wáng chōng wáng fú zhòng zhǎng tǒng
王充 王符 仲长统
wáng chōng zì zhòng rèn, kuài jī shàng yú rén yě, qí xiān zì wèi jùn yuán chéng tú yān. chōng shǎo gū, xiāng lǐ chēng xiào. hòu dào jīng shī, shòu yè tài xué, shī shì fú fēng bān biāo. hǎo bó lǎn ér bù shǒu zhāng jù. jiā pín wú shū, cháng yóu luò yáng shì sì, yuè suǒ mài shū, yī jiàn zhé néng sòng yì, suì bó tōng zhòng liú bǎi jiā zhī yán. hòu guī xiāng lǐ, píng jū jiào shòu. shì jùn wèi gōng cáo, yǐ shù jiàn zhēng bù hé qù.
王充字仲任,会稽上虞人也,其先自魏郡元城徒焉。充少孤,乡里称孝。后到京师,受业太学,师事扶风班彪。好博览而不守章句。家贫无书,常游洛阳市肆,阅所卖书,一见辄能诵忆,遂博通众流百家之言。后归乡里,屏居教授。仕郡为功曹,以数谏争不合去。
chōng hǎo lùn shuō, shǐ ruò guǐ yì, zhōng yǒu lǐ shí. yǐ wéi sú rú shǒu wén, duō shī qí zhēn, nǎi bì mén qián sī, jué qìng diào zhī lǐ, hù yǒu qiáng bì gè zhì dāo bǐ. zhe lùn héng bā shí wǔ piān, èr shí yú wàn yán, shì wù lèi tóng yì, zhèng shí sú xián yí.
充好论说,始若诡异,终有理实。以为俗儒守文,多失其真,乃闭门潜思,绝庆吊之礼,户牖墙壁各置刀笔。著《论衡》八十五篇,二十余万言,释物类同异,正时俗嫌疑。
cì shǐ dǒng qín pì wèi cóng shì, zhuǎn zhì zhōng, zì miǎn huán jiā. yǒu rén tóng jùn xiè yí wú shàng shū jiàn chōng cái xué, sù zōng tè zhào gōng chē zhēng, bìng bù xíng. nián jiàn qī shí, zhì lì shuāi hào, nǎi zào yǎng xìng shū shí liù piān, cái jié shì yù, yí shén zì shǒu. yǒng yuán zhōng, bìng zú yú jiā.
刺史董勤辟为从事,转治中,自免还家。友人同郡谢夷吾上书荐充才学,肃宗特诏公车征,病不行。年渐七十,志力衰耗,乃造《养性书》十六篇,裁节嗜欲,颐神自守。永元中,病卒于家。
wáng fú zì jié xìn, ān dìng lín jīng rén yě. shǎo hào xué, yǒu zhì cāo, yǔ mǎ róng dòu zhāng zhāng héng cuī yuàn děng yǒu shàn. ān dìng sú bǐ shù niè, ér fú wú wài jiā, wèi xiāng rén suǒ jiàn. zì hé ān zhī hòu, shì wù yóu huàn, dāng tú zhě gèng xiāng jiàn yǐn, ér fú dú gěng jiè bù tóng yú sú, yǐ cǐ suì bù dé shēng jìn. zhì yì yùn fèn, nǎi yǐn jū zhù shū sān shí yú piān, yǐ jī dāng shí shī dé, bù yù zhāng xiǎn qí míng, gù hào yuē qián fū lùn. qí zhǐ jié shí duǎn, tǎo zhé wù qíng, zú yǐ guān jiàn dāng shí fēng zhèng, zhe qí wǔ piān yún ěr.
王符字节信,安定临泾人也。少好学,有志操,与马融、窦章、张衡、崔瑗等友善。安定俗鄙庶孽,而符无外家,为乡人所贱。自和、安之后,世务游宦,当涂者更相荐引,而符独耿介不同于俗,以此遂不得升进。志意蕴愤,乃隐居著书三十余篇,以讥当时失得,不欲章显其名,故号曰《潜夫论》。其指讦时短,讨谪物情,足以观见当时风政,著其五篇云尔。
guì zhōng piān yuē:
《贵忠篇》曰:
fū dì wáng zhī suǒ zūn jìng zhě, tiān yě huáng tiān zhī suǒ ài yù zhě, rén yě. jīn rén chén shòu jūn zhī zhòng wèi, mù tiān zhī suǒ ài, yān kě yǐ bù ān ér lì zhī, yǎng ér jì zhī zāi? shì yǐ jūn zǐ rèn zhí zé sī lì rén, dá shàng zé sī jìn xián, gù jū shàng ér xià bù yuàn, zài qián ér hòu bù hèn yě. shū chēng" tiān gōng rén qí dài zhī". wáng zhě fǎ tiān ér jiàn guān, gù míng zhǔ bù gǎn yǐ sī shòu, zhōng chén bù gǎn yǐ xū shòu. qiè rén zhī cái yóu wèi zhī dào, kuàng tōu tiān guān yǐ sī jǐ hū! yǐ zuì fàn rén, bì jiā zhū fá, kuàng nǎi fàn tiān, dé wú jiù hū? fū wǔ dài zhī chén, yǐ dào shì jūn, zé jí cǎo mù, rén bèi lǜ tǔ, shì yǐ fú zuò liú yǎn, běn zhī bǎi shì. jì shì zhī chén, yǐ chǎn mèi zhǔ, bù sī shùn tiān, zhuān zhàng shā fá. bái qǐ méng tián, qín yǐ wéi gōng, tiān yǐ wéi zéi xī fū dǒng xián, zhǔ yǐ wéi zhōng, tiān yǐ wéi dào. yì yuē:" dé báo ér wèi zūn, zhì xiǎo ér móu dà, xiān bù jí yǐ." shì gù dé bù chēng, qí huò bì kù néng bù chēng, qí yāng bì dà. fū qiè wèi zhī rén, tiān duó qí jiàn. suī yǒu míng chá zhī zī, rén yì zhī zhì, yī dàn fù guì, zé bèi qīn juān jiù, sàng qí běn xīn, shū gǔ ròu ér qīn biàn pì, báo zhī yǒu ér hòu quǎn mǎ, níng jiàn xiǔ guàn qiān wàn, ér bù rěn dài rén yī qián, qíng zhī jī sù fǔ cāng, ér bù rěn dài rén yī dòu, gǔ ròu yuàn wàng yú jiā, xì rén bàng dú yú dào. qián rén yǐ bài, hòu zhēng xí zhī, chéng kě shāng yě.
夫帝王之所尊敬者,天也;皇天之所爱育者,人也。今人臣受君之重位,牧天之所爱,焉可以不安而利之,养而济之哉?是以君子任职则思利人,达上则思进贤,故居上而下不怨,在前而后不恨也。《书》称“天工人其代之”。王者法天而建官,故明主不敢以私授,忠臣不敢以虚受。窃人之财犹谓之盗,况偷天官以私己乎!以罪犯人,必加诛罚,况乃犯天,得无咎乎?夫五代之臣,以道事君,泽及草木,仁被率土,是以福祚流衍,本支百世。季世之臣,以谄媚主,不思顺天,专杖杀伐。白起、蒙恬,秦以为功,天以为贼;息夫、董贤,主以为忠,天以为盗。《易》曰:“德薄而位尊,智小而谋大,鲜不及矣。”是故德不称,其祸必酷;能不称,其殃必大。夫窃位之人,天夺其鉴。虽有明察之资,仁义之志,一旦富贵,则背亲捐旧,丧其本心,疏骨肉而亲便辟,薄知友而厚犬马,宁见朽贯千万,而不忍贷人一钱,情知积粟腐仓,而不忍贷人一斗,骨肉怨望于家,细人谤讟于道。前人以败,后争袭之,诚可伤也。
lì guān qián zhèng guì rén zhī yòng xīn yě, yǔ yīng ér zi qí hé yì zāi? yīng ér yǒu cháng bìng, guì chén yǒu cháng huò, fù mǔ yǒu cháng shī, rén jūn yǒu cháng guò. yīng ér cháng bìng, shāng yú bǎo yě guì chén cháng huò, shāng yú chǒng yě. bǔ rǔ duō zé shēng xián bìng, fù guì shèng ér zhì jiāo jí. ài zǐ ér zéi zhī, jiāo chén ér miè zhī zhě, fēi yī yě. jí qí fá zhě, nǎi yǒu pū sǐ shēn láo, xián dāo dū shì, qǐ fēi wú gōng yú tiān, yǒu hài yú rén zhě hū? fū niǎo yǐ shān wèi pí ér zēng cháo qí shàng, yú yǐ quán wèi qiǎn ér chuān xué qí zhōng, zú suǒ yǐ dé zhě ěr yě. guì qī yuàn qí zhái jí ér zhì wèi lìng míng, yù qí mén jiān ér zào zuò tiě shū, zú qí suǒ yǐ bài zhě, fēi kǔ jìn jì shǎo ér mén shū xiǔ yě, cháng kǔ chóng cái huò ér xíng jiāo jiàn ěr.
历观前政贵人之用心也,与婴兒子其何异哉?婴兒有常病,贵臣有常祸,父母有常失,人君有常过。婴兒常病,伤于饱也;贵臣常祸,伤于宠也。哺乳多则生痫病,富贵盛而致骄疾。爱子而贼之,骄臣而灭之者,非一也。极其罚者,乃有仆死深牢,衔刀都市,岂非无功于天,有害于人者乎?夫鸟以山为埤而增巢其上,鱼以泉为浅而穿穴其中,卒所以得者饵也。贵戚愿其宅吉而制为令名,欲其门坚而造作铁枢,卒其所以败者,非苦禁忌少而门枢朽也,常苦崇财货而行骄僭耳。
bù shàng shùn tiān xīn, xià yù rén wù, ér yù rèn qí sī zhì, qiè nòng jūn wēi, fǎn lì tiān dì, qī wū shén míng. jū lěi luǎn zhī wēi, ér tú tài shān zhī ān wèi zhāo lù zhī xíng, ér sī chuán shì zhī gōng. qǐ bù huò zāi! qǐ bù huò zāi!
不上顺天心,下育人物,而欲任其私智,窃弄君威,反戾天地,欺诬神明。居累卵之危,而图太山之安;为朝露之行,而思传世之功。岂不惑哉!岂不惑哉!
fú chǐ piān yuē:
《浮侈篇》曰:
wáng zhě yǐ sì hǎi wéi jiā, zhào rén wéi zi. yī fū bù gēng, tiān xià shòu qí jī yī fù bù zhī, tiān xià shòu qí hán. jīn jǔ sú shě běn nóng, qū shāng gǔ, niú mǎ chē yú, tián sāi dào lù, yóu shǒu wèi qiǎo, chōng yíng dū yì, wù běn zhě shǎo, fú shí zhě zhòng." shāng yì yì yì, sì fāng shì jí." jīn chá luò yáng, zī mò yè zhě shén yú nóng fū, xū wěi yóu shǒu shén yú mò yè. shì zé yī fū gēng, bǎi rén shí zhī, yī fù sāng, bǎi rén yī zhī, yǐ yī fèng bǎi, shú néng gōng zhī! tiān xià bǎi jùn qiān xiàn, shì yì wàn shù, lèi jiē rú cǐ. běn mò bù zú xiāng gōng, zé mín ān dé bù jī hán? jī hán bìng zhì, zé mín ān néng wú jiān guǐ? jiān guǐ fán duō, zé lì ān néng wú yán kù? yán kù shù jiā, zé xià ān néng wú chóu yuàn? chóu yuàn zhě duō, zé jiù zhēng bìng zhēn. xià mín wú liáo, ér shàng tiān jiàng zāi, zé guó wēi yǐ.
