yī
一
wèi sūn wén zi pìn yú lǔ, gōng dēng yì dēng. shū sūn mù zi qū jìn yuē: zhū hóu zhī huì, guǎ jūn wèi cháng hòu wèi jūn yě. jīn zi bù hòu guǎ jūn yī děng, guǎ jūn wèi zhī suǒ guò yě. zi qí shǎo ān. sūn zi wú cí, yì wú quān róng. mù zi tuì ér gào rén yuē: sūn zi bì wáng. wáng chén ér bù hòu jūn, guò ér bù quān, wáng zhī běn yě.
衛孫文子聘於魯,公登亦登。叔孫穆子趨進曰:「諸侯之會,寡君未嘗後衛君也。今子不後寡君一等,寡君未知所過也。子其少安。」孫子無辭,亦無悛容。穆子退而告人曰:「孫子必亡。亡臣而不後君,過而不悛,亡之本也。」
huò yuē: tiān zǐ shī dào, zhū hóu fá zhī, gù yǒu tāng wǔ. zhū hóu shī dào, dài fū fá zhī, gù yǒu qí jìn. chén ér fá jūn zhě bì wáng, zé shì tāng wǔ bù wáng, jìn qí bù lì yě. sūn zi jūn yú wèi, ér hòu bù chén yú lǔ, chén zhī jūn yě. jūn yǒu shī yě, gù chén yǒu de yě. bù mìng wáng yú yǒu shī zhī jūn, ér mìng wáng yú yǒu de zhī chén, bù chá. lǔ bù dé zhū wèi dài fū, ér wèi jūn zhī míng bù zhī bù quān zhī chén. sūn zi suī yǒu shì èr yě, chén yǐ wáng? qí suǒ yǐ wáng qí shī, suǒ yǐ dé jūn yě.
或曰:天子失道,諸侯伐之,故有湯、武。諸侯失道,大夫伐之,故有齊、晉。臣而伐君者必亡,則是湯、武不王,晉、齊不立也。孫子君於衛,而後不臣於魯,臣之君也。君有失也,故臣有得也。不命亡於有失之君,而命亡於有得之臣,不察。魯不得誅衛大夫,而衛君之明不知不悛之臣。孫子雖有是二也,臣以亡?其所以亡其失,所以得君也。
huò yuē: chén zhǔ zhī shī, fēn yě. chén néng duó jūn zhě, yǐ dé xiāng yě. gù fēi qí fēn ér qǔ zhě, zhòng zhī suǒ duó yě cí qí fēn ér qǔ zhě, mín zhī suǒ yǔ yě. shì yǐ jié suǒ mín shān zhī nǚ, zhòu qiú bǐ gàn zhī xīn, ér tiān xià lí tāng shēn yì míng, wǔ shēn shòu lì, ér hǎi nèi fú zhào xuǎn zǒu shān, tián shì wài pū, ér qí jìn cóng. zé tāng wǔ zhī suǒ yǐ wáng, qí jìn zhī suǒ yǐ lì, fēi bì yǐ qí jūn yě, bǐ dé zhī ér hòu yǐ jūn chù zhī yě. jīn wèi yǒu qí suǒ yǐ dé, ér xíng qí suǒ yǐ chù, shì dào yì ér nì dé yě. dào yì, zé shì zhī suǒ yǐ bài yě nì dé, zé yuàn zhī suǒ yǐ jù yě. bài wáng zhī bù chá, hé yě?
或曰:臣主之施,分也。臣能奪君者,以得相也。故非其分而取者,眾之所奪也;辭其分而取者,民之所予也。是以桀索岷山之女,紂求比干之心,而天下離;湯身易名,武身受詈,而海內服;趙咺走山,田氏外仆,而齊、晉從。則湯、武之所以王,齊晉之所以立,非必以其君也,彼得之而後以君處之也。今未有其所以得,而行其所以處,是倒義而逆德也。倒義,則事之所以敗也;逆德,則怨之所以聚也。敗亡之不察,何也?
èr
二
lǔ yáng hǔ yù gōng sān huán, bù kè ér bēn qí, jǐng gōng lǐ zhī. bào wén zi jiàn yuē: bù kě. yáng hǔ yǒu chǒng yú jì shì ér yù fá yú jì sūn, tān qí fù yě. jīn jūn fù yú jì sūn, ér qí dà yú lǔ, yáng hǔ suǒ yǐ jǐn zhà yě. jǐng gōng nǎi qiú yáng hǔ.
