chén wén:" bù zhī ér yán, bù zhì zhī ér bù yán, bù zhōng." wéi rén chén bù zhōng, dāng sǐ yán ér bù dàng, yì dāng sǐ. suī rán, chén yuàn xī yán suǒ wén, wéi dài wáng cái qí zuì.
臣闻:“不知而言,不智;知而不言,不忠。”为人臣不忠,当死;言而不当,亦当死。虽然,臣愿悉言所闻,唯大王裁其罪。
chén wén: tiān xià yīn yàn yáng wèi, lián jīng gù qí, shōu hán ér chéng cóng, jiāng xī miàn yǐ yǔ qín qiáng wéi nán. chén qiè xiào zhī. shì yǒu sān wáng, ér tiān xià de zhī, qí cǐ zhī wèi hū! chén wén zhī yuē:" yǐ luàn gōng zhì zhě wáng, yǐ xié gōng zhèng zhě wáng, yǐ nì gōng shùn zhě wáng". jīn tiān xià zhī fǔ kù bù yíng, qūn cāng kōng xū, xī qí shì mín, zhāng jūn shù shí bǎi wàn, qí dùn shǒu dài yǔ wèi jiāng jūn duàn sǐ yú qián bù zhì qiān rén, jiē yǐ yán sǐ. bái rèn zài qián, fǔ zhì zài hòu, ér què zǒu bù néng sǐ yě, fēi qí shì mín bù néng sǐ yě, shàng bù néng gù yě. yán shǎng zé bù yǔ, yán fá zé bù xíng, shǎng fá bù xìn, gù shì mín bù sǐ yě. jīn qín chū hào lìng ér xíng shǎng fá, yǒu gōng wú gōng xiāng shì yě. chū qí fù mǔ huái rèn zhī zhōng, shēng wèi cháng jiàn kòu ěr. wén zhàn, dùn zú tú xī, fàn bái rèn, dǎo lú tàn, duàn sǐ yú qián zhě jiē shì yě. fū duàn sǐ yǔ duàn shēng zhě bù tóng, ér mín wèi zhī zhě, shì guì fèn sǐ yě. fū yī rén fèn sǐ kě yǐ duì shí, shí kě yǐ duì bǎi, bǎi kě yǐ qiān, qiān kě yǐ duì wàn, wàn kě yǐ kè tiān xià yǐ. jīn qín dì zhé cháng bǔ duǎn, fāng shù qiān lǐ, míng shī shù shí bǎi wàn. qín zhī hào lìng shǎng fá, dì xíng lì hài, tiān xià mò ruò yě. yǐ cǐ yǔ tiān xià, tiān xià bù zú jiān ér yǒu yě. shì gù qín zhàn wèi cháng bù kè, gōng wèi cháng bù qǔ, suǒ dāng wèi cháng bù pò, kāi dì shù qiān lǐ, cǐ qí dà gōng yě. rán ér bīng jiǎ dùn, shì mín bìng, xù jī suǒ, tián chóu huāng, qūn cāng xū, sì lín zhū hóu bù fú, bà wáng zhī míng bù chéng. cǐ wú yì gù, qí móu chén jiē bù jìn qí zhōng yě.
