qīng jìng tián yú, rén zhī xìng yě yí biǎo guī jǔ, shì zhī zhì yě. zhī rén zhī xìng, qí zì yǎng bù bó, zhī shì zhī zhì, qí jǔ cuò bù huò. fā yī duān, sàn wú jìng, zhōu bā jí, zǒng yī guǎn, wèi zhī xīn. jiàn běn ér zhī mò, guān zhǐ ér dǔ guī, zhí yī ér yīng wàn, wò yào ér zhì xiáng, wèi zhī shù. jū zhī suǒ wèi, xíng zhì suǒ zhī, shì zhì suǒ bǐng, dòng zhì suǒ yóu, wèi zhī dào. dào zhě, zhì zhī qián ér bù zhì, cuò zhī hòu ér bù xuān, nèi zhī xún cháng ér bù sāi, bù zhī tiān xià ér bù tiǎo. shì gù shǐ rén gāo xián chēng yù jǐ zhě, xīn zhī lì yě shǐ rén bēi xià fěi bàng jǐ zhě, xīn zhī zuì yě. fū yán chū yú kǒu zhě, bù kě zhǐ yú rén xíng fā yú ěr zhě, bù kě jìn yú yuǎn. shì zhě, nán chéng ér yì bài yě míng zhě, nán lì ér yì fèi yě. qiān lǐ zhī dī, yǐ lóu yǐ zhī xué lòu bǎi xún zhī wū, yǐ tū xì zhī yān fén. yáo jiè yuē: zhàn zhàn lì lì, rì shèn yī rì. rén mò tuí yú shān, ér tuí yú zhì. shì gù rén jiē qīng xiǎo hài, yì wēi shì, yǐ duō huǐ. huàn zhì ér duō hòu yōu zhī, shì yóu bìng zhě yǐ quán ér suǒ liáng yī yě. suī yǒu biǎn què yú fū zhī qiǎo, yóu bù néng shēng yě.
清淨恬愉,人之性也;儀表規矩,事之制也。知人之性,其自養不勃,知事 之制,其舉錯不惑。發一端,散無竟,周八極,總一管,謂之心。見本而知末, 觀指而睹歸,執一而應萬,握要而治詳,謂之術。居知所為,行智所之,事智所 秉,動智所由,謂之道。道者,置之前而不摯,錯之後而不軒,內之尋常而 不塞,布之天下而不窕。是故使人高賢稱譽己者,心之力也;使人卑下誹謗己者, 心之罪也。夫言出於口者,不可止於人;行發於邇者,不可禁於遠。事者,難成 而易敗也;名者,難立而易廢也。千里之堤,以螻蟻之穴漏;百尋之屋,以突隙 之煙焚。《堯戒》曰:「戰戰慄栗,日慎一日。」人莫蹪於山,而蹪於蛭。」 是故人皆輕小害,易微事,以多悔。患至而多後憂之,是猶病者已惓而索良醫也。 雖有扁鵲、俞跗之巧,猶不能生也。
fū huò zhī lái yě, rén zì shēng zhī fú zhī lái yě, rén zì chéng zhī. huò yǔ fú tóng mén, lì yǔ hài wèi lín, fēi shén shèng rén, mò zhī néng fēn. fán rén zhī jǔ shì, mò bù xiān yǐ qí zhī guī lǜ chuǎi duó, ér hòu gǎn yǐ dìng móu, qí huò lì huò hài, cǐ yú zhì zhī suǒ yǐ yì yě. xiǎo zì rán yǐ wèi zhì, zhī cún wáng zhī shū jī, huò fú zhī mén hù, jǔ ér yòng zhī, xiàn nì yú nán zhě, bù kě shèng jì yě. shǐ zhī suǒ wèi shì zhě, shì bì kě xíng, zé tiān xià wú bù dá zhī tú yǐ. shì gù zhī lǜ zhě, huò fú zhī mén hù yě dòng jìng zhě, lì hài zhī shū jī yě. bǎi shì zhī biàn huà, guó jiā zhī zhì luàn, dài ér hòu chéng. shì gù bù nì yú nán zhě chéng, shì gù bù kě bù shèn yě.
夫禍之來也,人自生之;福之來也,人自成之。禍與福同門,利與害為鄰, 非神聖人,莫之能分。凡人之舉事,莫不先以其知規慮揣度,而後敢以定謀,其 或利或害,此愚智之所以異也。曉自然以為智,知存亡之樞機,禍福之門戶,舉 而用之,陷溺於難者,不可勝計也。使知所為是者,事必可行,則天下無不達之 途矣。是故知慮者,禍福之門戶也;動靜者,利害之樞機也。百事之變化,國家 之治亂,待而後成。是故不溺於難者成,是故不可不慎也。
tiān xià yǒu sān wēi: shǎo dé ér duō chǒng, yī wēi yě cái xià ér wèi gāo, èr wēi yě shēn wú dà gōng ér shòu hòu lù, sān wēi yě. gù wù huò sǔn zhī ér yì, huò yì zhī ér sǔn. hé yǐ zhī qí rán yě? xī zhě, chǔ zhuāng wáng jì shèng jìn yú hé yōng zhī jiān, guī ér fēng sūn shū áo, cí ér bù shòu. bìng jū jiāng sǐ, wèi qí zǐ yuē: wú zé sǐ yǐ, wáng bì fēng nǚ. nǚ bì ràng féi náo zhī dì, ér shòu shā shí zhī jiān yǒu lt mián qīn gt qiū zhě. qí dì què shí ér míng chǒu, jīng rén guǐ, yuè rén jī, rén mò zhī lì yě. sūn shū áo sǐ, wáng guǒ fēng qí zi yǐ féi náo zhī dì. qí zi cí ér bù shòu, qǐng yǒu lt mián qīn gt zhī qiū. chǔ guó zhī sú, gōng chén èr shì ér jué lù, wéi sūn shū áo dú cún. cǐ suǒ wèi sǔn zhī ér yì yě. hé wèi yì zhī ér sǔn? xī jìn lì gōng nán fá chǔ, dōng fá qí, xī fá qín, běi fá yàn, bīng héng xíng tiān xià ér wú suǒ quǎn, wēi fú sì fāng ér wú suǒ qū, suì hé zhū hóu yú jiā líng. qì chōng zhì jiāo, yín chǐ wú dù, bào nüè wàn mín. nèi wú fǔ fú zhī chén, wài wú zhū hóu zhī zhù, lù shā dà chén, qīn jìn dǎo yú. míng nián chū yóu jiàng lí shì, luán shū zhōng xíng yǎn jié ér yōu zhī. zhū hóu mò zhī jiù, bǎi xìng mò zhī āi, sān yuè ér sǐ. fū zhàn shèng gōng qǔ, dì guǎng ér míng zūn, cǐ tiān xià suǒ yuàn yě, rán ér zhōng yú shēn sǐ guó wáng, cǐ suǒ wèi yì zhī ér sǔn zhě yě. fū sūn shū áo zhī qǐng yǒu lt mián qīn gt zhī qiū, shā shí zhī dì, suǒ yǐ lěi shì bù duó yě jìn lì gōng zhī hé zhū hóu yú jiā líng, suǒ yǐ shēn sǐ yú jiàng lí shì yě. zhòng rén jiē zhī lì lì ér bìng bìng yě, wéi shèng rén zhī bìng zhī wèi lì, zhī lì zhī wèi bìng yě. fū zài shí zhī mù gēn bì shāng, jué cáng zhī jiā bì yǒu yāng. yǐ yán dà lì ér fǎn wèi hài yě. zhāng wǔ jiào zhì bó duó hán wèi zhī dì ér qín yú jìn yáng, shēn shū shí jiào zhuāng wáng fēng chén shì zhī hòu ér bà tiān xià. kǒng zǐ dú yì, zhì sǔn yì, wèi cháng bù fèn rán ér tàn, yuē: yì sǔn zhě, qí wáng zhě zhī shì yǔ! shì huò yù yǔ lì zhī, shì zú yǐ hài zhī huò yù hài zhī, nǎi fǎn yǐ lì zhī. lì hài zhī fǎn, huò fú zhī mén hù, bù kě bù chá yě.
天下有三危:少德而多寵,一危也;才下而位高,二危也;身無大功而受厚 祿,三危也。故物或損之而益,或益之而損。何以知其然也?昔者,楚莊王既勝 晉於河、雍之間,歸而封孫叔敖,辭而不受。病疽將死,謂其子曰:「吾則死矣, 王必封女。女必讓肥鐃之地,而受沙石之間有<宀侵>丘者。其地確石而名丑,荊 人鬼,越人禨,人莫之利也。」孫叔敖死,王果封其子以肥鐃之地。其子辭而 不受,請有<宀侵>之丘。楚國之俗,功臣二世而爵祿,惟孫叔敖獨存。此所謂損 之而益也。何謂益之而損?昔晉厲公南伐楚,東伐齊,西伐秦,北伐燕,兵橫行 天下而無所綣,威服四方而無所詘,遂合諸侯於嘉陵。氣充志驕,淫侈無度,暴 虐萬民。內無輔拂之臣,外無諸侯之助,戮殺大臣,親近導諛。明年出遊匠驪氏, 欒書、中行偃劫而幽之。諸侯莫之救,百姓莫之哀,三月而死。夫戰勝攻取,地 廣而名尊,此天下所願也,然而終於身死國亡,此所謂益之而損者也。夫孫叔敖 之請有<宀侵>之丘,沙石之地,所以累世不奪也;晉厲公之合諸侯於嘉陵,所以 身死於匠驪氏也。眾人皆知利利而病病也,唯聖人知病之為利,知利之為病也。 夫再實之木根必傷,掘藏之家必有殃。以言大利而反為害也。張武教智伯奪韓、 魏之地而禽於晉陽,申叔時教莊王封陳氏之後而霸天下。孔子讀《易》,至《損》 、《益》,未嘗不憤然而嘆,曰:「益損者,其王者之事與!事或欲與利之,適 足以害之;或欲害之,乃反以利之。利害之反,禍福之門戶,不可不察也。」
yáng hǔ wèi luàn yú lǔ, lǔ jūn lìng rén bì chéng mén ér bǔ zhī, dé zhě yǒu zhòng shǎng, shī zhě yǒu zhòng zuì. yǔ sān zā, ér yáng hǔ jiāng jǔ jiàn ér bó yí, mén zhě zhǐ zhī yuē: tiān xià tàn zhī bù qióng, wǒ jiāng chū zi. yáng hǔ yīn fù wéi ér zhú, yáng jiàn tí gē ér zǒu. mén zhě chū zhī, gù fǎn qǔ qí chū zhī zhě, yǐ gē tuī zhī, rǎng qū báo yè. chū zhī zhě yuàn zhī yuē: wǒ fēi gù yǔ zi fǎn yě, wèi zhī méng sǐ bèi zuì, ér nǎi fǎn shāng wǒ, yí yǐ qí yǒu cǐ nán yě. lǔ jūn wén yáng hǔ shī, dà nù, wèn suǒ chū zhī mén, shǐ yǒu sī jū zhī, yǐ wèi shāng zhě shòu dà shǎng, ér bù shāng zhě bèi zhòng zuì. cǐ suǒ wèi hài zhī ér fǎn lì zhě yě. hé wèi yù lì zhī ér fǎn hài zhī? chǔ gōng wáng yǔ jìn rén zhàn yú yān líng, gōng wáng shāng ér wèi xiū. sī mǎ zi fǎn kě ér qiú yǐn, shù yáng gǔ fèng jiǔ ér jìn zhī. zi fǎn zhī wèi rén yě, shì jiǔ ér gān zhī, bù néng jué yú kǒu, suì zuì ér wò. gōng wáng yù fù zhàn, shǐ rén zhào sī mǎ zi fǎn. cí yǐ xīn tòng. wáng jià ér wǎng shì zhī, rù wò zhōng ér wén jiǔ chòu. gōng wáng dà nù, yuē: jīn rì zhī zhàn, bù gǔ qīn shāng. suǒ shì zhě, sī mǎ yě. ér sī mǎ yòu ruò cǐ, shì wáng chǔ guó zhī shè jì, ér bù lǜ wú zhòng yě. bù gǔ wú yǔ fù zhàn yǐ. yú shì bà shī ér qù zhī, zhǎn sī mǎ zi fǎn wèi lù. gù shù yáng gǔ zhī jìn jiǔ yě, fēi yù huò zi fǎn yě, chéng ài ér yù kuài zhī yě, ér shì zú yǐ shā zhī. cǐ suǒ wèi yù lì zhī ér fǎn hài zhī zhě yě.
