lù zhì
○陸贄
lù zhì, zì jìng yú, sū zhōu jiā xìng rén. fù kǎn, lì yáng lìng, yǐ zhì guì, zèng lǐ bù shàng shū. zhì shǎo gū, tè lì bù qún, pō qín rú xué. nián shí bā dēng jìn shì dì, yǐ bó xué hóng cí dēng kē, shòu huá zhōu zhèng xiàn wèi. bà zhì, dōng guī shěng mǔ, lù yóu shòu zhōu, cì shǐ zhāng yì yǒu shí míng, zhì wǎng yè zhī. yì chū bù shèn zhī, liú sān rì, zài jiàn yǔ yǔ, suì dà chēng shǎng, qǐng jié wàng nián zhī qì. jí cí, yí zhì qián bǎi wàn, yuē: yuàn bèi tài fū rén yī rì zhī shàn. zhì bù nà, wéi shòu xīn chá yī chuàn ér yǐ, yuē: gǎn bù chéng jūn hòu yì. yòu yǐ shū pàn bá cuì, xuǎn shòu wèi nán xiàn zhǔ bù, qiān jiān chá yù shǐ. dé zōng zài dōng gōng shí, sù zhī zhì míng, nǎi zhào wèi hàn lín xué shì, zhuǎn cí bù yuán wài láng. zhì xìng zhōng jǐn, jì jū jìn mì, gǎn rén zhǔ zhòng zhī, sī yǒu yǐ xiào bào, gù zhèng huò yǒu quē, jù xì bì chén, yóu shì gù dài yì hòu.
陸贄,字敬輿,蘇州嘉興人。父侃,溧陽令,以贄貴,贈禮部尚書。贄少孤,特立不群,頗勤儒學。年十八登進士第,以博學宏詞登科,授華州鄭縣尉。罷秩,東歸省母,路由壽州,刺史張鎰有時名,贄往謁之。鎰初不甚知,留三日,再見與語,遂大稱賞,請結忘年之契。及辭,遺贄錢百萬,曰:「願備太夫人一日之膳。」贄不納,唯受新茶一串而已,曰:「敢不承君厚意。」又以書判拔萃,選授渭南縣主簿,遷監察御史。德宗在東宮時,素知贄名,乃召為翰林學士,轉祠部員外郎。贄性忠盡,既居近密,感人主重知,思有以效報,故政或有缺,巨細必陳,由是顧待益厚。
jiàn zhōng sì nián, zhū cǐ móu nì, cóng jià xìng fèng tiān. shí tiān xià pàn luàn, jī wù tián wěi, zhēng fā zhǐ zōng, qiān duān wàn xù, yī rì zhī nèi, zhào shū shù bǎi. zhì huī hàn qǐ cǎo, sī rú quán zhù, chū ruò bù jīng sī lǜ, jì chéng zhī hòu, mò bù qū jǐn shì qíng, zhōng yú jī huì xū lì jiǎn zhá bù xiá, tóng shě jiē fú qí néng. zhuǎn kǎo gōng láng zhōng, yī qián chōng zhí. cháng qǐ dé zōng yuē: jīn dào biàn tiān xià, yú jià bō qiān, bì xià yí tòng zì yǐn guò, yǐ gǎn dòng rén xīn. xī chéng tāng yǐ zuì jǐ bó xìng, chǔ zhāo yǐ shàn yán fù guó. bì xià chéng néng bù lìn gǎi guò, yǐ yán xiè tiān xià, shǐ shū zhào wú jì, chén suī yú lòu, kě yǐ yǎng fù shèng qíng, shù lìng fǎn cè zhī tú, gé xīn xiàng huà. dé zōng rán zhī. gù fèng tiān suǒ xià shū zhào, suī wǔ fū hàn zú, wú bù huī tì gǎn jī, duō zhì suǒ wèi yě.
建中四年,硃泚謀逆,從駕幸奉天。時天下叛亂,機務填委,徵發指蹤,千端萬緒,一日之內,詔書數百。贄揮翰起草,思如泉注,初若不經思慮,既成之後,莫不曲盡事情,中於機會;胥吏簡札不暇,同舍皆伏其能。轉考功郎中,依前充職。嘗啟德宗曰:「今盜遍天下,輿駕播遷,陛下宜痛自引過,以感動人心。昔成湯以罪己勃興,楚昭以善言復國。陛下誠能不吝改過,以言謝天下,使書詔無忌,臣雖愚陋,可以仰副聖情,庶令反側之徒,革心向化。」德宗然之。故奉天所下書詔,雖武夫悍卒,無不揮涕感激,多贄所為也。
qí nián dōng, yì yù yǐ xīn suì gǎi yuán. ér bo zhù zhī liú, jiē yǐ guó jiā shù zhōng bǎi liù, fán shì yí yǒu biàn gé, yǐ yīng shí shù. shàng wèi zhì yuē: wǎng nián qún chén qǐng shàng zūn hào shèng shén wén wǔ sì zì, jīn yuán kòu nán, zhū shì bìng yí gǎi gèng, zhòng yù zhèn jiù hào zhī zhōng gèng jiā yī liǎng zì, qí shì hé rú? zhì zòu yuē: zūn hào zhī xìng, běn fēi gǔ zhì. xíng yú ān tài zhī rì, yǐ lèi qiān chōng xí hū sàng luàn zhī shí, yóu shāng shì tǐ. jīn zhě luán yú bō yuè, wèi fù gōng wéi, zōng shè zhèn jīng, shàng qiān yīn sì, zhōng qū duō gěng, dà duì yóu cún. cǐ nǎi rén qíng xiàng bèi zhī qiū, tiān yì qù jiù zhī jì, bì xià yí shēn zì chéng lì, shōu lǎn qún xīn, tòng zì biǎn sǔn, yǐ xiè líng qiǎn, bù kě jìn cóng mò yì, zhòng yì měi míng. dì yuē: qīng suǒ zòu chén, suī lǐ tǐ shén qiè, rán shí yùn bì xū xiǎo yǒu gǎi jī, yì bù kě zhí zhì, qīng gèng sī liang. zhì yuē: gǔ zhī rén jūn chēng hào, huò chēng huáng chēng dì, huò chēng wáng, dàn yī zì ér yǐ. zhì bào qín, nǎi jiān huáng dì èr zì, hòu dài yīn zhī. jí hūn pì zhī jūn, nǎi yǒu shèng liú tiān yuán zhī hào. shì zhī rén zhǔ qīng zhòng, bù zài zì chēng, chóng qí hào wú bǔ yú huī yóu sǔn qí míng bù shāng qí dé měi. rán ér sǔn zhī yǒu qiān guāng jī gǔ zhī shàn, chóng zhī huò jīn néng nà chǎn zhī jī, dé shī bù móu, jū rán kě biàn. kuàng jīn shí zāo zhūn fǒu, shì shǔ qīng wēi, yóu yí jù sī, yǐ zì biǎn yì. bì yě fǔ jī shù shù, xū yǒu biàn gèng. yǔ qí zēng měi chēng ér shī rén xīn, bù ruò chù jiù hào yǐ zhī tiān jiè. tiān shí rén shì, lǐ bì xiāng fú, rén jì hǎo qiān, tiān yì zhù shùn. bì xià chéng néng duàn zì chén jiàn, huàn fā dé yīn, yǐn jiù jiàng míng, shēn shì kè zé, wéi qiān yǔ shùn, yī jǔ ér èr měi cóng zhī. dé zōng cóng zhī, dàn gǎi xìng yuán nián hào ér yǐ.
其年冬,議欲以新歲改元。而卜祝之流,皆以國家數鍾百六,凡事宜有變革,以應時數。上謂贄曰:「往年群臣請上尊號『聖神文武』四字,今緣寇難,諸事並宜改更,眾欲朕舊號之中更加一兩字,其事何如?」贄奏曰:「尊號之興,本非古制。行於安泰之日,已累謙沖;襲乎喪亂之時,尤傷事體。今者鑾輿播越,未復宮闈,宗社震驚,尚愆禋祀,中區多梗,大憝猶存。此乃人情向背之秋,天意去就之際,陛下宜深自懲勵,收攬群心,痛自貶損,以謝靈譴,不可近從末議,重益美名。」帝曰:「卿所奏陳,雖理體甚切,然時運必須小有改跡,亦不可執滯,卿更思量。」贄曰:「古之人君稱號,或稱皇稱帝,或稱王,但一字而已。至暴秦,乃兼皇帝二字,後代因之。及昏僻之君,乃有聖劉、天元之號。是知人主輕重,不在自稱,崇其號無補於徽猷;損其名不傷其德美。然而損之有謙光稽古之善,崇之獲矜能納諂之譏,得失不侔,居然可辨。況今時遭迍否,事屬傾危,尤宜懼思,以自貶抑。必也俯稽術數,須有變更。與其增美稱而失人心,不若黜舊號以祗天戒。天時人事,理必相符,人既好謙,天亦助順。陛下誠能斷自宸鑒,煥發德音,引咎降名,深示刻責,惟謙與順,一舉而二美從之。」德宗從之,但改興元年號而已。
chū, dé zōng cāng huáng chū xìng, fǔ cáng wěi qì, níng liè zhī jì, shì zhòng duō hán, fú yù zhī wài, wú chǐ jiān zhàng bó. jí zéi cǐ jiě wéi, zhū fān gòng fèng jì zhì, nǎi yú fèng tiān xíng zài zhù gòng wù yú láng xià, réng tí yuē qióng lín dà yíng èr kù míng. zhì jiàn yuē:
初,德宗倉皇出幸,府藏委棄,凝冽之際,士眾多寒,服御之外,無尺縑丈帛。及賊泚解圍,諸籓貢奉繼至,乃於奉天行在貯貢物於廊下,仍題曰「瓊林」、「大盈」二庫名。贄諫曰:
qióng lín dà yíng, zì gǔ xī wú qí zhì, chuán zhū qí jiù zhī shuō, jiē yún chuàng zì kāi yuán. guì chén tān quán, shì qiǎo qiú mèi, nǎi yán: jùn yì gòng fù suǒ yòng, hé gè qū fēn: fù shuì dāng wěi yú yǒu sī, yǐ gěi jīng yòng gòng xiàn yí guī yú tiān zǐ, yǐ fèng sī qiú. xuán zōng yuè zhī. xīn shì èr kù, dàng xīn chǐ yù, méng dǐ yú zī, dài hū shī bāng, zhōng yǐ ěr kòu. jì yuē: huò bèi ér rù, bì bèi ér chū. qǐ qí xiào yú!
「瓊林」、「大盈」,自古悉無其制,傳諸耆舊之說,皆雲創自開元。貴臣貪權,飾巧求媚,乃言:「郡邑貢賦所用,盍各區分:賦稅當委於有司,以給經用;貢獻宜歸於天子,以奉私求。」玄宗悅之。新是二庫,盪心侈欲,萌柢於茲,迨乎失邦,終以餌寇。《記》曰:「貨悖而入,必悖而出。」豈其效歟!
bì xià sì wèi zhī chū, wù zūn lǐ dào, dūn xíng jiǎn yuē, chì yuǎn tān tāo. suī nèi kù jiù cáng, wèi guī tài fǔ, ér zhū fāng qū xiàn, bù rù jìn wéi, qīng fēng sù rán, hǎi nèi pī biàn. jìn yǐ kòu nì luàn cháng, luán yú wài xìng, jì shǔ yōu wēi zhī yùn, yí zēng jǐng lì zhī chéng. chén zuó fèng shǐ jūn yíng, chū jīng xíng diàn, hū dǔ yòu kuò zhī xià, bǎng liè èr kù zhī míng, jué rán ruò jīng, bù shí suǒ yǐ. hé zhě? tiān qú shàng gěng, shī lǚ fāng yīn, tòng xīn shēn yín zhī shēng, ō xiū wèi xī zhōng qín zhàn shǒu zhī xiào, shǎng lài wèi xíng. zhū dào gòng zhēn, jù sī bié kù, wàn mù suǒ shì, shú néng rěn qíng? qiè chuāi jūn qíng, huò shēng jué wàng, huò fèn xíng bàng dú, huò chǒu sì ōu yáo, pō hán sī luàn zhī qíng, yì yǒu huǐ zhōng zhī yì. shì zhī máng sú hūn bǐ, shí mèi gāo bēi, bù kě yǐ zūn jí lín, ér kě yǐ chéng yì gǎn.
陛下嗣位之初,務遵理道,敦行儉約,斥遠貪饕。雖內庫舊藏,未歸太府,而諸方曲獻,不入禁闈,清風肅然,海內丕變。近以寇逆亂常,鑾輿外幸,既屬憂危之運,宜增儆勵之誠。臣昨奉使軍營,出經行殿,忽睹右廓之下,榜列二庫之名,戄然若驚,不識所以。何者?天衢尚梗,師旅方殷,痛心呻吟之聲,噢咻未息;忠勤戰守之效,賞賚未行。諸道貢珍,遽私別庫,萬目所視,孰能忍情?竊揣軍情,或生觖望,或忿形謗讟,或丑肆謳謠,頗含思亂之情,亦有悔忠之意。是知氓俗昏鄙,識昧高卑,不可以尊極臨,而可以誠義感。
qǐng zhě liù shī chū jiàng, bǎi wù wú chǔ, wài gǎn xiōng tú, nèi fáng wēi dié, zhòu yè bù xī, dài jiāng wǔ xún. dòng è jiāo qīn, sǐ shāng xiāng zhěn, bì mìng tóng lì, jìng yí dà jiān. liáng yǐ bì xià bù hòu qí shēn, bù sī qí yù, jué gān yǐ tóng zú wǔ, chuò shí yǐ dàn gōng láo. wú měng zhì rén ér bù xié, huái suǒ gǎn yě wú hòu shǎng shì ér bù yuàn, xī suǒ wú yě. jīn zhě gōng wéi yǐ jiě, yī shí yǐ fēng, ér bàng dú fāng xìng, jūn qíng shāo jǔ, qǐ bù yǐ yǒng fū cháng xìng, shì huò jīn gōng, qí huàn nán jì yǔ zhī tóng yōu, ér hǎo lè bù yǔ zhī tóng lì, gǒu yì tián mò, néng wú yuàn zī! cǐ lǐ zhī cháng, gù bù zú guài. jì yuē: cái sàn zé mín jù. qǐ qí xiào yú! bì xià tiān zī yīng shèng, jiàn shàn bì qiān, shì jiāng huà xù yuàn wèi xián ēn, fǎn guò chà wèi zhì dāng, cù tiǎn yí kòu, yǒng chuí hóng míng, dà shèng yīng jī, gù dāng bù qí zhōng rì.
頃者六師初降,百物無儲,外扞兇徒,內防危堞,晝夜不息,殆將五旬。凍餓交侵,死傷相枕,畢命同力,竟夷大艱。良以陛下不厚其身,不私其欲,絕甘以同卒伍,輟食以啖功勞。無猛制人而不攜,懷所感也;無厚賞士而不怨,悉所無也。今者攻圍已解,衣食已豐,而謗讟方興,軍情稍沮,豈不以勇夫常性,嗜貨矜功,其患難既與之同憂,而好樂不與之同利,苟異恬默,能無怨咨!此理之常,故不足怪。《記》曰:「財散則民聚。」豈其效歟!陛下天資英聖,見善必遷,是將化蓄怨為銜恩,反過差為至當,促殄遺寇,永垂鴻名,大聖應機,固當不俟終日。
shàng jiā nà zhī, lìng qù qí tí shǔ.
上嘉納之,令去其題署。
xìng yuán yuán nián, lǐ huái guāng yì zhì yǐ méng, yù jī nù zhū jūn, shàng biǎo lùn zhū jūn yī liáng báo, shén cè yī liáng hòu, hòu bó bù jūn, nán yǐ qū zhàn, yì zài náo jǔ jìn jūn. lǐ chéng mì zòu, kǒng qí yǒu biàn, shàng yōu zhī, qiǎn zhì shǐ huái guāng jūn xuān yù. shǐ hái, zhì zòu shì yuē:
興元元年,李懷光異志已萌,欲激怒諸軍,上表論諸軍衣糧薄,神策衣糧厚,厚薄不均,難以驅戰,意在撓沮進軍。李晟密奏,恐其有變,上憂之,遣贄使懷光軍宣諭。使還,贄奏事曰:
zéi cǐ jī zhū, bǎo jù gōng yuàn, shì qióng yuán jué, yǐn rì tōu shēng. huái guāng zǒng zhàng shùn zhī jūn, chéng zhì shèng zhī qì, gǔ xíng shān jiǎn, yì ruò cuī kū. ér nǎi kòu bēn bù zhuī, shī lǎo bù yòng, zhū shuài měi yù jìn qǔ, huái guāng zhé jǔ qí móu. jù zī shì qíng, shū bù kě jiě. bì xià yì zài quán hù, wěi qū tīng cóng, guān qí suǒ wèi, yì wèi zhī gǎn. ruò bù bié wèi guī lüè, jiàn xiāng zhì chí, wéi yǐ gū xī qiú ān, zhōng kǒng biàn gù nán cè. cǐ chéng shì jī wēi pò zhī qiū yě, gù bù kě yǐ xún cháng róng yì chù zhī.