王者以四海为家,兆人为子。一夫不耕,天下受其饥;一妇不织,天下受其寒。今举俗舍本农,趋商贾,牛马车舆,填塞道路,游手为巧,充盈都邑,务本者少,浮食者众。“商邑翼翼,四方是极。”今察洛阳,资末业者什于农夫,虚伪游手什于末业。是则一夫耕,百人食之,一妇桑,百人衣之,以一奉百,孰能供之!天下百郡千县,市邑万数,类皆如此。本末不足相供,则民安得不饥寒?饥寒并至,则民安能无奸轨?奸轨繁多,则吏安能无严酷?严酷数加,则下安能无愁怨?愁怨者多,则咎征并臻。下民无聊,而上天降灾,则国危矣。
fū tān shēng yú fù, ruò shēng yú qiáng, luàn shēng yú huà, wēi shēng yú ān. shì gù míng wáng zhī yǎng mín, yōu zhī láo zhī, jiào zhī huì zhī, shèn wēi fáng méng, yǐ duàn qí xié. gù yì měi jié yǐ zhì dù, bù shāng cái, bù hài mín. qī yuè zhī shī, dà xiǎo jiào zhī, zhōng ér fù shǐ. yóu cǐ guān zhī, rén gù bù kě zì yě.
夫贪生于富,弱生于强,乱生于化,危生于安。是故明王之养民,忧之劳之,教之诲之,慎微防萌,以断其邪。故《易》美节以制度,不伤财,不害民。《七月》之诗,大小教之,终而复始。由此观之,人固不可恣也。
jīn rén shē yī fú, chǐ yǐn shí, shì kǒu shé ér xí diào qī. huò yǐ móu jiān hé rèn wèi yè, huò yǐ yóu bó chí yǎn wèi shì. dīng fū bù fú lí chú, ér huái wán xié dàn, xié shǒu shàng shān yāo yóu, huò hǎo qǔ tǔ zuò wán mài zhī, wài bù zú yù kòu dào, nèi bù zú jìn shǔ què. huò zuò ní chē wǎ gǒu zhū xì nòng zhī jù, yǐ qiǎo zhà xiǎo ér, cǐ jiē wú yì yě.
今人奢衣服,侈饮食,事口舌而习调欺。或以谋奸合任为业,或以游博持掩为事。丁夫不扶犁锄,而怀丸挟弹,携手上山邀游,或好取土作丸卖之,外不足御寇盗,内不足禁鼠雀。或作泥车瓦狗诸戏弄之具,以巧诈小兒,此皆无益也。
shī cì" bù jī qí má, shì yě pó suō". yòu fù rén bù xiū zhōng kuì, xiū qí cán zhī, ér qǐ xué wū zhù, gǔ wǔ shì shén, yǐ qī wū xì mín, yíng huò bǎi xìng qī nǚ. léi ruò jí bìng zhī jiā, huái yōu fèn fèn, yì wèi kǒng jù. zhì shǐ bēn zǒu biàn shí, qù lí zhèng zhái, qí qū lù cè, fēng hán suǒ shāng, jiān rén suǒ lì, dào zéi suǒ zhōng. huò zēng huò zhòng chóng, zhì yú sǐ wáng, ér bù zhī wū suǒ qī wù, fǎn hèn shì shén zhī wǎn, cǐ yāo wàng zhī shèn zhě yě.
《诗》刺“不绩其麻,市也婆娑”。又妇人不修中馈,休其蚕织,而起学巫祝,鼓舞事神,以欺诬细民,荧惑百姓妻女。羸弱疾病之家,怀忧愤愤,易为恐惧。至使奔走便时,去离正宅,崎岖路侧,风寒所伤,奸人所利,盗贼所中。或增祸重崇,至于死亡,而不知诬所欺误,反恨事神之晚,此妖妄之甚者也。
huò kè huà hǎo zēng, yǐ shū zhù cí huò xū shì qiǎo yán, xī zhì fú zuò huò mí zhé jīn cǎi, lìng guǎng fēn cùn huò duàn jié zhòng lǚ, rào dài shǒu wàn huò cái qiē qǐ E067, fèng zhì chéng fān. jiē dān fèi bǎi jiān, yòng gōng qiān bèi, pò láo wèi wěi, yǐ yì jiù nán, zuò shí jiā gǔ, xiāo sǔn bái rì. fū shān lín bù néng gěi yě huǒ, jiāng hǎi bù néng shí lòu zhī, jiē suǒ yí jìn yě.
或刻画好缯,以书祝辞;或虚饰巧言,希致福祚;或糜折金彩,令广分寸;或断截众缕,绕带手腕;或裁切绮E067,缝紩成幡。皆单费百缣,用功千倍,破牢为伪,以易就难,坐食嘉谷,消损白日。夫山林不能给野火,江海不能实漏卮,皆所宜禁也。
xī xiào wén huáng dì gōng yī yì tí, gé xì wéi dài. ér jīn jīng shī guì qī, yī fú yǐn shí, chē yú lú dì, shē guò wáng zhì, gù yì shén yǐ. qiě qí tú yù pū qiè, jiē fú wén zǔ cǎi dié, jǐn xiù qǐ wán, gé zi shēng yuè, D12F zhōng nǚ bù. xī xiàng zhū yù, hǔ pò dài mào, shí shān yǐn shì, jīn yín cuò lòu, qióng jí lì mí, zhuǎn xiāng kuā zhà. qí jià qǔ zhě, chē píng shù lǐ, tí wéi jìng dào, qí nú shì tóng, jiā gǔ bìng yǐn. fù zhě jìng yù xiāng guò, pín zhě chǐ qí bù dǎi, yī xiǎng zhī suǒ fèi, pò zhōng shēn zhī yè. gǔ zhě bì yǒu mìng rán hòu nǎi dé yī zēng sī ér chéng chē mǎ, jīn suī bù néng fù gǔ, yí lìng xì mín lüè yòng xiào wén zhī zhì.
昔孝文皇帝躬衣弋绨,革舄韦带。而今京师贵戚,衣服饮食,车舆庐第,奢过王制,固亦甚矣。且其徒御仆妾,皆服文组彩牒,锦锈绮纨,葛子升越,D12F中女布。犀象珠玉,虎魄玳瑁,石山隐饰,金银错镂,穷极丽靡,转相夸咤。其嫁娶者,车軿数里,缇帷竟道,骑奴侍童,夹毂并引。富者竞欲相过,贫者耻其不逮,一飨之所费,破终身之业。古者必有命然后乃得衣缯丝而乘车马,今虽不能复古,宜令细民略用孝文之制。
gǔ zhī zàng zhě, hòu yī zhī yǐ xīn, zàng zhī zhōng yě, bù fēng bù shù, sàng qī wú shù. hòu shì shèng rén yì zhī yǐ guān guǒ, tóng mù wèi guān, gé cǎi wèi jiān, xià bù jí quán, shàng bù xiè chòu. zhōng shì yǐ hòu, zhuǎn yòng qiū zǐ huái bǎi chūn chū zhī shǔ, gè yīn fāng tǔ, zāi yòng jiāo qī, shǐ qí jiān zú shì, qí yòng zú rèn, rú cǐ ér yǐ. jīn zhě jīng shī guì qī, bì yù jiāng nán nòu zǐ yù zhāng zhī mù. biān yuǎn xià tǔ, yì jìng xiāng fàng xiào. fū nòu zǐ yù zhāng, suǒ chū shū yuǎn, fá zhī gāo shān, yǐn zhī qióng gǔ, rù hǎi chéng huái, nì hé sù luò, gōng jiàng diāo kè, lián lěi rì yuè, huì zhòng ér hòu dòng, duō niú ér hòu zhì, zhòng qiě qiān jīn, gōng jiāng wàn shī, ér dōng zhì lè làng, xī dá guō huáng, fèi lì shāng nóng yú wàn lǐ zhī dì. gǔ zhě mù ér bù fén, zhōng shì fén ér bù chóng. zhòng ní sàng mǔ, zhǒng gāo sì chǐ, yù yǔ ér bēng, dì zǐ qǐng xiū zhī, fū zǐ qì yuē:" gǔ bù xiū mù." jí lǐ yě sǐ, yǒu guān wú guǒ. wén dì zàng zhǐ yáng, míng dì zàng luò nán, jiē bù zāng zhū bǎo, bù qǐ shān líng, mù suī bēi ér dé zuì gāo. jīn jīng shī guì qī, jùn xiàn háo jiā, shēng bù jí yǎng, sǐ nǎi chóng sàng. huò zhì jīn lǚ yù xiá, nòu zǐ pián nán, duō mái zhēn bǎo ǒu rén chē mǎ, zào qǐ dà zhǒng, guǎng zhǒng sōng bǎi, lú shè cí táng, wù chóng huá chǐ. àn hào bì zhī líng, nán chéng zhī zhǒng, zhōu gōng fēi bù zhōng, zēng zǐ fēi bù xiào, yǐ wéi bāo jūn ài fù, bù zài yú jù cái, yáng míng xiǎn qīn, wú qǔ yú chē mǎ. xī jìn líng gōng duō fù yǐ diāo qiáng, chūn qiū yǐ wéi bù jūn huá yuán lè jǔ hòu zàng wén gōng, jūn zǐ yǐ wéi bù chén. kuàng yú qún sī shì shù, nǎi kě jiàn chǐ zhǔ shàng, guò tiān dào hū?
古之葬者,厚衣之以薪,葬之中野,不封不树,丧期无数。后世圣人易之以棺椁,桐木为棺,葛采为缄,下不及泉,上不泄臭。中世以后,转用楸梓槐柏杶樗之属,各因方土,栽用胶漆,使其坚足恃,其用足任,如此而已。今者京师贵戚,必欲江南檽、梓、豫章之木。边远下土,亦竞相放效。夫檽、梓、豫章,所出殊远,伐之高山,引之穷谷,入海乘淮,逆河溯洛,工匠雕刻,连累日月,会众而后动,多牛而后致,重且千斤,功将万失,而东至乐浪,西达郭煌,费力伤农于万里之地。古者墓而不坟,中世坟而不崇。仲尼丧母,冢高四尺,遇雨而崩,弟子请修之,夫子泣曰:“古不修墓。”及鲤也死,有棺无椁。文帝葬芷阳,明帝葬洛南,皆不臧珠宝,不起山陵,墓虽卑而德最高。今京师贵戚,郡县豪家,生不极养,死乃崇丧。或至金缕玉匣,檽、梓、楩、楠,多埋珍宝偶人车马,造起大冢,广种松柏,庐舍祠堂,务崇华侈。案鄗毕之陵,南城之冢,周公非不忠,曾子非不孝,以为褒君爱父,不在于聚财,扬名显亲,无取于车马。昔晋灵公多赋以雕墙,《春秋》以为不君;华元、乐举厚葬文公,君子以为不臣。况于群司士庶,乃可僭侈主上,过天道乎?
shí gòng piān yuē:
《实贡篇》曰:
guó yǐ xián xìng, yǐ chǎn shuāi jūn yǐ zhōng ān, yǐ nìng wēi. cǐ gǔ jīn zhī cháng lùn, ér shí suǒ gòng zhī yě. rán shuāi guó wēi jūn, jì zhǒng bù jué zhě, qǐ shí wú zhōng xìn zhèng zhí zhī shì zāi, chéng kǔ qí dào bù de xíng ěr. fū shí bù zhī jiān, bì yǒu mào cǎo shí shì zhī yì, bì yǒu zhōng xìn. shì gù luàn yīn yǒu sān rén, xiǎo wèi duō jūn zǐ. jīn yǐ dà hàn zhī guǎng tǔ, shì mín zhī fán shù, cháo tíng zhī qīng míng, shàng xià zhī xiū zhèng, ér guān wú shàn lì, wèi wú liáng chén. cǐ qǐ shí zhī wú xián, liàng yóu qǔ zhī guāi shí. fū zhì dào zhě shǎo yǔ, zhú sú zhě duō chóu, shì yǐ péng dǎng yòng sī, bèi shí qū huá. qí gòng shì zhě, bù fù yī qí zhì gàn, zhǔn qí cái xíng, dàn xū zào shēng yù, wàng shēng yǔ máo. lüè jì suǒ jǔ, suì qiě èr bǎi. lǎn chá qí zhuàng, zé dé móu yán rǎn, xiáng hé jué néng, zé xiān jí zhōng rén, jiē zǒng wù shēng guān, zì xiāng tuī dá. fū shì zhě guì qí yòng yě, bù bì qiú bèi. gù sì yǒu suī měi, néng bù xiāng jiān sān rén qí zhèng, shì bù yī jié. gāo zǔ zuǒ mìng, chū zì wáng qín guāng wǔ dé shì, yì zī bào mǎng. kuàng tài píng zhī shí, ér yún wú shì hū!