陽虎為亂於魯,魯君令人閉城門而捕之,得者有重賞,失者有重罪。圉三匝, 而陽虎將舉劍而伯頤,門者止之曰:「天下探之不窮,我將出子。」陽虎因赴圍 而逐,揚劍提戈而走。門者出之,顧反取其出之者,以戈推之,攘祛薄腋。出之 者怨之曰:「我非故與子反也,為之蒙死被罪,而乃反傷我,宜矣其有此難也。」 魯君聞陽虎失,大怒,問所出之門,使有司拘之,以為傷者受大賞,而不傷者被 重罪。此所謂害之而反利者也。何謂欲利之而反害之?楚恭王與晉人戰於鄢陵, 恭王傷而未休。司馬子反渴而求飲,豎陽穀奉酒而進之。子反之為人也,嗜酒而 甘之,不能絕於口,遂醉而臥。恭王欲復戰,使人召司馬子反。辭以心痛。王駕 而往視之,入幄中而聞酒臭。恭王大怒,曰:「今日之戰,不穀親傷。所恃者, 司馬也。而司馬又若此,是亡楚國之社稷,而不率吾眾也。不穀無與復戰矣。」 於是罷師而去之,斬司馬子反為僇。故豎陽穀之進酒也,非欲禍子反也,誠愛而 欲快之也,而適足以殺之。此所謂欲利之而反害之者也。
fū bìng shī ér ér qiáng zhī shí, bìng hé ér yǐn zhī hán, cǐ zhòng rén zhī suǒ yǐ wèi yǎng yě, ér liáng yī zhī suǒ yǐ wèi bìng yě. yuè yú mù, yuè yú xīn, yú zhě zhī suǒ lì yě, rán ér yǒu dào zhě zhī suǒ pì yě. gù shèng rén xiān wǔ ér hòu hé, zhòng rén xiān hé ér hòu wǔ. yǒu gōng zhě, rén chén zhī suǒ wù yě yǒu zuì zhě, rén chén zhī suǒ pì yě. huò yǒu gōng ér jiàn yí, huò yǒu zuì ér yì xìn, hé yě? zé yǒu gōng zhě lí ēn yì, yǒu zuì zhě bù gǎn shī rén xīn yě. wèi jiāng lè yáng gōng zhōng shān, qí zi zhí zài chéng zhōng. chéng zhōng xiàn qí zi yǐ shì lè yáng. lè yáng yuē: jūn chén zhī yì, bù dé yǐ zi wèi sī. gōng zhī yù jí. zhōng shān yīn pēng qí zi, ér yí zhī dǐng gēng yǔ qí shǒu. lè yáng xún ér qì zhī yuē: shì wú zi! yǐ, wèi shǐ zhě guì ér chuài sān bēi. shǐ zhě guī bào, zhōng shān yuē: shì fú yuē sǐ jié zhě yě, bù kě rěn yě. suì jiàng zhī. wèi wèi wén hóu dà kāi dì, yǒu gōng. zì cǐ zhī hòu, rì yǐ bù xìn. cǐ suǒ wèi yǒu gōng ér jiàn yí zhě yě. hé wèi yǒu zuì ér yì xìn? mèng sūn liè ér dé lù, shǐ qín xī bā chí guī pēng zhī. lù mǔ suí zhī ér tí, qín xī bā fú rěn, zòng ér yǔ zhī. mèng sūn guī, qiú lù ān zài, qín xī bā duì yuē: qí mǔ suí ér tí, chén chéng fú rěn, qiè zòng ér yǔ zhī. mèng sūn nù, zhú qín xī bā. jū yī nián, qǔ yǐ wèi zi fù. zuǒ yòu yuē: qín xī bā yǒu zuì yú jūn, jīn yǐ wèi zi fù, hé yě? mèng sūn yuē: fū yī lù ér bù rěn, yòu hé kuàng yú rén hū! cǐ wèi yǒu zuì ér yì xìn zhě yě.
夫病濕而而強之食,病曷而飲之寒,此眾人之所以為養也,而良醫之所以 為病也。悅於目,悅於心,愚者之所利也,然而有道者之所辟也。故聖人先忤而 後合,眾人先合而後忤。有功者,人臣之所務也;有罪者,人臣之所辟也。或有 功而見疑,或有罪而益信,何也?則有功者離恩義,有罪者不敢失仁心也。魏將 樂羊攻中山,其子執在城中。城中縣其子以示樂羊。樂羊曰:「君臣之義,不得 以子為私。」攻之愈急。中山因烹其子,而遺之鼎羹與其首。樂羊循而泣之曰: 「是吾子!」已,為使者跪而啜三杯。使者歸報,中山曰:「是伏約死節者也, 不可忍也。」遂降之。為魏文侯大開地,有功。自此之後,日以不信。此所謂有 功而見疑者也。何謂有罪而益信?孟孫獵而得鹿,使秦西巴持歸烹之。鹿母隨之 而啼,秦西巴弗忍,縱而予之。孟孫歸,求鹿安在,秦西巴對曰:「其母隨而啼, 臣誠弗忍,竊縱而予之。」孟孫怒,逐秦西巴。居一年,取以為子傅。左右曰: 「秦西巴有罪於君,今以為子傅,何也?」孟孫曰:「夫一鹿而不忍,又何況於 人乎!」此謂有罪而益信者也。
gù qū shě bù kě bù shěn yě. cǐ gōng sūn yāng zhī suǒ yǐ dǐ zuì yú qín, ér bù dé rù wèi yě. gōng fēi bù dà yě, rán ér lèi zú wú suǒ jiàn zhě, bù yì zhī gù yě. shì huò duó zhī ér fǎn yǔ zhī, huò yǔ zhī ér fǎn qǔ zhī. zhì bó qiú dì yú wèi xuān zi. xuān zi fú yù yǔ zhī. rèn dēng yuē: zhì bó zhī qiáng, wēi xíng yú tiān xià, qiú dì ér fú yǔ, shì wèi zhū hóu xiān huò yě. bù ruò yǔ zhī. xuān zǐ yuē: qiú dì bù yǐ, wèi zhī nài hé? rèn dēng yuē: yǔ zhī, shǐ xǐ, bì jiāng fù qiú dì yú zhū hóu, zhū hóu bì zhí ěr. yǔ tiān xià tóng xīn ér tú zhī, yī xīn suǒ de zhě, fēi zhí wú suǒ wáng yě. wèi xuān zi liè dì ér shòu zhī. yòu qiú dì yú hán kāng zi, hán kāng zi bù gǎn bù yǔ. zhū hóu jiē kǒng. yòu qiú dì yú zhào xiāng zi. xiāng zi fú yǔ. yú shì zhì bó nǎi cóng hán wèi, wéi xiāng zi yú jìn yáng. sān guó tōng móu, qín zhì bó ér sān fēn qí guó. cǐ suǒ wèi duó rén ér fǎn wèi rén suǒ duó zhě yě. hé wèi yǔ zhī ér fǎn qǔ zhī? jìn xiàn gōng yù jiǎ dào yú yú yǐ fá guó, yí yú chuí jí zhī bì yǔ qū chǎn zhī chéng. yú gōng huò yú bì yǔ mǎ, ér yù yǔ zhī dào. gōng zhī qí jiàn yuē: bù kě! fū yú zhī yǔ guó, ruò chē zhī yǒu lún, lún yī yú chē, chē yì yī lún. yú zhī yǔ guó, xiāng shì ér shì yě. ruò jiǎ zhī dào, guó cháo wáng ér yú xī cóng zhī yǐ. yú gōng fú tīng, suì jiǎ zhī dào. xún xī fá guó, suì kè zhī. hái fǎn fá yú, yòu bá zhī. cǐ suǒ wèi yǔ zhī ér fǎn qǔ zhě yě.
故趨舍不可不審也。此公孫鞅之所以抵罪於秦,而不得入魏也。功非不大也, 然而累足無所踐者,不義之故也。事或奪之而反與之,或與之而反取之。智伯求 地於魏宣子。宣子弗欲與之。任登曰:「智伯之強,威行於天下,求地而弗與, 是為諸侯先禍也。不若與之。」宣子曰:「求地不已,為之奈何?」任登曰:「 與之,使喜,必將復求地於諸侯,諸侯必植耳。與天下同心而圖之,一心所得者, 非直吾所亡也。」魏宣子裂地而授之。又求地於韓康子,韓康子不敢不予。諸侯 皆恐。又求地於趙襄子。襄子弗與。於是智伯乃從韓、魏,圍襄子於晉陽。三國 通謀,禽智伯而三分其國。此所謂奪人而反為人所奪者也。何謂與之而反取之? 晉獻公欲假道於虞以伐虢,遺虞垂棘之璧與屈產之乘。虞公惑於璧與馬,而欲與 之道。宮之奇諫曰:「不可!夫虞之與虢,若車之有輪,輪依於車,車亦依輪。 虞之與虢,相恃而勢也。若假之道,虢朝亡而虞夕從之矣。」虞公弗聽,遂假之 道。荀息伐虢,遂克之。還反伐虞,又拔之。此所謂與之而反取者也。
shèng wáng bù dé shī huì, fēi qiú qí bào yú bǎi xìng yě jiāo wàng tì cháng, fēi qiú fú yú guǐ shén yě. shān zhì qí gāo, ér yún qǐ yān shuǐ zhì qí shēn, ér jiāo lóng shēng yān jūn zǐ zhì qí dào, ér fú lù guī yān. fū yǒu yīn dé zhě, bì yǒu yáng bào yǒu yīn xíng zhě, bì yǒu zhāo míng. gǔ zhě, gōu fáng bù xiū, shuǐ wèi mín hài. yǔ záo lóng mén, pì yī què, píng zhì shuǐ tǔ, shǐ mín dé lù chù. bǎi xìng bù qīn, wǔ pǐn bù shèn, qì jiào yǐ jūn chén zhī yì, fù zǐ zhī qīn, fū qī zhī biàn, zhǎng yòu zhī xù. tián yě bù xiū, mín shí bù zú, hòu jì nǎi jiào zhī pì dì kěn cǎo, fèn tǔ zhǒng gǔ, lìng bǎi xìng jiā gěi rén zú. gù sān hòu zhī hòu, wú bù wáng zhě, yǒu yīn dé yě. zhōu shì shuāi, lǐ yì fèi, kǒng zǐ yǐ sān dài zhī dào jiào dǎo yú shì. qí hòu sì zhì jīn bù jué zhě, yǒu yǐn xíng yě. qín wáng zhào zhèng jiān tūn tiān xià ér wáng, zhì bó qīn dì ér miè, shāng yāng zhī jiě, lǐ sī chē liè. sān dài zhǒng dé ér wáng, qí huán jì jué ér bà. gù shù shǔ zhě bù huò jì, shù yuàn zhě wú bào dé.
聖王布德施惠,非求其報於百姓也;郊望褅嘗,非求福於鬼神也。山致其 高,而雲起焉;水致其深,而蛟龍生焉;君子致其道,而福祿歸焉。夫有陰德者, 必有陽報;有陰行者,必有昭名。古者,溝防不修,水為民害。禹鑿龍門,辟伊 闕,平治水土,使民得陸處。百姓不親,五品不慎,契教以君臣之義,父子之親, 夫妻之辨,長幼之序。田野不修,民食不足,后稷乃教之闢地墾草,糞土種穀, 令百姓家給人足。故三後之後,無不王者,有陰德也。周室衰,禮義廢,孔子以 三代之道教導於世。其後嗣至今不絕者,有隱行也。秦王趙政兼吞天下而亡,智 伯侵地而滅,商鞅支解,李斯車裂。三代種德而王,齊桓繼絕而霸。故樹黍者不 獲稷,樹怨者無報德。
xī zhě, sòng rén hǎo shàn zhě, sān shì bù jiě. jiā wú gù ér hēi niú shēng bái dú. yǐ wèn xiān shēng. xiān shēng yuē: cǐ jí xiáng, yǐ xiǎng guǐ shén. jū yī nián, qí fù wú gù ér máng. niú yòu fù shēng bái dú. qí fù yòu fù shǐ qí zi yǐ wèn xiān shēng. qí zǐ yuē: qián tīng xiān shēng yán ér shī míng, jīn yòu fù wèn zhī, nài hé? qí fù yuē: shèng rén zhī yán, xiān wǔ ér hòu hé. qí shì wèi jiū, gù shì wǎng, fù wèn zhī. qí zi yòu fù wèn xiān shēng. xiān shēng yuē: cǐ xǐ xiáng yě, fù yǐ xiǎng guǐ shén. guī zhì mìng qí fù. qí fù yuē: xíng xiān shēng zhī yán yě. jū yī nián, qí zi yòu wú gù ér máng. qí hòu chǔ gōng sòng, wéi qí chéng. dāng cǐ zhī shí, yì zǐ ér shí, xī hái ér chuī. dīng zhuàng zhě sǐ, lǎo bìng tóng ér jiē shàng chéng, láo shǒu ér bù xià. chǔ wáng dà nù. chéng yǐ pò, zhū chéng shǒu zhě jiē tú zhī. cǐ dú yǐ fù zǐ máng zhī gù, dé wú chéng chéng. jūn bà wéi jiě, zé fù zǐ jù shì.
昔者,宋人好善者,三世不解。家無故而黑牛生白犢。以問先生。先生曰: 「此吉祥,以饗鬼神。」居一年,其父無故而盲。牛又復生白犢。其父又復使其 子以問先生。其子曰:「前聽先生言而失明,今又復問之,奈何?」其父曰:「 聖人之言,先忤而後合。其事未究,固試往,復問之。」其子又復問先生。先生 曰:「此喜祥也,復以饗鬼神。」歸致命其父。其父曰:「行先生之言也。」居 一年,其子又無故而盲。其後楚攻宋,圍其城。當此之時,易子而食,析骸而炊。 丁壯者死,老病童兒皆上城,牢守而不下。楚王大怒。城已破,諸城守者皆屠之。 此獨以父子盲之故,得無乘城。軍罷圍解,則父子俱視。
fū huò fú zhī zhuǎn ér xiāng shēng, qí biàn nán jiàn yě. jìn sāi shàng zhī rén yǒu shàn shù zhě, mǎ wú gù wáng ér rù hú. rén jiē diào zhī. qí fù yuē: cǐ hé jù bù wèi fú hū? jū shù yuè, qí mǎ jiāng hú jùn mǎ ér guī. rén jiē hè zhī. qí fù yuē: cǐ hé jù bù néng wèi huò hū? jiā fù liáng mǎ, qí zi hǎo qí, duò ér zhé qí bì. rén jiē diào zhī. qí fù yuē: cǐ hé jù bù wèi fú hū? jū yī nián, hú rén dà rù sāi, dīng zhuàng zhě yǐn xián ér zhàn, jìn sāi zhī rén, sǐ zhě shí jiǔ, cǐ dú yǐ bǒ zhī gù, fù zǐ xiāng bǎo. gù fú zhī wèi huò, huò zhī wèi fú, huà bù kě jí, shēn bù kě cè yě. huò zhí yú cí ér bù hài yú shì zhě, huò kuī yú ěr yǐ wǔ yú xīn, ér hé yú shí zhě. gāo yáng tuí jiāng wèi shì, wèn jiàng rén. jiàng rén duì yuē: wèi kě yě. mù shàng shēng, jiā tú qí shàng, bì jiāng náo. yǐ shēng cái rèn zhòng tú, jīn suī chéng, hòu bì bài. gāo yáng tuí yuē: bù rán. fū mù kū zé yì jìn, tú gàn zé yì qīng, yǐ jìn cái rèn qīng tú, jīn suī è, hòu bì shàn. jiàng rén qióng yú cí, wú yǐ duì. shòu lìng ér wèi shì. qí shǐ chéng, qǔ rán shàn yě, ér hòu guǒ bài. cǐ suǒ wèi zhí yú cí ér bù kě yòng zhě yě.
