tí jiě dí qíng zhě, dí rén zhī qíng zhuàng yě. zhī zhī sī kě yǐ qǔ shèng. rán yǒu yòng jiān ér dé zhě, yì yǒu yīn xíng ér dé zhě, gù cì yú dié jiān wèi dì liù.
[題解]敵情者,敵人之情狀也。知之斯可以取勝。然有用間而得者,亦有因形而得者,故次於《諜間》為第六。
48 fán liǎng jūn xiāng jù, fěi wǒ móu dí, dí yì móu wǒ. yú cǐ bù dé qí qíng ér làng zhàn, shì méng guì yě, qí hé yǐ yīn jī zhì shèng zāi? fū dí qíng yǒu kě dé ér kuī zhě, yǒu bù kě dé ér kuī zhě, duō fāng zhī biàn wú qióng yě.
48、凡兩軍相拒,匪我謀敵,敵亦謀我。於此不得其情而浪戰,是矇瞶也,其何以因機致勝哉?夫敵情有可得而窺者,有不可得而窺者,多方之變無窮也。
pī píng dé qíng jí shì zhī bǐ, gǒu bù zhī zhī, zhēn yǔ wú tóng. biàn zì yòng dé yǒu wèi.
[批評]得情即是知彼,苟不知之,真與無同。「變」字用得有味。
yuán zhù cǐ yán dí qíng dāng zhī. rán qí biàn duō duān, zhī zhī yǒu nán yì zhī bié, gù jiāng bù kě bù chá. méng guì, mù bù míng yě.
[原注]此言敵情當知。然其變多端,知之有難易之別,故將不可不察。矇瞶,目不明也。
49 shì gù fēng chí diàn jī zhě, shì yě. huǒ liè xīng tún zhě, xíng yě. wǔ rén wèi wǔ, jí yú wàn èr qiān wǔ bǎi rén wèi yī jūn zhě, zhì yě. sān cái wǔ xíng liù huā bā zhèn zhě, míng yě. cǐ kě dé ér kuī yě.
49、是故風馳電擊者,勢也。火列星屯者,形也。五人為伍,極於萬二千五百人為一軍者,制也。三才、五行、六花、八陣者,名也。此可得而窺也。
pī píng cǐ sì shì nǎi kě yì jiàn zhě.
[批評]此「四事」乃可易見者。
yuán zhù cǐ yán qíng zhī kě kuī. fēng chí diàn jī, yù qí zhàn shì zhī sù yě. huǒ liè xīng tún, zhǐ qí bīng xíng zhī shèng yě. wǔ rén wèi wǔ, bèi ér jī zhī, cǐ gǔ zhī zhì yě. sān cái, zài dì rén wǔ xíng, jīn mù shuǐ huǒ tǔ, nǎi tài gōng suǒ zhì. liù huā, zuǒ yòu yú hóu gè yī, zuǒ yòu yī xiāng gè yī, zuǒ yòu èr xiāng gè yī, qí xíng liù chū, nǎi lǐ jìng suǒ zhì. bā zhèn yǒu tiān dì fēng yún lóng fēi hǔ yì niǎo xiáng shé pán, nǎi fēng hòu suǒ zhì yòu yǒu fāng yuán pìn mǔ chōng fāng fú jū chē lún yàn háng, nǎi sūn zi suǒ zhì yòu yǒu qū zhí ruì guà chē xiāng chē gāng é guàn chōng zhèn, nǎi wú zi suǒ zhì yòu yǒu dòng dāng zhōng huáng lóng téng niǎo xiáng lián héng wò qí hǔ yì zhé chōng, nǎi kǒng míng suǒ zhì. cǐ zhū zhèn zhī míng yě. jiē xiǎn yú wài, gù kě kuī zhī, yán yì yě.
