strong niàn jí kǔ yī liàng xún yuán shěn xíng shì sān nián zòu jī strong
念疾苦一輛尋源 審形勢三年奏績
chuán shuō fú shí shān chuān qǐ zǔ fā yuán, jiē yóu luò péng lǐng hòu zhī yuè wān shān zì běi hǎi zhōng yǒng qǐ tè lì, liǎng jiǎo fēn zhāng, zhōng xīn wān huí, rú yuè chū shēng xíng zhuàng. zài qǐ dié zhàng céng luán, yōng hù yī tiáo sǒng héng qiān lǐ de jùn lǐng, chā tiān pái liè shí jiǔ zhī fēng tóu, fēn luò shí jiǔ dào lóng mài, wéi zhōng fēng zuì gāo, rú yuán guī tǐng lì. liǎng biān shì chì yì shū zhāng, ruò dà niǎo luò dì zhī zhuàng, yīn míng luò péng lǐng. zì zhōng fēng xiè luò píng yáng, fù yǒng qǐ dǐng, jié yáng guāng gǔ, yòu míng péng dǐng shān, sú hū wèi péng tóu shān. qí mài fēn sān zhī, shuǐ fā liǎng jiè.
傳說浮石山川起祖發源,皆由落鵬嶺後之月灣山自北海中湧起特立,兩角分張,中心灣回,如月初生形狀。再起迭障層巒,擁護一條聳橫千里的峻岭,插天排列十九支峰頭,分落十九道龍脈,惟中峰最高,如元圭挺立。兩邊似翅翼舒張,若大鳥落地之狀,因名落鵬嶺。自中峰卸落平陽,復湧起頂,結陽光谷,又名鵬頂山,俗呼為蓬頭山。其脈分三支,水發兩界。
zhèng mài wú tóng chuàn xīn, jié jié shuāng sòng shuāng yíng, dà qǐ dà luō, hù wèi zhōu bèi. xíng sì qiān lǐ, shān huí shuǐ rào, wàn fēng duān gǒng, tè jié xiù luó dūn. shǐ zǔ lú shēng bǔ jū yú cǐ, hòu nǎi kāi guó jiàn dū. qí dì tǔ zhì chún huáng, chéng sè yùn cǎi, yuǎn wàng rú yún, gù míng huáng yún chéng. qí yú qì duàn xù zhǎn bù, yóu xíng èr qiān yú lǐ, zhǐ yú tiān mǔ lǐng. lǐng hòu réng shū zhǎn qì mài, bēn xī qū dōng, gòng jié jīn yáng shān bǎi suì shān chì tù lǐng tài yáng lǐng huǒ liàn gāng zǐ hù fēng chì lóng lǐng dòu shān jǐ chǔ jiù gāng yún píng lǐng fēi hǔ gǔ, ér jǐn yú yuán tí xiá zhī yòu. qí zuǒ zhī, zì yáng guāng gǔ fēn luò hòu qǐ dǐng, jié yīn gāng lǐng tiān chú shān tiān shū xiù gōng cáo lǐng jué sāng lín tiān guān fēng tōng míng guān yù lóng hú.
正脈梧桐串心,節節雙送雙迎,大起大落,護衛周備。行四千里,山回水繞,萬峰端拱,特結岫羅墩。始祖盧生卜居於此,後乃開國建都。其地土質純黃,城色韞彩,遠望如雲,故名黃雲城。其餘氣斷續展布,猶行二千餘里,止於天姥嶺。嶺後仍舒展氣脈,奔西趨東,共結金羊山、百歲山、赤兔嶺、太陽嶺、火練岡、紫笏峰、赤龍嶺、斗山脊、杵臼岡、雲平嶺、飛虎谷,而盡於猿啼峽之右。其左支,自陽光谷分落後起頂,結陰岡嶺、天廚山、天樞岫、功曹嶺、抉桑林;天官峰、通明關、御龍湖。
yīn gāng lǐng zhī wài, fù yǒu shù zhī zhòng fù bāo hù, zhǎng zhī duǎn gàn, gè yǒu jié zuò. qí zhì zhǎng zhě jié wū fēng lǐng wū niú shān dòu hú lǐng tài shān qīng qián shān qīng bào shān hè yuàn lǐng bǎi jié lǐng yú sāi gāng wén lí gāng píng fēng gāng qí xiāo gāng ér zhǐ. qí yòu jì xíng dù, yòu shì yī yàng qū zhé zǒu shǎn, zhé dié zhī chù, shí bèi zuǒ zhī: yóu yáng guāng gǔ fēn xià qǐ dǐng, jié sì fǔ shān, fán yǒu diē luò, suí jí qǐ dǐng bǎi zhé, héng lǐng dà wān, miàn miàn huí gù. yáng guāng gǔ yǒu tiān huáng lǐng běi jí lǐng gǔ pén lǐng yīn xuán lǐng shǎo wēi lǐng tiān hàn lǐng bái yuán lǐng tiān yuè shān. lǐng guò bái yuán shān, jù xiù lì wān yán. bái yuán lǐng zhī gāo jùn guò yú zhū lǐng, yǔ yáng guāng gǔ xiāng děng. qí xià diē duàn bēng hóng, dù shuǐ zài qǐ tiān yuè shān bǎo gài shān tiān shā fēng zhǎng huī shān, yòu duàn ér fù qǐ, jié dà zhōng shān tiān guì gǔ tiān píng shān gèng diǎn shān ér zhǐ. qí shuǐ zhī yuán jù fā yú yáng guāng gǔ. zuǒ jiè qīng, yòu jiè zhuó. lú shēng yì míng zuǒ wèi wèi chuān, yòu wèi jìng chuān. zuǒ shuǐ yīn shān lù jù xì jiān shí, bìng wú tǔ rǎng, yīn cǐ bì qīng jiàn dǐ. ér suǒ huì jí gè xī jiàn chuān hè zhī shuǐ jiē rán. fán jīng yóu zhī dào, zì běi wān huán ér nán, chū yù lóng hú yòu zhé ér xiàng běi, wǎng fǎn sān zhé, jīng hé bì lǐng cháng shān lǐng jì tóu xī làn shì hé shuǐ shé dù dú suǒ dù yán yóu dù xiǎo xī kǒu xiāng lú shān chū yáng. qí hé dǐ tiān shēng yī dào shí gěng, yì zì yáng guāng gǔ qǐ, suí hé qū qǔ ér xíng, huò gāo huò xià, zhí dào hǎi kǒu rù yáng, jié luàn shí dǎo.
陰岡嶺之外,復有數支重複包護,長枝短干,各有結作。其至長者結烏楓嶺、烏牛山、斗斛嶺、泰山、青錢山、青豹山、鶴怨嶺、百結嶺、魚腮岡、文離岡、屏風岡、齊霄岡而止。其右技行度,又是一樣曲折走閃,折迭之處,十倍左支:由陽光谷分下起頂,結四輔山,凡有跌落,隨即起頂擺折,橫嶺大灣,面面回顧。陽光谷有天皇嶺、北極嶺、鼓盆嶺、陰旋嶺、少微嶺、天漢嶺、白猿嶺、天鉞山。嶺過白猿山,俱秀麗蜿蜒。白猿嶺之高峻過於諸嶺,與陽光谷相等。其下跌斷崩洪,度水再起天鉞山、寶蓋山、天煞峰、長輝山,又斷而復起,結大中山、天貴谷、天屏山、更點山而止。其水之源俱發於陽光谷。左界清,右界濁。盧生亦名左為渭川,右為徑川。左水因山麓俱系堅石,並無土壤,因此碧清見底。而所匯集各溪澗川壑之水皆然。凡經由之道,自北灣環而南,出御龍湖又折而向北,往返三折,經合璧嶺、常山嶺、芰頭溪、濫柿河、水蛇渡、獨鎖渡、蜒蚰渡、小溪口、香爐山出洋。其河底天生一道石埂,亦自陽光谷起,隨河屈曲而行,或高或下,直到海口入洋,結亂石島。
qí yòu jiè shuǐ yuán běn yǔ zuǒ jiè yī yàng qīng chè, yīn sì fǔ tǐ zhì shì tǔ fēi tǔ, shì shí fēi shí, sōng cuì shū cháng, xìng jí ráo měi, mào zhú shù, róng wǔ gǔ. nài féng gēn zhū zhàng qiào, jù fén qǐ péng sōng, yī jīng fēng yǔ, piāo liú rù hé, zé wèi yū ní. suǒ yǐ qí shuǐ jiàn yuǎn jiàn zhuó. zài bái yuán lǐng zhī nèi, liǎng àn duō shān gǔ jiā liú, qí shuǐ xùn jí, tǔ rǎng bù néng tíng cún. zì yuán lǐng wài, liǎng àn wú shí, shuǐ shì shū huǎn, shā lì yì jù liú jī. qǐ xiān yuán yǒu shū jùn zhī fǎ, yīn yù shēng xìng féng yíng zhī zhōng dài fū wèi jué guǎn lǐ hé wù, yǐ shěng fèi mèi shàng, xī xíng zòu cái. dǎo zhǔ zhī dào shí xì zhēn qíng, bù chá qí wèi qī wěi, zhǔn yī gé chú, hòu suì yōng sè, shǐ yǒu shuǐ huàn. yòu yù bù míng dào lǐ zhī zhōng dài fū zhū xìn xīn diào lái bàn lǐ, bù zhī jùn shēn zhī shàn, wéi yòng zhú fáng zhī gōng. zàn shí suī kě yǎn shì méng hùn, ér lì jiǔ wèi huàn yù xiōng, fēi dōng dī zhǎng liè, jí xī àn jué bēng, wú suì wú zhī. fán sì chāng yōu sī ér zú, xī shān yù zhì bù néng. shì yǐ yú dà zhōng jí cǐ nán shì jiǒng zhī. zhòng qīng suī zhī xì dà zhōng jiān xiǎn, zhǐ wèi hé dào yāng mín, bì xū chá fǎng qīng bái yǐ jìng lǘ yán, suǒ yǐ bìng bù tuī cí. nà yǐn xiào shū tài yuǎn èr dài fū gè yǒu pì bìng: yǐn xiào xìng zuì duō yōu, yù zhe shì sāi sāi rán, wú yī jiàn bù xì xiàng huài lǐ xiǎng, cháo zhōng qǐ tā hùn míng hū wèi huì qì guǐ nà shū tài yuǎn xìng zuì yū kuò, fán shì jù guī shí jì shàng bàn, cóng bù gù fèi yòng duō guǎ, cháo zhōng yì qǐ tā hùn míng hū wèi sǐ shí tóu. jù shěn ér bù yǔ gòng shì.
其右界水源本與左界一樣清澈,因四輔體質似土非土,似石非石,鬆脆殊常,性極饒美,茂竹樹,榮五穀。奈逢根株脹撬,俱墳起蓬鬆,一經風雨,飄流入河,則為淤泥。所以其水漸遠漸濁。在白猿嶺之內,兩岸多山谷夾流,其水迅急,土壤不能停存。自猿嶺外,兩岸無石,水勢紓緩,砂礫亦俱留積。起先原有疏浚之法,因遇生性逢迎之中大夫魏爵管理河務,以省費媚上,悉行奏裁。島主只道實系真情,不察其為欺偽,准依革除,後遂壅塞,始有水患。又遇不明道理之中大夫朱信心調來辦理,不知浚深之善,惟用築防之功。暫時雖可掩飾矇混,而歷久為患愈凶,非東堤漲裂,即西岸決崩,無歲無之。樊嗣昌憂思而卒,西山欲治不能。是以余大忠藉此難事窘之。仲卿雖知系大忠奸險,只為河道殃民,必須察訪清白以靖閭閻,所以並不推辭。那引笑、舒太遠二大夫各有僻病:引笑性最多憂,遇着事鰓鰓然,無一件不系向壞里想,朝中起他混名呼為「晦氣鬼」;那舒太遠性最迂闊,凡事俱歸實濟上辦,從不顧費用多寡,朝中亦起他混名呼為「死石頭」。——俱哂而不與共事。
èr rén suī wèi jiē wǔ hòu jiào, sù cháng jiào jìng mù zài xīn. jīn wén qǐng yǐ tóng háng, suǒ yǐ xǐ chū wàng wài.
二人雖未接武侯教,素常教敬慕在心。今聞請以同行,所以喜出望外。
dāng xià, suí huí dào fǔ. wǔ hòu zhì jiǔ yú xī yīn gé xiāng dài, wèn dào: jiǔ yǎng èr wèi dài fū hóng yóu, cǐ xíng zuò qǐng zhǐ shì.
當下,隨回到府。武侯治酒於惜陰閣相待,問道:「久仰二位大夫鴻猷,此行座請指示。」
yǐn xiào dào: zhào dài fū yǒu yán: bǎi wén bù rú yī jiàn. xū dào bǐ chù xiáng jiā shěn shì, chóu móu zhēn zhuó, shǐ kě cuò shǒu.
引笑道:「趙大夫有言:百聞不如一見。須到彼處詳加審視,籌謀斟酌,始可措手。」
shū tài yuǎn dào: bì xū yóu xià kǒu zhí sù shàng liú, zhōu huí chá fǎng, dé xī yuán běn, huàn fāng kě chú.