臣闻:天下阴燕阳魏,连荆固齐,收韩而成从,将西面以与秦强为难。臣窃笑之。世有三亡,而天下得之,其此之谓乎!臣闻之曰:“以乱攻治者亡,以邪攻正者亡,以逆攻顺者亡”。今天下之府库不盈,囷仓空虚,悉其士民,张军数十百万,其顿首戴羽为将军断死于前不至千人,皆以言死。白刃在前,斧锧在后,而却走不能死也,非其士民不能死也,上不能故也。言赏则不与,言罚则不行,赏罚不信,故士民不死也。今秦出号令而行赏罚,有功无功相事也。出其父母怀衽之中,生未尝见寇耳。闻战,顿足徒裼,犯白刃,蹈炉炭,断死于前者皆是也。夫断死与断生者不同,而民为之者,是贵奋死也。夫一人奋死可以对十,十可以对百,百可以千,千可以对万,万可以克天下矣。今秦地折长补短,方数千里,名师数十百万。秦之号令赏罚,地形利害,天下莫若也。以此与天下,天下不足兼而有也。是故秦战未尝不克,攻未尝不取,所当未尝不破,开地数千里,此其大功也。然而兵甲顿,士民病,蓄积索,田畴荒,囷仓虚,四邻诸侯不服,霸王之名不成。此无异故,其谋臣皆不尽其忠也。
chén gǎn yán zhī: wǎng zhě qí nán pò jīng, dōng pò sòng, xī fú qín, běi pò yàn, zhōng shǐ hán wèi, tǔ dì guǎng ér bīng qiáng, zhàn kè gōng qǔ, zhào lìng tiān xià. qí zhī qīng jì zhuó hé, zú yǐ wéi xiàn cháng chéng jù fáng, zú yǐ wéi sāi. qí, wǔ zhàn zhī guó yě, yī zhàn bù kè ér wú qí. yóu cǐ guān zhī, fū zhàn zhě, wàn shèng zhī cún wáng yě. qiě wén zhī yuē:" xuē jī wú yí gēn, wú yǔ huò lín, huò nǎi bù cún." qín yǔ jīng rén zhàn, dà pò jīng, xí yǐng, qǔ dòng tíng wǔ hú jiāng nán, jīng wáng jūn chén wáng zǒu, dōng fú yú chén. dāng cǐ shí yě, suí jīng yǐ bīng, zé jīng kě jǔ jīng kě jǔ, zé mín zú tān yě, dì zú lì yě, dōng yǐ ruò qí yàn, zhōng yǐ líng sān jìn. rán zé shì yī jǔ ér bà wáng zhī míng kě chéng yě, sì lín zhū hóu kě cháo yě, ér móu chén bù wéi, yǐn jūn ér tuì, fù yǔ jīng rén wéi hé. lìng jīng rén dé shōu wáng guó, jù sàn mín, lì shè jì zhǔ, zhì zōng miào, lìng lǜ tiān xià xī miàn yǐ yǔ qín wéi nán. cǐ gù yǐ shī bà wáng zhī dào yī yǐ. tiān xià yòu bǐ zhōu ér jūn huá xià, dài wáng yǐ zhào pò zhī, bīng zhì liáng guō xià. wéi liáng shù xún, zé liáng kě bá bá liáng, zé wèi kě jǔ jǔ wèi, zé jīng zhào zhī yì jué jīng zhào zhī yì jué, zé zhào wēi zhào wēi ér jīng hú yí cǐ gù yǐ shī bà wáng zhī dào èr yǐ. qián zhě ráng hóu zhī zhì qín yě, yòng yī guó zhī bīng ér yù yǐ chéng liǎng guó zhī gōng, shì gù bīng zhōng shēn bào lù yú wài, shì mín pí bìng yú nèi, bà wáng zhī míng bù chéng. cǐ gù yǐ shī bà wáng zhī dào sān yǐ.
臣敢言之:往者齐南破荆,东破宋,西服秦,北破燕,中使韩、魏,土地广而兵强,战克攻取,诏令天下。齐之清济浊河,足以为限;长城巨防,足以为塞。齐,五战之国也,一战不克而无齐。由此观之,夫战者,万乘之存亡也。且闻之曰:“削迹无遗根,无与祸邻,祸乃不存。”秦与荆人战,大破荆,袭郢,取洞庭、五湖、江南,荆王君臣亡走,东服于陈。当此时也,随荆以兵,则荆可举;荆可举,则民足贪也,地足利也,东以弱齐、燕,中以凌三晋。然则是一举而霸王之名可成也,四邻诸侯可朝也,而谋臣不为,引军而退,复与荆人为和。令荆人得收亡国,聚散民,立社稷主,置宗庙,令率天下西面以与秦为难。此固以失霸王之道一矣。天下又比周而军华下,大王以诏破之,兵至梁郭下。围梁数旬,则梁可拔;拔梁,则魏可举;举魏,则荆、赵之意绝;荆、赵之意绝,则赵危;赵危而荆狐疑;此固以失霸王之道二矣。前者穰侯之治秦也,用一国之兵而欲以成两国之功,是故兵终身暴露于外,士民疲病于内,霸王之名不成。此固以失霸王之道三矣。