[原注]此言情之可窺。風馳電擊,喻其戰勢之速也。火列星屯,指其兵形之盛也。五人為伍,倍而積之,此古之制也。三才,在地人;五行,金木水火土,乃太公所制。六花,左右虞侯各一,左右一箱各一,左右二箱各一,其形六出,乃李靖所制。八陣有天、地、風、雲、龍飛、虎翼、鳥翔、蛇蟠,乃風后所制;又有方、圓、牝、牡、沖方、罘罝、車輪、雁行,乃孫子所制;又有曲、直、銳、卦、車箱、車釭、鵝鸛、沖陣,乃吳子所制;又有洞當、中黃、龍騰、鳥翔、連衡、握奇、虎翼、折衝,乃孔明所制。此諸陣之名也。皆顯於外,故可窺之,言易也。
50 ruò fú hé ér shǒu fèn ér tún zhě, qí zhèng yě. dà yíng chù yì xiǎo yíng jù xiǎn zhě, jī jiǎo yě. míng xíng lín lù zhě, fú yě. qián yuè cǎo mǎng zhě, fù yě. gǔ xíng guān bīng zhě, jiāng wú néng yě. lín dí yì jiāng zhě, bīng yǒu biàn yě.
50、若夫合而守、分而屯者,奇正也。大營處易、小營據險者,犄角也。冥行林麓者,伏也。潛越草莽者,覆也。鼓行觀兵者,將無能也。臨敵易將者,兵有變也。
pī píng cǐ hòu jù nán shí zhě, gù dāng chá zhī. jù lǎo yì jīng, kè fú sūn zǐ kǒu qì.
[批評]此後俱難識者,故當察之。句老意精,克符孫子口氣。
yuán zhù zì cǐ zhì fēi xiáng chá zhī bù kě de yě, jù shì dí zhī qíng. hé shǒu fèn tún, rú wú hàn yǔ liú shàng fēn tún, ér fù qián bīng hé zhī, chū xiè fēng zhī bù yì, fēi qí zhèng ér hé? yì, píng dì yě xiǎn, xiǎn zǔ yě. èr chù lì yíng, dí nán gōng qǔ, fēi jī jiǎo ér hé? jī jiǎo, zhù jiàn chí héng dì sì piān. fú, cáng yě, hòu dí lái ér qǐ jī. fù, yǐn yě, cóng bù yì ér xí rén. gǔ xíng guān bīng, zé bīng shì ruò ér bù zhèn, fēi jiāng zhī wú néng ér hé? lín dí yì jiāng, zé shì xīn fèn ér bù fú, fēi bīng zhī yǒu biàn ér hé?
[原注]自此至「非詳察之不可得也」,俱是敵之情。合守分屯,如吳漢與劉尚分屯,而復潛兵合之,出謝豐之不意,非奇正而何?易,平地也;險,險阻也。二處立營,敵難攻取,非犄角而何?犄角,注見《持衡》第四篇。伏,藏也,候敵來而起擊。覆,隱也,從不意而襲人。鼓行觀兵,則兵勢弱而不振,非將之無能而何?臨敵易將,則士心憤而不服,非兵之有變而何?
51 yì yī ér xíng biàn jiǎo ér chū zhě, yòng guǎ yě. liè zhèn yǐ dài fēn dào ér gōng zhě, yòng zhòng yě. wǒ qǔ qí yǒu ér bù jiào zhě, hài zhī yě. bǐ qì qí yǒu ér bù xī zhě, lì zhī yě.
51、易衣而行、變徼而出者,用寡也。列陣以待、分道而攻者,用眾也。我取其有而不較者,害之也。彼棄其有而不惜者,利之也。
yuán zhù yīn guǎ, gù biàn yì yǐ shì zhòng. yīn zhòng, gù fēn liè yǐ yáng wēi. lì zhī suǒ zài, rén suǒ bì zhēng. guān qí shī ér bù jiào, kě yǐ zhī qí qiān yú hài. guān qí qì ér bù xī, kě yǐ zhī qí yòu wú bīng.
[原注]因寡,故變易以示眾。因眾,故分列以揚威。利之所在,人所必爭。觀其失而不較,可以知其牽於害。觀其棄而不惜,可以知其誘吾兵。
52 qiáng ér shì zhī ruò zhě, zhì wǒ yě ruò ér shì zhī qiáng zhě, wèi wǒ yě. yǐ qiáng wèi qiáng zhě, bó wǒ yě yǐ ruò wèi ruò zhě, wù wǒ yě. líng gǔ jīng yī fú hào lìng, huò xiào wú zhī zhì zhě, luàn wǒ yě. yǐ shì ér xiào qiáng bīng zhě, ruò yě yǐ shì ér xiào ruò bīng zhě, qiáng yě.
