gāo zōng shàng
高宗上

gāo zōng tiān huáng dà shèng dà hóng xiào huáng dì, huì zhì, tài zōng dì jiǔ zǐ yě, mǔ yuē wén dé shùn shèng zhǎng sūn huáng hòu. yǐ zhēn guān èr nián liù yuè, shēng yú dōng gōng zhī lì zhèng diàn. wǔ nián, fēng jìn wáng. qī nián, yáo shòu bīng zhōu dū du. yòu ér qí yí duān shěn, kuān rén xiào yǒu. chū shòu xiào jīng yú zhù zuò láng xiāo dé yán, tài zōng wèn yuē: cǐ shū zhōng hé yán wèi yào? duì yuē: fū xiào, shǐ yú shì qīn, zhōng yú shì jūn, zhōng yú lì shēn. jūn zǐ zhī shì shàng, jìn sī jǐn zhōng, tuì sī bǔ guò, jiāng shùn qí měi, kuāng jiù qí è. tài zōng dà yuè yuē: xíng cǐ, zú yǐ shì fù xiōng, wèi chén zǐ yǐ. jí wén dé huáng hòu bēng, jìn wáng shí nián jiǔ suì, āi mù gǎn dòng zuǒ yòu, tài zōng lǚ jiā wèi fǔ, yóu shì tè shēn chǒng yì. xún bài yòu wǔ hòu dà jiāng jūn. shí qī nián, huáng tài zǐ chéng gān fèi, wèi wáng tài yì yǐ zuì chù, tài zōng yǔ zhǎng sūn wú jì fáng xuán líng lǐ jī děng jì yì, lì jìn wáng wèi huáng tài zǐ. tài zōng měi shì cháo, cháng lìng zài cè, guān jué shù zhèng, huò lìng cān yì, tài zōng shù chēng qí shàn. shí bā nián, tài zōng jiāng fá gāo lì, mìng tài zǐ liú zhèn dìng zhōu. jí jià fā yǒu qī, bēi tí lèi rì, yīn qǐng fēi yì dì biǎo qǐ jū, bìng dì chì chuí bào, bìng xǔ zhī. fēi biǎo zòu shì, zì cǐ shǐ yě. jí jūn xuán, tài zǐ cóng zhì bīng zhōu. shí tài zōng huàn yōng, tài zǐ qīn shǔn zhī, fú niǎn bù cóng shù rì. èr shí sān nián wǔ yuè jǐ sì, tài zōng bēng. gēng wǔ, yǐ lǐ bù shàng shū jiān tài zǐ shǎo shī lí yáng xiàn gōng yú zhì níng wèi shì zhōng, tài zǐ shǎo zhān shì jiān shàng shū zuǒ chéng zhāng xíng chéng wèi jiān shì zhōng jiǎn xiào xíng bù shàng shū, tài zǐ yòu shù zǐ jiān lì bù shì láng shè hù bù shàng shū gāo jì fǔ wèi jiān zhōng shū lìng jiǎn xiào lì bù shàng shū, tài zǐ zuǒ shù zǐ gāo yáng xiàn nán xǔ jìng zōng jiān lǐ bù shàng shū. xīn wèi, hái jīng.
高宗天皇大聖大弘孝皇帝，諱治，太宗第九子也，母曰文德順聖長孫皇后。以 貞觀二年六月，生於東宮之麗正殿。五年，封晉王。七年，遙授并州都督。幼而岐 嶷端審，寬仁孝友。初授《孝經》於著作郎蕭德言，太宗問曰：「此書中何言為要？」 對曰：「夫孝，始於事親，中於事君，終於立身。君子之事上，進思盡忠，退思補 過，將順其美，匡救其惡。」太宗大悅曰：「行此，足以事父兄，為臣子矣。」及 文德皇后崩，晉王時年九歲，哀慕感動左右，太宗屢加慰撫，由是特深寵異。尋拜 右武候大將軍。十七年，皇太子承乾廢，魏王泰亦以罪黜，太宗與長孫無忌、房玄 齡、李勣等計議，立晉王為皇太子。太宗每視朝，常令在側，觀決庶政，或令參議， 太宗數稱其善。十八年，太宗將伐高麗，命太子留鎮定州。及駕發有期，悲啼累日， 因請飛驛遞表起居，並遞敕垂報，並許之。飛表奏事，自此始也。及軍旋，太子從 至并州。時太宗患癰，太子親吮之，扶輦步從數日。二十三年五月己巳，太宗崩。 庚午，以禮部尚書、兼太子少師、黎陽縣公于志寧為侍中，太子少詹事、兼尚書左 丞張行成為兼侍中、檢校刑部尚書，太子右庶子、兼吏部侍郎、攝戶部尚書高季輔 為兼中書令、檢校吏部尚書，太子左庶子、高陽縣男許敬宗兼禮部尚書。辛未，還 京。

liù yuè jiǎ xū shuò, huáng tài zǐ jí huáng dì wèi, shí nián èr shí èr. zhào yuē: dà xíng huáng dì yǎn qì pǔ tiān, tòng guàn xīn líng, ruò zhì tāng huǒ. sī zūn dà xiào, bù gǎn miè shēn, yǒng mù zhǎng hào, jiāng hé dǎi jí. yuè yǐ gū miǎo, shǔ dāng yuán sì, sī lì kōng báo, kāng jì lí yuán. jìng shùn wéi xīn, yǎng zhāo xiān dé, yí bù kǎi zé, bèi hū yì zhào. kě dà shè tiān xià. nèi wài wén wǔ cì xūn guān yī jí. zhū nián bā shí yǐ shàng lài yǐ sù bó. yōng zhōu jí zhū zhōu bǐ nián gōng jūn láo yì yóu shén zhī chù, bìng gěi fù yī nián. xīn sì, gǎi mín bù shàng shū wèi hù bù shàng shū. dié zhōu dū du yīng guó gōng jī wèi tè jìn jiǎn xiào luò zhōu cì shǐ, réng yú luò yáng gōng liú shǒu. guǐ wèi, zhào sī tú yáng zhōu dū du zhào guó gōng wú jì wèi tài wèi jiān jiǎn xiào zhōng shū lìng, zhī shàng shū mén xià èr shěng shì, yú bìng rú gù, cì wù sān qiān duàn. guǐ sì, tè jìn yīng guó gōng jī wèi kāi fǔ yí tóng sān sī tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. qiū qī yuè bǐng wǔ, yǒu sī qǐng gǎi zhì shū shì yù shǐ wèi yù shǐ zhōng chéng, zhū zhōu zhì zhōng wèi sī mǎ, bié jià wèi zhǎng shǐ, zhì lǐ láng wèi fèng lǐ láng, yǐ bì shàng míng. yǐ zhēn guān shí bù huì xiān dì èr zì, zhào yǒu sī, zòu yuē: xiān dì èr míng, lǐ bù piān huì. shàng jì dān míng, chén zǐ bù hé zhǐ chì. shàng nǎi cóng zhī. jǐ yǒu, yú tián wáng fú dū xìn lái cháo. bā yuè guǐ yǒu shuò, hé dōng dì zhèn, jìn zhōu yóu shén, huài lú shě, yā sǐ zhě wǔ qiān yú rén. sān rì yòu zhèn. zhào qiǎn shǐ cún wèn, gěi fù èr nián, yā sǐ zhě cì juàn sān pǐ. yǐ kāi fǔ yí tóng sān sī yīng guó gōng jī wèi shàng shū zuǒ pú shè tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. pú shè shǐ dài tóng zhōng shū mén xià. gēng yín, zàng tài zōng yú zhāo líng.
六月甲戌朔，皇太子即皇帝位，時年二十二。詔曰：「大行皇帝奄棄普天，痛 貫心靈，若置湯火。思遵大孝，不敢滅身，永慕長號，將何逮及。粵以孤眇，屬當 元嗣，思勵空薄，康濟黎元。敬順惟新，仰昭先德，宜布凱澤，被乎億兆。可大赦 天下。內外文武賜勛官一級。諸年八十以上賚以粟帛。雍州及諸州比年供軍勞役尤 甚之處，並給復一年。」辛巳，改民部尚書為戶部尚書。疊州都督、英國公勣為特 進、檢校洛州刺史，仍於洛陽宮留守。癸未，詔司徒、揚州都督、趙國公無忌為太 尉兼檢校中書令，知尚書門下二省事，余並如故，賜物三千段。癸巳，特進、英國 公勣為開府儀同三司、同中書門下三品。秋七月丙午，有司請改治書侍御史為御史 中丞，諸州治中為司馬，別駕為長史，治禮郎為奉禮郎，以避上名。以貞觀時不諱 先帝二字，詔有司，奏曰：「先帝二名，禮不偏諱。上既單名，臣子不合指斥。」 上乃從之。己酉，于闐王伏闍信來朝。八月癸酉朔，河東地震，晉州尤甚，壞廬舍， 壓死者五千餘人。三日又震。詔遣使存問，給復二年，壓死者賜絹三匹。以開府儀 同三司、英國公勣為尚書左僕射、同中書門下三品。僕射始帶同中書門下。庚寅， 葬太宗於昭陵。