舒太遠道:「必須由下口直溯上流,周回查訪,得悉原本,患方可除。」
wǔ hòu chēng shàn. fēn fù jiā jiāng jiāng chē bèi qí, sòng èr wèi dài fū gè zǐ bèi wǔ bǎi méi ān jiā, yuē dìng míng rì dòng shēn. yǐn xiào shū tài yuǎn dào: suǒ cì shòu yǐ, fán zhǎng guǎn dì dào shè xià. dàn cǐ cì chāi shì, shì yīn zǐ shí yì bǎi xìng wú yǐ wèi shēng, qǐ xíng hé kě míng rì!
武侯稱善。吩咐家將將車備齊,送二位大夫各紫貝五百枚安家,約定明日動身。引笑、舒太遠道:「所賜受矣,煩掌管遞到舍下。但此次差事,是因子十邑百姓無以為生,起行何可明日!」
wǔ hòu dà xǐ, yě bù rù nèi, zhèng tóng èr dài fū chū mén, yù zhě cì hou zài páng. yǐn xiào dào: bù xū chē fū yuǎn xíng, bēi zhí dài yù kě yě.
武侯大喜,也不入內,正同二大夫出門,御者伺候在旁。引笑道:「不須車夫遠行,卑職代御可也。」
wǔ hòu yī yǔn shàng chē, shū tài yuǎn zhí pèi, yǐn xiào yù xíng. fán sān shí lǐ, xiāng yǔ dié huàn.
武侯依允上車,舒太遠執轡,引笑御行。凡三十里,相與迭換。
tú zhōng wú huà, dì wǔ rì yǐ dào lí kǒu yì yòu míng jīng chuān kǒu, gòng xíng sān qiān yú lǐ. huí chē tóng shì, jiàn hé fáng biān àn gāo jùn rú chéng, nǎi bù shàng guān zhī, shuǐ qù dī miàn zhǐ wǔ chǐ yú, sè bù shèn zhuó. lìng dù fū yú hé zhōng yǐ gāo liàng zhī, shēn zhǐ èr chǐ, zài yòu tí wài dào dì yuē sān zhàng yǒu yú. hé dǐ jiào jū mín wū jǐ gèng gāo. shū tài yuǎn dào: shì cǐ hé shì, ān dé bù jué! jū mín ān dé bù shāng!
途中無話,第五日已到蠡口邑——又名涇川口,共行三千餘里。回車同視,見河防邊岸高峻如城,乃步上觀之,水去堤面只五尺余,色不甚濁。令渡夫於河中以篙量之,深只二尺,再宥提外到地約三丈有餘。——河底較居民屋脊更高。舒太遠道:「似此河勢,安得不決!居民安得不傷!」
yǐn xiào tàn xī dào: dà yǔ yì hóng shuǐ ér tiān xià píng, jīn nǎi è ér yáng zhī, shì fǎn dà yǔ zhī dào yě!
引笑嘆息道:「大禹抑洪水而天下平,今乃遏而揚之,是反大禹之道也!」
gòng xiāng xū jiē. yú dī shàng xíng huí, féng yǒu cūn zhuāng shì jí, fǎng xún qí lǎo, dāng wǎn tóu sù.
共相吁嗟。於堤上行回,逢有村莊市集,訪詢耆老,當晚投宿。
cì zǎo chū fāng zǐ shì hé, jiàn shuǐ jiàn hé. yǐn xiào dào: kě guài! shàng liú shuǐ hé, hé yě?
次早出坊子視河,見水漸涸。引笑道:「可怪!上流水涸,何也?」
wǔ hòu dào: xiǎng bì xià liú shuǐ lìng yǒu yuán tóu.
武侯道:「想必下流水另有源頭。」
shū tài yuǎn dào: jìng liú rú gāo, zuó rì suǒ jiàn suī fēi bì qīng, yì bù shèn zhuó, zú jiàn lìng yǒu yuán tóu.
舒太遠道:「徑流如膏,昨日所見雖非碧清,亦不甚濁,足見另有源頭。」
yǐn xiào dào: wén nán biān yǒu lǎo jiāo kū, dà hàn bù jiǎn, cháng liú, zài lí kǒu yì, mò fēi jiù xì cǐ chù me?
引笑道:「聞南邊有老蛟窟,大旱不減,常流,在蠡口邑,莫非就系此處麼?」
shū tài yuǎn dào: cǐ chù zhèng xì lí kǒu, dìng rán xià liú zhī shuǐ yóu kū nèi chū.
舒太遠道:「此處正系蠡口,定然下流之水由窟內出。」
wǔ hòu dào: jiāo néng bào zhǎng huàn mín, xū wǎng shì zhī.
武侯道:「蛟能暴漲患民,須往視之。」
nǎi tóng guò hé, xún nán dī ér xíng yuē sān shí yú lǐ, zhǐ jiàn hú guāng dàng yàng, shuǐ sè cāng máng, píng jìng rú jìng, bìng wú lú wěi chāng zǎo, yī pài yīn hán cǎn shēn zhī qì bī rén, sì páng jué shǎo jū mín. wǔ hòu dào: shì yě, suǒ yán bù miù. jīn qiě wù lùn, róng hòu zhì zhī.
乃同過河,循南堤而行約三十餘里,只見湖光蕩漾,水色蒼茫,平靜如鏡,並無蘆葦菖藻,一派陰寒慘深之氣逼人,四旁絕少居民。武候道:「是也,所言不謬。今且勿論,容後治之。」
yòu lí hú fù wǎng shàng yóu ér xíng, shì yán tú jǐng xiàng wèn fǎng yì zǎi xián yú, jù yǔ dì jìng xiāng fú. cì rì dào tóu biān yì, jiàn bǎi xìng yǒu huān xīn zhī zhuàng, wǔ hòu dào: liàng àn quē yǐ hé lǒng yǐ.
又離湖復往上游而行,視沿途景象問訪邑宰賢愚,俱與地境相符。次日到投鞭邑,見百姓有歡欣之狀,武侯道:「諒岸缺已合攏矣。」
shū tài yuǎn dào: wèi zhī rú hé chéng gōng, qiě wǎng wèn zhī.
舒太遠道:「未知如何成功,且往問之。」
wǔ hòu dào, kě yú sì zhōng xiǎo qì, zhōng huǒ fǎng xún, bù fèi gōng fū.
武侯道,「可於肆中小憩,中伙訪詢,不費工夫。」
nǎi dào sì qián xià chē, yǐn wèn diàn zhǔ dào: bēng àn xì hé shí hé lǒng de.
乃到肆前下車,隱問店主道:「崩岸系何時合攏的。」
diàn zhǔ dào: zǎo lī, zǎo lī! fāng cái bēng kāi lī.
店主道:「早哩,早哩!方才崩開哩。」
shū tài yuǎn chà yì dào: bēng kāi yǐ jiǔ, hú yún fāng cái?
舒太遠詫異道:「崩開已久,胡云方才?」
diàn zhǔ dào: xiān xì běn dì, jīn dào chuí jiāng yì yǐ.
店主道:「先系本地,今到垂韁邑矣。」
shū tài yuǎn dào: rú hé chuí jiāng yòu bèi bēng kāi?
舒太遠道:「如何垂韁又被崩開?」
diàn zhǔ dào: nǎ lǐ shén me yòu bèi, jiù xì jiù quē wèi hé. shuā xǐ qù de, jiàn cán dào xiè, bìng fēi lìng yǒu bēng chù yě.
店主道:「哪裡什麼『又被』,就系舊缺未合。刷洗去的,漸慚倒瀉,並非另有崩處也。」
yǐn xiào dào: rú hé gè chù bǎi xìng wú chóu róng ér yǒu xǐ sè?
引笑道:「如何各處百姓無愁容而有喜色?」
diàn zhǔ shì sān rén dào: lǎo kè yóu nǎ lǐ lái?
店主視三人道:「老客由哪裡來?」
yǐn xiào dào: cóng lí kǒu lái.
引笑道:「從蠡口來。」
diàn zhǔ yòu dào: bù xì huáng yún chéng rén shì me?
店主又道:「不系黃雲城人氏麼?」
wǔ hòu dào: bú shì.
武侯道:「不是。」
diàn zhǔ dào: rú cǐ shuō yě wú fáng: běn chù chū pò àn shí zhǐ yú shù zhàng, yuán fēi shā shuǐ zhǎng màn, nǎi xì bái yuán zuò suì. yì zǎi jí cǐ kē pài gù yì huǎn xiū. hòu zhí shā shuǐ dà zhì, xǐ qù bǎi yú zhàng, yòu bù jí bàn, nǎi jiàn xiè zhì shù qiān yú zhàng, suì zhì hào dà, nán yú shōu shí. xià liú suī dī zhú chéng, nài yù xǐ yù shàng, kǒu zhōng mò néng hé dé, zhèng zài yōu chóu shí hòu. bǎi xìng zhī xǐ zhě, yīn qián rì shuǐ dài fū dào cǐ, fǎng dé guān lì jiè míng yíng sī: fán xí xīn wěi lú mù shí děng jiàn, bǎi xìng yǒu zhě, jǐn chà shōu qù, bìng bù gěi jià fū yì gōng zuò, yì zǎi xū dé kù bèi wàn méi, jiā shang kòu xià sān fēn: shū bàn kòu yī fēn, mén zi kòu fēn bàn, fū tóu kòu fēn bàn, gōng zuò yīng dé bèi shí méi, zhǐ sì méi jìng dào hái suàn hǎo de. jīn shuǐ dài fū dé zhī, jǐn xíng cān ná, lēi zhuī gěi mín. hé yì bǎi xìng bèi chà shōu qù wù liào, jīn jù yǒu wàng, suī wèi dào shǒu, sù yuàn yǐ shū, suǒ yǐ huān xīn gǔ wǔ.
店主道:「如此說也無妨:本處初破岸時止於數丈,原非沙水漲漫,乃係白黿作祟。邑宰藉此苛派故意緩修。後值沙水大至,洗去百餘丈,又不急辦,乃漸瀉至數千餘丈,遂至浩大,難於收拾。下流雖堤築成,奈愈洗愈上,口終莫能合得,正在憂愁時候。百姓之喜者,因前日水大夫到此,訪得官吏借名營私:凡席薪、葦蘆、木石等件,百姓有者,盡差收去,並不給價;夫役工作,邑宰須得庫貝萬枚,加上扣下三分:書辦扣一分,門子扣分半,夫頭扣分半,工作應得貝十枚,只四枚淨到還算好的。今水大夫得知,盡行參拿,勒追給民。合邑百姓被差收去物料,今俱有望,雖未到手,宿怨已舒,所以歡欣鼓舞。」
yǐn xiào dào: wú guài qí rán. dà yuē wèi gěi hái, xǐ yóu shǔ xiǎo jiàn guān lì cān ná lēi zhuī, xǐ zhèng dà yě.
引笑道:「無怪其然。大約為給還,喜猶屬小;見官吏參拿勒追,喜正大也。」
sān rén wǔ cān bì, shàng chē qián jìn. yán lù mín qíng jù shǔ huān yuè. bān yùn gōng liào zhě, jù yǒng yuè qí xīn. lái dào chuí jiāng dì jiè, shuǐ shì tāo tāo, yóu yǒu shù shí zhàng kǒu zi, yīn liú xiōng yǒng, bù néng hé dé. shuǐ hú zhèng zài dī biān dū gōng, wàng jiàn wǔ hòu zhì biàn qū xiàng qián.
三人午餐畢,上車前進。沿路民情俱屬歡悅。搬運工料者,俱踴躍齊心。來到垂韁地界,水勢滔滔,猶有數十丈口子,因流洶湧,不能合得。水湖正在堤邊督工,望見武侯至便趨向前。
wǔ hòu máng xià chē wèi dào: lǎo dài fū láo yǐ!
武侯忙下車慰道:「老大夫勞矣!」
shuǐ hú dào: láo ér wú gōng, shū shǔ kě kuì. jīn dé fú xīng zhào lín, dī chéng yǒu wàng yǐ!
水湖道:「勞而無功,殊屬可愧。今得福星照臨,堤成有望矣!」
wǔ hòu dào: qiě gòng wǎng dào àn shì zhī.
武侯道:「且共往到岸視之。」
shuǐ hú tóng yú shàng liú dēng zhōu, dù guò běi àn, lǚ kān dī xíng hé shì. wǔ hòu huí gù dào: sān gōng zhī zhì fǎ fǒu?
水湖同於上流登舟,渡過北岸,履勘堤形河勢。武侯回顧道:「三公知治法否?」
shuǐ hú dào: yú mèi yōng lòu, shí wú miào cè.
水湖道:「愚昧庸陋,實無妙策。」
yǐn xiào dào: běi dī bēng jué, bù kě zhú wán, dāng yú nán dī zhī wài kū hé wèi dī, bào guò běi hé quē kǒu, ér qì quē kǒu zhī hé.
引笑道:「北堤崩決,不可築完,當於南堤之外刳河為堤,抱過北河缺口,而棄缺口之河。」
wǔ hòu dào: cǐ kè yóu bù xū rú cǐ.
武侯道:「此刻猶不需如此。」
shū tài yuǎn dào: rán zé wéi yú shàng liú xiāng zé dì shì, kū dī jiàn zhá, shǐ shàng liú shuǐ lái, yóu zhá kǒu xiè, yǐ biàn zhú wán xià kǒu ěr.
舒太遠道:「然則惟於上流相擇地勢,刳堤建閘,使上流水來,由閘口泄,以便築完下口耳。」
wǔ hòu dào: rán.
