sù zōng xiào zhāng huáng dì huì dá, xiǎn zōng dì wǔ zǐ yě. mǔ jiǎ guì rén. yǒng píng sān nián, lì wèi huáng tài zǐ. shǎo kuān róng, hǎo rú shù, xiǎn zōng qì zhòng zhī.
肃宗孝章皇帝讳炟,显宗第五子也。母贾贵人。永平三年,立为皇太子。少宽容,好儒术,显宗器重之。
shí bā nián bā yuè rén zǐ, jí huáng dì wèi, nián shí jiǔ. zūn huáng hòu yuē huáng tài hòu. rén xū, zàng xiào míng huáng dì yú xiǎn jié líng.
十八年八月壬子,即皇帝位,年十九。尊皇后曰皇太后。壬戌,葬孝明皇帝于显节陵。
dōng shí yuè dīng wèi, dà shè tiān xià. cì mín jué, rén èr jí, wèi fù hòu jí xiào tì lì tián rén sān jí, tuō wú míng shù jí liú rén yù zhàn zhě rén yī jí, jué guò gōng chéng dé yí yǔ zi ruò tóng chǎn zǐ guān guǎ gū dú dǔ lóng pín bù néng zì cún zhě sù, rén sān hú. zhào yuē:" zhèn yǐ miǎo shēn, tuō yú wáng hóu zhī shàng, tǒng lǐ wàn jī, jù shī jué zhōng, jīng jīng yè yè, wèi zhī suǒ jì. shēn wéi shǒu wén zhī zhǔ, bì jiàn shī fū zhī guān. shī bù yún hū:' bù qiān bù wàng, shuài yóu jiù zhāng.' xíng tài wèi shì jié xiāng hòu xī, sān shì zài wèi, wèi guó yuán lǎo sī kōng róng, diǎn zhí liù nián, qín láo bù dài. qí yǐ xī wèi tài fù, róng wèi tài wèi, bìng lù shàng shū shì.' sān shì dài fū, mò kěn sù yè', xiǎo yǎ zhī suǒ shāng yě.' yǔ wéi rǔ bì, rǔ wú miàn cóng', gǔ gōng zhī zhèng yì yě. qún hòu bǎi liáo, miǎn sī jué zhí, gè gòng zhōng chéng, yǐ fǔ bù dǎi. shēn chì sì fāng, chēng zhèn yì yān."
冬十月丁未,大赦天下。赐民爵,人二级,为父后及孝悌、力田人三级,脱无名数及流人欲占者人一级,爵过公乘得移与子若同产子;鳏、寡、孤、独、笃癃、贫不能自存者粟,人三斛。诏曰:"朕以眇身,托于王侯之上,统理万机,惧失厥中,兢兢业业,未知所济。深惟守文之主,必建师傅之官。《诗》不云乎:'不愆不忘,率由旧章。'行太尉事节乡侯憙,三世在位,为国元老;司空融,典职六年,勤劳不怠。其以憙为太傅,融为太尉,并录尚书事。'三事大夫,莫肯夙夜',《小雅》之所伤也。'予违汝弼,汝无面从',股肱之正义也。群后百僚,勉思厥职,各贡忠诚,以辅不逮。申敕四方,称朕意焉。"
shí yī yuè wù xū, shǔ jùn tài shǒu dì wǔ lún wèi sī kōng.
十一月戊戌,蜀郡太守第五伦为司空。
zhào zhēng xī jiāng jūn gěng bǐng tún jiǔ quán. qiǎn jiǔ quán tài shǒu duàn péng jiù wù jǐ xiào wèi gěng gōng.
诏征西将军耿秉屯酒泉。遣酒泉太守段彭救戊己校尉耿恭。
jiǎ chén huì, rì yǒu shí zhī. yú shì bì zhèng diàn, qǐn bīng, bù tīng shì wǔ rì. zhào yǒu sī gè shàng fēng shì.
甲辰晦,日有食之。于是避正殿,寝兵,不听事五日。诏有司各上封事。
shí èr yuè guǐ sì, yǒu sī zòu yán:" xiào míng huáng dì shèng dé chún mào, qú láo rì hào, shēn yù huàn yī, shí wú jiān zhēn. zé zhēn sì biǎo, yuǎn rén mù huà, jiāo yáo dān ěr, kuǎn sāi zì zhì. kè fá guǐ fāng, kāi dào xī yù, wēi líng guǎng bèi, wú sī bù fú. yǐ zhēng shù wèi yōu, bù yǐ tiān xià wéi lè. bèi sān yōng zhī jiào, gōng yǎng lǎo zhī lǐ. zuò dēng gē, zhèng yǔ lè, bó guàn liù yì, bù shě zhòu yè. cōng míng yuān sāi, zhe zài tú chèn. zhì dé suǒ gǎn, tōng yú shén míng. gōng liè guāng yú sì hǎi, rén fēng xíng yú qiān zǎi. ér shēn zhí qiān qiān, zì chēng bù dé, wú qǐ qǐn miào, sǎo dì ér jì, chú rì sì zhī fǎ, shěng sòng zhōng zhī lǐ. suì cáng zhǔ yú guāng liè huáng hòu gēng yī bié shì. tiān xià wén zhī, mò bù qī chuàng. bì xià zhì xiào zhēng zhēng, fèng shùn shèng dé. chén yú yǐ wéi gēng yī zài zhōng mén zhī wài, chù suǒ shū bié, yí zūn miào yuē xiǎn zōng, qí sì shí dì jiá, yú guāng wǔ zhī táng, jiān sì xī hái gēng yī, gòng jìn wǔ dé zhī wǔ, rú xiào wén huáng dì jiá jì gāo miào gù shì." zhì yuē:" kě."
十二月癸巳,有司奏言:"孝明皇帝圣德淳茂,劬劳日昊,身御浣衣,食无兼珍。泽臻四表,远人慕化,僬侥、儋耳,款塞自至。克伐鬼方,开道西域,威灵广被,无思不服。以烝庶为忧,不以天下为乐。备三雍之教,躬养老之礼。作登歌,正予乐,博贯六艺,不舍昼夜。聪明渊塞,著在图谶。至德所感,通于神明。功烈光于四海,仁风行于千载。而深执谦谦,自称不德,无起寝庙,扫地而祭,除日祀之法,省送终之礼。遂藏主于光烈皇后更衣别室。天下闻之,莫不凄怆。陛下至孝烝烝,奉顺圣德。臣愚以为更衣在中门之外,处所殊别,宜尊庙曰显宗,其四时禘袷,于光武之堂,间祀悉还更衣,共进《武德》之舞,如孝文皇帝袷祭高庙故事。"制曰:"可。"
shì suì, nián yì. jīng shī jí sān zhōu dà hàn, zhào wù shōu yǎn yù xú zhōu tián zū chú gǎo, qí yǐ jiàn gǔ zhèn gěi pín rén.
是岁,年疫。京师及三州大旱,诏勿收兖、豫、徐州田租、刍稿,其以见谷赈给贫人。
jiàn chū yuán nián chūn zhēng yuè, zhào sān zhōu jùn guó:" fāng chūn dōng zuò, kǒng rén shāo shòu bǐng, wǎng lái fán jù, huò fáng gēng nóng. qí gè shí hé yóu pín zhě, jì suǒ dài bìng yǔ zhī. liú rén yù guī běn zhě, jùn xiàn qí shí bǐng, lìng zú hái dào, tīng guò zhǐ guān tíng, wú gù shě sù. zhǎng lì qīn gōng, wú shǐ pín ruò yí tuō, xiǎo lì háo yòu dé róng jiān wàng. zhào shū jì xià, wù dé jī liú, cì shǐ míng jiā dū chá yóu wú zhuàng zhě."
建初元年春正月,诏三州郡国:"方春东作,恐人稍受禀,往来烦剧,或妨耕农。其各实核尤贫者,计所贷并与之。流人欲归本者,郡县其实禀,令足还到,听过止官亭,无雇舍宿。长吏亲躬,无使贫弱遗脱,小吏豪右得容奸妄。诏书既下,勿得稽留,刺史明加督察尤无状者。"
bǐng yín, zhào yuē:" bǐ nián niú duō jí yì, kěn tián jiǎn shǎo, gǔ jià pō guì, rén yǐ liú wáng. fāng chūn dōng zuò, yí jí shí wù. èr qiān dàn miǎn quàn nóng sāng, hóng zhì láo lái. qún gōng shù yǐn, gè tuī jīng chéng, zhuān jí rén shì. zuì fēi shū sǐ, xū lì qiū àn yàn. yǒu sī míng shèn xuǎn jǔ, jìn róu liáng, tuì tān huá, shùn shí lìng, lǐ yuān yù.' wǔ jiào zài kuān', dì diǎn suǒ měi' kǎi tì jūn zǐ', dà yá suǒ tàn. bù gào tiān xià, shǐ míng zhī zhèn yì."