jiǔ yuè jiǎ yín, jiā shòu fū zhōu cì shǐ jīng wáng yuán jǐng wèi sī tú, qián ān zhōu dū du wú wáng kè wèi sī kōng jiān liáng zhōu cì shǐ. bǐng yín, zèng tài wèi liáng guó gōng xuán líng, zèng sī tú shēn guó gōng shì lián, zèng zuǒ pú shè jiǎng guó gōng qū tū tōng, bìng kě pèi shí tài zōng miào tíng. dōng shí yī yuè jiǎ zǐ, yǐ yáo chí dū du ā shǐ nà hè lǔ wèi zuǒ xiāo wèi dà jiāng jūn. yǐ chǒu, jìn zhōu dì yòu zhèn. shì dōng wú xuě.
九月甲寅，加授鄜州刺史、荊王元景為司徒，前安州都督、吳王恪為司空兼梁 州刺史。丙寅，贈太尉、梁國公玄齡，贈司徒、申國公士廉，贈左僕射、蔣國公屈 突通，並可配食太宗廟庭。冬十一月甲子，以瑤池都督阿史那賀魯為左驍衛大將軍。 乙丑，晉州地又震。是冬無雪。

yǒng huī yuán nián chūn zhēng yuè xīn chǒu shuò, shàng bù shòu cháo, zhào gǎi yuán. rén yín, yù tài jí diàn, shòu cháo ér bù huì. bǐng wǔ. lì fēi wáng shì wèi huáng hòu. dīng wèi, yǐ chén wáng zhōng wèi yōng zhōu mù. èr yuè xīn mǎo, fēng huáng zǐ xiào wèi xǔ wáng, shàng jīn wèi qǐ wáng, sù jié wèi yōng wáng. xià sì yuè jǐ sì shuò, jìn zhōu dì yòu zhèn. wǔ yuè dīng wèi, shàng wèi qún chén yuē: zhèn miù yīng dà wèi, zhèng jiào bù míng, suì shǐ jìn zhōu zhī dì lǚ yǒu zhèn dòng. liáng yóu shǎng fá shī zhōng, zhèng dào guāi fāng. qīng děng yí gè jìn fēng shì, jí yán dé shī, yǐ kuāng bù dǎi. tǔ huǒ luó qiǎn shǐ xiàn dà niǎo rú tuó, shí tóng tiě, shàng qiǎn xiàn yú zhāo líng. tǔ bō zàn pǔ sǐ, qiǎn yòu wǔ wèi jiāng jūn xiān yú kuāng jì lài xǐ shū wǎng diào jì.
永徽元年春正月辛丑朔，上不受朝，詔改元。壬寅，御太極殿，受朝而不會。 丙午。立妃王氏為皇后。丁未，以陳王忠為雍州牧。二月辛卯，封皇子孝為許王， 上金為杞王，素節為雍王。夏四月己巳朔，晉州地又震。五月丁未，上謂群臣曰： 「朕謬膺大位，政教不明，遂使晉州之地屢有震動。良由賞罰失中，政道乖方。卿 等宜各進封事，極言得失，以匡不逮。」吐火羅遣使獻大鳥如駝，食銅鐵，上遣獻 於昭陵。吐蕃贊普死，遣右武衛將軍鮮于匡濟賚璽書往弔祭。

liù yuè gēng chén, jìn zhōu dì zhèn. qiū qī yuè bǐng yín, yǐ hàn, qīn lù jīng chéng qiú tú. jiǔ yuè guǐ mǎo, yòu xiāo wèi láng jiāng gāo kǎn zhí chē bí kè hán yì què, xiàn yú shè miào jí zhāo líng. jǐ wèi, shàng shū zuǒ pú shè yīng guó gōng jī gù qǐng jiě zhí, xǔ zhī, lìng yǐ kāi fǔ yí tóng sān sī tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. shí yī yuè yǐ wèi, zhōng shū lìng hé nán jùn gōng chǔ suì liáng zuǒ shòu tóng zhōu cì shǐ. shí èr yuè, yáo chí dū du shā bō luó yè hù ā shǐ nà hè lǔ yǐ fǔ pàn, zì chēng kè hán, zǒng yǒu xī yù zhī dì. shì suì, yōng jiàng tóng děng jiǔ zhōu hàn huáng, qí dìng děng shí liù zhōu shuǐ.
六月庚辰，晉州地震。秋七月丙寅，以旱，親錄京城囚徒。九月癸卯，右驍衛 郎將高侃執車鼻可汗詣闕，獻於社廟及昭陵。己未，尚書左僕射、英國公勣固請解 職，許之，令以開府儀同三司同中書門下三品。十一月已未，中書令、河南郡公褚 遂良左授同州刺史。十二月，瑤池都督、沙缽羅葉護阿史那賀魯以府叛，自稱可汗， 總有西域之地。是歲，雍、絳、同等九州旱蝗，齊、定等十六州水。

èr nián chūn zhēng yuè wù xū, zhào yuē: qù suì guān fǔ zhī dì, pō bì huáng míng, tiān xià zhū zhōu, huò zāo shuǐ hàn, bǎi xìng zhī jiān, zhì yǒu qìng fá. cǐ yóu zhèn zhī bù dé, zhào shù hé gū? jīn wù zuì jǐ, zài shēn yōu tì. jīn xiàn suì zhào chūn, dōng zuò fāng shǐ, liáng lǐn huò kōng, shì zī zhèn gěi. qí zāo chóng shuǐ chù yǒu pín fá zhě, dé yǐ zhèng yì cāng zhèn dài. yōng tóng èr zhōu, gè qiǎn láng zhōng yī rén chōng shǐ cún wèn, wù jǐn āi jīn zhī zhǐ, fù zhèn nǎi juàn zhī xīn. yǐ sì, huáng mén shì láng píng chāng xiàn gōng yǔ wén jié jiā yín qīng guāng lù dài fū, yī jiù tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. shǒu zhōng shū shì láng liǔ shì wèi zhōng shū shì láng, yī jiù tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. xià sì yuè yǐ yǒu, zhì tài miào lìng jí xiàn zhāo èr líng lìng cóng wǔ pǐn, chéng cóng qī pǐn.
二年春正月戊戌，詔曰：「去歲關輔之地，頗弊蝗螟，天下諸州，或遭水旱， 百姓之間，致有罄乏。此由朕之不德，兆庶何辜？矜物罪己，載深憂惕。今獻歲肇 春，東作方始，糧廩或空，事資賑給。其遭蟲水處有貧乏者，得以正、義倉賑貸。 雍、同二州，各遣郎中一人充使存問，務盡哀矜之旨，副朕乃眷之心。」乙巳，黃 門侍郎、平昌縣公宇文節加銀青光祿大夫，依舊同中書門下三品。守中書侍郎柳奭 為中書侍郎，依舊同中書門下三品。夏四月乙酉，秩太廟令及獻、昭二陵令從五品， 丞從七品。

wǔ yuè rén chén, kāi fǔ yí tóng sān sī jí jīng guān wén wǔ zhí shì sì pǐn wǔ pǐn, bìng gěi suí shēn yú. liù yuè xīn yǒu, kāi fǔ yí tóng sān sī xiāng yì wáng shén fú hōng. qiū qī yuè dīng wèi, hè lǔ kòu xiàn jīn lǐng chéng pú lèi xiàn, qiǎn wǔ hòu dà jiāng jūn liáng jiàn fāng yòu xiāo wèi dà jiāng jūn qì bì hé lì wèi gōng yuè dào zǒng guǎn yǐ tǎo zhī. bā yuè yǐ chǒu, dà shí guó shǐ qiǎn shǐ cháo xiàn. jǐ sì, shì zhōng yàn guó gōng yú zhì níng wèi shàng shū zuǒ pú shè, shì zhōng jiān xíng bù shàng shū běi píng xiàn gōng zhāng xíng chéng wèi shàng shū yòu pú shè, bìng tóng zhōng shū mén xià sān pǐn, yóu bù rù xián. zhōng shū lìng jiān jiǎn xiào lì bù shàng shū tiáo xiàn gōng gāo jì fǔ wèi shì láng. jiǔ yuè guǐ sì, gǎi jiǔ chéng gōng wèi wàn nián gōng, fèi yù huá gōng yǐ wèi fó sì. rùn yuè xīn wèi, bān xīn dìng lǜ lìng gé shì yú tiān xià. dōng shí yuè xīn mǎo, jìn zhōu dì zhèn. shí yī yuè xīn yǒu, yǒu shì yú nán jiāo. wù chén, dìng xiāng dì zhèn. dīng chǒu, yǐ gāo chāng gù dì zhì ān xī dōu hù fǔ. bái shuǐ mán guān má zhōu, mìng zuǒ lǐng jūn jiāng jūn zhào xiào zǔ tǎo píng zhī.
五月壬辰，開府儀同三司及京官文武職事四品、五品，並給隨身魚。六月辛酉， 開府儀同三司、襄邑王神符薨。秋七月丁未，賀魯寇陷金嶺城、蒲類縣，遣武候大 將軍梁建方、右驍衛大將軍契苾何力為弓月道總管以討之。八月乙丑，大食國始遣 使朝獻。己巳，侍中、燕國公于志寧為尚書左僕射，侍中兼刑部尚書、北平縣公張 行成為尚書右僕射，並同中書門下三品，猶不入銜。中書令兼檢校吏部尚書、條縣 公高季輔為侍郎。九月癸巳，改九成宮為萬年宮，廢玉華宮以為佛寺。閏月辛未， 頒新定律、令、格、式於天下。冬十月辛卯，晉州地震。十一月辛酉，有事於南郊。 戊辰，定襄地震。丁丑，以高昌故地置安西都護府。白水蠻冠麻州，命左領軍將軍 趙孝祖討平之。