賊泚稽誅,保聚宮苑,勢窮援絕,引日偷生。懷光總仗順之軍,乘制勝之氣,鼓行芟翦,易若摧枯。而乃寇奔不追,師老不用,諸帥每欲進取,懷光輒沮其謀。據茲事情,殊不可解。陛下意在全護,委曲聽從,觀其所為,亦未知感。若不別為規略,漸相制持,唯以姑息求安,終恐變故難測。此誠事機危迫之秋也,故不可以尋常容易處之。
jīn lǐ chéng zòu qǐng yí jūn, shì yù chén xián mìng xuān wèi, huái guāng ǒu lùn cǐ shì, chén suì fàn wèn suǒ yí, huái guāng nǎi yún: lǐ chéng jì yù bié xíng, mǒu yì dōu bú yào jí. chén yóu lǜ yǒu fān fù, yīn měi qí jūn qiáng shèng. huái guāng dà zì jīn kuā, zhuǎn yǒu qīng chéng zhī yì. chén yòu cóng róng wèn yún: zuó fā lí xíng zài zhī rì, wèi zhī yǒu cǐ shāng liáng jīn rì cóng cǐ què huí, huò kǒng shèng zhǐ gù wèn, shì zhī kě fǒu, jué dìng hé rú? huái guāng yǐ sì qīng yán, bù kě zhōng biàn, suì yún: ēn mìng xǔ qù, shì yì wú fáng. yào yuē zài sān, fēi bù xiáng shěn, suī yù zhuī huǐ, gù nán wèi cí. fú wàng jí yǐ lǐ chéng biǎo chū fù zhōng shū, chì xià yī zòu, bié cì huái guāng shǒu zhào, shì yǐ yí jūn shì yóu. qí shǒu zhào dà yì yún: zuó dé lǐ chéng zòu, qǐng yí jūn chéng dōng yǐ fēn zéi shì. zhèn yuán wèi zhī lì hài, běn yù wěi qīng shāng liáng, shì huì lù zhì cóng bǐ xuān wèi huí, yún jiàn qīng lùn xù jūn qíng, yǔ jí yú cǐ, réng yán xǔ qù, shì yì wú fáng, suì chì běn jūn yǔn qí suǒ qǐng. qīng yí shòu yǐ móu lüè, fēn lù jiā gōng, wù shǐ yè qí, kè píng kòu niè. rú cǐ cí wǎn ér zhí, lǐ dāng ér míng, suī xù yì duān, hé yóu qǐ yuàn?
今李晟奏請移軍,適遇臣銜命宣慰,懷光偶論此事,臣遂泛問所宜,懷光乃云:「李晟既欲別行,某亦都不要藉。」臣猶慮有翻覆,因美其軍強盛。懷光大自矜誇,轉有輕晟之意。臣又從容問云:「昨發離行在之日,未知有此商量;今日從此卻回,或恐聖旨顧問,事之可否,決定何如?」懷光已肆輕言,不可中變,遂云:「恩命許去,事亦無妨。」要約再三,非不詳審,雖欲追悔,固難為詞。伏望即以李晟表出付中書,敕下依奏,別賜懷光手詔,示以移軍事由。其手詔大意云:「昨得李晟奏,請移軍城東以分賊勢。朕緣未知利害,本欲委卿商量,適會陸贄從彼宣慰回,雲見卿論敘軍情,語及於此,仍言許去,事亦無妨,遂敕本軍允其所請。卿宜授以謀略,分路夾攻,務使葉齊,克平寇孽。」如此詞婉而直,理當而明,雖蓄異端,何由起怨?
chén chū fèng shǐ yù zhǐ, běn yuán liáng liào bù jūn, ǒu shǔ yí jūn, shì xiāng xié huì. yòu xìng huái guāng guǐ duì, qiě wú zǔ jué zhī yán, jī yí hé bìng. ruò yǒu yōu zàn, yī shī qí biàn, hòu hé kě zhuī, xìng chuí cái chá!
臣初奉使諭旨,本緣糧料不均,偶屬移軍,事相諧會。又幸懷光詭對,且無阻絕之言,機宜合併。若有幽贊,一失其便,後何可追,幸垂裁察!
dé zōng chū wàng huái guāng huí yì pò zéi, gù chéng lǚ zòu yí jūn bù xǔ jí zhì lǚ chén huái guāng fǎn zhuàng, nǎi kě chéng zhī zòu, suì yí jūn dōng wèi qiáo. ér fū fāng jié dù lǐ jiàn huī shén cè xíng yíng yáng huì yuán yóu zài xián yáng, zhì lǜ huái guāng bìng jiàn huī děng jūn, yòu zòu yuē:
德宗初望懷光回意破賊,故晟屢奏移軍不許;及贄縷陳懷光反狀,乃可晟之奏,遂移軍東渭橋。而鄜坊節度李建徽、神策行營陽惠元猶在咸陽,贄慮懷光並建徽等軍,又奏曰:
huái guāng dāng guǎn shī tú, zú yǐ dú zhì xiōng kòu, dòu liú wèi jìn, yì yǒu tā yóu. suǒ huàn tài qiáng, bù zī bàng zhù. bǐ zhě yòu qiǎn lǐ chéng lǐ jiàn huī yáng huì yuán sān jié dù zhī zhòng fù lì qí yíng, wú yì chéng gōng, zhǐ yōu shēng shì. hé zé? sì jūn xuán lěi, qún shuài yì xīn, lùn shì lì zé xuán jué gāo bēi, jù zhí míng zé bù xiāng tǒng shǔ. huái guāng qīng chéng děng bīng wēi wèi xià, ér fèn qí zhì bù cóng xīn. chéng děng yí huái guāng yǎng kòu xù jiān, ér yuàn qí shì duō líng jǐ. duān jū zé hù fáng fēi bàng, yù zhàn zé dì kǒng fēn gōng, jǔ yǔ bù hé, xián xìn suì gòu, bǐ zhī tóng chù, bì bù liǎng quán. qiáng zhě è jī ér hòu wáng, ruò zhě shì wēi ér xiān fù, fù wáng zhī huò, qiào zú kě qī. jiù kòu wèi píng, xīn huàn fāng qǐ, yōu tàn suǒ qiè, shí kān jiù xīn. tài shàng xiāo tè yú wèi méng, qí cì jiù shī yú shǐ zhào, kuàng hū shì qíng yǐ lù, huò nán chuí chéng, wěi ér bù móu, hé yǐ zhì luàn? lǐ chéng jiàn jī lǜ biàn, xiān qǐng yí jūn jiù dōng, jiàn huī huì yuán, shì zhuǎn gū ruò, wèi qí tūn shì, lǐ zài bì rán. tā rì suī yǒu liáng tú, yì kǒng bù néng zì bá, zhěng qí wēi jí, wéi zài cǐ shí. jīn yīn lǐ chéng yuàn xíng, biàn qiǎn hé jūn tóng wǎng, tuō yán chéng bīng sù shǎo, lǜ wèi zéi cǐ suǒ yāo, jí cǐ liǎng jūn, dié wèi jǐ jiǎo. réng xiān yù zhǐ, mì shǐ cù zhuāng, zhào shū zhì yíng, jí rì jìn lù. huái guāng yì suī bù yù, rán yì jì wú suǒ shī. shì wèi xiān rén yǒu duó rén zhī xīn, jí léi bù jí yǎn ěr zhě yě.
懷光當管師徒,足以獨制凶寇,逗留未進,抑有他由。所患太強,不資傍助。比者又遣李晟、李建徽、陽惠元三節度之眾附麗其營,無益成功,只憂生事。何則?四軍懸壘,群帥異心,論勢力則懸絕高卑,據職名則不相統屬。懷光輕晟等兵微位下,而忿其制不從心。晟等疑懷光養寇蓄奸,而怨其事多陵己。端居則互防飛謗,欲戰則遞恐分功,齟齬不和,嫌釁遂構,俾之同處,必不兩全。強者惡積而後亡,弱者勢危而先覆,覆亡之禍,翹足可期。舊寇未平,新患方起,憂嘆所切,實堪疚心。太上消慝於未萌,其次救失於始兆,況乎事情已露,禍難垂成,委而不謀,何以制亂?李晟見機慮變,先請移軍就東,建徽、惠元,勢轉孤弱,為其吞噬,理在必然。他日雖有良圖,亦恐不能自拔,拯其危急,唯在此時。今因李晟願行,便遣合軍同往,託言晟兵素少,慮為賊泚所邀,藉此兩軍,迭為掎角。仍先諭旨,密使促裝,詔書至營,即日進路。懷光意雖不欲,然亦計無所施。是謂先人有奪人之心,疾雷不及掩耳者也。
fū zhì jūn yù jiāng, suǒ guì jiàn qíng, lí hé jí xú, gè yǒu yí shì. dāng lí zhě hé zhī zé zhào luàn, dāng hé zhě lí zhī zé guǎ gōng dāng jí ér xú zé shī jī, dāng xú ér jí zé lòu cè. dé qí yào, qì qí shí, rán hòu jǔ wú bài móu, cuò wú wēi shì. ér jīn zhě tún bīng ér bù kěn wèi yòng, jù jiāng ér wǎng néng yè xīn, zì wèi jīng ní, biàn zài zhāo xī. liú zhī bù zú yǐ xiāng zhì, tú zhǎng lì jiē xī zhī gè jìng yú shàn néng, huò chéng xūn jī. shì yǒu bì yīng, duàn wú kě yí.
夫制軍馭將,所貴見情,離合疾徐,各有宜適。當離者合之則召亂,當合者離之則寡功;當疾而徐則失機,當徐而疾則漏策。得其要,契其時,然後舉無敗謀,措無危勢。而今者屯兵而不肯為用,聚將而罔能葉心,自為鯨鯢,變在朝夕。留之不足以相制,徒長曆階;析之各競於擅能,或成勳績。事有必應,斷無可疑。
dé zōng yuē: qīng zhī suǒ liào jí shàn. rán lǐ chéng yí jūn, huái guāng xīn yǐ chóu chàng, ruò gèng qiǎn jiàn huī huì yuán jiù dōng, zé shǐ de wèi cí. qiě qí xún shí. chéng zhì dōng wèi qiáo, bù xún rì, huái guāng guǒ duó liǎng jié dù bīng, jiàn huī dān qí dùn ér huò miǎn, huì yuán zhōng lù bèi zhí, hài zhī. bào zhì xíng zài, rén qíng dà kǒng. yì rì, yí xìng shān nán. zhì liàn dá bīng jī, lǜ rú cǐ lèi.
德宗曰:「卿之所料極善。然李晟移軍,懷光心已惆悵,若更遣建徽、惠元就東,則使得為詞。且俟旬時。」晟至東渭橋,不旬日,懷光果奪兩節度兵,建徽單騎遁而獲免,惠元中路被執,害之。報至行在,人情大恐。翌日,移幸山南。贄練達兵機,率如此類。
èr yuè, cóng xìng liáng zhōu, zhuǎn jiàn yì dài fū, yī qián chōng xué shì. xiān shì, fèng xiáng yá jiāng lǐ chǔ lín chéng jīng shī zhī luàn, shā jié dù shǐ zhāng yì, guī kuǎn zhū cǐ. jí fèng tiān jiě wéi, chǔ lín qiǎn shǐ gòng fèng, shí fāng jiān zǔ, bù huò yǐ, mìng wèi fèng xiáng jié dù shǐ. rán dé zōng fèn qí shì nì, xīn bù néng róng, cái zhì hàn zhōng, yù lìng hún jiān dài wèi jié dù. zhì jiàn yuē: chǔ lín zhī zuì, gù bù róng zhū, dàn yǐ chéng yú wèi fù, dà duì yóu cún, qín wáng zhī shī, xī zài jī nèi, jí xuān sù gào, guǐ kè shì zhēng. shāng lǐng zé dào yū qiě yáo, luò gǔ fù wèi zéi suǒ è, jǐn tōng wáng mìng, wéi zài bāo xié, cǐ lù ruò yòu zǔ jiān, nán běi biàn chéng gé jué. yǐ zhū zhèn wēi yí zhī shì, jū èr nì yòu xié zhī zhōng, xiōng々 qún qíng, gè huái xiàng bèi. zéi shèng zé wǎng, wǒ shèng zé lái, qí jiān shì jī, bù róng chà diē. tǎng chǔ lín fā hàn, gōng sì chāng kuáng, nán sāi yào chōng, dōng yán jù huá, zé wǒ yān hóu gěng ér xīn lǚ fēn yǐ, qí shì qǐ bù bìng zāi! shàng shì rán kāi wù, nǎi shàn dài chǔ lín shǐ, yōu zhào ān wèi qí xīn.
二月,從幸梁州,轉諫議大夫,依前充學士。先是,鳳翔衙將李楚琳乘涇師之亂,殺節度使張鎰,歸款硃泚。及奉天解圍,楚琳遣使貢奉,時方艱阻,不獲已,命為鳳翔節度使。然德宗忿其弒逆,心不能容,才至漢中,欲令渾瑊代為節度。贄諫曰:「楚琳之罪,固不容誅,但以乘輿未復,大憝猶存,勤王之師,悉在畿內,急宣速告,晷刻是爭。商嶺則道迂且遙,駱谷復為賊所扼,僅通王命,唯在褒斜,此路若又阻艱,南北便成隔絕。以諸鎮危疑之勢,居二逆誘脅之中,恟々群情,各懷向背。賊勝則往,我勝則來,其間事機,不容差跌。儻楚琳發憾,公肆猖狂,南塞要衝,東延巨猾,則我咽喉梗而心膂分矣,其勢豈不病哉!」上釋然開悟,乃善待楚琳使,優詔安慰其心。
dé zōng zhì liáng, yù yǐ gǔ kǒu yǐ běi cóng chén cì hào yuē fèng tiān dìng nán gōng chén, gǔ kǒu yǐ nán suí hù zhě yuē yuán cóng gōng chén, bù xuǎn cháo guān, yī lì jù cì. zhì zòu yuē: pò zéi gǎn nán, wǔ chén zhī xiào. zhì rú gōng wéi jìn shì, bān liè yuán liáo, dàn chí zǒu cóng xíng ér yǐ, hū yǔ jiè zhòu fèn mìng zhī shì, jù hào gōng chén, fú kǒng wǔ chén fèn wǎn. nǎi zhǐ.
德宗至梁,欲以谷口已北從臣賜號曰「奉天定難功臣」,谷口已南隨扈者曰「元從功臣」,不選朝官,一例俱賜。贄奏曰:「破賊扞難,武臣之效。至如宮闈近侍,班列員僚,但馳走從行而已,忽與介冑奮命之士,俱號功臣,伏恐武臣憤惋。」乃止。
lǐ chéng jì shōu jīng chéng, qiǎn zhōng shǐ xuān fù hàn lín yuàn jù lù xiān sàn shī gōng rén míng zì, lìng cǎo zhào cì hún jiān, qiǎn yú fèng tiān xún fǎng, yǐ dé wèi xiàn, réng liàng yǔ zī liáng sòng fù xíng zài. zhì bù shí fèng zhào, jìn zhuàng lùn zhī yuē:
李晟既收京城,遣中使宣付翰林院具錄先散失宮人名字,令草詔賜渾瑊,遣於奉天尋訪,以得為限,仍量與資糧送赴行在。贄不時奉詔,進狀論之曰:
qǐng yǐ lǐ dào guāi cuò, huò luàn jiàn zhōng, bì xià sī jiù jù zāi, yù rén zuì jǐ, lǚ jiàng dà hào, shì jiāng gēng xīn. tiān xià zhī rén, chuí tì xiāng hè, chéng fèn shì yuàn, xù rén dài míng, bì lì tóng xīn, gòng píng duō nán. zhǐ tǔ bēng yú jué àn, shōu bǎn dàng yú héng liú, tiǎn kòu qīng dōu, bù shī jiù wù. shí yóu bì xià zhì chéng dòng yú tiān dì, shēn huǐ gǎn yú shén rén, gù dé bǎi líng jiàng kāng, zhào shù guī dé. gǒu bù rú cǐ, zì gǔ hé cháng yǒu juān qì gōng què, shī shǒu zōng tiāo, jì nì yú fù nán zhī shī, zài qiān yú méng chén zhī rì, bù yú bàn suì, ér fù xìng dà yè zhě hū!