武侯道:「然。」
shuǐ hú dào: qǐng wèn hé wèi yú nán zhù dī bào guò běi hé ér qì quē kǒu? hé wèi kū dī jiàn zhá ér zhú xià kǒu?
水湖道:「請問何謂於南筑堤抱過北河而棄缺口?何謂刳堤建閘而築下口?」
wǔ hòu dào: dī nán zhù dī zhě, rú hé zhī běi dī bēng xiè èr qiān zhàng, bù néng wán gōng, zé yú hé zhī nán liàng dì kuān rú hé miàn, yú zhōng qǔ tǔ zhú hè, píng dī èr qiān èr bǎi zhàng, liǎng tóu xiàng běi wān lián nán dī. jí yú xià yóu wān hé chù kāi dī xiāng tōng, jiāng quē hé zhī xià zhú dǔ rú dī, cì jiāng shàng biān wān hé chù zhī dī kāi tōng, yǐn shuǐ rù nèi, ér chū xià kāi zhī kǒu, guī rù zhèng hé. fù jiāng běn hé kāi kǒu zhī xià hé xià kāi kǒu zhī shàng zhú sāi, zé běn hé yǔ xīn hé èr qiān yú zhàng xíng tōng shì hé. ér bēng quē zhī yī duàn jiù hé, qì ér bù yòng. rú cǐ bàn lǐ, gù wèi shàn cè, rán bù ruò kū dī jiàn zhá zhú wán xià kǒu zhī wèi shěng fèi yě.
武侯道:「堤南筑堤者,如河之北堤崩瀉二千丈,不能完工,則於河之南量地寬如河面,於中取土築壑,平堤二千二百丈,兩頭向北灣連南堤。即於下游灣合處開堤相通,將缺河之下築堵如堤,次將上邊灣合處之堤開通,引水入內,而出下開之口,歸入正河。復將本河開口之下和下開口之上築塞,則本河與新河二千餘丈形通勢合。而崩缺之一段舊河,棄而不用。如此辦理,固為善策,然不若刳堤建閘築完下口之為省費也。」
yǐn xiào dào: xǐ shuā xiè qù, zhá shàng zhī dī nài hé?
引笑道:「洗刷瀉去,閘上之堤奈何?」
wǔ hòu dào: yì ěr. nǎi zé tí kuān hòu chù lìng xià zhuāng rú bàn yuè, dǔ zǔ shuǐ rù, yǐ biàn hù gàn, jiàn zào zhá dǐ.
武侯道:「易耳。乃擇提寬厚處令下樁如半月,堵阻水入,以便戽干,建造閘底。」
shuǐ hú lìng jiàng tóu gōng zhǎng rú mìng bàn lǐ, nǎ zhī jīn rì jiāng zhuāng xià chéng, míng rì yòu jù fú qǐ piào qù. wǔ hòu lìng shì shuǐ zhī shēn qiǎn, gōng zhǎng dào: bù xū tàn shì, cǐ xià xì bái yuán xué kū, yīn ér zhuāng zhú bù chéng.
水湖令匠頭工長如命辦理,哪知今日將樁下成,明日又俱浮起漂去。武侯令試水之深淺,工長道:「不須探試,此下系白黿穴窟,因而樁築不成。」
yǐn xiào yù wǎng shàng shěn shì, shū tài yuǎn dào: bì xū cǐ dì, dī xíng jì hǎo, xià liú réng guī yuán dào, bù zhì yòu sǔn tián lú.
引笑欲往上審視,舒太遠道:「必須此地,堤形既好,下流仍歸原道,不致又損田廬。」
wǔ hòu dào: wén bái yuán sù wèi mín hài, xué chù shēn yǐn, yóu dāng sōu ér chú miè, kuàng zài cǐ hū? yǐ sī dé duàn jué zhī fǎ yǐ.
武侯道:「聞白黿素為民害,穴處深隱,猶當搜而除滅,況在此乎?已思得斷絕之法矣。」
lìng bàn dà kuài shēng shí huī yī wàn shí, bù rì ér zú. jiāng jiù chuán shù shí zhī, mì yú shǒu fù wěi gè zuò jù kǒng, yòng xù sāi hǎo, zhuāng zài shí huī, pō yuán kū biān, qū wéi rú xīn yuè. yòu yú dī shàng duī qì shí huī wǔ qiān dàn, yī miàn lìng jiāng gè chuán kǒng sāi xù chè qù, shǐ chuán chén méi, yī miàn lìng qiān rén jiāng dī shàng shí huī tóng shí tuī rù hé zhōng. qǐng kè rú tāng gǔn fèi, zhēng qì chéng yún. nǎi lìng kuài chuán chí gōu yú xià liú shǒu dài.
令辦大塊生石灰一萬石,不日而足。將舊船數十隻,密於首、腹、尾各作巨孔,用絮塞好,裝載石灰,泊黿窟邊,曲圍如新月。又於堤上堆砌石灰五千石,一面令將各船孔塞絮掣去,使船沉沒,一面令千人將堤上石灰同時推入河中。頃刻如湯滾沸,蒸氣成雲。乃令快船持鈎於下流守待。
yuē yǒu bàn gè shí chén, zhǐ jiàn xiǎo xiǎo dà dà shú yuán fān fú piāo chū. gōu lāo shàng àn kàn shí, jù yǐ zhǔ làn. yù hòu yù dà, lín le, bái yuán fāng cái yǎng fān fú chū, jìng yǒu qī chǐ, hún shēn bái máo. zhòng rén fā hǎn dào: lǎo bái fān dù yǐ!
約有半個時辰,只見小小大大熟黿翻浮漂出。鈎撈上岸看時,俱已煮爛。愈後愈大,臨了,白黿方才仰翻浮出,竟有七尺,渾身白毛。眾人發喊道:「老白翻肚矣!」
shù gōu tuō dào àn biān, shuǐ hú lìng jiāng bái yuán jiě kāi, dù nèi jīn wù yuē yǒu shēng yú. xǐ dào: ruò fēi jūn hóu shén gōng, wàn mín zhī chóu ān néng bào dé!
數鈎拖到岸邊,水湖令將白黿解開,肚內金物約有升余。喜道:「若非君侯神功,萬民之仇安能報得!」
wǔ hòu lìng shì xià zhuāng, zhú qǐ jiā wéi, hù qiān lǐ miàn shuǐ, jiàn kū zài dī xià, shuǐ bù dé gàn. lìng duī tǔ tián zhī, shuǐ jù yì chū. shǐ yú shàng liú kū dī, shēn rù hé dǐ bā chǐ, dié shí sān céng, zhú qǐ jiān àn, nǎi yú qí xià jiàn zhá shí sì kǒu. jiàn chéng, shǐ yú zuì xià yī kǒu kào hé nán miàn zhī dī bō kāi, shuǐ jù yóu zhá ér chū.
武侯令試下樁,築起夾圍,戽千裡面水,見窟在堤下,水不得干。令堆土填之,水俱溢出。始於上流刳堤,深入河底八尺,迭石三層,築起堅岸,乃於其下建閘十四口。建成,始於最下一口靠河南面之堤撥開,水俱由閘而出。
xià miàn quē táng wú shuǐ xǐ xiè, nǎi lìng mín fū kào hé dǐ nán biān qǔ tǔ, jiǎn xuǎn gōng liào, jiāng běi àn dī zhú chéng, zài bì gè zhá, shuǐ réng guī yú hé liú.
下面缺塘無水洗瀉,乃令民夫靠河底南邊取土,揀選工料,將北岸堤築成,再閉各閘,水仍歸於河流。
yíng xún yǐ bì, shuǐ hú hái cháo. wǔ hòu sān rén yī rán wǎng shàng yóu tàn qù. zhè rì chū chuí jiāng jìng dào zhàng tóu yì, jiàn yān hù wú duō, ér hè fà tóng yán zhī nán fù bù shǎo. wǔ hòu chēng zàn, yǐn xiào dào: zhàng tóu yǒu jú huā tán, xīn ruǐ fā yú jiù zhī, sì jì huā kāi bù duàn, qí páng jū mín duō shòu.
盈旬已畢,水湖還朝。武侯三人依然往上游探去。這日出垂韁境到杖頭邑,見煙戶無多,而鶴髮童顏之男婦不少。武侯稱讚,引笑道:「杖頭有菊花潭,新蕊發於舊枝,四季花開不斷,其旁居民多壽。」
wǔ hòu dào: wén zhàng tóu yǒu dān shān, bù shèn gāo jùn, ér jǐng xiàng yōu yǎ, qí zhōng duō shòu mín. shì wǎng guān zhī.
武侯道:「聞杖頭有丹山,不甚高峻,而景象幽雅,其中多壽民。試往觀之。」
yǐn xiào zhuǎn yuán xià dī, běi jìn èr shí yú lǐ, zhé ér fǎn dōng, biàn jiàn yíng miàn píng shān, zhú mù yǐn yǐn, jiē xì chì sè. yòu xíng shí yú lǐ yǐ dào shān hòu, liú shuǐ cóng cóng, sè rú piào zhū, yīn xià chē yóu jiàn páng rù shān, zuǒ yíng yòu huí, jiàn cì dēng gāo, shǐ jiàn máo wū cǎo péng, suí wēi jiù qū xiàng nán jié gòu. mén qián zuò lì, dà bàn sù méi jiǎo fā. shān shàng tián zhōng, cǎi qiáo bō zhǒng zhī nán fù jù xì qián shǒu chuí tiáo. wǔ hòu jiàn lǎo zhě xié zhe tóng zǐ huǎn bù ér lái, yīn gǒng shǒu wèn dào: lǎo zhàng gāo shòu jǐ hé?
引笑轉轅下堤,北進二十餘里,折而返東,便見迎面平山,竹木隱隱,皆系赤色。又行十餘里已到山後,流水淙淙,色如漂朱,因下車由澗旁入山,左縈右回,漸次登高,始見茅屋草蓬,隨隈就曲向南結構。門前坐立,大半素眉皎發。山上田中,采樵播種之男婦俱系黔首垂髫。武侯見老者攜着童子緩步而來,因拱手問道:「老丈高壽幾何?」
lǎo zhě zhàn zhù dá dào: shuāi zé shuāi yǐ, shòu shàng wèi zú chēng yě.
老者站住答道:「衰則衰矣,壽尚未足稱也。」
wǔ hòu dào: rú hé shòu shǐ zú chēng?
武侯道:「如何壽始足稱?」
lǎo zhě dào: wù nèi jū rén, chū shí chū shān zhě shǎo zhì wǔ bǎi suì yì bù xī qí. hòu lái měi měi shě běn zhì mò, lí jiā chū jìng, rù chéng jìn dōu, duō wèi míng lì sǔn shāng shén qì, zhēn sān bǎi suì zhě biàn wèi xī hǎn. jìn dài fēng sú, sān bǎi suì zhě wèi shàng shòu, èr bǎi suì zhě wèi zhōng shòu, yī bǎi suì zhě wèi xià shòu. rú lǎo hàn chī zhǎng bā shí yǒu jiǔ, qù xià děng shàng yuǎn. jiā zēng zǔ xiàn yǐ yī bǎi bā shí suì, yóu bù gǎn chēng shòu. cǐ chù guò tán jìn wù, dān chén yán biān xìng zhào míng gàn zhě, èr bǎi bā shí suì yǐ, nǎi kě yǐ dāng shòu shòu zì.
老者道:「塢內居人,初時出山者少至五百歲亦不稀奇。後來每每舍本治末,離家出境,入城進都,多為名利損傷神氣,臻三百歲者便為稀罕。近代風俗,三百歲者為上壽,二百歲者為中壽,一百歲者為下壽。如老漢痴長八十有九,去下等尚遠。家曾祖現已一百八十歲,猶不敢稱壽。此處過潭進塢,丹塵岩邊姓趙名干者,二百八十歲矣,乃可以當受『壽』字。」
wǔ hòu dào: miào zāi! dān shān duō shòu mín, xìn bù wū yǐ.
武侯道:「妙哉!丹山多壽民,信不誣矣。」
gǒng bié lǎo zhě, yòu jìn shí yú lǐ, shǐ jiàn jú huā tán. bù dàn sì wéi jú sè rú dān, ér tán zhōng xìng yè zǎo jīng jiē rú zhū shā. jú huā cān chà, gāo gāo xià xià, duǎn zhě chǐ yú, zhǎng zhě zhàng yú, huā dà rú dòu, jīng xì rú shī. wǔ hòu kāi huái jiàn shǎng, yóu yù shēn rù, yǐn shū dào: cǐ xíng wèi qiú mín mó, fēi wèi yóu wán, hé jīn jīn bù xiū!
拱別老者,又進十餘里,始見菊花潭。不但四圍菊色如丹,而潭中荇葉藻莖皆如硃砂。菊花參差,高高下下,短者尺余,長者丈余,花大如斗,莖細如蓍。武侯開懷鑑賞,猶欲深入,引、舒道:「此行為求民膜,非為遊玩,何津津不休!」
wǔ hòu diǎn tóu, lìng huí chē.
武侯點頭,令回車。
chū wù shàng chē, xiàng xī ér xíng èr shí yú lǐ, jīng mào lín zhōng, liǎng páng jù xì yú huái tóng zǐ, shū mì yǒu zhì. hū wén zàn shēng dào: miào zāi! yún zhēng xiá wèi bù ruò cǐ jǐng.