sān nián chūn zhēng yuè guǐ hài, yǐ qù qiū zhì yú shì yuè bù yǔ, shàng bì zhèng diàn, jiàng tiān xià sǐ zuì jí liú zuì dì jiǎn yī děng, tú yǐ xià xián yòu zhī. gōng yuè dào zǒng guǎn liáng jiàn fāng qì bì hé lì děng dà pò chù yuè zhū yé gū zhù yú láo shān, zhǎn shǒu jiǔ qiān jí, lǔ qú shuài liù qiān, fú shēng kǒu wàn yú, huò niú mǎ zá chù qī wàn. bǐng yín, tài wèi zhào guó gōng wú jì yǐ hàn qǐng xùn wèi, bù xǔ. jǐ sì, tóng zhōu cì shǐ hé nán jùn gōng chǔ suì liáng wèi lì bù shàng shū tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. bǐng zǐ, qīn cí tài miào. dīng hài, jí yú qiān mǔ, cì qún guān bó yǒu chà. sān yuè xīn sì, huáng mén shì láng píng chāng xiàn gōng yǔ wén jié wèi shì zhōng, zhōng shū shì láng liǔ shì wèi zhōng shū lìng. gēng shēn, xìng guān dé diàn, cì wén wǔ qún guān dà shè.
三年春正月癸亥，以去秋至於是月不雨，上避正殿，降天下死罪及流罪遞減一 等，徒以下咸宥之。弓月道總管梁建方、契苾何力等大破處月硃耶孤注於牢山，斬 首九千級，虜渠帥六千，俘生口萬餘，獲牛馬雜畜七萬。丙寅，太尉、趙國公無忌 以旱請遜位，不許。己巳，同州刺史、河南郡公褚遂良為吏部尚書、同中書門下三 品。丙子，親祠太廟。丁亥，籍於千畝，賜群官帛有差。三月辛巳，黃門侍郎、平 昌縣公宇文節為侍中，中書侍郎柳奭為中書令。庚申，幸觀德殿，賜文武群官大射。

xià sì yuè gēng yín, zuǒ lǐng jūn jiāng jūn zhào xiào zǔ dà pò bái shuǐ mán dà bó lǜ. jiǎ wǔ, lǐ zhōu cì shǐ péng wáng yuán zé hōng. wǔ yuè gēng chén, zhào yǐ zhōu sī mù dài fū péi róng, qí shì zhōng cuī jì shū gěi shì huáng mén shì láng péi zé shàng shū zuǒ chéng fēng xiào yǎn, suí yí tóng sān sī dòu lú yù yù shǐ zhōng chéng yóu chǔ kè děng, bìng mén tǐng zhōng gěng, qí zi sūn gè yí zhēn zhuó. qiū qī yuè dīng sì, lì chén wáng zhōng wèi huáng tài zǐ, dà shè tiān xià, wǔ pǐn jǐ shàng zi wèi fù hòu zhě cì xūn yī zhuǎn, dà pú sān rì. yǐ chǒu, zuǒ pú shè yú zhì níng jiān tài zǐ shǎo shī, yòu pú shè zhāng xíng chéng jiān tài zǐ shǎo fù, shì zhōng gāo jì fǔ jiān tài zǐ shǎo bǎo, shì zhōng yǔ wén jié jiān tài zǐ zhān shì. dīng chǒu, shàng wèn hù bù shàng shū gāo lǚ xíng: qù nián jìn hù duō shǎo? lǚ xíng zòu chēng: jìn hù zǒng yī shí wǔ wàn. yòu wèn yuē suí rì yǒu jǐ hù? jīn jiàn yǒu jǐ hù? lǚ xíng zòu: suí kāi huáng zhōng yǒu hù bā bǎi qī shí wàn, jí jīn jiàn yǒu hù sān bǎi bā shí wàn. jiǔ yuè dīng sì, gǎi tài zi zhōng yǔn wèi nèi yǔn, zhōng shū shè rén wèi nèi shǐ shè rén, zhū lǜ fǔ zhōng láng gǎi wèi lǚ bì láng jiāng, yǐ bì tài zǐ míng. dōng shí yuè wù xū, xìng tóng ān dà zhǎng gōng zhǔ dì, yòu xìng gāo yáng zhǎng gōng zhǔ dì, jí rì hái gōng.
夏四月庚寅，左領軍將軍趙孝祖大破白水蠻大勃律。甲午，澧州刺史、彭王元 則薨。五月庚辰，詔以周司沐大夫裴融，齊侍中崔季舒、給事黃門侍郎裴澤、尚書 左丞封孝琰，隋儀同三司豆盧毓、御史中丞游楚客等，並門挺忠鯁，其子孫各宜甄 擢。秋七月丁巳，立陳王忠為皇太子，大赦天下，五品己上子為父後者賜勛一轉， 大酺三日。乙丑，左僕射于志寧兼太子少師，右僕射張行成兼太子少傅，侍中高季 輔兼太子少保，侍中宇文節兼太子詹事。丁丑，上問戶部尚書高履行：「去年進戶 多少？」履行奏稱：「進戶總一十五萬。」又問曰「隋日有幾戶？今見有幾戶？」 履行奏：「隋開皇中有戶八百七十萬，即今見有戶三百八十萬。」九月丁巳，改太 子中允為內允，中書舍人為內史舍人，諸率府中郎改為旅賁郎將，以避太子名。冬 十月戊戌，幸同安大長公主第，又幸高陽長公主第，即日還宮。

shí yī yuè yǐ hài, bó mǎ guó qiǎn shǐ cháo gòng. gēng yín, hóng huà zhǎng gōng zhǔ zì tǔ gǔ hún lái cháo. shí èr yuè guǐ sì, pú wáng tài hōng.
十一月乙亥，駁馬國遣使朝貢。庚寅，弘化長公主自吐谷渾來朝。十二月癸巳， 濮王泰薨。

sì nián chūn zhēng yuè guǐ chǒu shuò, shàng lín xuān, bù shòu cháo, yǐ pú wáng tài zài bìn gù yě. bǐng zǐ, xīn chú fáng zhōu cì shǐ fù mǎ dū wèi fáng yí ài, sī tú qín zhōu cì shǐ jīng wáng yuán jǐng, sī kōng ān zhōu cì shǐ wú wáng kè, níng zhōu cì shǐ fù mǎ dū wèi xuē wàn chè, lán zhōu cì shǐ fù mǎ dū wèi chái lìng wǔ móu fǎn.
四年春正月癸丑朔，上臨軒，不受朝，以濮王泰在殯故也。丙子，新除房州刺 史、駙馬都尉房遺愛，司徒、秦州刺史、荊王元景，司空、安州刺史、吳王恪，寧 州刺史、駙馬都尉薛萬徹，嵐州刺史、駙馬都尉柴令武謀反。

èr yuè yǐ yǒu, yí ài wàn chè lìng wǔ děng bìng fú zhū yuán jǐng kè bā líng gāo yáng gōng zhǔ bìng cì sǐ. zuǒ xiāo wèi dà jiāng jūn ān guó gōng zhí shī sī lì pèi liú guī zhōu, shì zhōng jiān tài zǐ zhān shì píng chāng xiàn gōng yǔ wén jié pèi liú guì zhōu. wù zǐ, tè jìn tài cháng qīng jiāng xià wáng dào zōng pèi liú guì zhōu, kè mǔ dì shǔ wáng yīn fèi wèi shù rén. jǐ hài, jiàng zhōu cì shǐ xú wáng yuán lǐ jiā shòu sī tú, kāi fǔ yí tóng sān sī yīng guó gōng jī wèi sī kōng. sān yuè rén zǐ shuò, bān kǒng yǐng dá wǔ jīng zhèng yì yú tiān xià, měi nián míng jīng lìng yī cǐ kǎo shì. bǐng chén, shàng yù guān dé diàn, chén nì rén fáng yí ài děng kǒu mǎ zī cái wèi wǔ duǒ, yǐn wáng gōng zhū qīn fān kè jí wén wǔ jiǔ pǐn jǐ shàng shè.
二月乙酉，遺愛、萬徹、令武等並伏誅；元景、恪、巴陵高陽公主並賜死。左 驍衛大將軍、安國公執失思力配流巂州，侍中兼太子詹事、平昌縣公宇文節配流桂 州。戊子，特進、太常卿、江夏王道宗配流桂州，恪母弟蜀王愔廢為庶人。己亥， 絳州刺史、徐王元禮加授司徒，開府儀同三司、英國公勣為司空。三月壬子朔，頒 孔穎達《五經正義》於天下，每年明經令依此考試。丙辰，上御觀德殿，陳逆人房 遺愛等口馬資財為五垛，引王公、諸親、蕃客及文武九品己上射。

xià sì yuè wù zǐ, lín yì guó wáng qiǎn shǐ lái cháo, gòng xún xiàng. rén yín, yǐ hàn bì zhèng diàn, jiǎn shàn, qīn lù xì qiú, qiǎn shǐ fēn shěng tiān xià yuān yù, zhào wén wǔ guān jí yán dé shī. bā yuè jǐ hài, yǔn shí shí bā yú tóng zhōu zhī féng yì, yǒu shēng rú léi. jiǔ yuè rén yín, shàng shū yòu pú shè běi píng xiàn gōng zhāng xíng chéng hōng. jiǎ xū, lì bù shàng shū hé nán jùn gōng chǔ suì liáng wèi shàng shū yòu pú shè, yī jiù zhī zhèng shì.
夏四月戊子，林邑國王遣使來朝，貢馴象。壬寅，以旱避正殿，減膳，親錄系 囚，遣使分省天下冤獄，詔文武官極言得失。八月己亥，隕石十八於同州之馮翊， 有聲如雷。九月壬寅，尚書右僕射、北平縣公張行成薨。甲戌，吏部尚書、河南郡 公褚遂良為尚書右僕射，依舊知政事。