頃以理道乖錯,禍亂薦鍾,陛下思咎懼災,裕人罪己,屢降大號,誓將更新。天下之人,垂涕相賀,懲忿釋怨,煦仁戴明,畢力同心,共平多難。止土崩於絕岸,收版盪於橫流,殄寇清都,不失舊物。實由陛下至誠動於天地,深悔感於神人,故得百靈降康,兆庶歸德。苟不如此,自古何嘗有捐棄宮闕,失守宗祧,繼逆於赴難之師,再遷於蒙塵之日,不逾半歲,而復興大業者乎!
jīn qú kuí shǐ píng, fǎ jià jiāng fǎn, jìn zì jiāo diān, yuǎn zhōu huán yíng, bǎi yì pí zhài zhī máng, zhòng zhàn shāng cán zhī zú, jiē rěn sǐ fú bìng, qīng ěr sǒng jiān, xiǎng wén dé shēng, qiào wàng shèng zé. bì xià gù dāng gǎn shàng tiān huǐ huò zhī juàn, hé liè zǔ chuí yù zhī xiū, niàn jiāng shì fēng rèn zhī yāng, mǐn lí yuán tú tàn zhī kù. yǐ zhì kòu wèi jiè, yǐ jū shàng wèi wēi, yǐ wù lǐ wèi yōu, yǐ fù gōng wèi jí. sǔn zhī yòu sǔn, shàng jù tài chǐ zhī yì zī jiān zhī wéi jiān, yóu huàn jiè shèn zhī nán jiǔ. móu shǐ jǐn shàn, kè zhōng yǐ xī shǐ ér bù móu, zhōng zé hé yǒu! fū yǐ nèi rén wèi hào, gài shì zhōng hú mò liú. tiān zǐ zhī zūn, fù yǒu gōng yē, rú cǐ děng bèi, gù fán yǒu tú, dàn kǒng shāng duō, qǐ yōu fá shǐ! jiǎn chú yuán è, céng wèi jiā chén, bēn hè wǎng lái, dào tú rú zhī. hé bì zì kuī jūn dé, shǒu fǎng fù rén, yòu lìng zī zhuāng sù fù xíng zài! wàn mù yuè shì, zhòng kǒu liú chuán, kǒng fēi suǒ yǐ dá qìng lài zhī xīn, fù wéi xīn zhī wàng yě.
今渠魁始平,法駕將返,近自郊甸,遠周寰瀛,百役疲瘵之氓,重戰傷殘之卒,皆忍死扶病,傾耳聳肩,想聞德聲,翹望聖澤。陛下固當感上天悔禍之眷,荷列祖垂裕之休,念將士鋒刃之殃,愍黎元塗炭之酷。以致寇為戒,以居上為危,以務理為憂,以復宮為急。損之又損,尚懼汰侈之易滋;艱之惟艱,猶患戒慎之難久。謀始盡善,克終已稀;始而不謀,終則何有!夫以內人為號,蓋是中壺末流。天子之尊,富有宮掖,如此等輩,固繁有徒,但恐傷多,豈憂乏使!翦除元惡,曾未浹辰,奔賀往來,道途如織。何必自虧君德,首訪婦人,又令資裝速赴行在!萬目閱視,眾口流傳,恐非所以答慶賴之心,副惟新之望也。
fū shì yǒu xiān hòu, yì yǒu zhòng qīng, zhòng zhě yí xiān, qīng zhě yí hòu. wǔ wáng kè yīn, yǒu wèi jí xià chē ér wèi zhī zhě, yǒu xià chē ér wèi zhī zhě, gài měi qí bù shī xiān hòu zhī yí yě. zì cuì huá bō yuè, wàn xìng mí yī, qīng miào zhèn jīng, sān shí fá sì, dāng jīn suǒ wù, mò dà yú sī. chéng yí sù qiǎn dà chén, chí chuán xiān wǎng, yíng fù shén zhǔ, xiū zhěng jiāo tán, zhǎn yīn xiǎng zhī yí, shēn gào xiè zhī yì. rán hòu diào xù sǐ yì, wèi kào yǒu gōng, suī jí lí zhēng, yōu wèn qí dié. ān dìng fǎn cè, kuān yòu xié cóng xuān chàng yù yīn, bāo jiǎng zhōng zhí guān shī zhí zhī shì, fù fèi yè zhī rén. shì jiē yí xiān, bù kě hòu yě. zhì rú chóng shì fú qì, shàn jī diàn tái, bèi ěr mù zhī yú, xuǎn jīn zhì zhī shì, shì jiē yí hòu, bù kě xiān yě.
夫事有先後,義有重輕,重者宜先,輕者宜後。武王克殷,有未及下車而為之者,有下車而為之者,蓋美其不失先後之宜也。自翠華播越,萬姓靡依,清廟震驚,三時乏祀,當今所務,莫大於斯。誠宜速遣大臣,馳傳先往,迎復神主,修整郊壇,展禋享之儀,申告謝之意。然後弔恤死義,慰犒有功,綏輯黎蒸,優問耆耋。安定反側,寬宥脅從;宣暢郁堙,褒獎忠直;官失職之士,復廢業之人。是皆宜先,不可後也。至如崇飾服器,繕緝殿台,備耳目之娛,選巾櫛之侍,是皆宜後,不可先也。
sàn shī nèi rén, yǐ jīng lěi yuè, jì dāng lí luàn zhī jì, bì wèi jiāng shì suǒ sī. qí rén ruò shāo yǒu zhī, bù qiú dāng zì chén xiàn qí rén ruò shén wú shí, qiú zhī shì shǐ yōu yú. zì yīn kòu luàn sàng wáng, pō yǒu dà yú cǐ zhě, yī wén sōu suǒ, huái jù bì duō yú niè shàng fán, qún qíng wèi yī, yīn ér shàn fǔ, yóu kǒng wēi yí, ruò yòu jù zhī, yú hé bù yǒu! xī rén suǒ yǐ yǎn jué yīng ér yǐn dào mǎ zhě, qǐ bì wàng qí qíng ài, gài zhī wèi jūn zhī tǐ rán yě. yǐ xiǎo fáng dà, míng zhě bù wèi. tiān xià gù duō xiè rén, hé bì dú zài yú cǐ. suǒ lìng zhuàn cì hún jiān zhào shū, wèi gǎn shùn zhǐ.
散失內人,已經累月,既當離亂之際,必為將士所私。其人若稍有知,不求當自陳獻;其人若甚無識,求之適使憂虞。自因寇亂喪亡,頗有大於此者,一聞搜索,懷懼必多;餘孽尚繁,群情未一,因而善撫,猶恐危疑,若又懼之,於何不有!昔人所以掩絕纓而飲盜馬者,豈必忘其情愛,蓋知為君之體然也。以小妨大,明者不為。天下固多褻人,何必獨在於此。所令撰賜渾瑊詔書,未敢順旨。
dì suì bù jiàng zhào, dàn qiǎn shǐ ér yǐ.
帝遂不降詔,但遣使而已。
dé zōng hái jīng, zhuǎn zhōng shū shè rén, xué shì rú gù. chū, zhì shòu zhāng yì zhī, dé jū nèi zhí jí yì wèi lú qǐ suǒ pái, zhì cháng yōu zhuì jí qǐ biǎn chù, shǐ gǎn shàng shū yán shì. dé zōng hǎo wén, yì shēn gù yù. fèng tiān jiě wéi hòu, dé zōng yán jí wéi lí zōng miào, wū yàn liú tì yuē: zhì kòu zhī yóu, shí zhèn zhī guò. zhì yì liú tì ér duì yuē: chén sī zhì jīn rì zhī huàn zhě, qún chén zhī zuì yě. zhì yì gài wèi lú qǐ zhào zàn děng yě. shàng yù yǎn qǐ zhī shī, zé yuē: suī zhèn dé báo, zhì zī huò luàn, yì yùn shù qián dìng, shì bù yóu rén. zhì yòu jí yán qǐ děng zuì zhuàng, shàng suī mào cóng, xīn pō bù shuō. wú tōng wēi xiōng dì jù zài hàn lín, yì chéng dé zōng chǒng yù, wén zhāng cái qì bù dài zhì ér néng jiāo jié quán xìng, gòng duǎn zhì yú shàng qián. gù liú cóng yī jiāng gōng fǔ zì bēi pǐn cāng huáng zhī zhōng, jiē dēng fǔ xiāng ér zhì wèi péng dǎng suǒ jǐ, tóng zhí hài qí néng, jiā yǐ yán shì jī qiè, dòng shī shàng zhī huān xīn, gù jiǔ zhī bù wèi fǔ xiāng. qí yú yì lùn yīng duì, míng liàn lǐ tǐ, fū chén pōu pàn, xià bǐ rú shén, dāng shí míng liú, wú bù tuī yì.
德宗還京,轉中書舍人,學士如故。初,贄受張鎰知,得居內職;及鎰為盧杞所排,贄常憂惴;及杞貶黜,始敢上書言事。德宗好文,益深顧遇。奉天解圍後,德宗言及違離宗廟,嗚咽流涕曰:「致寇之由,實朕之過。」贄亦流涕而對曰:「臣思致今日之患者,群臣之罪也。」贄意蓋為盧杞、趙贊等也。上欲掩杞之失,則曰:「雖朕德薄,致茲禍亂,亦運數前定,事不由人。」贄又極言杞等罪狀,上雖貌從,心頗不說。吳通微兄弟俱在翰林,亦承德宗寵遇,文章才器不迨贄;而能交結權幸,共短贄於上前。故劉從一、姜公輔自卑品蒼黃之中,皆登輔相;而贄為朋黨所擠,同職害其能,加以言事激切,動失上之歡心,故久之不為輔相。其於議論應對,明練理體,敷陳剖判,下筆如神,當時名流,無不推挹。
zhēn yuán chū, lǐ bào zhēn rù cháo, cóng róng zòu yuē: bì xià xìng fèng tiān shān nán shí, shè shū zhì shān dōng, xuān yù zhī shí, shì zú wú bù gǎn qì. chén jí shí jiàn rén qíng rú cǐ, zhī zéi bù zú píng yě.
貞元初,李抱真入朝,從容奏曰:「陛下幸奉天、山南時,赦書至山東,宣諭之時,士卒無不感泣。臣即時見人情如此,知賊不足平也。」
shí zhì mǔ wéi shì zài jiāng dōng, shàng qiǎn zhōng shǐ yíng zhì jīng shī, jìn shēn róng zhī. é dīng mǔ yōu, dōng guī luò yáng, yù jū sōng shān fēng lè sì. fān zhèn fù zèng jí bié chén xiǎng yí, yī wú suǒ qǔ. yǔ wéi gāo bù yī shí xiāng shàn, wéi xī chuān zhì yí, zòu ér shòu zhī. zhì fù chū zàng sū zhōu, zhì shì yù hé zàng. shàng qiǎn zhōng shǐ hù qí jiù chē zhì luò, qí lǐ yù rú cǐ. miǎn sàng, quán zhī bīng bù shì láng, yī qián chōng xué shì. shēn xiè rì, zhì fú dì ér qì, dé zōng wèi zhī gǎi róng xù wèi. ēn yù jì lóng, zhōng wài shǔ yì wèi fǔ bì, ér zǎi xiàng dòu cān sù jì zhì, zhì yì duǎn cān zhī suǒ wèi, yán cān dú huò, yóu shì yǔ cān bù píng.
時贄母韋氏在江東,上遣中使迎至京師,搢紳榮之。俄丁母憂,東歸洛陽,寓居嵩山豐樂寺。籓鎮賻贈及別陳餉遺,一無所取。與韋皋布衣時相善,唯西川致遺,奏而受之。贄父初葬蘇州,至是欲合葬。上遣中使護其柩車至洛,其禮遇如此。免喪,權知兵部侍郎,依前充學士。申謝日,贄伏地而泣,德宗為之改容敘慰。恩遇既隆,中外屬意為輔弼,而宰相竇參素忌贄,贄亦短參之所為,言參黷貨,由是與參不平。
qī nián, bà xué shì, zhèng bài bīng bù shì láng, zhī gòng jǔ. shí cuī yuán hàn liáng sù wén yì guān shí, zhì shū xīn yú sù. sù yǔ yuán hàn tuī jiàn yì shí zhī shì, shēng dì zhī rì, suī zhòng wàng bù qiè, rán yī suì xuǎn shì, cái shí sì wǔ, shù nián zhī nèi, jū tái shěng qīng jìn zhě shí yú rén.
七年,罷學士,正拜兵部侍郎,知貢舉。時崔元翰、梁肅文藝冠時,贄輸心於肅。肅與元翰推薦藝實之士,升第之日,雖眾望不愜,然一歲選士,才十四五,數年之內,居台省清近者十餘人。
bā nián sì yuè, dòu cān dé zuì, yǐ zhì wèi zhōng shū shì láng mén xià tóng píng zhāng shì. zhì jiǔ wèi xié dǎng suǒ jǐ, kùn ér de wèi, yì zài bù fù ēn jiǎng, xī xīn bào guó, yǐ tiān xià shì wèi jǐ rèn. shàng jí wèi zhī chū, yòng yáng yán lú qǐ bǐng zhèng, shù lì péng dǎng, pái bìn liáng shàn, zú zhì tiān xià fèi téng, luán yú bēn bō. chéng shì zhī shī, zhēn yuán yǐ hòu, suī lì fǔ chén, zhì yú xiǎo guān chú nǐ, shàng bì zài sān xiáng wèn, jiǔ zhī fāng xià. jí zhì zhī zhèng shì, qǐng xǔ tái shěng zhǎng guān zì jiàn shǔ guān, réng bǎo rèn zhī, shì yǒu kuàng bài, jiān zuò jǔ zhǔ. shàng xǔ zhī, é yòu xuān zhǐ yuē: wài yì yún: zhū sī suǒ jǔ, duō yǐn yòng qīn dǎng, jiān tōng lù yí, bù dé shí cái. cǐ fǎ xíng zhī fēi biàn, jīn hòu qīng děng yí zì xuǎn zé, wù yòng zhū sī yán jiàn. zhì lùn zòu yuē:
八年四月,竇參得罪,以贄為中書侍郎、門下同平章事。贄久為邪黨所擠,困而得位,意在不負恩獎,悉心報國,以天下事為己任。上即位之初,用楊炎、盧杞秉政,樹立朋黨,排擯良善,卒致天下沸騰,鑾輿奔播。懲是之失,貞元已後,雖立輔臣,至於小官除擬,上必再三詳問,久之方下。及贄知政事,請許台省長官自薦屬官,仍保任之,事有曠敗,兼坐舉主。上許之,俄又宣旨曰:「外議云:『諸司所舉,多引用親黨,兼通賂遺,不得實才。』此法行之非便,今後卿等宜自選擇,勿用諸司延薦。」贄論奏曰:
chén shí wán bǐ, yī wú suǒ kān, wěi méng rèn shǐ, dài zuì zǎi xiàng. suī huái qiè wèi zhī jù, qiě fá zhī rén zhī míng, zì chuāi yōng xū, zhōng nán shàng bào. wéi zhī guǎng qiú cái zhī lù, shǐ xián zhě gè yǐ huì zhēng qǐ zhì gōng zhī mén, lìng zhí sī jiē dé zì dá. jì méng yǔn xǔ, jí yí xuān xíng. nán gōng jǔ rén, cái zhì shí shù, huò fēi tái shěng jiù lì, zé shì shǐ fǔ zuǒ liáo, lèi jīng jiàn yán, duō lì shì rèn. lùn qí zī wàng, jì bù kuì yú bān xíng kǎo qí xíng néng, yòu wèi wén yú què bài. jù yǐ téng kǒu, shàng fán shèng cōng, dào zhī nán xíng, yì kě zhī yǐ!
臣實頑鄙,一無所堪,猥蒙任使,待罪宰相。雖懷竊位之懼,且乏知人之明,自揣庸虛,終難上報。唯知廣求才之路,使賢者各以匯征;啟至公之門,令職司皆得自達。既蒙允許,即宜宣行。南宮舉人,才至十數,或非台省舊吏,則是使府佐僚,累經薦延,多歷事任。論其資望,既不愧於班行;考其行能,又未聞於闕敗。遽以騰口,上煩聖聰,道之難行,亦可知矣!
bì xià qín qiú lǐ dào, wù xùn wù qíng, yīn wèi jǔ jiàn fēi yí, fù wěi zǎi chén jiǎn zé. qí wèi chóng rèn fǔ bì, bó cǎi yú cí, kě wèi shèng dé zhī shèng zhě. rán yú wěi rèn zé chéng zhī dào, tīng yán kǎo shí zhī fāng, xián xié cún chéng, yóu kǒng yǒu què. bì xià jì nà chén yán ér yòng zhī, xuán wén héng yì ér zhǐ zhī, yú chén móu bù zé chéng, yú héng yì bù kǎo shí, cǐ nǎi móu shī zhě dé yǐ cí qí zuì, yì qū zhě dé yǐ sì qí wū. lǜ shì ér xíng, chù lèi ér zhǎng, gù wú bì dìng zhī jì, yì wú bì shí zhī yán. jì bù dìng zé lǐ dào nán chéng, yán bù shí zé xiǎo rén dé zhì. guó jiā zhī bìng, cháng bì yóu zhī. xī qí huán gōng wèn guǎn zhòng hài bà zhī shì, duì yuē: dé xián bù néng rèn, hài bà yě yòng ér bù néng zhōng, hài bà yě yǔ xián rén móu shì, ér yǔ xiǎo rén yì zhī, hài bà yě. wèi xiǎo rén zhě, bù bì xī huái xiǎn bì, gù fù bāng jiā. gài yǐ qí yì xìng huí xié, qù xiàng xiá cù, yǐ jǔ yì wèi chū zhòng, yǐ zì yì wèi bù qún, qū jìn lì ér mèi yuǎn tú, xiào xiǎo xìn ér shāng dà dào, kuàng yòu yán xíng nán bǎo, zì qí fēi xīn zhě hū!