国以贤兴,以谄衰;君以忠安,以佞危。此古今之常论,而时所共知也。然衰国危君,继踵不绝者,岂时无忠信正直之士哉,诚苦其道不得行耳。夫十步之间,必有茂草;十室之邑,必有忠信。是故乱殷有三仁,小卫多君子。今以大汉之广土,士民之繁庶,朝廷之清明,上下之修正,而官无善吏,位无良臣。此岂时之无贤,谅由取之乖实。夫志道者少与,逐俗者多畴,是以朋党用私,背实趋华。其贡士者,不复依其质干,准其才行,但虚造声誉,妄生羽毛。略计所举,岁且二百。览察其状,则德侔颜、冉,详核厥能,则鲜及中人,皆总务升官,自相推达。夫士者贵其用也,不必求备。故四友虽美,能不相兼;三仁齐政,事不一节。高祖佐命,出自亡秦;光武得士,亦资暴莽。况太平之时,而云无士乎!
fū míng jūn zhī zhào yě ruò shēng, zhōng chén zhī hé yě rú xiǎng. cháng duǎn dà xiǎo, qīng zhuó jí xú, bì xiāng yìng yě. qiě gōng yù yǐ shí, xǐ jīn yǐ yán, zhuó jǐn yǐ yú, huàn bù yǐ huī. fū wù gù yǒu yǐ jiàn lǐ guì, yǐ chǒu huà hǎo zhě yǐ. zhì zhě qì duǎn qǔ zhǎng, yǐ zhì qí gōng. jīn shǐ gòng shì bì hé yǐ shí, qí yǒu xiǎo cī, wù qiáng yī shì, chū chù mò yǔ, gè yīn qí fāng, zé xiāo cáo zhōu hán zhī lún, hé zú bù zhì, wú dèng liáng dòu zhī shǔ, qǐ zhǒng kě dài. kǒng zǐ yuē:" wèi zhī sī yě, fū hé yuǎn zhī yǒu?"
夫明君之诏也若声,忠臣之和也如响。长短大小,清浊疾徐,必相应也。且攻玉以石,洗金以盐,濯锦以鱼,浣布以灰。夫物固有以贱理贵,以丑化好者矣。智者弃短取长,以致其功。今使贡士必核以实,其有小疵,勿强衣饰,出处默语,各因其方,则萧、曹、周、韩之伦,何足不致,吴、邓、梁、窦之属,企踵可待。孔子曰:“未之思也,夫何远之有?”
ài rì piān yuē:
《爱日篇》曰:
guó zhī suǒ yǐ wéi guó zhě, yǐ yǒu mín yě. mín zhī suǒ yǐ wéi mín zhě, yǐ yǒu gǔ yě. gǔ zhī suǒ yǐ fēng zhí zhě, yǐ yǒu mín gōng yě. gōng zhī suǒ yǐ néng jiàn zhě, yǐ rì lì yě. huà guó zhī rì shū yǐ zhǎng, gù qí mín xián xiá ér lì yǒu yú luàn guó zhī rì cù yǐ duǎn, gù qí mín kùn wù ér lì bù zú. shū zhǎng zhě, fēi wèi xī hé ān xíng, nǎi jūn míng mín jìng ér lì yǒu yú yě. cù duǎn zhě, fēi wèi fēn dù sǔn jiǎn, nǎi shàng àn xià luàn, lì bù zú yě. kǒng zǐ chēng" jì shù zé fù zhī, jì fù nǎi jiào zhī". shì gù lǐ yì shēng yú fù zú, dào qiè qǐ yú pín qióng fù zú shēng yú kuān xiá, pín qióng qǐ yú wú rì. shèng rén shēn zhì lì zhě mín zhī běn, guó zhī jī yě, gù wù shěng yáo yì, shǐ zhī ài rì. shì yǐ yáo chì xī hé, qīn ruò hào tiān, jìng shòu mín shí. míng dì shí, gōng chē yǐ fǎn zhī rì bù shòu zhāng zòu, dì wén ér guài yuē:" mín fèi nóng sāng, yuǎn lái yì quē, ér fù jū yǐ jìn jì, qǐ wéi zhèng zhī yì hū!" yú shì suì juān qí zhì. jīn yuān mín yǎng xī shēn sù, ér lìng zhǎng yǐ shén zì chù, bǎi xìng fèi nóng sāng ér qū fǔ tíng zhě, xiāng xù dào lù, fēi cháo bù bù dé tōng, fēi yì qì bù dé jiàn. huò lián rì lěi yuè, gèng xiāng zhān shì huò zhuǎn qǐng lín lǐ, kuì liáng yìng duì. suì gōng jì kuī, tiān xià qǐ wú shòu qí jī zhě hū?
国之所以为国者,以有民也。民之所以为民者,以有谷也。谷之所以丰殖者,以有民功也。功之所以能建者,以日力也。化国之日舒以长,故其民闲暇而力有余;乱国之日促以短,故其民困务而力不足。舒长者,非谓羲和安行,乃君明民静而力有余也。促短者,非谓分度损减,乃上暗下乱,力不足也。孔子称“既庶则富之,既富乃教之”。是故礼义生于富足,盗窃起于贫穷;富足生于宽暇,贫穷起于无日。圣人深知力者民之本,国之基也,故务省徭役,使之爱日。是以尧敕羲和,钦若昊天,敬授民时。明帝时,公车以反支日不受章奏,帝闻而怪曰:“民废农桑,远来诣阙,而复拘以禁忌,岂为政之意乎!”于是遂蠲其制。今冤民仰希申诉,而令长以神自畜,百姓废农桑而趋府廷者,相续道路,非朝餔不得通,非意气不得见。或连日累月,更相瞻视;或转请邻里,馈粮应对。岁功既亏,天下岂无受其饥者乎?
kǒng zǐ yuē:" tīng sòng wú yóu rén yě." cóng cǐ yán zhī, zhōng cái yǐ shàng, zú yì qū zhí, xiāng tíng bù lì, yì yǒu rèn jué duàn zhě, ér lèi duō wǎng qū, gài yǒu gù yān. fū lǐ zhí zé shì zhèng ér bù ráo, shì qū zé chǎn yì yǐ xíng qiú. bù ráo gù wú ēn yú lì, xíng qiú gù jiàn sī yú fǎ. ruò shì yǒu fǎn fù, lì yīng zuò zhī, lì yǐ yīng zuò zhī gù, bù dé bù wǎng zhī yú tíng. yǐ léi mín zhī shǎo dǎng, ér yǔ háo lì duì sòng, qí shì dé wú qū hū? xiàn chéng lì yán, gù yǔ zhī tóng. ruò shì yǒu fǎn fù, xiàn yì yīng zuò zhī, xiàn yǐ yīng zuò zhī gù, ér pái zhī yú jùn. yǐ yī mín zhī qīng, ér yǔ yī xiàn wèi sòng, qí lǐ qǐ dé shēn hū? shì yǒu fǎn fù, jùn yì zuò zhī, jùn yǐ gòng zuò zhī gù, ér pái zhī yú zhōu. yǐ yī mín zhī qīng, yǔ yī jùn wèi sòng, qí shì qǐ huò shèng hū? jì bù kěn lǐ, gù nǎi yuǎn yì gōng fǔ, gōng fǔ fù bù néng chá, ér dāng yán yǐ rì yuè. pín ruò zhě wú yǐ kuàng xún, qiáng fù zhě kě yíng qiān rì. lǐ sòng ruò cǐ, hé wǎng zhī néng lǐ hū? zhèng shì huái yuàn jié ér bú jiàn xìn, huá lì chóng jiān guǐ ér bù bèi zuò, cǐ xiǎo mín suǒ yǐ yì qīn kǔ, ér tiān xià suǒ yǐ duō kùn qióng yě.
孔子曰:“听讼吾犹人也。”从此言之,中才以上,足议曲直,乡亭部吏,亦有任决断者,而类多枉曲,盖有故焉。夫理直则恃正而不桡,事曲则谄意以行赇。不桡故无恩于吏,行赇故见私于法。若事有反复,吏应坐之,吏以应坐之故,不得不枉之于庭。以羸民之少党,而与豪吏对讼,其势得无屈乎?县承吏言,故与之同。若事有反复,县亦应坐之,县以应坐之故,而排之于郡。以一民之轻,而与一县为讼,其理岂得申乎?事有反复,郡亦坐之,郡以共坐之故,而排之于州。以一民之轻,与一郡为讼,其事岂获胜乎?既不肯理,故乃远诣公府,公府复不能察,而当延以日月。贫弱者无以旷旬,强富者可盈千日。理讼若此,何枉之能理乎?正士怀怨结而不见信,猾吏崇奸轨而不被坐,此小民所以易侵苦,而天下所以多困穷也。
qiě chú shàng tiān gǎn tòng zhì zāi, dàn yǐ rén gōng jiàn shì yán zhī. zì sān fǔ zhōu jùn, zhì yú xiāng xiàn diǎn sī zhī lì, cí sòng zhī mín, guān shì xiāng lián, gèng xiāng jiǎn duì zhě, rì kě yǒu shí wàn rén. yī rén yǒu shì, èr rén jīng yíng, shì wèi rì sān shí wàn rén fèi qí yè yě. yǐ zhōng nóng lǜ zhī, zé shì suì sān bǎi wàn rén shòu qí jī zhě yě. rán zé dào zéi hé cóng ér xiāo, tài píng hé yóu ér zuò hū? shī yún:" mò kěn niàn luàn, shuí wú fù mǔ?" bǎi xìng bù zú, jūn shuí yǔ zú? kě wú sī zāi! kě wú sī zāi!
且除上天感痛致灾,但以人功见事言之。自三府州郡,至于乡县典司之吏,辞讼之民,官事相连,更相检对者,日可有十万人。一人有事,二人经营,是为日三十万人废其业也。以中农率之,则是岁三百万人受其饥者也。然则盗贼何从而销,太平何由而作乎?《诗》云:“莫肯念乱,谁无父母?”百姓不足,君谁与足?可无思哉!可无思哉!
shù shè piān yuē:
《述赦篇》曰:
fán liáo bìng zhě, bì zhī mài zhī xū shí, qì zhī suǒ jié, rán hòu wèi zhī fāng, gù jí kě yù ér shòu kě zhǎng yě. wèi guó zhě, bì xiān zhī mín zhī suǒ kǔ, huò zhī suǒ qǐ, rán hòu wèi zhī jìn, gù jiān kě sài ér guó kě ān yě. jīn rì zéi liáng mín zhī shèn zhě, mò dà yú shù shè shú. shè shú shù, zé è rén chāng ér shàn rén shāng yǐ. hé yǐ míng zhī zāi? fū qín chì zhī rén, shēn bù dǎo fēi, yòu yǒu wéi lì zhèng zhí, bù bì qiáng yù, ér jiān huá zhī dǎng héng jiā wū yán zhě, jiē zhī shè zhī bù jiǔ gù yě. shàn rén jūn zǐ, bèi qīn yuàn ér néng zhì quē tíng zì míng zhě, wàn wú shù rén shù rén zhī zhōng de shěng wèn zhě, bǎi bù guò yī jì duì shàng shū ér kōng qiǎn qù zhě, fù shén liù qī yǐ. qí qīng bó jiān guǐ, jì xiàn zuì fǎ, yuàn dú zhī jiā jì qí gū lù, yǐ jiě chù fèn, ér fǎn yī gài xī méng shè shì, lìng è rén gāo huì ér kuā zhà, lǎo dào fú zāng ér guò mén, xiào zǐ jiàn chóu ér bù dé tǎo, zāo dào zhě dǔ wù ér bù gǎn qǔ, tòng mò shén yān!