出塢上車,向西而行二十餘里,經茂林中,兩旁俱系榆、槐、桐、梓,疏密有致。忽聞贊聲道:「妙哉!雲蒸霞蔚不若此景。」
wǔ hòu kàn shí, què xì gè lǎo rén, zuò shù gēn shàng wàng zhe dōng biān chēng zàn. sān rén tíng chē, huí tóu wàng qù, guǒ rán jìn lín huáng lǜ, yuǎn shān dān chì, shàng qióng bì qīng, fēi niǎo hēi bái, gèng yǒu shān guāng yìng fā, sè zé xiān yán, còu chéng yī piàn jǐn xiù yún xiá, zhēn kān yú mù. xiǎng dào: cǐ rén shǎng wán bù sú, qí téng shān bì guāng zhī liú yà yú?
武侯看時,卻系個老人,坐樹根上望着東邊稱讚。三人停車,回頭望去,果然近林黃綠,遠山丹赤,上穹碧青,飛鳥黑白,更有山光映發,色澤鮮妍,湊成一片錦繡雲霞,真堪娛目。想道:「此人賞玩不俗,其藤山、避光之流亞歟?」
xià chē xiàng qián gǒng shǒu dào: tiān jiāng mù yǐ, qǐng dēng chē tóng zài hé rú?
下車向前拱手道:「天將暮矣,請登車同載何如?」
lǎo rén qǐ shēn hái lǐ dào: bì lú dú shù, jīn zì dān shān qīn juàn jiā huí, tān kàn jǐng zhì, zài cǐ xiē xī, zhèng wàng jiāng mù, dé fù gāo xuān, shí wèi xīn xìng.
老人起身還禮道:「敝廬獨樹,今自丹山親眷家回,貪看景致,在此歇息,正忘將暮,得附高軒,實為欣幸。」
wǔ hòu wǎn fú shàng chē, gòng zuò ér xíng.
武侯挽扶上車,共坐而行。
lǎo rén wèn dào: kè zì hé lái?
老人問道:「客自何來?」
wǔ hòu dào: zì chuí jiāng lái.
武侯道:「自垂韁來。」
lǎo rén dào: wén hé fáng xǐ xiè, shuǐ dài fū yǐ jīng zhú chéng, xìn hū?
老人道:「聞河防洗瀉,水大夫已經築成,信乎?」
wǔ hòu dào: zuó suǒ mù dǔ, shuǐ huàn yǐ chú.
武侯道:「昨所目睹,水患已除。」
lǎo rén dào: jīn nián suī miǎn, míng nián fù rán, bù dé wèi zhī chú yě.
老人道:「今年雖免,明年復然,不得謂之除也。」
wǔ hòu wèn dào: qǐng jiào gāo míng, rú hé fāng kě yǒng jué cǐ huàn?
武侯問道:「請教高明,如何方可永絕此患?」
lǎo rén dào: nán!
老人道:「難!」
wǔ hòu dào: rú hé wèi zhī nán? qǐng shì dào zhī.
武侯道:「如何謂之難?請試道之。」
lǎo rén dào: nán! nán!
老人道:「難!難!」
wǔ hòu yòu dào: hé yàng nán fǎ? hé yàng zé bù nán?
武侯又道:「何樣難法?何樣則不難?」
lǎo rén dào: nán! nán! nán! nán!
老人道:「難!難!難!難!」
wǔ hòu dào: lǎo zhàng chūn qiū jǐ hé?
武侯道:「老丈春秋幾何?」
lǎo rén dào: liǎng zhōu.
老人道:「兩周。」
wǔ hòu dào: jiǎ zǐ liǎng zhōu me?
武侯道:「甲子兩周麼?」
lǎo rén dào: rán.
老人道:「然。」
wǔ hòu dào: dān shān xì hé lìng qīn? wǎng yǒu hé shì?
武侯道:「丹山系何令親?往有何事?」
lǎo rén dào: mǔ jiù zuó rì shēng chén, fèng lǎo mǔ mìng, wǎng bài shòu ěr.
老人道:「母舅昨日生辰,奉老母命,往拜壽耳。」
wǔ hòu dào: lìng táng gāo shòu jǐ hé!
武侯道:「令堂高壽幾何!」
lǎo rén dào: lǎo mǔ yī bǎi liù shí, mǔ jiù sān zhōu.
老人道:「老母一百六十,母舅三周。」
wǔ hòu dào: miào zāi! hé guì yì gāo shòu zhī duō yě?
武侯道:「妙哉!何貴邑高壽之多也?」
lǎo rén dào: bì yì rén shì qī shí zé gǔ xī, dé shòu zhě jiē zhàng tóu dān shān jú tán zhī mín ěr.
老人道:「敝邑人氏七十則古稀,得壽者皆杖頭、丹山、菊潭之民耳。」
wǔ hòu dào: lǎo zhàng zhái shàng fēi zhàng tóu hū?
武侯道:「老丈宅上非杖頭乎?」
lǎo rén dào: bì yì dú shù, qián miàn biàn shì jiè pái. lǎo hàn wǔ suì shī hù, suí mǔ yù yú jiù shì, sì shí shǐ huí.
老人道:「敝邑獨樹,前面便是界牌。老漢五歲失怙,隨母育於舅氏,四十始回。」
wǔ hòu dào: yì dé dān jú zhī qì duō, suǒ yǐ shòu gāo.
武侯道:「亦得丹菊之氣多,所以壽高。」
lǎo rén dào: dān shān jú tán bù dàn shuǐ tǔ tiān shēng, yǐ rén shì ér lún, yì yīng shòu duō.
老人道:「丹山、菊潭不但水土天生,以人事而淪,亦應壽多。」
wǔ hòu dào: yuàn wén qí xiáng.
武侯道:「願聞其詳。」
lǎo rén dào: guò jiè pái sōng lín zhōng biàn xì bì lú, qiě qǐng tíng chē cǎo tà.
老人道:「過界牌松林中便系敝廬,且請停車草榻。」
xū yú, jiàn qián miàn lín nèi yǐn zhe shù chuán máo wū. yǐn xiào yù yóu páng jìng rén, dào mén qián jù xià chē, tóng dēng cǎo táng, xíng bīn zhǔ lǐ. lǎo rén zhī zǐ zi sūn sūn jù lái jiàn lǐ.
須臾,見前面林內隱着數椽茅屋。引笑御由旁徑人,到門前俱下車,同登草堂,行賓主禮。老人之子子孫孫俱來見禮。
yāo yǐn xiào shū tài yuǎn wài zuò. wǔ hòu dào: jù xì tóng bàn huǒ jì, bù bì lìng rǎo.
邀引笑、舒太遠外坐。武侯道:「俱系同伴夥計,不必另擾。」
lǎo rén rù nèi, piàn shí fù chū, bǎi xià jiǔ shū jī shǔ, cān sì rén shàng xí, zi sūn luó liè liǎng páng. wǔ hòu qǐng miǎn shì lì, lǎo rén diǎn shǒu, zi sūn shǐ tuì. wǔ hòu dào: lè zāi, jiā tíng zhī zhèng yě! guān cǐ zhī lán yù shù, duān hòu dà fāng, bù shì jiāo lí qì xí, gǎn wèn gāo xìng?
老人入內,片時復出,擺下酒蔬雞黍,參四人上席,子孫羅列兩旁。武侯請免侍立,老人點首,子孫始退。武侯道:「樂哉,家庭之政也!觀此芝蘭玉樹,端厚大方,不似澆漓氣習,敢問高姓?」
lǎo rén dào: lǎo hàn xìng lǐ, yuán jū jùn zhōng, yīn xí guàn dān shān fēng qì, gù qì zǔ jū, yì shān yuán yú cǐ ér qiān yān. yán jú tán shuò dé yǐ wèi xī xí, fán jiā rén zǐ dì, wú shì bù xǔ chū lín, shì yǐ qì wèi dé shāo yì ěr.
老人道:「老漢姓李,原居郡中,因習慣丹山風氣,故棄祖居,易山園於此而遷焉。延菊潭碩德以為西席,凡家人子弟,無事不許出林,是以氣味得稍異耳。」
yǐn xiào dào: dàn kǒng shòu zì shì xí xué bù lái de.
引笑道:「但恐『壽』字是習學不來的。」
lǐ lǎo rén dào: shòu zì jí nán xí xué, dàn yāo zì bù zhì xí xué ěr.
李老人道:「『壽』字即難習學,但『夭』字不致習學耳。」
shū tài yuǎn dào: shì shàng nǎ yǒu xué xí yāo de?
舒太遠道:「世上哪有學習夭的?」
lǐ lǎo rén dào: rú hé bù xí xué? dàn wèi zhī jué ěr. wú lùn qì xuè shàng ruò, ér xiān wèi sè suǒ yòu, cuī sǔn yuán qì, jí rú ěr nì yú shēng, mù mí yú sè, kǒu huò yú wèi, xīn yì zhū bān wàng xiǎng, míng lì rè zhōng, jiē shāng jīng sǔn shén hào qì bài xuè zhī fǔ jīn yě, shuí néng wú zhī? fēi xué xí yāo ér bù jué hū?
李老人道:「如何不習學?但未之覺耳。無論氣血尚弱,而先為色所誘,摧損元氣,即如耳溺於聲,目迷於色,口惑於味,心意諸般妄想,名利熱中,皆傷精損神、耗氣敗血之斧斤也,誰能無之?非學習夭而不覺乎?」
wǔ hòu dào: zhì zāi yán yú! zhǎng shēng zhī zhēn míng yě.
武侯道:「至哉言歟!長生之箴銘也。」
xí sàn, lǐ lǎo rén chí dēng sòng rù xī biān shū wū duì miàn máo yán nèi ān qǐn.
席散,李老人持燈送入西邊書屋對面茅檐內安寢。
cì chén, yòu yāo dào cǎo táng zǎo fàn, wǔ hòu xiè bié. wèn wǎng hé dī chū mén dāng zǒu hé lù, lǎo rén dào: rú xì zhí qù, zhèng dāng shuǐ dào wān nán, dào hé fáng pō yuǎn. ruò yào jìn shí, réng xū wǎng zhàng tóu zài xiàng nán, dào hé fáng shàng bù guò sì shí lǐ, cǐ chù zhí xíng yǒu èr bǎi yú lǐ lī.
次晨,又邀到草堂早飯,武侯謝別。問往河堤出門當走何路,老人道:「如系直去,正當水道灣南,到河防頗遠。若要近時,仍須往杖頭再向南,到河防上不過四十里,此處直行有二百餘里哩。」
wǔ hòu dào: réng wǎng zhàng tóu bà.
武侯道:「仍往杖頭罷。」
chū mén yī bié, gòng dào yǐn yì zhī lè.
出門揖別,共道隱逸之樂。
bàn gè shí chén, yǐ shàng hé fáng, jiàn hé shì guǒ rán jù zì nán lái, xíng zhuàng yǔ chuí jiāng xiāng sì, zú yǒu èr bǎi yú lǐ, shǐ zì xī nán qǔ xià. yòu xíng duō shí, fāng cái yóu xī běi wān zhuǎn, jiàn jiàn yóu zhèng běi wēi yí ér lái. yǐn xiào dào: zhè wān bǐ yǐ wǎng suǒ xíng zhī wān yòu dà.
半個時辰,已上河防,見河勢果然俱自南來,形狀與垂韁相似,足有二百餘里,始自西南曲下。又行多時,方才由西北灣轉,漸漸由正北逶迤而來。引笑道:「這灣比以往所行之灣又大。」
shū tài yuǎn dào: yǒu míng de jiào zuò guǐ wān, zhí dào tiān yuè shān fāng cái zhǐ lī.
舒太遠道:「有名的叫做鬼灣,直到天鉞山方才止哩。」
yǐn xiào dào: qián miàn hēi yǐn yǐn de, bú shì tiān yuè shān me?
引笑道:「前面黑隱隱的,不是天鉞山麼?」
shū tài yuǎn dào: bú shì.
舒太遠道:「不是。」
yǐn xiào dào: bú shì tiān yuè shān shì shén me shān?
引笑道:「不是天鉞山是什麼山?」
shū tài yuǎn dào: zhà xiǎng bù qǐ.
舒太遠道:「乍想不起。」
wǔ hòu dào: míng shān dà chuān gē yǒu zhǎng rán wǔ tiān yuè.
武侯道:「《名山大川歌》有『長髯舞天鉞』。」
shū tài yuǎn dào: bù cuò, cǐ xì zhǎng rán shān, lí tiān yuè bǎi èr shí lǐ, guò zhǎng rán biàn jiàn tiān yuè le.
舒太遠道:「不錯,此系長髯山,離天鉞百二十里,過長髯便見天鉞了。」
yǐn xiào dào: tiān yuè xì tiān yuè jùn, liù hóu yì suǒ xiá zhǎng rán xì zhǎng rán yì suǒ xiá, hé dú shù yì jù fù dú shù jùn. bù wén zhǎng rán shān yǒu yōu qù, què wén tiān yuè shān jǐng zhì pō jiā, jīn dào bǐ shí dēng lǎn biàn zhī.
引笑道:「天鉞系天鉞郡,六侯邑所轄;長髯系長髯邑所轄,合獨樹邑俱附獨樹郡。不聞長髯山有幽趣,卻聞天鉞山景致頗佳,今到彼時登覽便知。」
xíng le bàn tiān, hū jiàn wēi é pī miàn sǒng zhì, héng lǐ zhǎn kāi rú zhàng, xiù fēng tǐng bá rú lín, yōu shēn qū suì, guǒ rán fēi cháng. shū tài yuǎn dào: bù wén yōu qù zhī chù, shì yǐ rú cǐ, jǐng zhì pō jiā zhī chù, bù zhī hé yàng?