夫禍福之轉而相生,其變難見也。近塞上之人有善術者,馬無故亡而入胡。 人皆吊之。其父曰:「此何遽不為福乎?」居數月,其馬將胡駿馬而歸。人皆賀 之。其父曰:「此何遽不能為禍乎?」家富良馬,其子好騎,墮而折其髀。人皆 吊之。其父曰:「此何遽不為福乎?」居一年,胡人大入塞,丁壯者引弦而戰, 近塞之人,死者十九,此獨以跛之故,父子相保。故福之為禍,禍之為福,化不 可極,深不可測也。或直於辭而不害於事者,或虧於耳以忤於心,而合於實者。 高陽魋將為室,問匠人。匠人對曰:「未可也。木尚生,加塗其上,必將撓。以 生材任重塗,今雖成,後必敗。」高陽魋曰:「不然。夫木枯則益勁,塗干則益 輕,以勁材任輕塗,今雖惡,後必善。」匠人窮於辭,無以對。受令而為室。其 始成,竘然善也,而後果敗。此所謂直於辭而不可用者也。
hé wèi kuī yú ěr wǔ yú xīn ér hé yú shí? jìng guō jūn jiāng chéng xuē, bīn kè duō zhǐ zhī, fú tīng. jìng guō jūn wèi yè zhě yuē: wú wèi bīn tōng yán. qí rén yǒu qǐng jiàn zhě, yuē: chén qǐng dào sān yán ér yǐ. guò sān yán, qǐng pēng. jìng guō jūn wén ér jiàn zhī. bīn qū ér jìn, zài bài ér xìng. yīn chēng yuē: hǎi dà yú. zé fǎn zǒu. jìng guō jūn zhǐ zhī yuē: yuàn wén qí shuō. bīn yuē: chén bù gǎn yǐ sǐ wèi xī. jìng guō jūn yuē: xiān shēng bù yuǎn dào ér zhì cǐ, wèi guǎ rén chēng zhī. bīn yuē: hǎi dà yú, wǎng fú néng zhǐ yě, diào fú néng qiān yě. dàng ér shī shuǐ, zé lóu yǐ jiē dé zhì yān. jīn fū qí, jūn zhī yuān yě. jūn shī qí, zé xuē néng zì cún hū? jìng guō jūn yuē: shàn! nǎi zhǐ bù chéng xuē. cǐ suǒ wèi kuī yú ěr wǔ yú xīn ér dé shì shí zhě yě. yǐ wú chéng xuē zhǐ chéng xuē, qí yú yǐ xíng shuō, nǎi bù ruò hǎi dà yú.
何謂虧於耳、忤於心而合於實?靖郭君將城薛,賓客多止之,弗聽。靖郭君 謂謁者曰:「無為賓通言。」齊人有請見者,曰:「臣請道三言而已。過三言, 請烹。」靖郭君聞而見之。賓趨而進,再拜而興。因稱曰:「海大魚。」則反走。 靖郭君止之曰:「願聞其說。」賓曰:「臣不敢以死為熙。」靖郭君曰:「先生 不遠道而至此,為寡人稱之。」賓曰:「海大魚,網弗能止也,釣弗能牽也。盪 而失水,則螻蟻皆得志焉。今夫齊,君之淵也。君失齊,則薛能自存乎?」靖郭 君曰:「善!」乃止不城薛。此所謂虧於耳、忤於心而得事實者也。以「無城薛」 止城薛,其於以行說,乃不若「海大魚」。
gù wù huò yuǎn zhī ér jìn, huò jìn zhī ér yuǎn. huò shuō tīng jì dāng ér shēn shū, huò yán bù yòng jì bù xíng ér yì qīn. hé yǐ míng zhī? sān guó fá qí, wéi píng lù, kuò zi yǐ bào yú niú zǐ yuē: sān guó zhī dì, bù jiē yú wǒ, yú lín guó ér wéi píng lù, lì bù zú tān yě. rán zé qiú míng yú wǒ yě. qǐng yǐ qí hóu zhù. niú zǐ yǐ wèi shàn. kuò zi chū, wú hài zi rù. niú zǐ yǐ kuò zi yán gào wú hài zi. wú hài zǐ yuē: yì hū chén zhī suǒ wén. niú zǐ yuē: guó wēi ér bù ān, huàn jié ér bù jiě. hé wèi guì zhì? wú hài zǐ yuē: chén wén zhī, yǒu liè rǎng tǔ yǐ ān shè jì zhě, wén shā shēn pò jiā yǐ cún qí guó zhě, bù wén chū qí jūn yǐ wèi fēng jiāng zhě. niú zǐ bù tīng wú hài zi zhī yán, ér yòng kuò zi zhī jì, sān guó zhī bīng bà, ér píng lù zhī dì cún. zì cǐ zhī hòu, kuò zi rì yǐ shū, wú hài zi rì yǐ jìn. gù móu huàn ér huàn jiě, tú guó ér guó cún, kuò zi zhī zhì dé yǐ. wú hài zi zhī lǜ wú zhōng yú cè, móu wú yì yú guó, rán ér xīn diào yú jūn, yǒu yì xíng yě. jīn rén dài guān ér shì shǒu, dài lǚ ér xíng dì. guān lǚ zhī yú rén yě, hán bù néng nuǎn, fēng bù néng zhàng, bào bù néng bì yě. rán ér guān guān lǚ lǚ zhě, qí suǒ zì tuō zhě rán yě. fū jiù fàn zhàn shèng chéng pú, ér yōng jì wú chǐ cùn zhī gōng, rán ér yōng jì xiān shǎng ér jiù fàn hòu cún zhě, qí yán yǒu guì zhě yě.
故物或遠之而近,或近之而遠。或說聽計當而身疏,或言不用、計不行而益 親。何以明之?三國伐齊,圍平陸,括子以報於牛子曰:「三國之地,不接於我, 逾鄰國而圍平陸,利不足貪也。然則求名於我也。請以齊侯住。」牛子以為善。 括子出,無害子入。牛子以括子言告無害子。無害子曰:「異乎臣之所聞。」牛 子曰:「國危而不安,患結而不解。何謂貴智?」無害子曰:「臣聞之,有裂壤 土以安社稷者,聞殺身破家以存其國者,不聞出其君以為封疆者。」牛子不聽無 害子之言,而用括子之計,三國之兵罷,而平陸之地存。自此之後,括子日以疏, 無害子日以進。故謀患而患解,圖國而國存,括子之智得矣。無害子之慮無中於 策,謀無益於國,然而心調於君,有義行也。今人待冠而飾首,待履而行地。冠 履之於人也,寒不能暖,風不能障,暴不能蔽也。然而冠冠履履者,其所自托者 然也。夫咎犯戰勝城濮,而雍季無尺寸之功,然而雍季先賞而咎犯後存者,其言 有貴者也。
gù yì zhě, tiān xià zhī suǒ shǎng yě. bǎi yán bǎi dāng, bù rú zé qū ér shěn xíng yě. huò wú gōng ér xiān jǔ, huò yǒu gōng ér hòu shǎng. hé yǐ míng zhī? xī jìn wén gōng jiāng yǔ chǔ zhàn chéng pú, wèn yú jiù fàn yuē: wèi nài hé? jiù fàn yuē: rén yì zhī shì, jūn zǐ bù yàn zhōng xìn zhàn chén zhī shì, bù yàn zhà wěi. jūn qí zhà zhī ér yǐ yǐ. cí jiù fàn, wèn yōng jì. yōng jì duì yuē: fén lín ér liè, yù duō de shòu, hòu bì wú shòu. yǐ zhà wěi yù rén, suī yù lì, hòu wú fù. jūn qí zhèng zhī ér yǐ yǐ. yú shì bù tīng yōng jì zhī jì, ér yòng jiù fàn zhī móu. yǔ chǔ rén zhàn, dà pò zhī. hái guī shǎng yǒu gōng zhě, xiān yōng jì ér hòu jiù fàn. zuǒ yòu yuē: chéng pú zhī zhàn, jiù fàn zhī móu yě, jūn xíng shǎng xiān yōng jì hé yě? wén gōng yuē: jiù fàn zhī yán, yī shí zhī quán yě yōng jì zhī yán, wàn shì zhī lì yě. wú qǐ kě yǐ xiān yī shí zhī quán, ér hòu wàn shì zhī lì zāi?
故義者,天下之所賞也。百言百當,不如擇趨而審行也。或無功而先舉,或 有功而後賞。何以明之?昔晉文公將與楚戰城濮,問於咎犯曰:「為奈何?」咎 犯曰:「仁義之事,君子不厭忠信;戰陳之事,不厭詐偽。君其詐之而已矣。」 辭咎犯,問雍季。雍季對曰:「焚林而獵,愈多得獸,後必無獸。以詐偽遇人, 雖愈利,後無復。君其正之而已矣。」於是不聽雍季之計,而用咎犯之謀。與楚 人戰,大破之。還歸賞有功者,先雍季而後咎犯。左右曰:「城濮之戰,咎犯之 謀也,君行賞先雍季何也?」文公曰:「咎犯之言,一時之權也;雍季之言,萬 世之利也。吾豈可以先一時之權,而後萬世之利哉?」
zhì bó lǜ hán wèi èr guó fá zhào. wéi jìn yáng, jué jìn shuǐ ér guàn zhī. chéng xià yuán mù ér chù, xiàn fǔ ér chuī. xiāng zi wèi zhāng mèng tán yuē: chéng zhōng lì yǐ jǐn, liáng shí guì fá, dài fū bìng, wèi zhī nài hé? zhāng mèng tán yuē: wáng bù néng cún, wēi bù néng ān, wú wèi guì zhì shì. chén qǐng shì qián xíng, jiàn hán wèi zhī jūn ér yuē zhī. nǎi jiàn hán wèi zhī jūn, shuō zhī yuē: chén wén zhī, chún wáng ér chǐ hán. jīn zhì bó lǜ èr jūn ér fá zhào, zhào jiāng wáng yǐ. zhào wáng zé jūn zhī cì yǐ. jí jīn ér bù tú zhī, huò jiāng jí èr jūn! èr jūn yuē: zhì bó zhī wèi rén yě, cū zhōng ér shǎo qīn, wǒ móu ér xiè, shì bì bài, wèi zhī nài hé? zhāng mèng tán yuē: yán chū jūn zhī kǒu, rù chén zhī ěr, rén shú zhī zhī zhě hū? qiě tóng qíng xiāng chéng, tóng lì xiāng sǐ. jūn qí tú zhī. èr jūn nǎi yǔ zhāng mèng tán yīn móu, yǔ zhī qī. zhāng mèng tán nǎi bào xiāng zi. zhì qí rì zhī yè, zhào shì jiāng shā qí shǒu dī zhī lì, jué shuǐ guàn zhì bó. zhì bó jūn jiù shuǐ ér luàn. cháo wèi yì ér jī zhī, xiāng zi jiāng zú fàn qí qián, dà bài zhì bó jūn, shā qí shēn ér sān fēn qí guó. xiāng zi nǎi shǎng yǒu gōng zhě, ér gāo hè wèi shǎng shǒu. qún chén qǐng yuē: jìn yáng zhī cún, zhāng mèng tán zhī gōng yě. ér hè wèi shǎng shǒu, hé yě? xiāng zǐ yuē: jìn yáng zhī wéi yě, guǎ rén guó jiā wēi, shè jì dài. qún chén wú bù yǒu jiāo wǔ zhī xīn zhě, wéi hè bù shī jūn chén zhī lǐ, wú shì yǐ xiān zhī. yóu cǐ guān zhī, yì zhě, rén zhī dà běn yě, suī yǒu zhàn shèng cún wáng zhī gōng, bù rú xíng yì zhī lóng. gù jūn zǐ yuē: měi yán kě yǐ shì zūn, měi xíng kě yǐ jiā rén.
智伯率韓、魏二國伐趙。圍晉陽,決晉水而灌之。城下緣木而處,縣釜而炊。 襄子謂張孟談曰:「城中力已盡,糧食匱乏,大夫病,為之奈何?」張孟談曰: 「亡不能存,危不能安,無為貴智士。臣請試潛行,見韓、魏之君而約之。」乃 見韓、魏之君,說之曰:「臣聞之,唇亡而齒寒。今智伯率二君而伐趙,趙將亡 矣。趙亡則君之次矣。及今而不圖之,禍將及二君!」二君曰:「智伯之為人也, 粗中而少親,我謀而泄,事必敗,為之奈何?」張孟談曰:「言出君之口,入臣 之耳,人孰知之者乎?且同情相成,同利相死。君其圖之。」二君乃與張孟談陰 謀,與之期。張孟談乃報襄子。至其日之夜,趙氏將殺其守堤之吏,決水灌智伯。 智伯軍救水而亂。朝、魏翼而擊之,襄子將卒犯其前,大敗智伯軍,殺其身而三 分其國。襄子乃賞有功者,而高赫為賞首。群臣請曰:「晉陽之存,張孟談之功 也。而赫為賞首,何也?」襄子曰:「晉陽之圍也,寡人國家危,社稷殆。群臣 無不有驕侮之心者,唯赫不失君臣之禮,吾是以先之。」由此觀之,義者,人之 大本也,雖有戰勝存亡之功,不如行義之隆。故君子曰:「美言可以市尊,美行 可以加人。」
huò yǒu zuì ér kě shǎng yě, huò yǒu gōng ér kě zuì yě. xī mén bào zhì yè, lǐn wú jī sù, fǔ wú chǔ qián, kù wú jiǎ bīng, guān wú jì huì, rén shù yán qí guò yú wén hóu. wén hóu shēn xíng qí xiàn, guǒ ruò rén yán. wén hóu yuē: dí huáng rèn zǐ zhì yè, ér dà luàn. zi néng dào zé kě, bù néng, jiāng jiā zhū yú zi! xī mén bào yuē: chén wén wáng zhǔ fù mín, bà zhǔ fù wǔ, wáng guó fù kù. jīn wáng yù wèi bà wáng zhě yě, chén gù xù jī yú mín. jūn yǐ wèi bù rán, chén qǐng shēng chéng gǔ zhī, jiǎ bīng sù mǐ, kě lì jù yě. yú shì nǎi shēng chéng ér gǔ zhī. yī gǔ, mín bèi jiǎ kuò shǐ, cāo bīng nǔ ér chū zài gǔ, fù niǎn sù ér zhì. wén hóu yuē: bà zhī. xī mén bào yuē: yǔ mín yuē xìn, fēi yī rì zhī jī yě. yī jǔ ér qī zhī, hòu bù kě fù yòng yě. yàn cháng qīn wèi rù chéng, chén qǐng běi jī zhī, yǐ fù qīn dì. suì jǔ bīng jī yàn, fù dì ér hòu fǎn. cǐ yǒu zuì ér kě shǎng zhě yě. jiě biǎn wèi dōng fēng, shàng jì ér rù sān bèi. yǒu sī qǐng shǎng zhī. wén hóu yuē: wú tǔ dì fēi yì guǎng yě, rén mín fēi yì zhòng yě, rù hé yǐ sān bèi? duì yuē: yǐ dōng fá mù ér jī zhī, yú chūn fú zhī hé ér yù zhī. wén hóu yuē: mín chūn yǐ lì gēng, shǔ yǐ qiáng yún, qiū yǐ shōu liǎn, dōng jiān wú shì, yǐ fá lín ér jī zhī, fù è ér fú zhī hé. shì yòng mín bù dé xiū xī yě, mín yǐ bì yǐ. suī yǒu sān bèi zhī rù, jiāng yān yòng zhī! cǐ yǒu gōng ér kě zuì zhě yě.
