1 lián xī xiān shēng yuē: wú jí ér tài jí. tài jí dòng ér shēng yáng, dòng jí ér jìng jìng ér shēng yīn, jìng jí dòng. yī dòng yī jìng, hù wèi qí gēn. fēn yīn fēn yáng, liǎng yí lì yān. yáng biàn yīn hé, ér shēng shuǐ huǒ mù jīn tǔ. wǔ qì shùn bù, sì shí xíng yān. wǔ xíng, yī yīn yáng yě yīn yáng, yī tài jí yě tài jí, běn wú jí yě. wǔ xíng zhī shēng yě, gè yī qí xìng. wú jí zhī zhēn, èr wǔ zhī jīng, miào hé ér níng, qián dào chéng nán, kūn dào chéng nǚ. èr qì jiāo gǎn, huà shēng wàn wù, wàn wù shēng shēng ér biàn huà wú qióng yān. wéi rén yě, dé qí xiù ér zuì líng. xíng jì shēng yǐ, shén fā zhī yǐ, wǔ xìng gǎn dòng ér shàn è fēn, wàn shì chū yǐ. shèng rén dìng zhī yǐ zhōng zhèng rén yì ér zhǔ jìng, lì rén jí yān. gù shèng rén yǔ tiān dì hé qí dé, rì yuè hé qí míng, sì shí hé qí xù, guǐ shén hé qí jí xiōng. jūn zǐ xiū zhī jí, xiǎo rén bèi zhī xiōng. gù yuē: lì tiān zhī dào, yuē yīn yǔ yáng lì dì zhī dào, yuē róu yǔ gāng lì rén zhī dào, yuē rén yǔ yì. yòu yuē: yuán shǐ fǎn zhōng, gù zhī sǐ shēng zhī shuō. dà zāi yì yě, sī qí zhì yǐ! zhōu dūn yí tài jí tú shuō
1、濂溪先生曰：無極而太極。太極動而生陽，動極而靜；靜而生陰，靜極動。一動一靜，互為其根。分陰分陽，兩儀立焉。陽變陰合，而生水、火、木、金、土。五氣順布，四時行焉。五行，一陰陽也；陰陽，一太極也；太極，本無極也。五行之生也，各一其性。無極之真，二五之精，妙合而凝，乾道成男，坤道成女。二氣交感，化生萬物，萬物生生而變化無窮焉。惟人也，得其秀而最靈。形既生矣，神發知矣，五性感動而善惡分，萬事出矣。聖人定之以中正仁義而主靜，立人極焉。故聖人與天地合其德，日月合其明，四時合其序，鬼神合其吉凶。君子修之吉，小人悖之凶。故曰：「立天之道，曰陰與陽；立地之道，曰柔與剛；立人之道，曰仁與義」。又曰：「原始反終，故知死生之說」。大哉《易》也，斯其至矣！——周敦頤《太極圖說》

2 chéng wú wèi, jǐ shàn è. dé: ài yuē rén, yí yuē yì, lǐ yuē lǐ, tōng yuē zhì, shǒu yuē xìn. xìng yān ān yān zhī wèi shèng, fù yān zhí yān zhī wèi xián, fā wēi bù kě jiàn, chōng zhōu bù kě qióng zhī wèi shén. zhōu dūn yí tōng shū chéng jǐ dé
2、誠無為，幾善惡。德：愛曰仁，宜曰義，理曰禮，通曰智，守曰信。性焉安焉之謂聖，復焉執焉之謂賢，發微不可見，充周不可窮之謂神。——周敦頤《通書·誠幾德》

3 yī chuān xiān shēng yuē: xǐ nù āi lè zhī wèi fā, wèi zhī zhōng. zhōng yě zhě, yán jì rán bù dòng zhě yě, gù yuē: tiān xià zhī dà běn. fā ér jiē zhōng jié wèi zhī hé. hé yě zhě, yán gǎn ér suì tōng zhě yě. gù yuē: tiān xià zhī dá dào, hé yě. èr chéng yí shū
3、伊川先生曰：喜怒哀樂之未發，謂之中。中也者，言寂然不動者也，故曰：天下之大本。發而皆中節謂之和。和也者，言感而遂通者也。故曰：天下之達道，和也。——《二程遺書》