行了半天,忽見巍峨劈面聳至,橫里展開如障,秀峰挺拔如林,幽深曲邃,果然非常。舒太遠道:「不聞幽趣之處,勢已如此,景致頗佳之處,不知何樣?」
yǐn xiào dào: xiǎng shì zhì zài cuò le. shì cǐ ér bù wèi yōu qù, gèng shuí wèi yōu qù?
引笑道:「想是志載錯了。似此而不為幽趣,更誰為幽趣?」
wǔ hòu dào: dào tiān yuè biàn zhī. dàn suǒ yún xiāng gé bǎi èr shí lǐ, dìng xì zhí lù, ruò shì hé dī wān dōng rào xī, bù zhī jǐ bǎi lǐ lī!
武侯道:「到天鉞便知。但所云相隔百二十里,定系直路,若似河堤灣東繞西,不知幾百里哩!」
yǐn xiào dào: shì wèn nóng fū biàn kě zhī yǐ.
引笑道:「試問農夫便可知矣。」
tíng chē xià dī, guò bǎn wèn nóng fū dào: jiè wèn cǐ chù yóu hé dī dào tiān yuè shān yǒu duō shǎo lù?
停車下堤,過坂問農夫道:「借問此處由河堤到天鉞山有多少路?」
nóng fū tíng chú dào: nǎ gè tiān yuè shān?
農夫停鋤道:「哪個天鉞山?」
yǐn xiào dào: tiān yuè shān yǒu jǐ gè me?
引笑道:「天鉞山有幾個麼?」
nóng fū dào: cǐ shān biàn xì tiān yuè, yīn ěr lái wèn, gù yí lìng yǒu ěr.
農夫道:「此山便系天鉞,因爾來問,故疑另有耳。」
yǐn xiào dào: zhǎng rán shān zài hé chù?
引笑道:「長髯山在何處?」
nóng fū dào: liàng gōng bǎi èr shí lǐ, yóu dī èr bǎi wǔ shí lǐ, nà hēi yǐn yǐn de bú shì me?
農夫道:「量弓百二十里,由堤二百五十里,那黑隱隱的不是麼?」
yǐn xiào xīn yí, shàng dī gào sù wǔ hòu kàn dào: cǐ kè yǐng zi bǐ xiān shí gèng xiǎo, dìng xì lí hé lù yuǎn, guò ér bù jué ěr.
引笑心疑,上堤告訴武侯看道:「此刻影子比先時更小,定系離河路遠,過而不覺耳。」
shū tài yuǎn dào: qiě dēng shān diān, guān hé dà shì.
舒太遠道:「且登山巔,觀河大勢。」
wǔ hòu yīng yǔn.
武侯應允。
bù xíng guò dù shàng àn, xià dī yóu tián chéng qù, yuē sān lǐ duō lù, yǐ xì shān jiǎo, zhì chē yú cè, shè shang ér dēng, pán xuán sì shí lǐ, fāng dào shān dǐng yuán mǔ gōng mén xiē zú. jiàn hé xíng zuǒ huí yòu bào, rú jīng shé wǔ dài, jí yuǎn zé shuǐ guāng dì qì fú téng, cāng máng hùn dào: nǎ wèi lǎo yé xìng wǔ? nǎ wèi lǎo yé xìng hóu?
步行過渡上岸,下堤由田塍去,約三里多路,已系山腳,置車於側,攝裳而登,盤旋四十里,方到山頂元母宮門歇足。見河形左回右抱,如驚蛇舞帶,極遠則水光地氣浮騰,蒼茫混道:「哪位老爺姓伍?哪位老爺姓侯?」
shū tài yuǎn dào: wèn tā zěn de?
舒太遠道:「問他怎的?」
yǔ kè dào: fēi xì xià shì duō huà, zhǐ yīn xiān yǒu yī rén zài bì guān yù guò liǎng xún, zuó rì qù shí liú xià fēng hán, zhào huì jīn rì wèi kè yǒu sān rén dào gōng, jiāng hán jiāo yǔ wǔ hóu lǎo yé. xià shì wèi chū yǐ zài mén nèi guān kàn, gāo xuān guò dù ér lái, shì yǐ fèng yíng fèng wèn ěr.
羽客道:「非系下士多話,只因先有一人在敝觀寓過兩旬,昨日去時留下封函,照會今日未刻有三人到宮,將函交與伍侯老爺。下士未初已在門內觀看,高軒過渡而來,是以奉迎奉問耳。」
shū tài yuǎn zhǐ wǔ hòu dào: cǐ wèi biàn shì.
舒太遠指武侯道:「此位便是。」
yǔ kè yú shén guì chōu tì nèi qǔ chū fēng hán sòng jiāo. fēng hán bìng wú biāo tí, wǔ hòu chāi kāi kàn shí, yì wú zhī zì, zhǐ yǒu chǐ fú, huà de gè dà chē lún xì zhe zhǎng shéng, yòu huà gǔ bǎi yī zhū, gēn biān yǒu là xià de bǎi zi shù lì. wǔ hòu bù jiě qí gù, lìng shōu rù náng. yǔ kè pěng shàng yuán bù, pù kāi qǐng pī, wǔ hòu dào: bìng wú huò wù, yǐ wǔ sè yù dài shí èr piàn zhù yú gōng nèi kě yě.
羽客於神櫃抽屜內取出封函送交。封函並無標題,武侯拆開看時,亦無隻字,只有尺幅,畫的個大車輪繫着長繩,又畫古柏一株,根邊有落下的柏子數粒。武侯不解其故,令收入囊。羽客捧上緣簿,鋪開請批,武侯道:「並無貨物,以五色玉帶十二片助於宮內可也。」
shuō bì, jiě xià dài lái, yǔ kè tóng yuán bù shōu rù, kuǎn dài liú sù.
說畢,解下帶來,羽客同緣簿收入,款待留宿。
cì rì shàn bì chū gōng, yǔ kè yǐn dǎo, zhōu huí guān kàn shān jǐng, zhǐ diǎn fēng míng. jiàn jí nán biān shān jiāng xiè luò píng yáng, yòu qǐ liù gè fēng tóu, pái zuò sān duì, rú sān tái zhī zhuàng, jù wāi xié chéng shì. yǔ kè dào: nǎi liù hóu fēng yě. xì liù hóu yì de zǔ shān, yì míng yīn cǐ liù fēng ér qǔ. suī duō chū guì xiǎn, nài shǎo duān hòu.
次日膳畢出宮,羽客引導,周回觀看山景,指點峰名。見極南邊山將卸落平陽,又起六個峰頭,排作三對,如三台之狀,俱歪斜成勢。羽客道:「乃六猴峰也。系六侯邑的祖山,邑名因此六峰而取。雖多出貴顯,奈少端厚。」
zài tóng kàn dào gōng hòu, hū jiàn qīng zhàng chā tiān, yán mào wú jì. wǔ hòu wèn dào: cǐ hé shān yě?
再同看到宮後,忽見青嶂插天,延袤無際。武侯問道:「此何山也?」
yǔ kè dào: bái yuán lǐng yě.
羽客道:「白猿嶺也。」
yǐn xiào dào: kě wèi jùn lǐng zhī guān yǐ!
引笑道:「可謂峻岭之冠矣!」
wàng dào diān dǐng, yǒu wú shù dà xiǎo bái shòu, jiē zhǒng zì xià xiàng shàng bēn pǎo bù yǐ. wǔ hòu wèn dào: qí fēn bēn zhě hé wù?
望到巔頂,有無數大小白獸,接踵自下向上奔跑不已。武侯問道:「其紛奔者何物?」
yǔ kè dào: nǎi shuǐ zhú kōng xià liú, fēi xiàng dǐng bēn. míng pú táo quán, yòu míng gǔn zhū quán, hòu miàn réng yǒu fèng wěi quán, qiān sī wàn lǚ, zì shàng guà xià, jù xì qí guān.
羽客道:「乃水逐空下流,非向頂奔。名葡萄泉,又名滾珠泉,後面仍有鳳尾泉,千絲萬縷,自上掛下,俱系奇觀。」
yǐn xiào dào: jīn yǐ dān wù bàn tiān, bù kě zài chí.
引笑道:「今已耽誤半天,不可再遲。」
wǔ hòu nǎi bié yǔ kè xià shān, shàng chē fù yóu hé fáng wǎng xī běi, xíng guò yī bǎi yú lǐ, shǐ zhé ér xiàng xī, dào yù yìn dì fāng yòu zhuǎn xiàng nán. dào jīn jiē bà shí yǐ jīng hūn hēi, xià le fāng zǐ.
武候乃別羽客下山,上車復由河防往西北,行過一百餘里,始折而向西,到玉印地方又轉向南。到金街壩時已經昏黑,下了坊子。
cì zǎo chū mén, wǔ hòu dào: qiě guò hé kàn bà xíng. dāng nián jīng guò wèi zēng liú xīn, jīn xū xì kān.
次早出門,武侯道:「且過河看壩形。當年經過未曾留心,今須細勘。」
guò bà kàn shí, xià hé shuǐ bù shèn zhuó, yǒu gǎng tōng dào dī shàng. bà zhī liǎng páng, zhǎng hóng shí fù gèn wò jiā hù. qí zhōng hé wèi xī běi xī nán zhōu yì dǎo yǔ rù nèi de yào dào, zǒng huì shì huān fù guān, xiān yuán yǔ shàng hé xiāng tōng, yīn shā qì jiāng xià hé yōng sè, zǔ jué chuán zhī, shǐ xíng zhú bà gé duàn, xià hé yū jī, jiàn wèi cháo xī xǐ dài qīng chǔ. fán dào bà xià shàng wǎng hái, ruò bù huàn chuán, jù yòng zhú lǎn lā qiān jìng guò. wǔ hòu kàn bì, jiù yóu nán àn xiàng xī, xíng guò bàn rì, dào lù jiàn duō jiān shí, liǎng lún xíng yú zhǎi xiá zhī chù, shū jué bù biàn. zài kàn wǎng lái de chē zi, jù xì dān lún, qí xíng shén sù. shū tài yuǎn dào: wén yǔ wáng zhì shuǐ suǒ chéng chē lún yǒu sì, jīn zhī cǐ dào, wú guài qí chí.
過壩看時,下河水不甚濁,有港通到堤上。壩之兩旁,長虹石阜亘臥夾護。其中河為西北、西南州邑島嶼入內的要道,總匯是歡阜關,先原與上河相通,因砂磧將下河壅塞,阻絕船隻,始行築壩隔斷,下河淤積,漸為潮汐洗帶清楚。凡到壩下上往還,若不換船,俱用竹纜拉牽徑過。武侯看畢,就由南岸向西,行過半日,道路漸多堅石,兩輪行於窄狹之處,殊覺不便。再看往來的車子,俱系單輪,其行甚速。舒太遠道:「聞禹王治水所乘車輪有四,今只此道,無怪其遲。」
wǔ hòu dào: yǔ wáng qiān gǔ dà shèng, suǒ zhì tiān xià hóng shuǐ, jīn zhǐ yī hé, xī kě tóng nián ér yǔ? tú jì bù biàn yú chē, bù xíng kě yě. xíng lǐ děng jiàn, kě gù dān rén xiǎo chē zài xíng. yǐn dài fū qiě zài yù yìn jùn zhù zā, hé zhī dà shì rú cǐ, zhì fǎ fēi kě cǎo shuài fū yǎn. yù yìn bǎi huò cóng jí, yīng yòng gè jiàn, chì lìng jùn mù bèi bàn. bù nìng tóng shū dài fū rù shān, yǒu shì zé xíng wén zhī huì.
武侯道:「禹王千古大聖,所治天下洪水,今止一河,奚可同年而語?途既不便於車,步行可也。行李等件,可雇單人小車載行。引大夫且在玉印郡駐紮,河之大勢如此,治法非可草率敷衍。玉印百貨叢集,應用各件,飭令郡牧備辦。不佞同舒大夫入山,有事則行文知會。」
yǐn xiào dào: zūn lìng.
引笑道:「遵令。」
dào cūn zhōng gù dé chē zi, jiāng yī náng xíng lǐ zhuāng yú shàng miàn, lìng chē fū xiān xíng, shū tài yuǎn suí wǔ hòu hòu zǒu. dàn jiàn duī fù chóng dié, shí jìng bù píng, wèn chē fū dào: zhè shì dà lù me?
到村中雇得車子,將衣囊行李裝於上面,令車夫先行,舒太遠隨武侯後走。但見堆阜重迭,石徑不平,問車夫道:「這是大路麼?」
chē fū dào: cǐ rì shì dà lù, wǎng rì shì luàn shān.
車夫道:「此日是大路,往日是亂山。」
wǔ hòu dào: wǎng rì dà lù hé zài?
武侯道:「往日大路何在?」
chē fū dào: cǐ dì míng táo gēn xiá, yuán xiān shān jìng wēi zhǎi, jiǔ bèi shā qì yān mái, hòu yú shān yāo xíng zǒu chéng lù. yīn shí jiān nán záo, shì yǐ bù lǚ jiān xīn yě.