或有罪而可賞也,或有功而可罪也。西門豹治鄴,廩無積粟,府無儲錢,庫 無甲兵,官無計會,人數言其過於文侯。文侯身行其縣,果若人言。文侯曰:「 翟璜任子治鄴,而大亂。子能道則可,不能,將加誅於子!」西門豹曰:「臣聞 王主富民,霸主富武,亡國富庫。今王欲為霸王者也,臣故稸積於民。君以為 不然,臣請升城鼓之,甲兵粟米,可立具也。」於是乃升城而鼓之。一鼓,民被 甲括矢,操兵弩而出;再鼓,負輦粟而至。文侯曰:「罷之。」西門豹曰:「與 民約信,非一日之積也。一舉而欺之,後不可復用也。燕常侵魏入城,臣請北擊 之,以復侵地。」遂舉兵擊燕,復地而後反。此有罪而可賞者也。解扁為東封, 上計而入三倍。有司請賞之。文侯曰:「吾土地非益廣也,人民非益眾也,入何 以三倍?」對曰:「以冬伐木而積之,於春浮之河而鬻之。」文侯曰:「民春以 力耕,暑以強耘,秋以收斂,冬間無事,以伐林而積之,負軛而浮之河。是用民 不得休息也,民以敝矣。雖有三倍之入,將焉用之!」此有功而可罪者也。
xián zhǔ bù gǒu dé, zhōng chén bù gǒu lì. hé yǐ míng zhī? zhōng xíng mù bó gōng gǔ, fú néng xià. kuì wén lún yuē: gǔ zhī sè fū, wén lún zhī zhī. qǐng wú bà wǔ dài fū, ér gǔ kě de yě. mù bó fú yīng. zuǒ yòu yuē: bù zhé yī jǐ, bù shāng yī zú, ér gǔ kě de yě. jūn xī wèi fú shǐ? mù bó yuē: wén lún wèi rén, nìng ér bù rén. ruò shǐ wén lún xià zhī, wú kě yǐ wù shǎng hū? ruò shǎng zhī, shì shǎng nìng rén. nìng rén dé zhì, shì shǐ jìn guó zhī wǔ, shě rén ér cóng nìng. suī dé gǔ, jiāng hé suǒ yòng zhī! gōng chéng zhě, yù yǐ guǎng dì yě, de dì bù qǔ zhě, jiàn qí běn ér zhī qí mò yě.
賢主不苟得,忠臣不苟利。何以明之?中行穆伯攻鼓,弗能下。餽聞倫曰: 「鼓之嗇夫,聞倫知之。請無罷武大夫,而鼓可得也。」穆伯弗應。左右曰:「 不折一戟,不傷一卒,而鼓可得也。君奚為弗使?」穆伯曰:「聞倫為人,佞而 不仁。若使聞倫下之,吾可以勿賞乎?若賞之,是賞佞人。佞人得志,是使晉國 之武,舍仁而從佞。雖得鼓,將何所用之!」攻城者,欲以廣地也,得地不取者, 見其本而知其末也。
qín mù gōng shǐ mèng méng jǔ bīng xí zhèng. guò zhōu yǐ dōng. zhèng zhī jiǎ rén xián gāo jiǎn tā xiāng yǔ móu yuē: shī xíng shù qiān lǐ, shù jué zhū hóu zhī dì, qí shì bì xí zhèng. fán xí guó zhě, yǐ wèi wú bèi yě. jīn shì yǐ zhī qí qíng, bì bù gǎn jìn. nǎi jiǎo zhèng bó zhī mìng, yǐ shí èr niú láo zhī. sān shuài xiāng yǔ móu yuē: fán xí rén zhě, yǐ wèi fú zhī. jīn yǐ zhī zhī yǐ. shǒu bèi bì gù, jìn bì wú gōng. nǎi hái shī ér fǎn. jìn xiān zhěn jǔ bīng jī zhī, dà pò zhī xiáo. zhèng bó nǎi yǐ cún guó zhī gōng shǎng xián gāo, xián gāo cí zhī yuē: dàn ér dé shǎng, zé zhèng guó zhī xìn fèi yǐ. wèi guó ér wú xìn, shì sú bài yě, shǎng yī rén ér bài guó sú, rén zhě fú wèi yě. yǐ bù xìn dé hòu shǎng, yì zhě fú wèi yě. suì yǐ qí shǔ xǐ dōng yí, zhōng shēn bù fǎn.
秦穆公使孟盟舉兵襲鄭。過周以東。鄭之賈人弦高、蹇他相與謀曰:「師行 數千里,數絕諸侯之地,其勢必襲鄭。凡襲國者,以為無備也。今示以知其情, 必不敢進。」乃矯鄭伯之命,以十二牛勞之。三率相與謀曰:「凡襲人者,以為 弗知。今已知之矣。守備必固,進必無功。」乃還師而反。晉先軫舉兵擊之,大 破之殽。鄭伯乃以存國之功賞弦高,弦高辭之曰:「誕而得賞,則鄭國之信廢矣。 為國而無信,是俗敗也,賞一人而敗國俗,仁者弗為也。以不信得厚賞,義者弗 為也。」遂以其屬徙東夷,終身不反。
gù rén zhě bù yǐ yù shāng shēng, zhī zhě bù yǐ lì hài yì. shèng rén zhī sī xiū, yú rén zhī sī zhuó. zhōng chén zhě wù chóng jūn zhī dé, chǎn chén zhě wù guǎng jūn zhī dì. hé yǐ míng zhī? chén xià zhēng shū shì qí jūn, chǔ zhuāng wáng fá zhī, chén rén tīng lìng. zhuāng wáng yǐ tǎo yǒu zuì, qiǎn zú shù chén, dài fū bì hè. shēn shū shí shǐ yú qí, fǎn hái ér bù hè. zhuāng wáng yuē: chén wèi wú dào, guǎ rén qǐ jiǔ jūn yǐ tǎo zhī. zhēng bào luàn, zhū zuì rén, jūn chén jiē hè, ér zi dú bù hè, hé yě? shēn shū shí yuē: qiān niú qī rén zhī tián, tián zhǔ shā qí rén ér duó zhī niú, zuì zé yǒu zhī, fá yì zhòng yǐ. jīn jūn wáng yǐ chén wèi wú dào, xìng bīng ér gōng, yīn yǐ zhū zuì rén, qiǎn rén shù chén. zhū hóu wén zhī, yǐ wáng wèi fēi zhū zuì rén yě, tān chén guó yě. gài wén jūn zǐ bù qì yì yǐ qǔ lì. wáng yuē: shàn. nǎi bà chén zhī shù, lì chén zhī hòu. zhū hóu wén zhī, jiē cháo yú chǔ. cǐ wù chóng jūn zhī dé zhě yě. zhāng wǔ wèi zhì bó móu yuē: jìn liù jiāng jūn, zhōng xíng wén zi zuì ruò, ér shàng xià lí xīn, kě fá yǐ guǎng dì. yú shì fá fàn zhōng xíng miè zhī yǐ, yòu jiào zhì bó qiú dì yú hán wèi zhào. cháo wèi liè dì ér shòu zhī, zhào shì bù yǔ, nǎi lǜ hán wèi ér fá zhào, wéi jìn yáng sān nián, sān guó yīn móu tóng jì, yǐ jī zhì shì, suì miè zhī. cǐ wù wèi jūn guǎng dì zhě yě. fū wèi jūn chóng dé zhě bà, wèi jūn guǎng dì zhě miè. gù qiān shèng zhī guó, xíng wén dé zhě wáng, tāng wǔ shì yě wàn chéng zhī guó, hǎo guǎng dì zhě wáng, zhì bó shì yě.
故仁者不以欲傷生,知者不以利害義。聖人之思修,愚人之思叕。忠臣者務 崇君之德,諂臣者務廣君之地。何以明之?陳夏徵舒弒其君,楚莊王伐之,陳人 聽令。莊王以討有罪,遣卒戍陳,大夫畢賀。申叔時使於齊,反還而不賀。莊王 曰:「陳為無道,寡人起九軍以討之。征暴亂,誅罪人,君臣皆賀,而子獨不賀, 何也?」申叔時曰:「牽牛蹊人之田,田主殺其人而奪之牛,罪則有之,罰亦重 矣。今君王以陳為無道,興兵而攻,因以誅罪人,遣人戍陳。諸侯聞之,以王為 非誅罪人也,貪陳國也。蓋聞君子不棄義以取利。」王曰:「善」。乃罷陳之戍, 立陳之後。諸侯聞之,皆朝於楚。此務崇君之德者也。張武為智伯謀曰:「晉六 將軍,中行文子最弱,而上下離心,可伐以廣地。」於是伐范、中行;滅之矣, 又教智伯求地於韓、魏、趙。朝、魏裂地而授之,趙氏不與,乃率韓、魏而伐趙, 圍晉陽三年,三國陰謀同計,以擊智氏,遂滅之。此務為君廣地者也。夫為君崇 德者霸,為君廣地者滅。故千乘之國,行文德者王,湯、武是也;萬乘之國,好 廣地者亡,智伯是也。
fēi qí shì zhě wù rèn yě, fēi qí míng zhě wù jiù yě. wú gù yǒu xiǎn míng zhě wù chù yě, wú gōng ér fù guì zhě wù jū yě. fū jiù rén zhī míng zhě fèi, rèn rén zhī shì zhě bài, wú gōng ér dà lì zhě hòu jiāng wèi hài. pì yóu yuán gāo mù ér wàng sì fāng yě, suī yú lè zāi, rán ér jí fēng zhì, wèi cháng bù kǒng yě. huàn jí shēn, rán hòu yōu zhī, liù jì zhuī zhī, fú néng jí yě. shì gù zhōng chén shì jūn yě, jì gōng ér shòu shǎng, bù wèi gǒu dé jī lì ér shòu guān, bù tān jué lù. qí suǒ néng zhě, shòu zhī wù cí yě qí suǒ bù néng zhě, yǔ zhī wù xǐ yě. cí suǒ néng zé nì, yù suǒ bù néng zé huò. cí suǒ bù néng ér shòu suǒ néng, zé dé wú sǔn duò zhī shì, ér wú bù shèng zhī rèn yǐ. xī zhě zhì bó jiāo, fá fàn zhōng xíng ér kè zhī, yòu jié hán wèi zhī jūn ér gē qí dì, shàng yǐ wèi wèi zú, suì xìng bīng fá zhào. hán wèi fǎn zhī, jūn bài jìn yáng zhī xià, shēn sǐ gāo liáng zhī dōng, tóu wèi yǐn qì, guó fēn wèi sān, wèi tiān xià xiào. cǐ bù zhī zú zhī huò yě. lǎo zǐ yuē: zhī zú bù rǔ, zhī zhǐ bù dài, kě yǐ xiū jiǔ. cǐ zhī wèi yě.
非其事者勿仞也,非其名者勿就也。無故有顯名者勿處也,無功而富貴者勿 居也。夫就人之名者廢,仞人之事者敗,無功而大利者後將為害。譬猶緣高木而 望四方也,雖愉樂哉,然而疾風至,未嘗不恐也。患及身,然後憂之,六驥追之, 弗能及也。是故忠臣事君也,計功而受賞,不為苟得;積力而受官,不貪爵祿。 其所能者,受之勿辭也;其所不能者,與之勿喜也。辭所能則匿,欲所不能則惑。 辭所不能而受所能,則得無損墮之勢,而無不勝之任矣。昔者智伯驕,伐范、中 行而克之,又劫韓、魏之君而割其地,尚以為未足,遂興兵伐趙。韓、魏反之, 軍敗晉陽之下,身死高梁之東,頭為飲器,國分為三,為天下笑。此不知足之禍 也。老子曰:「知足不辱,知止不殆,可以修久。」此之謂也。
huò yù rén ér shì zú yǐ bài zhī, huò huǐ rén ér nǎi fǎn yǐ chéng zhī. hé yǐ zhī qí rán yě? fèi wú jì fù yú jīng píng wáng yuē: jìn zhī suǒ yǐ bà zhě, jìn zhū xià yě ér jīng zhī suǒ yǐ bù néng yǔ zhī zhēng zhě, yǐ qí pì yuǎn yě. chǔ wáng ruò yù cóng zhū hóu, bù ruò dài chéng chéng fù, ér lìng tài zǐ jiàn shǒu yān, yǐ lái běi fāng, wáng zì shōu qí nán, shì dé tiān xià yě. chǔ wáng yuè zhī, yīn mìng tài zǐ jiàn shǒu chéng fù, mìng wǔ zi shē fù zhī. jū yī nián, wǔ zi shē yóu rén yú wáng cè, yán tài zǐ jiàn shén rén qiě yǒng, néng dé mín xīn. wáng yǐ gào fèi wú jì, wú jì yuē: chén gù wén zhī, tài zǐ nèi fǔ bǎi xìng, wài yuē zhū hóu. qí jìn yòu fǔ zhī, jiāng yǐ hài chǔ, qí shì yǐ gòu yǐ. wáng yuē: wèi wǒ tài zǐ, yòu shàng hé qiú? yuē: yǐ qín nǚ zhī shì yuàn wáng. wáng yīn shā tài zǐ jiàn ér zhū wǔ zi shē, cǐ suǒ wèi jiàn yù ér wèi huò zhě yě. hé wèi huǐ rén ér fǎn lì zhī? táng zǐ duǎn chén pián zi yú qí wēi wáng, wēi wáng yù shā zhī, chén pián zi yǔ qí shǔ chū wáng bēn xuē. mèng cháng jūn wén zhī, shǐ rén yǐ chē yíng zhī, zhì ér yǎng yǐ chú huàn shǔ liáng wǔ wèi zhī shàn, rì sān zhì, dōng rì bèi qiú jì, xià rì fú chī zhù, chū zé chéng láo chē, jià liáng mǎ. mèng cháng jūn wèn zhī yuē: fū zǐ shēng yú qí, zhǎng yú qí, fū zǐ yì hé sī yú qí? duì yuē: chén sī fū táng zǐ zhě. mèng cháng jūn yuē: táng zǐ zhě, fēi duǎn zi zhě xié? yuē: shì yě. mèng cháng jūn yuē: zi hé wèi sī zhī? duì yuē: chén zhī chù yú qí yě, lì zī zhī fàn, lí huò zhī gēng, dōng rì zé hán dòng, xià rì zé shǔ shāng. zì táng zǐ zhī duǎn chén yě, yǐ shēn guī jūn, shí chú huàn, fàn shǔ liáng, fú qīng nuǎn, chéng láo liáng, chén gù sī zhī. cǐ wèi huǐ rén ér fǎn lì zhī zhě yě. shì gù huǐ yù zhī yán, bù kě bù shěn yě.