4 xīn yī yě, yǒu zhǐ tǐ ér yán zhě, yǒu zhǐ yòng ér yán zhě, wéi guān qí suǒ jiàn hé rú ěr. èr chéng wén jí juǎn jiǔ yǔ lǚ dà lín lùn zhōng shū
4、心一也，有指體而言者，有指用而言者，惟觀其所見何如耳。——《二程文集》卷九《與呂大臨論中書》

5 gān, tiān yě. tiān zhě, gān zhī xíng tǐ gān zhě, tiān zhī xìng qíng. gān, jiàn yě, jiàn ér wú xī diào zhī gān. fū tiān, zhuān yán zhī zé dào yě, tiān qiě fú wéi qiě yě. fēn ér yán zhī, zé yǐ xíng tǐ wèi zhī tiān, yǐ zhǔ zǎi wèi zhī dì, yǐ gōng yòng wèi zhī guǐ, yǐ miào yòng wèi zhī shén, yǐ xìng qíng wèi zhī gān. chéng shì yì chuán gān chuán
5、乾，天也。天者，乾之形體；乾者，天之性情。乾，健也，健而無息調之乾。夫天，專言之則道也，天且弗違且也。分而言之，則以形體謂之天，以主宰謂之帝，以功用謂之鬼，以妙用謂之神，以性情謂之乾。——《程氏易傳·乾傳》

6 bō zhī wèi guà, zhū yáng xiāo bō yǐ jǐn, dú yǒu shàng jiǔ yī yáo shàng cún, rú shuò dà zhī guǒ bù jiàn shí, jiāng yǒu fù shēng zhī lǐ. shàng jiǔ yì biàn, zé chún yīn yǐ. rán yáng wú kě jǐn zhī lǐ, biàn yú shàng zé shēng yú xià, wú jiān kě róng xī yě. shèng rén fā míng cǐ lǐ, yǐ jiàn yáng yǔ jūn zǐ zhī dào, bù kě wáng yě. huò yuē: bō jǐn zé wèi chún kūn, qǐ fù yǒu yáng hū? yuē: yǐ guà pèi yuè, zé kūn dāng shí yuè. yǐ qì xiāo xī yán, zé yáng bō wèi kūn, yáng lái wèi fù, yáng wèi cháng jǐn yě. bō jǐn yú shàng, zé fù shēng yú xià yǐ. gù shí yuè wèi zhī yáng yuè, kǒng yí qí wú yáng yě. yīn yì rán. shèng rén bù yán ěr. chéng shì yì chuán bō chuán
6、剝之為卦，諸陽消剝已盡，獨有上九一爻尚存，如碩大之果不見食，將有復生之理。上九亦變，則純陰矣。然陽無可盡之理，變於上則生於下，無間可容息也。聖人發明此理，以見陽與君子之道，不可亡也。或曰：剝盡則為純坤，豈復有陽乎？曰：以卦配月，則坤當十月。以氣消息言，則陽剝為坤，陽來為復，陽未嘗盡也。剝盡於上，則復生於下矣。故十月謂之陽月，恐疑其無陽也。陰亦然。聖人不言耳。——《程氏易傳·剝傳》

7 yī yáng fù yú xià, nǎi tiān dì shēng wù zhī xīn yě. xiān rú jiē yǐ jìng wèi jiàn tiān dì zhī xīn, gài bù zhī dòng zhī duān nǎi tiān dì zhī xīn yě. fēi zhī dào zhě, shú néng shí zhī? chéng shì yì chuán fù chuán
7、一陽復於下，乃天地生物之心也。先儒皆以靜為見天地之心，蓋不知動之端乃天地之心也。非知道者，孰能識之？——《程氏易傳·復傳》

8 yǒu gǎn bì yǒu yīng. fán yǒu dòng jiē wèi gǎn, gǎn zé bì yǒu yīng, suǒ yīng fù wèi gǎn, suǒ gǎn fù yǒu yīng, suǒ yǐ bù jǐ yě. gǎn tōng zhī lǐ, zhī dào zhě mò ér guān zhī kě yě. chéng shì yì chuán xián chuán
8、有感必有應。凡有動皆為感，感則必有應，所應復為感，所感復有應，所以不己也。感通之理，知道者默而觀之可也。——《程氏易傳·咸傳》