丙寅,诏曰:"比年牛多疾疫,垦田减少,谷价颇贵,人以流亡。方春东作,宜及时务。二千石勉劝农桑,弘致劳来。群公庶尹,各推精诚,专急人事。罪非殊死,须立秋案验。有司明慎选举,进柔良,退贪猾,顺时令,理冤狱。'五教在宽',帝《典》所美;'恺悌君子',《大雅》所叹。布告天下,使明知朕意。"
jiǔ quán tài shǒu duàn péng tǎo jī chē shī, dà pò zhī. bà wù jǐ xiào wèi guān.
酒泉太守段彭讨击车师,大破之。罢戊己校尉官。
èr yuè, wǔ líng lǐ zhōng mán pàn.
二月,武陵澧中蛮叛。
sān yuè jiǎ yín, shān yáng dōng píng dì zhèn. jǐ sì, zhào yuē:" zhèn yǐ wú dé, fèng chéng dà yè, sù yè lì lì, bù gǎn huāng níng. ér zāi yì réng jiàn, yǔ zhèng xiāng yìng. zhèn jì bù míng, shè dào rì guǎ yòu xuǎn jǔ guāi shí, sú lì shāng rén, guān zhí hào luàn, xíng fá bù zhōng, kě bù yōu yǔ! xī zhòng gōng jì shì zhī jiā chén, zi yóu wǔ chéng zhī xiǎo zǎi, kǒng zǐ yóu huì yǐ xián cái, wèn yǐ dé rén. míng zhèng wú dà xiǎo, yǐ dé rén wéi běn. fū xiāng jǔ lǐ xuǎn, bì lèi gōng láo. jīn cì shǐ shǒu xiāng bù míng zhēn wěi, mào cái xiào lián suì yǐ bǎi shù, jì fēi néng xiǎn, ér dāng shòu zhī zhèng shì, shén wú wèi yě. měi xún qián shì jǔ rén gòng shì, huò qǐ zhèn mǔ, bù xì fá yuè. fū zòu yǐ yán, zé wén zhāng kě cǎi míng shì yǐ gōng, zé zhèng yǒu yì jī. wén zhì bīn bīn, zhèn shén jiā zhī. qí lìng tài fù sān gōng zhōng èr qiān dàn èr qiān dàn jùn guó shǒu xiāng, jǔ xián liáng fāng zhèng néng zhí yán jí jiàn zhī shì gè yī rén."
三月甲寅,山阳、东平地震。己巳,诏曰:"朕以无德,奉承大业,夙夜栗栗,不敢荒宁。而灾异仍见,与政相应。朕既不明,涉道日寡;又选举乖实,俗吏伤人,官职耗乱,刑罚不中,可不忧与!昔仲弓季氏之家臣,子游武城之小宰,孔子犹诲以贤才,问以得人。明政无大小,以得人为本。夫乡举里选,必累功劳。今刺史、守相不明真伪,茂才、孝廉岁以百数,既非能显,而当授之政事,甚无谓也。每寻前世举人贡士,或起甽亩,不系阀阅。敷奏以言,则文章可采;明试以功,则政有异迹。文质彬彬,朕甚嘉之。其令太傅、三公、中二千石、二千石、郡国守相,举贤良方正、能直言极谏之士各一人。"
xià wǔ yuè xīn yǒu, chū jǔ xiào lián láng zhōng kuān bó yǒu móu, rèn diǎn chéng zhě, yǐ bǔ zhǎng xiàng.
夏五月辛酉,初举孝廉、郎中宽博有谋,任典城者,以补长、相。
qiū qī yuè xīn hài, zhào yǐ shàng lín chí yù tián fù yǔ pín rén.
秋七月辛亥,诏以上林池篽田赋与贫人。
bā yuè gēng yín, yǒu xīng bèi yú tiān shì.
八月庚寅,有星孛于天市。
jiǔ yuè, yǒng chāng āi láo yí pàn.
九月,永昌哀牢夷叛。
dōng shí yuè, wǔ líng jùn bīng tǎo pàn mán, pò jiàng zhī.
冬十月,武陵郡兵讨叛蛮,破降之。
shí yī yuè, fù líng wáng yán móu fǎn, biǎn wèi fù líng hóu.
十一月,阜陵王延谋反,贬为阜陵侯。
èr nián chūn sān yuè xīn chǒu, zhào yuē:" bǐ nián yīn yáng bù tiáo, jī jǐn lǚ zhēn. shēn wéi xiān dì yōu rén zhī běn, zhào shū yuē:' bù shāng cái, bù hài rén', chéng yù yuán yuán qù mò guī běn. ér jīn guì qī jìn qīn, shē zòng wú dù, jià qǔ sòng zhōng, yóu wéi tiě chǐ. yǒu sī fèi diǎn, mò kěn jǔ chá. chūn qiū zhī yì, yǐ guì lǐ jiàn. jīn zì sān gōng, bìng yí míng jiū fēi fǎ, xuān zhèn wēi fēng. zhèn zài ruò guàn, wèi zhī jià sè zhī jiān nán, qū qū guǎn kuī, qǐ néng zhào yī yú zāi! qí kē tiáo zhì dù suǒ yí shī xíng, zài shì zhě bèi wèi zhī jìn, xiān jīng shī ér hòu zhū xià."
二年春三月辛丑,诏曰:"比年阴阳不调,饥馑屡臻。深惟先帝忧人之本,诏书曰:'不伤财,不害人',诚欲元元去末归本。而今贵戚近亲,奢纵无度,嫁娶送终,尤为僣侈。有司废典,莫肯举察。《春秋》之义,以贵理贱。今自三公,并宜明纠非法,宣振威风。朕在弱冠,未知稼穑之艰难,区区管窥,岂能照一隅哉!其科条制度所宜施行,在事者备为之禁,先京师而后诸夏。"
jiǎ chén, bà yī wú lú tún bīng.
甲辰,罢伊吾庐屯兵。
yǒng chāng yuè guī yì zhōu sān jùn mín yí tǎo āi láo, pò píng zhī.
永昌、越巂、益州三郡民、夷讨哀牢,破平之。
xià sì yuè wù zǐ, zhào hái zuò chǔ huái yáng shì xǐ zhě sì bǎi yú jiā, lìng guī běn jùn. guǐ sì, zhào qí xiāng shěng bīng wán fāng kōng hú chuī lún xù.
夏四月戊子,诏还坐楚、淮阳事徙者四百余家,令归本郡。癸巳,诏齐相省冰纨、方空縠、吹纶絮。
liù yuè, shāo dāng qiāng pàn, jīn chéng tài shǒu hǎo chóng tǎo zhī, bài jī, qiāng suì kòu hàn yáng. qiū bā yuè, qiǎn xíng chē qí jiāng jūn mǎ fáng tǎo píng zhī.
六月,烧当羌叛,金城太守郝崇讨之,败绩,羌遂寇汉阳。秋八月,遣行车骑将军马防讨平之。
shí èr yuè wù yín, yǒu xīng bèi yú zǐ gōng.
十二月戊寅,有星孛于紫宫。
sān nián chūn zhēng yuè jǐ yǒu, zōng sì míng táng. lǐ bì, dēng líng tái, wàng yún wù. dà shè tiān xià.
三年春正月己酉,宗祀明堂。礼毕,登灵台,望云物。大赦天下。
sān yuè guǐ sì, lì guì rén dòu shì wèi huáng hòu. cì jué, rén èr jí sān lǎo xiào tì lì tián rén sān jí, mín wú míng shù jí liú mín yù zhàn zhě rén yī jí guān guǎ gū dú dǔ lóng pín bù néng zì cún zhě sù, rén wǔ hú.
三月癸巳,立贵人窦氏为皇后。赐爵,人二级、三老、孝悌、力田人三级,民无名数及流民欲占者人一级;鳏、寡、孤、独、笃癃、贫不能自存者粟,人五斛。
xià sì yuè jǐ sì, bà cháng shān hū tuó shí jiù hé cáo.
夏四月己巳,罢常山呼沲石臼河漕。
xíng chē qí jiāng jūn mǎ fáng pò shāo dāng qiāng yú lín táo.
行车骑将军马防破烧当羌于临洮。
rùn yuè, xī yù jiǎ sī mǎ bān chāo jī gū mò, dà pò zhī.
闰月,西域假司马班超击姑墨,大破之。
dōng shí èr yuè dīng yǒu, yǐ mǎ fáng wèi chē qí jiāng jūn.
冬十二月丁酉,以马防为车骑将军。
wǔ líng lóu zhōng mán pàn.
武陵溇中蛮叛。
shì suì, líng líng xiàn zhī cǎo.
是岁,零陵献芝草。
sì nián chūn èr yuè gēng yín, tài wèi móu róng hōng.