凡疗病者,必知脉之虚实,气之所结,然后为之方,故疾可愈而寿可长也。为国者,必先知民之所苦,祸之所起,然后为之禁,故奸可塞而国可安也。今日贼良民之甚者,莫大于数赦赎。赦赎数,则恶人昌而善人伤矣。何以明之哉?夫勤敕之人,身不蹈非,又有为吏正直,不避强御,而奸猾之党横加诬言者,皆知赦之不久故也。善人君子,被侵怨而能至阙庭自明者,万无数人;数人之中得省问者,百不过一;既对尚书而空遣去者,复什六七矣。其轻薄奸轨,既陷罪法,怨毒之家冀其辜戮,以解畜愤,而反一概悉蒙赦释,令恶人高会而夸咤,老盗服臧而过门,孝子见仇而不得讨,遭盗者睹物而不敢取,痛莫甚焉!
fū yǎng láng yǒu zhě shāng hé jià, huì jiān guǐ zhě zéi liáng mín. shū yuē:" wén wáng zuò fá, xíng zī wú shè." xiān wáng zhī zhì xíng fǎ yě, fēi hǎo shāng rén jī fū, duàn rén shòu mìng yě guì wēi jiān chéng è, chú rén hài yě. gù jīng chēng" tiān mìng yǒu dé, wǔ fú wǔ zhāng zāi, tiān tǎo yǒu zuì, wǔ xíng wǔ yòng zāi" shī cì" bǐ yí yǒu zuì, rǔ fǎn tuō zhī". gǔ zhě wéi shǐ shòu mìng zhī jūn, chéng dà luàn zhī jí, kòu zéi jiān guǐ, nán wéi fǎ jìn, gù bù dé bù yǒu yī shè, yǔ zhī gēng xīn, yí yù wàn mín, yǐ chéng dà huà. fēi yǐ yǎng jiān huó zuì, fàng zòng tiān zéi yě. fū xìng è zhī mín, mín zhī chái láng, suī dé fàng yòu zhī zé, zhōng wú gǎi huǐ zhī xīn. dàn tuō zhòng gù, xī hái líng yǔ, yán míng lìng yǐn, bù néng shǐ qí jì jué. hé yě? fán gǎn wéi dà jiān zhě, cái bì yǒu guò yú zhòng, ér néng zì mèi yú shàng zhě yě. duō sǎn dàn dé zhī cái, fèng yǐ chǎn yú zhī cí, yǐ zhuǎn xiāng qū, fēi yǒu dì wǔ gōng zhī lián zhí, shú bù wéi gù zāi? lùn zhě duō yuē:" jiǔ bù shè zé jiān guǐ chì ér lì bù zhì, yí shù sì shěng yǐ jiě sàn zhī." cǐ wèi zhāo zhèng luàn zhī běn yuán, bù chá huò fú zhī suǒ shēng yě.
夫养稂莠者伤禾稼,惠奸轨者贼良民。《书》曰:“文王作罚,刑兹无赦。”先王之制刑法也,非好伤人肌肤,断人寿命也;贵威奸惩恶,除人害也。故经称“天命有德,五服五章哉,天讨有罪,五刑五用哉”;《诗》刺“彼宜有罪,汝反脱之”。古者唯始受命之君,承大乱之极,寇贼奸轨,难为法禁,故不得不有一赦,与之更新,颐育万民,以成大化。非以养奸活罪,放纵天贼也。夫性恶之民,民之豺狼,虽得放宥之泽,终无改悔之心。旦脱重梏,夕还囹圄,严明令尹,不能使其继绝。何也?凡敢为大奸者,才必有过于众,而能自媚于上者也。多散诞得之财,奉以谄谀之辞,以转相驱,非有第五公之廉直,孰不为顾哉?论者多曰:“久不赦则奸轨炽而吏不制,宜数肆眚以解散之。”此未昭政乱之本源,不察祸福之所生也。
hòu dù liáo jiāng jūn huáng fǔ guī jiě guān guī ān dìng, xiāng rén yǒu yǐ dài dé yàn mén tài shǒu zhě, yì qù zhí huán jiā, shū cì yè guī. guī wò bù yíng, jì rù ér wèn:" qīng qián zài jùn shí yàn měi hū?" yǒu qǐng, yòu bái wáng fú zài mén. guī sù wén fú míng, nǎi jīng jù ér qǐ, yī bù jí dài, xǐ lǚ chū yíng, yuán fú shǒu ér hái, yǔ tóng zuò, jí huān. shí rén wéi zhī yǔ yuē:" tú jiàn èr qiān dàn, bù rú yī fèng yē." yán shū shēng dào yì zhī wèi guì yě. fú jìng bù shì, zhōng yú jiā.
后度辽将军皇甫规解官归安定,乡人有以贷得雁门太守者,亦去职还家,书刺谒规。规卧不迎,既入而问:“卿前在郡食雁美乎?”有顷,又白王符在门。规素闻符名,乃惊遽而起,衣不及带,屣履出迎,援符手而还,与同坐,极欢。时人为之语曰:“徒见二千石,不如一缝掖。”言书生道义之为贵也。符竟不仕,终于家。
zhòng zhǎng tǒng zì gōng lǐ, shān yáng gāo píng rén yě. shǎo hào xué, bó shè shū jì, shàn yú wén cí. nián èr shí yú, yóu xué qīng xú bìng jì zhī jiān, yǔ jiāo yǒu zhě duō yì zhī. bīng zhōu cì shǐ gāo F8B5, yuán shào shēng yě. sù guì yǒu míng, zhāo zhì sì fāng yóu tǔ, shì duō guī fù. tǒng guò F8B5, F8B5 shàn dài yù, fǎng yǐ dāng shí zhī shì. tǒng wèi F8B5 yuē:" jūn yǒu xióng zhì ér wú xióng cái, hǎo shì ér bù néng zé rén, suǒ yǐ wéi jūn shēn jiè yě." F8B5 yǎ zì duō, bù nà qí yán, tǒng suì qù zhī. wú jǐ, F8B5 yǐ bīng zhōu pàn, zú zhì yú bài. bìng jì zhī shì jiē yǐ shì yì tǒng.
仲长统字公理,山阳高平人也。少好学,博涉书记,赡于文辞。年二十余,游学青、徐、并、冀之间,与交友者多异之。并州刺史高F8B5,袁绍甥也。素贵有名,招致四方游土,士多归附。统过F8B5,F8B5善待遇,访以当时之事。统谓F8B5曰:“君有雄志而无雄才,好士而不能择人,所以为君深戒也。”F8B5雅自多,不纳其言,统遂去之。无几,F8B5以并州叛,卒至于败。并、冀之士皆以是异统。
tǒng xìng tì tǎng, gǎn zhí yán, bù jīn xiǎo jié, mò yǔ wú cháng, shí rén huò wèi zhī kuáng shēng. měi zhōu jùn mìng zhào, zhé chēng jí bù jiù. cháng yǐ wéi fán yóu dì wáng zhě, yù yǐ lì shēn yáng míng ěr, ér míng bù cháng cún, rén shēng yì miè, yōu yóu yǎn yǎng, kě yǐ zì yú. yù bǔ jū qīng kuàng, yǐ lè qí zhì, lùn zhī yuē:
统性俶傥,敢直言,不矜小节,默语无常,时人或谓之狂生。每州郡命召,辄称疾不就。常以为凡游帝王者,欲以立身扬名耳,而名不常存,人生易灭,优游偃仰,可以自娱。欲卜居清旷,以乐其志,论之曰:
shǐ jū yǒu liáng tián guǎng zhái, bèi shān lín liú, gōu chí huán zā, zhú mù zhōu bù, cháng pǔ zhù qián, guǒ yuán shù hòu. zhōu chē zú yǐ dài bù shè zhī jiān, shǐ lìng zú yǐ xī sì tǐ zhī yì. yǎng qīn yǒu jiān zhēn zhī shàn, qī nú wú kǔ shēn zhī láo. liáng péng cuì zhǐ, zé chén jiǔ yáo yǐ yú zhī jiā shí jí rì, zé hēng gāo tún yǐ fèng zhī. chú chú qí yuàn, yóu xì píng lín, zhuó qīng shuǐ, zhuī liáng fēng, diào yóu lǐ, yì gāo hóng. fěng yú wǔ yú zhī xià, yǒng guī gāo táng zhī shàng. ān shén guī fáng, sī lǎo shì zhī xuán xū hū xī jīng hé, qiú zhì rén zhī fǎng fú. yǔ dá zhě shù zi, lùn dào jiǎng shū, fǔ yǎng èr yí, cuò zōng rén wù. dàn nán fēng zhī yǎ cāo, fā qīng shāng zhī miào qū. xiāo yáo yī shì zhī shàng, pì nì tiān dì zhī jiān. bù shòu dāng shí zhī zé, yǒng bǎo xìng mìng zhī qī. rú shì, zé kě yǐ líng xiāo hàn, chū yǔ zhòu zhī wài yǐ. qǐ xiàn fū rù dì wáng zhī mén zāi!
使居有良田广宅,背山临流,沟池环匝,竹木周布,场圃筑前,果园树后。舟车足以代步涉之艰,使令足以息四体之役。养亲有兼珍之膳,妻孥无苦身之劳。良朋萃止,则陈酒肴以娱之;嘉时吉日,则亨羔豚以奉之。蹰躇畦苑,游戏平林,濯清水,追凉风,钓游鲤,弋高鸿。讽于舞雩之下,咏归高堂之上。安神闺房,思老氏之玄虚;呼吸精和,求至人之仿佛。与达者数子,论道讲书,俯仰二仪,错综人物。弹《南风》之雅操,发清商之妙曲。消摇一世之上,睥睨天地之间。不受当时之责,永保性命之期。如是,则可以陵霄汉,出宇宙之外矣。岂羡夫入帝王之门哉!
yòu zuò shī èr piān, yǐ jiàn qí zhì, cí yuē:
又作诗二篇,以见其志,辞曰:
fēi niǎo yí jī, chán tuì wáng ké. téng shé qì lín, shén lóng sàng jiǎo. zhì rén néng biàn, dá shì bá sú. chéng yún wú pèi, chěng fēng wú zú. chuí lù chéng wéi, zhāng xiāo chéng wò. hàng xiè dāng cān, jiǔ yáng dài zhú. héng xīng yàn zhū, zhāo xiá rùn yù. liù hé zhī nèi, zì xīn suǒ yù. rén shì kě yí, hé wéi jú cù?
飞鸟遗迹,蝉蜕亡壳。腾蛇弃鳞,神龙丧角。至人能变,达士拔俗。乘云无辔,骋风无足。垂露成帏,张霄成幄。沆瀣当餐,九阳代烛。恒星艳珠,朝霞润玉。六合之内,恣心所欲。人事可遗,何为局促?
dà dào suī yí, jiàn jǐ zhě guǎ. rèn yì wú fēi, shì wù wú kě. gǔ lái rào rào, wěi qū rú suǒ. bǎi lǜ hé wéi, zhì yào zài wǒ. jì chóu tiān shàng, mái yōu dì xià. pàn sàn wǔ jīng, miè qì fēng yǎ. bǎi jiā zá suì, qǐng yòng cóng huǒ. kàng zhì shān qī, yóu xīn hǎi zuǒ. yuán qì wèi zhōu, wēi fēng wèi BB79. áo xiáng tài qīng, zòng yì róng yě.