9 tiān xià zhī lǐ, zhōng ér fù shǐ, suǒ yǐ héng ér bù qióng. héng fēi yí dìng zhī wèi yě, yí dìng zé bù néng héng yǐ. wéi suí shí biàn yì nǎi héng dào yě. tiān dì cháng jiǔ zhī dào, tiān xià cháng jiǔ zhī lǐ, fēi zhī dào zhě shú néng shí zhī? chéng shì yì chuán héng chuán
9、天下之理，終而復始，所以恆而不窮。恆非一定之謂也，一定則不能恆矣。惟隨時變易乃恆道也。天地常久之道，天下常久之理，非知道者孰能識之？——《程氏易傳·恆傳》

10 rén xìng běn shàn, yǒu bù kě gé zhě, hé yě? yuē: yǔ qí xìng, zé jiē shàn yě yǔ qí cái, zé yǒu xià yú zhī bù yí. suǒ wèi xià yú yǒu èr yān: zì bào yě, zì qì yě. rén gǒu yǐ shàn zì zhì, zé wú bù kě yí zhě. suī hūn yú zhī zhì, jiē kě yǐ jiàn mó ér jìn. wéi zì bào zhě jù zhī yǐ bù xìn, zì qì zhě jué zhī yǐ bù wèi, suī shèng rén yǔ jū, bù néng huà ér rù yě. zhòng ní zhī suǒ wèi xià yú yě. rán tiān xià zì bào zì qì zhě, fēi bì jiē hūn yú yě, wǎng wǎng qiáng lì ér cái lì yǒu guò rén zhě, shāng xīn shì yě. shèng rén yǐ qí zì jué yú shàn, wèi zhī xià yú. rán kǎo qí guī, zé chéng yú yě. jì yuē xià yú, qí néng gé miàn, hé yě? yuē: xīn suī jué yú shàn dào, qí wèi wēi ér guǎ zuì, zé yǔ rén tóng yě. wéi qí yǒu yǔ rén tóng, suǒ yǐ zhī qí fēi xìng zhī zuì yě. chéng shì yì chuán gé chuán
10、人性本善，有不可革者，何也？曰：語其性，則皆善也；語其才，則有下愚之不移。所謂下愚有二焉：自暴也，自棄也。人苟以善自治，則無不可移者。雖昏愚之至，皆可以漸磨而進。惟自暴者拒之以不信，自棄者絕之以不為，雖聖人與居，不能化而入也。仲尼之所謂下愚也。然天下自暴自棄者，非必皆昏愚也，往往強戾而才力有過人者，商辛是也。聖人以其自絕於善，謂之下愚。然考其歸，則誠愚也。既曰下愚，其能革面，何也？曰：心雖絕於善道，其畏威而寡罪，則與人同也。惟其有與人同，所以知其非性之罪也。——《程氏易傳·革傳》

11 zhōng xìn suǒ yǐ jìn dé. zhōng rì qián qián. jūn zǐ dāng zhōng rì duì yuè zài tiān yě. gài shàng tiān zhī zài, wú shēng wú chòu, qí tǐ zé wèi zhī yì, qí lǐ zé wèi zhī dào, qí yòng zé wèi zhī shén, qí mìng yú rén zé wèi zhī xìng, shuài xìng zé wèi zhī dào, xiū dào zé wèi zhī jiào. mèng zǐ qù qí zhōng yòu fā huī chū hào rán zhī qì, kě wèi jǐn yǐ. gù shuō shén rú zài qí shàng, rú zài qí zuǒ yòu, dà shì xiǎo shì, ér zhǐ yuē: chéng zhī bù kě yǎn rú cǐ fū. chè shàng chè xià, bù guò rú cǐ. xíng ér shàng wèi dào, xíng ér xià wèi qì, xū zhe rú cǐ shuō. qì yì dào, dào yì qì, dàn dé dào zài, bù xì jīn yǔ hòu, jǐ yǔ rén. èr chéng yí shū juǎn yī
11、「忠信所以進德」。「終日乾乾」。君子當終日對越在天也。蓋上天之載，無聲無臭，其體則謂之易，其理則謂之道，其用則謂之神，其命於人則謂之性，率性則謂之道，修道則謂之教。孟子去其中又發揮出浩然之氣，可謂盡矣。故說神「如在其上，如在其左右」，大事小事，而只曰：「誠之不可掩如此夫」。徹上徹下，不過如此。形而上為道，形而下為器，須著如此說。器亦道，道亦器，但得道在，不系今與後，己與人。——《二程遺書》卷一