dōng shí yuè gēng zǐ, xìng xīn fēng zhī wēn tāng. jiǎ chén, qū shè xīn fēng. yǐ sì, zhì zì wēn tāng. wù shēn, mù zhōu nǚ zǐ chén shuò zhēn jǔ bīng fǎn, zì chēng wén jiā huáng dì, gōng xiàn mù zhōu shǔ xiàn. wù zhōu cì shǐ cuī yì xuán yáng zhōu dū du fǔ zhǎng shǐ fáng rén yù gè lǜ zhòng tǎo píng zhī. shí yī yuè guǐ chǒu, bīng bù shàng shū gù ān xiàn gōng cuī dūn lǐ wèi shì zhōng. bān xīn lǜ shū yú tiān xià. shí èr yuè gēng zǐ, shì zhōng jiān tài zǐ shǎo bǎo tiáo xiàn gōng gāo jì fǔ zú.
冬十月庚子，幸新豐之溫湯。甲辰，曲赦新豐。乙巳，至自溫湯。戊申，睦州 女子陳碩貞舉兵反，自稱文佳皇帝，攻陷睦州屬縣。婺州刺史崔義玄、揚州都督府 長史房仁裕各率眾討平之。十一月癸丑，兵部尚書、固安縣公崔敦禮為侍中。頒新 律疏於天下。十二月庚子，侍中兼太子少保、條縣公高季輔卒。

wǔ nián chūn sān yuè wù wǔ, xìng wàn nián gōng. xīn wèi, qū shè suǒ jīng zhōu xiàn xì qiú. yǐ gōng bù shàng shū yán lì dé lǐng dīng fū sì wàn zhú zhǎng ān luó guō.
五年春三月戊午，幸萬年宮。辛未，曲赦所經州縣繫囚。以工部尚書閻立德領 丁夫四萬築長安羅郭。

xià sì yuè, shǒu huáng mén shì láng yǐng chuān xiàn gōng hán yuàn shǒu shàng shū shì láng lái jì, bìng jiā yín qīng guāng lù dài fū, yī jiù tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. rùn wǔ yuè dīng chǒu yè, dà yǔ, shuǐ zhǎng bào yì, piào nì lín yóu xiàn jū rén jí dāng fān wèi shì, sǐ zhě sān qiān yú rén. liù yuè, héng zhōu dà yǔ, hū tuó hé fàn yì, nì wǔ qiān yú jiā. guǐ chǒu, pú zhōu fén yīn xiàn bào yǔ, piào nì jū rén, jìn huài lú shě. guǐ hài, zhōng shū lìng liǔ shì jiān lì bù shàng shū. bǐng yín, hé běi zhū zhōu dà shuǐ.
夏四月，守黃門侍郎潁川縣公韓瑗、守尚書侍郎來濟，並加銀青光祿大夫，依 舊同中書門下三品。閏五月丁丑夜，大雨，水漲暴溢，漂溺麟遊縣居人及當番衛士， 死者三千餘人。六月，恆州大雨，滹沱河泛溢，溺五千餘家。癸丑，蒲州汾陰縣暴 雨，漂溺居人，浸壞廬舍。癸亥，中書令柳奭兼吏部尚書。丙寅，河北諸州大水。

qī yuè xīn sì, yǒu xiǎo niǎo rú què, shēng dà niǎo rú jiū yú wàn nián gōng huáng dì jiù zhái. bā yuè, dà lǐ zòu jué sǐ qiú, zǒng guǎn qī shí yú rén. xīn hài, zhào zì jīn yǐ hòu, wǔ pǐn yǐ shàng yǒu hōng wáng zhě, suí shēn yú bìng bù xū zhuī shōu. xīn wèi, tǔ bō shǐ rén xiàn mǎ bǎi pǐ jí dà lú kě gāo wǔ zhàng, guǎng mào gè èr shí qī bù. jiǔ yuè dīng yǒu, zhì zì wàn nián gōng. dōng shí yī yuè guǐ yǒu, zhú jīng shī luó guō, hé gù jīng zhào bǎi xìng sì wàn yī qiān rén, bǎn zhú sān shí rì ér bà, jiǔ mén gè shī guān. shí èr yuè guǐ chǒu, wō guó xiàn hǔ pò mǎ nǎo, hǔ pò dà rú dòu, mǎ nǎo dà rú wǔ dǒu qì. wù wǔ, fā jīng shī yè zhāo líng, zài lù shēng huáng zǐ xián. yǐ wèi, chì èr nián yí dìng hù.
七月辛巳，有小鳥如雀，生大鳥如鳩於萬年宮皇帝舊宅。八月，大理奏決死囚， 總管七十餘人。辛亥，詔自今已後，五品已上有薨亡者，隨身魚並不須追收。辛未， 吐蕃使人獻馬百匹及大廬可高五丈，廣袤各二十七步。九月丁酉，至自萬年宮。冬 十一月癸酉，築京師羅郭，和雇京兆百姓四萬一千人，板築三十日而罷，九門各施 觀。十二月癸丑，倭國獻琥珀、碼瑙，琥珀大如斗，碼瑙大如五斗器。戊午，發京 師謁昭陵，在路生皇子賢。已未，敕二年一定戶。

liù nián chūn zhēng yuè rén shēn shuò, qīn yè zhāo líng, qū shè lǐ quán xiàn mín, fàng jīn nián zū fù. líng suǒ sù wèi jiāng jūn láng jiāng jìn jué yī děng, líng lìng chéng jiā jiē cì wù. jiǎ xū, zhì zì zhāo líng. yú líng cè jiàn fó sì. gēng yín, fēng huáng zi hóng wèi dài wáng, xián wèi lù wáng. èr yuè yǐ sì, huáng tài zǐ zhōng jiā yuán fú, nèi wài wén wǔ zhí shì wǔ pǐn yǐ shàng wèi fù hòu zhě, cì xūn yī jí. dà pú sān rì.
六年春正月壬申朔，親謁昭陵，曲赦醴泉縣民，放今年租賦。陵所宿衛將軍、 郎將進爵一等，陵令、丞加階賜物。甲戌，至自昭陵。於陵側建佛寺。庚寅，封皇 子弘為代王，賢為潞王。二月乙巳，皇太子忠加元服，內外文武職事五品已上為父 後者，賜勛一級。大酺三日。

sān yuè, yíng zhōu dū du chéng míng zhèn pò gāo lì yú guì duān shuǐ. jiā zhōu xīn dào ràng qī yī chǎn sì nán. rén xū, zhāo yí wǔ shì zhe nèi xùn yī piān. xià wǔ yuè guǐ wèi, mìng zuǒ tún wèi dà jiāng jūn lú guó gōng chéng zhī jié děng wǔ jiāng jūn shuài shī chū cōng shān dào yǐ tǎo hè lǔ. huáng mén shì láng yǐng chuān jùn gōng hán yuàn wèi shì zhōng, zhōng shū shì láng nán yáng nán lái jì wèi zhōng shū lìng. jiān lì bù shàng shū hé dōng xiàn nán liǔ shì biǎn suì zhōu cì shǐ. liù yuè, dà shí guó qiǎn shǐ cháo gòng. qiū qī yuè yǐ hài, shì zhōng gù ān xiàn gōng cuī dūn lǐ wèi zhōng shū lìng. yǐ yǒu, jūn tiān xià zhōu xiàn gōng xiè. bā yuè, shàng yào fèng yù jiǎng xiào zhāng yuán wài tè zhì, réng tóng zhèng. yuán wài tóng zhèng, zì jiǎng xiào zhāng shǐ yě. jǐ yǒu, dà lǐ gèng zhì shǎo qīng yī yuán. xiān shì dà yǔ, dào lù bù tōng, jīng shī mǐ jià bào guì, chū cāng sù tiào zhī, jīng shī dōng xī èr shì zhì cháng píng cāng.
三月，營州都督程名振破高麗於貴端水。嘉州辛道讓妻一產四男。壬戌，昭儀 武氏著《內訓》一篇。夏五月癸未，命左屯衛大將軍、盧國公程知節等五將軍帥師 出蔥山道以討賀魯。黃門侍郎、潁川郡公韓瑗為侍中，中書侍郎、南陽男來濟為中 書令。兼吏部尚書、河東縣男柳奭貶遂州刺史。六月，大食國遣使朝貢。秋七月乙 亥，侍中、固安縣公崔敦禮為中書令。乙酉，均天下州縣公廨。八月，尚藥奉御蔣 孝璋員外特置，仍同正。員外同正，自蔣孝璋始也。己酉，大理更置少卿一員。先 是大雨，道路不通，京師米價暴貴，出倉粟糶之，京師東西二市置常平倉。