大道虽夷,见几者寡。任意无非,适物无可。古来绕绕,委曲如琐。百虑何为,至要在我。寄愁天上,埋忧地下。叛散《五经》,灭弃《风》、《雅》。百家杂碎,请用从火。抗志山栖,游心海左。元气为舟,微风为BB79。敖翔太清,纵意容冶。
shàng shū lìng xún yù wén tǒng míng, qí zhī, jǔ wèi shàng shū láng. hòu cān chéng xiàng cáo cāo jūn shì. měi lùn shuō gǔ jīn jí shí sú xíng shì, héng fā fèn tàn xī. yīn zhe lùn míng yuē chāng yán, fán sān shí sì piān, shí yú wàn yán.
尚书令荀彧闻统名,奇之,举为尚书郎。后参丞相曹操军事。每论说古今及时俗行事,恒发愤叹息。因著论名曰《昌言》,凡三十四篇,十余万言。
xiàn dì xùn wèi zhī suì, tǒng zú, shí nián sì shí yī. yǒu rén dōng hǎi móu xí cháng chēng tǒng cái zhāng zú jì xī jīng dǒng jiǎ liú yáng. jīn jiǎn cuō qí shū yǒu yì zhèng zhě, lüè zài zhī yún.
献帝逊位之岁,统卒,时年四十一。友人东海缪袭常称统才章足继西京董、贾、刘、杨。今简撮其书有益政者,略载之云。
lǐ luàn piān yuē:
《理乱篇》曰:
háo jié zhī dàng tiān mìng zhě, wèi shǐ yǒu tiān xià zhī fēn zhě yě. wú tiān xià zhī fēn, gù zhàn zhēng zhě jìng qǐ yān. yú sī zhī shí, bìng wěi jiǎ tiān wēi, jiǎo jù fāng guó, yōng jiǎ bīng yǔ wǒ jiǎo cái zhì, chéng yǒng lì yǔ wǒ jìng cí xióng, bù zhī qù jiù, yí wù tiān xià, gài bù kě shǔ yě. jiǎo zhī zhě jiē qióng, jué lì zhě jiē fù, xíng bù kān fù kàng, shì bù zú fù xiào, nǎi shǐ jī shǒu xì jǐng, jiù wǒ zhī xián xiè ěr. fū huò céng wèi wǒ zhī zūn zhǎng yǐ, huò céng yǔ wǒ wèi děng chái yǐ, huò céng chén lǔ wǒ yǐ, huò céng zhí qiú wǒ yǐ. bǐ zhī yù yù, jiē xiōng lì fù zǔ, xìng wǒ zhī bù chéng, ér yǐ fèn qí qián zhì, jù kěn yòng cǐ wèi zhōng sǐ zhī fēn xié?
豪杰之当天命者,未始有天下之分者也。无天下之分,故战争者竞起焉。于斯之时,并伪假天威,矫据方国,拥甲兵与我角才智,程勇力与我竞雌雄,不知去就,疑误天下,盖不可数也。角知者皆穷,角力者皆负,形不堪复伉,势不足复校,乃始羁首系颈,就我之衔绁耳。夫或曾为我之尊长矣,或曾与我为等侪矣,或曾臣虏我矣,或曾执囚我矣。彼之蔚蔚,皆匈詈腹诅,幸我之不成,而以奋其前志,讵肯用此为终死之分邪?
jí jì tǐ zhī shí, mín xīn dìng yǐ. pǔ tiān zhī xià, lài wǒ ér dé shēng yù, yóu wǒ ér dé fù guì, ān jū lè yè, zhǎng yǎng zǐ sūn, tiān xià yàn rán, jiē guī xīn yú wǒ yǐ. háo jié zhī xīn jì jué, shì mín zhī zhì yǐ dìng, guì yǒu cháng jiā, zūn zài yī rén. dāng cǐ zhī shí, suī xià yú zhī cái jū zhī, yóu néng shǐ ēn tóng tiān dì, wēi móu guǐ shén. bào fēng jí tíng, bù zú yǐ fāng qí nù yáng chūn shí yǔ, bù zú yǐ yù qí zé zhōu kǒng shù qiān, wú suǒ fù jiǎo qí shèng bēn yù bǎi wàn, wú suǒ fù fèn qí yǒng yǐ.
及继体之时,民心定矣。普天之下,赖我而得生育,由我而得富贵,安居乐业,长养子孙,天下晏然,皆归心于我矣。豪杰之心既绝,士民之志已定,贵有常家,尊在一人。当此之时,虽下愚之才居之,犹能使恩同天地,威侔鬼神。暴风疾霆,不足以方其怒;阳春时雨,不足以喻其泽;周、孔数千,无所复角其圣;贲、育百万,无所复奋其勇矣。
bǐ hòu sì zhī yú zhǔ, jiàn tiān xià mò gǎn yǔ zhī wéi, zì wèi ruò tiān dì zhī bù kě wáng yě, nǎi bēn qí sī shì, pìn qí xié yù, jūn chén xuān yín, shàng xià tóng è. mù jí jiǎo dǐ zhī guān, ěr qióng zhèng wèi zhī shēng. rù zé dān yú fù rén, chū zé chí yú tián liè. huāng fèi shù zhèng, qì wáng rén wù, chán màn mí liú, wú suǒ dǐ jí. xìn rèn qīn ài zhě, jǐn nìng chǎn róng shuō zhī rén yě chǒng guì lóng fēng zhě, jǐn hòu fēi jī qiè zhī jiā yě. shǐ è láng shǒu páo chú, jī hǔ mù láo tún, suì zhì áo tiān xià zhī zhī gāo, zhuó shēng rén zhī gǔ suǐ. yuàn dú wú liáo, huò luàn bìng qǐ, zhōng guó rǎo rǎng, sì yí qīn pàn, tǔ bēng wǎ jiě, yī zhāo ér qù. xī zhī wèi wǒ bǔ rǔ zhī zǐ sūn zhě, jīn jìn shì wǒ yǐn xuè zhī kòu chóu yě. zhì yú yùn xǐ shì qù, yóu bù jué wù zhě, qǐ fēi fù guì shēng bù rén, chén nì zhì yú jí xié? cún wáng yǐ zhī dié fá, zhèng luàn cóng cǐ zhōu fù, tiān dào cháng rán zhī dà shù yě.
彼后嗣之愚主,见天下莫敢与之违,自谓若天地之不可亡也,乃奔其私嗜,聘其邪欲,君臣宣淫,上下同恶。目极角牴之观,耳穷郑、卫之声。入则耽于妇人,出则驰于田猎。荒废庶政,弃亡人物,澶漫弥流,无所底极。信任亲爱者,尽佞谄容说之人也;宠贵隆丰者,尽后妃姬妾之家也。使饿狼守庖厨,饥虎牧牢豚,遂至熬天下之脂膏,斫生人之骨髓。怨毒无聊,祸乱并起,中国扰攘,四夷侵叛,土崩瓦解,一朝而去。昔之为我哺乳之子孙者,今尽是我饮血之寇仇也。至于运徙势去,犹不觉悟者,岂非富贵生不仁,沉溺致愚疾邪?存亡以之迭伐,政乱从此周复,天道常然之大数也。
yòu zhèng zhī wèi lǐ zhě, qǔ yī qiè ér yǐ, fēi néng zhēn zhuó xián yú zhī fēn, yǐ kāi shèng shuāi zhī shù yě. rì bù rú gǔ, mí yǐ yuǎn shén, qǐ bù rán xié? hàn xìng yǐ lái, xiāng yǔ tóng wèi biān hù qí mín, ér yǐ cái lì xiāng jūn zhǎng zhě, shì wú shù yān. ér qīng jié zhī shì, tú zì kǔ yú cí jí zhī jiān, wú suǒ yì sǔn yú fēng sú yě. háo rén zhī shì, lián dòng shù bǎi, gāo tián mǎn yě, nú bì qiān qún, tú fù wàn jì. chuán chē jiǎ fàn, zhōu yú sì fāng fèi jū jī zhù, mǎn yú dū chéng. qí lù bǎo dài, jù shì bù néng róng mǎ niú yáng shǐ, shān gǔ bù néng shòu. yāo tóng měi qiè, tián hū qǐ shì chàng ōu jì lè, liè hū shēn táng. bīn kè dài jiàn ér bù gǎn qù, chē qí jiāo cuò ér bù gǎn jìn. sān shēng zhī ròu, chòu ér bù kě shí qīng chún zhī zhòu, bài ér bù kě yǐn. dì pàn zé rén cóng qí mù zhī suǒ shì, xǐ nù zé rén suí qí xīn zhī suǒ lǜ. cǐ jiē gōng hóu zhī guǎng yuè, jūn zhǎng zhī hòu shí yě. gǒu néng yùn zhì zhà zhě, zé dé zhī yān gǒu néng dé zhī zhě, rén bù yǐ wéi zuì yān. yuán fā ér héng liú, lù kāi ér sì tòng yǐ. qiú shì zhī shě róng lè ér jū qióng kǔ, qì fàng yì ér fù shù fù, fū shuí kěn wèi zhī zhě xié! fū luàn shì zhǎng ér huà shì duǎn. luàn shì zé xiǎo rén guì chǒng, jūn zǐ kùn jiàn. dāng jūn zǐ kùn jiàn zhī shí, B23F gāo tiān, E575 hòu dì, yóu kǒng yǒu zhèn yàn zhī huò yě. dǎi zhì qīng shì, zé fù rù yú jiǎo wǎng guò zhèng zhī jiǎn. lǎo zhě mào yǐ, bù néng jí kuān ráo zhī sú shǎo zhě fāng zhuàng, jiāng fù kùn yú shuāi luàn zhī shí. shì shǐ jiān rén shàn wú qióng zhī fú lì, ér shàn shì guà bù shè zhī zuì gū. gǒu mù néng biàn sè, ěr néng biàn shēng, kǒu néng biàn wèi, tǐ néng biàn hán wēn zhě, jiāng jiē yǐ xiū jié wèi huì è, shè zhì qiǎo yǐ bì zhī yān, kuàng kěn yǒu ān ér lè zhī zhě xié? sī xià shì rén zhǔ yī qiè zhī qiān yě.
又政之为理者,取一切而已,非能斟酌贤愚之分,以开盛衰之数也。日不如古,弥以远甚,岂不然邪?汉兴以来,相与同为编户齐民,而以财力相君长者,世无数焉。而清洁之士,徒自苦于茨棘之间,无所益损于风俗也。豪人之室,连栋数百,膏田满野,奴婢千群,徒附万计。船车贾贩,周于四方;废居积贮,满于都城。琦赂宝贷,巨室不能容;马牛羊豕,山谷不能受。妖童美妾,填乎绮室;倡讴伎乐,列乎深堂。宾客待见而不敢去,车骑交错而不敢进。三牲之肉,臭而不可食;清醇之酎,败而不可饮。睇盼则人从其目之所视,喜怒则人随其心之所虑。此皆公侯之广乐,君长之厚实也。苟能运智诈者,则得之焉;苟能得之者,人不以为罪焉。源发而横流,路开而四通矣。求士之舍荣乐而居穷苦,弃放逸而赴束缚,夫谁肯为之者邪!夫乱世长而化世短。乱世则小人贵宠,君子困贱。当君子困贱之时,B23F高天,E575厚地,犹恐有镇厌之祸也。逮至清世,则复入于矫枉过正之检。老者耄矣,不能及宽饶之俗;少者方壮,将复困于衰乱之时。是使奸人擅无穷之福利,而善士挂不赦之罪辜。苟目能辩色,耳能辩声,口能辩味,体能辩寒温者,将皆以修洁为讳恶,设智巧以避之焉,况肯有安而乐之者邪?斯下世人主一切之愆也。
xī chūn qiū zhī shí, zhōu shì zhī luàn shì yě. dǎi hū zhàn guó, zé yòu shén yǐ. qín zhèng chéng bìng jiān zhī shì, fàng hǔ láng zhī xīn, tú liè tiān xià, tūn shí shēng rén, bào nüè bù yǐ, yǐ zhāo chǔ hàn yòng bīng zhī kǔ, shèn yú zhàn guó zhī shí yě. hàn èr bǎi nián ér zāo wáng mǎng zhī luàn, jì qí cán yí miè wáng zhī shù, yòu fù bèi hū qín xiàng yǐ. yǐ jí jīn rì, míng dōu kōng ér bù jū, bǎi lǐ jué ér wú mín zhě, bù kě shèng shǔ. cǐ zé yòu shèn yú wáng xīn zhī shí yě. bēi fū! bù jí wǔ bǎi nián, dà nàn sān qǐ, zhōng jiān zhī luàn, shàng bù shù yān. biàn ér mí cāi, xià ér jiā kù, tuī cǐ yǐ wǎng, kě jí yú jǐn yǐ. jiē hū! bù zhī lái shì shèng rén jiù cǐ zhī dào, jiāng hé yòng yě? yòu bù zhī tiān ruò qióng cǐ zhī shù, yù hé zhì xié?