12 yī shū yán shǒu zú lòu bì wèi bù rén, cǐ yán zuì shàn míng zhuàng. rén zhě yǐ tiān dì wàn wù wèi yī tǐ, mò fēi jǐ yě. rèn dé wèi jǐ, hé suǒ bù zhì? ruò bù yǒu zhū jǐ, zì bù yǔ xiāng gān. rú shǒu zú bù rén, qì yǐ bù guàn, jiē bù shǔ jǐ. gù bó shī jì zhòng, nǎi shèng zhī gōng yòng. rén zhì nán yán, gù zhǐ yuē: jǐ yù lì ér lì rén, jǐ yù dá ér dá rén. néng jìn qǔ pì, kě wèi rén zhī fāng yě yǐ. yù lìng rú shì guān rén, kě yǐ dé rén zhī tǐ. èr chéng yí shū juǎn èr
12、醫書言手足瘺痹為不仁，此言最善名狀。仁者以天地萬物為一體，莫非己也。認得為己，何所不至？若不有諸己，自不與相干。如手足不仁，氣已不貫，皆不屬己。故「博施濟眾」，乃聖之功用。仁至難言，故止曰：「己欲立而立人，己欲達而達人。能近取譬，可謂仁之方也已。」欲令如是觀仁，可以得仁之體。——《二程遺書》卷二

13 shēng zhī wèi xìng. xìng jí qì, qì jí xìng, shēng zhī wèi yě. rén shēng qì bǐng, lǐ yǒu shàn è, rán bú shì xìng zhōng yuán yǒu cǐ liǎng wù xiāng duì ér shēng yě. yǒu zì yòu ér shàn, yǒu zì yòu ér è běn zhù: hòu jì zhī kè qí kè yí, zi yuè jiāo shǐ shēng, rén zhī qí bì miè ruò áo shì zhī lèi, shì qì bǐng yǒu rán yě. shàn gù xìng yě, rán è yì bù kě bù wèi zhī xìng yě. gài shēng zhī wèi xìng rén shēng ér jìng yǐ shàng bù róng shuō, cái shuō xìng shí, biàn yǐ bú shì xìng yě. fán rén shuō xìng, zhǐ shì shuō jì zhī zhě shàn yě, mèng zǐ yán rén xìng shàn shì yě. fū suǒ wèi jì zhī zhě shàn yě zhě, yóu shuǐ liú ér jiù xià yě. jiē shuǐ yě, yǒu liú ér zhì hǎi, zhōng wú suǒ wū, cǐ hé fán rén lì zhī wèi yě? yǒu liú ér wèi yuǎn, gù jǐ jiàn zhuó yǒu chū ér shén yuǎn, fāng yǒu suǒ zhuó. yǒu zhuó zhī duō zhě, yǒu zhuó zhī shǎo zhě. qīng zhuó suī bù tóng, rán bù kě yǐ zhuó zhě bù wèi shuǐ yě. rú cǐ, zé rén bù kě yǐ bù jiā chéng zhì zhī gōng. gù yòng lì mǐn yǒng zé jí qīng, yòng lì huǎn dài zé chí qīng. jí qí qīng yě, zé què zhǐ shì yuán chū zhī shuǐ yě. yì bú shì jiāng qīng lái huàn què zhuó, yì bú shì qǔ chū zhuó lái zhì zài yī yú yě. shuǐ zhī qīng, zé xìng shàn zhī wèi yě. gù bú shì shàn yǔ è zài xìng zhōng wèi liǎng wù xiāng duì, gè zì chū lái. cǐ lǐ, tiān mìng yě. shùn ér xún zhī, zé dào yě. xún cǐ ér xiū zhī, gè dé qí fēn, zé jiào yě. zì tiān mìng yǐ zhì yú jiào, wǒ wú jiā sǔn yān, cǐ shùn yǒu tiān xià ér bù yǔ yān zhě yě. èr chéng yí shū juǎn yī
13、「生之謂性」。性即氣，氣即性，生之謂也。人生氣稟，理有善惡，然不是性中元有此兩物相對而生也。有自幼而善，有自幼而惡（本註：后稷之克岐克嶷，子越椒始生，人知其必滅若敖氏之類），是氣稟有然也。善固性也，然惡亦不可不謂之性也。蓋「生之謂性」、「人生而靜」以上不容說，才說性時，便已不是性也。凡人說性，只是說「繼之者善」也，孟子言人性善是也。夫所謂「繼之者善」也者，猶水流而就下也。皆水也，有流而至海，終無所污，此何煩人力之為也？有流而未遠，固己漸濁；有出而甚遠，方有所濁。有濁之多者，有濁之少者。清濁雖不同，然不可以濁者不為水也。如此，則人不可以不加澄治之功。故用力敏勇則疾清，用力緩怠則遲清。及其清也，則卻只是元初之水也。亦不是將清來換卻濁，亦不是取出濁來置在一隅也。水之清，則性善之謂也。故不是善與惡在性中為兩物相對，各自出來。此理，天命也。順而循之，則道也。循此而修之，各得其分，則教也。自天命以至於教，我無加損焉，此舜有天下而不與焉者也。——《二程遺書》卷一