jiǔ yuè gēng wǔ, shàng shū yòu pú shè hé nán jùn gōng chǔ suì liáng yǐ jiàn lì wǔ zhāo yí, biǎn shòu tán zhōu dū du. yǐ yǒu, luò zhōu dà shuǐ, huǐ tiān jīn qiáo. dōng shí yuè jǐ yǒu, fèi huáng hòu wáng shì wèi shù rén, lì yí wǔ zhāo shì wèi huáng hòu, dà shè tiān xià. shí yī yuè dīng mǎo shuò, lín xuān, mìng sī kōng jī zuǒ pú shè zhì níng cè huáng hòu, wén wǔ qún guān jí fān yí zhī zhǎng, fèng cháo huáng hòu yú sù yì mén. shí yī yuè jǐ sì, huáng hòu jiàn yú miào. guǐ yǒu, zhuī zèng hòu fù gù gōng bù shàng shū yīng guó gōng zèng bīng zhōu dū du wǔ shì wèi sī kōng. bǐng zǐ, zī zhōu gāo yuàn xiàn wú wén wēi qī wèi shì yī chǎn sì nán, sān jiàn yù. guǐ sì, yīng guó fū rén yáng shì gǎi fēng dài guó fū rén. shí èr yuè, qiǎn lǐ bù shàng shū gāo yáng xiàn nán xǔ jìng zōng měi rì dài zhào yú wǔ dé diàn xī mén.
九月庚午，尚書右僕射、河南郡公褚遂良以諫立武昭儀，貶授潭州都督。乙酉， 洛州大水，毀天津橋。冬十月己酉，廢皇后王氏為庶人，立儀武昭氏為皇后，大赦 天下。十一月丁卯朔，臨軒，命司空勣、左僕射志寧冊皇后，文武群官及番夷之長， 奉朝皇后於肅義門。十一月己巳，皇后見於廟。癸酉，追贈後父故工部尚書、應國 公、贈并州都督武士為司空。丙子，淄州高苑縣吳文威妻魏氏一產四男，三見育。 癸巳，應國夫人楊氏改封代國夫人。十二月，遣禮部尚書、高陽縣男許敬宗每日待 詔於武德殿西門。

qī nián chūn zhēng yuè xīn wèi, fèi huáng tài zǐ zhōng wèi liáng wáng, lì dài wáng hóng wèi huáng tài zǐ. rén shēn, dà shè, gǎi yuán wèi xiǎn qìng. wén wǔ jiǔ pǐn yǐ shàng jí wǔ pǐn jǐ xià zǐ wèi fù hòu zhě, cì xūn guān yī zhuǎn. dà pú sān rì. jiǎ zǐ, shàng shū zuǒ pú shè jiān tài zǐ shǎo shī yàn guó gōng yú zhì níng jiān tài zǐ tài fù, shì zhōng hán yuàn zhōng shū lìng lái jì lǐ bù shàng shū xǔ jìng zōng, bìng wèi tài zǐ bīn kè. shǐ yǒu bīn kè yě. yù xuán wǔ mén, jiàn cōng shān dào dà zǒng guǎn chéng zhī jié.
七年春正月辛未，廢皇太子忠為梁王，立代王弘為皇太子。壬申，大赦，改元 為顯慶。文武九品已上及五品己下子為父後者，賜勛官一轉。大酺三日。甲子，尚 書左僕射兼太子少師、燕國公于志寧兼太子太傅，侍中韓瑗、中書令來濟、禮部尚 書許敬宗，並為太子賓客。始有賓客也。御玄武門，餞蔥山道大總管程知節。

èr yuè gēng yín, míng pò zhèn lè wèi shén gōng pò zhèn lè. xīn hài, zèng sī kōng wǔ shì wèi sī tú zhōu guó gōng. sān yuè xīn sì, huáng hòu sì xiān cán yú běi jiāo. bǐng xū, hù bù shì láng dù zhèng lún wèi shǒu huáng mén shì láng tóng zhōng shū mén xià sān pǐn.
二月庚寅，名《破陣樂》為《神功破陣樂》。辛亥，贈司空武士為司徒、周 國公。三月辛巳，皇后祀先蠶於北郊。丙戌，戶部侍郎杜正倫為守黃門侍郎、同中 書門下三品。

xià sì yuè wù shēn, yù ān fú mén, guān sēng xuán zàng yíng yù zhì bìng shū cí ēn sì bēi wén, dǎo cóng yǐ tiān zhú fǎ yí, qí tú shén shèng. wǔ yuè jǐ mǎo, tài wèi zhǎng sūn wú jì jìn shǐ guān suǒ zhuàn liáng chén zhōu qí suí wǔ dài shǐ zhì sān shí juǎn. hóng wén guǎn xué shì xǔ jìng zōng jìn suǒ zhuàn dōng diàn xīn shū èr bǎi juǎn, shàng zì zhì xù. liù yuè, qí zhōu cì shǐ lù wáng xián wèi yōng zhōu mù. qiū qī yuè guǐ wèi, zhōng shū lìng jiān jiǎn xiào tài zǐ zhān shì gù ān xiàn gōng cuī dūn lǐ wèi tài zi shǎo shī tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. gǎi hù bù shàng shū wèi dù zhī shàng shū, shì láng yì rán.
夏四月戊申，御安福門，觀僧玄奘迎御製並書慈恩寺碑文，導從以天竺法儀， 其徒甚盛。五月己卯，太尉長孫無忌進史官所撰梁、陳、周、齊、隋《五代史志》 三十卷。弘文館學士許敬宗進所撰《東殿新書》二百卷，上自製序。六月，岐州刺 史、潞王賢為雍州牧。秋七月癸未，中書令兼檢校太子詹事、固安縣公崔敦禮為太 子少師、同中書門下三品。改戶部尚書為度支尚書，侍郎亦然。

bā yuè bǐng shēn, tài zǐ shǎo shī cuī dūn lǐ zú. zuǒ wèi dà jiāng jūn chéng zhī jié yǔ hè lǔ suǒ bù gē luó lù huò lá xié fā jí chù yuè yù zhī qí jīn děng zhàn yú yú mù gǔ, dà pò zhī, zhǎn shǒu qiān yú jí, huò tuó mǎ niú yáng wàn jì. jiǔ yuè guǐ yǒu, chū zhào hù mǎn sān wàn yǐ shàng wèi shàng zhōu, èr wàn yǐ shàng wèi zhōng zhōu xiān wèi shàng zhōu zhōng zhōu zhě gè yī jiù. huáng hòu zhì wài qī jiè. gēng chén, kuò zhōu hǎi shuǐ fàn yì, huài ān gù yǒng jiā èr xiàn, sǔn sì qiān yú jiā. xīn sì, chū zhì dū du jí shàng zhōu gè zhì zhí dāo shí wǔ rén, zhōng zhōu xià zhōu shí rén. guǐ wèi, chū zhì biāo qí dà jiāng jūn, guān wèi cóng yī pǐn. chéng zhī jié yǔ hè lǔ nán xì yùn zhàn, zhǎn shǒu shù qiān jí, jìn zhì dá dǔ chéng, fú qí bù luò hù kǒu jí huò wù jù jī.
八月丙申，太子少師崔敦禮卒。左衛大將軍程知節與賀魯所部歌邏祿獲剌頡發 及處月預支俟斤等戰於榆幕谷，大破之，斬首千餘級，獲駝馬牛羊萬計。九月癸酉， 初詔戶滿三萬已上為上州，二萬已上為中州；先為上州、中州者各依舊。皇后制 《外戚誡》。庚辰，括州海水泛溢，壞安固、永嘉二縣，損四千餘家。辛巳，初制 都督及上州各置執刀十五人，中州、下州十人。癸未，初置驃騎大將軍，官為從一 品。程知節與賀魯男咥運戰，斬首數千級，進至怛篤城，俘其部落戶口及貨物巨積。

dōng shí yī yuè yǐ chǒu, huáng zǐ xiǎn shēng, zhào jīng guān cháo jí shǐ gè jiā xūn jí. shí èr yuè yǐ yǒu, zhì suàn xué. zuǒ tún wèi dà jiāng jūn chéng zhī jié zuò tǎo hè lǔ dòu liú, zhuī zéi bù jí, jiǎn sǐ miǎn guān. bà lán zhōu dū du. shàn zhōu zhì dōu dū.
冬十一月乙丑，皇子顯生，詔京官、朝集使各加勛級。十二月乙酉，置算學。 左屯衛大將軍程知節坐討賀魯逗留，追賊不及，減死免官。罷蘭州都督。鄯州置都 督。

èr nián chūn zhēng yuè gēng yín, xìng luò yáng. mìng yòu tún wèi jiāng jūn sū dìng fāng děng sì jiāng jūn wèi yī lì dào jiāng jūn, shuài shī yǐ tǎo hè lǔ. èr yuè xīn yǒu, rù luò yáng gōng, qū shè luò zhōu. gēng wǔ, fēng huáng dì qī zǐ xiǎn wèi zhōu wáng, xǐ fēng xǔ wáng sù jié wèi huán wáng. sān yuè jiǎ zǐ, zhōng shū shì láng lǐ yì fǔ wèi zhōng shū lìng jiān jiǎn xiào yù shǐ dài fū, huáng mén shì láng dù zhèng lún jiān dù zhī shàng shū, yī jiù tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. xià wǔ yuè bǐng shēn, xìng míng dé gōng. qiū qī yuè dīng hài, hái luò yáng gōng. bā yuè dīng mǎo, shì zhōng yǐng chuān xiàn gōng hán yuàn zuǒ shòu zhèn zhōu cì shǐ, zhōng shū lìng jiān tài zǐ zhān shì nán yáng hóu lái jì zuǒ shòu tái zhōu cì shǐ, jiē zuò jiàn lì wǔ zhāo yí wèi huáng hòu, jiù chǔ suì liáng zhī biǎn yě. lǐ bù shàng shū gāo yáng jùn gōng xǔ jìng zōng wèi shì zhōng, yǐ lì wǔ hòu zhī gōng yě. jiǔ yuè gēng yín, dù zhī shàng shū dù zhèng lún wèi zhōng shū lìng.
二年春正月庚寅，幸洛陽。命右屯衛將軍蘇定方等四將軍為伊麗道將軍，帥師 以討賀魯。二月辛酉，入洛陽宮，曲赦洛州。庚午，封皇第七子顯為周王，徙封許 王素節為郇王。三月甲子，中書侍郎李義府為中書令兼檢校御史大夫，黃門侍郎杜 正倫兼度支尚書，依舊同中書門下三品。夏五月丙申，幸明德宮。秋七月丁亥，還 洛陽宮。八月丁卯，侍中、潁川縣公韓瑗左授振州刺史，中書令兼太子詹事、南陽 侯來濟左授台州刺史，皆坐諫立武昭儀為皇后，救褚遂良之貶也。禮部尚書、高陽 郡公許敬宗為侍中，以立武后之功也。九月庚寅，度支尚書杜正倫為中書令。