昔春秋之时,周氏之乱世也。逮乎战国,则又甚矣。秦政乘并兼之势,放虎狼之心,屠裂天下,吞食生人,暴虐不已,以招楚、汉用兵之苦,甚于战国之时也。汉二百年而遭王莽之乱,计其残夷灭亡之数,又复倍乎秦、项矣。以及今日,名都空而不居,百里绝而无民者,不可胜数。此则又甚于亡新之时也。悲夫!不及五百年,大难三起,中间之乱,尚不数焉。变而弥猜,下而加酷,推此以往,可及于尽矣。嗟乎!不知来世圣人救此之道,将何用也?又不知天若穷此之数,欲何至邪?
sǔn yì piān yuē:
《损益篇》曰:
zuò yǒu lì yú shí, zhì yǒu biàn yú wù zhě, kě wèi yě. shì yǒu guāi yú shù, fǎ yǒu wán yú shí zhě, kě gǎi yě. gù xíng yú gǔ yǒu qí jī, yòng yú jīn wú qí gōng zhě, bù kě bù biàn. biàn ér bù rú qián, yì ér duō suǒ bài zhě, yì bù kě bù fù yě. hàn zhī chū xìng, fēn wáng zǐ dì, wěi zhī yǐ shì mín zhī mìng, jiǎ zhī yǐ shā shēng zhī quán. yú shì jiāo yì zì zì, zhì yì wú yàn. yú ròu bǎi xìng, yǐ yíng qí yù bào zhēng gǔ xuè, yǐ kuài qí qíng. shàng yǒu cuàn pàn bù guǐ zhī jiān, xià yǒu bào luàn cán zéi zhī hài. suī jiè qīn shǔ zhī ēn, gài yuán liú xíng shì shǐ zhī rán yě. jiàng jué xuē tǔ, shāo shāo gē duó, zú zhì yú zuò shí fèng lù ér yǐ. rán qí wū huì zhī xíng, yín hūn zhī zuì, yóu shàng duō yān. gù qiǎn qí gēn běn, qīng qí ēn yì, yóu shàng jiǎ yī rì zhī zūn, shōu shì mín zhī yòng, kuàng zhuān zhī yú guó, shàn zhī yú sì, qǐ kě biān chī chì zhà, ér shǐ wéi wǒ suǒ wéi zhě hū? shí zhèng diāo bì, fēng sú yí yì, chún piáo yǐ qù, zhì huì yǐ lái. chū yú lǐ zhì zhī fáng, fàng yú shì yù zhī yù jiǔ yǐ, gù bù kě shòu zhī yǐ bǐng, jiǎ zhī yǐ zī zhě yě. shì gù shōu qí yì shì zhī quán, xiào qí cóng héng zhī shì, shàn zhě zǎo dēng, fǒu zhě zǎo qù, gù xià tǔ wú yōng zhì zhī shì, guó cháo wú zhuān guì zhī rén. cǐ biàn zhī shàn, kě suì xíng zhě yě.
作有利于时,制有便于物者,可为也。事有乖于数,法有玩于时者,可改也。故行于古有其迹,用于今无其功者,不可不变。变而不如前,易而多所败者,亦不可不复也。汉之初兴,分王子弟,委之以士民之命,假之以杀生之权。于是骄逸自恣,志意无厌。鱼肉百姓,以盈其欲;报蒸骨血,以快其情。上有篡叛不轨之奸,下有暴乱残贼之害。虽借亲属之恩,盖源流形势使之然也。降爵削土,稍稍割夺,卒至于坐食奉禄而已。然其洿秽之行,淫昏之罪,犹尚多焉。故浅其根本,轻其恩义,犹尚假一日之尊,收士民之用,况专之于国,擅之于嗣,岂可鞭笞叱咤,而使唯我所为者乎?时政凋敝,风俗移易,纯朴已去,智惠已来。出于礼制之防,放于嗜欲之域久矣,固不可授之以柄,假之以资者也。是故收其奕世之权,校其从横之势,善者早登,否者早去,故下土无壅滞之士,国朝无专贵之人。此变之善,可遂行者也。
jǐng tián zhī biàn, háo rén huò zhí, guǎn shè bù yú zhōu jùn, tián mǔ lián yú fāng guó. shēn wú bàn tōng qīng lún zhī mìng, ér qiào sān chén lóng zhāng zhī féi bù wéi biān hù yī wǔ zhī zhǎng, ér yǒu qiān shì míng yì zhī yì. róng lè guò yú fēng jūn, shì lì móu yú shǒu lìng. cái lù zì yíng, fàn fǎ bù zuò. cì kè sǐ shì, wèi zhī tóu mìng. zhì shǐ ruò lì shǎo zhì zhī zǐ, bèi chuān wéi bài, jì sǐ bù liǎn, yuān wǎng qióng kùn, bù gǎn zì lǐ. suī yì yóu wǎng jìn shū kuò, gài fēn tián wú xiàn shǐ zhī rán yě. jīn yù zhāng tài píng zhī jì gāng, lì zhì huà zhī jī zhǐ, qí mín cái zhī fēng guǎ, zhèng fēng sú zhī shē jiǎn, fēi jǐng tián shí mò yóu yě. cǐ biàn yǒu suǒ bài, ér yí fù zhě yě.
井田之变,豪人货殖,馆舍布于州郡,田亩连于方国。身无半通青纶之命,而窍三辰龙章之肥;不为编户一伍之长,而有千室名邑之役。荣乐过于封君,势力侔于守令。财赂自营,犯法不坐。刺客死士,为之投命。至使弱力少智之子,被穿帷败,寄死不敛,冤枉穷困,不敢自理。虽亦由网禁疏阔,盖分田无限使之然也。今欲张太平之纪纲,立至化之基趾,齐民财之丰寡,正风俗之奢俭,非井田实莫由也。此变有所败,而宜复者也。
ròu xíng zhī fèi, qīng zhòng wú pǐn, xià sǐ zé dé kūn qián, xià kūn qián zé dé biān chī. sǐ zhě bù kě fù shēng, ér kūn zhě wú shāng yú rén. kūn chī bù zú yǐ chéng zhōng zuì, ān dé bù zhì yú sǐ zāi! fū jī gǒu zhī rǎng qióng, nán nǚ zhī yín bēn, jiǔ lǐ zhī lù yí, miù wù zhī shāng hài, jiē fēi zhí yú sǐ zhě yě. shā zhī zé shèn zhòng, kūn zhī zé shèn qīng. bù zhì zhōng xíng yǐ chēng qí zuì, zé fǎ lìng ān dé bù cēn cī, shā shēng ān dé bù guò miù hū? jīn huàn xíng qīng zhī bù zú yǐ chéng è, zé jiǎ zāng huò yǐ chéng zuì, tuō jí bìng yǐ huì shā. kē tiáo wú suǒ zhǔn, míng shí bù xiāng yìng, kǒng fēi dì wáng zhī tōng fǎ, shèng rén zhī liáng zhì yě. huò yuē: guò xíng è rén, kě yě guò xíng shàn rén, qǐ kě fù zāi? yuē: ruò qián zhèng yǐ lái, wèi zēng wǎng hài shàn rén zhě, zé yǒu zuì bù sǐ yě, shì wèi rěn yú shā rén, ér bù rěn yú xíng rén yě. jīn lìng wǔ xíng yǒu pǐn, qīng zhòng yǒu shù, kē tiáo yǒu xù, míng shí yǒu zhèng, fēi shā rén nì luàn niǎo shòu zhī xíng shén zhòng zhě, jiē wù shā. sì zhōu shì zhī mì diǎn, xù lǚ hóu zhī xiáng xíng, cǐ yòu yí fù zhī shàn zhě yě.
肉刑之废,轻重无品,下死则得髡钳,下髡钳则得鞭笞。死者不可复生,而髡者无伤于人。髡笞不足以惩中罪,安得不至于死哉!夫鸡狗之攘穷,男女之淫奔,酒醴之赂遗,谬误之伤害,皆非值于死者也。杀之则甚重,髡之则甚轻。不制中刑以称其罪,则法令安得不参差,杀生安得不过谬乎?今患刑轻之不足以惩恶,则假臧货以成罪,托疾病以讳杀。科条无所准,名实不相应,恐非帝王之通法,圣人之良制也。或曰:过刑恶人,可也;过刑善人,岂可复哉?曰:若前政以来,未曾枉害善人者,则有罪不死也,是为忍于杀人,而不忍于刑人也。今令五刑有品,轻重有数,科条有序,名实有正,非杀人逆乱鸟兽之行甚重者,皆勿杀。嗣周氏之秘典,续吕侯之祥刑,此又宜复之善者也。
yì yuē:" yáng yī jūn èr chén, jūn zǐ zhī dào yě yīn èr jūn yī chén, xiǎo rén zhī dào yě." rán zé guǎ zhě, wéi rén shàng zhě yě zhòng zhě, wéi rén xià zhě yě. yī wǔ zhī zhǎng, cái zú yǐ zhǎng yī wǔ zhě yě yī guó zhī jūn, cái zú yǐ jūn yī guó zhě yě tiān xià zhī wáng, cái zú yǐ wáng tiān xià zhě yě. yú yì yú zhì, yóu zhī zhī fù gàn, cǐ lǐ tiān xià zhī cháng fǎ yě. zhì guó yǐ fēn rén, lì zhèng yǐ fēn shì, rén yuǎn zé nán suí, shì zǒng zé nán le. jīn yuǎn zhōu zhī xiàn, huò xiāng qù shù bǎi qiān lǐ, suī duō shān líng wū zé, yóu yǒu kě jū rén zhǒng gǔ zhě yān. dāng gèng zhì qí jìng jiè, shǐ yuǎn zhě bù guò èr bǎi lǐ. míng bǎn jí yǐ xiāng shù yuè, shěn shén wǔ yǐ xiāng lián chí, xiàn shī tián yǐ duàn bìng jiān, dìng wǔ xíng yǐ jiù sǐ wáng, yì jūn zhǎng yǐ xìng zhèng lǐ, jí nóng sāng yǐ fēng wěi jī, qù mò zuò yǐ yī běn yè, dūn jiào xué yǐ yí qíng xìng, biǎo dé xíng yǐ lì fēng sú, hé cái yì yǐ xù guān yí, jiǎn jīng hàn yǐ xí shī tián, xiū wǔ qì yǐ cún shǒu zhàn, yán jìn lìng yǐ fáng jiàn chà, xìn shǎng fá yǐ yàn chéng quàn, jiū yóu xì yǐ dù jiān xié, chá kē kè yǐ jué fán bào. shěn cǐ shí liù zhě yǐ wéi zhèng wù, cāo zhī yǒu cháng, kè zhī yǒu xiàn, ān níng wù xiè duò, yǒu shì bù pò jù, shèng rén fù qǐ, bù néng yì yě.