陛下勤求理道,務徇物情,因謂舉薦非宜,復委宰臣揀擇。其為崇任輔弼,博採輿詞,可謂聖德之盛者。然於委任責成之道,聽言考實之方,閑邪存誠,猶恐有闕。陛下既納臣言而用之,旋聞橫議而止之,於臣謀不責成,於橫議不考實,此乃謀失者得以辭其罪,議曲者得以肆其誣。率是而行,觸類而長,固無必定之計,亦無必實之言。計不定則理道難成,言不實則小人得志。國家之病,常必由之。昔齊桓公問管仲害霸之事,對曰:「得賢不能任,害霸也;用而不能終,害霸也;與賢人謀事,而與小人議之,害霸也。」為小人者,不必悉懷險詖,故覆邦家。蓋以其意性回邪,趣向狹促,以沮議為出眾,以自異為不群,趨近利而昧遠圖,效小信而傷大道,況又言行難保,恣其非心者乎!
fú yǐ zǎi fǔ, cháng zhì bù guò shù rén, rén zhī suǒ zhī, gù yǒu xiàn jí, bù yǒu biàn ān zhū shì, bèi yuè qún cái. ruò lìng xī mìng qún guān, lǐ xū zhǎn zhuǎn xún fǎng, shì zé biàn gōng jǔ wèi sī jiàn, yì míng yì pū wèi àn tóu. tǎng rú yì zhě zhī yán, suǒ jǔ duō yǒu qíng gù, jǔ yú jūn shàng, qiě wèi jué sī jiàn yú zǎi chén, ān kěn wú zhà! shī rén zhī bì, bì yòu shén yān. suǒ yǐ chéng qián mìng guān, hǎn yǒu bù shè sī bàng, suī zé bǐng jūn bù yī, huò zì háng qíng, yì yóu sī fǎng suǒ qīn, zhuǎn wèi suǒ mài. qí bì fēi yuǎn, shèng jiàn míng zhī. jīn yòu jiāng xùn fú yán, zhuān rèn zǎi chén chú lì, zǎi chén bù biàn ān shí, zhǒng qián xū fǎng yú rén. ruò fǎng qīn péng, zé shì huǐ qí fù chē, bù yì gù zhé ruò fǎng yú cháo liè, zé shì qiú qí sī jiàn, bù rú gōng jǔ zhī yù yě. èr zhě lì hài, wéi bì xià gèng xiáng zé yān. kǒng bù rú wěi rèn zhǎng guān, shèn jiǎn liáo shǔ, suǒ jiǎn jì shǎo, suǒ qiú yì jīng, dé xián yǒu jiàn shí zhī míng, shī shí dāng àn miù zhī zé. rén zhī cháng xìng, mò bù ài shēn, kuàng yú tái shěng zhǎng guān, jiē shì dāng cháo huá xuǎn, shú kěn xùn sī wàng jǔ, yǐ shāng míng qǔ zé zhě yé! suǒ wèi tái shěng zhǎng guān, jí pú shè shàng shū zuǒ yòu chéng shì láng jí yù shǐ dài fū zhōng chéng shì yě. bì xià bǐ zé fǔ xiāng, duō yì chū yú qí zhōng. jīn zhī zǎi chén, zé wǎng rì tái shěng zhǎng guān yě jīn zhī tái shěng zhǎng guān, nǎi jiāng lái zhī zǎi chén yě, dàn shì zhí míng zàn yì, gù fēi xíng yè dùn shū. qǐ yǒu wèi zhǎng guān zhī shí bù néng jǔ yī èr shǔ lì, jū zǎi chén zhī wèi zé kě zé qiān bǎi jù liáo, wù yì yōu yōu, qí huò sī shén.
伏以宰輔,常制不過數人,人之所知,固有限極,不有遍諳諸士,備閱群才。若令悉命群官,理須展轉詢訪,是則變公舉為私薦,易明易攵為暗投。儻如議者之言,所舉多有情故,舉於君上,且未絕私;薦於宰臣,安肯無詐!失人之弊,必又甚焉。所以承前命官,罕有不涉私謗,雖則秉鈞不一,或自行情,亦由私訪所親,轉為所賣。其弊非遠,聖鑒明知。今又將徇浮言,專任宰臣除吏,宰臣不遍諳識,踵前須訪於人。若訪親朋,則是悔其覆車,不易故轍;若訪於朝列,則是求其私薦,不如公舉之愈也。二者利害,惟陛下更詳擇焉。恐不如委任長官,慎揀僚屬,所揀既少,所求亦精,得賢有鑑識之名,失實當暗謬之責。人之常性,莫不愛身,況於台省長官,皆是當朝華選,孰肯徇私妄舉,以傷名取責者耶!所謂台省長官,即僕射、尚書、左右丞、侍郎及御史大夫、中丞是也。陛下比擇輔相,多亦出於其中。今之宰臣,則往日台省長官也;今之台省長官,乃將來之宰臣也,但是職名暫異,固非行業頓殊。豈有為長官之時不能舉一二屬吏,居宰臣之位則可擇千百具僚,物議悠悠,其惑斯甚。
fū qiú cái guì guǎng, kǎo kè guì jīng. qiú guǎng zài yú gè jǔ suǒ zhī, zhǎng lì zhī jiàn zé shì yě guì jīng zài yú àn míng zé shí, zǎi chén zhī xù jìn shì yě. wǎng zhě zé tiān tài hòu jiàn zuò lín cháo, yù shōu rén xīn, yóu wù bá zhuó, hóng wěi rèn zhī yì, kāi jí yǐn zhī mén, jìn yòng bù yí, qiú fǎng wú juàn, fēi dàn rén dé jiàn shì, yì xǔ zì jǔ qí cái. suǒ jiàn bì xíng, suǒ jǔ zhé shì, qí yú xuǎn shì zhī dào, qǐ bù shāng yú róng yì zāi! rán ér kè zé jì yán, jìn tuì jiē sù, bù xiào zhě xuán chù, cái néng zhě zhòu shēng, shì yǐ dāng dài wèi zhī rén zhī míng, lèi cháo lài duō shì zhī yòng. cǐ nǎi jìn yú qiú cái guì guǎng, kǎo kè guì jīng zhī xiào yě.
夫求才貴廣,考課貴精。求廣在於各舉所知,長吏之薦擇是也;貴精在於按名責實,宰臣之序進是也。往者則天太后踐祚臨朝,欲收人心,尤務拔擢,弘委任之意,開汲引之門,進用不疑,求訪無倦,非但人得薦士,亦許自舉其才。所薦必行,所舉輒試,其於選士之道,豈不傷於容易哉!然而課責既嚴,進退皆速,不肖者旋黜,才能者驟升,是以當代謂知人之明,累朝賴多士之用。此乃近於求才貴廣,考課貴精之效也。
bì xià dàn yīng bǎo lì, sī zhì lǐ píng, suī hǎo xián zhī xīn, yǒu yú yú qián zhé, ér dé rén zhī shèng, wèi dài yú wǎng shí. gài yóu shǎng jiàn dú rèn yú shèng cōng, sōu zé pō nán yú gōng jǔ, réng qǐ dēng yán zhī lù, hǎn shī liàn hé zhī fāng. suì shǐ xiān jìn zhě jiàn yì diāo é, hòu lái zhě bù xiāng jiē xù, shī yī lìng zé bàng jǔ hù qǐ, yòng yī rén zé chuāng pán lì chéng. cǐ nǎi shī yú xuǎn cái tài jīng, zhì fǎ bù yī zhī huàn yě. zé tiān jǔ yòng zhī fǎ, shāng yì ér dé rén bì xià shèn jiǎn zhī guī, tài jīng ér shī shì. bì xià xuǎn rèn zǎi xiàng, bì yì yú shù guān jīng zé zhǎng guān, bì yù yú mò pǐn. jí zhì zǎi xiàng xiàn guī, zhǎng lì jiàn shì, bì xià jí dàn nà héng yì, bù jī shǐ móu. shì nǎi rèn yǐ zhòng zhě qīng qí yán, dài yǐ qīng zhě zhòng qí shì, qiě yòu bù biàn suǒ huǐ zhī xū shí, bù xiào suǒ shì zhī duǎn zhǎng. rén zhī duō yán, hé suǒ bù zhì, shì jiāng shǐ rén wú suǒ cuò qí shǒu zú, qǐ dú xuǎn rèn zhī dào shī qí duān ér yǐ hū!
陛下誕膺寶曆,思致理平,雖好賢之心,有逾於前哲,而得人之盛,未迨於往時。蓋由賞鑒獨任於聖聰,搜擇頗難於公舉,仍啟登延之路,罕施練核之方。遂使先進者漸益凋訛,後來者不相接續,施一令則謗沮互起,用一人則瘡磐立成。此乃失於選才太精,製法不一之患也。則天舉用之法,傷易而得人;陛下慎揀之規,太精而失士。陛下選任宰相,必異於庶官;精擇長官,必愈於末品。及至宰相獻規,長吏薦士,陛下即但納橫議,不稽始謀。是乃任以重者輕其言,待以輕者重其事,且又不辨所毀之虛實,不校所試之短長。人之多言,何所不至,是將使人無所措其手足,豈獨選任之道失其端而已乎!
shàng suī jiā qí suǒ chén, zhǎng guān jiàn shì zhī zhào, jìng zhuī qǐn zhī.
上雖嘉其所陳,長官薦士之詔,竟追寢之。
guó cháo jiù zhì, lì bù xuǎn rén, měi nián diào jí. zì qián yuán yǐ hòu, shǔ sù bīng yú yě. suì huò xiōng huāng, suì sān nián yī zhì xuǎn. yóu shì xuǎn rén tíng yōng, qí shù wěi duō, wén shū bù jiē, zhēn wěi nán biàn, lì yuán wèi jiān, zhù shòu guāi làn, ér yǒu shí nián bù dé diào zhě. zhì zòu lì bù fèn nèi wài guān yuán wèi sān fēn, jì què jí rén, měi nián zhì xuǎn. gù xuǎn sī zhī bì, shí qù qī bā, tiān xià chēng zhī.
國朝舊制,吏部選人,每年調集。自乾元已後,屬宿兵於野。歲或凶荒,遂三年一置選。由是選人停擁,其數猥多,文書不接,真偽難辨,吏緣為奸,注授乖濫,而有十年不得調者。贄奏吏部分內外官員為三分,計闕集人,每年置選。故選司之弊,十去七八,天下稱之。
zhì yǔ jiǎ dān lú mài zhào jǐng tóng zhī zhèng shì, bǎi sī yǒu suǒ shēn fù, jiē gèng ràng bù yán kě fǒu. jiù lì, zǎi chén dāng xún, bǐng bǐ jué shì, měi shí rì yī yì, zhì qǐng zhǔn gù shì, lìng bǐng bǐ zhě yǐ yīng zhī. yòu yǐ hé lǒng xiàn fān yǐ lái, xī běi biān cháng yǐ zhòng bīng shǒu bèi, wèi zhī fáng qiū, jiē hé nán jiāng huái zhū zhèn zhī jūn yě, gēng fān wǎng lái, pí yú shù yì. zhì yǐ zhōng yuán zhī bīng, bù xí biān shì, jí gǎn lǔ zhàn zéi, duō yǒu bài nǜ, yòu kǔ biān jiāng míng mù tài duō, zhū jūn tǒng zhì bù yī, huǎn jí wú yǐ yīng dí, nǎi shàng shū lùn qí shì yuē:
贄與賈耽、盧邁、趙憬同知政事,百司有所申覆,皆更讓不言可否。舊例,宰臣當旬,秉筆決事,每十日一易,贄請准故事,令秉筆者以應之。又以河隴陷蕃已來,西北邊常以重兵守備,謂之防秋,皆河南、江淮諸鎮之軍也,更番往來,疲於戍役。贄以中原之兵,不習邊事,及扞虜戰賊,多有敗衄,又苦邊將名目太多,諸軍統制不一,緩急無以應敵,乃上疏論其事曰:
chén lì guān qián dài shū shǐ, jiē wèi zhèn fǔ sì yí, zǎi xiàng zhī rèn, bù kuí àn liè, lǚ gǎn shàng yán. chéng yǐ bèi biān yù róng, guó jiā zhī zhòng shì lǐ bīng zú shí, bèi yù zhī dà jīng. bīng bù zhì zé wú kě yòng zhī shī, shí bù zú zé wú kě gù zhī dì. lǐ bīng zài zhì zhì dé suǒ, zú shí zài liǎn dǎo yǒu fāng. bì xià xìng tīng yú yán, xiān wù jī gǔ, rén wú jiā fù, guān bù fèi cái, zuò zhì biān chǔ, shù yú bǎi wàn. zhū zhèn shōu dí, jīn yǐ xiàng zhōng, fēn zhù jūn chéng, yòng fáng jiān jí, zòng yǒu kòu róng zhī huàn, bì wú fá jué zhī yōu. shǒu cǐ chéng guī, yǐ wèi yǒng zhì, cháng shōu rǒng fèi, yì shàn biān nóng, zé gèng jīng èr nián, kě jī shí wàn rén sān suì zhī liáng yǐ. zú shí zhī yuán cū lì, lǐ bīng zhī shù wèi jīng, gǎn yì chóu liàng, shù bèi cǎi zé.
臣歷觀前代書史,皆謂鎮撫四夷,宰相之任,不揆闇劣,屢敢上言。誠以備邊御戎,國家之重事;理兵足食,備御之大經。兵不治則無可用之師,食不足則無可固之地。理兵在制置得所,足食在斂導有方。陛下幸聽愚言,先務積穀,人無加賦,官不費財,坐致邊儲,數逾百萬。諸鎮收糴,今已向終,分貯軍城,用防艱急,縱有寇戎之患,必無乏絕之憂。守此成規,以為永制,常收冗費,益贍邊農,則更經二年,可積十萬人三歲之糧矣。足食之原粗立,理兵之術未精,敢議籌量,庶備採擇。
fú yǐ róng dí wèi huàn, zì gǔ yǒu zhī, qí yú zhì yù zhī fāng, dé shī zhī lùn, bèi cún shǐ jí, kě dé ér yán. dà dǐ zūn jí xù zhě, zé yuē fēi dé wú yǐ huà yào huāng, céng mò zhī wēi bù lì, zé dé bù néng xún yě. lè wǔ wēi zhě, zé yuē fēi bīng wú yǐ fú xiōng guǎng, céng mò zhī dé bù xiū, zé bīng bù kě shì yě. wù hé qīn zhě, zé yuē yào jié kě yǐ mù lín hǎo, céng mò zhī wǒ jié zhī ér bǐ fù jiě yě. měi zhǎng chéng zhě, zé yuē shè xiǎn kě yǐ gù bāng guó ér gǎn kòu chóu, céng mò zhī lì bù zú, bīng bù kān, zé xiǎn zhī bù néng yǒu yě. shàng báo fá zhě, zé yuē qū è kě yǐ jìn qīn bào ér shěng zhēng yáo, céng mò zhī bīng bù ruì, lěi bù wán, zé è zhī bù néng shèng, qū zhī bù néng qù yě. yì biān zhī yào, lüè jǐn yú sī, suī hù xiāng jī píng, rán gè yǒu piān bó. tīng yī jiā zhī shuō, zé lì lǐ kě zhēng kǎo lì dài suǒ xíng, zé chéng bài yì xiào. shì yóu zhí cháng lǐ yǐ yù qí bù cháng zhī shì, xùn suǒ jiàn ér mèi yú suǒ yù zhī shí.
伏以戎狄為患,自古有之,其於制御之方,得失之論,備存史籍,可得而言。大抵尊即序者,則曰「非德無以化要荒」,曾莫知威不立,則德不能馴也。樂武威者,則曰「非兵無以服凶獷」,曾莫知德不修,則兵不可恃也。務和親者,則曰「要結可以睦鄰好」,曾莫知我結之而彼復解也。美長城者,則曰「設險可以固邦國而扞寇讎」,曾莫知力不足,兵不堪,則險之不能有也。尚薄伐者,則曰「驅遏可以禁侵暴而省征徭,」曾莫知兵不銳,壘不完,則遏之不能勝,驅之不能去也。議邊之要,略盡於斯,雖互相譏評,然各有偏駁。聽一家之說,則例理可征;考歷代所行,則成敗異效。是由執常理以御其不常之勢,徇所見而昧於所遇之時。
fū zhōng xià yǒu shèng shuāi, yí dí yǒu qiáng ruò, shì jī yǒu lì hài, cuò zhì yǒu ān wēi, gù wú bì dìng zhī guī, yì wú zhǎng shèng zhī fǎ. xià hòu yǐ xù róng ér shèng huà mào, gǔ gōng yǐ bì dí ér wáng yè xìng zhōu chéng shuò fāng ér xiǎn yǔn rǎng, qín zhú lín táo ér zōng shè fù hàn wǔ tǎo xiōng nú ér yí huǐ, tài zōng zhēng tū jué ér zhì ān wén jǐng yuē hé qīn ér bù néng mǐ huàn yú dāng nián, xuān yuán hóng fǔ nà ér zú yǐ bǎo níng yú lèi yè. gài yǐ zhōng xià zhī shèng shuāi yì shì, yí dí zhī qiáng ruò yì shí, shì jī zhī lì hài yì qíng, cuò zhì zhī ān wēi yì biàn. zhī qí shì ér bù dù qí shí zé bài, fù qí shí ér bù shī qí chēng zé chéng. xíng biàn bù tóng, hú kě zhuān yī!