四年春二月庚寅,太尉牟融薨。
xià sì yuè wù zǐ, lì huáng zǐ qìng wèi huáng tài zǐ. cì jué, rén èr jí, sān lǎo xiào tì lì tián rén sān jí, mín wú míng shù jí liú rén yù zì zhàn zhě rén yī jí guān guǎ gū dú dǔ lóng pín bù néng zì cún zhě sù, rén wǔ hú. jǐ chǒu, xǐ jù lù wáng gōng wèi jiāng líng wáng, rǔ nán wáng chàng wèi liáng wáng, cháng shān wáng bǐng wèi huái yáng wáng. xīn mǎo, fēng huáng zǐ kàng wèi qiān shèng wáng, quán wèi píng chūn wáng.
夏四月戊子,立皇子庆为皇太子。赐爵,人二级,三老、孝悌、力田人三级,民无名数及流人欲自占者人一级;鳏、寡、孤、独、笃癃、贫不能自存者粟,人五斛。己丑,徙巨鹿王恭为江陵王,汝南王畅为梁王,常山王昞为淮阳王。辛卯,封皇子伉为千乘王,全为平春王。
wǔ yuè bǐng chén, chē qí jiāng jūn mǎ fáng bà. jiǎ xū, sī tú bào yù wèi tài wèi, nán yáng tài shǒu huán yú wèi sī tú.
五月丙辰,车骑将军马防罢。甲戌,司徒鲍昱为太尉,南阳太守桓虞为司徒。
liù yuè guǐ chǒu, huáng tài hòu mǎ shì bēng. qiū qī yuè rén xū, zàng míng dé huáng hòu.
六月癸丑,皇太后马氏崩。秋七月壬戌,葬明德皇后。
dōng, niú dà yì.
冬,牛大疫。
shí yī yuè rén xū, zhào yuē:" gài sān dài dǎo rén, jiào xué wèi běn. hàn chéng bào qín, bāo xiǎn rú shù, jiàn lì wǔ jīng, wèi zhì bó shì. qí hòu xué zhě jīng jìn, suī yuē chéng shī, yì bié míng jiā. xiào xuān huáng dì yǐ wéi qù shèng jiǔ yuǎn, xué bù yàn bó, gù suì lì dà xiǎo xià hóu shàng shū, hòu yòu lì jīng shì yì. zhì jiàn wǔ zhōng, fù zhì yán shì yán shì chūn qiū, dà xiǎo dài lǐ bó shì. cǐ jiē suǒ yǐ fú jìn wēi xué, zūn guǎng dào yì yě. zhōng yuán yuán nián zhào shū, wǔ jīng zhāng jù fán duō, yì yù jiǎn shěng. zhì yǒng píng yuán nián, zhǎng shuǐ xiào wèi shū zòu yán, xiān dì dà yè, dāng yǐ shí shī xíng. yù shǐ zhū rú gòng zhèng jīng yì, pō lìng xué zhě dé yǐ zì zhù. kǒng zǐ yuē:' xué zhī bù jiǎng, shì wú yōu yě.' yòu yuē:' bó xué ér dǔ zhì, qiè wèn ér jìn sī, rén zài qí zhōng yǐ.' yú xì, qí miǎn zhī zāi!" yú shì xià tài cháng, jiāng dài fū bó shì yì láng láng guān jí zhū shēng zhū rú huì bái hǔ guān, jiǎng yì wǔ jīng tóng yì, shǐ wǔ guān zhōng láng jiàng wèi yìng chéng zhì wèn, shì zhōng chún yú gōng zòu, dì qīn chēng zhì lín jué, rú xiào xuān gān lù shí qú gù shì, zuò bái hǔ yì zòu.
十一月壬戌,诏曰:"盖三代导人,教学为本。汉承暴秦,褒显儒术,建立《五经》,为置博士。其后学者精进,虽曰承师,亦别名家。孝宣皇帝以为去圣久远,学不厌博,故遂立《大、小夏侯尚书》,后又立《京氏易》。至建武中,复置《颜氏、严氏春秋》,《大、小戴礼》博士。此皆所以扶进微学,尊广道艺也。中元元年诏书,《五经》章句烦多,议欲减省。至永平元年,长水校尉儵奏言,先帝大业,当以时施行。欲使诸儒共正经义,颇令学者得以自助。孔子曰:'学之不讲,是吾忧也。'又曰:'博学而笃志,切问而近思,仁在其中矣。'於戏,其勉之哉!"于是下太常,将、大夫、博士、议郎、郎官及诸生、诸儒会白虎观,讲议《五经》同异,使五官中郎将魏应承制问,侍中淳于恭奏,帝亲称制临决,如孝宣甘露石渠故事,作《白虎议奏》。
shì suì, gān lù jiàng quán líng táo yáng èr xiàn.
是岁,甘露降泉陵、洮阳二县。
wǔ nián chūn èr yuè gēng chén shuò, rì yǒu shí zhī. zhào yuē:' zhèn xīn lí gōng yǎng, qiān jiù zhòng zhe, shàng tiān jiàng yì, dà biàn suí zhī. shī bù yún hū:' yì kǒng zhī chǒu.' yòu jiǔ hàn shāng mài, yōu xīn cǎn qiè. gōng qīng yǐ xià, qí jǔ zhí yán jí jiàn néng zhǐ zhèn guò shī zhě gè yī rén, qiǎn yì gōng chē, jiāng qīn lǎn wèn yān. qí yǐ yán xué wèi xiān, wù qǔ fú huá."
五年春二月庚辰朔,日有食之。诏曰:'朕新离供养,愆咎众著,上天降异,大变随之。《诗》不云乎:'亦孔之丑。'又久旱伤麦,忧心惨切。公卿已下,其举直言极谏、能指朕过失者各一人,遣诣公车,将亲览问焉。其以岩穴为先,勿取浮华。"
jiǎ shēn, zhào yuē:" chūn qiū shū' wú mài miáo', zhòng zhī yě. qù qiū yǔ zé bù shì, jīn shí fù hàn, rú yán rú fén. xiōng nián wú shí, ér wèi bèi wèi zhì. zhèn zhī bù dé, shàng lèi sān guāng, zhèn lì dāo dāo, tòng xīn jí shǒu. qián dài shèng jūn, bó sī zī zōu, suī jiàng zāi jiù, zhé yǒu kāi kuì fǎn fēng zhī yīng. lìng yǔ xiǎo zi, tú cǎn cǎn ér yǐ. qí lìng èr qiān dàn lǐ yuān yù, lù qīng xì dǎo wǔ yuè sì dú, jí míng shān néng xīng yún zhì yǔ zhě, jì méng bù chóng cháo biàn yǔ tiān xià zhī bào. wù jiā sù jìng yān."
甲申,诏曰:"《春秋》书'无麦苗',重之也。去秋雨泽不适,今时复旱,如炎如焚。凶年无时,而为备未至。朕之不德,上累三光,震栗忉忉,痛心疾首。前代圣君,博思咨诹,虽降灾咎,辄有开匮反风之应。令予小子,徒惨惨而已。其令二千石理冤狱,录轻系;祷五岳四渎,及名山能兴云致雨者,冀蒙不崇朝遍雨天下之报。务加肃敬焉。"
sān yuè jiǎ yín, zhào yuē:" kǒng zǐ yuē:' xíng fá bù zhōng, zé rén wú suǒ cuò shǒu zú.' jīn lì duō bù liáng, shàn xíng xǐ nù, huò àn bù yǐ zuì, pò xié wú gū, zhì lìng zì shā zhě, yī suì qiě duō yú duàn yù, shén fēi wéi rén fù mǔ zhī yì yě. yǒu sī qí yì jiū jǔ zhī."
三月甲寅,诏曰:"孔子曰:'刑罚不中,则人无所措手足。'今吏多不良,擅行喜怒,或案不以罪,迫胁无辜,致令自杀者,一岁且多于断狱,甚非为人父母之意也。有司其议纠举之。"
jīng yù zhū jùn bīng tǎo pò wǔ líng lóu zhōng pàn mán.
荆、豫诸郡兵讨破武陵溇中叛蛮。
xià wǔ yuè xīn hài, zhào yuē:" zhèn sī chí zhí shì, cè xí yì wén. qí xiān zhì zhě, gè yǐ fā fèn tǔ mèn, lüè wén zǐ dài fū zhī zhì yǐ, jiē yù zhì yú zuǒ yòu, gù wèn shěng nà. jiàn wǔ zhào shū yòu yuē, yáo shì chén yǐ zhí, bù zhí yǐ yán yǔ bǐ zhá. jīn wài guān duō kuàng, bìng kě yǐ bǔ rèn." wù chén, tài fù zhào xī hōng.
夏五月辛亥,诏曰:"朕思迟直士,侧席异闻。其先至者,各以发愤吐懑,略闻子大夫之志矣,皆欲置于左右,顾问省纳。建武诏书又曰,尧试臣以职,不直以言语笔札。今外官多旷,并可以补任。"戊辰,太傅赵憙薨。
dōng, shǐ xíng yuè lìng yíng qì lè.