或譽人而適足以敗之,或毀人而乃反以成之。何以知其然也?費無忌復於荊 平王曰:「晉之所以霸者,近諸夏也;而荊之所以不能與之爭者,以其僻遠也。 楚王若欲從諸侯,不若大城城父,而令太子建守焉,以來北方,王自收其南,是 得天下也。」楚王悅之,因命太子建守城父,命伍子奢傅之。居一年,伍子奢游 人於王側,言太子建甚仁且勇,能得民心。王以告費無忌,無忌曰:「臣固聞之,太子內撫百姓,外約諸侯。齊、晉又輔之, 將以害楚,其事已構矣。」王曰:』為我太子,又尚何求?」曰:「以秦女之事 怨王。」王因殺太子建而誅伍子奢,此所謂見譽而為禍者也。何謂毀人而反利之? 唐子短陳駢子於齊威王,威王欲殺之,陳駢子與其屬出亡奔薛。孟嘗君聞之,使 人以車迎之,至而養以芻豢黍粱五味之膳,日三至,冬日被裘罽,夏日服絺紵, 出則乘牢車,駕良馬。孟嘗君問之曰:「夫子生於齊,長於齊,夫子亦何思於齊? 」對曰:「臣思夫唐子者。」孟嘗君曰:「唐子者,非短子者邪?」曰:「是也。 」孟嘗君曰:「子何為思之?」對曰:「臣之處於齊也,糲粢之飯,藜藿之羹, 冬日則寒凍,夏日則暑傷。自唐子之短臣也,以身歸君,食芻豢,飯黍粱,服輕 暖,乘牢良,臣故思之。」此謂毀人而反利之者也。是故毀譽之言,不可不審也。
huò tān shēng ér fǎn sǐ, huò qīng sǐ ér dé shēng, huò xú xíng ér fǎn jí. hé yǐ zhī qí rán yě? lǔ rén yǒu wèi fù bào chóu yú qí zhě, kū qí fù ér jiàn qí xīn, zuò ér zhèng guān, qǐ ér gēng yī, xú xíng ér chū mén, shàng chē ér bù mǎ, yán sè bù biàn. qí yù yù qū, fǔ ér zhǐ zhī yuē: jīn rì wèi fù bào chóu, yǐ chū sǐ, fēi wèi shēng yě. jīn shì yǐ chéng yǐ, yòu hé qù zhī! zhuī zhě yuē: cǐ yǒu jié xíng zhī rén, bù kě shā yě. jiě wéi ér qù zhī. shǐ bèi yī bù xiá dài, guān bù jí zhèng, pú fú ér zǒu, shàng chē ér chí, bì bù néng zì miǎn yú qiān bù zhī zhōng yǐ. jīn zuò ér zhèng guān, qǐ ér gēng yī, xú xíng ér chū mén, shàng chē ér bù mǎ, yán sè bù biàn, cǐ zhòng rén suǒ yǐ wèi bì sǐ yě, ér nǎi fǎn yǐ dé huó. cǐ suǒ wèi xú ér chí, chí yú bù yě. fū zǒu zhě, rén zhī suǒ yǐ wèi jí yě bù zhě, rén zhī suǒ yǐ wèi chí yě. jīn fǎn nǎi yǐ rén zhī suǒ wèi chí zhě fǎn wèi jí, míng yú fēn yě. yǒu zhī xú zhī wèi jí, chí zhī wèi sù zhě, zé jǐ yú dào yǐ. gù huáng dì wáng qí xuán zhū, shǐ lí zhū jié duō suǒ zhī, ér fú néng dé zhī yě. yú shì shǐ hū huǎng, ér hòu néng dé zhī.
或貪生而反死,或輕死而得生,或徐行而反疾。何以知其然也?魯人有為父 報仇於齊者,刳其腹而見其心,坐而正冠,起而更衣,徐行而出門,上車而步馬, 顏色不變。其御欲驅,撫而止之曰:「今日為父報讎,以出死,非為生也。今事 已成矣,又何去之!」追者曰:「此有節行之人,不可殺也。」解圍而去之。使 被衣不暇帶,冠不及正,蒲伏而走,上車而馳,必不能自免於千步之中矣。今坐 而正冠,起而更衣,徐行而出門,上車而步馬,顏色不變,此眾人所以為必死也, 而乃反以得活。此所謂徐而馳,遲於步也。夫走者,人之所以為疾也;步者,人 之所以為遲也。今反乃以人之所為遲者反為疾,明於分也。有知徐之為疾,遲之 為速者,則幾於道矣。故黃帝亡其玄珠,使離朱、捷剟索之,而弗能得之也。 於是使忽怳,而後能得之。
shèng rén jìng xiǎo shèn wēi, dòng bù shī shí. bǎi shè zhòng jiè, huò nǎi bù zī. jì fú wù jí, lǜ huò guò zhī. tóng rì bèi shuāng, bì zhě bù shāng. yú zhě yǒu bèi, yǔ zhī zhě tóng gōng. fū jué huǒ zài piǎo yān zhī zhōng yě, yī zhǐ suǒ néng xī yě táng lòu ruò xī xué, yī póu zhī suǒ néng sāi yě. jí zhì huǒ zhī fán mèng zhū ér yán yún tái, shuǐ jué jiǔ jiāng ér jiàn jīng zhōu, suī qǐ sān jūn zhī zhòng, fú néng jiù yě. fū jī ài chéng fú, jī yuàn chéng huò. ruò yōng jū zhī bì kuì yě, suǒ měi zhě bì duō yǐ. zhū yù yāng fù yú jiǎn gōng yuē: chén chéng cháng zǎi yǔ èr zi zhě, shén xiāng zēng yě. chén kǒng qí gòu nán ér wēi guó yě. jūn bù rú qù yī rén. jiǎn gōng bù tīng. jū wú jǐ hé, chén chéng cháng guǒ gōng zǎi yǔ yú tíng zhōng, ér shì jiǎn gōng yú cháo. cǐ bù zhī jìng xiǎo zhī suǒ shēng yě. lǔ jì shì hòu shì dòu jī, hòu shì jiè qí jī, ér jì shì wèi zhī jīn jù. jì shì zhī jī bù shèng. jì píng zi nù, yīn qīn hòu shì zhī gōng ér zhú zhī. hòu zhāo bó nù, shāng zhī lǔ zhāo gōng yuē: dǎo yú xiāng gōng zhī miào, wǔ zhě èr rén ér yǐ, qí yú jǐn wǔ yú jì shì. jì shì zhī wú dào wú shàng, jiǔ yǐ. fú zhū, bì wēi shè jì! gōng yǐ gào zi jiā jū. zi jiā jū yuē: jì shì zhī dé zhòng, sān jiā wèi yī. qí dé hòu, qí wēi qiáng, jūn hú dé zhī! zhāo gōng fú tīng, shǐ hòu zhāo bó jiāng zú yǐ gōng zhī. zhòng sūn shì shū sūn shì xiāng yǔ móu yuē: wú jì shì, sǐ wáng wú rì yǐ. suì xìng bīng yǐ jiù zhī. hòu zhāo bó bù shèng ér sǐ, lǔ zhāo gōng chū bēn qí. gù huò zhī suǒ cóng shēng zhě, shǐ yú jī dìng jí qí dà yě, zhì yú wáng shè jì. gù cài nǚ dàng zhōu, qí shī dà qīn chǔ. liǎng rén gòu yuàn, tíng shā zǎi yǔ, jiǎn gōng yù shā, shēn sǐ wú hòu, chén shì dài zhī, qí nǎi wú lǚ. liǎng jiā dòu jī, jì shì jīn jù, hòu gōng zuò nán, lǔ zhāo gōng chū zǒu. gù shī zhī suǒ chù, shēng yǐ jí chǔ, huò shēng ér bù zǎo miè, ruò huǒ zhī dé zào, shuǐ zhī dé shī, jìn ér yì dà. yōng jū fā yú zhǐ, qí tòng biàn yú tǐ. gù dù zhuó pōu liáng zhù, wén méng zǒu niú yáng, cǐ zhī wèi yě.
聖人敬小慎微,動不失時。百射重戒,禍乃不滋。計福勿及,慮禍過之。同 日被霜,蔽者不傷。愚者有備,與知者同功。夫爝火在縹煙之中也,一指所能息 也;唐漏若鼷穴,一抔之所能塞也。及至火之燔孟諸而炎雲台,水決九江而漸荊 州,雖起三軍之眾,弗能救也。夫積愛成福,積怨成禍。若癰疽之必潰也,所浼 者必多矣。諸御鞅復於簡公曰:「陳成常、宰予二子者,甚相憎也。臣恐其構難 而危國也。君不如去一人。」簡公不聽。居無幾何,陳成常果攻宰予於庭中,而 弒簡公於朝。此不知敬小之所生也。魯季氏郈氏鬥雞,郈氏介其雞,而季氏 為之金距。季氏之雞不勝。季平子怒,因侵郈氏之宮而築之。郈昭伯怒,傷 之魯昭公曰:「禱於襄公之廟,舞者二人而已,其餘盡舞於季氏。季氏之無道無 上,久矣。弗誅,必危社稷!」公以告子家駒。子家駒曰:「季氏之得眾,三家 為一。其德厚,其威強,君胡得之!」昭公弗聽,使郈昭伯將卒以攻之。仲孫 氏、叔孫氏相與謀曰:「無季氏,死亡無日矣。」遂興兵以救之。郈昭伯不勝 而死,魯昭公出奔齊。故禍之所從生者,始於雞定;及其大也,至於亡社稷。故 蔡女蕩舟,齊師大侵楚。兩人構怨,廷殺宰予,簡公遇殺,身死無後,陳氏代之, 齊乃無呂。兩家鬥雞,季氏金距,郈公作難,魯昭公出走。故師之所處,生以 棘楚,禍生而不蚤滅,若火之得燥,水之得濕,浸而益大。癰疽發於指,其痛遍 於體。故蠹啄剖樑柱,蚊虻走牛羊,此之謂也。
rén jiē wù yú jiù huàn zhī bèi, ér mò néng zhī shǐ huàn wú shēng. fū shǐ huàn wú shēng, yì yú jiù huàn ér mò néng jiā wù yān, zé wèi kě yǔ yán shù yě. jìn gōng zǐ zhòng ěr guò cáo, cáo jūn yù jiàn qí pián lē, shǐ zhī tǎn ér bǔ yú. lí fù jī zhǐ zhī yuē: gōng zǐ fēi cháng yě. cóng zhě sān rén, jiē bà wáng zhī zuǒ yě. yù zhī wú lǐ, bì wèi guó yōu. jūn fú tīng. zhòng ěr fǎn guó, qǐ shī ér fá cáo, suì miè zhī. shēn sǐ rén shǒu, shè jì wèi xū. huò shēng yú tǎn ér bǔ yú, qí chǔ yù jiù cáo, bù néng cún yě. tīng lí fù jī zhī yán, zé wú wáng huàn yǐ. jīn bù wù shǐ huàn wú shēng, huàn shēng ér jiù zhī, suī yǒu shèng zhī, fú néng wèi móu ěr. huàn huò zhī suǒ yóu lái zhě, wàn duān wú fāng. shì gù shèng rén shēn jū yǐ bì rǔ, jìng ān yǐ dài shí. xiǎo rén bù zhī huò fú zhī mén hù, wàng dòng ér guà luó wǎng, suī qū wèi zhī bèi, hé zú yǐ quán qí shēn! pì yóu shī huǒ ér záo chí, bèi qiú ér yòng shà yě. qiě táng yǒu wàn xué, sāi qí yī, yú hé jù wú yóu chū? shì yǒu bǎi hù, bì qí yī, dào hé jù wú cóng rù. fū qiáng zhī huài yě yú xì, jiàn zhī zhé bì yǒu chǐ. shèng rén jiàn zhī mì, gù wàn wù mò néng shāng yě. tài zǎi zi zhū dài fàn yú lìng yǐn zi guó. lìng yǐn zi guó chuài gēng ér rè, tóu zhī jiāng ér wò zhī. míng rì, tài zǎi zi zhū cí guān ér guī. qí pū yuē: chǔ tài zǎi wèi yì de yě, cí guān qù zhī, hé yě? zi zhū yuē: lìng yǐn qīng xíng ér jiǎn lǐ, qí rǔ rén bù nán. míng nián, fú láng yǐn ér chī zhī sān bǎi. fū shì zhě xiān bì zhī, jiàn zhōng shǐ wēi yǐ.