14 yáng zi bá yī máo bù wèi, mò zǐ shuāng mó dǐng fàng zhǒng wèi zhī, cǐ jiē bù dé zhòng, zhì rú zi mò zhí zhōng, bù zhī rú cǐ zhí dé. shí dé zé shì shì wù wù shàng, jiē tiān rán yǒu yī gè zhōng zài nà shàng, bù dài rén ān pái yě. ān pái zhe biàn bù zhōng yǐ. èr chéng yí shū juǎn shí qī
14、楊子拔一毛不為，墨子雙摩頂放踵為之，此皆不得中，至如子莫執中，不知如此執得。識得則事事物物上，皆天然有一個中在那上，不待人安排也。安排著便不中矣。——《二程遺書》卷十七

15 wèn: shí zhōng rú hé? yuē: zhōng zì zuì nán shí, xū shì mò shí xīn tōng. qiě shì yán yī tīng, zé zhōng yāng wèi zhōng yī jiā, zé tīng zhōng fēi zhōng, ér táng wèi zhōng yán yī guó, zé táng fēi zhōng, ér guó zhī zhōng wèi zhōng. tuī cǐ lèi kě jiàn yǐ. rú sān guò jiā mén bù rù, zài yǔ jì zhī shì wèi zhōng, ruò jū lòu xiàng, zé fēi zhōng yě. jū lòu xiàng, zài yán zi shí wèi zhōng, ruò sān guò jiā mén ér bù rù, zé fēi zhōng yě. èr chéng yí shū
15、問：時中如何？曰：「中」字最難識，須是默識心通。且試言一廳，則中央為中；一家，則廳中非中，而堂為中；言一國，則堂非中，而國之中為中。推此類可見矣。如三過家門不入，在禹、稷之世為中，若居陋巷，則非中也。居陋巷，在顏子時為中，若三過家門而不入，則非中也。——《二程遺書》

16 wú wàng zhī wèi chéng, bù qī qí cì yǐ. èr chéng yí shū juǎn liù
16、無妄之謂誠，不欺其次矣。——《二程遺書》卷六