冬,始行月令迎气乐。
shì suì, líng líng xiàn zhī cǎo. yǒu bā huáng lóng jiàn yú quán líng. xī yù jiǎ sī mǎ bān chāo jī shū lè, pò zhī.
是岁,零陵献芝草。有八黄龙见于泉陵。西域假司马班超击疏勒,破之。
liù nián chūn èr yuè xīn mǎo, láng yá wáng jīng hōng.
六年春二月辛卯,琅邪王京薨。
xià wǔ yuè xīn yǒu, zhào wáng xū hōng.
夏五月辛酉,赵王盱薨。
liù yuè bǐng chén, tài wèi bào yù hōng.
六月丙辰,太尉鲍昱薨。
xīn wèi huì, rì yǒu shí zhī.
辛未晦,日有食之。
qiū qī yuè guǐ sì, yǐ dà sī nóng dèng biāo wèi tài wèi.
秋七月癸巳,以大司农邓彪为太尉。
qī nián chūn zhēng yuè, pèi wáng fǔ jǐ nán wáng kāng dōng píng wáng cāng zhōng shān wáng yān dōng hǎi wáng zhèng láng yá wáng yǔ lái zhāo.
七年春正月,沛王辅、济南王康、东平王苍、中山王焉、东海王政、琅邪王宇来朝。
xià liù yuè jiǎ yín, fèi huáng tài zǐ qìng wèi qīng hé wáng, lì huáng zǐ zhào wèi huáng tài zǐ.
夏六月甲寅,废皇太子庆为清河王,立皇子肇为皇太子。
jǐ wèi, xǐ guǎng píng wáng xiàn wèi xī píng wáng.
己未,徙广平王羡为西平王。
qiū bā yuè, yǐn zhòu gāo miào, dì jì guāng wǔ huáng dì xiào míng huáng dì. jiǎ chén, zhào yuē:" shū yún:' zǔ kǎo lái jiǎ', míng zhé zhī sì. yǔ mò xiǎo zi, zhì yòu fěi bó, yǎng wéi xiān dì zhēng zhēng zhī qíng, qián xiū dì jì, yǐ jìn xiào jìng. zhèn dé shí zhāo mù zhī xù, jì yuǎn zǔ zhī sī. jīn nián dà lǐ fù jǔ, jiā yǐ xiān dì zhī zuò, bēi shāng gǎn huái. lè yǐ yíng lái, āi yǐ sòng wǎng, suī jì wáng rú zài, ér kōng xū bù zhī suǒ cái, shù huò xiǎng zhī. qǐ wáng kè shèn sù yōng zhī chén, pì gōng zhī xiāng, jiē zhù zhèn zhī yī yī. jīn cì gōng qián sì shí wàn, qīng bàn zhī, jí bǎi guān zhí shì gè yǒu chà."
秋八月,饮酎高庙,禘祭光武皇帝、孝明皇帝。甲辰,诏曰:"《书》云:'祖考来假',明哲之祀。予末小子,质又菲薄,仰惟先帝烝烝之情,前修禘祭,以尽孝敬。朕得识昭穆之序,寄远祖之思。今年大礼复举,加以先帝之坐,悲伤感怀。乐以迎来,哀以送往,虽祭亡如在,而空虚不知所裁,庶或飨之。岂亡克慎肃雍之臣,辟公之相,皆助朕之依依。今赐公钱四十万,卿半之,及百官执事各有差。"
jiǔ yuè jiǎ xū, xìng yǎn shī, dōng shè juǎn jīn, zhì hé nèi. xià zhào yuē:" chē jià xíng qiū jià, guān shōu huò, yīn shè jùn jiè. jiē jīng qí qīng xíng, wú tā zī zhòng. bù dé zhé xiū dào qiáo, yuǎn lí chéng guō, qiǎn shǐ féng yíng, cì tàn qǐ jū, chū rù qián hòu, yǐ wéi fán rǎo. dòng wù shěng yuē, dàn huàn bù néng tuō sù piáo yǐn ěr. suǒ guò yù lìng pín ruò yǒu lì, wú wéi zhào shū." suì lǎn qí yuán. jǐ yǒu, jìn xìng yè, láo xiǎng wèi jùn shǒu lìng yǐ xià, zhì yú sān lǎo mén lán zǒu zú, cì qián gè yǒu chà. láo cì cháng shān zhào guó lì rén, fù yuán shì zū fù sān suì. xīn mǎo, chē jià hái gōng. zhào tiān xià xì qiú jiǎn sǐ yī děng, wù chī, yì biān shù qī zǐ zì suí, zhàn zhe suǒ zài fù mǔ tóng chǎn yù xiāng cóng zhě, zì tīng zhī yǒu bú dào zhě, jiē yǐ fá jūn xìng lùn. jí fàn shū sǐ, yī qiè mù xià cán shì qí nǚ zǐ gōng. xì qiú guǐ xīn bái càn yǐ shàng, jiē jiǎn běn zuì gè yī děng, shū sī kòu zuò. wáng mìng shú: sǐ zuì rù jiān èr shí pǐ, yòu zhǐ zhì kūn qián chéng dàn chōng shí pǐ, wán chéng dàn zhì sī kòu sān pǐ, lì rén yǒu zuì wèi fā jué, zhào shū dào zì gào zhě, bàn rù shú.
九月甲戌,幸偃师,东涉卷津,至河内。下诏曰:"车驾行秋稼,观收获,因涉郡界。皆精骑轻行,无它辎重。不得辄修道桥,远离城郭,遣使逢迎,刺探起居,出入前后,以为烦扰。动务省约,但患不能脱粟瓢饮耳。所过欲令贫弱有利,无违诏书。"遂览淇园。己酉,进幸邺,劳飨魏郡守令已下,至于三老、门阑、走卒,赐钱各有差。劳赐常山、赵国吏人,复元氏租赋三岁。辛卯,车驾还宫。诏天下系囚减死一等,勿笞,诣边戍;妻子自随,占著所在;父母同产欲相从者,恣听之;有不到者,皆以乏军兴论。及犯殊死,一切募下蚕室;其女子宫。系囚鬼薪、白粲已上,皆减本罪各一等,输司寇作。亡命赎:死罪入缣二十匹,右趾至髡钳城旦舂十匹,完城旦至司寇三匹,吏人有罪未发觉,诏书到自告者,半入赎。
dōng shí yuè guǐ chǒu, xī xún shòu, xìng cháng ān. bǐng chén, cí gāo miào, suì yǒu shì shí yī líng. qiǎn shǐ zhě cí tài shàng huáng yú lì nián, yǐ zhōng láo cí xiāo hé huò guāng. jìn xìng huái lǐ. qí shān dé tóng qì, xíng sì jiǔ zūn, xiàn zhī. yòu huò bái lù. dì yuē:" shàng wú míng tiān zǐ, xià wú xián fāng bó.' rén zhī wú liáng, xiǎng yuàn yī fāng.' sī qì yì hé wèi lái zāi?" yòu xìng cháng píng, yù chí yáng gōng, dōng zhì gāo líng, zào zhōu yú jīng ér hái. měi suǒ dào xìng, zhé huì jùn xiàn lì rén, láo cì zuò yuè.
冬十月癸丑,西巡狩,幸长安。丙辰,祠高庙,遂有事十一陵。遣使者祠太上皇于历年,以中牢祠萧何、霍光。进幸槐里。岐山得铜器,形似酒樽,献之。又获白鹿。帝曰:"上无明天子,下无贤方伯。'人之无良,想怨一方。'斯器亦曷为来哉?"又幸长平,御池阳宫,东至高陵,造舟于泾而还。每所到幸,辄会郡县吏人,劳赐作乐。
shí yī yuè, zhào láo cì hé dōng shǒu lìng yuàn yǐ xià.
十一月,诏劳赐河东守、令、掾以下。
shí èr yuè dīng hài, chē jià hái gōng.
十二月丁亥,车驾还宫。
shì suì, jīng shī jí jùn guó míng.
是岁,京师及郡国螟。
bā nián chūn zhēng yuè rén chén, dōng píng wáng cāng hōng. sān yuè xīn mǎo, zàng dōng píng xiàn wáng, cì luán lù lóng qí.
八年春正月壬辰,东平王苍薨。三月辛卯,葬东平宪王,赐銮辂、龙旂。
xià liù yuè, běi xiōng nú dà rén lǜ zhòng kuǎn sāi jiàng.
夏六月,北匈奴大人率众款塞降。
dōng shí èr yuè jiǎ wǔ, dōng xún shòu, xìng chén liú liáng guó huái yáng yǐng yáng. wù shēn, chē jià hái gōng.