人皆務於救患之備,而莫能知使患無生。夫使患無生,易於救患而莫能加務 焉,則未可與言術也。晉公子重耳過曹,曹君欲見其骿肋,使之袒而捕魚。 厘負羈止之曰:「公子非常也。從者三人,皆霸王之佐也。遇之無禮,必為國憂。 」君弗聽。重耳反國,起師而伐曹,遂滅之。身死人手,社稷為墟。禍生於袒而 捕魚,齊、楚欲救曹,不能存也。聽厘負羈之言,則無亡患矣。今不務使患無生, 患生而救之,雖有聖知,弗能為謀耳。患禍之所由來者,萬端無方。是故聖人深 居以避辱,靜安以待時。小人不知禍福之門戶,妄動而絓羅網,雖曲為之備, 何足以全其身!譬猶失火而鑿池,被裘而用箑也。且唐有萬穴,塞其一,魚何遽 無由出?室有百戶,閉其一,盜何遽無從入。夫牆之壞也於隙,劍之折必有齒。 聖人見之密,故萬物莫能傷也。太宰子朱待飯於令尹子國。令尹子國啜羹而熱, 投卮漿而沃之。明日,太宰子朱辭官而歸。其仆曰:「楚太宰未易得也,辭官去 之,何也?」子朱曰:「令尹輕行而簡禮,其辱人不難。」明年,伏郎尹而笞之 三百。夫仕者先避之,見終始微矣。
fū hóng hú zhī wèi fú yú luǎn yě, yī zhǐ miè zhī, zé mí ér wú xíng yǐ jí zhì qí jīn gǔ zhī yǐ jiù, ér yǔ hé zhī jì chéng yě, zé fèn yì huī lt yǔ huì gt, líng hū fú yún, bèi fù qīng tiān, yīng mó chì xiāo, áo xiáng hū hū huāng zhī shàng, xī tì hū hóng ní zhī jiān. suī yǒu jìn nǔ lì zēng wēi jiǎo, pú qiě zi zhī qiǎo, yì fú néng jiā yě. jiāng shuǐ zhī shǐ chū yú mín shān yě, kě shou qiān yī ér yuè yě, jí zhì hū xià dòng tíng, wù shí chéng, jīng dān tú, qǐ bō tāo, zhōu háng yī rì bù néng jì yě. shì gù shèng rén zhě, cháng cóng shì yú wú xíng zhī wài, ér bù liú sī jǐn lǜ yú chéng shì zhī nèi. shì gù huàn huò fú néng shāng yě. rén huò wèn kǒng zǐ yuē: yán huí hé rú rén yě? yuē: rén rén yě. qiū fú rú yě. zi gòng hé rú rén yě? yuē: biàn rén yě. qiū fú rú yě. zǐ lù hé rú rén yě? yuē: yǒng rén yě. qiū fú rú yě. bīn yuē: sān rén jiē xián fū zǐ, ér wèi fū zǐ yì. hé yě? kǒng zǐ yuē: qiū néng rén qiě rěn, biàn qiě nè, yǒng qiě qiè. yǐ sān zi zhī néng, yì qiū yī dào, qiū fú wèi yě. kǒng zǐ zhī suǒ shī zhī yě.
夫鴻鵠之未孚於卵也,一指蔑之,則靡而無形矣;及至其筋骨之已就,而羽 翮之既成也,則奮翼揮<羽慧>,凌乎浮雲,背負青天,膺摩赤霄,翱翔乎忽荒之 上,析惕乎虹霓之間。雖有勁弩利矰微繳,蒲且子之巧,亦弗能加也。江水之始 出於岷山也,可扌搴衣而越也,及至乎下洞庭,騖石城,經丹徒,起波濤,舟杭 一日不能濟也。是故聖人者,常從事於無形之外,而不留思盡慮於成事之內。是 故患禍弗能傷也。人或問孔子曰:「顏回何如人也?」曰:「仁人也。丘弗如也。 」「子貢何如人也?」曰:「辯人也。丘弗如也。」「子路何如人也?」曰:「 勇人也。丘弗如也。」賓曰:「三人皆賢夫子,而為夫子役。何也?」孔子曰: 「丘能仁且忍,辯且訥,勇且怯。以三子之能,易丘一道,丘弗為也。」孔子知 所施之也。
qín niú quē jìng yú shān zhōng, ér yù dào. duó zhī chē mǎ, jiě qí tuó sì, tuō qí yì pī, dào hái fǎn gù zhī, wú jù sè yōu zhì, huān rán yǒu yǐ chù de yě. dào suì wèn zhī yuē: wú duó zi cái huò, jié zi yǐ dāo, ér zhì bù dòng, hé yě? qín niú quē yuē: chē mǎ suǒ yǐ zài shēn yě, yī fú suǒ yǐ yǎn xíng yě, shèng rén bù yǐ suǒ yǎng hài qí yǎng. dào xiāng shì ér xiào yuē: fū bù yǐ yù shāng shēng, bù yǐ lì lěi xíng zhě, shì zhī shèng rén yě. yǐ cǐ ér jiàn wáng zhě, bì qiě yǐ wǒ wèi shì yě. hái fǎn shā zhī. cǐ néng yǐ zhī zhī yǐ, ér wèi néng yǐ zhī bù zhī yě. néng yǒng yú gǎn, ér wèi néng yǒng yú bù gǎn yě. fán yǒu dào zhě, yīng zú ér bù fá, zāo nán ér néng miǎn, gù tiān xià guì zhī. jīn zhī suǒ yǐ zì xíng yě, ér wèi zhī suǒ yǐ wèi rén xíng yě. qí suǒ lùn wèi zhī jiū zhě yě. rén néng yóu zhāo zhāo yú míng míng, zé jǐ yú dào yǐ. shī yuē: rén yì yǒu yán, wú zhé bù yú. cǐ zhī wèi yě.
秦牛缺徑於山中,而遇盜。奪之車馬,解其橐笥,拖其衣被,盜還反顧之, 無懼色憂志,驩然有以處得也。盜遂問之曰:「吾奪子財貨,劫子以刀,而志不 動,何也?」秦牛缺曰:「車馬所以載身也,衣服所以掩形也,聖人不以所養害 其養。」盜相視而笑曰:「夫不以欲傷生,不以利累形者,世之聖人也。以此而 見王者,必且以我為事也。」還反殺之。此能以知知矣,而未能以知不知也。能 勇於敢,而未能勇於不敢也。凡有道者,應卒而不乏,遭難而能免,故天下貴之。 今知所以自行也,而未知所以為人行也。其所論未之究者也。人能由昭昭於冥冥, 則幾於道矣。《詩》曰:「人亦有言,無哲不愚。」此之謂也。
shì huò wèi zhī, shì zú yǐ bài zhī huò bèi zhī, shì zú yǐ zhì zhī. hé yǐ zhī qí rán yě? qín huáng xié lù tú, jiàn qí chuán yuē: wáng qín zhě, hú yě. yīn fā zú wǔ shí wàn, shǐ méng gōng yáng wēng zi jiāng, zhú xiū chéng. xī shǔ liú shā, běi jī liáo shuǐ, dōng jié cháo xiān, zhōng guó nèi jùn wǎn chē ér xiǎng zhī. yòu lì yuè zhī xī jiǎo xiàng chǐ fěi cuì zhū jī, nǎi shǐ wèi tú suī fā zú wǔ shí wàn, wèi wǔ jūn, yī jūn sāi xín chéng zhī lǐng, yī jūn shǒu jiǔ yí zhī sāi, yī jūn chù pān yú zhī dōu, yī jūn shǒu nán yě zhī jiè, yī jūn jié yú gàn zhī shuǐ. sān nián bù jiě jiǎ chí nǔ, shǐ lín lù wú yǐ zhuǎn xiǎng. yòu yǐ zú záo qú ér tōng liáng dào, yǐ yǔ yuè rén zhàn, shā xī ǒu jūn yì xū sòng. ér yuè rén jiē rù cóng báo zhōng, yǔ qín shòu chù, mò kěn wèi qín lǔ. xiāng zhì jié jùn yǐ wèi jiāng, ér yè gōng qín rén, dà pò zhī. shā wèi tú suī, fú shī liú xiě shù shí wàn, nǎi fā zhé shù yǐ bèi zhī. dāng cǐ zhī shí, nán zǐ bù dé xiū nóng mǔ, fù rén bù dé shàn má kǎo lǚ, léi ruò fú gé yú dào, dài fū jī huì yú qú, bìng zhě bù dé yǎng, sǐ zhě bù dé zàng. yú shì chén shèng qǐ yú dà zé, fèn bì dà hū, tiān xià xí juǎn, ér zhì yú xì. liú xiàng xìng yì bīng suí, ér dìng ruò zhé gǎo zhèn luò, suì shī tiān xià. huò zài bèi hú ér lì yuè yě. yù zhī zhú xiū chéng yǐ bèi wáng, bù zhī zhú xiū chéng zhī suǒ yǐ wáng yě. fā zhé shù yǐ bèi yuè, ér bù zhī nán zhī cóng zhōng fā yě. fū què xiān shí suì zhī duō fēng yě, qù gāo mù ér cháo fú zhī, dà rén guò zhī zé kòng, yīng ér guò zhī zé tiāo qí luǎn zhī bèi yuǎn nán ér wàng jìn huàn. gù qín zhī shè bèi yě, niǎo què zhī zhì yě.
事或為之,適足以敗之;或備之,適足以致之。何以知其然也?秦皇挾錄圖, 見其傳曰:「亡秦者,胡也。」因發卒五十萬,使蒙公、楊翁子將,築修城。西 屬流沙,北擊遼水,東結朝鮮,中國內郡輓車而餉之。又利越之犀角、象齒、翡 翠、珠璣,乃使尉屠睢發卒五十萬,為五軍,一軍塞鐔城之嶺,一軍守九疑之塞, 一軍處番禺之都,一軍守南野之界,一軍結餘干之水。三年不解甲馳弩,使臨祿 無以轉餉。又以卒鑿渠而通糧道,以與越人戰,殺西嘔君譯吁宋。而越人皆入叢 薄中,與禽獸處,莫肯為秦虜。相置桀駿以為將,而夜攻秦人,大破之。殺尉屠 睢,伏屍流血數十萬,乃發謫戍以備之。當此之時,男子不得修農畝,婦人不得 剡麻考縷,羸弱服格於道,大夫箕會於衢,病者不得養,死者不得葬。於是陳勝 起於大澤,奮臂大呼,天下席捲,而至於戲。劉、項興義兵隨,而定若折槁振落, 遂失天下。禍在備胡而利越也。欲知築修城以備亡,不知築修城之所以亡也。發 謫戍以備越,而不知難之從中發也。夫鵲先識歲之多風也,去高木而巢扶枝,大 人過之則控■,嬰兒過之則挑其卵;知備遠難而忘近患。故秦之設備也,鳥鵲之 智也。
huò zhēng ér fǎn qiáng zhī, huò tīng cóng ér fǎn zhǐ zhī. hé yǐ zhī qí rán yě? lǔ āi gōng yù xī yì zhái, shǐ zhēng zhī, yǐ wèi xī yì zhái bù xiáng. āi gōng zuò sè ér nù. zuǒ yòu shù jiàn bù tīng. nǎi yǐ wèn qí fù zǎi zhé suī, yuē: wú yù yì zhái, ér shǐ yǐ wèi bù xiáng. zi yǐ wèi hé rú? zǎi zhé suī yuē: tiān xià yǒu sān bù xiáng, xī yì zhái bù yǔ yān. āi gōng dà yuè ér xǐ. qǐng, fù wèn yuē: hé wèi sān bù xiáng? duì yuē: bù xíng lǐ yì, yī bù xiáng yě shì yù wú zhǐ, èr bù xiáng yě bù tīng qiáng jiàn, sān bù xiáng yě. āi gōng mò rán shēn niàn, fèn rán zì fǎn, suì bù xī yì zhái. fū shǐ yǐ zhēng wèi kě yǐ zhǐ zhī, ér bù zhī bù zhēng ér fǎn qǔ zhī yě. zhì zhě lí lù ér dé dào, yú zhě shǒu dào ér shī lù. fū shuō zhī qiǎo, yú bì jié wú bù jiě. fēi néng bì jié ér jǐn jiě zhī yě, bù jiě bù kě jiě yě. zhì hū yǐ fú jiě jiě zhī zhě, kě yǔ jí yán lùn yǐ.
或爭而反強之,或聽從而反止之。何以知其然也?魯哀公欲西益宅,史爭之, 以為西益宅不祥。哀公作色而怒。左右數諫不聽。乃以問其傅宰折睢,曰:「吾 欲益宅,而史以為不祥。子以為何如?」宰折睢曰:「天下有三不祥,西益宅不 與焉。」哀公大悅而喜。頃,復問曰:「何謂三不祥?」對曰:「不行禮義,一 不祥也;嗜欲無止,二不祥也;不聽強諫,三不祥也。」哀公默然深念,憤然自 反,遂不西益宅。夫史以爭為可以止之,而不知不爭而反取之也。智者離路而得 道,愚者守道而失路。夫說之巧,於閉結無不解。非能閉結而盡解之也,不解 不可解也。至乎以弗解解之者,可與及言論矣。
huò míng lǐ yì tuī tǐ ér bù xíng, huò jiě gòu wàng yán ér fǎn dāng. hé yǐ míng zhī? kǒng zǐ xíng yóu, mǎ shī, shí nóng fū zhī jià, yě rén nù, qǔ mǎ ér xì zhī. zi gòng wǎng shuō zhī, bēi cí ér bù néng de yě. kǒng zǐ yuē: fū yǐ rén zhī suǒ bù néng tīng shuō rén, pì yǐ dà láo xiǎng yě shòu, yǐ jiǔ sháo lè fēi niǎo yě. yǔ zhī zuì yě, fēi bǐ rén zhī guò yě. nǎi shǐ mǎ yǔ wǎng shuō zhī. zhì, jiàn yě rén yuē: yǔ gēng yú dōng hǎi, zhì yú xī hǎi, wú mǎ zhī shī, ān dé bù shí zi zhī miáo? yě rén dà xǐ, jiě ér yǔ zhī. shuō ruò cǐ qí wú fāng yě, ér fǎn xíng. shì yǒu suǒ zhì, ér qiǎo bù ruò zhuō. gù shèng rén liàng záo ér zhèng ruì. fū gē cǎi líng, fā yáng ā, bǐ rén tīng zhī, bù ruò cǐ yán lù yáng jú. fēi gē zhě zhuō yě, tīng zhě yì yě. gù jiāo huà bù chàng, lián huán bù jiě, wù zhī bù tōng zhě, shèng rén bù zhēng yě.