《易》曰:“阳一君二臣,君子之道也;阴二君一臣,小人之道也。”然则寡者,为人上者也;众者,为人下者也。一伍之长,才足以长一伍者也;一国之君,才足以君一国者也;天下之王,才足以王天下者也。愚役于智,犹枝之附干,此理天下之常法也。制国以分人,立政以分事,人远则难绥,事总则难了。今远州之县,或相去数百千里,虽多山陵洿泽,犹有可居人种谷者焉。当更制其境界,使远者不过二百里。明版籍以相数阅,审什伍以相连持,限失田以断并兼,定五刑以救死亡,益君长以兴政理,急农桑以丰委积,去末作以一本业,敦教学以移情性,表德行以厉风俗,核才艺以叙官宜,简精悍以习师田,修武器以存守战,严禁令以防僭差,信赏罚以验惩劝,纠游戏以杜奸邪,察苛刻以绝烦暴。审此十六者以为政务,操之有常,课之有限,安宁勿懈堕,有事不迫遽,圣人复起,不能易也。
xiàng zhě, tiān xià hù guò qiān wàn, chú qí lǎo ruò, dàn hù yī dīng zhuàng, zé qiān wàn rén yě. yí lòu jì duō. yòu mán yí róng dí jū hàn dì zhě shàng bù zài yān. dīng zhuàng shí rén zhī zhōng, bì yǒu kān wèi qí shén wǔ zhī zhǎng, tuī shén zhǎng yǐ shàng, zé bǎi wàn rén yě. yòu shí qǔ zhī, zé zuǒ shǐ zhī cái yǐ shàng shí wàn rén yě. yòu shí qǔ zhī, zé kě shǐ zài zhèng lǐ zhī wèi zhě wàn rén yě. yǐ jīn lì yòng zhě wèi zhī rén, rén qiú dīng zhuàng, yǐ cái zhì yòng zhě wèi zhī shì, shì guì qí lǎo. chōng cǐ zhì yǐ yòng tiān xià zhī rén, yóu jiāng yǒu chǔ, hé xián hū bù zú yě? gù wù yǒu bù qiú, wèi yǒu wú wù zhī suì yě shì yǒu bù yòng, wèi yǒu shǎo shì zhī shì yě. fū rú cǐ, rán hòu kě yǐ yòng tiān xìng, jiū rén lǐ, xìng dùn fèi, shǔ duàn jué, wǎng luó yí lòu, gǒng xiá tiān rén yǐ.
向者,天下户过千万,除其老弱,但户一丁壮,则千万人也。遗漏既多。又蛮夷戎狄居汉地者尚不在焉。丁壮十人之中,必有堪为其什五之长,推什长已上,则百万人也。又十取之,则佐史之才已上十万人也。又十取之,则可使在政理之位者万人也。以筋力用者谓之人,人求丁壮,以才智用者谓之士,士贵耆老。充此制以用天下之人,犹将有储,何嫌乎不足也?故物有不求,未有无物之岁也;士有不用,未有少士之世也。夫如此,然后可以用天性,究人理,兴顿废,属断绝,网罗遗漏,拱柙天人矣。
huò yuē: shàn wéi zhèng zhě, yù chú fán qù kē, bìng guān shěng zhí, wèi zhī yǐ wú wéi, shì zhī yǐ wú shì, hé zi yán zhī yún yún yě? yuē:" ruò shì, sān dài bù zú mó, shèng rén wèi kě shī yě. jūn zǐ yòng fǎ zhì ér zhì yú huà, xiǎo rén yòng fǎ zhì ér zhì yú luàn. jūn shì yī fǎ zhì yě, huò yǐ zhī huà, huò yǐ zhī luàn, xíng zhī bù tóng yě. gǒu shǐ chái láng mù yáng tún, dào zhí zhǔ zhēng shuì, guó jiā hūn luàn, lì rén fàng sì, zé è fù lùn sǔn yì zhī jiān zāi! fū rén dài jūn zǐ rán hòu huà lǐ, guó dài xù jī nǎi wú yōu huàn. jūn zǐ fēi zì nóng sāng yǐ qiú yī shí zhě yě, xù jī fēi héng fù liǎn yǐ qǔ yōu ráo zhě yě. fèng lù chéng hòu, zé gē bō mào yì zhī zuì nǎi kě jué yě chù jī chéng duō, zé bīng kòu shuǐ hàn zhī zāi bù zú kǔ yě. gù yóu qí dào ér dé zhī, mín bù yǐ wéi shē yóu qí dào ér qǔ zhī, mín bù yǐ wéi láo. tiān zāi liú xíng, kāi cāng kù yǐ bǐng dài, bù yì rén hū? yī shí yǒu yú, sǔn mǐ lì yǐ sàn shī, bù yì yì hū? bǐ jūn zǐ jū wèi wèi shì mín zhī zhǎng, gù yí zhòng ròu lèi bó, zhū lún sì mǎ. jīn fǎn wèi báo wū zhě wèi gāo, huò shí zhě wèi qīng, jì shī tiān dì zhī xìng, yòu kāi xū wěi zhī míng, shǐ xiǎo zhì jū dà wèi, shù jī bù xián xī, wèi bì bù yóu cǐ yě. dé jū jié ér shī cái néng, fēi lì gōng zhī shí yě. yǐ lián jǔ ér yǐ tān qù, fēi shì jūn zǐ zhī zhì yě. fū xuǎn yòng bì qǔ shàn shì. shàn shì fù zhě shǎo ér pín zhě duō, lù bù zú yǐ gōng yǎng, ān néng bù shǎo yíng sī mén hū? cóng ér zuì zhī, shì shè jī zhì jǐng yǐ dài tiān xià zhī jūn zǐ yě.
或曰:善为政者,欲除烦去苛,并官省职,为之以无为,事之以无事,何子言之云云也?曰:“若是,三代不足摹,圣人未可师也。君子用法制而至于化,小人用法制而至于乱。均是一法制也,或以之化,或以之乱,行之不同也。苟使豺狼牧羊豚,盗跖主征税,国家昏乱,吏人放肆,则恶复论损益之间哉!夫人待君子然后化理,国待蓄积乃无忧患。君子非自农桑以求衣食者也,蓄积非横赋敛以取优饶者也。奉禄诚厚,则割剥贸易之罪乃可绝也;畜积诚多,则兵寇水旱之灾不足苦也。故由其道而得之,民不以为奢;由其道而取之,民不以为劳。天灾流行,开仓库以禀贷,不亦仁乎?衣食有余,损靡丽以散施,不亦义乎?彼君子居位为士民之长,固宜重肉累帛,朱轮四马。今反谓薄屋者为高,藿食者为清,既失天地之性,又开虚伪之名,使小智居大位,庶绩不咸熙,未必不由此也。得拘洁而失才能,非立功之实也。以廉举而以贪去,非士君子之志也。夫选用必取善士。善士富者少而贫者多,禄不足以供养,安能不少营私门乎?从而罪之,是设机置阱以待天下之君子也。
dào zéi xiōng huāng, jiǔ zhōu dài zuò, jī jǐn bào zhì, jūn lǚ zú fā, héng shuì ruò rén, gē duó lì lù, suǒ shì zhě guǎ, suǒ qǔ zhě wěi, wàn lǐ xuán fá, shǒu wěi bù jiù, yáo yì bìng qǐ, nóng sāng shī yè, zhào mín hū jiē yú hào tiān, pín qióng zhuǎn sǐ yú gōu hè yǐ. jīn tōng féi ráo zhī lǜ, jì jià sè zhī rù, lìng mǔ shōu sān hú, hú qǔ yī dòu, wèi wéi shèn duō. yī suì zhī jiān, zé yǒu shù nián zhī chǔ, suī xìng fēi fǎ zhī yì, zì shē chǐ zhī yù, guǎng ài xìng zhī cì, yóu wèi néng jǐn yě. bù xún gǔ fǎ, guī wèi qīng shuì, jí zhì yī fāng yǒu jǐng, yī miàn bèi zāi, wèi dǎi sān nián, xiào jì qiān duǎn, zuò shì zhàn shì zhī shū shí, lì wàng è piǎo zhī mǎn dào, rú zhī hé wéi jūn xíng cǐ zhèng yě? èr shí shuì yī, míng zhī yuē mò, kuàng sān shí shuì yī hū? fū báo lì lù yǐ fēng jūn yòng, yuán yú qín zhēng zhū hóu, xù yǐ sì yí, hàn chéng qí yè, suì bù gǎi gèng, wēi guó luàn jiā, cǐ zhī yóu yě. jīn tián wú cháng zhǔ, mín wú cháng jū, lì shí rì bǐng, bān lù wèi dìng. kě wèi fǎ zhì, huà yí dìng kē, zū shuì shí yī, gèng fù rú jiù. jīn zhě tǔ guǎng mín xī, zhōng dì wèi kěn suī rán, yóu dāng xiàn yǐ dà jiā, wù lìng guò zhì. qí dì yǒu cǎo zhě, jǐn yuē guān tián, lì kān nóng shì, nǎi tīng shòu zhī. ruò tīng qí zì qǔ, hòu bì wèi jiān yě.
盗贼凶荒,九州代作,饥馑暴至,军旅卒发,横税弱人,割夺吏禄,所恃者寡,所取者猥,万里悬乏,首尾不救,徭役并起,农桑失业,兆民呼嗟于昊天,贫穷转死于沟壑矣。今通肥饶之率,计稼穑之入,令亩收三斛,斛取一斗,未为甚多。一岁之间,则有数年之储,虽兴非法之役,恣奢侈之欲,广爱幸之赐,犹未能尽也。不循古法,规为轻税,及至一方有警,一面被灾,未逮三年,校计骞短,坐视战士之蔬食,立望饿殍之满道,如之何为君行此政也?二十税一,名之曰貊,况三十税一乎?夫薄吏禄以丰军用,缘于秦征诸侯,续以四夷,汉承其业,遂不改更,危国乱家,此之由也。今田无常主,民无常居,吏食日禀,班禄未定。可为法制,画一定科,租税十一,更赋如旧。今者土广民稀,中地未垦;虽然,犹当限以大家,勿令过制。其地有草者,尽曰官田,力堪农事,乃听受之。若听其自取,后必为奸也。
fǎ jiè piān yuē:
《法诫篇》曰:
zhōu lǐ liù diǎn, zhǒng zǎi èr wáng ér lǐ tiān xià. chūn qiū zhī shí, zhū hóu míng dé zhě, jiē yī qīng wéi zhèng. yuán jí zhàn guó, yì jiē rán yě. qín jiān tiān xià, zé zhì chéng xiàng, ér èr zhī yǐ yù shǐ dài fū. zì gāo dì dǎi yú xiào chéng, yīn ér bù gǎi, duō zhōng qí shēn. hàn zhī lóng shèng, shì wéi zài yān. fū rèn yī rén zé zhèng zhuān, rèn shù rén zé xiāng yǐ. zhèng zhuān zé hé xié, xiāng yǐ zé wéi lì. hé xié zé tài píng zhī suǒ xìng yě, wéi lì zé huāng luàn zhī suǒ qǐ yě. guāng wǔ huáng dì yùn shù shì zhī shī quán, fèn qiáng chén zhī qiào mìng, jiǎo wǎng guò zhí, zhèng bù rèn xià, suī zhì sān gōng, shì guī tái gé. zì cǐ yǐ lái, sān gōng zhī zhí, bèi yuán ér yǐ rán zhèng yǒu bù lǐ, yóu jiā qiǎn zé. ér quán yí wài qī zhī jiā, chǒng bèi jìn xí zhī shù, qīn qí dǎng lèi, yòng qí sī rén, nèi chōng jīng shī, wài bù liè jùn, diān dǎo xián yú, mào yì xuǎn jǔ, pí jià shǒu jìng, tān cán mù mín, náo rǎo bǎi xìng, fèn nù sì yí, zhāo zhì guāi pàn, luàn lí sī mò, yuàn qì bìng zuò, yīn yáng shī hé, sān guāng kuī quē, guài yì shù zhì, chóng míng shí jià, shuǐ hàn wèi zāi, cǐ jiē qī huàn zhī huàn suǒ zhì rán yě. fǎn yǐ cè ràng sān gōng, zhì yú sǐ miǎn, nǎi zú wèi jiào hū cāng tiān, hào téng qì xuè zhě yě. yòu zhōng shì zhī xuǎn sān gōng yě, wù yú qīng què jǐn shèn. xún cháng fēi gù zhě. shì fù nǚ zhī jiǎn xiá, xiāng qū zhī cháng rén ěr, è zú yǐ jū sī wèi xié? shì jì rú bǐ, xuǎn yòu rú cǐ, ér yù wàng sān gōng xūn lì yú guó jiā, jī jiā yú shēng mín, bù yì yuǎn hū?