冬十二月甲午,东巡狩,幸陈留、梁国、淮阳、颍阳。戊申,车驾还宫。
zhào yuē:" wǔ jīng pōu pàn, qù shèng mí yuǎn, zhāng jù yí cí, guāi yí nán zhèng, kǒng xiān shī wēi yán jiāng suì fèi jué, fēi suǒ yǐ zhòng jī gǔ, qiú dào zhēn yě. qí lìng qún rú xuǎn gāo cái shēng, shòu xué zuǒ shì gǔ liáng chūn qiū gǔ wén shàng shū máo shī, yǐ fú wēi xué, guǎng yì yì yān."
诏曰:"《五经》剖判,去圣弥远,章句遗辞,乖疑难正,恐先师微言将遂废绝,非所以重稽古,求道真也。其令群儒选高才生,受学《左氏》、《穀梁春秋》、《古文尚书》、《毛诗》,以扶微学,广异义焉。"
shì suì, jīng shī jí jùn guó míng.
是岁,京师及郡国螟。
yuán hé yuán nián chūn zhēng yuè, zhōng shān wáng yān lái zhāo. rì nán jiǎo wài mán yí xiàn shēng xī bái zhì.
元和元年春正月,中山王焉来朝。日南徼外蛮夷献生犀、白雉。
rùn yuè xīn chǒu, jì yīn wáng cháng hōng.
闰月辛丑,济阴王长薨。
èr yuè jiǎ xū, zhào yuē:" wáng zhě bā zhèng, yǐ shí wèi běn, gù gǔ zhě jí gēng jià zhī yè, zhì lěi lěi lǚ zhī qín, jié yòng chǔ xù, yǐ bèi xiōng zāi, shì yǐ suì suī bù dēng ér rén wú jī sè. zì niú yì yǐ lái, gǔ shí lián shǎo, liáng yóu lì jiào wèi zhì, cì shǐ èr qiān dàn bù yǐ wéi fù. qí lìng jùn guó mù rén wú tián yù xǐ tā jiè jiù féi ráo zhě, zì tīng zhī. dào zài suǒ, cì gěi gōng tián, wèi gù gēng yōng, lìn zhǒng shí shàng, shì yǔ tián qì, wù shōu zū wǔ suì, chú suàn sān nián. qí hòu yù huán běn xiāng zhě, wù jìn."
二月甲戌,诏曰:"王者八政,以食为本,故古者急耕稼之业,致耒〈耒吕〉之勤,节用储蓄,以备凶灾,是以岁虽不登而人无饥色。自牛疫已来,谷食连少,良由吏教未至,刺史、二千石不以为负。其令郡国募人无田欲徙它界就肥饶者,恣听之。到在所,赐给公田,为雇耕佣,赁种饣尚,贳与田器,勿收租五岁,除算三年。其后欲还本乡者,勿禁。"
xià sì yuè jǐ mǎo, fēn dōng píng guó, fēng xiàn wáng cāng zi shàng wèi rèn chéng wáng.
夏四月己卯,分东平国,封宪王苍子尚为任城王。
liù yuè xīn yǒu, pèi wáng fǔ hōng.
六月辛酉,沛王辅薨。
qiū qī yuè dīng wèi, zhào yuē:" lǜ yún' jīng zhě wéi dé bǎng tái lì'. yòu lìng bǐng, chuí cháng duǎn yǒu shù. zì wǎng zhě dà yù yǐ lái, lüè kǎo duō kù, zuàn zuàn zhī shǔ, cǎn kǔ wú jí. niàn qí tòng dú, chù rán dòng xīn. shū yuē' biān zuò guān xíng', qǐ yún ruò cǐ? yí jí qiū dōng lǐ yù, míng wèi qí jìn."
秋七月丁未,诏曰:"《律》云'惊者唯得榜、苔、立'。又《令丙》,箠长短有数。自往者大狱已来,掠考多酷,钻钻之属,惨苦无极。念其痛毒,怵然动心。《书》曰'鞭作官刑',岂云若此?宜及秋冬理狱,明为其禁。"
bā yuè jiǎ zǐ, tài wèi dèng biāo bà, dà sī nóng zhèng hóng wèi tài wèi. guǐ yǒu, zhào yuē:" zhèn dào huà bù dé, lì zhèng shī hé, yuán yuán wèi yù, dǐ zuì yú xià. kòu zéi zhēng xīn bù xī, biān yě yì wū bù xiū. yǒng wéi shù shì, sī jī jué zhōng, yǔ fán bǎi jūn zǐ, gòng hóng sī dào. zhōng xīn yōu yōu, jiāng hé yǐ jì? qí gǎi jiàn chū jiǔ nián wèi yuán hé yuán nián. jùn guó zhōng dōu guān xì qiú jiǎn sǐ yī děng, wù chī, yì biān xiàn qī zǐ zì suí, zhàn zhe zài suǒ. qí fàn shū sǐ, yī qiè mù xià cán shì qí nǚ zǐ gōng. xì qiú guǐ xīn bái càn yǐ shàng, jiē jiǎn běn zuì yī děng, shū sī kòu zuò. wáng mìng zhě shú, gè yǒu chà." dīng yǒu, nán xún shòu, zhào suǒ jīng dào shàng, jùn xiàn wú de shè chǔ zhì. mìng sī kōng zì jiāng tú zhī zhù qiáo liáng. yǒu qiǎn shǐ fèng yíng, tàn zhī qǐ jū, èr qiān dàn dāng zuò. qí cì guān guǎ gū dú bù néng zì cún zhě sù, rén wǔ hú.
八月甲子,太尉邓彪罢,大司农郑弘为太尉。癸酉,诏曰:"朕道化不德,吏政失和,元元未谕,抵罪于下。寇贼争心不息,边野邑屋不修。永惟庶事,思稽厥衷,与凡百君子,共弘斯道。中心悠悠,将何以寄?其改建初九年为元和元年。郡国中都官系囚减死一等,勿笞,诣边县;妻子自随,占著在所。其犯殊死,一切募下蚕室;其女子宫。系囚鬼薪、白粲以上,皆减本罪一等,输司寇作。亡命者赎,各有差。"丁酉,南巡狩,诏所经道上,郡县无得设储跱。命司空自将徒支柱桥梁。有遣使奉迎,探知起居,二千石当坐。其赐鳏、寡、孤、独、不能自存者粟,人五斛。
jiǔ yuè yǐ wèi, dōng píng wáng zhōng hōng. xīn chǒu, xìng zhāng líng, cí jiù zhái yuán miào, jiàn zōng shì gù rén, shǎng cì gè yǒu chà.
九月乙未,东平王忠薨。辛丑,幸章陵,祠旧宅园庙,见宗室故人,赏赐各有差。
dōng shí yuè jǐ wèi, jìn xìng jiāng líng, zhào lú jiāng tài shǒu cí nán yuè, yòu zhào cháng shā líng líng tài shǒu cí cháng shā dìng wáng chōng líng jié hóu yù lín fǔ jūn. hái, xìng wǎn.
冬十月己未,进幸江陵,诏庐江太守祠南岳,又诏长沙、零陵太守祠长沙定王、舂陵节侯、郁林府君。还,幸宛。
shí yī yuè jǐ chǒu, chē jià hái gōng, cì cóng zhě gè yǒu chà.
十一月己丑,车驾还宫,赐从者各有差。
shí èr yuè rén zǐ, zhào yuē:" shū yún:' fù bù cí, zi bù zhī, xiōng bù yǒu, dì bù gōng, bù xiāng jí yě.' wǎng zhě yāo yán dà yù, suǒ jí guǎng yuǎn, yī rén fàn zuì, jìn zhì sān shǔ, mò de chuí yīng shì huàn wáng cháo. rú yǒu xián cái ér méi chǐ wú yòng, zhèn shén lián zhī, fēi suǒ wèi yǔ zhī gēng shǐ yě. zhū yǐ qián yāo è jìn gù zhě, yī jiē juān chú zhī, yǐ míng qì jiù zhī lù, dàn bù dé zài sù wèi ér yǐ."