車夫道:「此地名桃根峽,原先山徑微窄,久被沙磧淹埋,後於山腰行走成路。因石堅難鑿,是以步履艱辛也。」
xíng guò duō shí, jiàn yán páng shù xià jiē xì zāi mín, suí dì jié péng jū zhù. zhuǎn rù xiá lǐ, jù jìn wāng yáng, bù fēn hé lù. wǔ hòu wèn shū tài yuǎn dào: dú liǎng hé jì zhī, xiá nèi hé jù xì qí xíng dà shí, tiān shēng chéng jiù gè zhǒng xíng xiàng, bù wén yǒu cǐ jù jìn.
行過多時,見岩旁樹下皆系災民,隨地結蓬居住。轉入峽里,巨浸汪洋,不分河路。武侯問舒太遠道:「讀《兩河記》知,峽內河俱系奇形大石,天生成就各種形象,不聞有此巨浸。」
shū tài yuǎn dào: xiǎng shì wèi shā qì sāi mǎn, yǐ zhì shuǐ shì zhǎng gāo, jiāng shí jǐn gài màn ěr.
舒太遠道:「想是為沙磧塞滿,以致水勢長高,將石盡蓋漫耳。」
chē fū dào: yī yán bàng shù zhī péng shě, yuán xiān jiē zài píng dì, yīn tián lú yān méi, bù dé yǐ ér gǒu ān mù shí jiān ěr.
車夫道:「依岩傍樹之蓬舍,原先皆在平地,因田廬淹沒,不得已而苟安木石間耳。」
wǔ hòu jiē tàn jìn xiá, xíng guò tiān hàn lǐng míng chén lǐng tiān guān lǐng zhí fú lǐng tiān jié līn lóu lǐng běi jí lǐng, dà shì xiāng tóng. fán shān wēi shāo píng tǎn chù, jù xì shì jí pō gāng kuān zhǎn chù, zé qiān jùn yì. chī de shì shǔ jì mài dòu sù zǎo lì lí xiàng shí shān yù zhī lèi. xíng dào lóng lóu lǐng, hū rán bù jiàn liú shuǐ. fù tuì huí kàn shí, lóng lóng shēng hóng, zhǐ jiàn lǐng xià rú fèi, làng tóu yǒng gāo shù zhàng, jiàn jiàn dī xiàng qián qù. shū tài yuǎn dào: cǐ shuǐ zì dì xué yǒng chū.
武侯嗟嘆進峽,行過天漢嶺、鳴晨嶺、天官嶺、直符嶺、天劫拎、婁嶺、北極嶺,大勢相同。凡山隈稍平坦處,俱系市集;坡岡寬展處,則遷郡邑。吃的是黍、稷、麥、豆、粟、棗、栗、梨、橡實、山芋之類。行到龍樓嶺,忽然不見流水。復退回看時,隆隆聲洪,只見嶺下如沸,浪頭涌高數丈,漸漸低向前去。舒太遠道:「此水自地穴湧出。」
wǔ hòu dào: nǎi shàng yóu fú liú yú sī chū tóu ěr. qiě xiàng nèi kàn, dìng yǒu shuǐ rù dì dǐ chù kě jiàn.
武侯道:「乃上游伏流於斯出頭耳。且向內看,定有水入地底處可見。」
chē fū dào: duì àn shān jìng shāo píng, guò qù xíng bà.
車夫道:「對岸山徑稍平,過去行罷。」
nǎi tóng suí wǎng.
乃同隨往。
liǎng biān shān gāng yuán xì gè chéng xíng shì de, wéi cǐ chù lóng lóu lǐng jiǎo xiè xià, jié chéng píng gāng, tōng lián zhū pó lǐng jiǎo, hún hé bù fēn. sān rén kàn bì, xíng guò bǎi yú lǐ, wén yǒu shuǐ shēng, yù jìn yù xiǎng. jí zhì wàng jiàn shuǐ guāng, fǎn bù wén shēng. lái dào jìn yá, yǐ shí fǔ kàn, yǒu gè dà xuán wō, kuān yuē lǐ yú, shēn xiàn shù zhàng, shuǐ sè biàn bù hún zhuó rú gāo. shū tài yuǎn dào: rù chù zài cǐ, chū chù zài bǐ. cǐ zhōng bǎi yú lǐ bù zhī shì hé jǐng zhuàng?
兩邊山岡原系各成形勢的,惟此處龍樓嶺腳卸下,結成平岡,通連豬婆嶺腳,渾合不分。三人看畢,行過百餘里,聞有水聲,愈進愈響。及至望見水光,反不聞聲。來到近涯,倚石俯看,有個大漩渦,寬約里余,深陷數丈,水色便不渾濁如膏。舒太遠道:「入處在此,出處在彼。此中百餘里不知是何景狀?」
wǔ hòu dào: wú fēi shuǐ shí yǔ kōng qiào ěr.
武侯道:「無非水石與空竅耳。」
kàn guò duō shí, réng yóu dōng àn ér xíng. píng dì biàn yǒu jùn yì cūn zhèn, sāng má hé shǔ. hé xíng dǒu duō píng shǎo, nèi zhōng shí zhuàng bèi jí bǎi wù, ér shān tǐng shàng xià, jù zài yín tāo xuě làng yá xì máo fèng zhōng. zì tiān jiù lǐng yù yè lǐng zhì yuán wǔ lǐng jiē rán. qí shàng zé qiǎn bù néng róng zhōu, ér wéi tōng fá, qiān gōu wàn gǎng, jù huì ér chéng chuān. dào sì fǔ shān, zé gōu gǎng jiē wú. gāo shān píng dì jù xì shā lì, shèn shī jìn jìn, yǐ wù zǔ è, zé jiàn shuǐ liú. zhí zhì yáng guāng lǐng, xíng shì jiē rán.
看過多時,仍由東岸而行。平地便有郡邑村鎮,桑麻禾黍。河形陡多平少,內中石狀備極百物,而舢艇上下,俱在銀濤雪浪、牙隙毛縫中。自天廄嶺、玉葉嶺至元武嶺皆然。其上則淺不能容舟,而惟通筏,千溝萬港,聚匯而成川。到四輔山,則溝港皆無。高山平地俱系砂礫,滲濕浸浸,以物阻遏,則見水流。直至陽光嶺,形勢皆然。
shū tài yuǎn dào: hé yuán zhǐ yú cǐ yǐ. jūn hóu jiāng hé yǐ zhì zhī?
舒太遠道:「河源止於此矣。君侯將何以治之?」
wǔ hòu dào: qiě huǎn. kàn lóng lóu gāng yǐ nèi bǎi xìng bǐ táo gēn xiá yǐ nèi bǎi xìng jìng kuàng xuán shū, ér táo gēn zhī mín wú yuàn róng, lóng lóu zhī mín wú xǐ sè, qí gù hé yě?
武侯道:「且緩。看龍樓岡以內百姓比桃根峽以內百姓境況懸殊,而桃根之民無怨容,龍樓之民無喜色,其故何也?」
shū tài yuǎn dào: yì ěr. huí qù yú lù fǎng wèn biàn zhī qí xiáng.
舒太遠道:「易耳。回去於路訪問便知其詳。」
wǔ hòu dào: shì yě. jīn jì dào cǐ, shū wèi jiān xīn, hé dēng luò péng shān zhōng fēng, yǐ jí yǔ zhòu zhī guǎng dà.
武侯道:「是也。今既到此,殊為艱辛,盍登落鵬山中峰,以極宇宙之廣大。」
shū tài yuǎn dào: bá shè wàn lǐ, xī zhōng rì zhī láo, shě nán dé dào zhī shān bù dēng, chéng yǒu kòng huí tú rán zhī huǐ. dàn xiá nèi bǎi xìng cù é yú shān, xiá wài bǎi xìng xìng jiē yú shuǐ, shí kè nán chí, wàng jūn hóu sī zhī.
舒太遠道:「跋涉萬里,惜終日之勞,舍難得到之山不登,誠有空回徒然之悔。但峽內百姓蹙額於山,峽外百姓興嗟於水,時刻難遲,望君侯思之。」
wǔ hòu xiào dào: dài fū suǒ yán jí shì, bù nìng jǐ wàng zhī. huí qù bà.
武侯笑道:「大夫所言極是,不佞幾忘之。回去罷。」
sān rén huí zhuǎn, yán tú fǎng wèn jū mín, fāng zhī lóng lóu gāng xià, qí xuán wō shuǐ měi suì yì yǒng shù cì, suī rán zhòu tuì, bù sǔn tián lú, ér jūn mín liù chù qū bì chí zhě, jù zāo piào méi, wú kě nài hé, shì wèi zuì kǔ. wǔ hòu dào: cǐ yì ěr. lìng fán yú quē kōng zhī chù, jiē zhú qiáng yuán, ér yú gè lù kǒu yì jiē dǔ sè, zào jiē chū rù. fán lí cūn zhuāng yuǎn zhě, zài yú lù páng tiāo gāo tǔ duī fù, bìng zhú dà yuán, yǐ biàn bù jí rù cūn zhuāng zhī rén mín niú mǎ qū bì chù. gè mù zǎi zūn bàn hòu, zài guò lóng lóu gāng.
三人迴轉,沿途訪問居民,方知龍樓岡下,其漩渦水每歲溢涌數次,雖然驟退,不損田廬,而軍民、六畜趨避遲者,俱遭漂沒,無可奈何,是為最苦。武侯道:「此易耳。令凡於缺空之處,皆築牆垣,而於各路口亦皆堵塞,造階出入。凡離村莊遠者,在於路旁挑高土堆阜,並築大垣,以便不及入村莊之人民、牛馬趨避處。各牧宰遵辦後,再過龍樓岡。」
zhǔ chē fū dào: rǔ liú chē liáng zǐ bèi zài cǐ, zhuān chá shuǐ bào zhǎng yǒng zhī shí shì hé jǐng xiàng, cǐ xià shì hé yàng zi? rú dé qíng zhuàng, biàn wǎng yù yìn bào míng.
囑車夫道:「汝留車糧紫貝在此,專察水暴漲涌之時是何景象,此下是何樣子?如得情狀,便往玉印報明。」
chē fū lǐng mìng. èr rén guò gāng, chéng chuán chū xiá. fán yù cūn zhèn shàng àn, féng qí lǎo zé zī xún mín mó, shǐ zhī xiá nèi zhī mín tián lú dī zhě jì jù shī qù, ér chà yáo kē pài bù chú. jìn yīn shuǐ hú xún chá, zòu míng jiān huá wǔ fǎ, jiāng qí yóu zhě zhì zhī jí diǎn, yú zhě fēn bié chéng chù. fán yǒng xún dào, jiàn zāi mín wú yè zhě, fù qǐng gěi niú sàn zhǒng, xiàn zài shōu chéng yǒu wàng, dǎo zhǔ yòu dà zhèn jì, shì yǐ mín qíng huān qià. wǔ hòu shū tài yuǎn fāng cái míng bái.
車夫領命。二人過岡,乘船出峽。凡遇村鎮上岸,逢耆老則諮詢民膜,始知峽內之民田廬低者既俱失去,而差傜苛派不除。近因水湖巡察,奏明奸猾舞法,將其尤者置之極典,余者分別懲處。樊勇巡到,見災民無業者,復請給牛散種,現在收成有望,島主又大賑濟,是以民情歡洽。武侯、舒太遠方才明白。
chū dé xiá kǒu, zhì yù yìn dì fāng shàng àn, huí dào gōng guǎn. yǐn xiào yīn wǎng duī zhù chǎng shàng shōu chá gè wù liào, huí lái wén yǒu èr rén fǎng rù gōng guǎn, huāng gǎn jìn mén, xiāng jiàn dà xǐ. wǔ hòu dào: cǐ kè xū xiān fā zhù qiān xǐ, bù nìng fēi xí xiá wài gè dōu, jiāng nán àn wǔ lǐ nèi zhī jū mín jǐn gěi bèi yí jū, bìng xí xiá zhōng gè jùn yì, zé xuǎn mín zhuàng, kāi dòng cāng kù, àn míng zhī fù ān jiā pán fèi, gù chuán jiāng mín zhuàng zhuāng wǎng lí kǒu hòu lìng. shū dài fū wǎng lí kǒu dū zào péng shě chú qiāo běn jī lán lǒu shéng dān gè zhǒng yīng xū qì yòng. yǐn dài fū jiāng suǒ chǔ wù liào liáng cǎo yán tú ān zhì cì hou. bù nìng huí cháo jiàn zhǔ shàng zhú xì zòu míng, yǐ miǎn chè zhǒu yú yì wài, zài běn lí kǒu kāi gōng.
出得峽口,至玉印地方上岸,回到公館。引笑因往堆貯場上收查各物料,回來聞有二人訪入公館,慌趕進門,相見大喜。武侯道:「此刻須先發助遷徙,不佞飛檄峽外各都,將南岸五里內之居民盡給貝移居,並檄峽中各郡邑,擇選民壯,開動倉庫,按名支付安家盤費,僱船將民壯裝往蠡口候令。舒大夫往蠡口督造蓬舍、鋤鍬畚箕、籃簍繩擔各種應需器用。引大夫將所儲物料糧草沿途安置伺候。不佞回朝見主上逐細奏明,以免掣肘於意外,再本蠡口開工。」
èr rén qí dào: jū mín xī shǎo zhě, kě lìng qiān yí ruò jù zhuāng dà zhèn bù néng dòng zhě, réng yīng jié hé guò àn xìng tiāo ruò nán běi jù bù biàn zhī chù, zé yīng yú hé zhōng jùn shēn, fāng wèi jǐn shàn.