17 chōng mò wú zhèn, wàn xiàng sēn rán yǐ jù, wèi yīng bú shì xiān, yǐ yīng bú shì hòu. rú bǎi chǐ zhī mù, zì gēn běn zhì zhī yè, jiē shì yī guàn, bù kě dào shàng miàn yī duàn shì, wú xíng wú zhào, què dài rén xuán ān pái yǐn rù lái jiào rù tú zhé. jì shì tú zhé, què zhǐ shì yī gè tú zhé. èr chéng yí shū juǎn shí wǔ
17、沖漠無朕，萬象森然已具，未應不是先，已應不是後。如百尺之木，自根本至枝葉，皆是一貫，不可道上面一段事，無形無兆，卻待人旋安排引入來教入塗轍。既是塗轍，卻只是一個塗轍。——《二程遺書》卷十五

18 jìn qǔ zhū shēn, bǎi lǐ jiē jù. qū shēn wǎng lái zhī yì, zhǐ yú bí xī zhī jiān jiàn zhī. qū shēn wǎng yè zhǐ shì lǐ, bù bì jiāng jì qū zhī qì, fù wèi fāng shēn zhī qì. shēng shēng zhī lǐ, zì rán bù xī. rú fù guà yán qī rì lái fù, qí jiān yuán bù duàn xù. yáng yǐ fù shēng, wù jí bì fǎn. qí lǐ xū rú cǐ. yǒu shēng biàn yǒu sǐ, yǒu shǐ biàn yǒu zhōng. èr chéng yí shū juǎn shí wǔ
18、近取諸身，百理皆具。屈伸往來之義，只於鼻息之間見之。屈伸往業只是理，不必將既屈之氣，復為方伸之氣。生生之理，自然不息。如《復卦》言「七日來復」，其間元不斷續。陽已復生，物極必返。其理須如此。有生便有死，有始便有終。——《二程遺書》卷十五

19 wèn rén, yī chuān xiān shēng yuē: cǐ zài zhū gōng zì sī zhī, jiāng shèng xián suǒ yán rén chù lèi jù guān zhī, tǐ rèn chū lái. mèng zǐ yuē: cè yǐn zhī xīn, rén yě. hòu rén suì yǐ ài wèi rén. ài zì shì qíng, rén zì shì xìng, qǐ kě zhuān yǐ ài wèi rén? mèng zǐ yán cè yǐn zhī xīn, rén zhī duān yě. jì yuē rén zhī duān, zé bù kě biàn wèi zhī rén. tuì zhī yán bó ài zhī wèi rén, fēi yě. rén zhě guó bó ài, rán biàn yǐ bó ài wèi rén, zé bù kě. èr chéng yí shū juǎn shí bā
19、問仁，伊川先生曰：此在諸公自思之，將聖賢所言仁處類聚觀之，體認出來。孟子曰：「惻隱之心，仁也。」後人遂以愛為仁。愛自是情，仁自是性，豈可專以愛為仁？孟子言「惻隱之心，仁之端也。」既曰「仁之端」，則不可便謂之仁。退之言「博愛之謂仁」，非也。仁者國博愛，然便以博愛為仁，則不可。——《二程遺書》卷十八

20 xìng jí lǐ yě. tiān xià zhī lǐ, yuán qí suǒ zì, wèi yǒu bù shàn. xǐ nù āi lè wèi fā, hé cháng bù shàn? fā ér jiē zhōng jié, zé wú wǎng ér bù shàn. jiàn yán shàn è, jiē xiān shàn ér hòu è yán jí xiōng, jiē xiān jí ér hòu xiōng yán shì fēi, jiē xiān shì ér hòu fēi. èr chéng yí shū juǎn èr shí èr shàng
20、性即理也。天下之理，原其所自，未有不善。喜怒哀樂未發，何嘗不善？發而皆中節，則無往而不善。見言善惡，皆先善而後惡；言吉凶，皆先吉而後凶；言是非，皆先是而後非。——《二程遺書》卷二十二上