52、強而示之弱者,致我也;弱而示之強者,畏我也。以強為強者,搏我也;以弱為弱者,誤我也。鈴鼓旌、衣服號令,或效吾之制者,亂我也。以是而效強兵者,弱也;以是而效弱兵者,強也。
yuán zhù liǎng jūn xiāng duì, chú jiāng zhī zhì yǒng bīng zhī duō guǎ wài, xiān dāng shí qiáng ruò. yù yòu zhì wǒ, shǐ láo juàn yě. ruò fǎn shì qiáng, yīn wèi jù wǒ, gù zhāng dà yě. běn qiáng ér yì wèi qiáng zhī xíng, jiāng zhèn hàn bó jī yě. běn ruò ér yì wèi ruò zhī xíng, wù wǒ quán bù bèi yě. jūn zhōng biàn shí, wéi zài líng gǔ qí yī fú hào lìng, xiào wǒ zhì tóng, shì bì zhàn hān zhī jì, huò hūn yè zhī shí, yù chū qí yǐ luàn wú jūn yě. rán xiào yì yǒu èr: xiào qiáng bì ruò, xiào ruò bì qiáng, cǐ yí dìng zhī shì yě. xiào zhì, rú féng yì biàn fú ér chì méi tóng zhī lèi.
[原注]兩軍相對,除將之智勇、兵之多寡外,先當識強弱。欲誘致我,使勞倦也。弱反示強,因畏懼我,故張大也。本強而益為強之形,將震撼搏擊也。本弱而益為弱之形,誤我全不備也。軍中辨識,惟在鈴鼓旗、衣服號令,效我制同,是必戰酣之際,或昏夜之時,欲出奇以亂吾軍也。然效亦有二:效強必弱,效弱必強,此一定之勢也。效制,如馮異變服而赤眉同之類。
53 míng gǔ shù zhì yú lín gǔ, yáng chén jù yān yú shān yě zhě, yí yě, fēi suǒ yǐ wèi zhàn yě, suǒ yǐ zǒu wǒ ér bǐ yì bù lái yě. shè shì ér hòu zhì zhě, xū yě shè shì ér yòu wǒ zhī zhì zhě, shí yě.
53、鳴鼓樹幟於林谷,揚塵聚煙於山野者,疑也,非所以為戰也,所以走我而彼亦不來也。設是而後至者,虛也;設是而誘我之至者,實也。
yuán zhù bīng bù lí yú xū shí, ér xū shí nǎi qǐ yí zhī fāng. gù shàn yòng yí zhě shèng, shàn shí yí zhě bù bài. lín gǔ shān yě, zuò wèi kě yí zhī xíng zhě, wú fēi yǐn rén zhī jìn zǔ rén zhī tuì. rán yù zhī qí xū shí, yì guān yú bǐ zhī hòu zhì yǔ yòu wǒ zhī zhì ér yǐ. gài bǐ bù zhì, shì qí xū ér shè cǐ yí wǒ yě. yòu wǒ zhì, shì bǐ zhī shí ér gù shè fú cì jī yě. shè yí, rú jìn hóu shān zé ér shū zhèn, hàn gāo zhāng qí zhì yú shān shàng zhī lèi.
[原注]兵不離於虛實,而虛實乃起疑之方。故善用疑者勝,善識疑者不敗。林谷山野,作為可疑之形者,無非引人之進、阻人之退。然欲知其虛實,亦觀於彼之後至與誘我之至而已。蓋彼不至,是其虛而設此疑我也。誘我至,是彼之實而故設伏伺擊也。設疑,如晉侯山澤而疏陣,漢高張旗幟於山上之類。
54 jī wǒ shè ér bù fā zhě, jǐn wú shǐ yě jī wǒ zhàn ér bù chū zhě, duò wú qì yě. liǎng jūn xiāng báo, shì rú fēng yǔ, wǒ jìn ér dí bù dòng zhě, shì qí yǒu gōng nǔ shí yě wǒ tuì ér dí yì bù zhuī zhě, jù wú yǒu qí fú huò yòu huò jié ér zhōng shāng zhī yě.