二人齊道:「居民稀少者,可令遷移;若巨莊大鎮不能動者,仍應截河過岸興挑;若南北俱不便之處,則應於河中浚深,方為盡善。」
wǔ hòu yī yǔn, zuò xí fā xíng.
武侯依允,作檄發行。
cì zǎo dēng chē hái cháo, sān tiān bàn biàn dào. jìn wǔ cháo mén, zhèng yù nèi jiān láo chóng cōng cōng rù lái, wàng zhe wǔ hòu xiào dào: jūn hóu hǎo xǐ yě!
次早登車還朝,三天半便到。進午朝門,正遇內監勞崇匆匆入來,望着武侯笑道:「君侯好喜也!」
wǔ hòu wèn dào: láo gōng gōng, bù nìng hé xǐ?
武侯問道:「勞公公,不佞何喜?」
láo chóng dào: jīn rì jūn hóu dà gōng zǐ zhōu suì.
勞崇道:「今日君侯大公子周歲。」
wǔ hòu dào: cǐ shì bù nìng suǒ zhī.
武侯道:「此是不佞所知。」
láo chóng dào: fēi xiá gōng zhǔ yǎng de gōng zǐ jīn rì bǎi lù, zhǔ shàng xiàn zài fù mǎ fǔ.
勞崇道:「非霞公主養的公子今日百露,主上現在駙馬府。」
wǔ hòu dào: zi yóu dé zi, shū wèi kě xǐ.
武侯道:「子郵得子,殊為可喜。」
láo chóng dào: hái yǒu, jīn rì mǎo shí, ān guó gōng zhǔ yòu chǎn shí lín, nán dào bù xì xǐ shì me? jià dào fǔ zhōng, zhèng zhí luò pén, zhǔ shàng dà xǐ. xué shēng shì fèng mìng lái jī zhū kù qǔ mò zhū cì gōng zǐ de.
勞崇道:「還有,今日卯時,安國公主又產石麟,難道不系喜事麼?駕到府中,正值落盆,主上大喜。學生是奉命來璣珠庫取墨珠賜公子的。」
wǔ hòu dào: tún quǎn zěn gǎn fèi zhǔ shàng tiān xīn? bù nìng péi gōng gōng jiàn jià bà.
武侯道:「豚犬怎敢費主上天心?不佞陪公公見駕罷。」
láo chóng dào: qǐng xiān xíng.
勞崇道:「請先行。」
wǔ hòu dào: zài hán shè fèng hóu.
武侯道:「在寒舍奉侯。」
shuō bì, biàn qū huí. fǔ mén qián, wén wǔ guān yuán jǐ mǎn, jiàn zhe zhēng lái dào xǐ.
說畢,便趨回。府門前,文武官員擠滿,見着爭來道喜。
wǔ hòu dōu huí dá guò, jìn dào yí mén, jiàn dǎo zhǔ lì zài táng shàng, guǎng wàng jūn fēi xiá gōng zhǔ zhèn guó gōng zhǔ shì lì liǎng páng, ān tài yī fán wéi wò děng jù zài jiē xià. dǎo zhǔ jiàn wǔ hòu rù mén, jiāng cì jiàng jiē, wǔ hòu qū shàng, fǔ fú xiè ēn. dǎo zhǔ fú qǐ wèi wèn bì, yòu yǔ ān tài yī děng cì dì jiàn lǐ. láo suì yì dào. dǎo zhǔ qǔ guò mò zhū, yǔ zhèn guó gōng zhǔ dào: gōng zhǔ qù suì chǎn zi, cì yǔ qīng zhū qián rì fēi xiá chǎn zi, cì yǔ dà zhū jīn ān guó gōng zhǔ chǎn zi, kě jiāng mò zhū cì zhī.
武侯都回答過,進到儀門,見島主立在堂上,廣望君、非霞公主、鎮國公主侍立兩旁,安太醫、樊帷幄等俱在階下。島主見武侯入門,將次降階,武侯趨上,俯伏謝恩。島主扶起慰問畢,又與安太醫等次第見禮。勞祟亦到。島主取過墨珠,與鎮國公主道:「公主去歲產子,賜與青珠;前日非霞產子,賜與大珠;今安國公主產子,可將墨珠賜之。」
zhèn guó gōng zhǔ shòu le, xiè guò ēn, pěng rù nèi qù. wǔ hòu yù xià jiē xiè ēn, dǎo zhǔ tuō zhù dào: xiān shēng yǒu zài zào guó jiā zhī gōng, xiān wēi xiǎo shì, hé láo rú cǐ!
鎮國公主受了,謝過恩,捧入內去。武侯欲下階謝恩,島主拖住道:「先生有再造國家之功,纖微小事,何勞如此!」
wǔ hòu dào: guó yùn chāng lóng, zhǔ shàng hóng fú, chén hé gōng zhī yǒu?
武侯道:「國運昌隆,主上洪福,臣何功之有?」
dǎo zhǔ dào: bá shè zhì hé, tán xiào ér chú miè yāo yuán zhī jiǔ huàn, lì hé hé fáng zhī liáng guī, jī yì jù yǐ. xún yuán rù nèi, bù zhī dé xī wèi hài yuán yóu bù?
島主道:「跋涉治河,談笑而除滅妖黿之久患,立合河防之良規,績亦巨矣。尋源入內,不知得悉為害緣由不?」
wǔ hòu dào: hé yuán chū yú yáng guāng gǔ, shèng yú yuán wǔ lǐng, běi jí lǐng yì jiàn huì jù. běi jí lǐng zhī wài shǐ yǒu jū mín, huò cháo yú mù, huò xué yú tǔ, wú yì guān yí róng. zhì yù dài lǐng shǐ yǒu gōng shì yī shang, xiāng yǔ wǎng lái, gēng zhǒng mào yì. zhì tiān jiù lǐng, zé yǒu chéng yì zhèn shì yǐ. lóng lóu gāng yǐ wài hé lù wèi shā qì yōng sè, píng dì tián lú jǐn zāo yān jué. zì táo gēn xiá zhì lí kǒu, hé shì lì nián jiā gāo, hé dǐ yú yú jū mín wū jǐ. xià liú jì yōng, shàng liú zì zhì. zhì zé zhǎng, zhǎng zé màn, màn zé bēng, zé xiè, huò shù bǎi zhàng, shù shí lǐ, jiē wèi kě zhī.
武侯道:「河源出於陽光谷,盛於元武嶺,北極嶺益見匯聚。北極嶺之外始有居民,或巢於木,或穴於土,無衣冠儀容。至玉帶嶺始有宮室衣裳,相與往來,耕種貿易。至天廄嶺,則有城邑鎮市矣。龍樓岡以外河路為沙磧壅塞,平地田廬盡遭淹絕。自桃根峽至蠡口,河勢歷年加高,河底逾於居民屋脊。下流既壅,上流自滯。滯則漲,漲則漫,漫則崩,則瀉,或數百丈,數十里,皆未可知。」
dǎo zhǔ tàn dào: yóu cǐ guān zhī, shí bù néng zhì, wú guài gù shù zhǎng zhī yōu chéng dǔ jí yě.
島主嘆道:「由此觀之,實不能治,無怪顧庶長之憂成篤疾也。」
wǔ hòu dào: shuǐ běn yóu dì zhōng xíng zhě, jīn gāo xíng yú dì shàng, yīng yǒu shuǐ huàn. yù chú cǐ huàn, xū shǐ réng xíng dì zhōng.
武侯道:「水本由地中行者,今高行於地上,應有水患。欲除此患,須使仍行地中。」
dǎo zhǔ dào: cǐ zé xū shēn zhī ěr. gōng fèi rú hé cuò bàn?
島主道:「此則須深之耳。工費如何措辦?」
wǔ hòu dào: ruò zì gāo jùn shēn, shǐ xíng dì zhōng, zé qí fèi hào dà, chéng nán cuò bàn. jīn shě cǐ hé ér bù yòng, yī yú hé fáng ér lìng jiù píng dì tiāo kāi hé dào, yǐ jiù hé zuò yī biān dī fáng, yǐ tiǎo qǐ zhī tǔ zhuān guī yī biān, zhú chéng hòu àn, zé hé shēn fáng gù. jiā yǐ shàn hòu zhī liáng guī, shǒu ér bù shī, ér yǐ yǒng miǎn shuǐ huàn. jí shǒu bù lì, yì kě dé qiān bǎi zài zhī ān. jì qí fèi xiàng, jiào jùn shēn rù dì kě shěng sān fēn zhī èr.
武侯道:「若自高浚深,使行地中,則其費浩大,誠難措辦。今舍此河而不用,依於河防而另就平地挑開河道,以舊河作一邊堤防,以挑起之土專歸一邊,築成厚岸,則河深防固。加以善後之良規,守而不失,而以永免水患。即守不力,亦可得千百載之安。計其費項,較浚深入地可省三分之二。」
dǎo zhǔ dào: hé zhǎng wàn yǒu yú lǐ, zhōng kǒng tú láo wú yì.
島主道:「河長萬有餘里,終恐徒勞無益。」
wǔ hòu dào: chén guān hé shì suī wàn yú lǐ, zhǐ jiāng táo gēn xiá yǐ wài shū tōng, xiá nèi shuǐ shì xùn sù, shā qì zì bù néng yōng sè, jiàn cán suí hé tǎng liū kě jīng xiá wài bù zú liù qiān lǐ, fán wān guò dà, kě jié ér tiāo zhī zhě, zé xíng jiǎn duàn, cǐ zhōng yòu shěng gōng liào bù shǎo.
武侯道:「臣觀河勢雖萬餘里,只將桃根峽以外疏通,峽內水勢迅速,砂磧自不能壅塞,漸慚隨河倘溜可荊峽外不足六千里,凡灣過大,可截而挑之者,則行剪斷,此中又省工料不少。
yòng xiá nèi zhī shī yè xián mín, shǐ zhī bàn hé yǐ mì shí, qí yì bì wèi cóng zī jī hán kě miǎn, gù yè kě fù, xīn huān lì bèi, bù cuī ér chéng gōng bì sù. kuàng jùn yì sù shǔ bù yīn mín zāi ér yòng zhī, zé sù shǔ chén làn ér wèi tǔ. mín huāng wú shí, zé tuán jù ér wèi dào, bù néng yǐ chéng tǔ zhī sù shǔ mǐ jī hán sǐ mìng zhī dào.
用峽內之失業閒民,使之辦河以覓食,其意必謂從茲饑寒可免,故業可復,心歡力倍,不催而成功必速。況郡邑粟黍不因民災而用之,則粟黍陳爛而為土。民荒無食,則團聚而為盜,不能以成土之粟黍弭饑寒死命之盜。」
dǎo zhǔ jué rán dào: xiān shēng xiū yǐ, guǎ rén yù yǐ. kǔn yǐ wài wéi xiān shēng shì lìng.
島主矍然道:「先生休矣,寡人喻矣。閫以外惟先生是令。」
wǔ hòu wǔ dǎo zòu dào: chén yú hé wù, méng shèng míng gé wài xìn rèn, bù gǎn cí wěi, qǐng yǐ shā shuì guān shuì zī bàn gōng chéng. chú hé wù zhī wài, zé bù gǎn fèng mìng, chén jí wǎng lí kǒu yǐ.
武侯舞蹈奏道:「臣於河務,蒙聖明格外信任,不敢辭諉,請以砂稅、關稅資辦工程。除河務之外,則不敢奉命,臣即往蠡口矣。」
dǎo zhǔ dào: rèn xiān shēng lìng.
島主道:「任先生令。」
wǔ hòu bài cí. guǎng wàng jūn dào: zhòng xiōng láo yǐ. qián rì dì qǐng cǐ xíng, xiōng yǐ gōng zhǔ fēn miǎn wèi cí. jīn chǎn yǐ jiǔ yǐ, yuàn shòu fāng lüè yǐ zhōng hé wù.
武侯拜辭。廣望君道:「仲兄勞矣。前日弟請此行,兄以公主分娩為辭。今產已久矣,願受方略以終河務。」
wǔ hòu dào: shàng xià qíng xíng, wú suǒ mù dǔ, bù néng shì shì xiáng gào. lìng yì shēng shǒu, kǒng yú shì wú jì. shì rù chéng shí, wén shuāng lóng jīn jiāng jūn jí bìng, dì hé wǎng guān zhī.
武侯道:「上下情形,吾所目睹,不能事事詳告。另易生手,恐於事無濟。適入城時,聞雙龍金將軍疾病,弟曷往觀之。」
dǎo zhǔ dào: qiě dōu guò shù rì qǐ chéng.
島主道:「且都過數日起程。」
zhèn guó gōng zhǔ zòu dào: bù kě. xī dà shèng zhì shuǐ bā nián, sān guò jiā ér bù rù. jīn xī biān bǎi xìng rì yè yǎng wàng, chū shì bù guò shù yuè, hú kě rén jiā ér fù tíng sù?
鎮國公主奏道:「不可。昔大聖治水八年,三過家而不入。今西邊百姓日夜仰望,出視不過數月,胡可人家而復停宿?」
wǔ hòu zòu dào: chén dào yáng guāng gǔ, yù jìn dēng luò péng lǐng, shū dài fū jiàn dào: xiá nèi bǎi xìng cù é yú shān, xiá wài bǎi xìng xìng jiē yú shuǐ, shí kè nán chí. jīn ruò tíng liú, zé fù shū dài fū yǐ.