或明禮義、推體而不行,或解構妄言而反當。何以明之?孔子行游,馬失, 食農夫之稼,野人怒,取馬而系之。子貢往說之,卑辭而不能得也。孔子曰:「 夫以人之所不能聽說人,譬以大牢享野獸,以《九韶》樂飛鳥也。予之罪也,非 彼人之過也。」乃使馬圉往說之。至,見野人曰:「予耕於東海,至於西海,吾 馬之失,安得不食子之苗?」野人大喜,解而與之。說若此其無方也,而反行。 事有所至,而巧不若拙。故聖人量鑿而正枘。夫歌《采菱》,發《陽阿》,鄙人 聽之,不若此《延路》、《陽局》。非歌者拙也,聽者異也。故交畫不暢,連環 不解,物之不通者,聖人不爭也。
rén zhě, bǎi xìng zhī suǒ mù yě yì zhě, zhòng shù zhī suǒ gāo yě. wèi rén zhī suǒ mù, xíng rén zhī suǒ gāo, cǐ yán fù zhī suǒ yǐ jiào zǐ, ér zhōng chén zhī suǒ yǐ shì jūn yě. rán shì huò yòng zhī ér shēn sǐ guó wáng zhě, bù tóng yú shí yě. xī xú yǎn wáng hǎo xíng rén yì, lù dì zhī cháo zhě sān shí èr guó. wáng sūn lì wèi chǔ zhuāng wáng yuē: wáng bù fá xú, bì fǎn cháo xú. wáng yuē: yǎn wáng, yǒu dào zhī jūn yě, hǎo xíng rén yì, bù kě fá. wáng sūn lì yuē: chén wén zhī, dà zhī yǔ xiǎo, qiáng zhī yǔ ruò yě, yóu shí zhī tóu luǎn, hǔ zhī dàn tún, yòu hé yí yān? qiě fú wèi wén ér bù néng dá qí dé, wèi wǔ ér bù néng rèn qí lì, luàn mò dà yān. chǔ wáng yuē: shàn. nǎi jǔ bīng ér fá xú, suì miè zhī. zhī rén yì ér bù zhī shì biàn zhě yě. shēn shū dù chǎi, měi rén zhī suǒ huái fú yě jí jiàn zhī yú xiǔ, zé bù néng bǎo qí fāng yǐ. gǔ zhě, wǔ dì guì dé, sān wáng yòng yì, wǔ bà rèn lì. jīn qǔ dì wáng zhī dào, ér shī zhī wǔ bà zhī shì, shì yóu chéng jì zhú rén yú zhēn báo, ér suō lì pán xuán yě. jīn shuāng jiàng ér shù gǔ, bīng pàn ér qiú huò, yù qí shí zé nán yǐ. gù yì yuē: qián lóng wù yòng zhě, yán shí zhī bù kě yǐ xíng yě. gù jūn zǐ zhōng rì qián qián, xī tì ruò lì, wú jiù. zhōng rì qián qián, yǐ yáng dòng yě xī tì ruò lì, yǐ yīn xī yě. yīn rì yǐ dòng, yīn yè yǐ xī, wéi yǒu dào zhě néng xíng zhī. fū xú yǎn wáng wèi yì ér miè, yàn zi kuài xíng rén ér wáng, āi gōng hǎo rú ér xuē, dài jūn wèi mò ér cán. miè wáng xuē cán, bào luàn zhī suǒ zhì yě, ér sì jūn dú yǐ rén yì rú mò ér wáng zhě, zāo shí zhī wù yì yě. fēi rén yì rú mò bù xíng, fēi qí shì ér yòng zhī, zé wèi zhī qín yǐ.
仁者,百姓之所慕也;義者,眾庶之所高也。為人之所慕,行人之所高,此 嚴父之所以教子,而忠臣之所以事君也。然世或用之而身死國亡者,不同於時也。 昔徐偃王好行仁義,陸地之朝者三十二國。王孫厲謂楚莊王曰:「王不伐徐,必 反朝徐。」王曰:「偃王,有道之君也,好行仁義,不可伐。」王孫厲曰:「臣 聞之,大之與小,強之與弱也,猶石之投卵,虎之啖豚,又何疑焉?且夫為文而 不能達其德,為武而不能任其力,亂莫大焉。」楚王曰:「善」。乃舉兵而伐徐, 遂滅之。知仁義而不知世變者也。申菽、杜茝,美人之所懷服也;及漸之於滫, 則不能保其芳矣。古者,五帝貴德,三王用義,五霸任力。今取帝王之道,而施 之五霸之世,是由乘驥逐人於榛薄,而蓑笠盤旋也。今霜降而樹谷,冰泮而求獲, 欲其食則難矣。故《易》曰:「潛龍勿用」者,言時之不可以行也。故「君子終 日乾乾,夕惕若厲,無咎」。終日乾乾,以陽動也;夕惕若厲,以陰息也。因日 以動,因夜以息,唯有道者能行之。夫徐偃王為義而滅,燕子噲行仁而亡,哀公 好儒而削,代君為墨而殘。滅亡削殘,暴亂之所致也,而四君獨以仁義儒墨而亡 者,遭時之務異也。非仁義儒墨不行,非其世而用之,則為之禽矣。
fū jǐ zhě, suǒ yǐ gōng chéng yě jìng zhě, suǒ yǐ zhào xíng yě. gōng rén dé jǐ, zé yǐ yì kuí máng zhě dé jìng, zé yǐ gài zhī. bù zhī suǒ shī zhī yě. gù shàn bǐ bù tóng, fěi yù zài sú qū shě bù tóng, nì shùn zài jūn. kuáng jué bù shòu lù ér zhū, duàn gàn mù cí xiāng ér xiǎn, suǒ xíng tóng yě, ér lì hài yì zhě, shí shǐ rán yě. gù shèng rén suī yǒu qí zhì, bù yù qí shì, jǐn zú yǐ róng shēn, hé gōng míng zhī kě zhì yě! zhī tiān zhī suǒ wèi, zhī rén zhī suǒ xíng, zé yǒu yǐ rèn yú shì yǐ. zhī tiān ér bù zhī rén, zé wú yǐ yǔ sú jiāo zhī rén ér bù zhī tiān, zé wú yǐ yǔ dào yóu. dān bào bèi shì lí sú, yán jū gǔ yǐn, bù yī sī má, bù shí wǔ gǔ, xíng nián qī shí, yóu yǒu tóng zǐ zhī yán sè. zú ér yù jī hǔ, shā ér shí zhī. zhāng yì hǎo gōng, guò gōng shì láng miào bì qū, jiàn mén lǘ jù zhòng bì xià, sī tú mǎ yǔ, jiē yǔ kàng lǐ. rán bù zhōng qí shòu, nèi rè ér sǐ. bào yǎng qí nèi ér hǔ shí qí wài, yì xiū qí wài ér jí gōng qí nèi. gù zhí yì shì qíng, zé jiān qiáng zéi zhī yǐ shēn yì wù, zé yīn yáng shí zhī. cǐ jiē zài wù ér xì hū qí diào zhě yě.
夫戟者,所以攻城也;鏡者,所以照形也。宮人得戟,則以刈葵;盲者得鏡, 則以蓋卮。不知所施之也。故善鄙不同,誹譽在俗;趨舍不同,逆順在君。狂譎 不受祿而誅,段干木辭相而顯,所行同也,而利害異者,時使然也。故聖人雖有 其志,不遇其世,僅足以容身,何功名之可致也!知天之所為,知人之所行,則 有以任於世矣。知天而不知人,則無以與俗交;知人而不知天,則無以與道游。 單豹倍世離俗,岩居谷飲,不衣絲麻,不食五穀,行年七十,猶有童子之顏色。 卒而遇飢虎,殺而食之。張毅好恭,過宮室廊廟必趨,見門閭聚眾必下,廝徒馬 圉,皆與伉禮。然不終其壽,內熱而死。豹養其內而虎食其外,毅修其外而疾攻 其內。故直意適情,則堅強賊之;以身役物,則陰陽食之。此皆載務而戲乎其調 者也。
dé dào zhī shì, wài huà ér nèi bù huà, wài huà, suǒ yǐ rù rén yě, nèi bù huà, suǒ yǐ quán qí shēn yě. gù nèi yǒu yí dìng zhī cāo, ér wài néng qū shēn yíng suō juǎn shū, yǔ wù tuī yí, gù wàn jǔ ér bù xiàn. suǒ yǐ guì shèng rén zhě, yǐ qí néng lóng biàn yě. jīn shou juǎn shou juǎn rán shǒu yī jié, tuī yī xíng, suī yǐ huǐ suì miè chén, yóu qiě fú yì zhě, cǐ chá yú xiǎo hǎo, ér sāi yú dà dào yě. zhào xuān mèng huó jī rén yú wěi sāng zhī xià, ér tiān xià chēng rén yān. jīng rén cì fēi fàn hé zhōng zhī nán, bù shī qí shǒu, ér tiān xià chēng yǒng yān. shì gù jiàn xiǎo xíng zé kě yǐ lùn dà tǐ yǐ. tián zi fāng jiàn lǎo mǎ yú dào, kuì rán yǒu zhì yān. yǐ wèn qí yù yuē: cǐ hé mǎ yě? qí yù yuē: cǐ gù gōng jiā chù yě. lǎo pí ér bù wèi yòng, chū ér yù zhī. tián zǐ fāng yuē: shǎo ér tān qí lì, lǎo ér qì qí shēn, rén zhě fú wèi yě. shù bó yǐ shú zhī. pí wǔ wén zhī, zhī suǒ yǐ guī xīn yǐ. qí zhuāng gōng chū liè, yǒu yī chóng jǔ zú jiāng bó qí lún, wèn qí yù yuē: cǐ hé chóng yě? duì yuē: cǐ suǒ wèi táng láng zhě yě. qí wèi chóng yě, zhī jìn ér bù zhī què, bù liàng lì ér qīng dí. zhuāng gōng yuē: cǐ wèi rén ér bì wèi tiān xià yǒng wǔ yǐ. huí chē ér bì zhī. yǒng wǔ wén zhī, zhī suǒ jǐn sǐ yǐ. gù tián zǐ fāng yǐn yī lǎo mǎ ér wèi guó zài zhī, qí zhuāng gōng bì yī táng láng ér yǒng wǔ guī zhī. tāng jiào zhù wǎng zhě, ér sì shí guó cháo wén wáng zàng sǐ rén zhī hái, ér jiǔ yí guī zhī wǔ wáng yīn hé rén yú yuè xià, zuǒ yōng ér yòu shàn zhī, ér tiān xià huái qí dé yuè wáng gōu jiàn yī jué yù bù gū, yuán lóng yuān ér qiè qí gǔ, xuè liú zhì zú, yǐ zì fá yě, ér zhàn wǔ shì bì qí sǐ. gù shèng rén xíng zhī yú xiǎo, zé kě yǐ fù dà yǐ shěn zhī yú jìn, zé kě yǐ huái yuǎn yǐ.
得道之士,外化而內不化,外化,所以入人也,內不化,所以全其身也。故 內有一定之操,而外能詘伸、贏縮、卷舒,與物推移,故萬舉而不陷。所以貴聖 人者,以其能龍變也。今扌卷扌卷然守一節,推一行,雖以毀碎滅沉,猶且弗易 者,此察於小好,而塞於大道也。趙宣孟活飢人於委桑之下,而天下稱仁焉。荊 亻次非犯河中之難,不失其守,而天下稱勇焉。是故見小行則可以論大體矣。田 子方見老馬於道,喟然有志焉。以問其御曰:「此何馬也?」其御曰:「此故公 家畜也。老疲而不為用,出而鬻之。」田子方曰:「少而貪其力,老而棄其身, 仁者弗為也。」束帛以贖之。疲武聞之,知所以歸心矣。齊莊公出獵,有一蟲舉 足將搏其輪,問其御曰:「此何蟲也?」對曰:「此所謂螳螂者也。其為蟲也, 知進而不知卻,不量力而輕敵。」莊公曰:「此為人而必為天下勇武矣。」回車 而避之。勇武聞之,知所盡死矣。故田子方隱一老馬而魏國載之,齊莊公避一螳 螂而勇武歸之。湯教祝網者,而四十國朝;文王葬死人之骸,而九夷歸之;武王 蔭曷人於樾下,左擁而右扇之,而天下懷其德;越王勾踐一決獄不辜,援龍淵 而切其股,血流至足,以自罰也,而戰武士必其死。故聖人行之於小,則可以覆 大矣;審之於近,則可以懷遠矣。
sūn shū áo jué qī sī zhī shuǐ, ér guàn yú lóu zhī yě, zhuāng wáng zhī qí kě yǐ wèi lìng yǐn yě. zi fā biàn jī jù ér láo yì qí, chǔ guó zhī qí kě yǐ wèi bīng zhǔ yě. cǐ jiē xíng yú xiǎo wēi ér tōng yú dà lǐ zhě yě. shèng rén zhī jǔ shì, bù jiā yōu yān, chá qí suǒ yǐ ér yǐ yǐ. jīn wàn rén diào zhōng, bù néng bǐ zhī lǜ chéng dé zhī zhě, yī rén ér zú yǐ. shuō zhě zhī lùn, yì yóu cǐ yě. chéng dé qí shù, zé wú suǒ yòng duō yǐ. fū chē zhī suǒ yǐ néng zhuǎn qiān lǐ zhě, yǐ qí yào zài sān cùn zhī xiá. fū quàn rén ér fú néng shǐ yě, jìn rén ér fú néng zhǐ yě, qí suǒ yóu zhě fēi lǐ yě. xī zhě, wèi jūn cháo yú wú, wú wáng qiú zhī, yù liú zhī yú hǎi. shuō zhě guān gài xiāng wàng, ér fú néng zhǐ. lǔ jūn wén zhī, chè zhōng gǔ zhī xiàn, gǎo sù ér cháo. zhòng ní rù jiàn, yuē: jūn hú wèi yǒu yōu sè? lǔ jūn yuē: zhū hóu wú qīn, yǐ zhū hóu wèi qīn dài fū wú dǎng, yǐ dài fū wèi dǎng. jīn wèi jūn cháo yú wú wáng, wú wáng qiú zhī, ér yù liú zhī yú hǎi, shú yì wèi jūn zhī rén yì ér zāo cǐ nán yě! wú yù miǎn zhī ér bù néng, wèi nài hé? zhòng ní yuē: ruò yù miǎn zhī, zé qǐng zi gòng xíng. lǔ jūn zhào zi gòng, shòu zhī jiāng jūn zhī yìn. zi gòng cí yuē: guì wú yì yú jiě huàn, zài suǒ yóu zhī dào. liǎn gōng ér xíng, zhì yú wú, jiàn tài zǎi pǐ. tài zǎi pǐ shén yuè zhī, yù jiàn zhī yú wáng. zi gòng yuē: zi bù néng xíng shuō yú wáng, nài hé wú yīn zǐ yě! tài zǎi pǐ yuē: zi yān zhī pǐ zhī bù néng yě? zi gòng yuē: wèi jūn zhī lái yě, wèi guó zhī bàn yuē: bù ruò cháo yú jìn. qí bàn yuē: bù ruò cháo yú wú. rán wèi jūn yǐ wèi wú kě yǐ guī hái gǔ yě. gù shù shēn yǐ shòu mìng. jīn zi shòu wèi jūn ér qiú zhī, yòu yù liú zhī yú hǎi, shì shǎng yán cháo yú jìn zhě, ér fá yán cháo yú wú yě. qiě wèi jūn zhī lái yě, zhū hóu jiē yǐ wèi shī guī zhào, jīn cháo yú wú ér bù lì, zé jiē yí xīn yú jìn yǐ. zi zhī yù chéng bà wáng zhī yè, bù yì nán hū! tài zǎi pǐ rù, fù zhī yú wáng. wáng bào chū lìng yú bǎi guān yuē: bǐ shí rì, ér wèi jūn zhī lǐ bù jù zhě, sǐ! zi gòng kě wèi zhī suǒ yǐ shuō yǐ.