夫中夏有盛衰,夷狄有強弱,事機有利害,措置有安危,故無必定之規,亦無長勝之法。夏後以序戎而聖化茂,古公以避狄而王業興;周城朔方而獫狁攘,秦築臨洮而宗社覆;漢武討匈奴而貽悔,太宗征突厥而致安;文、景約和親而不能弭患於當年,宣、元弘撫納而足以保寧於累葉。蓋以中夏之盛衰異勢,夷狄之強弱異時,事機之利害異情,措置之安危異便。知其事而不度其時則敗,附其時而不失其稱則成。形變不同,胡可專一!
fū yǐ zhōng guó qiáng shèng, yí dí shuāi wēi, ér néng qū xī chēng chén, guī xīn shòu zhì, jù zhī zé zǔ qí xiàng huà, wēi zhī zé lèi yú shā jiàng, ān dé bù cún ér fǔ zhī, jí ér xù zhī yě? yòu rú zhōng guó qiáng shèng, yí dí shuāi wēi, ér shàng qì xìn jiān méng, miè ēn sì dú, yù zhī bù biàn, zé zhī bù chéng, ān dé bù qǔ luàn tuī wáng, xī rén gù jìng yě? qí yǒu yù zhōng guó sàng wáng zhī bì, dāng yí dí qiáng shèng zhī shí, tú zhī zé bǐ xìn wèi méng, yù zhī zé wǒ lì bù zú, ān dé bù bēi cí jiàng lǐ, yuē hǎo tōng hé, dàn zhī yǐ qīn, shū qí jiāo huò? zòng bù bì xìn, qiě wú dà qīn, suī fēi yù róng zhī shàn jīng, gài shí shì yì yǒu bù dé yǐ yě. tǎng huò yí xià zhī shì, qiáng ruò shì tóng, fǔ zhī bù níng, wēi zhī bù jìng lì zú yǐ zì bǎo, bù zú yǐ chū gōng, dé bù shè xiǎn yǐ gù jūn, xùn shī yǐ dài kòu, lái zé báo fá yǐ è qí shēn rù, qù zé rǎng chì ér jiè yú yuǎn zhuī? suī wèi ān biān zhī lìng tú, gài shì lì yì yǒu bù dé bù rán yě. gù xià zhī jí xù, zhōu zhī yú rǎng, tài zōng zhī jiǎn luàn, jiē chéng qí shí ér shàn yòng qí shì yě. gǔ gōng zhī bì dí, wén jǐng zhī hé qīn, shén yáo zhī jiàng lǐ, jiē shùn qí shí ér bù shī qí chēng yě. qín huáng zhī zhǎng chéng, hàn wǔ zhī qióng tǎo, jiē zhī qí shì ér bù dù qí shí zhě yě. xiàng ruò yù kǒng chì zhī shì, xíng jí xù zhī fāng, zé jiàn wǔ ér bù cóng yǐ! chéng kě qǔ zhī zī, huái wèi bì zhī zhì, zé shī jī ér yǎng kòu yǐ! yǒu rǎng què zhī lì, yòng hé qīn zhī móu, zé shì ruò ér láo fèi yǐ! dāng jiàng qū zhī shí, wù jiǎn fá zhī lüè, zé zhào huò ér wēi dài yǐ! gù yuē: zhī qí shì ér bù dù qí shí zé bài, fù qí shí ér bù shī qí chēng zé chéng. shì wú bì dìng zhī guī, yì wú zhǎng shèng zhī fǎ, dé shī zhe xiào, bù qí rán yú! zhì yú chá ān wēi zhī dà qíng, jì chéng bài zhī dà shù, bǎi dài zhī bù biàn yì zhě, gài yǒu zhī yǐ. qí yào zài yú shī rén sì yù zé bì jué, rèn rén cóng zhòng zé bì quán, cǐ nǎi gǔ jīn suǒ tóng, ér wù lǐ zhī suǒ yī yě.
夫以中國強盛,夷狄衰微,而能屈膝稱臣,歸心受制,拒之則阻其向化,威之則類於殺降,安得不存而撫之,即而序之也?又如中國強盛,夷狄衰微,而尚棄信奸盟,蔑恩肆毒,諭之不變,責之不懲,安得不取亂推亡,息人固境也?其有遇中國喪亡之弊,當夷狄強盛之時,圖之則彼釁未萌,御之則我力不足,安得不卑詞降禮,約好通和,啖之以親,紓其交禍?縱不必信,且無大侵,雖非御戎之善經,蓋時事亦有不得已也。儻或夷夏之勢,強弱適同,撫之不寧,威之不靖;力足以自保,不足以出攻,得不設險以固軍,訓師以待寇,來則薄伐以遏其深入,去則攘斥而戒於遠追?雖為安邊之令圖,蓋勢力亦有不得不然也。故夏之即序,周之於攘,太宗之翦亂,皆乘其時而善用其勢也。古公之避狄,文、景之和親,神堯之降禮,皆順其時而不失其稱也。秦皇之長城,漢武之窮討,皆知其事而不度其時者也。向若遇孔熾之勢,行即序之方,則見侮而不從矣!乘可取之資,懷畏避之志,則失機而養寇矣!有攘卻之力,用和親之謀,則示弱而勞費矣!當降屈之時,務翦伐之略,則召禍而危殆矣!故曰:知其事而不度其時則敗,附其時而不失其稱則成。是無必定之規,亦無長勝之法,得失著效,不其然歟!至於察安危之大情,計成敗之大數,百代之不變易者,蓋有之矣。其要在於失人肆欲則必蹶,任人從眾則必全,此乃古今所同,而物理之所壹也。
guó jiā zì lù shān gòu luàn hé lǒng yòng bīng yǐ lái, sù zōng zhōng xìng, chè biān bèi yǐ jìng zhōng bāng, jiè wài wēi yǐ níng nèi nán. yú shì tǔ bō chéng xìn, tūn shì wú yàn huí hé jīn gōng, píng líng yì shén. zhōng guó bù huáng zhèn lǚ, sì shí yú nián. shǐ shāng hào yí máng, jié lì cán zhī, xī shū huì bì, běi cháng mǎ zī, shàng bù zú sāi qí fán yán, mǎn qí jiāo zhì. fù nǎi yuǎn zhēng shì mǎ, liè shù jiāng chuí, yóu bù néng è qí bēn chōng, zhǐ qí qīn wǔ. xiǎo rù zé qū lüè lí shù, shēn rù zé zhèn jīng bāng jī. shí yǒu yì ān biān cè zhě, duō wù yú suǒ nán ér hū yú suǒ yì, miǎn yú suǒ duǎn ér lüè yú suǒ zhǎng. suì shǐ suǒ yì suǒ zhǎng zhě, xíng zhī ér qí yào bù jīng suǒ nán suǒ duǎn zhě, tú zhī ér qí gōng mí jiù. yōu huàn wèi mǐ, zhí sī zhī yóu.
國家自祿山構亂、河隴用兵以來,肅宗中興,撤邊備以靖中邦,借外威以寧內難。於是吐蕃乘釁,吞噬無厭;回紇矜功,憑陵亦甚。中國不遑振旅,四十餘年。使傷耗遺氓,竭力蠶織,西輸賄幣,北償馬資,尚不足塞其煩言,滿其驕志。復乃遠徵士馬,列戍疆陲,猶不能遏其奔沖,止其侵侮。小入則驅略黎庶,深入則震驚邦畿。時有議安邊策者,多務於所難而忽於所易,勉於所短而略於所長。遂使所易所長者,行之而其要不精;所難所短者,圖之而其功靡就。憂患未弭,職斯之由。
fū zhì dí xíng shī, bì liàng shì shì, shì yǒu nán yì, shì yǒu xiān hòu. lì dà ér dí cuì, zé xiān qí suǒ nán, shì wèi duó rén zhī xīn, zàn láo ér yǒng yì zhě yě lì guǎ ér dí jiān, zé xiān qí suǒ yì, shì wèi gù guó zhī běn, guān xìn ér hòu dòng zhě yě. qǐng shǔ duō gù, rén láo wèi chōu, ér yù guǎng fā shī tú, shēn jiàn kòu jìng, fù qí qīn dì, gōng qí jiān chéng, qián yǒu shèng fù wèi bì zhī yú, hòu yǒu kuì yùn bù jì zhī huàn. tǎng huò náo bài, shì suǒ yǐ qǐ róng xīn ér cuò guó wēi, yǐ cǐ wèi ān biān zhī móu, kě wèi bù liàng shì shì ér wù yú suǒ nán yǐ!
夫制敵行師,必量事勢,勢有難易,事有先後。力大而敵脆,則先其所難,是謂奪人之心,暫勞而永逸者也;力寡而敵堅,則先其所易,是謂固國之本,觀釁而後動者也。頃屬多故,人勞未瘳,而欲廣發師徒,深踐寇境,復其侵地,攻其堅城,前有勝負未必之虞,後有饋運不繼之患。儻或撓敗,適所以啟戎心而挫國威,以此為安邊之謀,可謂不量事勢而務於所難矣!
tiān zhī shòu zhě, yǒu fèn shì, wú quán gōng dì zhī chǎn zhě, yǒu wù yí, wú jiān lì. shì yǐ wǔ fāng zhī sú, zhǎng duǎn gè shū. zhǎng zhě bù kě yú, duǎn zhě bù kě qǐ miǎn suǒ duǎn ér dí qí suǒ zhǎng bì dài, yòng suǒ zhǎng ér chéng qí suǒ duǎn bì ān. qiáng zhě, nǎi yǐ shuǐ cǎo wèi yì jū, yǐ shè liè gōng yǐn rú, duō mǎ ér yóu biàn chí tū, qīng shēng ér bù chǐ bài wáng, cǐ róng dí zhī suǒ zhǎng yě. róng dí zhī suǒ zhǎng, nǎi zhōng guó zhī suǒ duǎn ér yù yì bīng sōu chéng, jué lì zhēng qū, jiāo fēng yuán yě zhī jiān, jué mìng xún cháng zhī nèi, yǐ cǐ wèi yù kòu zhī shù, kě wèi miǎn suǒ duǎn ér xiào qí suǒ zhǎng yǐ! wù suǒ nán, miǎn suǒ duǎn, láo fèi bǎi bèi, zhōng yú wú chéng. suī guǒ chéng zhī, bù cuò zé fèi, qǐ bù yǐ yuè tiān shòu ér wéi dì chǎn, kuī shí shì yǐ fǎn wù yí zhě zāi!
天之授者,有分事,無全功;地之產者,有物宜,無兼利。是以五方之俗,長短各殊。長者不可逾,短者不可企;勉所短而敵其所長必殆,用所長而乘其所短必安。強者,乃以水草為邑居,以射獵供飲茹,多馬而尤便馳突,輕生而不恥敗亡,此戎狄之所長也。戎狄之所長,乃中國之所短;而欲益兵蒐乘,角力爭驅,交鋒原野之間,決命尋常之內,以此為禦寇之術,可謂勉所短而校其所長矣!務所難,勉所短,勞費百倍,終於無成。雖果成之,不挫則廢,豈不以越天授而違地產,虧時勢以反物宜者哉!
