiān yě.
漢人學古而不得其道，矯為奇行而不經，適以喪志。若韋玄成避嗣父爵，詐為狂疾，語笑昏亂，何為者也？所貴乎道者身也，辱其身而致於狂亂，復何以載道哉！箕子之佯狂，何時也？虞仲斷髮文身，過矣，蓋逃於句吳而從其俗以安，非故為之也。然而虧體辱親，且貽後嗣以僭猾夏之巨惡矣。且古之諸侯，非漢諸侯之比也。國人戴之，諸大夫扳之，非示以必不可君，則不可得而辭也。若夫玄成者，避兄而不受爵，以義固守，請於天子，再三辭而可不相強，奚用此穢亂辱身之為以驚世哉！丞相史責之曰：「古之辭讓，必有文義可觀，乃能垂榮於後。」摘其垂榮之私意，而勉之以文義，玄成聞此，能勿媿乎？士守不辱之節，不幸而至於死，且獄立海騰以昭天下之大義；從容辭讓之事，誰為不得已者？而喪其常度，拂其恆性，亦愚矣哉！韋氏世治經術，而玄成以愚。學以啟愚也，不善學者，復以益其愚；則漢人專經保殘之學，陷之於尋丈之間也。

yī yī
一一

shǐ chēng xuān dì yuán kāng zhī shì, bǐ nián fēng rěn, gǔ shí wǔ qián, ér jì yǐ wèi ruì, gài shǐ shì zhī yì cí, yì huò ǒu yī jùn xiàn sù zhì bù xíng, shǒu lìng bù jié xuān ér shǐ ěr yě. yī fū zhī gēng, shàng nóng fū zhī huò, dé wǔ shí shí zú yǐ. zhōng suì qín láo ér jǐn huò èr bǎi wǔ shí qián zhī zī, shāng jiǎ jū yíng, yuè huò wǔ wàn qián, ér jí zhì yī wàn shí zhī chǔ, ān dé yǒu nóng rén zī zī yú nán mǔ hū? jīn sù zhī sǐ shēng, mín zhī dà mìng yě. jiǎ lìng nóng rén yǒu hūn sàng zhī shì, shāo fèi bǎi qián, yǐ kōng èr shí shí zhī qūn jī, yī yù xiōng suì, qí bù něi sǐ zhě jǐ hé xié? gù shàn yǎng mín zhě, yǒu cháng píng zhī lǐn, yǒu tōng dí zhī zhèng, yǐ quán shuǐ hàn, dá yuǎn ěr, ér jīn sù jiāo yù yú mín, hòu shēng lì yòng bìng xíng, ér mín nǎi yǐ cún. fǔ rú mù bù kuī yǒu, jiāng wèi mín gǒu dé sù yǐ bǎo ér wú bù zú yān yì sī wú bù bó yǐ yù hán, wú yán lào shū ròu yǐ yòu shí, wú yī yào yǐ yǎng lǎo jí, wú xiè qì yǐ gěi gēng chuī, shǐ rǔ dāng zhī, néng shèng rèn yān fǒu xié?
史稱宣帝元康之世，比年豐稔，谷石五錢，而記以為瑞，蓋史氏之溢辭，抑或偶一郡縣粟滯不行，守令不節宣而使爾也。一夫之耕，上農夫之獲，得五十石足矣。終歲勤勞而僅獲二百五十錢之貲，商賈居贏，月獲五萬錢，而即致一萬石之儲，安得有農人孳孳於南畝乎？金粟之死生，民之大命也。假令農人有婚喪之事，稍費百錢，已空二十石之囷積，一遇凶歲，其不餒死者幾何邪？故善養民者，有常平之廩，有通糴之政，以權水旱，達遠邇，而金粟交裕於民，厚生利用並行，而民乃以存。腐儒目不窺牖，將謂民苟得粟以飽而無不足焉；抑思無布帛以禦寒，無鹽酪蔬肉以侑食，無醫藥以養老疾，無械器以給耕炊，使汝當之，能勝任焉否邪？