dōng shí yuè wù xū, qīn jiǎng wǔ yú xǔ zhèng zhī jiāo, qū shè zhèng zhōu. qiǎn shǐ jì zhèng dài fū guó qiáo hàn tài qiū zhǎng chén shí mù. shí èr yuè yǐ mǎo, hái luò yáng gōng. gēng wǔ, gǎi hào yè zì. dīng mǎo, shǒu zhào gǎi luò yáng gōng wèi dōng dōu, luò zhōu guān yuán jiē pǐn bìng zhǔn yōng zhōu. fèi gǔ zhōu, yǐ fú chāng děng sì xiàn, bìng huái zhōu hé yáng jì yuán wēn, zhèng zhōu sì shuǐ bìng lì luò zhōu. yǐ sì, zhōng shū shěng zhì qǐ jū shè rén liǎng yuán, pǐn tóng qǐ jū láng. gēng wǔ, yǐ zhōu wáng xiǎn wèi luò zhōu mù. rén wǔ, fēn sǎn qí cháng shì wèi zuǒ yòu gè liǎng yuán, qí yòu sàn qí cháng shì lì zhōng shū shěng.
冬十月戊戌，親講武於許、鄭之郊，曲赦鄭州。遣使祭鄭大夫國僑、漢太丘長 陳實墓。十二月乙卯，還洛陽宮。庚午，改「皞」「葉」字。丁卯，手詔改洛陽宮 為東都，洛州官員階品並准雍州。廢谷州，以福昌等四縣，並懷州河陽、濟源、溫， 鄭州汜水並隸洛州。已巳，中書省置起居舍人兩員，品同起居郎。庚午，以周王顯 為洛州牧。壬午，分散騎常侍為左右各兩員，其右散騎常侍隸中書省。

sān nián chūn zhēng yuè wù zǐ, tài wèi zhào guó gōng wú jì děng xiū xīn lǐ chéng, fán yī bǎi sān shí juǎn, èr bǎi wǔ shí jiǔ piān, zhào bān yú tiān xià. èr yuè dīng sì, chē jià hái jīng. rén wǔ, qīn lù qiú tú, duō suǒ yuán yòu. sū dìng fāng gōng pò xī tū jué shā bō luó kè hán hè lǔ jí xì yùn què chuài. hè lǔ zǒu shí guó, fù jiāng xiāo sì yè zhuī qín zhī, shōu qí rén chù qián hòu sì shí yú wàn. jiǎ yín, xī yù píng, yǐ qí dì zhì méng chí kūn líng èr dōu hù fǔ. fù yú guī zī guó zhì ān xī dōu hù fǔ, yǐ gāo chāng gù dì wèi xī zhōu. zhì huái huà dà jiāng jūn zhèng sān pǐn, guī huà jiāng jūn cóng sān pǐn, yǐ shòu chū fù shǒu lǐng, réng fēn lì zhū wèi. liù yuè, chéng míng zhèn gōng gāo lì. jiǔ yuè, fèi shū suàn lǜ xué. yǒu sī zòu qǐng zào pái chē qī bǎi chéng, nǐ xíng xìng zài pái chéng shàng yǐ wèi láo mín, nǎi yú jiù dùn zhì yuàn qiáng yān.
三年春正月戊子，太尉、趙國公無忌等修《新禮》成，凡一百三十卷，二百五 十九篇，詔頒於天下。二月丁巳，車駕還京。壬午，親錄囚徒，多所原宥。蘇定方 攻破西突厥沙缽羅可汗賀魯及咥運、闕啜。賀魯走石國，副將蕭嗣業追擒之，收其 人畜前後四十餘萬。甲寅，西域平，以其地置濛池、昆陵二都護府。復於龜茲國置 安西都護府，以高昌故地為西州。置懷化大將軍正三品，歸化將軍從三品，以授初 附首領，仍分隸諸衛。六月，程名振攻高麗。九月，廢書、算、律學。有司奏請造 排車七百乘，擬行幸載排城；上以為勞民，乃於舊頓置院牆焉。

dōng shí yī yuè yǐ yǒu, jiān zhōng shū lìng huáng tài zǐ bīn kè jiān jiǎn xiào yù shǐ dài fū hé jiān jùn gōng lǐ yì fǔ zuǒ shòu pǔ zhōu cì shǐ, jiān zhōng shū lìng huáng tài zǐ bīn kè xiāng yáng jùn gōng dù zhèng lún zuǒ shòu héng zhōu cì shǐ. zhōng shū shì láng lǐ yǒu yì chú míng, pèi liú guī zhōu. wù xū, shì zhōng xǔ jìng zōng quán jiǎn xiào zhōng shū lìng. wù zǐ, shì zhōng huáng tài zǐ bīn kè quán jiǎn xiào zhōng shū lìng gāo yáng jùn gōng xǔ jìng zōng wèi zhōng shū lìng, bīn kè yǐ xià rú gù dà lǐ qīng xīn mào jiāng wèi shì zhōng. hóng lú qīng xiāo sì yè yú shí guó qǔ hè lǔ zhì, xiàn yú zhāo líng. jiǎ chén, kāi fǔ yí tóng sān sī è guó gōng wèi chí jìng dé hōng.
冬十一月乙酉，兼中書令、皇太子賓客兼檢校御史大夫、河間郡公李義府左授 普州刺史，兼中書令、皇太子賓客、襄陽郡公杜正倫左授橫州刺史。中書侍郎李友 益除名，配流巂州。戊戌，侍中許敬宗權檢校中書令。戊子，侍中、皇太子賓客、 權檢校中書令、高陽郡公許敬宗為中書令，賓客已下如故；大理卿辛茂將為侍中。 鴻臚卿蕭嗣業於石國取賀魯至，獻於昭陵。甲辰，開府儀同三司、鄂國公尉遲敬德 薨。

sì nián chūn èr yuè yǐ hài, shàng qīn cè shì jǔ rén, fán jiǔ bǎi rén, wéi guō dài fēng zhāng jiǔ líng wǔ rén jū shàng dì, lìng dài zhào hóng wén guǎn, suí zhàng gòng fèng. sān yuè, yǐ zuǒ xiāo wèi dà jiāng jūn chéng guó gōng qì bì hé lì wǎng liáo dōng jīng lüè. xià sì yuè jǐ wèi, tài zǐ tài fù shàng shū zuǒ pú shè yàn guó gōng yú zhì níng wèi tài zǐ tài shī, réng tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. yǐ chǒu, huáng mén shì láng xǔ yǔ shī tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. bǐng xū, tài zǐ tài shī tóng zhōng shū mén xià sān pǐn yàn guó gōng yú zhì níng miǎn guān, fàng hái sī dì. wù xū, tài wèi yáng zhōu dū du zhào guó gōng wú jì dài yáng zhōu dū du yú qián zhōu ān zhì, yī jiù zhǔn yī pǐn gōng gěi. wǔ yuè bǐng shēn, bīng bù shàng shū rèn yǎ xiàng dù zhī shàng shū lú chéng qìng bìng cān zhī zhèng shì. qiū qī yuè rén zǐ, pǔ zhōu cì shǐ lǐ yì fǔ wèi lì bù shàng shū, tóng zhōng shū mén xià sān pǐn. dōng shí yuè yǐ sì, huáng tài zǐ jiā yuán fú, dà shè tiān xià, wén wǔ wǔ pǐn jǐ shàng zi sūn wèi fù zǔ hòu zhě jiā xūn guān yī jí, dà pú sān rì. rùn shí yuè wù yín, xìng dōng dōu, huáng tài zǐ jiān guó. wù xū, zhì dōng dōu. shí yī yuè, yǐ zhōng shū shì láng xǔ yǔ shī wèi sàn qí cháng shì jiǎn xiào shì zhōng. wù wǔ, jiān shì zhōng xīn mào jiāng zú. guǐ hài, yǐ xíng guó gōng sū dìng fāng wèi shén qiū dào zǒng guǎn, liú bó yīng wèi kūn yí dào zǒng guǎn.
四年春二月乙亥，上親策試舉人，凡九百人，惟郭待封、張九齡五人居上第， 令待詔弘文館，隨仗供奉。三月，以左驍衛大將軍、郕國公契苾何力往遼東經略。 夏四月己未，太子太傅、尚書左僕射、燕國公于志寧為太子太師，仍同中書門下三 品。乙丑，黃門侍郎許圉師同中書門下三品。丙戌，太子太師、同中書門下三品、 燕國公于志寧免官，放還私第。戊戌，太尉、揚州都督、趙國公無忌帶揚州都督於 黔州安置，依舊准一品供給。五月丙申，兵部尚書任雅相、度支尚書盧承慶並參知 政事。秋七月壬子，普州刺史李義府為吏部尚書，同中書門下三品。冬十月乙巳， 皇太子加元服，大赦天下，文武五品己上子孫為父祖後者加勛官一級，大酺三日。 閏十月戊寅，幸東都，皇太子監國。戊戌，至東都。十一月，以中書侍郎許圉師為 散騎常侍、檢校侍中。戊午，兼侍中辛茂將卒。癸亥，以邢國公蘇定方為神丘道總 管，劉伯英為昆夷道總管。