十二月壬子,诏曰:"《书》云:'父不慈,子不祗,兄不友,弟不恭,不相及也。'往者妖言大狱,所及广远,一人犯罪,禁至三属,莫得垂缨仕宦王朝。如有贤才而没齿无用,朕甚怜之,非所谓与之更始也。诸以前妖恶禁锢者,一皆蠲除之,以明弃咎之路,但不得在宿卫而已。"
èr nián chūn zhēng yuè yǐ yǒu, zhào yuē:" lìng yún' rén yǒu chǎn zǐ zhě fù, wù suàn sān suì'. jīn zhū huái rèn zhě, cì tāi yǎng gǔ rén sān hú, fù qí fū, wù suàn yī suì, zhe yǐ wéi lìng." yòu zhào sān gōng yuē:" fāng chūn shēng yǎng, wàn wù fú jiǎ, yí zhù méng yáng, yǐ yù shí wù. qí lìng yǒu sī, zuì fēi shū sǐ, qiě wù àn yàn, jí lì rén tiáo shū xiāng gào, bù dé tīng shòu, jì yǐ xī shì níng rén, jìng fèng tiān qì. lì qiū rú gù. fū sú lì jiǎo shì wài mào, sì shì ér fēi, kuí zhī rén shì zé yuè ěr, lùn zhī yīn yáng zé shāng huà, zhèn shén yàn zhī, shén kǔ zhī. ān jìng zhī lì, kǔn bī wú huá, rì jì bù zú, yuè jì yǒu yú. rú xiāng chéng lìng liú fāng, lì rén tóng shēng wèi zhī bù fán, suī wèi yǒu tā yì, sī yì dài jìn zhī yǐ. jiān chì èr qiān dàn gè shàng kuān míng, ér jīn fù jiān xíng lù yú xià, tān lì wǎng fǎ yú shàng, shǐ yǒu zuì bù lùn ér wú guò bèi xíng, shén dà nì yě. fū yǐ kē wèi chá, yǐ kè wèi míng, yǐ qīng wèi dé, yǐ zhòng wèi wēi, sì zhě huò xìng, zé xià yǒu yuàn xīn. wú zhào shū shù xià, guān gài jiē dào, ér lì bù jiā lǐ, rén huò shī zhí, qí jiù ān zài? miǎn sī jiù lìng, chēng zhèn yì yān."
二年春正月乙酉,诏曰:"《令》云'人有产子者复,勿算三岁'。今诸怀妊者,赐胎养谷人三斛,复其夫,勿算一岁,著以为令。"又诏三公曰:"方春生养,万物莩甲,宜助萌阳,以育时物。其令有司,罪非殊死,且勿案验,及吏人条书相告,不得听受,冀以息事宁人,敬奉天气。立秋如故。夫俗吏矫饰外貌,似是而非,揆之人事则悦耳,论之阴阳则伤化,朕甚餍之,甚苦之。安静之吏,悃逼无华,日计不足,月计有余。如襄城令刘方,吏人同声谓之不烦,虽未有它异,斯亦殆近之矣。间敕二千石各尚宽明,而今富奸行赂于下,贪吏枉法于上,使有罪不论而无过被刑,甚大逆也。夫以苛为察,以刻为明,以轻为德,以重为威,四者或兴,则下有怨心。吾诏书数下,冠盖接道,而吏不加理,人或失职,其咎安在?勉思旧令,称朕意焉。"
èr yuè jiǎ yín, shǐ yòng sì fēn lì.
二月甲寅,始用《四分历》。
zhào yuē:" jīn shān chuān guǐ shén yìng diǎn lǐ zhě, shàng wèi xián zhì. qí yì zēng xiū qún sì, yǐ qí fēng nián." bǐng chén, dōng xún shòu. jǐ wèi, fèng huáng jí féi chéng. yǐ chǒu, dì gēng yú dìng táo. zhào yuē:" sān lǎo, zūn nián yě. xiào tì, shū xíng yě. lì tián, qín láo yě. guó jiā shén xiū zhī. qí cì bó rén yī pǐ, miǎn lǜ nóng gōng." shǐ shǐ zhě cí táng yáo yú chéng yáng líng tái. xīn wèi, xìng tài shān, chái gào dài zōng. yǒu huáng gǔ sān shí cóng xī nán lái, jīng cí tán shàng, dōng běi guò yú gōng wū, áo xiáng shēng jiàng. jìn xìng fèng gāo. rén shēn, zōng sì wǔ dì yú wèn shàng míng táng. guǐ yǒu, gào cí èr zǔ sì zōng, dà huì wài nèi qún chén. bǐng zǐ, zhào yuē:" zhèn xún shòu dài zōng, chái wàng shān chuān, gào sì míng táng, yǐ zhāng xiān xūn. qí èr wáng zhī hòu, xiān shèng zhī yìn, dōng hòu fān wèi, bó fù bó xiōng, zhòng shū jì dì, yòu zǐ tóng sūn, bǎi liáo cóng chén, zōng shì zhòng zi, yào huāng sì yì, shā mò zhī běi, cōng lǐng zhī xī, mào nài zhī lèi, bá shè xuán dù, líng jiàn zǔ jué, jùn bēn jiāo zhì, xián lái zhù jì. zǔ zōng gōng dé, yán jí zhèn gōng. yǔ yī rén kōng xū duō jiù, zuǎn chéng zūn míng, guàn xǐ xiǎng jiàn, cán kuì zhī lì. shī bù yún hū:' jūn zǐ rú zhǐ, luàn shù chuán yǐ.' lì shǔ jì cóng, líng yào zhe míng, yì yù yǔ shì dài fū tóng xīn zì xīn. qí dà shè tiān xià. zhū fàn zuì bù dàng dé shè zhě, jiē chú zhī. fù bó fèng gāo yíng, wú chū jīn nián tián zū chú gǎo." wù yín, jìn xìng jǐ nán.
诏曰:"今山川鬼神应典礼者,尚未咸秩。其议增修群祀,以祈丰年。"丙辰,东巡狩。己未,凤皇集肥城。乙丑,帝耕于定陶。诏曰:"三老,尊年也。孝悌,淑行也。力田,勤劳也。国家甚休之。其赐帛人一匹,勉率农功。"使使者祠唐尧于成阳灵台。辛未,幸太山,柴告岱宗。有黄鹄三十从西南来,经祠坛上,东北过于宫屋,翱翔升降。进幸奉高。壬申,宗祀五帝于汶上明堂。癸酉,告祠二祖、四宗,大会外内群臣。丙子,诏曰:"朕巡狩岱宗,柴望山川,告祀明堂,以章先勋。其二王之后,先圣之胤,东后蕃卫,伯父伯兄,仲叔季弟,幼子童孙,百僚从臣,宗室众子,要荒四裔,沙漠之北,葱领之西,冒耏之类,跋涉悬度,陵践阻绝,骏奔郊畤,咸来助祭。祖宗功德,延及朕躬。予一人空虚多疚,纂承尊明,盥洗享荐,惭愧祗栗。《诗》不云乎:'君子如祉,乱庶遄已。'历数既从,灵耀著明,亦欲与士大夫同心自新。其大赦天下。诸犯罪不当得赦者,皆除之。复博、奉高、嬴,无出今年田租、刍稿。"戊寅,进幸济南。
sān yuè jǐ chǒu, jìn xìng lǔ, cí dōng hǎi gōng wáng líng. gēng yín, cí kǒng zǐ yú quē lǐ, jí qī shí èr dì zǐ, cì bāo chéng hóu jí zhū kǒng nán nǚ bó. rén chén, jìn xìng dōng píng, cí xiàn wáng líng. jiǎ wǔ, qiǎn shǐ zhě cí dìng táo tài hòu gōng wáng líng. yǐ wèi, xìng dōng ē, běi dēng tài háng shān, zhì tiān jǐng guān.
三月己丑,进幸鲁,祠东海恭王陵。庚寅,祠孔子于阙里,及七十二弟子,赐褒成侯及诸孔男女帛。壬辰,进幸东平,祠宪王陵。甲午,遣使者祠定陶太后、恭王陵。乙未,幸东阿,北登太行山,至天井关。
xià sì yuè yǐ sì, kè xīng rù zǐ gōng. yǐ mǎo, chē jià hái gōng. gēng chén, jiǎ yú zǔ mí, gào cí gāo miào.
夏四月乙巳,客星入紫宫。乙卯,车驾还宫。庚辰,假于祖祢,告祠高庙。
wǔ yuè wù shēn, zhào yuē:" nǎi zhě fèng huáng huáng lóng luán niǎo bǐ jí qī jùn, huò yī jùn zài jiàn, jí bái wū shén què gān lù lǚ zhēn. zǔ zōng jiù shì, huò bān ēn shī. qí cì tiān xià lì jué, rén sān jí gāo nián guān guǎ gū dú bó, rén yī pǐ. jīng yuē:' wú wǔ guān guǎ, huì cǐ qióng dú.' jiā cì hé nán nǚ zǐ bǎi hù niú jiǔ, lìng tiān xià dà pú wǔ rì. cì gōng qīng yǐ xià qián bó gè yǒu chà jí luò yáng rén dāng pú zhě bù, hù yī pǐ, chéng wài sān hù gòng yī pǐ. cì bó shì yuán dì zǐ jiàn zài tài xué zhě bù, rén sān pǐ. lìng jùn guó shàng míng jīng zhě, kǒu shí wàn yǐ shàng wǔ rén, bù mǎn shí wàn sān rén."