孫叔敖決期思之水,而灌雩婁之野,莊王知其可以為令尹也。子發辯擊劇而 勞佚齊,楚國知其可以為兵主也。此皆形於小微而通於大理者也。聖人之舉事, 不加憂焉,察其所以而已矣。今萬人調鍾,不能比之律;誠得知者,一人而足矣。 說者之論,亦猶此也。誠得其數,則無所用多矣。夫車之所以能轉千里者,以其 要在三寸之轄。夫勸人而弗能使也,禁人而弗能止也,其所由者非理也。昔者, 衛君朝於吳,吳王囚之,欲流之於海。說者冠蓋相望,而弗能止。魯君聞之,撤 鐘鼓之縣,縞素而朝。仲尼入見,曰:「君胡為有憂色?」魯君曰:「諸侯無親, 以諸侯為親;大夫無黨,以大夫為黨。今衛君朝於吳王,吳王囚之,而欲流之於 海,孰意衛君之仁義而遭此難也!吾欲免之而不能,為奈何?」仲尼曰:「若欲 免之,則請子貢行。」魯君召子貢,授之將軍之印。子貢辭曰:「貴無益於解患, 在所由之道。」斂躬而行,至於吳,見太宰嚭。太宰嚭甚悅之,欲薦之於王。子 貢曰:「子不能行說於王,奈何吾因子也!」太宰嚭曰:「子焉知嚭之不能也?」 子貢曰:「衛君之來也,衛國之半曰:『不若朝於晉。』其半曰:『不若朝於吳。 』然衛君以為吳可以歸骸骨也。故束身以受命。今子受衛君而囚之,又欲流之於 海,是賞言朝於晉者,而罰言朝於吳也。且衛君之來也,諸侯皆以為蓍龜兆,今 朝於吳而不利,則皆移心於晉矣。子之欲成霸王之業,不亦難乎!」太宰嚭入, 復之於王。王報出令於百官曰:「比十日,而衛君之禮不具者,死!」子貢可謂 知所以說矣。
lǔ āi gōng wèi shì ér dà, gōng xuān zi jiàn yuē: shì dà, zhòng yǔ rén chù zé huā, shǎo yǔ rén chù zé bēi. yuàn gōng zhī shì. gōng yuē: guǎ rén wén mìng yǐ. zhú shì bù chuò. gōng xuān zi fù jiàn yuē: guó xiǎo ér shì dà. bǎi xìng wén zhī, bì yuàn wú jūn zhū hóu wén zhī, bì qīng wú guó. lǔ jūn yuē: wén mìng yǐ. zhú shì bù chuò. gōng xuān zi fù jiàn yuē: zuǒ zhāo ér yòu mù, wèi dà shì yǐ lín èr xiān jūn zhī miào, dé wú hài yú zi hū? gōng nǎi lìng bà yì, chú bǎn ér qù zhī. lǔ jūn zhī yù wèi shì, chéng yǐ gōng xuān zi zhǐ zhī, bì yǐ. rán sān shuō ér yī tīng zhě, qí èr zhě fēi qí dào yě. fū lín hé ér diào, rì rù ér bù néng dé yī tiáo yú zhě, fēi jiāng hé yú bù shí yě, suǒ yǐ ěr zhī zhě fēi qí yù yě. jí zhì liáng gōng zhí gān, tóu ér huàn chún wěn zhě, néng yǐ qí suǒ yù ér diào zhě yě.
魯哀公為室而大,公宣子諫曰:「室大,眾與人處則嘩,少與人處則悲。願 公之適。」公曰:「寡人聞命矣。」築室不輟。公宣子復見曰:「國小而室大。 百姓聞之,必怨吾君;諸侯聞之,必輕吾國。」魯君曰:「聞命矣。」築室不輟。 公宣子復見曰:「左昭而右穆,為大室以臨二先君之廟,得無害於子乎?」公乃 令罷役,除版而去之。魯君之欲為室,誠矣;公宣子止之,必矣。然三說而一聽 者,其二者非其道也。夫臨河而釣,日入而不能得一鰷魚者,非江河魚不食也, 所以餌之者非其欲也。及至良工執竿,投而擐唇吻者,能以其所欲而釣者也。
fū wù wú bù kě nài hé, yǒu rén wú nài hé. qiān zhī yǔ dān, yì lèi shū sè, ér kě yǐ wèi dān zhě, dé qí shù yě. gù fán chēng wén cí, wú yì yú shuō, shěn qí suǒ yóu ér yǐ yǐ. wù lèi zhī xiāng mó, jìn ér yì mén hù zhě, zhòng ér nán shí yě. gù huò lèi zhī ér fēi, huò bù lèi zhī ér shì huò ruò rán ér bù rán zhě, huò bù ruò rán ér rán zhě. yàn yuē: yuān duò fǔ shǔ, ér yú shì yǐ wáng. hé wèi yě? yuē: yú shì, liáng zhī dà fù rén yě. jiā chōng yíng yīn fù, jīn qián wú liàng, cái huò wú zī. shēng gāo lóu, lín dà lù, shè lè chén jiǔ, jī bó qí shàng. yóu xiá xiāng suí ér xíng lóu xià, bó shàng zhě shè péng zhāng, zhōng fǎn liǎng ér xiào, fēi yuān shì duò qí fǔ shǔ ér zhōng yóu xiá. yóu xiá xiāng yǔ yán yuē: yú shì fù lè zhī rì jiǔ yǐ, ér cháng yǒu qīng yì rén zhī zhì. wú bù gǎn qīn fàn, ér nǎi rǔ wǒ yǐ fǔ shǔ. rú cǐ bù bào, wú yǐ lì wù yú tiān xià. qǐng yǔ gōng lù lì yī zhì, xī lǜ tú shǔ, ér bì yǐ miè qí jiā. cǐ suǒ wèi lèi zhī ér fēi zhě yě.
夫物無不可奈何,有人無奈何。鉛之與丹,異類殊色,而可以為丹者,得其 數也。故繁稱文辭,無益於說,審其所由而已矣。物類之相摩,近而異門戶者, 眾而難識也。故或類之而非,或不類之而是;或若然而不然者,或不若然而然者。 諺曰:「鳶墮腐鼠,而虞氏以亡。」何謂也?曰:虞氏,梁之大富人也。家充盈 殷富,金錢無量,財貨無貲。升高樓,臨大路,設樂陳酒,積博其上。遊俠相隨 而行樓下,博上者射朋張,中反兩而笑,飛鳶適墮其腐鼠而中遊俠。遊俠相與言 曰:「虞氏富樂之日久矣,而常有輕易人之志。吾不敢侵犯,而乃辱我以腐鼠。 如此不報,無以立務於天下。請與公僇力一志,悉率徒屬,而必以滅其家。」此 所謂類之而非者也。
hé wèi fēi lèi ér shì? qū jiàn gào shí qǐ yuē: bái gōng shèng jiāng wèi luàn. shí qǐ yuē: bù rán. bái gōng shèng bēi shēn xià shì, bù gǎn jiāo xián, qí jiā wú guǎn yuè zhī xìn, guān jiàn zhī gù. dà dǒu hú yǐ chū, qīng jīn liǎng yǐ nèi, ér nǎi lùn zhī, yǐ bù yí yě. qū jiàn yuē: cǐ nǎi suǒ yǐ fǎn yě. jū sān nián, bái gōng shèng guǒ wèi luàn, shā lìng yǐn zi jiāo sī mǎ zǐ qī. cǐ suǒ wèi fú lèi ér shì zhě yě.
何謂非類而是?屈建告石乞曰:「白公勝將為亂。」石乞曰:「不然。白公 勝卑身下士,不敢驕賢,其家無管龠之信,關楗之固。大斗斛以出,輕斤兩以內, 而乃論之,以不宜也。」屈建曰:「此乃所以反也。」居三年,白公勝果為亂, 殺令尹子椒、司馬子期。此所謂弗類而是者也。
hé wèi ruò rán ér bù rán? zi fā wèi shàng cài lìng, mín yǒu zuì dāng xíng, yù duàn lùn dìng, jué yú lìng yǐn qián. zi fā kuì rán yǒu qī chuàng zhī xīn, zuì rén yǐ xíng ér bù wàng qí ēn. cǐ qí hòu, zi fā pán zuì wēi wáng ér chū bēn, xíng zhě suì xí ēn zhě, ēn zhě táo zhī yú chéng xià zhī lú. zhuī zhě zhì, chuài zú ér nù, yuē: zi fā shì jué wú zuì ér bèi wú xíng, yuàn zhī cǎn yú gǔ suǐ, shǐ wǒ dé qí ròu ér shí zhī, qí zhī yàn hū! zhuī zhě yǐ wèi rán ér bù suǒ qí nèi, guǒ huó zi fā. cǐ suǒ wèi ruò rán ér bù rán zhě.
何謂若然而不然?子發為上蔡令,民有罪當刑,獄斷論定,決於令尹前。子 發喟然有悽愴之心,罪人已刑而不忘其恩。此其後,子發盤罪威王而出奔,刑者 遂襲恩者,恩者逃之於城下之廬。追者至,踹足而怒,曰:「子發視決吾罪而被 吾刑,怨之憯於骨髓,使我得其肉而食之,其知厭乎!」追者以為然而不索其內, 果活子發。此所謂若然而不然者。
hé wèi bù rán ér ruò rán zhě? xī yuè wáng gōu jiàn bēi xià wú wáng fū chāi, qǐng shēn wèi chén, qī wèi qiè, fèng sì shí zhī jì sì, ér rù chūn qiū zhī gòng zhí, wěi shè jì, xiào mín lì, yǐn jū wèi bì, ér zhàn wèi fēng xíng. lǐ shén bēi, cí qí fú, qí lí pàn zhī xīn yuǎn yǐ. rán ér jiǎ zú sān qiān rén, yǐ qín fū chāi yú gū xū. cǐ sì cè zhě, bù kě bù shěn yě.
何謂不然而若然者?昔越王勾踐卑下吳王夫差,請身為臣,妻為妾,奉四時 之祭祀,而入春秋之貢職,委社稷,效民力,隱居為蔽,而戰為鋒行。禮甚卑, 辭其服,其離叛之心遠矣。然而甲卒三千人,以禽夫差於姑胥。此四策者,不可 不審也。
fū shì zhī suǒ yǐ nán zhī zhě, yǐ qí cuàn duān nì jī. lì sī yú gōng, yǐ xié yú zhèng, ér yǐ shèng huò rén zhī xīn zhě yě. ruò shǐ rén zhī huái yú nèi zhě, yǔ suǒ jiàn yú wài zhě, ruò hé fú jié, zé tiān xià wú wáng guó bài jiā yǐ. fū hú zhī bǔ zhì yě, bì xiān bēi tǐ mí ěr, yǐ dài qí lái yě. zhì jiàn ér xìn zhī, gù kě dé ér qín yě. shǐ hú chēn mù zhí dǔ, jiàn bì shā zhī shì, zhì yì zhī jīng dàn yuǎn fēi, yǐ bì qí nù yǐ. fū rén wěi zhī xiāng qī yě, fēi zhí qín shòu zhī zhà jì yě, wù lèi xiāng sì ruò rán, ér bù kě cóng wài lùn zhě, zhòng ér nán shí yǐ. shì gù bù kě bù chá yě.
夫事之所以難知者,以其竄端匿跡。立私於公,倚邪於正,而以勝惑人之心 者也。若使人之懷於內者,與所見於外者,若合符節,則天下無亡國敗家矣。夫 狐之捕雉也,必先卑體彌耳,以待其來也。雉見而信之,故可得而禽也。使狐瞋 目植睹,見必殺之勢,雉亦知驚憚遠飛,以避其怒矣。夫人偽之相欺也,非直禽 獸之詐計也,物類相似若然,而不可從外論者,眾而難識矣。是故不可不察也。