《周礼》六典,冢宰贰王而理天下。春秋之时,诸侯明德者,皆一卿为政。爰及战国,亦皆然也。秦兼天下,则置丞相,而贰之以御史大夫。自高帝逮于孝成,因而不改,多终其身。汉之隆盛,是惟在焉。夫任一人则政专,任数人则相倚。政专则和谐,相倚则违戾。和谐则太平之所兴也,违戾则荒乱之所起也。光武皇帝愠数世之失权,忿强臣之窍命,矫枉过直,政不任下,虽置三公,事归台阁。自此以来,三公之职,备员而已;然政有不理,犹加谴责。而权移外戚之家,宠被近习之竖,亲其党类,用其私人,内充京师,外布列郡,颠倒贤愚,贸易选举,疲驾守境,贪残牧民,挠扰百姓,忿怒四夷,招致乖叛,乱离斯瘼,怨气并作,阴阳失和,三光亏缺,怪异数至,虫螟食稼,水旱为灾,此皆戚宦之宦所致然也。反以策让三公,至于死免,乃足为叫呼苍天,号滕泣血者也。又中世之选三公也,务于清悫谨慎。循常飞故者。是妇女之检柙,乡曲之常人耳,恶足以居斯位邪?势既如彼,选又如此,而欲望三公勋立于国家,绩加于生民,不亦远乎?
xī wén dì zhī yú dèng tōng, kě wèi zhì ài, ér yóu zhǎn shēn tú jiā zhī zhì. fū jiàn rèn rú cǐ, zé hé huàn yú zuǒ yòu xiǎo chén zāi? zhì rú jìn shì, wài qī huàn shù qǐng tuō bù xíng, yì qì bù mǎn, lì néng xiàn rù yú bù cè zhī huò, è kě dé dàn zhèng zhě zāi! nǎng zhě rèn zhī zhòng ér zé zhī qīng, jīn zhě rèn zhī qīng ér zé zhī zhòng. xī jiǎ yì gǎn jiàng hóu zhī kùn rǔ, yīn chén dà chén lián chǐ zhī fēn, kāi yǐn zì cái zhī duān. zì cǐ yǐ lái, suì yǐ chéng sú. jì shì zhī zhǔ, shēng ér jiàn zhī, xí qí suǒ cháng, céng mò zhī wù. wū hū, kě bēi fū! zuǒ shǒu jù tiān xià zhī tú, yòu shǒu wěn qí hóu, yú zhě yóu zhī nán zhī, kuàng míng zhé jūn zǐ zāi! guāng wǔ duó sān gōng zhī zhòng, zhì jīn ér jiā shén, bù jiǎ hòu dǎng yǐ quán, shù shì ér bù xíng, gài qīn shū zhī shì yì dì. mǔ hòu zhī dǎng, zuǒ yòu zhī rén, yǒu cǐ zhì qīn zhī shì, gù qí guì rèn wàn shì. cháng rán zhī bài, wú shì ér wú zhī, mò zhī sī jiàn, yì kě tòng yǐ. wèi ruò zhì chéng xiàng zì zǒng zhī. ruò wěi sān gōng, zé yí fēn rèn zé chéng. fū shǐ wéi zhèng zhě, bù dàng yǔ zhī hūn yīn hūn yīn zhě, bù dàng shǐ zhī wéi zhèng yě. rú cǐ, zài wèi bìng rén, jǔ yòng shī xián, bǎi xìng bù ān, zhēng sòng bù xī, tiān dì duō biàn, rén wù duō yāo, rán hòu kě yǐ fēn cǐ zuì yǐ.
昔文帝之于邓通,可谓至爱,而犹展申徒嘉之志。夫见任如此,则何患于左右小臣哉?至如近世,外戚宦竖请托不行,意气不满,立能陷入于不测之祸,恶可得弹正者哉!曩者任之重而责之轻,今者任之轻而责之重。昔贾谊感绛侯之困辱,因陈大臣廉耻之分,开引自裁之端。自此以来,遂以成俗。继世之主,生而见之,习其所常,曾莫之悟。呜呼,可悲夫!左手据天下之图,右手刎其喉,愚者犹知难之,况明哲君子哉!光武夺三公之重,至今而加甚,不假后党以权,数世而不行,盖亲疏之势异地。母后之党,左右之人,有此至亲之势,故其贵任万世。常然之败,无世而无之,莫之斯鉴,亦可痛矣。未若置丞相自总之。若委三公,则宜分任责成。夫使为政者,不当与之婚姻;婚姻者,不当使之为政也。如此,在位病人,举用失贤,百姓不安,争讼不息,天地多变,人物多妖,然后可以分此罪矣。
huò yuē: zhèng zài yī rén, quán shén zhòng yě. yuē: rén shí nán de, hé zhòng zhī xián? xī zhě huò yǔ dòu xiàn dèng zhì liáng jì zhī tú, jí wài qī zhī quán, guǎn guó jiā zhī bǐng jí qí fú zhū, yǐ yī yán zhī zhào, jí cháo ér jué, hé zhòng zhī wèi hū? jīn fū guó jiā lòu shén míng yú C841 jìn, shū quán zhòng yú fù dǎng, suàn shí shì ér wèi zhī zhě bā jiǔ yān. bù cǐ zhī zuì ér bǐ zhī yí, hé qí guǐ xié!
或曰:政在一人,权甚重也。曰:人实难得,何重之嫌?昔者霍禹、窦宪、邓骘、梁冀之徒,籍外戚之权,管国家之柄;及其伏诛,以一言之诏,诘朝而决,何重之畏乎?今夫国家漏神明于C841近,输权重于妇党,算十世而为之者八九焉。不此之罪而彼之疑,何其诡邪!
lùn yuē: bǎi jiā zhī yán zhèng zhě shàng yǐ. dà lüè guī hū níng gù gēn dǐ, gé yì shí bì yě. fū zāo yùn wú héng, yì jiàn piān zá, gù shì fēi zhī lùn, fēn rán xiāng guāi. cháng shì wàng lùn zhī, yǐ wéi shì fēi xū tíng, rén chéng F775 yǐn, huà jī wàn zhào, qíng gù méng shēng. suī zhōu wù zhī zhì, bù néng yán qí tuī biàn shān chuān zhī ào, wèi zú kuàng qí yū xiǎn. zé yīng sú shì shì, nán yǐ cháng tiáo. rú shǐ yòng shěn qí dào, zé shū tú tóng huì cái shuǎng qí fēn, zé yī háo yǐ guāi. hé yǐ yán zhī? ruò fú xuán shèng yù shì, zé tiān tóng jí, shī shě zhī dào, yí wú shū diǎn. ér sǔn yì yì yùn, wén pǔ dì xíng. yòng shí jū huì, huí B8 79 yú nǎng shí xīng gē chén zǔ, cēn cī yú shàng shì. jí zhì dài huáng wū, fú chī yī, fēng báo bù qí, ér zhì huà zé yī yì yǒu yòu gōng zú, qíng guó chǔ, kuān cǎn jù gé, ér fáng fēi bì tóng. cǐ qí fēn bō ér gòng yuán, bǎi lǜ ér yī zhì zhě yě. ruò nǎi piān qíng jiǎo yòng, zé wǎng zhí bì guò. gù gé jù lǚ shuāng, bì yóu chóng jiǎn chǔ chǔ yī fú, jiè zài qióng shē shū jìn hòu xià, yǐ wěi dà líng ruò liǎn wēi jùn fá, yǐ kē báo fēn bēng. sī cáo wèi zhī cì, suǒ yǐ míng hū guó fēng zhōu qín mò guǐ, suǒ yǐ zhāng yú wēi miè. gù yòng shě zhī duān, xìng bài zī yān. shì yǐ fán jiǎn wéi shí, kuān měng xiāng jì. xíng shū juān dǐng, shì yǒu kě xiáng sān zhāng zài lìng, qǔ guì néng yuē. tài shū zhì měng zhèng zhī bāo, guó zǐ liú yí ài zhī tì, xuān mèng gǎi dōng rì zhī hé, píng yáng xún huà yī zhī fǎ. sī shí chí zhāng zhī hóng zhì, kě yǐ zhēng qí tǒng hū! shù zi zhī yán dāng shì shī dé jiē jiū yǐ, rán duō miù tōng fāng zhī xùn, hǎo shēn yī yú zhī shuō. guì qīng jìng zhě, yǐ xí shàng wèi fǔ yì shù míng shí zhě, yǐ zhù xià wèi dàn cí. huò tuī qián wáng zhī fēng, kě xíng yú dāng nián yǒu yǐn jiù bì zhī guī, yí liú yú zhǎng shì. jī zhī dǔ lùn, jiāng wèi bì yǐ. rú yǐ zhōu wú tuī lù zhī fēn, sè fēi cháng diào zhī yīn, bù xiàn jú yǐ yí yuǎn, bù jū xuán yǐ fáng sù, zé huà shū gè guǎn qí jí, lǐ lüè kě dé ér yán yǔ?
论曰:百家之言政者尚矣。大略归乎宁固根柢,革易时敝也。夫遭运无恒,意见偏杂,故是非之论,纷然相乖。尝试妄论之,以为世非胥、庭,人乘F775饮,化迹万肇,情故萌生。虽周物之智,不能研其推变;山川之奥,未足况其纡险。则应俗适事,难以常条。如使用审其道,则殊涂同会;才爽其分,则一豪以乖。何以言之?若夫玄圣御世,则天同极,施舍之道,宜无殊典。而损益异运,文朴递行。用时居晦,回B8 79于曩时;兴戈陈俎,参差于上世。及至戴黄屋, 服絺衣,丰薄不齐,而致化则一;亦有宥公族,黥国储,宽惨巨隔,而防非必同。此其分波而共源,百虑而一致者也。若乃偏情矫用,则枉直必过。故葛屦履霜,敝由崇俭;楚楚衣服,戒在穷赊;疏禁厚下,以尾大陵弱;敛威峻罚,以苛薄分崩。斯《曹》、《魏》之刺,所以明乎国风;周、秦末轨,所以彰于微灭。故用舍之端,兴败资焉。是以繁简唯时,宽猛相济。刑书镌鼎,事有可详;三章在令,取贵能约。太叔致猛政之褒,国子流遗爱之涕,宣孟改冬日之和,平阳循画一之法。斯实弛张之弘致,可以征其统乎!数子之言当世失得皆究矣,然多谬通方之训,好申一隅之说。贵清静者,以席上为腐议;束名实者,以柱下为诞辞。或推前王之风,可行于当年;有引救敝之规,宜流于长世。稽之笃论,将为敝矣。如以舟无推陆之分,瑟非常调之音,不限局以疑远,不拘玄以防素,则化枢各管其极,理略可得而言与?
zàn yuē:" guǎn shì hǎo piān, qún yán nán yī. jiù pǔ suī wén, jiǎo chí bì jí. jǔ duān zì lǐ, zhì yú zé shī. xiáng guān shí dù, chéng zhāo zhèng shù.
赞曰:“管视好偏,群言难一。救朴虽文,矫迟必疾。举端自理,滞隅则失。详观时蠹,成昭政术。