54、激我射而不發者,盡吾矢也;激我戰而不出者,惰吾氣也。兩軍相薄,勢如風雨,我進而敵不動者,恃其有弓弩、石也;我退而敵亦不追者,懼吾有奇伏或誘或劫而中傷之也。
yuán zhù shā rén yú bǎi bù zhī wài zhě, gōng shǐ zhī lì, shǐ jǐn zé wú yǐ jí yuǎn. lín dí yǒu bì kè zhī gōng zhě, shì zú zhī qì, qì duò zé nán yǐ zhí qián. báo, bī jìn yě. xiāng bī rú fēng yǔ zhī zhòu, wēi jí cún wáng jì yě, dí fēi shì gōng nǔ shí, hé yǐ wǒ jìn ér bù dòng? fēi lǜ yòu jié zhōng shāng, hé yǐ wǒ tuì ér bù zhuī?, yǔ tóng, jī shí yě. yòu, wèi bài yáng tuì ér yòu zhī rù fú yě. jié, yǐn qí lái zhuī ér lìng bié bīng jié zhī yě. zhōng shāng, bù yǐ zhèng shèng ér yīn yòng qí yǐ zhōng shāng zhī yě.
[原注]殺人於百步之外者,弓矢之利,矢盡則無以及遠。臨敵有必克之功者,士卒之氣,氣惰則難以直前。薄,逼近也。相逼如風雨之驟,危急存亡際也,敵非恃弓弩、石,何以我進而不動?非慮誘劫中傷,何以我退而不追?,與同,機石也。誘,未敗佯退而誘之入伏也。劫,引其來追而令別兵劫之也。中傷,不以正勝而陰用奇以中傷之也。
55 fán cǐ jiē dí zhī qíng, fēi xiáng chá zhī bù kě de yě.
55、凡此皆敵之情,非詳察之不可得也。
yuán zhù cǐ tōng jié shàng wén yán. fán cǐ èr shí sì shì, jiē dí qíng zhī suǒ zài. yǐn wēi ér nán zhī zhě, bì xū xiáng chá dé zhī, sī kě shèng yě.
[原注]此通結上文言。凡此二十四事,皆敵情之所在。隱微而難知者,必須詳察得之,斯可勝也。
56. gù wǒ jìn ér dí yì jìn zhě, zhàn wǒ tuì ér dí yì tuì zhě, sàn wǒ tuì ér dí jìn zhě, huò fú wú qián wǒ jìn ér dí tuì zhě, dāng fáng qí jiān. shì yǐ bài ér luàn xíng, fēn bīng zhú zhī bài ér bù luàn, liǎn bīng wù zhuī wèi bài ér táo, wù wèi suǒ qī jì bài ér fù, bì jǐn chá zhī. cǐ dí zhī qíng, shèng bài zhī jī yě.
56。故我進而敵亦進者,戰;我退而敵亦退者,散;我退而敵進者,或伏吾前;我進而敵退者,當防其奸。是以敗而亂行,分兵逐之;敗而不亂,斂兵勿追;未敗而逃,勿為所欺;既敗而復,必謹察之。此敵之情,勝敗之機也。
yuán zhù shàng yán dí qíng wèi jǐn, cǐ yòu gài jǔ qí jìn tuì zhī gù yě. liǎng jìn bì zhàn, liǎng tuì bì sàn, nǎi zì rán zhī shì, rén suǒ yì jiàn. ruò wǒ tuì dí jìn, kǒng wú zhī qián yǒu fú bīng jiāng jiā jī yě wǒ jìn ér dí tuì, kǒng qí yáng zǒu yòu wǒ, gù dāng fáng yě. yǔ shàng wǒ tuì ér dí bù zhuī hù xiāng fā. tóng bài yě, ér yǒu luàn bù luàn zhě. luàn wèi zhēn bài dāng zhú, ér bù luàn zhě wěi yě, gù wù kě zhuī, zhuī zé kǒng duò qí jì yě. wèi bài ér xiān táo, bì yǒu fú bīng cì wǒ jì bài ér fù lái, bì yǒu bào yuàn sī móu, yī wèi suǒ qī ér bù chá, zé jiāng rù qí fú ér mèi yú yīng yǐ. cǐ yì dí zhī qíng, zhī zhī zhě shèng, bù zhī zhě bù shèng, qí jī kě bù shèn hū!