魯陽虎欲攻三桓,不克而奔齊,景公禮之。鮑文子諫曰:「不可。陽虎有寵於季氏而欲伐於季孫,貪其富也。今君富於季孫,而齊大於魯,陽虎所以盡詐也。景公乃囚陽虎。
huò yuē: qiān jīn zhī jiā, qí zi bù rén, rén zhī jí lì shén yě. huán gōng, wǔ bó zhī shàng yě, zhēng guó ér shā qí xiōng, qí lì dà yě. chén zhǔ zhī jiān, fēi xiōng dì zhī qīn yě. jié shā zhī gōng, zhì wàn chéng ér xiǎng dà lì, zé qún chén shú fēi yáng hǔ yě? shì yǐ wēi qiǎo chéng, yǐ shū zhuō bài. qún chén zhī wèi qǐ nán yě, qí bèi wèi jù yě. qún chén jiē yǒu yáng hǔ zhī xīn, ér jūn shàng bù zhī, shì wēi ér qiǎo yě. yáng hǔ tān yú tiān xià, yǐ yù gōng shàng, shì shū ér zhuō yě. bù shǐ jǐng gōng jiā zhū yú zhuō hǔ, shì bào wén zi zhī shuō fǎn yě. chén zhī zhōng zhà, zài jūn suǒ xíng yě. jūn míng ér yán, zé qún chén zhōng jūn nuò ér àn, zé qún chén zhà. zhī wēi zhī wèi míng, wú jiù shè zhī wèi yán. bù zhī qí zhī qiǎo chén ér zhū lǔ zhī chéng luàn, bù yì wàng hū?
或曰:千金之家,其子不仁,人之急利甚也。桓公,五伯之上也,爭國而殺其兄,其利大也。臣主之間,非兄弟之親也。劫殺之功,制萬乘而享大利,則群臣孰非陽虎也?事以微巧成,以疏拙敗。群臣之未起難也,其備未具也。群臣皆有陽虎之心,而君上不知,是微而巧也。陽虎貪於天下,以欲攻上,是疏而拙也。不使景公加誅於拙虎,是鮑文子之說反也。臣之忠詐,在君所行也。君明而嚴,則群臣忠;君懦而暗,則群臣詐。知微之謂明,無救赦之謂嚴。不知齊之巧臣而誅魯之成亂,不亦妄乎?
huò yuē: rén tān bù tóng xīn. gù gōng zǐ mù yí cí sòng, ér chǔ shāng chén shì fù zhèng qù jí yǔ dì, ér lǔ huán shì xiōng. wǔ bó jiān bìng, ér yǐ huán lǜ rén, zé shì jiē wú zhēn lián yě. qiě jūn míng ér yán, zé qún chén zhōng. yáng hǔ wèi luàn yú lǔ, bù chéng ér zǒu, rù qí ér bù zhū, shì chéng wèi luàn yě. jūn míng zé zhū, zhī yáng hǔ zhī kě jì luàn yě, cǐ jiàn wēi zhī qíng yě. yǔ yuē: zhū hóu yǐ guó wèi qīn. jūn yán zé yáng hǔ zhī zuì bù kě shī, cǐ wú jiù shè zhī shí yě, zé zhū yáng hǔ, suǒ yǐ shǐ qún chén zhōng yě. wèi zhī qí zhī qiǎo chén ér fèi míng luàn zhī fá, zé yú wèi rán ér bù zhū zhāo zhāo zhī zuì, cǐ zé wàng yǐ. jīn zhū lǔ zhī zuì luàn yǐ wēi qún chén zhī yǒu jiān xīn zhě, ér kě yǐ dé jì mèng shū sūn zhī qīn, bào wén zhī shuō, hé yǐ wèi fǎn?
或曰:仁貪不同心。故公子目夷辭宋,而楚商臣弒父;鄭去疾予弟,而魯桓弒兄。五伯兼併,而以桓律人,則是皆無貞廉也。且君明而嚴,則群臣忠。陽虎為亂於魯,不成而走,入齊而不誅,是承為亂也。君明則誅,知陽虎之可濟亂也,此見微之情也。語曰:「諸侯以國為親。」君嚴則陽虎之罪不可失,此無救赦之實也,則誅陽虎,所以使群臣忠也。未知齊之巧臣而廢明亂之罰,責於未然而不誅昭昭之罪,此則妄矣。今誅魯之罪亂以威群臣之有奸心者,而可以得季、孟、叔孫之親,鮑文之說,何以為反?
sān
三
zhèng bó jiāng yǐ gāo qú mí wèi qīng, zhāo gōng è zhī, gù jiàn bù tīng. jí zhāo gōng jí wèi, jù qí shā jǐ yě, xīn mǎo, shì zhāo gōng ér lì zi dǎn yě. jūn zǐ yuē: zhāo gōng zhī suǒ è yǐ. gōng zǐ yǔ yuē: gāo bó qí wèi lù hū, bào è yǐ shèn yǐ.