五月戊申,诏曰:"乃者凤皇、黄龙、鸾鸟比集七郡,或一郡再见,及白乌、神雀、甘露屡臻。祖宗旧事,或班恩施。其赐天下吏爵,人三级;高年、鳏、寡、孤、独帛,人一匹。《经》曰:'无侮鳏寡,惠此茕独。'加赐河南女子百户牛、酒,令天下大酺五日。赐公卿已下钱、帛各有差;及洛阳人当酺者布,户一匹,城外三户共一匹。赐博士员弟子见在太学者布,人三匹。令郡国上明经者,口十万以上五人,不满十万三人。"
gǎi lú jiāng wèi lù ān guó, jiāng líng fù wèi nán jùn. xǐ jiāng líng wáng gōng wèi lù ān wáng.
改庐江为六安国,江陵复为南郡。徙江陵王恭为六安王。
qiū qī yuè gēng zǐ, zhào yuē:" chūn qiū yú chūn měi yuè shū' wáng' zhě, zhòng sān zhèng, shèn sān wēi yě. lǜ shí èr yuè lì chūn, bù yǐ bào qiú. yuè lìng dōng zhì zhī hòu, yǒu shùn yáng zhù shēng zhī wén, ér wú jū yù duàn xíng zhī zhèng. zhèn zī fǎng rú yǎ, jī zhī diǎn jí, yǐ wéi wáng zhě shēng shā, yí shùn shí qì. qí dìng lǜ, wú yǐ shí yī yuè shí èr yuè bào qiú."
秋七月庚子,诏曰:"《春秋》于春每月书'王'者,重三正,慎三微也。律十二月立春,不以报囚。《月令》冬至之后,有顺阳助生之文,而无鞠狱断刑之政。朕咨访儒雅,稽之典籍,以为王者生杀,宜顺时气。其定律,无以十一月、十二月报囚。"
jiǔ yuè rén chén, zhào:" fèng huáng huáng lóng suǒ jiàn tíng bù, wú chū èr nián zū fù. jiā cì nán zǐ jué, rén èr jí xiān jiàn zhě bó èr shí pǐ, jìn zhě sān pǐ, tài shǒu sān shí pǐ, lìng zhǎng shí wǔ pǐ, chéng wèi bàn zhī. shī yún:' suī wú dé yǔ rǔ, shì gē qiě wǔ.' tā rú cì jué gù shì."
九月壬辰,诏:"凤皇、黄龙所见亭部,无出二年租赋。加赐男子爵,人二级;先见者帛二十匹,近者三匹,太守三十匹,令、长十五匹,丞、尉半之。《诗》云:'虽无德与汝,式歌且舞。'它如赐爵故事。"
bǐng shēn, zhēng jǐ nán wáng kāng zhōng shān wáng yān huì zhēng jì.
丙申,征济南王康、中山王焉会烝祭。
dōng shí yī yuè rén chén, rì nán zhì, chū bì guān liáng.
冬十一月壬辰,日南至,初闭关梁。
sān nián chūn zhēng yuè yǐ yǒu, zhào yuē:" gài jūn rén zhě, shì mín rú fù mǔ, yǒu cǎn dá zhī yōu, yǒu zhōng hé zhī jiào, pú fú zhī jiù. qí yīng ér wú fù mǔ qīn shǔ, jí yǒu zi bù néng yǎng shí zhě, bǐng gěi rú lǜ." bǐng shēn, běi xún shòu, jǐ nán wáng kāng zhōng shān wáng yān xī píng wáng xiàn liù fā wáng gōng lè chéng wáng dǎng huái yáng wáng bǐng rèn chéng wáng shàng pèi wáng dìng jiē cóng. xīn chǒu, dì gēng yú huái.
三年春正月乙酉,诏曰:"盖君人者,视民如父母,有憯怛之忧,有忠和之教,匍匐之救。其婴儿无父母亲属,及有子不能养食者,禀给如《律》。"丙申,北巡狩,济南王康、中山王焉、西平王羡、六发王恭、乐成王党、淮阳王昞、任城王尚、沛王定皆从。辛丑,帝耕于怀。
èr yuè rén yín, gào cháng shān wèi jùn qīng hé jù lù píng yuán dōng píng jùn tài shǒu xiāng yuē:" zhèn wéi xún shòu zhī zhì, yǐ xuān shēng jiào, kǎo tóng xiá ěr, jiě shì yuàn jié yě. jīn' sì guó wú zhèng, bù yòng qí liáng', jià yán chū yóu, yù qīn zhī qí jù yì. qián cí yuán líng, suì wàng sì huá huò, dōng chái dài zōng, wéi rén qí fú. jīn jiāng lǐ cháng shān, suì cú běi tǔ, lì wèi jùn, jīng píng yuán, shēng jiàn dī fáng, xún fǎng qí lǎo, xián yuē' wǎng zhě biàn mén wèi zuò, shēn zhě chéng yuān, qiǎn zé ní tú'. zhuī wéi xiān dì qín rén zhī dé, dǐ jī yuǎn tú, fù yǔ hóng yè, shèng yì pāng liú, zhì yú hǎi biǎo. bù kè táng gòu, zhèn shén cán yān. yuè lìng, mèng chūn shàn xiāng qiū líng tǔ dì suǒ yí. jīn féi tián shàng duō, wèi yǒu kěn pì. qí xī yǐ fù pín mín, gěi yǔ liáng zhǒng, wù jǐn dì lì, wù lìng yóu shǒu. suǒ guò xiàn yì, tīng bàn rù jīn nián tián zū, yǐ quàn nóng fū zhī láo."
二月壬寅,告常山、魏郡、清河、巨鹿、平原、东平郡太守、相曰:"朕惟巡狩之制,以宣声教,考同遐迩,解释怨结也。今'四国无政,不用其良',驾言出游,欲亲知其剧易。前祠园陵,遂望祀华、霍,东祡贷宗,为人祈福。今将礼常山,遂徂北土,历魏郡,经平原,升践堤防,询访耆老,咸曰'往者汴门未作,深者成渊,浅则泥涂'。追惟先帝勤人之德,厎绩远图,复禹弘业,圣亦滂流,至于海表。不克堂构,朕甚惭焉。《月令》,孟春善相丘陵土地所宜。今肥田尚多,未有垦辟。其悉以赋贫民,给与粮种,务尽地力,勿令游手。所过县邑,听半入今年田租,以劝农夫之劳。"
yǐ chǒu, chì shì yù shǐ sī kōng yuē:" fāng chūn, suǒ guò wú de yǒu suǒ fá shā. chē kě yǐ yǐn bì, yǐn bì zhī fēi mǎ kě chuò jiě, chuò jiě zhī. shī yún:' dūn bǐ xíng wěi, niú yáng wù jiàn lǚ.' lǐ, rén jūn fá yī cǎo mù bù shí, wèi zhī bù xiào. sú zhī shùn rén, mò zhī shùn tiān. qí míng chēng zhèn yì."
乙丑,敕侍御史、司空曰:"方春,所过无得有所伐杀。车可以引避,引避之;騑马可辍解,辍解之。《诗》云:'敦彼行苇,牛羊勿践履。'《礼》,人君伐一草木不时,谓之不孝。俗知顺人,莫知顺天。其明称朕意。"
wù chén, jìn xìng zhōng shān, qiǎn shǐ zhě cí běi yuè. chū cháng chéng. guǐ yǒu, hái xìng yuán shì, cí guāng wǔ xiǎn zōng yú xiàn shě zhèng táng míng rì yòu cí xiǎn zōng yú xìng shēng táng, jiē zòu yuè. sān yuè bǐng zǐ, zhào gāo yì lìng cí guāng wǔ yú jí wèi tán. fù yuán shì qī nián yáo yì. jǐ mǎo, jìn xìng zhào. gēng chén, cí fáng shān yú líng shòu. xīn mǎo, chē jià hái gōng. cì cóng xíng zhě gè yǒu chà.
戊辰,进幸中山,遣使者祠北岳。出长城。癸酉,还幸元氏,祠光武、显宗于县舍正堂;明日又祠显宗于姓生堂,皆奏乐。三月丙子,诏高邑令祠光武于即位坛。复元氏七年徭役。己卯,进幸赵。庚辰,祠房山于灵寿。辛卯,车驾还宫。赐从行者各有差。
xià sì yuè bǐng yín, tài wèi zhèng hóng miǎn, dà sī nóng sòng tián wèi tài wèi.
夏四月丙寅,太尉郑弘免,大司农宋田为太尉。
wǔ yuè bǐng zǐ, sī kōng dì wǔ lún bà, tài pú yuán ān wèi sī kōng.
五月丙子,司空第五伦罢,太仆袁安为司空。
qiū bā yuè yǐ chǒu, xìng ān yì, guān yán chí. jiǔ yuè, zhì zì ān yì.
秋八月乙丑,幸安邑,观盐池。九月,至自安邑。
dōng shí yuè, běi hǎi wáng jī hōng.
冬十月,北海王基薨。
shāo dāng qiāng pàn, kòu lǒng xī.
烧当羌叛,寇陇西。
shì suì, xī yù zhǎng shǐ bān chāo jī zhǎn shū lè wáng.