yī èr
一二

zhào chōng guó zhī cè qiāng yě, zhì jiǎo yí chū qǐ zhī dìng suàn yě. yí jiǎo ér chū qǐ, qí fēng xiān lì, móu shèng ér bù yōu qí bài. móu shèng ér bù yōu qí bài, zé zhì sǐ ér bù kě yīng. bài zhī bù yōu, zé bù zú yǐ chí jiǔ ér yì kuì. qí tú guǎ, qí jī bù fù, qí dǎng yuán bù jiān, ér zhōng guó zhī lì shì wèi zhī bù shèn. shì shù zhě, lì yú shǒu ér bù lì yú gōng, bù yì zhī dào yě.
趙充國之策羌也，制狡夷初起之定算也。夷狡而初起，其鋒銛利，謀勝而不憂其敗。謀勝而不憂其敗，則致死而不可攖。敗之不憂，則不足以持久而易潰。其徒寡，其積不富，其黨援不堅，而中國之吏士畏之不甚。是數者，利於守而不利於攻，不易之道也。

jiǎo yí zhī chū qǐ yì wēi yǐ, ér zhōng guó héng wèi zhī bì. yǒu zhèn ér jīn zhī zhě ér rén xīn yáo, yǒu qīng ér miè zhī zhě ér guó móu bù dìng. bǐ qǐ zú yǐ bì wǒ zāi? cháng shì yǔ zhēng ér yī bù shèng, zé xié jiàng wǒ bīng zú, lüè duó wǒ chú liáng, lán jù wǒ xiǎn yào, ér bǐ shì rì chāng. dǎng ér yuán zhī zhě, yì xìn qí bì xìng ér jiāo yǐ gù. shèng bīng yǐ wǎng, kuì bài yǐ guī, ér wǒ lì shì zhī xīn, suì ruò jí léi zhī jiàn jiā ér sàng qí pò. gù chōng guó chí zhòng yǐ lín zhī, shǐ qí pín guǎ zhī qíng xíng, zhuó rán yú wú lì shì zhī xīn mù, bǐ qiě qiú yī zhàn ér bù kě dé, dì cù ér liáng rì jié, bīng lián ér shì rì shuāi, dǎng yǔ yí ér xīn rì lí. néng yòng shì móu ér jiān chí zhī, bù shí nián ér rú jiān bīng zhī zì jiě yú chūn rì yǐ.
狡夷之初起亦微矣，而中國恆為之敝。有震而矜之者而人心搖，有輕而蔑之者而國謀不定。彼豈足以敝我哉？嘗試與爭而一不勝，則脅降我兵卒，掠奪我芻糧，闌據我險要，而彼勢日猖。黨而援之者，益信其必興而交以固。盛兵以往，潰敗以歸，而我吏士之心，遂若疾雷之洊加而喪其魄。故充國持重以臨之，使其貧寡之情形，灼然於吾吏士之心目，彼且求一戰而不可得，地促而糧日竭，兵連而勢日衰，黨與疑而心日離。能用是謀而堅持之，不十年而如堅冰之自解於春日矣。

suī rán, yī rén móu zhī yǐ dìng, ér jì zhī zhě nán yě. yí wú chǐ zhě, kùn zé bì jiàng, jiàng ér bù nán yú fù pàn. chōng guó wèi lǎo, bì qiě yǒu yǐ chéng ài ér jiě sàn zhī, ér xīn wǔ xián zhī tú bù néng, gù qiāng huò bù jué yú hàn shì. rán fēi chōng guó yě, qiāng zhī huò hàn, xiǎo zé wèi sòng zhī yuán hào, dà zé wèi tuò bá zhī liù zhèn yě, ér tuò bá shì yǐ wáng yǐ.
雖然，一人謀之已定，而繼之者難也。夷無恥者，困則必降，降而不難於復叛。充國未老，必且有以懲艾而解散之，而辛武賢之徒不能，故羌禍不絕於漢世。然非充國也，羌之禍漢，小則為宋之元昊，大則為拓拔之六鎮也，而拓拔氏以亡矣。

yī sān
一三

xuān dì zhī zhào chōng guó yuē: jiāng jūn bù niàn zhōng guó zhī fèi, yù yǐ shù suì ér shèng dí, jiāng jūn, shuí bù lè cǐ zhě? wū hū! cǐ bǐ lòu zhī chén yǐ huò yōng zhǔ ér jī wú qióng zhī hài zhě yě. xìng chōng guó zhī jiān chí ér bù wèi dòng, bù rán, hàn qí wēi yǐ!
宣帝之詔充國曰：「將軍不念中國之費，欲以數歲而勝敵，將軍，誰不樂此者？」嗚呼！此鄙陋之臣以惑庸主而激無窮之害者也。幸充國之堅持而不為動，不然，漢其危矣！