wǔ nián chūn zhēng yuè jiǎ zǐ, xìng bīng zhōu. èr yuè xīn sì, zhì bīng zhōu. bǐng xū, yàn cóng guān jí zhū qīn bīng zhōu guān shǔ fù lǎo, cì bó yǒu chà. qū shè bīng zhōu jí guǎn nèi zhū zhōu. yì qí chū zhí shì wǔ pǐn yǐ shàng shēn wáng mò fén mù zài bīng zhōu zhě, lìng suǒ sī zhì jì. zuǒ mìng gōng chén zǐ sūn jí dà jiāng jūn fǔ liáo zuǒ yǐ xià jīn jiàn cún zhě, cì jiē jí yǒu chà, liàng cái chù fēn. qǐ yì zhī tú zhí shì yī pǐn jǐ xià, cì wù yǒu chà. nián bā shí yǐ shàng, bǎn shòu cì shǐ xiàn lìng. zuǒ mìng gōng chén shí bié fēng shēn yǐ mò zhě, wèi hòu zi sūn gè jiā liǎng jiē. cì pú sān rì. jiǎ wǔ, cí jiù zhái, yǐ wǔ shì yīn kāi shān liú zhèng huì pèi shí.
五年春正月甲子，幸并州。二月辛巳，至并州。丙戌，宴從官及諸親、并州官 屬父老，賜帛有差。曲赦并州及管內諸州。義旗初職事五品已上身亡歿墳墓在并州 者，令所司致祭。佐命功臣子孫及大將軍府僚佐已下今見存者，賜階級有差，量才 處分。起義之徒職事一品己下，賜物有差。年八十已上，版授刺史、縣令。佐命功 臣食別封身已歿者，為後子孫各加兩階。賜酺三日。甲午，祠舊宅，以武士、殷 開山、劉政會配食。

sān yuè bǐng wǔ, huáng hòu yàn qīn zú lín lǐ gù jiù yú cháo táng, mìng fù fù rén rù huì yú nèi diàn, jí huáng shì zhū qīn cì bó gè yǒu chà, jí cóng xíng wén wǔ wǔ pǐn yǐ shàng. zhì yǐ huáng hòu gù xiāng bīng zhōu zhǎng shǐ sī mǎ gè jiā xūn jí. yòu huáng hòu qīn yù huì, měi cì wù yī qiān duàn, qī qīn wǔ bǎi duàn, dà gōng yǐ xià jí wú fú qīn lín lǐ gù jiù yǒu chà. chéng nèi jí zhū fù nǚ nián bā shí yǐ shàng, gè bǎn shòu jùn jūn, réng cì wù děng. jǐ yǒu, jiǎng wǔ yú bīng zhōu chéng xī, shàng yù fēi gé, yǐn qún chén lín guān. xīn hài, fā shén qiū dào jūn fá bǎi jì. dīng sì, zuǒ yòu lǐng shǐ gǎi zuǒ yòu qiān niú.
三月丙午，皇后宴親族鄰里故舊於朝堂，命婦婦人入會於內殿，及皇室諸親賜 帛各有差，及從行文武五品以上。制以皇后故鄉并州長史、司馬各加勛級。又皇后 親預會，每賜物一千段，期親五百段，大功已下及無服親、鄰里故舊有差。城內及 諸婦女年八十已上，各版授郡君，仍賜物等。己酉，講武於并州城西，上御飛閣， 引群臣臨觀。辛亥，發神丘道軍伐百濟。丁巳，左右領始改左右千牛。

xià sì yuè wù yín, chē jià hái dōng dōu, zào bā guān gōng yú dōng dōu yuàn nèi. guǐ hài, zhì zì bīng zhōu. wǔ yuè rén xū, xìng bā guān gōng, gǎi wèi hé bì gōng. liù yuè gēng wǔ shuò, rì yǒu shí zhī. xīn mǎo, zhào wén wǔ wǔ pǐn jǐ shàng sì kē jǔ rén. jiǎ wǔ, jià hái dōng dōu. qiū qī yuè yǐ sì, fèi liáng wáng zhōng wèi shù rén, xǐ yú qián zhōu. wù chén, dù zhī shàng shū tóng zhōng shū mén xià sān pǐn lú chéng qìng yǐ zuì miǎn. bā yuè gēng chén, sū dìng fāng děng tǎo píng bǎi jì, miàn fù qí wáng fú yú yì cí. guó fēn wèi wǔ bù, jùn sān shí qī, chéng èr bǎi, hù qī shí liù wàn, yǐ qí dì fēn zhì xióng jīn děng wǔ dū du fǔ. qū shè shén qiū kūn yí dào zǒng guǎn yǐ xià, cì tiān xià dà pú sān rì. jiǔ yuè wù wǔ, cì yīng guó gōng jī mù yíng yī suǒ.
夏四月戊寅，車駕還東都，造八關宮於東都苑內。癸亥，至自并州。五月壬戌， 幸八關宮，改為合璧宮。六月庚午朔，日有蝕之。辛卯，詔文武五品己上四科舉人。 甲午，駕還東都。秋七月乙巳，廢梁王忠為庶人，徙於黔州。戊辰，度支尚書、同 中書門下三品盧承慶以罪免。八月庚辰，蘇定方等討平百濟，面縛其王扶餘義慈。 國分為五部，郡三十七，城二百，戶七十六萬，以其地分置熊津等五都督府。曲赦 神丘、昆夷道總管已下，賜天下大酺三日。九月戊午，賜英國公勣墓塋一所。

dōng shí yuè bǐng zǐ, dài guó fū rén yáng shì gǎi róng guó fū rén, pǐn dì yī, wèi zài wáng gōng mǔ qī zhī shàng. shí yī yuè wù xū shuò, xíng guó gōng sū dìng fāng xiàn bǎi jì wáng fú yú yì cí tài zǐ lóng děng wǔ shí bā rén fú yú zé tiān mén, zé ér yòu zhī. yǐ mǎo, shòu yú xǔ zhèng zhī jiāo. shí èr yuè jǐ mǎo, zhì zì xǔ zhōu.
冬十月丙子，代國夫人楊氏改榮國夫人，品第一，位在王公母妻之上。十一月 戊戌朔，邢國公蘇定方獻百濟王扶餘義慈、太子隆等五十八人俘於則天門，責而宥 之。乙卯，狩於許、鄭之郊。十二月己卯，至自許州。

liù nián chūn zhēng yuè yǐ mǎo, yú hé nán hé běi huái nán liù shí qī zhōu mù dé sì wàn sì qiān liù bǎi sì shí liù rén, wǎng píng rǎng dài fāng dào héng yíng. èr yuè yǐ wèi, yǐ yì mián děng zhōu jiē yán lóng jiàn, gǎi yuán. qū shè luò zhōu. lóng shuò yuán nián sān yuè bǐng shēn shuò, gǎi yuán. rén xū, xìng hé bì gōng. xià wǔ yuè bǐng shēn, mìng zuǒ xiāo wèi dà jiāng jūn liáng guó gōng qì bì hé lì wèi liáo dōng dào dà zǒng guǎn, zuǒ wǔ wèi dà jiāng jūn xíng guó gōng sū dìng fāng wèi píng rǎng dào dà zǒng guǎn, bīng bù shàng shū tóng zhōng shū mén xià sān pǐn lè ān xiàn gōng rèn yǎ xiàng wèi pèi jiāng dào dà zǒng guǎn, yǐ fá gāo lì. shì rì, huáng hòu qǐng jìn tiān xià fù rén wèi pái yōu zhī xì, zhào cóng zhī. jiǎ zǐ huì, rì yǒu shí zhī.
六年春正月乙卯，於河南、河北、淮南六十七州募得四萬四千六百四十六人， 往平壤帶方道行營。二月乙未，以益、綿等州皆言龍見，改元。曲赦洛州。龍朔元 年三月丙申朔，改元。壬戌，幸合璧宮。夏五月丙申，命左驍衛大將軍、涼國公契 苾何力為遼東道大總管，左武衛大將軍、邢國公蘇定方為平壤道大總管，兵部尚書、 同中書門下三品、樂安縣公任雅相為浿江道大總管，以伐高麗。是日，皇后請禁天 下婦人為俳優之戲，詔從之。甲子晦，日有蝕之。