鄭伯將以高渠彌為卿,昭公惡之,固諫不聽。及昭公即位,懼其殺己也,辛卯,弒昭公而立子亶也。君子曰:「昭公知所惡矣。」公子圉曰:「高伯其為戮乎,報惡已甚矣。」
huò yuē: gōng zǐ yǔ zhī yán yě, bù yì fǎn hū? zhāo gōng zhī jí yú nán zhě, bào è wǎn yě. rán zé gāo bó zhī wǎn yú sǐ zhě, bào è shén yě. míng jūn bù xuán nù, xuán nù, zé chén zuì qīng jǔ yǐ xíng jì, zé rén zhǔ wēi. gù líng tái zhī yǐn, wèi hóu nù ér bù zhū, gù chǔ shī zuò nán shí yuán zhī gēng, zhèng jūn nù ér bù zhū, gù zi gōng shā jūn. jūn zǐ zhī jǔ zhī suǒ è, fēi shén zhī yě, yuē: zhī zhī ruò shì qí míng yě, ér bù xíng zhū yān, yǐ jí yú sǐ. gù gù suǒ è, yǐ jiàn qí wú quán yě. rén jūn fēi dú bù zú yú jiàn nán ér yǐ, huò bù zú yú duàn zhì, jīn zhāo gōng jiàn è, jī zuì ér bù zhū, shǐ qú mí hán zēng jù sǐ yǐ jiǎo xìng, gù bù miǎn yú shā, shì zhāo gōng zhī bào è bù shèn yě.
或曰:公子圉之言也,不亦反乎?昭公之及於難者,報惡晚也。然則高伯之晚於死者,報惡甚也。明君不懸怒,懸怒,則臣罪輕舉以行計,則人主危。故靈台之飲,衛侯怒而不誅,故褚師作難;食黿之羹,鄭君怒而不誅,故子公殺君。君子之舉「知所惡」,非甚之也,曰:知之若是其明也,而不行誅焉,以及於死。故「故所惡」,以見其無權也。人君非獨不足於見難而已,或不足於斷制,今昭公見惡,稽罪而不誅,使渠彌含憎懼死以僥倖,故不免於殺,是昭公之報惡不甚也。
huò yuē: bào è shèn zhě, dà zhū bào xiǎo zuì. dà zhū bào xiǎo zuì yě zhě, yù zhī zhì yě. yù zhī huàn, gù fēi zài suǒ yǐ zhū yě, yǐ chóu zhī zhòng yě. shì yǐ jìn lì gōng miè sān qiè ér luán zhōng xíng zuò nán, zhèng zǐ dōu shā bó xuǎn ér shí dǐng qǐ huò, wú wáng zhū zi xū ér yuè jù jiàn chéng bà. zé wèi hóu zhī zhú, zhèng líng zhī shì, bù yǐ chǔ shī zhī bù sǐ ér gōng fù zhī bù zhū yě, yǐ wèi kě yǐ nù ér yǒu nù zhī sè, wèi kě zhū ér yǒu zhū zhī xīn. nù qí dāng zuì, ér zhū bù nì rén xīn, suī xuán xī hài? fū wèi lì yǒu zuì, jí wèi zhī hòu, sù zuì ér zhū, qí hú zhī suǒ yǐ miè yě. jūn xíng zhī chén, yóu yǒu hòu huàn, kuàng wèi chén ér xíng zhī jūn hū? zhū jì bù dāng, ér yǐ jǐn wèi xīn, shì yǔ tiān xià yǒu chóu yě. zé suī wèi lù, bù yì kě hū!
或曰:報惡甚者,大誅報小罪。大誅報小罪也者,獄之至也。獄之患,故非在所以誅也,以仇之眾也。是以晉厲公滅三郄而欒、中行作難,鄭子都殺伯咺而食鼎起禍,吳王誅子胥而越句踐成霸。則衛侯之逐,鄭靈之弒,不以褚師之不死而公父之不誅也,以未可以怒而有怒之色,未可誅而有誅之心。怒其當罪,而誅不逆人心,雖懸奚害?夫未立有罪,即位之後,宿罪而誅,齊胡之所以滅也。君行之臣,猶有後患,況為臣而行之君乎?誅既不當,而以盡為心,是與天下有仇也。則雖為戮,不亦可乎!