wèi guó zhě, wài huàn nèi hòng, bù dé yǐ ér yòng bīng. wèi zhī bù dé yǐ, zé bù kě dé ér sù yǐ yǐ wèi zhī bù dé yǐ, zé yù yǐ zhī, yì wéi yǐ bù yǐ zhě yǐ zhī ér yǐ yǐ. hé yě? chéng bù kě dé ér yǐ yě, jǔ sì hǎi gēng sān yú jiǔ zhī jī, yòng zhī yī yú, mín suī láo, yì bù dé bù láo guó suī xū, yì bù dé bù xū. bǐ lòu zhī chén, yǐ qí chēng yán shù mǐ yú wēi chú zhī yì jì ér wèi guó móu, yōng zhǔ suì xìn yǐ wèi yōu guó zhě, ér hài zì cǐ shēng. sī nóng dài yú wǎn shū, jì biān shuài zhī yǐ jūn xìng xiāng pò, qiè bì zhī yǒu sī, wèi hòu shì zhī zé, huá xū pí mín, yī chàng bǎi hé, gǔ qí yù sù zhī cí, ér hài zì cǐ chéng. máng wèi jiǎo gōng zhī jiāng shuài, chéng cháo tíng lìn xī zhī zhǐ, qiào lǎo chéng zhī shēn zhì shěn yǒng yǐ wèi hào guó dú mín, nǎi jìn dàng píng zhī sù xiào, ér hài zì cǐ liè yǐ.
為國者，外患內訌，不得已而用兵。謂之不得已，則不可得而速已矣；謂之不得已，則欲已之，亦惟以不已者已之而已矣。何也？誠不可得而已也，舉四海耕三餘九之積，用之一隅，民雖勞，亦不得不勞；國雖虛，亦不得不虛。鄙陋之臣，以其稱鹽數米於烓廚之意計而為國謀，庸主遂信以為憂國者，而害自此生。司農怠於輓輸，忌邊帥之以軍興相迫，竊敝之有司，畏後事之責，猾胥疲民，一倡百和，鼓其欲速之辭，而害自此成。茫味徼功之將帥，承朝廷吝惜之指，翹老成之深智沈勇以為耗國毒民，乃進蕩平之速效，而害自此烈矣。

chōng guó zhī zhì jīn chéng yě, yǐ shén jué yuán nián zhī liù yuè, qí zhèn lǚ ér xuán, yǐ èr nián zhī wǔ yuè, chí zhī yī nián ér qiāng yǐ wǎ jiě, zé suǒ yún yù yǐ shù suì ér shèng dí zhě, gài lǎo chéng shú lǜ zhī cí, yì kǒng shì bù bì sù jí, ér bǐ lòu zhī yōng chén qiě zhí qián yán yǐ xiāng zé ěr. fēi guǒ yǒu shù suì zhī fèi yǐ bìng guó láo mín, xiǎn yǐ. shén yǐ, guó wú lǎo chén ér yōng zhǔ lòu chén zhī zì wù yě! dàn shù suì zhī láo, jù qī shì zhī sù xiào, yī jué bù zhèn, shù shí nián bīng lián huò jié ér bù kě jiě, guó guǒ xū, mín guǒ kùn, dào zéi cóng zhōng qǐ, ér suì zhì yú wáng. yǐ tián fū fàn jiān shù mǐ liàng yán zhī zhì, juān tiān xià ér lù shěn zhī, āi zāi!
充國之至金城也，以神爵元年之六月，其振旅而旋，以二年之五月，持之一年而羌以瓦解，則所云欲以數歲而勝敵者，蓋老成熟慮之辭，抑恐事不必速集，而鄙陋之庸臣且執前言以相責耳。非果有數歲之費以病國勞民，顯矣。甚矣，國無老臣而庸主陋臣之自誤也！憚數歲之勞，遽期事之速效，一蹶不振，數十年兵連禍結而不可解，國果虛，民果困，盜賊從中起，而遂至於亡。以田夫販堅數米量鹽之智，捐天下而陸沈之，哀哉！