jiāng yù qù wēi jiù ān, xī fèi cóng shěng, zài shèn shǒu suǒ yì, jīng yòng suǒ zhǎng ér yǐ. ruò nǎi zé jiāng lì yǐ fǔ níng zhòng shù, xiū jì lǜ yǐ xùn qí shī tú, yào dé yǐ zuǒ wēi, néng ěr yǐ róu yuǎn jìn qīn chāo zhī bào yǐ zhāng wú xìn, yì gōng qǔ zhī yì yǐ ān róng xīn bǐ qiú hé zé shàn dài ér wù yǔ jié méng, bǐ wèi kòu zé yán bèi ér bù wù bào fù, cǐ dāng jīn zhī suǒ yì yě. jiàn lì ér guì zhì, è shā ér hǎo shēng, qīng lì ér zhòng rén, rěn xiǎo yǐ quán dà, ān qí jū ér hòu dòng, qí qí shí ér hòu xíng. shì yǐ xiū fēng jiāng, shǒu yào hài, qiàn qī suì, lěi jūn yíng, jǐn jìn fáng, míng chì hòu, wù nóng yǐ zú shí, liàn zú yǐ xù wēi, fēi wàn quán bù móu, fēi bǎi kè bù dòu. kòu xiǎo zhì zé zhāng shēng shì yǐ è qí rù, kòu dà zhì zé móu qí rén yǐ yāo qí guī jù xiǎn yǐ chéng zhī, duō fāng yǐ wù zhī. shǐ qí yǒng wú suǒ jiā, zhòng wú suǒ yòng lüè zé mí huò, gōng zé bù néng jìn yǒu fù bèi shòu dí zhī yú, tuì yǒu shǒu wěi nán jiù zhī huàn, suǒ wèi chéng qí bì, bù zhàn ér qū rén zhī bīng, cǐ zhōng guó zhī suǒ zhǎng yě. wǒ zhī suǒ zhǎng, nǎi róng dí zhī suǒ duǎn wǒ zhī suǒ yì, nǎi róng dí zhī suǒ nán. yǐ zhǎng zhì duǎn, zé yòng lì guǎ ér jiàn gōng duō yǐ yì dí nán, zé cái bù guì ér shì sù jiù. shě cǐ bù wù, ér fǎn wèi suǒ chéng, sī wèi dǎo chí gē máo, yǐ jīn zūn shòu kòu zhě yě! jīn zé jiē wù zhī yǐ, yóu qiě shǒu fēng wèi gù, kòu róng wèi chéng zhě, qí bìng zài yú móu wú dìng yòng, zhòng wú shì cóng. suǒ rèn bù bì cái, cái zhě bù bì rèn suǒ wén bù bì shí, shí zhě bù bì wén suǒ xìn bù bì chéng, chéng zhě bù bì xìn suǒ xíng bù bì dāng, dāng zhě wèi bì xíng. gù lìng cuò zhì guāi fāng, kè zé kuī dù cái guì yú bīng zhòng, lì fēn yú jiāng duō, yuàn shēng yú bù jūn, jī shī yú yáo zhì. chén qǐng wèi bì xià cū chén liù zhě zhī shī, wéi míng zhǔ shèn tīng ér shú chá zhī:
將欲去危就安,息費從省,在慎守所易,精用所長而已。若乃擇將吏以撫寧眾庶,修紀律以訓齊師徒,耀德以佐威,能邇以柔遠;禁侵抄之暴以彰吾信,抑攻取之議以安戎心;彼求和則善待而勿與結盟,彼為寇則嚴備而不務報復,此當今之所易也。賤力而貴智,惡殺而好生,輕利而重人,忍小以全大,安其居而後動,俟其時而後行。是以修封疆,守要害,塹蹊隧,壘軍營,謹禁防,明斥候,務農以足食,練卒以蓄威,非萬全不謀,非百克不鬥。寇小至則張聲勢以遏其入,寇大至則謀其人以邀其歸;據險以乘之,多方以誤之。使其勇無所加,眾無所用;掠則靡獲,攻則不能;進有腹背受敵之虞,退有首尾難救之患,所謂乘其弊,不戰而屈人之兵,此中國之所長也。我之所長,乃戎狄之所短;我之所易,乃戎狄之所難。以長制短,則用力寡而見功多;以易敵難,則財不匱而事速就。舍此不務,而反為所乘,斯謂倒持戈矛,以釒尊授寇者也!今則皆務之矣,猶且守封未固,寇戎未懲者,其病在於謀無定用,眾無適從。所任不必才,才者不必任;所聞不必實,實者不必聞;所信不必誠,誠者不必信;所行不必當,當者未必行。故令措置乖方,課責虧度;財匱於兵眾,力分於將多,怨生於不均,機失於遙制。臣請為陛下粗陳六者之失,惟明主慎聽而熟察之:
chén wén gōng yù shàn qí shì, bì xiān lì qí qì wǔ yù shèng qí dí, bì xiān liàn qí bīng. liàn bīng zhī zhōng, suǒ yòng fù yì. yòng zhī yú jiù jí, zé quán yǐ shū nán yòng zhī yú zàn dí, zé huǎn yǐ yīng jī. gù shì yǒu pián yí, ér bù jū cháng zhì móu yǒu qí guǐ, ér bù xùn zhòng qíng. jìn tuì sǐ shēng, wéi jiāng suǒ mìng, cǐ suǒ wèi gōng tǎo zhī bīng yě! yòng zhī yú tún shù, zé shì zī kě jiǔ shì yì cóng quán, fēi wù lǐ suǒ qiè bù níng, fēi rén qíng suǒ yù bù gù. fū rén qíng zhě, lì yān zé quàn, xí yān zé ān, bǎo qīn qī zé lè shēng, gù jiā yè zé wàng sǐ, gù kě yǐ lǐ shù yù, bù kě yǐ fǎ zhì qū, cǐ suǒ wèi zhèn shǒu zhī bīng yě. fū yù bèi fēng jiāng, yù róng dí, fēi yī zhāo yī xī zhī shì, gù dāng xuǎn zhèn shǒu zhī bīng yǐ zhì yān. gǔ zhī shàn xuǎn zhì zhě, bì liàng qí xìng xí, biàn qí tǔ yí, chá qí jì néng, zhī qí yù è. yòng qí lì ér bù wéi qí xìng, qí qí sú ér bù yì qí yí yǐn qí shàn ér bù zé qí suǒ bù néng, jìn qí fēi ér bù chù qí suǒ bù yù. ér yòu lèi qí jì wǔ, ān qí shì jiā, rán hòu néng shǐ zhī lè qí jū, dìng qí zhì, fèn qí qì shì, jié qí ēn qíng. fǔ zhī yǐ huì, zé gǎn ér bù jiāo lín zhī yǐ wēi, zé sù ér bù yuàn. mí dū kè ér rén zì wèi yòng, chí jìn fáng ér zhòng zì bù xié. gù chū zé zú bīng, jū zé zú shí, shǒu zé gù, zhàn zé qiáng. qí shù wú tā, biàn yú rén qíng ér yǐ yǐ! jīn zhě sàn zhēng shì zú, fēn shù biān chuí, gēng dài wǎng lái, yǐ wèi shǒu bèi. shì zé bù liàng xìng xí, bù biàn tǔ yí, yāo qí suǒ bù néng, qiáng qí suǒ bù yù. qiú guǎng qí shù ér bù kǎo qí yòng, jiāng zhì qí lì ér bù chá qí qíng, sī kě yǐ wèi yǔ wèi zhī yí, ér wú yì yú bèi yù zhī shí yě. hé zhě? qióng biān zhī dì, qiān lǐ xiāo tiáo, hán fēng liè fū, jīng shā cǎn mù yǔ chái láng wèi lín wǔ, yǐ zhàn dòu wèi xī yóu zhòu zé hé gē ér gēng, yè zé yǐ fēng ér chān rì yǒu piāo hài zhī lǜ, yǒng wú xiū xiá zhī yú, dì è rén qín, yú sī wèi shén! zì fēi shēng yú qí yù, xí yú qí fēng, yòu ér dǔ yān, zhǎng ér ān yān, bù jiàn lè tǔ ér qiān yān, zé hǎn néng níng qí jū ér xiá qí dí yě. guān dōng zhī dì, bǎi wù fù yīn, cóng jūn zhī tú, yóu bèi yōu yǎng. guàn yú wēn bǎo, xiá yú huān kāng, bǐ zhū biān yú, ruò yì tiān dì. wén jué sāi huāng zōu zhī kǔ, zé xīn suān dòng róng líng qiáng fān jìn lǔ zhī míng, zé shè hài duó qì. ér nǎi shǐ zhī qù qīn zú, shě yuán lú, gān qí suǒ xīn suān, kàng qí suǒ shè hài, jiāng jì wèi yòng, bù yì shū hū! shěn yòu yǒu xiū dài zhī qī, wú tǒng shuài zhī yù, zī fèng ruò jiāo zi, gū xī rú qiàn rén, jìn bù yāo zhī yǐ chéng gōng, tuì bù chù zhī yǐ yán xiàn. qí lái yě xián fù de sè, qí zhǐ yě mò yǒu gù xīn, qū zhǐ jì guī, zhāng yí dài sì. jiǎo xìng zhě yóu huàn hái qī zhī shē huǎn, cháng niàn róng chǒu zhī chōng chì wáng shī cuò shāng, zé jiāng chéng qí luàn lí, bù lù dōng kuì, qíng zhì qiě ěr, dé zhī xī wèi? píng jū zé dān hào zī chǔ yǐ fèng fú rǒng zhī zhòng, lín nán zé bá qì chéng zhèn yǐ yáo yuǎn jìn zhī xīn, qí bì qǐ wéi wú yì zāi! gù yì jiāng yǒu suǒ náo yě. fù yǒu dǐ fàn xíng jìn, zhé xǐ jūn chéng, yì yù zēng hù shí biān, jiān lìng zhǎn xiào zì shú. jì shì wú liáng zhī lèi, qiě jiā huái tǔ zhī qíng, sī luàn xìng zāi, yòu shén shù zú. shì zú fán yú fáng wèi, liàng wú wàng yú gōng yōng, suī qián dài shí huò xíng zhī, gù fēi liáng suàn zhī kě zūn zhě yě. fù yǒu yōng máo zhī shuài, shēn bù lín biān, dàn fēn piān shī, bǐ shǒu jiāng chǎng. dà dǐ jūn zhōng zhuàng ruì, yuán róng lì xuǎn zì suí, wěi qí pí léi, nǎi pèi zhū zhèn. jié jiāng jì jū nèi dì, jīng bīng zhī bèi jì gāng, suì lìng shǒu yào yù chōng, cháng zài guǎ ruò zhī bèi. kòu róng měi zhì, nǎi shì bù zhī, rù lěi zhě cái zú bì guān, zài yě zhě xī zāo jié zhí, zì qí shān róu, jǐn qí sōu qū. bǐ jí dōu fǔ wén zhī, lǔ yǐ kè huò xuán fǎn. qiě ān biān zhī běn, suǒ qiè zài bīng, lǐ bīng ruò sī, kě wèi cuò zhì guāi fāng yǐ!
臣聞工欲善其事,必先利其器;武欲勝其敵,必先練其兵。練兵之中,所用復異。用之於救急,則權以紓難;用之於暫敵,則緩以應機。故事有便宜,而不拘常制;謀有奇詭,而不徇眾情。進退死生,唯將所命,此所謂攻討之兵也!用之於屯戍,則事資可久;勢異從權,非物理所愜不寧,非人情所欲不固。夫人情者,利焉則勸,習焉則安,保親戚則樂生,顧家業則忘死,故可以理術馭,不可以法制驅,此所謂鎮守之兵也。夫欲備封疆,御戎狄,非一朝一夕之事,固當選鎮守之兵以置焉。古之善選置者,必量其性習,辨其土宜,察其伎能,知其欲惡。用其力而不違其性,齊其俗而不易其宜;引其善而不責其所不能,禁其非而不處其所不欲。而又類其紀伍,安其室家,然後能使之樂其居,定其志,奮其氣勢,結其恩情。撫之以惠,則感而不驕;臨之以威,則肅而不怨。靡督課而人自為用,弛禁防而眾自不攜。故出則足兵,居則足食,守則固,戰則強。其術無他,便於人情而已矣!今者散徵士卒,分戍邊陲,更代往來,以為守備。是則不量性習,不辨土宜,邀其所不能,強其所不欲。求廣其數而不考其用,將致其力而不察其情,斯可以為羽衛之儀,而無益於備御之實也。何者?窮邊之地,千里蕭條,寒風裂膚,驚沙慘目;與豺狼為鄰伍,以戰鬥為嬉遊;晝則荷戈而耕,夜則倚烽而覘;日有剽害之慮,永無休暇之娛,地惡人勤,於斯為甚!自非生於其域,習於其風,幼而睹焉,長而安焉,不見樂土而遷焉,則罕能寧其居而狎其敵也。關東之地,百物阜殷,從軍之徒,尤被優養。慣於溫飽,狎於歡康,比諸邊隅,若異天地。聞絕塞荒陬之苦,則辛酸動容;聆強蕃勁虜之名,則懾駭奪氣。而乃使之去親族,舍園廬,甘其所辛酸,抗其所懾駭,將冀為用,不亦疏乎!矧又有休代之期,無統帥之馭,資奉若驕子,姑息如倩人,進不邀之以成功,退不處之以嚴憲。其來也咸負得色,其止也莫有固心,屈指計歸,張頤待飼。徼倖者猶患還期之賒緩,常念戎丑之充斥;王師挫傷,則將乘其亂離,布路東潰,情志且爾,得之奚為?平居則殫耗資儲以奉浮冗之眾,臨難則拔棄城鎮以搖遠近之心,其弊豈惟無益哉!固亦將有所撓也。復有抵犯刑禁,謫徙軍城,意欲增戶實邊,兼令展效自贖。既是無良之類,且加懷土之情,思亂幸災,又甚戍卒。適足煩於防衛,諒無望於功庸,雖前代時或行之,固非良算之可遵者也。復有擁旄之帥,身不臨邊,但分偏師,俾守疆場。大抵軍中壯銳,元戎例選自隨,委其疲羸,乃配諸鎮。節將既居內地,精兵祗備紀綱,遂令守要御沖,常在寡弱之輩。寇戎每至,乃勢不支,入壘者才足閉關,在野者悉遭劫執,恣其芟蹂,盡其搜驅。比及都府聞知,虜已克獲旋返。且安邊之本,所切在兵,理兵若斯,可謂措置乖方矣!
fū shǎng yǐ cún quàn, fá yǐ shì chéng, quàn yǐ mào yǒu yōng, chéng yǐ wēi bù kè. gù shǎng fá zhī yú yù zhòng yě, yóu shéng mò zhī yú qū zhí, quán héng zhī chuāi zhòng qīng, ní yuè zhī suǒ yǐ xíng chē, xián lēi zhī suǒ yǐ fú mǎ yě. yù zhòng ér bù yòng shǎng fá, zé shàn è xiāng hùn ér néng fǒu mò shū yòng zhī ér bù dāng gōng guò, zé jiān wàng chǒng róng ér zhōng shí bìn yì. fū rú shì, ruò cōng míng kě xuàn, lǜ dù wú zhāng, zé yòng yǔ bù yòng, qí bì yī yě. zì qǐng quán yí yú xià, bǐng shī yú cháo, jiāng zhī hào lìng, jì xiān kè xíng zhī yú jūn, guó zhī diǎn zhāng, yòu bù néng shī zhī yú jiāng, wù xiāng zūn yǎng, gǒu dù suì shí. yù shǎng yī yǒu gōng, fān lǜ wú gōng zhě fǎn cè yù fá yī yǒu zuì, fù lǜ tóng è zhě yōu yú. zuì yǐ yǐn rěn ér bù zhāng, gōng yǐ xián yí ér bù shǎng, gū xī zhī dào, nǎi zhì yú sī. gù shǐ wàng shēn xiào jié zhě, huò qiào yú děng yí lǜ zhòng xiān dēng zhě, qǔ yuàn yú shì zú fèn jūn cù guó zhě, bù huái yú kuì wèi huǎn jiù shī qī zhě, zì yǐ wèi zhì néng. bāo biǎn jì què ér bù xíng, chēng huǐ fù fēn rán xiāng luàn, rén suī yù shàn, shuí wèi yán zhī? kuàng yòu gōng zhōng zhě, zhí jǐ ér bù qiú yú rén, fǎn lí kùn è bài náo zhě, xíng sī ér gǒu mèi yú zhòng, lì huò yōu chóng. cǐ yì shì suǒ yǐ tòng xīn, yǒng fū suǒ yǐ jiě tǐ yě. yòu yǒu yù dí ér suǒ shǒu bù gù, chén móu ér qí xiào mí chéng jiāng shuài zé yǐ zī liáng bù zú wèi cí, yǒu sī fù yǐ gōng gěi wú què wèi jiě. jì xiāng zhí zhèng, lǐ hé biàn míng, cháo tíng měi wèi hán hu, wèi cháng qióng jiū qū zhí. cuò lǐ zhě tūn shēng ér mí sù, wū shàn zhě wǎng shàng ér bù cán. yù zhòng ruò sī, kě wèi kè zé kuī dù yǐ!
夫賞以存勸,罰以示懲,勸以懋有庸,懲以威不恪。故賞罰之於馭眾也,猶繩墨之於曲直,權衡之揣重輕,輗軏之所以行車,銜勒之所以服馬也。馭眾而不用賞罰,則善惡相混而能否莫殊;用之而不當功過,則奸妄寵榮而忠實擯抑。夫如是,若聰明可衒,律度無章,則用與不用,其弊一也。自頃權移於下,柄失於朝,將之號令,既鮮克行之於軍,國之典章,又不能施之於將,務相遵養,苟度歲時。欲賞一有功,翻慮無功者反側;欲罰一有罪,復慮同惡者憂虞。罪以隱忍而不彰,功以嫌疑而不賞,姑息之道,乃至於斯。故使忘身效節者,獲誚於等夷;率眾先登者,取怨於士卒;僨軍蹙國者,不懷於愧畏;緩救失期者,自以為智能。褒貶既闕而不行,稱毀復紛然相亂,人雖欲善,誰為言之?況又公忠者,直己而不求於人,反罹困厄;敗撓者,行私而苟媚於眾,例獲優崇。此義士所以痛心,勇夫所以解體也。又有遇敵而所守不固,陳謀而其效靡成;將帥則以資糧不足為詞,有司復以供給無闕為解。既相執證,理合辨明,朝廷每為含糊,未嘗窮究曲直。措理者吞聲而靡訴,誣善者罔上而不慚。馭眾若斯,可謂課責虧度矣!
kè zé kuī dù, cuò zhì guāi fāng, jiāng bù dé jié qí cái, zú bù dé jǐn qí lì, tún jí suī zhòng, zhàn zhèn mò qián. lǔ měi yuè jìng héng xíng, ruò shè wú rén zhī dì dì xiāng tuī yǐ, wú gǎn shuí hé, xū zhāng zéi shì shàng wén, zé yuē bīng shǎo bù dí. cháo tíng mò zhī xǐng chá, wéi wù zhēng fā yì shī, wú bì bèi yù zhī gōng, zhòng zēng gōng yì zhī bì. lǘ jǐng rì hào, zhēng qiú rì fán, yǐ biān hù qīng jiā pò chǎn zhī zī, jiān yǒu sī què yán shuì jiǔ zhī lì, zǒng qí suǒ rù, bàn yǐ shì biān, zhì yòng ruò sī, kě wèi cái guì yú bīng zhòng yǐ!
課責虧度,措置乖方,將不得竭其材,卒不得盡其力,屯集雖眾,戰陣莫前。虜每越境橫行,若涉無人之地;遞相推倚,無敢誰何,虛張賊勢上聞,則曰兵少不敵。朝廷莫之省察,惟務徵發益師,無裨備御之功,重增供億之弊。閭井日耗,徵求日繁,以編戶傾家破產之資,兼有司榷鹽稅酒之利,總其所入,半以事邊,制用若斯,可謂財匱於兵眾矣!
jīn sì yí zhī zuì qiáng shèng wèi zhōng guó shén huàn zhě, mò dà yú tǔ bō, jǔ guó shèng bīng zhī tú, cái dāng zhōng guó shí shù dà jùn ér yǐ. qí yú nèi yú wài bèi, yì yǔ zhōng guó bù shū, suǒ néng kòu biān, shù zé gài guǎ. qiě yòu qì fēi xī lì, jiǎ bù jiān wán, shí mí tāo qián, yì fá qiáo mǐn. dòng zé zhōng guó wèi qí zhòng ér bù gǎn kàng, jìng zé zhōng guó dàn qí qiáng ér bù gǎn qīn, jué lǐ hé zāi? liáng yǐ zhōng guó zhī jié zhì duō mén, fān chǒu zhī tǒng shuài zhuān yī gù yě. fū tǒng shuài zhuān zé rén xīn bù fēn, rén xīn bù fēn zé hào lìng bù èr, hào lìng bù èr zé jìn tuì kě qí, jìn tuì kě qí zé jí xú rú yì, jí xú rú yì zé jī huì mí qiān, jī huì mí qiān zé qì shì zì zhuàng! sī nǎi yǐ shǎo wèi zhòng, yǐ ruò wèi qiáng, biàn huà xī pì, zài yú fǎn zhǎng zhī nèi. shì yóu bì zhī shǐ zhǐ, xīn zhī zhì xíng, ruò suǒ rèn dé rén, zé hé dí zhī yǒu! fū jié zhì duō mén zé rén xīn bù yī, rén xīn bù yī zé hào lìng bù xíng, hào lìng bù xíng zé jìn tuì nán bì, jìn tuì nán bì zé jí xú shī yí, jí xú shī yí zé jī huì bù jí, jī huì bù jí zé qì shì zì shuāi! sī nǎi yǒng fèi wèi wāng, zhòng sàn wèi ruò, dòu náo lí xī, zhào hū zhàn zhèn zhī qián. shì yóu yī guó sān gōng, shí yáng jiǔ mù, yù lìng qí sù, qí kě dé hū? kāi yuán tiān bǎo zhī jiān, kòng yù xī běi liǎng fān, wéi shuò fāng hé xī lǒng yòu sān jié dù ér yǐ, yóu lǜ quán fēn shì sàn, huò shǐ jiān ér lǐng zhī. zhōng xìng yǐ lái, wèi huáng wài tǎo, qiáo lì sì zhèn yú ān dìng, quán fù lǒng yòu yú fú fēng, suǒ dāng xī běi liǎng fān, yì shuò fāng jīng yuán lǒng yòu hé dōng jié dù ér yǐ, guān dōng shù zú, zhì zé shǔ yān. suī wěi rèn wèi jǐn dé rén, ér cuò zhì shàng cún diǎn zhì. zì qǐng nì cǐ yòu jīng lǒng zhī zhòng pàn, huái guāng wū shuò fāng zhī jūn, gē liè zhū chú, suǒ yú wú jǐ. ér yòu fēn shuò fāng zhī dì, jiàn yá yōng jié zhě, fán sān shǐ yān. qí yú zhèn jūn, shù qiě sì shí, jiē chéng tè zhào wěi jì, gè jiàng zhōng guì jiān lín, rén dé kàng héng, mò xiāng bǐng shǔ. měi qí biān shū gào jí, fāng lìng jì huì yòng bīng, jì wú jūn fǎ xià lín, wéi yǐ kè lǐ xiāng dài. shì nǎi cóng róng zhěng nì, yī ràng jiù fén, jì wú diàn wēi, gù yì nán yǐ! fū bīng, yǐ qì shì wèi yòng zhě yě, qì jù zé shèng, sàn zé xiāo shì hé zé wēi, xī zé ruò. jīn zhī biān bèi, shì ruò qì xiāo, jiàn jūn ruò sī, kě wèi lì fēn yú jiāng duō yǐ.