21 wèn: xīn yǒu shàn è fǒu? yuē: zài tiān wèi mìng, zài yì wèi lǐ, zài rén wèi xìng, zhǔ yú shēn wèi xīn, qí shí yī yě. xīn běn shàn, fā yú sāi lǜ, zé yǒu shàn yǒu bù shàn. ruò jì fā, zé kě wèi zhī qíng, bù kě wèi zhī xīn. pì rú shuǐ, zhǐ kě wèi zhī shuǐ. zhì rú liú ér wèi pài, huò xíng yú dōng, huò xíng yú xī, què wèi zhī liú yě. èr chéng yí shū juǎn shí bā
21、問：心有善惡否？曰：在天為命，在義為理，在人為性，主於身為心，其實一也。心本善，發于思慮，則有善有不善。若既發，則可謂之情，不可謂之心。譬如水，只可謂之水。至如流而為派，或行於東，或行於西，卻謂之流也。——《二程遺書》卷十八

22 héng qú xiān shēng yuē: qì yǎng rán tài xū, shēng jiàng fēi yáng, wèi cháng zhǐ xī. cǐ xū shí dòng jìng zhī jī, yīn yáng gāng róu zhī shǐ. fú ér shàng zhě yáng zhī qīng, jiàng ér xià zhě yīn zhī zhuó. qí gǎn yù jù jié, wèi fēng yǔ, wèi shuāng xuě, wàn pǐn zhī liú xíng, shān chuān zhī róng jié. zāo pò wēi jìn, wú fēi jiào yě. zhāng zài zhèng méng tài hé
22、橫渠先生曰：氣坱然太虛，升降飛揚，未嘗止息。此虛實動靜之機，陰陽剛柔之始。浮而上者陽之清，降而下者陰之濁。其感遇聚結，為風雨，為霜雪，萬品之流形，山川之融結。糟粕煨燼，無非教也。——張載《正蒙·太和》

23 tiān tǐ wù bù yí, yóu rén tǐ shì ér wú bù zài yě. lǐ yí sān bǎi, wēi yí sān qiān, wú yī wù ér fēi rén yě. hào tiān yuē míng, jí ěr chū wáng hào tiān yuē dàn, jí ěr yóu yǎn. wú yī wù zhī bù tǐ yě. zhāng zài zhèng méng tiān dào
23、天體物不遺，猶仁體事而無不在也。「禮儀三百，威儀三千」，無一物而非仁也。「昊天曰明，及爾出王；昊天曰旦，及爾游衍。」無一物之不體也。——張載《正蒙·天道》

24 xìng wèi wàn wù zhī yī yuán, fēi yǒu wǒ zhī dé sī yě. wéi dà rén wèi néng jǐn qí dào. shì gù lì bì jù lì, zhī bì zhōu zhī, ài bì jiān ài, chéng bù dú chéng. bǐ zì bì sāi bù zhī shùn wú xìng zhě, zé yì wèi rú zhè hé yǐ. zhāng zài zhèng méng chéng míng
24、性為萬物之一源，非有我之得私也。惟大人為能盡其道。是故立必俱立，知必周知，愛必兼愛，成不獨成。彼自蔽塞不知順吾性者，則亦未如這何矣。——張載《正蒙·誠明》

25 yī gù shén. pì zhī rén shēn, sì tǐ jiē yī wù, gù chù zhī ér wú bù jué, bù dài xīn zhì cǐ ér hòu jué yě. cǐ suǒ wèi gǎn ér suì tōng, bù xíng ér zhì, bù jí ér sù yě. héng qú yì shuō shuō guà
25、一故神。譬之人身，四體皆一物，故觸之而無不覺，不待心至此而後覺也。此所謂「感而遂通」，「不行而至，不疾而速」也。——《橫渠易說·說卦》

26 fán wù mò bù yǒu shì xìng. yóu tōng bì kāi sāi, suǒ yǐ yǒu rén wù zhī bié: yóu bì yǒu bó hòu, gù yǒu zhī yú zhī bié. sāi zhě láo bù kě kāi yuàn zhě kě yǐ kāi, ér kāi zhī yě nán báo zhě kāi zhī yě yì, kāi zé dá yú tiān dào, yǔ shèng rén yī. zhāng zài xìng lǐ shí yí
26、凡物莫不有是性。由通、蔽、開、塞，所以有人物之別：由蔽有薄厚，故有知愚之別。塞者牢不可開；願者可以開，而開之也難；薄者開之也易，開則達於天道，與聖人一。——張載《性理拾遺》