是岁,西域长史班超击斩疏勒王。
zhāng hé yuán nián chūn sān yuè, hù qiāng xiào wèi fù yù zhuī jī pàn qiāng, zhàn mò.
章和元年春三月,护羌校尉傅育追击叛羌,战殁。
xià sì yuè bǐng zǐ, lìng jùn guó zhōng dōu guān xì qiú jiǎn sǐ yī děng, yì jīn chéng shù.
夏四月丙子,令郡国中都官系囚减死一等,诣金城戍。
liù yuè wù chén, sī tú huán yú miǎn. guǐ mǎo, sī kōng yuán ān wèi sī tú, guāng lù xūn rèn kuí wèi sī kōng.
六月戊辰,司徒桓虞免。癸卯,司空袁安为司徒,光禄勋任隗为司空。
qiū qī yuè guǐ mǎo, qí wáng huǎng yǒu zuì, biǎn wèi wú hú hóu. rén zǐ, huái yáng wáng bǐng hōng.
秋七月癸卯,齐王晃有罪,贬为芜湖侯。壬子,淮阳王昞薨。
xiān bēi jī pò běi chán yú, zhǎn zhī.
鲜卑击破北单于,斩之。
shāo dāng qiāng kòu jīn chéng, hù qiāng xiào wèi liú xū tǎo zhī, zhǎn qí qú shuài.
烧当羌寇金城,护羌校尉刘盱讨之,斩其渠帅。
rén xū, zhào yuē:" zhèn wén míng jūn zhī dé, qǐ dí hóng huà, jī xī kāng yì, guāng zhào liù yōu, qì wéi rén miàn, mí bù lǜ bǐ, rén fēng xiáng yú hǎi biǎo, wēi tíng xíng hū guǐ qū. rán hòu jìng gōng míng sì, yīng wǔ fú zhī qìng, huò lái yí zhī kuàng. zhèn yǐ bù dé, shòu zǔ zōng hóng liè. nǎi zhě fèng huáng réng jí, qí lín bìng zhēn, gān lù xiāo jiàng, jiā gǔ zī shēng, zhī cǎo zhī lèi, suì yuè bù jué. zhèn sù yè zhī wèi shàng tiān, wú yǐ zhāng yú xiān gōng. jīn gǎi yuán hé sì nián wèi zhāng hé yuán nián. qiū lìng:' shì yuè yǎng shuāi lǎo, shòu jǐ zhàng, xíng mí zhōu yǐn shí.' qí cì gāo nián èr rén gòng bù bó gè yī pǐ, yǐ wéi lǐ lào. sǐ zuì qiú fàn fǎ zài bǐng zǐ shè qián ér hòu bǔ xì zhě, jiē jiǎn sǐ, wù chī, yì jīn chéng shù."
壬戌,诏曰:"朕闻明君之德,启迪鸿化,缉熙康乂,光照六幽,讫惟人面,靡不率俾,仁风翔于海表,威霆行乎鬼区。然后敬恭明祀,膺五福之庆,获来仪之贶。朕以不德,受祖宗弘烈。乃者凤皇仍集,麒麟并臻,甘露宵降,嘉谷滋生,芝草之类,岁月不绝。朕夙夜祗畏上天,无以彰于先功。今改元和四年为章和元年。《秋令》:'是月养衰老,授几杖,行糜粥饮食。'其赐高年二人共布帛各一匹,以为醴酪。死罪囚犯法在丙子赦前而后捕系者,皆减死,勿笞,诣金城戍。"
bā yuè guǐ yǒu, nán xún shòu. rén wǔ, qiǎn shǐ zhě cí zhāo líng hòu yú xiǎo huáng yuán. jiǎ shēn, zhēng rèn chéng wáng shàng huì suī yáng. wù zǐ, xìng liáng. jǐ chǒu, qiǎn shǐ cí pèi gāo yuán miào, fēng fén yú shè. yǐ wèi, xìng pèi, cí xiàn wáng líng, zhēng huì dōng hǎi wáng zhèng. yǐ wèi huì, rì yǒu shí zhī. jiǔ yuè gēng zǐ, xìng péng chéng, dōng hǎi wáng zhèng pèi wáng dìng rèn chéng wáng shàng jiē cóng. xīn hài, xìng shòu chūn. rén zǐ, zhào jùn guó zhōng dōu guān xì qiú jiǎn sǐ zuì yī děng, yì jīn chéng shù fàn shū sǐ zhě, yī qiè mù xià cán shì qí nǚ zǐ gōng xì qiú guǐ xīn bái càn yǐ shàng, jiǎn zuì yī děng, shū sī kòu zuò. wáng mìng zhě shú: sǐ zuì jiān èr shí pǐ, yòu zhǐ zhì kūn qián chéng dàn chōng qī pǐ, wán chéng dàn zhì sī kòu sān pǐ lì mín fàn zuì wèi fā jué, zhào shū dào zì gào zhě, bàn rù shú. fù fēng fù líng hóu yán wèi fù líng wáng. jǐ wèi, xìng rǔ yīn. dōng shí yuè bǐng zǐ, chē jià hái gōng.
八月癸酉,南巡狩。壬午,遣使者祠昭灵后于小黄园。甲申,征任城王尚会睢阳。戊子,幸梁。己丑,遣使祠沛高原庙,丰枌榆社。乙未,幸沛,祠献王陵,征会东海王政。乙未晦,日有食之。九月庚子,幸彭城,东海王政、沛王定、任城王尚皆从。辛亥,幸寿春。壬子,诏郡国中都官系囚减死罪一等,诣金城戍;犯殊死者,一切募下蚕室;其女子宫;系囚鬼薪、白粲已上,减罪一等,输司寇作。亡命者赎:死罪缣二十匹,右趾至髡钳城旦舂七匹,完城旦至司寇三匹;吏民犯罪未发觉,诏书到自告者,半入赎。复封阜陵侯延为阜陵王。己未,幸汝阴。冬十月丙子,车驾还宫。
běi xiōng nú wū lán chǔ děng lǜ zhòng jiàng.
北匈奴屋兰储等率众降。
shì suì, xī yù zhǎng shǐ bān chāo jī shā chē, dà pò zhī. ròu zhī guó qiǎn shǐ xiàn fú bá shī zi.
是岁,西域长史班超击莎车,大破之。月氏国遣使献扶拔、师子。
èr nián chūn zhēng yuè, jǐ nán wáng kāng fù líng wáng yán zhōng shān wáng yān lái zhāo. èr yuè rén chén, dì bēng yú zhāng dé qián diàn, nián sān shí sān. yí zhào wú qǐ qǐn miào, yī rú xiān dì fǎ zhì.
二年春正月,济南王康、阜陵王延、中山王焉来朝。二月壬辰,帝崩于章德前殿,年三十三。遗诏无起寝庙,一如先帝法制。
lùn yuē: wèi wén dì chēng" míng dì chá chá, zhāng dì zhǎng zhě". zhāng dì sù zhī rén yàn míng dì kē qiè, shì cóng kuān hòu. gǎn chén chǒng zhī yì, chú cǎn yù zhī kē. shēn yuán yuán zhī ài, zhe tāi yǎng zhī lìng. fèng chéng míng dé tài hòu, jìn xīn xiào dào. gē liè míng dōu, yǐ chóng jiàn zhōu qīn. píng yáo jiǎn fù, ér rén lài qí qìng. yòu tǐ zhī yǐ zhōng shù, wén zhī yǐ lǐ yuè. gù nǎi fān fǔ kè xié, qún hòu dé ràng. wèi zhī zhǎng zhě, bù yì yí hū! zài wèi shí sān nián, jùn guó suǒ shàng fú ruì, hé yú tú shū zhě shù bǎi qiān suǒ. wū hū mào zāi!
论曰:魏文帝称"明帝察察,章帝长者"。章帝素知人厌明帝苛切,事从宽厚。感陈宠之义,除惨狱之科。深元元之爱,著胎养之令。奉承明德太后,尽心孝道。割裂名都,以崇建周亲。平徭简赋,而人赖其庆。又体之以忠恕,文之以礼乐。故乃蕃辅克谐,群后德让。谓之长者,不亦宜乎!在位十三年,郡国所上符瑞,合于图书者数百千所。乌呼懋哉!
zàn yuē: sù zōng jì jì, tiān xìng kǎi tì. yú mù hòu dé, liàng wéi yuān tǐ. zuǒ yòu yì wén, zhēn zhuó lǜ lǐ. sī fú dì dào, hóng cǐ zhǎng mào. rú guǎn xiàn gē, róng tíng xū hòu. qì diào shí yù, xiàn píng rén fù.
赞曰:肃宗济济,天性恺悌。于穆后德,谅惟渊体。左右艺文,斟酌律礼。思服帝道,弘此长懋。儒馆献歌,戎亭虚候。气调时豫,宪平人富。