yī sì
一四

xuān dì zhòng èr qiān dàn zhī rèn, ér xún lì yǒu yú měi, gōng suì huáng bà yǐn wēng guī zhào guǎng hàn zhāng chǎng hán yán shòu, jiē jí jí yān. jī qí zhì zhī dé shī, guǎng hàn chǎng bà jiē rèn shù ér tuō jī yú dào. guǎng hàn chǎng yǐ qián jiǎo rèn xíng shā, ér bà duō wěi shì, kuān yán yì, ér qiú míng tài jí zhī qíng yī yě. yán shòu yǐ lǐ ràng yǎng mín, shù jǐ yú jūn zǐ zhī dào, ér wèi zhī yǐ shèn zhě yì shì yě. wēng guī suī chá, ér zhí fǎ bù fán gōng suì suī xì, ér zhì luàn yǐ huǎn jiào shù zi zhī jiān, qí yù yǐ hū! yào cǐ shù zi zhě, wéi guǎng hàn zhuān hū sú lì zhī wèi, ér dé liú sú zhī yù wèi zuì qí yú jiē yuán shì yǐ xiān wáng zhī lǐ jiào, ér shì rú yǐ wèi hàn zhì jìn gǔ, zhí cǐ yáo yě.
宣帝重二千石之任，而循吏有餘美，龔遂、黃霸、尹翁歸、趙廣漢、張敞、韓延壽，皆藉藉焉。跡其治之得失，廣漢、敞、霸皆任術而托跡於道。廣漢、敞以虔矯任刑殺，而霸多偽飾，寬嚴異，而求名太急之情一也。延壽以禮讓養民，庶幾於君子之道，而為之已甚者亦飾也。翁歸雖察，而執法不煩；龔遂雖細，而治亂以緩；較數子之間，其愈矣乎！要此數子者，唯廣漢專乎俗吏之為，而得流俗之譽為最；其餘皆緣飾以先王之禮教，而世儒以為漢治近古，職此繇也。

fū liú sú zhī hào shàng, zhèng jiào xiāng suí yǐ làn lǐ wén zhī yuán shì, jīng yì yì yǐ xiāng méng liǎng zhě gè yǒu xiǎo zhe zhī xiào, ér hòu xiān wáng yí fēng yì sú yuán qíng dìng lǐ zhī lìng dé, yǒng xī yú tiān xià. jiù zhī zhě qí wéi jiǎn hū, gù fū zǐ yán nán miàn lín mín zhī dào, ér shén zhòng fū jiǎn yǐ fǎ shù zhī bù kě rèn, mín yù zhī bù kě gàn, zhōng hé hán yǎng zhī huà bù kě yǐ dàn xī qiú yě.
夫流俗之好尚，政教相隨以濫；禮文之緣飾，精意易以相蒙；兩者各有小著之效，而後先王移風易俗、緣情定禮之令德，永息於天下。救之者其惟簡乎，故夫子言南面臨民之道，而甚重夫簡；以法術之不可任，民譽之不可干，中和涵養之化不可以旦夕求也。

rú guǎng hàn zhě, fú zú dào yǐ. jì guǎng hàn ér xìng, wèi bāo zhěng hǎi ruì zhě, yóu fú zú dào yǐ. zhì yú bà yán shòu wēng guī, xún qí jī ér wèi zhī, hé jù bù rú sān dài? ér huò yǐ chǐ bài, huò yǐ wěi jī, hé wèi qí zhì yī shí zhī gǎn xīn, fǎn chū guǎng hàn xià hū? suī rán, wáng qí shí ér yóu jiàn qí jī, bǐ xiān wáng zhī xiǎn dào bù jué yú tiān xià, yǐ shì guǎng hàn yǔ chǎng zhī suǒ wèi, yóu tí bài yǔ wǔ gǔ, bù kě yǐ shú bù shú jì gōng yě. biǎn zào yǐ xùn liú sú zhī hǎo è, xiào zài yī shí, ér hài zhōng yú rén xīn, shù bǎi nián ér bù fù, yì liè yǐ zāi!
如廣漢者，弗足道矣。繼廣漢而興，為包拯、海瑞者，尤弗足道矣。至於霸、延壽、翁歸，循其跡而為之，何遽不如三代？而或以侈敗，或以偽譏，何為其致一時之感歆，反出廣漢下乎？雖然，亡其實而猶踐其跡，俾先王之顯道不絕於天下，以視廣漢與敞之所為，猶荑稗與五穀，不可以熟不熟計功也。褊躁以徇流俗之好惡，效在一時，而害中於人心，數百年而不復，亦烈矣哉！