sì
四
wèi líng zhī shí, mí zi xiá yǒu chǒng yú wèi guó. zhū rú yǒu jiàn gōng zhě yuē: chén zhī mèng qiǎn yǐ. gōng yuē: xī mèng? mèng jiàn zào zhě, wèi jiàn gōng yě. gōng nù yuē: wú wén rén zhǔ zhě mèng jiàn rì, xī wèi jiàn guǎ rén ér mèng jiàn zào hū? zhū rú yuē: fū rì jiān zhào tiān xià, yī wù bù néng dāng yě. rén jūn jiān zhào yī guó, yī rén bù néng yōng yě. gù jiāng jiàn rén zhǔ ér mèng rì yě. fū zào, yī rén yáng yān, zé hòu rén wú cóng jiàn yǐ. huò zhě yī rén yáng jūn xié? zé chén suī mèng zào, bù yì kě hū? gōng yuē: shàn. suì qù yōng chú, tuì mí zi xiá, ér yòng sī kōng gǒu.
衛靈之時,彌子瑕有寵於衛國。侏儒有見公者曰:「臣之夢淺矣。」公曰:「奚夢?」「夢見灶者,為見公也。」公怒曰:「吾聞人主者夢見日,奚為見寡人而夢見灶乎?」侏儒曰:「夫日兼照天下,一物不能當也。人君兼照一國,一人不能壅也。故將見人主而夢日也。夫灶,一人煬焉,則後人無從見矣。或者一人煬君邪?則臣雖夢灶,不亦可乎?」公曰:「善。」遂去雍鉏,退彌子瑕,而用司空狗。
huò yuē: zhū rú shàn jiǎ yú mèng yǐ jiàn zhǔ dào yǐ, rán líng gōng bù zhī zhū rú zhī yán yě. qù yōng chú, tuì mí zi xiá, ér yòng sī kōng gǒu zhě, shì qù suǒ ài ér yòng suǒ xián yě. zhèng zǐ dōu xián qìng jiàn ér yōng yān, yàn zi kuài xián zi zhī ér yōng yān. fū qù suǒ ài ér yòng suǒ xián, wèi miǎn shǐ yī rén yáng jǐ yě. bù xiào zhě yáng zhǔ, bù zú yǐ hài míng jīn bù jiā zhī ér shǐ xián zhě yáng zhǔ jǐ, zé xián yǐ.
或曰:侏儒善假於夢以見主道矣,然靈公不知侏儒之言也。去雍鉏,退彌子瑕,而用司空狗者,是去所愛而用所賢也。鄭子都賢慶建而壅焉,燕子噲賢子之而壅焉。夫去所愛而用所賢,未免使一人煬己也。不肖者煬主,不足以害明;今不加知而使賢者煬主己,則賢矣。
huò yuē: qū dào shì jì, wén wáng shì chāng pú jū, fēi zhèng wèi yě, ér èr xián shàng zhī, suǒ wèi bù bì měi. jìn líng hóu shuō cān wú xù, yàn kuài xián zi zhī, fēi zhèng shì yě, ér èr jūn zūn zhī, suǒ xián bù bì xián yě. fēi xián ér xián yòng zhī, yǔ ài ér yòng zhī tóng. xián chéng xián ér jǔ zhī, yǔ yòng suǒ ài yì zhuàng. gù chǔ zhuāng jǔ shū sūn ér bà, shāng xīn yòng fèi zhòng ér miè, cǐ jiē yòng suǒ xián ér shì xiāng fǎn yě. yàn kuài suī jǔ suǒ xián, ér tóng yú yòng suǒ ài, wèi xī jù rán zāi? zé zhū rú zhī wèi kě jiàn yě. jūn yōng ér bù zhī qí yōng yě, yǐ jiàn zhī hòu ér zhī qí yōng yě, gù tuì yōng chén, shì jiā zhī zhī yě. yuē bù jiā zhī ér shǐ xián zhě yáng jǐ zé bì wēi, ér jīn yǐ jiā zhī yǐ, zé suī yáng jǐ, bì bù wēi yǐ.
或曰:屈到嗜芰,文王嗜菖蒲菹,非正味也,而二賢尚之,所味不必美。晉靈侯說參無恤,燕噲賢子之,非正士也,而二君尊之,所賢不必賢也。非賢而賢用之,與愛而用之同。賢誠賢而舉之,與用所愛異狀。故楚莊舉叔孫而霸,商辛用費仲而滅,此皆用所賢而事相反也。燕噲雖舉所賢,而同於用所愛,衛奚距然哉?則侏儒之未可見也。君壅而不知其壅也,已見之後而知其壅也,故退壅臣,是加知之也。曰「不加知而使賢者煬己則必危」,而今以加知矣,則雖煬己,必不危矣。