今四夷之最強盛為中國甚患者,莫大於吐蕃,舉國勝兵之徒,才當中國十數大郡而已。其於內虞外備,亦與中國不殊,所能寇邊,數則蓋寡。且又器非犀利,甲不堅完,識迷韜鈐,藝乏趫敏。動則中國畏其眾而不敢抗,靜則中國憚其強而不敢侵,厥理何哉?良以中國之節制多門,蕃丑之統帥專一故也。夫統帥專則人心不分,人心不分則號令不貳,號令不貳則進退可齊,進退可齊則疾徐如意,疾徐如意則機會靡愆,機會靡愆則氣勢自壯!斯乃以少為眾,以弱為強,變化翕闢,在於反掌之內。是猶臂之使指,心之制形,若所任得人,則何敵之有!夫節制多門則人心不一,人心不一則號令不行,號令不行則進退難必,進退難必則疾徐失宜,疾徐失宜則機會不及,機會不及則氣勢自衰!斯乃勇廢為尪,眾散為弱,逗撓離析,兆乎戰陣之前。是猶一國三公,十羊九牧,欲令齊肅,其可得乎?開元、天寶之間,控御西北兩蕃,唯朔方、河西、隴右三節度而已,猶慮權分勢散,或使兼而領之。中興已來,未遑外討,僑隸四鎮於安定,權附隴右於扶風,所當西北兩蕃,亦朔方、涇原、隴右、河東節度而已,關東戍卒,至則屬焉。雖委任未盡得人,而措置尚存典制。自頃逆泚誘涇、隴之眾叛,懷光污朔方之軍,割裂誅鋤,所余無幾。而又分朔方之地,建牙擁節者,凡三使焉。其餘鎮軍,數且四十,皆承特詔委寄,各降中貴監臨,人得抗衡,莫相稟屬。每俟邊書告急,方令計會用兵,既無軍法下臨,唯以客禮相待。是乃從容拯溺,揖讓救焚,冀無阽危,固亦難矣!夫兵,以氣勢為用者也,氣聚則盛,散則消;勢合則威,析則弱。今之邊備,勢弱氣消,建軍若斯,可謂力分於將多矣。
lǐ róng zhī yào, zuì zài jūn qí, gù jūn fǎ wú guì jiàn zhī chà, jūn shí wú duō shǎo zhī yì, shì jiāng suǒ yǐ tóng qí zhì ér jǐn qí lì yě. rú huò yòu qí zhì yì, miǎn qí yì néng, zé dāng yuè qí cái, chéng qí yǒng, xiào qí láo yì, dù qí ān wēi, míng shēn liàn fù yōu liè zhī kē, yǐ wèi yī shí děng jí zhī zhì. shǐ néng zhě qǐ jí, fǒu zhě xī xīn, suī yǒu bó hòu zhī shū, ér wú jué wàng zhī xìn. gài suǒ wèi rì shěng yuè shì, xì bǐng jūn shì, rú quán liàng zhī wú qíng yú wù, wàn rén mò bù ān qí fēn ér fú qí píng yě. jīn zhě qióng biān zhī dì, zhǎng zhèn zhī bīng, jiē bǎi zhàn shāng yí zhī yú, zhōng nián qín kǔ zhī jù, jiǎo qí suǒ néng zé liàn xí, dù qí suǒ chù zé gū wēi, kǎo qí fú yì zé láo, chá qí lín dí zé yǒng. rán yī liáng suǒ gěi, wéi zhǐ dāng shēn, lì wèi qī zǐ suǒ fēn, cháng yǒu dòng něi zhī sè. ér guān dōng shù zú, suì yuè jiàn gèng, bù ān wēi chéng, bù xí róng bèi, qiè yú yīng dí, xiè yú fú láo. rán yī liáng suǒ bān, hòu yú shù děng, jì yǐ chá yào zhī kuì, yì yǐ shū jiàng zhī zī. fēng yuē xiāng xíng, xuán jué sī shén. yòu yǒu sù fēi jìn lǚ, běn shì biān jūn, jiāng xiào guǐ wèi mèi cí, yīn qǐng yáo lì shén cè, bù lí jiù suǒ, wéi gǎi xū míng, qí yú bǐng cì zhī ráo, suì yǒu sān bèi zhī yì. cǐ chóu lèi suǒ yǐ fèn hèn, zhōng liáng suǒ yǐ yōu jiē, pí rén suǒ yǐ liú wáng, jīng fèi suǒ yǐ biǎn guì. fū shì yè wèi yì, ér gěi yǎng yǒu shū, rén qíng zhī suǒ bù néng gān yě, kuàng hū jiǎo nìng xíng ér bǐng cì hòu, jī yì liè ér yī shí yōu, gǒu wèi wàng huái, néng wú yùn nù! bù wèi róng shǒu, zé yǐ kě jiā, ér yù shǐ qí xié lì tóng xīn, yǐ rǎng kòu nán, suī yǒu hán bái sūn wú zhī jiāng, chén zhī qí bì bù néng yān. yǎng shì ruò sī, kě wèi yuàn shēng yú bù jūn yǐ!
理戎之要,最在均齊,故軍法無貴賤之差,軍實無多少之異,是將所以同其志而盡其力也。如或誘其志意,勉其藝能,則當閱其材,程其勇,校其勞逸,度其安危,明申練覆優劣之科,以為衣食等級之制。使能者企及,否者息心,雖有薄厚之殊,而無觖望之釁。蓋所謂日省月試,餼稟均事,如權量之無情於物,萬人莫不安其分而服其平也。今者窮邊之地,長鎮之兵,皆百戰傷夷之餘,終年勤苦之劇,角其所能則練習,度其所處則孤危,考其服役則勞,察其臨敵則勇。然衣糧所給,唯止當身,例為妻子所分,常有凍餒之色。而關東戍卒,歲月踐更,不安危城,不習戎備,怯於應敵,懈於服勞。然衣糧所頒,厚逾數等,繼以茶藥之饋,益以蔬醬之資。豐約相形,懸絕斯甚。又有素非禁旅,本是邊軍,將校詭為媚詞,因請遙隸神策,不離舊所,唯改虛名,其於稟賜之饒,遂有三倍之益。此儔類所以忿恨,忠良所以憂嗟,疲人所以流亡,經費所以褊匱。夫事業未異,而給養有殊,人情之所不能甘也,況乎矯佞行而稟賜厚,績藝劣而衣食優,苟未忘懷,能無慍怒!不為戎首,則已可嘉,而欲使其協力同心,以攘寇難,雖有韓、白、孫、吳之將,臣知其必不能焉。養士若斯,可謂怨生於不均矣!
fán yù xuǎn rèn jiāng shuài, bì xiān kǎo chá xíng néng, rán hòu zhǐ yǐ suǒ shòu zhī fāng, yǔ yǐ suǒ wěi zhī shì, lìng qí zì chuāi kě fǒu, zì chén guī mó. xū mǒu sè jiǎ bīng, jí mǒu rén cān zuǒ, yào ruò gān shì mǎ, yòng ruò gān zī liáng, mǒu chù zhì jūn, mǒu shí chéng jī, shǐ zhōng yào lǐng, xī bǐ jīng lún, yú shì guān qí jì móu, xiào qí shēng shí. ruò wèi cái wú zú qǔ, yán bù kě xíng, zé dāng tuì zhī yú chū, bù yí yí lǜ yú qí hòu yě. ruò wèi zhì qì zú rèn, fāng lüè kě shī, zé dāng yào zhī yú zhōng, bù yí chè zhǒu yú qí jiān yě. fū rú shì, zé yí zhě bù shǐ, shǐ zhě bù yí láo shén yú xuǎn cái, duān gǒng yú wěi rèn. jì wěi qí shì, jì zú qí qiú, rán hòu kě yǐ hé qí fǒu zāng, xíng qí shǎng fá. shòu shǎng zhě bù yǐ wèi làn, dāng fá zhě wú dé ér cí, fù shòu zhī bǐng jì zhuān, gǒu qiě zhī xīn zì xī. shì yǐ gǔ zhī qiǎn jiāng shuài zhě, jūn qīn tuī gǔ ér mìng zhī yuē: zì kǔn yǐ wài, jiāng jūn cái zhī. yòu cì fū yuè, shì lìng zhuān duàn. gù jūn róng bù rù guó, guó róng bù rù jūn, jiāng zài jūn, jūn mìng yǒu suǒ bù shòu. chéng wèi jī yí bù kě yǐ yuǎn jué, hào lìng bù kě yǐ liǎng cóng, wèi yǒu wěi rèn bù zhuān, ér wàng qí kè dí chéng gōng zhě yě. zì qǐng biān jūn qù jiù, cái duàn duō chū chén zhōng, xuǎn zhì róng chén, xiān qiú yì zhì, duō qí bù yǐ fēn qí lì, qīng qí rèn yǐ ruò qí xīn, suī yǒu suǒ chéng, yì yǒu suǒ shī. suì lìng fēn kǔn zé chéng zhī yì fèi, sǐ suī rèn jiù zhī zhì shuāi, yī zé tīng mìng, èr yì tīng mìng, shuǎng yú jūn qíng yì tīng mìng, guāi yú shì yí yì tīng mìng. ruò suǒ zhì jiāng shuài, bì qǔ yú chéng shùn wú wéi, zé rú sī kě yǐ ruò yǒu yì píng xiōng jìng nán, zé bù kě. fū liǎng jìng xiāng jiē, liǎng jūn xiāng chí, shì jī zhī lái, jiān bù róng xī, xù móu ér qí, yóu kǒng shī zhī, lín shí shǐ móu, gù yǐ shū yǐ. kuàng hū qiān lǐ zhī yuǎn, jiǔ zhòng zhī shēn, chén shù zhī nán míng, tīng lǎn zhī bù yī, yù qí shì wú yí cè, suī shèng zhě yì yǒu suǒ bù néng yān. shè shǐ móu lǜ néng zhōu, qí rú quán biàn wú jí! róng lǔ chí tū, xùn rú fēng biāo, yì shū shàng wén, xún yuè fāng bào. shǒu tǔ zhě yǐ bīng guǎ bù gǎn kàng dí, fēn zhèn zhě yǐ wú zhào bù kěn chū shī, dòu liú zhī jiān, kòu yǐ bēn bī, tuō yú jiù yuán wèi zhì, gè qiě bì lěi zì quán. mù mǎ tún niú, jū wèi chuí piāo sè fū qiáo fù, qìng zuò fú qiú. suī zhào zhū zhèn fā bīng, wéi yǐ xū shēng yīng yuán, hù xiāng zhān gù, mò gǎn zhē yāo, zéi jì zòng lüè tuì guī, cǐ nǎi chén gōng gào jié. qí bài sàng zé jiǎn bǎi ér wèi yī, qí jùn huò zé zhāng bǎi ér chéng qiān. jiāng shuài jì xìng yú zǒng zhì zài cháo, bù yōu yú zuì lèi bì xià yòu yǐ wèi dà quán yóu jǐ, bù jiù shì qíng. yòng shī ruò sī, kě wèi jī shī yú yáo zhì yǐ!
凡欲選任將帥,必先考察行能,然後指以所授之方,語以所委之事,令其自揣可否,自陳規模。須某色甲兵,藉某人參佐,要若干士馬,用若干資糧,某處置軍,某時成績,始終要領,悉俾經綸,於是觀其計謀,校其聲實。若謂材無足取,言不可行,則當退之於初,不宜貽慮於其後也。若謂志氣足任,方略可施,則當要之於終,不宜掣肘於其間也。夫如是,則疑者不使,使者不疑;勞神於選才,端拱於委任。既委其事,既足其求,然後可以核其否臧,行其賞罰。受賞者不以為濫,當罰者無得而辭,付授之柄既專,苟且之心自息。是以古之遣將帥者,君親推轂而命之曰:「自閫以外,將軍裁之。」又賜鈇鉞,示令專斷。故軍容不入國,國容不入軍,將在軍,君命有所不受。誠謂機宜不可以遠決,號令不可以兩從,未有委任不專,而望其克敵成功者也。自頃邊軍去就,裁斷多出宸衷,選置戎臣,先求易制,多其部以分其力,輕其任以弱其心,雖有所懲,亦有所失。遂令分閫責成之義廢,死綏任咎之志衰,一則聽命,二亦聽命,爽於軍情亦聽命,乖於事宜亦聽命。若所置將帥,必取於承順無違,則如斯可矣;若有意平凶靖難,則不可。夫兩境相接,兩軍相持,事機之來,間不容息,蓄謀而俟,猶恐失之,臨時始謀,固已疏矣。況乎千里之遠,九重之深,陳述之難明,聽覽之不一,欲其事無遺策,雖聖者亦有所不能焉。設使謀慮能周,其如權變無及!戎虜馳突,迅如風飈,驛書上聞,旬月方報。守土者以兵寡不敢抗敵,分鎮者以無詔不肯出師,逗留之間,寇已奔逼,托於救援未至,各且閉壘自全。牧馬屯牛,鞠為椎剽;穡夫樵婦,罄作俘囚。雖詔諸鎮發兵,唯以虛聲應援,互相瞻顧,莫敢遮邀,賊既縱掠退歸,此乃陳功告捷。其敗喪則減百而為一,其捃獲則張百而成千。將帥既幸於總制在朝,不憂於罪累;陛下又以為大權由己,不究事情。用師若斯,可謂機失於遙制矣!
lǐ bīng ér cuò zhì guāi fāng, yù jiāng ér shǎng fá kuī dù, zhì yòng ér cái guì, jiàn bīng ér lì fēn, yǎng shì ér yuàn shēng, yòng shī ér jī shī, cǐ liù zhě, jiāng chǎng zhī máo zéi, jūn lǚ zhī gāo huāng yě. máo zéi bù chú, ér dàn zī zhī yǐ fèn gài, gāo huāng bù liáo, ér wéi dàn zhī yǐ huá gān, shì zú yǐ yǎng qí hài, sù qí zāi, yù qiú jià sè fēng dēng, fū gé chōng měi, gù bù kě de yě.
理兵而措置乖方,馭將而賞罰虧度,制用而財匱,建兵而力分,養士而怨生,用師而機失,此六者,疆場之蟊賊,軍旅之膏肓也。蟊賊不除,而但滋之以糞溉,膏肓不療,而唯啖之以滑甘,適足以養其害,速其災,欲求稼穡豐登,膚革充美,固不可得也。
chén yú wèi yí bà zhū dào jiāng shì fān tì fáng qiū zhī zhì, lǜ yīn jiù shù ér sān fēn zhī: qí yī fēn wěi běn dào jié dù shǐ mù shǎo zhuàng yuàn zhù biān chéng zhě yǐ xǐ yān qí yī fēn zé běn dào dàn gōng yī liáng, wěi guān nèi hé dōng zhū jūn zhōu mù fān hàn zǐ dì yuàn fù biān jūn zhě yǐ gěi yān yòu yī fēn yì lìng běn dào dàn chū yī liáng, jiā gěi yīng mù zhī rén, yǐ zī xīn xǐ zhī yè. yòu lìng dù zhī sàn yú zhū dào hé shì gēng niú, jiān gù zhào gōng rén, jiù zhū jūn chéng shàn zào qì jù. mù rén zhì zhě, měi jiā gěi gēng niú yī tóu, yòu gěi tián nóng shuǐ huǒ zhī qì, jiē lìng chōng bèi. chū dào zhī suì, yǔ jiā kǒu èr rén liáng, bìng cì zhǒng zi, quàn zhī bō zhí, dài jīng yī rěn, bǐ zì gěi jiā. ruò yǒu yú liáng, guān wèi shōu dí, gè chóu bèi jià, wù jiǎng yíng tián. jì xī jiàn gèng zhēng fā zhī fán, qiě wú xìng zāi gǒu miǎn zhī bì. kòu zhì zé rén zì wèi zhàn, shí zhì zé jiā zì lì nóng. shì nǎi bīng bù dé bù qiáng, shí bù dé bù zú, yǔ fū shū lái hū wǎng, qǐ kě tóng děng ér lùn zāi!