zhào shì, zhōng yāng zhī guó yě, zá mín suǒ jū yě, qí mín qīng ér nán yòng yě. hào lìng bù zhì, shǎng fá bù xìn, dì xíng bù biàn, xià bù néng jǐn qí mín lì. bǐ gù wáng guó zhī xíng yě, ér bù yōu mín méng, xī qí shì mín jūn yú cháng píng zhī xià, yǐ zhēng hán shàng dǎng. dài wáng yǐ zhào pò zhī, bá wǔ ān. dàng shì shí yě, zhào shì shàng xià bù xiāng qīn yě, guì jiàn bù xiāng xìn yě. rán zé hán dān bù shǒu. bá hán dān, guǎn shān dōng hé jiān, yǐn jūn ér qù, xī gōng xiū wǔ, yú huá, jiàng dài shàng dǎng. dài sì shí liù xiàn, shàng dǎng qī shí xiàn, bù yòng yī lǐng jiǎ, bù kǔ yī shì mín, cǐ jiē qín yǒu yě. yǐ dài shàng dǎng bù zhàn ér bì wèi qín yǐ, dōng yáng hé wài bù zhàn ér bì fǎn wèi qí yǐ, zhōng shān hū tuó yǐ běi bù zhàn ér bì wèi yàn yǐ. rán zé shì zhào jǔ, zhào jǔ zé hán wáng, hán wáng zé jīng wèi bù néng dú lì, jīng wèi bù néng dú lì, zé shì yī jǔ ér huài hán dù wèi bá jīng, dōng yǐ ruò qí yàn, jué bái mǎ zhī kǒu yǐ wò wèi shì, shì yī jǔ ér sān jìn wáng, cóng zhě bài yě. dài wáng chuí gǒng yǐ xū zhī, tiān xià biān suí ér fú yǐ, bà wáng zhī míng kě chéng. ér móu chén bù wéi, yǐn jūn ér tuì, fù yǔ zhào shì wèi hé. fū yǐ dài wáng zhī míng, qín bīng zhī qiáng, qì bà wáng zhī yè, dì céng bù kě dé, nǎi qǔ qī yú wáng guó. shì móu chén zhī zhuō yě. qiě fú zhào dāng wáng ér bù wáng, qín dāng bà ér bù bà, tiān xià gù yǐ liàng qín zhī móu chén yī yǐ. nǎi fù xī shì zú yǐ gōng hán dān, bù néng bá yě, qì jiǎ bīng nǔ, zhàn sǒng ér què, tiān xià gù yǐ liàng qín lì yǐ. jūn nǎi yǐn ér fù, bìng yú fú xià, dài wáng yòu bìng jūn ér zhì, yǔ zhàn bù néng kè zhī yě, yòu bù néng fǎn, jūn bà ér qù, tiān xià gù liàng qín lì sān yǐ. nèi zhě liàng wú móu chén, wài zhě jí wú bīng lì. yóu shì guān zhī, chén yǐ wéi tiān xià zhī cóng, jǐ bù néng yǐ. nèi zhě, wú jiǎ bīng dùn, shì mín bìng, xù jī suǒ, tián chóu huāng, qūn cāng xū wài zhě, tiān xià jiē bǐ yì shén gù. yuàn dài wáng yǒu yǐ lǜ zhī yě.