武侯奏道:「臣到陽光谷,欲進登落鵬嶺,舒大夫諫道:『峽內百姓蹙額於山,峽外百姓興嗟於水,時刻難遲。』今若停留,則負舒大夫矣。」
dǎo zhǔ xiào dào: wèi mín rú cǐ, gōng bì kě chéng. guǎ rén qīn sòng chū chéng.
島主笑道:「為民如此,功必可成。寡人親送出城。」
wǔ hòu dào: rú cǐ, zé chén zuì zhòng yǐ! yuàn shèng jià huí gōng.
武侯道:「如此,則臣罪重矣!願聖駕回宮。」
dǎo zhǔ dào: fù mǎ dài sòng.
島主道:「駙馬代送。」
guǎng wàng jūn lǐng mìng, èr rén xiāng xié, zhí dào chē qiáo dì fāng, fēn shǒu zuò bié. guǎng wàng jūn huí fǔ.
廣望君領命,二人相攜,直到車橋地方,分手作別。廣望君回府。
wǔ hòu shàng chē, qū chí dào lí kǒu, yǐn xiào shū tài yuǎn jù cì hou dào páng. wǔ hòu wèn dào: mín zhuàng wù liào jù qí quán fǒu?
武侯上車,驅馳到蠡口,引笑、舒太遠俱伺候道旁。武侯問道:「民壯、物料俱齊全否?」
yǐn xiào dào: mín zhuàng péng shì jù dài gài dā yú hé fáng. yì fēn shén wǔ, yǐ biàn jī chá. xiān dào zhě, jí gěi yǔ liáng shí wù liào, lìng qí zì xíng zào zhì yīng yòng jiā huǒ qí quán tīng lìng.
引笑道:「民壯、蓬室俱代蓋搭於河防。亦分什伍,以便稽查。先到者,即給與糧食物料,令其自行造制應用傢伙齊全聽令。」
shū tài yuǎn dào: gè xiàng wù liào liáng shí, fēn jiāo táo gēn xiá wài zhì lí kǒu, gè dì fāng guān duī zhù hòu lìng.
舒太遠道:「各項物料、糧食,分交桃根峽外至蠡口,各地方官堆貯候令。」
wǔ hòu dào: èr gōng suǒ bàn shén shàn. mín fēn shén wǔ, zé gōng guò yì jiàn wù liào fēn zhù, zé zhuǎn shū bù láo. jīn jiāng dòng gōng, bǐ yì, jiàn shàng xià nán àn wài mín jū shāo shǎo, yù jiù nán àn píng dì tiǎo qǐ miàn kuān yī qiān wǔ bǎi zhàng dǐ kuān yī qiān sān bǎi zhàng shēn wǔ zhàng. tiǎo qǐ ní tǔ jǐn guī nán miàn, zhú fáng jì miàn yī qiān wǔ bǎi zhàng dǐ yī qiān sān bǎi zhàng, dǐ miàn duì zhé, jù xì yī qiān sì bǎi zhàng, zhǎng yī zhàng, shēn yī chǐ, yīng wǔ qiān liù bǎi fāng, jì shēn wǔ zhàng, yīng èr shí bā wàn fāng. xiān yòng niú mǎ lí qǐ jiān tǔ cuì shí, rán hòu zài tiāo, měi yī wàn èr qiān wǔ bǎi rén zhú fáng tiāo hé. xiàn liù rì chéng gōng yī zhàng, wèi liù rì ér chéng zhě shǎng, guò qī rì ér chéng zhě fá, fēng yǔ kòu chú. fán gè chù mín zhuàng, nóng xì yuàn lái, nóng máng yù zhǐ, xī shùn qí qíng. fán yī wàn èr qiān wǔ bǎi rén pèi dì shí zhàng, wán gōng wǎng shàng fān qù. fán zhí shì rén yuán, gōng jùn jì gōng shǎng láo, zuò jiān fàn kē, jūn fǎ cóng shì. dà lüè rú cǐ. èr gōng qí rùn sè zhī.
武侯道:「二公所辦甚善。民分什伍,則功過易見;物料分貯,則轉輸不勞。今將動工,鄙意,見上下南岸外民居稍少,欲就南岸平地挑起面寬一千五百丈、底寬一千三百丈、深五丈。挑起泥土盡歸南面,築防計面一千五百丈、底一千三百丈,底、面對摺,俱系一千四百丈,長一丈,深一尺,應五千六百方,計深五丈,應二十八萬方。先用牛馬犁起堅土脆石,然後再挑,每一萬二千五百人築防挑河。限六日成功一丈,未六日而成者賞,過七日而成者罰,風雨扣除。凡各處民壯,農隙願來,農忙欲止,悉順其情。凡一萬二千五百人配地十丈,完工往上翻去。凡職事人員,工竣計功賞勞,作奸犯科,軍法從事。大略如此。二公其潤色之。」
yǐn xiào shū tài yuǎn dào: gǎn bù jié lì bào mìng!
引笑、舒太遠道:「敢不竭力報命!」
wǔ hòu dào: xiān kě chū shì xiǎo yù, bù nìng wǎng hǎi biān dìng fā jī zhī chù, shǐ zhī kāi gōng.
武侯道:「先可出示曉諭,不佞往海邊定發跡之處,使之開工。」
èr rén zūn lìng bàn lǐ.
二人遵令辦理。
wǔ hòu qīn lǜ yì zǎi dào hǎi kǒu biān, jiàn tiě shòu tiě rén pō duō. yì zǎi dào: cǐ zhèn hǎi guài zhī wù. hǎi guài wèi huàn, tián lú qīng dào rù hǎi zhōng zhě, bù zhī qí jǐ yǐ.
武侯親率邑宰到海口邊,見鐵獸、鐵人頗多。邑宰道:「此鎮海怪之物。海怪為患,田廬傾倒入海中者,不知其幾矣。」
wǔ hòu dào: suǒ zhù wèi wèi jǐn shàn, qiě huǎn yì zhī. jīn kě lí hǎi yá wǔ bǎi zhàng liáng dìng chū kǒu, lì jì xìng tiāo.
武侯道:「所鑄未為盡善,且緩議之。今可離海涯五百丈量定出口,立記興挑。」
yì zǎi zūn bàn. hào lìng fā chū, mín zhuàng qí xīn dòng shǒu, huān xīn yǒng yuè, zhú rì jiā tiān. xiá nèi dào lái bǎi xìng, zhī wǔ hòu shǎng fá sù xī wèi shuǎng, mò bù bēn còu rù duì, jiān niú mǎ lǘ luó zhī lì, gǎn bàn shén sù. lǘ luó bān yùn, mǎ niú tà dī, shén yú mín zhú tiāo dān. fán xiàn liù rì zhī gōng, sān rì jí chéng. zì xià juǎn shàng, yǒu rú cháo yǒng. wèi jí èr yuè, jìng kǒu jìng nèi jù yǐ wán gōng. wǔ hòu shén xǐ.
邑宰遵辦。號令發出,民壯齊心動手,歡欣踴躍,逐日加添。峽內到來百姓,知武侯賞罰夙昔未爽,莫不奔湊入隊,兼牛馬驢騾之力,趕辦甚速。驢騾搬運,馬牛踏堤,甚於民築挑擔。凡限六日之工,三日即成。自下卷上,有如潮湧。未及二月,徑口境內俱已完工。武侯甚喜。
tiāo dào lí kǒu, jiàn mín bù shì yǐ qián yǒng yuè, qiě duō sàn qù. wǔ hòu dà yí, tóng yǐn xiào yì zhuāng, yú gè jìn cūn jìng tàn fǎng. shǐ zhī xià zhōng dài fū shù héng fā gěi jià mù kòu shí fēn zhī èr, mén shàng shū bàn yá yì yì tóu chéng guǎn gè kòu yī fēn. yòng lì zhě jǐn jìng dé shí fēn zhī sì. xià xià dài fū bái yǔ liáng kè shù guò zhī, ér bào kù yóu shén. wǔ hòu huí gōng guǎn, jí lìng hé yíng dài fū wú hóng jiāng shù héng bái yǔ liáng jí yá yì rén děng jǐn xíng qín dào.
挑到蠡口,見民不似以前踴躍,且多散去。武侯大疑,同引笑易裝,於各近村境探訪。始知下中大夫束橫發給價目扣十分之二,門上書辦、衙役、役頭、承管各扣一分。用力者僅淨得十分之四。下下大夫白與梁刻數過之,而暴酷尤甚。武侯回公館,即令河營大夫吳洪將束橫、白與梁及衙役人等盡行擒到。
shū tài yuǎn dào: bái yǔ liáng míng bái è hǔ, zhèng fǎ gù yí, shù héng sù wú tān nüè zhī míng, yòu xì gù shù zhǎng suǒ bá, kǒng bù zhì cǐ.
舒太遠道:「白與梁名白餓虎,正法固宜,束橫素無貪虐之名,又系顧庶長所拔,恐不致此。」
wǔ hòu dào: xiān xì shàn rén, jīn hū biàn huài, ruò bù jiā zhū, jiāng lái zhī huàn yù xiōng yǐ. miǎn qí jí méi kě yě. dài fū kě chū yù, jiāng xiāo shì tān guān wū lì yuán yóu biàn gào bǎi xìng.
武侯道:「先系善人,今忽變壞,若不加誅,將來之患愈凶矣。免其籍沒可也。大夫可出諭,將梟示貪官污吏緣由遍告百姓。」
shū dài fū zūn lìng, bìng jí méi bái yǔ liáng jiā kǒu.
舒大夫遵令,並籍沒白與梁家口。
xū yú, wú hóng qín dào èr fàn jiǎo lìng. wǔ hòu mìng jiāng chē èr èr chéng, bǎng èr fàn yuán yú qí shàng, yòu jiāng gè jiā rén lì yì měi fàn jūn gěi fàn yóu pái chā yú bèi shàng, suí yú chē hòu, yán dī yóu hǎn shì zhòng. cì kǒu yú rén duō zhī suǒ zhèng fǎ, gān jiē yú gè chù gào zhī. chuán lìng sì hòu yǒu jiǎn kè qīn yú zhě, jí méi zhī jiě. yuǎn jìn wén zhī, yī jiù jiàn jiàn rù duì, gǔ wǔ tiāo zhú.
須臾,吳洪擒到二犯繳令。武侯命將車二二乘,綁二犯員於其上,又將各家人吏役每犯均給犯由牌插於背上,隨於車後,沿堤游喊示眾。次口於人多之所正法,竿揭於各處告知。傳令嗣後有減刻侵漁者,籍沒肢解。遠近聞知,依舊漸漸入隊,鼓舞挑築。
bù jué yǐ tiāo dào lí hú, yòu míng lǎo jiāo tán. dàn jiàn bì shuǐ gǔn gǔn, fēng jìng làng gāo, guǎng kuò shù shí lǐ, ruò wú biān jì. wǔ hòu lìng yú tán tiāo xiàng shǎng qù, yù jiàn xī qīng xíng dào, jiàn lǐ bǐng fèng wén hóu mìng qián lái hòu ān. wǔ hòu wèn dào: dài fū suí fǔ gōng chū zhèn, jīn yīn hé zhì cǐ?
不覺已挑到蠡湖,又名老蛟潭。但見碧水滾滾,風靜浪高,廣闊數十里,若無邊際。武侯令逾潭挑向上去,遇見西青行到,見禮稟奉文侯命前來候安。武侯問道:「大夫隨輔公出鎮,今因何至此?」
xī qīng dào: yuán fù qīn jí fā, jiào qián gèng shén, fèng mìng guī shěng, lài bì shāo quán. fù qīn yán jī huàn zhì lǐ bù yì, jūn hóu dìng rán láo cuì, shǐ qīng qǐng ān, bìng shì qíng zhuàng.
西青道:「緣父親疾發,較前更甚,奉命歸省,賴庇稍痊。父親言積患治理不易,君侯定然勞瘁,使青請安,並視情狀。」
wǔ hòu dào: rén zāi wén hòu! jí dǔ yóu bù wàng jūn mín. jīn hé wù lài yǐn shū èr dài fū zhī lì, guī mó yǐ chéng, gào jùn yóu xū suì yuè.
武侯道:「仁哉文候!疾篤猶不忘君民。今河務賴引、舒二大夫之力,規模已成,告竣猶須歲月。」
xī qīng dào: xìng gōng wèi sān yuè, yǐ tiāo dào cǐ. jì jí tiāo gēn xiá, èr zhōu kě bì yǐ.
西青道:「興工未三月,已挑到此。計及挑根峽,二周可畢矣。」
wǔ hòu dào: dào xiá, dà yuē èr nián kě wàng, ruò nèi wài biàn chàng wú yú, fēi sān zài bù néng.
武侯道:「到峽,大約二年可望,若內外遍暢無虞,非三載不能。」
xī qīng dào: jūn hóu suǒ nǐ, dìng rán què dāng.
西青道:「君侯所擬,定然確當。」
huà yóu wèi liǎo, hū rán rén fū pāo qì chú qiāo luàn hǎn. wǔ hòu shǐ zuǒ yòu zhā kàn. zhèng shì: fāng zhū tān mò ān fū yì, yòu guài chú qiāo zhēng qì pāo.
話猶未了,忽然人夫拋棄鋤鍬亂喊。武侯使左右查看。正是:方誅貪墨安夫役,又怪鋤鍬爭棄拋。
bù zhī shì hé yuán gù, qiě tīng xià huí fēn jiě.
不知是何緣故,且聽下回分解。