yī wǔ
一五

xiāo wàng zhī yuē: ēn zú yǐ fú xiào zǐ, yì zú yǐ dòng zhū hóu, gù chūn qiū dà shì gài zhī bù fá sàng. suì yù fǔ xiōng nú zhī wēi ruò, jiù qí zāi huàn, shǐ guì zhōng guó zhī rén yì, yì xī kě zāi? ēn zú yǐ fú xiào zǐ, fēi kě yǐ fú yí dí zhě yě yì zú yǐ dòng zhū hóu, fēi kě yǐ dòng yí dí zhě yě. liáng wǔ zhěng hóu jǐng yú qióng guī, ér sǐ yú tái chéng sòng huī jié nǚ zhí yú chū qǐ, ér qiú yú wǔ guó. fǔ qí ruò ér jiàng zhī, jiàng ér fú kě zhì yě jiù qí huàn ér ān zhī, ān ér bù kě fù yáo yě. hàn zhī yú xiōng nú, qǐ jìn zhī yú qí jūn wèi hūn yīn méng huì zhī yǒu bāng zāi? wàng zhī zhī shuō chūn qiū yě, shī zhī yǐ.
蕭望之曰：「恩足以服孝子，誼足以動諸侯，故春秋大士匄之不伐喪。」遂欲輔匈奴之微弱，救其災患，使貴中國之仁義，亦奚可哉？恩足以服孝子，非可以服夷狄者也；誼足以動諸侯，非可以動夷狄者也。梁武拯侯景於窮歸，而死於台城；宋徽結女直於初起，而囚於五國。輔其弱而彊之，彊而弗可制也；救其患而安之，安而不可復搖也。漢之於匈奴，豈晉之於齊、均為昏姻盟會之友邦哉？望之之說春秋也，失之矣。

yī liù
一六

sū wēi yǐ wǔ jiào dū mín ér mín yuàn, huáng bà yǐ xìng huà tiáo zòu jùn guó shàng jì ér mín sòng zhī. gài bà yǐ shǎng yòu lì, ér wēi yǐ fá dū mín, gù ēn yuàn shū yān, ér qí wèi zhì dào zhī dù, yī yě. gēng zhě ràng pàn, xíng zhě ràng lù, dào bù shí yí, chuán jì yǒu yán zhī yǐ zhāng dà shèng rén zhī huà zhě yǐ ér shī shū suǒ zài, kǒng mén suǒ shù, wèi cháng jí yān. gù chēng shèng zhì zhī mín yuē shì què nǚ chōng, yán hū qí pǔ chéng ér bù guǐ yú wén yě. gù yuē: lǐ bù xià shù rén, xíng bù shàng dài fū. lǐ zhī bù kě wàng shù rén, yóu dài fū zhī bù dài xíng yě. shèng rén zhī xùn, bǐng rú rì xīng yǐ.
蘇威以五教督民而民怨，黃霸以興化條奏郡國上計而民頌之。蓋霸以賞誘吏，而威以罰督民，故恩怨殊焉，而其為治道之蠹，一也。耕者讓畔，行者讓路，道不拾遺，傳記有言之以張大聖人之化者矣；而詩書所載，孔門所述，未嘗及焉。故稱盛治之民曰「士愨女憧」，言乎其朴誠而不詭於文也。故曰：「禮不下庶人，刑不上大夫。」禮之不可望庶人，猶大夫之不待刑也。聖人之訓，炳如日星矣。

kǒng zǐ méi, dà yì guāi, wēi yán jué zhū zi zhī yán, jī áng hǎo wèi yǐ shèn, dài yóu fó lǎo zhī tú, chǐ gōng dé yú wú biān, ér tiān dì rì yuè qiě wèi zhī yí yì yě. fū shèng rén zhī huà, qǐ qī zhī tiān xià zāi? yáo yǒu bù lìng zhī zǐ, shùn yǒu bù gōng zhī dì, zhōu gōng yǒu bù dào zhī xiōng, kǒng zǐ yǒu bù wū bù diāo zhī dì zǐ, cǎo yě wú zhī, ér cóng róng zhōng dào yú dào lù, yǒu shì lǐ zāi? yǐ fǎ zhì zhī, yǐ xíng shù zhī, yǐ lì yòu zhī, mín qiě tú shì yǐ zì miǎn shì xiāng shuài wèi wěi, jūn zǐ zhī suǒ è yě. hàn zhī rú zhě, cí yín ér yì guǐ, liú jí yú zài wèi, xí zhī yǐ wèi zhèng. bà zhī xié yě, yǒu zì lái yǐ. jūn zǐ zhī dào, rú tiān dì zhī shēng wù, gè xiào qí zhì ér shǐ ān qí fēn, sī yǐ wèi jǐn rén wù zhī xìng ér yǐ yǐ.
孔子沒，大義乖，微言絕；諸子之言，激昂好為已甚，殆猶佛、老之徒，侈功德於無邊，而天地日月且為之移易也。夫聖人之化，豈期之天下哉？堯有不令之子，舜有不恭之弟，周公有不道之兄，孔子有不杇不雕之弟子，艸野無知，而從容中道於道路，有是理哉？以法制之，以刑束之，以利誘之，民且塗飾以自免；是相率為偽，君子之所惡也。漢之儒者，辭淫而義詭，流及於在位，襲之以為政。霸之邪也，有自來矣。君子之道，如天地之生物，各肖其質而使安其分，斯以為盡人物之性而已矣。