赵氏,中央之国也,杂民所居也,其民轻而难用也。号令不治,赏罚不信,地形不便,下不能尽其民力。彼固亡国之形也,而不忧民萌,悉其士民军于长平之下,以争韩上党。大王以诏破之,拔武安。当是时也,赵氏上下不相亲也,贵贱不相信也。然则邯郸不守。拔邯郸,管山东河间,引军而去,西攻修武,逾华,绛代、上党。代四十六县,上党七十县,不用一领甲,不苦一士民,此皆秦有也。以代、上党不战而毕为秦矣,东阳、河外不战而毕反为齐矣,中山、呼沲以北不战而毕为燕矣。然则是赵举,赵举则韩亡,韩亡则荆、魏不能独立,荆、魏不能独立,则是一举而坏韩、蠹魏、拔荆,东以弱齐、燕,决白马之口以沃魏氏,是一举而三晋亡,从者败也。大王垂拱以须之,天下编随而服矣,霸王之名可成。而谋臣不为,引军而退,复与赵氏为和。夫以大王之明,秦兵之强,弃霸王之业,地曾不可得,乃取欺于亡国。是谋臣之拙也。且夫赵当亡而不亡,秦当霸而不霸,天下固以量秦之谋臣一矣。乃复悉士卒以攻邯郸,不能拔也,弃甲兵弩,战竦而却,天下固已量秦力矣。军乃引而复,并于孚下,大王又并军而至,与战不能克之也,又不能反,军罢而去,天下固量秦力三矣。内者量吾谋臣,外者极吾兵力。由是观之,臣以为天下之从,几不能矣。内者,吾甲兵顿,士民病,蓄积索,田畴荒,囷仓虚;外者,天下皆比意甚固。愿大王有以虑之也。
qiě chén wén zhī yuē:" zhàn zhàn lì lì, rì shèn yī rì, gǒu shèn qí dào, tiān xià kě yǒu." hé yǐ zhī qí rán yě? xī zhě zhòu wèi tiān zǐ, jiāng lǜ tiān xià jiǎ bīng bǎi wàn, zuǒ yǐn yú qí xī, yòu yǐn yú huán xī, qí shuǐ jié ér huán shuǐ bù liú, yǐ yǔ zhōu wǔ wáng wéi nán. wǔ wáng jiāng sù jiǎ sān qiān, zhàn yī rì, ér pò zhòu zhī guó, qín qí shēn, jù qí dì ér yǒu qí mín, tiān xià mò shāng. zhī bó lǜ sān guó zhī zhòng yǐ gōng zhào xiāng zhǔ yú jìn yáng, jué shuǐ ér guàn zhī sān yuè, chéng qiě bá yǐ, xiāng zhǔ zuān guī shì zhàn zhào, yǐ shì lì hài, hé guó kě jiàng. nǎi shǐ qí chén zhāng mèng tán. yú shì nǎi qián xíng ér chū, fǎn zhī bó zhī yuē, dé liǎng guó zhī zhòng, yǐ gōng zhī bó, qín qí shēn, yǐ fù xiāng zhǔ zhī chū. jīn qín dì zhé cháng bǔ duǎn, fāng shù qiān lǐ, míng shī shù shí bǎi wàn. qín guó zhī hào lìng shǎng fá, dì xíng lì hài, tiān xià mò rú yě. cǐ yǔ tiān xià, kě jiān ér yǒu yě. chén mèi sǐ yuàn wàng jiàn dài wáng, yán suǒ yǐ pò tiān xià zhī cóng, jǔ zhào, wáng hán, chén jīng wèi, qīn qí yàn, yǐ chéng bà wáng zhī míng, cháo sì lín zhū hóu zhī dào. dài wáng chéng tīng qí shuō, yī jǔ ér tiān xià zhī cóng bù pò, zhào bù jǔ, hán bù wáng, jīng wèi bù chén, qí yàn bù běi, bà wáng zhī míng bù chéng, sì lín zhū hóu bù cháo, dài wáng zhǎn chén yǐ xùn guó, yǐ wéi wáng móu bù zhōng zhě yě.
且臣闻之曰:“战战栗栗,日慎一日,苟慎其道,天下可有。”何以知其然也?昔者纣为天子,将率天下甲兵百万,左饮于淇溪,右饮于洹溪,淇水竭而洹水不流,以与周武王为难。武王将素甲三千,战一日,而破纣之国,禽其身,据其地而有其民,天下莫伤。知伯率三国之众以攻赵襄主于晋阳,决水而灌之三月,城且拔矣,襄主钻龟筮占兆,以视利害,何国可降。乃使其臣张孟谈。于是乃潜行而出,反知伯之约,得两国之众,以攻知伯,禽其身,以复襄主之初。今秦地折长补短,方数千里,名师数十百万。秦国之号令赏罚,地形利害,天下莫如也。此与天下,可兼而有也。臣昧死愿望见大王,言所以破天下之从,举赵,亡韩,臣荆、魏,亲齐、燕,以成霸王之名,朝四邻诸侯之道。大王诚听其说,一举而天下之从不破,赵不举,韩不亡,荆、魏不臣,齐、燕不北,霸王之名不成,四邻诸侯不朝,大王斩臣以徇国,以为王谋不忠者也。