[原注]上言敵情未盡,此又概舉其進退之故也。兩進必戰,兩退必散,乃自然之勢,人所易見。若我退敵進,恐吾之前有伏兵將夾擊也;我進而敵退,恐其佯走誘我,故當防也。與上「我退而敵不追」互相發。同敗也,而有亂不亂者。亂為真敗當逐,而不亂者偽也,故勿可追,追則恐墮其計也。未敗而先逃,必有伏兵伺我;既敗而復來,必有報怨私謀,一為所欺而不察,則將入其伏而昧於應矣。此亦敵之情,知之者勝,不知者不勝,其機可不慎乎!
57 rú dé dí qíng, chéng ér wù shī. bù dé qí qíng, xíng zhī nǎi zhī. néng xíng dí ér dé qí qíng zhě, bīng zhī miào yě.
57、如得敵情,乘而勿失。不得其情,形之乃知。能形敵而得其情者,兵之妙也。
yuán zhù chéng shàng yán dé dí qíng yǒu kě shèng zhī jī, zé dāng chéng yǐ sù jìn ér bù kě shī. ruò wèi dé qíng, bì yǐ wǒ zhī xū shí qiáng ruò xíng zhī, nǎi wèi kě zhī. fū dí qíng yì nán dé, ér dé zhī yóu yú xíng zhī, zé xíng dí chéng bīng jiā zhī miào yòng yě.
[原注]承上言得敵情有可勝之機,則當乘以速進而不可失。若未得情,必以我之虛實強弱形之,乃為可知。夫敵情亦難得,而得之由於形之,則形敵誠兵家之妙用也。
58 fū dí bù shì wǒ yǐ qíng, yì yóu wǒ bù yǐ qíng shì dí yě. gù bīng zhī suǒ jì zhě, wèi bì qí kě wèi ér kě wèi zhě, huò chū yú suǒ jì zhī wài. bīng zhī suǒ hū zhě, wèi bì qí kě yì ér kě yì zhě, huò chū yú suǒ hū zhī zhōng. gǒu néng zhēn zhī kě wèi yǔ kě yì, rán hòu kě yǐ yǔ dí yǐ.
58、夫敵不示我以情,亦猶我不以情示敵也。故兵之所忌者,未必其可畏;而可畏者,或出於所忌之外。兵之所忽者,未必其可易;而可易者,或出於所忽之中。苟能真知可畏與可易,然後可以語敵矣。
pī píng jì wèi hū yì sì zì, shuō tòu bīng jiā zhī zhuàng.
[批評]忌、畏、忽、易四字,說透兵家之狀。
yuán zhù cǐ zǒng yī piān zhī yì ér jié zhī. yán yòng bīng yǐ dé dí qíng wèi yào, ér dí qíng shí yǐn wēi ér bù lù. suǒ jì, dí zhī qíng wèi wǒ suǒ jì yě. wèi, wǒ yīn jì ér shēng jù xīn yě. suǒ hū, dí zhī qíng wǒ kě hū zhī yě. yì, wǒ yīn hū ér shēng qīng xīn yě. fū rén jì zhě bì wèi, ér yòu wèi bì kě wèi, huò chū yú jì zhī wài, zé dāng wú suǒ bù wèi. hū zhě bì yì, ér yòu wèi bì kě yì, huò chū yú hū zhī zhōng, zé dāng shēn jiè fū yì. guǒ néng yú jì zhōng ér zhī bù zú wèi, yú hū zhōng ér zhī bù dāng yì, cháng wèi ér bù yì yān. shì dí suī yù yǐn qí qíng, wú zhī wú xì zhī kě tóu, qíng zhōng wèi wǒ suǒ de, ér shèng zhī bì yǐ. gù kě yǔ yún zhě, xǔ zhī zhī cí yě.
[原注]此總一篇之意而結之。言用兵以得敵情為要,而敵情實隱微而不露。所忌,敵之情為我所忌也。畏,我因忌而生懼心也。所忽,敵之情我可忽之也。易,我因忽而生輕心也。夫人忌者必畏,而又未必可畏,或出於忌之外,則當無所不畏。忽者必易,而又未必可易,或出於忽之中,則當深戒夫易。果能於忌中而知不足畏,於忽中而知不當易,常畏而不易焉。是敵雖欲隱其情,吾知無隙之可投,情終為我所得,而勝之必矣。故可語云者,許之之辭也。