yī qī
一七

gěng shòu chāng cháng píng zhī fǎ, lì mín zhī shàn shù yě, hòu shì wú néng xíng zhī zhě, sòng rén fǎng zhī, ér suì liú wèi qīng miáo. gù yuē: fēi fǎ zhī nán, ér rén zhī nán yě. sān dài fēng jiàn zhī tiān xià, zhū hóu gè yǒu qí guó, qí dì xiá, qí mín guǎ, qí shì jiǎn, zé yù xíng cháng píng zhī fǎ yě yì. rán ér wèi cháng xíng zhě, yǐ shēng shēng zhī jì, kuān mín yú yǒu yú, mín zì dé jié xuān yān, bù bì shàng zhī jì zhī yě. shàng jì zhī ér mín shì yǐ wèi fǎ shì yǐ wèi fǎ, zé dàn ér bù lè yú xíng, ér xiá zhě yòu yīn yuán jiǎ jiè yǐ chóu qí jiān. gù sān dài zhī zhì, yù mín ér shǐ zì wèi jì ěr. suī tí fēng wàn jǐng zhī guó, yì bù néng zǒng jì shù shí nián zhī fēng qiàn ér zǎo wèi zhī zhì yě. jùn xiàn zhī tiān xià, cái fù guǎng, ér wǔ fāng zhī mín qíng gè yì, qí néng yǐ yī qiè zhī zhì wèi zhì hū?
耿壽昌「常平」之法，利民之善術也，後世無能行之者，宋人倣之，而遂流為「青苗」。故曰：非法之難，而人之難也。三代封建之天下，諸侯各有其國，其地狹，其民寡，其事簡，則欲行「常平」之法也易。然而未嘗行者，以生生之計，寬民於有餘，民自得節宣焉，不必上之計之也。上計之而民視以為法；視以為法，則憚而不樂於行，而黠者又因緣假藉以讎其奸。故三代之制，裕民而使自為計耳。雖提封萬井之國，亦不能總計數十年之豐歉而早為之制也。郡縣之天下，財賦廣，而五方之民情各異，其能以一切之治為治乎？

rán zé cháng píng zhī zhì bù kě xíng yǔ? yuē: cháng píng zhě, lì mín zhī shàn shù, hé wèi ér bù kě xíng yě? yīn qí dì, zhuó qí mín zhī qíng, liáng yǒu sī zhì zhī, xiāng zhī xián shì dài fū shēn rèn ér gù shǒu zhī, kě yǐ bǎi nián ér wú bì, ér fēi tiān zǐ suǒ kě yǐ qí yì tiān xià zhě yě. shòu chāng xíng zhī ér lì, yì yǐ tōng hé dōng shàng dǎng tài yuán hóng nóng zhī sù yú jīng shī ér yǐ yǐ.
然則「常平」之制不可行與？曰：「常平」者，利民之善術，何為而不可行也？因其地，酌其民之情，良有司制之，鄉之賢士大夫身任而固守之，可以百年而無弊，而非天子所可以齊一天下者也。壽昌行之而利，亦以通河東、上黨、太原、弘農之粟於京師而已矣。