臣愚謂宜罷諸道將士番替防秋之制,率因舊數而三分之:其一分委本道節度使募少壯願住邊城者以徙焉;其一分則本道但供衣糧,委關內、河東諸軍州募蕃、漢子弟願傅邊軍者以給焉;又一分亦令本道但出衣糧,加給應募之人,以資新徙之業。又令度支散於諸道和市耕牛,兼雇召工人,就諸軍城繕造器具。募人至者,每家給耕牛一頭,又給田農水火之器,皆令充備。初到之歲,與家口二人糧,並賜種子,勸之播植,待經一稔,俾自給家。若有餘糧,官為收糴,各酬倍價,務獎營田。既息踐更徵發之煩,且無幸災苟免之弊。寇至則人自為戰,時至則家自力農。是乃兵不得不強,食不得不足,與夫倏來忽往,豈可同等而論哉!
chén yòu wèi yí zé wén wǔ néng chén yī rén wèi lǒng yòu yuán shuài, yīng jīng lǒng fèng xiáng zhǎng wǔ chéng shān nán xī dào děng jié dù guǎn nèi bīng mǎ, xī yǐ shǔ yān yòu zé yī rén wèi shuò fāng yuán shuài, yīng fū fāng bīn níng líng xià děng jié dù guǎn nèi bīng mǎ, xī yǐ shǔ yān yòu zé yī rén wèi hé dōng yuán shuài, hé dōng zhèn wǔ děng jié dù guǎn nèi bīng mǎ, xī yǐ shǔ yān. sān shuài gè xuǎn lín biān yào huì zhī zhōu yǐ wèi lǐ suǒ, jiàn zhì jié dù, yǒu fēi yào zhě, suí suǒ biàn jìn ér bìng zhī. wéi yuán shuài dé zhì tǒng jūn, yú bìng tíng bà. qí sān shuài bù nèi tài yuán fèng xiáng děng fǔ jí zhū jùn hù kǒu shāo duō zhě, shèn jiǎn liáng lì yǐ wèi yǐn shǒu, wài fèng shī lǜ, nèi kè nóng sāng, bǐ wèi jūn liáng, yǐ zhuàng róng fǔ. lǐ bīng zhī yí jì dé, xuǎn shuài zhī shòu jì míng, rán hòu jiǎn jiān làn xū fú zhī fèi yǐ fēng cái, dìng yī liáng děng jí zhī zhì yǐ hé zhòng, hóng wěi rèn zhī dào yǐ xuān qí yòng, xuán shǎng fá zhī diǎn yǐ kǎo qí chéng. ér yòu shèn shǒu zhōng guó zhī suǒ zhǎng, jǐn xíng dāng jīn zhī suǒ yì, zé bā lì kě zhì, liù shī kě chú. rú shì ér róng dí bù wēi huái, jiāng chǎng bù níng mì zhě, wèi zhī yǒu yě. zhū hóu guǐ dào, shù lèi fú cóng. rú shì ér jiào lìng bù xíng, tiān xià bù lǐ zhě, yì wèi zhī yǒu yě. yǐ bì xià zhī yīng jiàn, mín xīn zhī sī ān, sì fāng zhī xiǎo xiū, liǎng kòu zhī fāng jìng, jiā yǐ pín nián fēng rěn, suǒ zài jī liáng, cǐ jiē tiān zàn guó jiā, kě yǐ lì zhì chuí tǒng zhī shí yě. shí bù jiǔ jū, shì bù cháng jiān, yǐ guò ér zhuī, suī huǐ wú jí. míng zhǔ zhě, bù yǐ yán wèi zuì, bù yǐ rén fèi yán, qìng chén kuáng yú, wéi suǒ shěng zé.
臣又謂宜擇文武能臣一人為隴右元帥,應涇、隴、鳳翔、長武城、山南西道等節度管內兵馬,悉以屬焉;又擇一人為朔方元帥,應鄜坊、邠寧、靈夏等節度管內兵馬,悉以屬焉;又擇一人為河東元帥,河東、振武等節度管內兵馬,悉以屬焉。三帥各選臨邊要會之州以為理所,見置節度,有非要者,隨所便近而並之。唯元帥得置統軍,余並停罷。其三帥部內太原、鳳翔等府及諸郡戶口稍多者,慎揀良吏以為尹守,外奉師律,內課農桑,俾為軍糧,以壯戎府。理兵之宜既得,選帥之授既明,然後減奸濫虛浮之費以豐財,定衣糧等級之制以和眾,弘委任之道以宣其用,懸賞罰之典以考其成。而又慎守中國之所長,謹行當今之所易,則八利可致,六失可除。如是而戎狄不威懷,疆場不寧謐者,未之有也。諸侯軌道,庶類服從。如是而教令不行,天下不理者,亦未之有也。以陛下之英鑒,民心之思安,四方之小休,兩寇之方靜,加以頻年豐稔,所在積糧,此皆天贊國家,可以立制垂統之時也。時不久居,事不常兼,已過而追,雖悔無及。明主者,不以言為罪,不以人廢言,罄陳狂愚,惟所省擇。
dé zōng jí shēn jiā nà, yōu zhào bāo jiǎng zhī.
德宗極深嘉納,優詔褒獎之。
zhì zài zhōng shū, zhèng bù biàn yú shí zhě, duō suǒ tiáo zòu. dé zōng suī bù néng jiē kě, ér xīn pō zhòng zhī. chū, dòu cān jì biǎn chēn zhōu, jié dù shǐ liú shì níng xiǎng cān juàn shù qiān pǐ. hú nán guān chá shǐ lǐ xùn yǔ cān yǒu xì, jù shì zòu wén, dé zōng bù yuè. huì yòu shù zǐ jiāng gōng fǔ yú shàng qián wén zòu, chēng dòu cān cháng yǔ chén yún: bì xià nù chén wèi yǐ, dé zōng nù, zài biǎn cān, jìng shā zhī. shí yì yún gōng fǔ zòu dòu cān yǔ dé zhī yú zhì, yún cān zhī sǐ, zhì yǒu lì yān. yòu sù è yú gōng yì yú shào, jì fǔ zhèng ér zhú zhī, tán zhě yì yǐ wèi è.
贄在中書,政不便於時者,多所條奏。德宗雖不能皆可,而心頗重之。初,竇參既貶郴州,節度使劉士寧餉參絹數千匹。湖南觀察使李巽與參有隙,具事奏聞,德宗不悅。會右庶子姜公輔於上前聞奏,稱「竇參嘗語臣云:陛下怒臣未已」,德宗怒,再貶參,竟殺之。時議雲公輔奏竇參語得之於贄,雲參之死,贄有力焉。又素惡於公異、於邵,既輔政而逐之,談者亦以為厄。
hù bù shì láng pàn dù zhī péi yán líng, jiān guǐ yòng shì, tiān xià jí zhī rú chóu. yǐ de xìng yú tiān zǐ, wú gǎn yán zhě. zhì dú yǐ shēn dāng zhī, lǚ yú yán yīng miàn chén qí bù kě, lèi shàng shū jí yán qí bì. yán líng rì jiā zèn huǐ. shí nián shí èr yuè, chú tài zǐ bīn kè, bà zhī zhèng shì. zhì xìng wèi shèn, jí cè miǎn sī jū, cháo yè zhī wài, bù tōng bīn kè, wú suǒ guò cóng. shí yī nián chūn, hàn, biān jūn chú sù bù gěi, jù shì lùn sù yán líng yán zhì yǔ zhāng pāng lǐ chōng děng yáo dòng jūn qíng, yǔ zài yán líng chuán. dé zōng nù, jiāng zhū zhì děng sì rén, huì jiàn yì dài fū yáng chéng děng jí yán lùn zòu, nǎi biǎn zhì wèi zhōng zhōu bié jià.
戶部侍郎、判度支裴延齡,奸宄用事,天下嫉之如仇。以得幸於天子,無敢言者。贄獨以身當之,屢於延英面陳其不可,累上疏極言其弊。延齡日加譖毀。十年十二月,除太子賓客,罷知政事。贄性畏慎,及策免私居,朝謁之外,不通賓客,無所過從。十一年春,旱,邊軍芻粟不給,具事論訴;延齡言贄與張滂、李充等搖動軍情,語在《延齡傳》。德宗怒,將誅贄等四人,會諫議大夫陽城等極言論奏,乃貶贄為忠州別駕。
zhì chū rù hàn lín, tè chéng dé zōng yì gù, gē shī xì xiá, zhāo xī péi yóu. jí chū jū jiān zǔ zhī zhōng, suī yǒu zǎi chén, ér móu yóu cān jué, duō chū yú zhì, gù dāng shí mù wèi nèi xiāng. cóng xìng shān nán, dào tú jiān xiǎn, hù cóng bù jí, yǔ dì xiāng shī, yī xī bù zhì, shàng yù jūn shì yuē: dé zhì zhě shǎng qiān jīn. yì rì zhì yè jiàn, shàng xǐ xíng yán sè, qí chǒng dài rú cǐ. jì yǔ èr wú bù xié, jiàn jiā jìn rùn, ēn lǐ shāo báo jí tōng xuán bài, shàng zhī wū wǎng, suì fù jiàn yòng. zhì yǐ shòu rén zhǔ shū yù, bù gǎn ài shēn, shì yǒu bù kě, jí yán wú yǐn. péng yǒu guī zhī, yǐ wèi tài jùn, zhì yuē: wú shàng bù fù tiān zǐ, xià bù fù wú suǒ xué, bù xù qí tā. jīng yú lì shì, zhēn zhuó jué duàn, bù shī zī zhū. cháng yǐ cí zhào suǒ chū, zhōng shū shè rén zhī zhí, jūn xìng zhī jì, cù pò yīng wù, quán lìng xué shì dài zhī cháo yě yì níng, hé guī zhí fēn, qí mìng jiāng xiāng zhì zhào, què fù zhōng shū xíng qiǎn. yòu yán xué shì sī chén, xuán zōng chū lìng dài zhào, zhǐ yú chàng hè wén zhāng ér yǐ. wù yì shì zhī. dé zōng yǐ zhì zhǐ chì tōng wēi tōng xuán, gù bù kě qí zòu.
贄初入翰林,特承德宗異顧,歌詩戲狎,朝夕陪游。及出居艱阻之中,雖有宰臣,而謀猷參決,多出於贄,故當時目為「內相」。從幸山南,道途艱險,扈從不及,與帝相失,一夕不至,上喻軍士曰:「得贄者賞千金。」翌日贄謁見,上喜形顏色,其寵待如此。既與二吳不協,漸加浸潤,恩禮稍薄;及通玄敗,上知誣枉,遂復見用。贄以受人主殊遇,不敢愛身,事有不可,極言無隱。朋友規之,以為太峻,贄曰:「吾上不負天子,下不負吾所學,不恤其他。」精於吏事,斟酌決斷,不失錙銖。嘗以「詞詔所出,中書舍人之職,軍興之際,促迫應務,權令學士代之;朝野乂寧,合歸職分,其命將相制詔,卻付中書行譴。」又言「學士私臣,玄宗初令待詔,止於唱和文章而已」。物議是之。德宗以贄指斥通微、通玄,故不可其奏。
zhì zài zhōng zhōu shí nián, cháng bì guān jìng chù, rén bù shí qí miàn, fù bì bàng, bù zhe shū. jiā jū zhàng xiāng, rén duō lì yì, nǎi chāo cuō fāng shū, wèi lù shì jí yàn fāng wǔ shí juǎn, xíng yú dài. chū, zhì bǐng zhèng, biǎn jià bù yuán wài láng lǐ jí fǔ wèi míng zhōu zhǎng shǐ, liàng yí zhōng zhōu cì shǐ. zhì zài zhōng zhōu, yǔ jí fǔ xiāng yù, kūn dì mén rén xián wèi zhì yōu, ér jí fǔ xīn rán hòu lǐ, dōu bù xián qián shì, yǐ zǎi xiàng lǐ shì zhī, yóu kǒng qí wèi xìn bù ān, rì yǔ zhì xiāng xiá, ruò píng shēng jiāo qì zhě. zhì chū yóu cán jù, hòu nǎi shēn jiāo. shí lùn yǐ jí fǔ wèi zhǎng zhě. hòu yǒu xuē yán zhě, dài jí fǔ wèi cì shǐ, yán cháo cí rì, dé zōng lìng xuān zhǐ wèi ān. ér wéi gāo lèi shàng biǎo qǐng yǐ zhì dài jǐ. shùn zōng jí wèi, yǔ yáng chéng zhèng yú qìng tóng zhào zhēng hái. zhào wèi zhì ér zhì zú, shí nián wǔ shí èr, zèng bīng bù shàng shū, shì yuē xuān.
贄在忠州十年,常閉關靜處,人不識其面,復避謗,不著書。家居瘴鄉,人多癘疫,乃抄撮方書,為《陸氏集驗方》五十卷,行於代。初,贄秉政,貶駕部員外郎李吉甫為明州長史,量移忠州刺史。贄在忠州,與吉甫相遇,昆弟、門人咸為贄憂,而吉甫忻然厚禮,都不銜前事,以宰相禮事之,猶恐其未信不安,日與贄相狎,若平生交契者。贄初猶慚懼,後乃深交。時論以吉甫為長者。後有薛延者,代吉甫為刺史,延朝辭日,德宗令宣旨慰安。而韋皋累上表請以贄代己。順宗即位,與陽城、鄭餘慶同詔征還。詔未至而贄卒,時年五十二,贈兵部尚書,諡曰宣。
zi jiǎn lǐ, dēng jìn shì dì, lèi pì shǐ fǔ.
子簡禮,登進士第,累辟使府。
shǐ chén yuē: jìn dài lùn lù xuān gōng, bǐ hàn zhī jiǎ yì, ér gāo mài zhī xíng, gāng zhèng zhī jié, jīng guó chéng wù zhī yào, jī qiè zhàng yì zhī xīn, chū méng tiān zǐ zhòng zhī, mò tú lún zhì, jiē xiāng lèi yě. ér yì zhǐ zhōng dài fū, zhì jí tái xuàn, bù wèi bù yù yǐ. xī gōng sūn yāng xié sān cè shuō qín wáng, chún yú kūn yǐ yǐn yǔ jiàn qí jūn, cóng gǔ yǐ hái, zhèng yán bù yì. xī zhōu zhāo jiè jí lùn yì, zhèng wèi cǐ yě. zhì jū ěr bǐ zhī liè, diào rèn zhī dì, yù yǐ piàn xīn chú zhòng bì, dú shǒu è qún xié, jūn shàng bù liàng qí chéng, qún xiǎo gòng gōng qí duǎn, yù wú fàng zhú, qí kě dé hū! shī chēng qí wéi zhé rén, gào zhī huà yán, yòu yǒu huì ěr tīng wǒ zhī hèn, cǐ jiē xián rén jūn zǐ, tàn yán bù jiàn yòng yě. gù yáo zī yǔ bài, qiān zài yī shí, xié shǒu tí ěr, qǐ róng yì zāi!
史臣曰:近代論陸宣公,比漢之賈誼,而高邁之行,剛正之節,經國成務之要,激切仗義之心,初蒙天子重知,末塗淪躓,皆相類也。而誼止中大夫,贄及台鉉,不為不遇矣。昔公孫鞅挾三策說秦王,淳于髡以隱語見齊君,從古以還,正言不易。昔周昭戒急論議,正為此也。贄居珥筆之列,調飪之地,欲以片心除眾弊,獨手遏群邪,君上不亮其誠,群小共攻其短,欲無放逐,其可得乎!《詩》稱「其維哲人,告之話言」,又有「誨爾」、「聽我」之恨,此皆賢人君子,嘆言不見用也。故堯咨禹拜,千載一時,攜手提耳,豈容易哉!
zàn yuē: liáng chén wù zhǔ, wǒ yǒu jiā yóu. duō pì zhī jūn, wèi shàn bù zhōu. zhōng yán jiù shī, qǐ wò yuē chóu. wù yí tiān wèn, cāng hào yōu yōu.
贊曰:良臣悟主,我有嘉猷。多僻之君,為善不周。忠言救失,啟沃曰讎。勿貽天問,蒼昊悠悠。