yī bā
一八

xuān dì lín zhōng, shǔ fǔ zhèng yú xiāo wàng zhī, qí hòu wàng zhī bèi zèn yǐ sǐ, ér tiān xià yuān zhī. fū wàng zhī zhě, gù suǒ wèi kě xiǎo zhī ér bù kě dà shòu zhě yě. wàng zhī yú xuān dì zhī shì, jiàn yì lǚ yǐ, yào jiē fēi rén zhī shì, shì rén zhī fēi, jiǎo yǐ yǔ rén lì yì, dé fēi qí guǒ dé, shī fēi qí gù shī yě. xiōng nú nèi kuì, qún chén yì miè zhī, wàng zhī zé yuē: bù dāng chéng luàn ér xìng zāi. hū hán xié rù cháo, chéng xiàng yù shǐ yù wèi zhī wáng hóu zhī xià, wàng zhī zé yuē: dài yǐ bù chén, qiān hēng zhī fú. hán yán shòu liáng lì yě, jì qí míng ér jié qí xiǎo guò yǐ xiàn zhī sǐ. bǐng jí xián xiāng yě, zé jù màn wú lǐ ér yǐ lǎo wǔ zhī. qiě bù dàn yǐ yě, chū bǔ píng yuán tài shǒu, zé zì chén ér qǐng liú shì zhī zuǒ féng yì, zé xiè bìng ér bù fù. jī qí suǒ wèi, gài lǎn quán zì jū, qiào rén guò yǐ bì shēn, jī shuǐ huǒ yú tíng, ér hù wèi yǐ zì zūn zhě yě. ruò cǐ zhě, qí huái lù bù shě zhī qíng, zǎo wèi xiǎo rén zhī suǒ xié chí ér fú zhòng jiǎo míng, yì wèi jūn zǐ suǒ bù xìn. shēn zhī bù bǎo, ér ān néng bǎo liù chǐ zhī gū zāi! jiàn shàn ruò jīng, jiàn bù shàn rú chóu, jūn zǐ yóu wèi qí liàng zhī yǒu yá ér bù kě yǐ rèn dà kuàng qí suǒ wèi shàn zhě bù bì shàn, suǒ wèi bù shàn zhě fēi bù shàn hū!
宣帝臨終，屬輔政於蕭望之，其後望之被譖以死，而天下冤之。夫望之者，固所謂可小知而不可大受者也。望之於宣帝之世，建議屢矣，要皆非人之是，是人之非，矯以與人立異，得非其果得，失非其固失也。匈奴內潰，群臣議滅之，望之則曰：「不當乘亂而幸災。」呼韓邪入朝，丞相御史欲位之王侯之下，望之則曰：「待以不臣，謙亨之福。」韓延壽良吏也，忌其名而訐其小過以陷之死。丙吉賢相也，則倨慢無禮而以老侮之。且不但已也，出補平原太守，則自陳而請留；試之左馮翊，則謝病而不赴。跡其所為，蓋攬權自居，翹人過以必伸，激水火於廷，而怙位以自尊者也。若此者，其懷祿不舍之情，早為小人之所挾持；而拂眾矯名，抑為君子所不信。身之不保，而安能保六尺之孤哉！見善若驚，見不善如讎，君子猶謂其量之有涯而不可以任大；況其所謂善者不必善，所謂不善者非不善乎！

xuān dì zhī rèn zhī yě, jiāng yǐ qí jīng shù yǔ? xié jīng shù ér xíng qí piān jiǎo zhī qíng, yǐ wáng ān shí zhī lián jiè ér huò jí tiān xià, ér wàng zhī yì zhī yǐ chǐ yì yǐ qí yì lùn yǔ? zé huá ér bù shí, biàn ér zhì, gù jūn zǐ zhī suǒ è yě. zhǔ fù yǎn xú lè qǐ wú yì lùn zhī jìn zhèng, ér wàng zhī yì xī yǐ yì? gài xuān dì zhī wèi jūn yě, shì cái ér xǐ zì yòng, lè wén rén guò yǐ shì chá zhě yě, gù yú wàng zhī yǒu chòu wèi zhī hé yān. yǐ sī hǎo ér tuō jiā guó zhī dà, qí bù qīng zhě xiān yǐ.
宣帝之任之也，將以其經術與？挾經術而行其偏矯之情，以王安石之廉介而禍及天下，而望之益之以侈；抑以其議論與？則華而不實，辯而窒，固君子之所惡也。主父偃、徐樂豈無議論之近正，而望之抑奚以異？蓋宣帝之為君也，恃才而喜自用，樂聞人過以示察者也，故於望之有臭味之合焉。以私好而托家國之大，其不傾者鮮矣。