liù yuè gēng yín, zhōng shū lìng xǔ jìng zōng děng jìn lèi bì liù bǎi sān shí juǎn, mù lù sì juǎn. qiū qī yuè guǐ mǎo, chē jià hái dōng dōu. bā yuè bǐng xū, lìng zhū zhōu jǔ xiào xíng yóu zhe jí lèi yè yì jū kě yǐ lì fēng sú zhě. jiǔ yuè jiǎ chén, yǐ hé nán xiàn dà nǚ zhāng nián bǎi sān suì, qīn xìng qí dì. yòu xìng lǐ jī zhī dì. tiān gōng sì shì gāo zǔ qián lóng shí jiù zhái, shàng zhōu lì diàn yǔ, gǎn chuàng jiǔ zhī, dù sēng èr shí rén. huáng hòu zhì xǔ yǔ shī dì. rén zǐ, xǐ fēng lù wáng xián wèi pèi wáng. shì rì, yǐ yōng zhōu mù yōu zhōu dū du pèi wáng xián wèi yáng zhōu dū du zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn, mù rú gù. yǐ luò zhōu mù zhōu wáng xiǎn wèi bīng zhōu dū du. shì rì, chì zhōng shū mén xià wǔ pǐn yǐ shàng zhū sī zhǎng guān shàng shū shěng shì láng bìng zhū qīn sān děng yǐ shàng, bìng yì pèi wáng zhái shè yàn lǐ, zòu jiǔ bù lè. lǐ bì, cì bó zá cǎi děng gè yǒu chà.
六月庚寅，中書令許敬宗等進《累璧》六百三十卷，目錄四卷。秋七月癸卯， 車駕還東都。八月丙戌，令諸州舉孝行尤著及累葉義居可以勵風俗者。九月甲辰， 以河南縣大女張年百三歲，親幸其第。又幸李勣之第。天宮寺是高祖潛龍時舊宅， 上周曆殿宇，感愴久之，度僧二十人。皇后至許圉師第。壬子，徙封潞王賢為沛王。 是日，以雍州牧、幽州都督、沛王賢為揚州都督、左武候大將軍，牧如故。以洛州 牧、周王顯為并州都督。是日，敕中書門下五品已上諸司長官、尚書省侍郎並諸親 三等已上，並詣沛王宅設宴禮，奏《九部樂》。禮畢，賜帛雜彩等各有差。

dōng shí yuè dīng mǎo, shòu yú lù hún. guǐ yǒu, hái gōng. shì suì, xīn luó wáng jīn chūn qiū zú, qí zi fǎ mǐn sì lì.
冬十月丁卯，狩於陸渾。癸酉，還宮。是歲，新羅王金春秋卒，其子法敏嗣立。

èr nián chūn zhēng yuè yǐ sì, tài fǔ sì gèng zhì shǎo qīng yī yuán, fēn liǎng jīng jiǎn xiào. bǐng wǔ, dōng dōu chū zhì guó zi jiān, bìng jiā xué shēng děng yuán, jūn fēn yú liǎng dōu jiào shòu. èr yuè jiǎ zǐ, gǎi jīng zhū sī jí bǎi guān míng: shàng shū shěng wèi zhōng tái, mén xià shěng wèi dōng tái, zhōng shū shěng wèi xī tái, zuǒ yòu pú shè wèi zuǒ yòu kuāng zhèng, zuǒ yòu chéng wèi sù jī, shì zhōng wèi zuǒ xiāng, zhōng shū lìng wèi yòu xiāng, zì yú gè yǐ yì xùn gǎi zhī. yòu gǎi liù gōng nèi zhí míng. jiǎ xū, sī róng tài cháng bó pèi jiāng dào zǒng guǎn lè ān xiàn gōng rèn yǎ xiàng zú yú jūn. sān yuè jiǎ shēn, zì dōng dōu hái jīng. guǐ chǒu, xìng tóng zhōu. sū dìng fāng pò gāo lì yú wěi dǎo, yòu jìn gōng píng rǎng chéng, bù kè ér hái.
二年春正月乙巳，太府寺更置少卿一員，分兩京檢校。丙午，東都初置國子監， 並加學生等員，均分於兩都教授。二月甲子，改京諸司及百官名：尚書省為中台， 門下省為東台，中書省為西台，左右僕射為左右匡政，左右丞為肅機，侍中為左相， 中書令為右相，自余各以義訓改之。又改六宮內職名。甲戌，司戎太常伯、浿江道 總管、樂安縣公任雅相卒於軍。三月甲申，自東都還京。癸丑，幸同州。蘇定方破 高麗於葦島，又進攻平壤城，不克而還。

xià sì yuè gēng shēn shuò, zhì zì dōng dōu. xīn sì, zào péng lái gōng chéng, xǐ jū zhī. wǔ yuè bǐng shēn, zuǒ shì jí xǔ yǔ shī wèi zuǒ xiāng. yǐ sì, fù zhì lǜ shū suàn sān xué.
夏四月庚申朔，至自東都。辛巳，造蓬萊宮成，徙居之。五月丙申，左侍極許 圉師為左相。乙巳，復置律、書、算三學。

liù yuè jǐ wèi shuò, huáng zǐ xù lún shēng. yǐ chǒu, chū lìng dào shì nǚ guān sēng ní děng, bìng jǐn lǐ zhì bài qí fù mǔ. yǐ hài, zhì péng lái gōng zhū mén diàn tíng děng míng. qiū qī yuè dīng hài shuò, yǐ dōng gōng dàn yù mǎn yuè, dà shè tiān xià, cì pú sān rì. bā yuè jiǎ wǔ, yòu xiāng xǔ jìng zōng qǐ hái gǔ. rén yín, xǔ jìng zōng wèi tài zǐ shǎo shī, tóng dōng xī tái sān pǐn, réng zhī xī tái shì. jiǔ yuè, sī lǐ shǎo cháng bó sūn mào dào zòu chēng: bā pǐn jiǔ pǐn jiù lìng zhe qīng, luàn zǐ, fēi bēi pǐn suǒ fú, wàng lìng zhe bì. zhào cóng zhī. wù yín, qián lì bù shàng shū hé jiān jùn gōng lǐ yì fǔ qǐ fù wèi sī liè tài cháng bó, tóng dōng xī tái sān pǐn.
六月己未朔，皇子旭輪生。乙丑，初令道士、女冠、僧、尼等，並盡禮致拜其 父母。乙亥，制蓬萊宮諸門殿亭等名。秋七月丁亥朔，以東宮誕育滿月，大赦天下， 賜酺三日。八月甲午，右相許敬宗乞骸骨。壬寅，許敬宗為太子少師，同東西台三 品，仍知西台事。九月，司禮少常伯孫茂道奏稱：「八品、九品舊令著青，亂紫， 非卑品所服，望令著碧。」詔從之。戊寅，前吏部尚書、河間郡公李義府起復為司 列太常伯，同東西台三品。

dōng shí yuè dīng yǒu, xìng wēn tāng, huáng tài zǐ hóng jiān guó. dīng wèi, zhì zì wēn tāng. gēng xū, xī tái shì láng shàng guān yí tóng dōng xī tái èr pǐn. shí yī yuè xīn wèi zuǒ xiāng xǔ yǔ shī xià yù. guǐ yǒu, fēng huáng dì sì zǐ xù lún wèi yīn wáng. shí èr yuè xīn chǒu, gǎi wèi zhōu wèi jì zhōu dà dū dū fǔ, gǎi jì zhōu wèi wèi zhōu. yòu yǐ bìng yáng jīng yì sì dū du fǔ bìng wèi dà dū dū fǔ. pèi wáng xián wèi yáng zhōu dà dū dū, zhōu wáng xiǎn wèi bīng zhōu dà dū dū, yīn wáng xù lún yáo lǐng jì zhōu dà dū du. zuǒ xiāng xǔ yǔ shī jiě jiàn rèn.
冬十月丁酉，幸溫湯，皇太子弘監國。丁未，至自溫湯。庚戌，西台侍郎上官 儀同東西台二品。十一月辛未左相許圉師下獄。癸酉，封皇第四子旭輪為殷王。十 二月辛丑，改魏州為冀州大都督府，改冀州為魏州。又以並、揚、荊、益四都督府 並為大都督府。沛王賢為揚州大都督，周王顯為并州大都督，殷王旭輪遙領冀州大 都督。左相許圉師解見任。

sān nián chūn zhēng yuè, zuǒ wǔ wèi dà jiāng jūn zhèng rén tài děng shuài shī tǎo tiě lēi yú zhǒng, jǐn píng zhī. yǐ chǒu, sī liè tài cháng bó lǐ yì fǔ wèi yòu xiāng. èr yuè bǐng xū, lǒng yōng tóng qí děng yī shí wǔ zhōu hù kǒu, zhēng xiū péng lái gōng. guǐ sì, zhì tài zǐ zuǒ yòu yù dé jí guì fāng dài fū děng guān yuán, gǎi sī jīng jú wèi guì fāng guǎn, chóng xián guǎn bà lì zuǒ chūn fāng. dīng yǒu, jiǎn jīng guān yī yuè fèng, zhù xiū péng lái gōng. gēng xū, zhào yuē: tiān dé shī shēng, yáng hé zài jié, yán niàn yōu yǔ, zài cè fēn xiāo. suī fù měi yǒu āi jīn, yóu kǒng wèi miǎn wǎng làn. zài jīng xì qiú yīng liú sǐ zhě, měi rì jiāng èr shí rén guò. yú shì qīn zì lín wèn, duō suǒ yuán yòu, bù jǐn zhě lìng huáng tài zǐ lù zhī. zhào yǐ shū xué lì lán tái, suàn xué lì mì gé, lǜ xué lì xiáng xíng sì. gǎi yàn rán dōu hù fǔ wèi hàn hǎi dōu hù fǔ, hàn hǎi dōu hù fǔ wèi yún zhōng dōu hù fǔ. èr yuè, qián zuǒ xiāng xǔ yǔ shī zuǒ qiān qián zhōu cì shǐ. tài zǐ hóng zhuàn yáo shān yù cǎi chéng, shū fán wǔ bǎi juǎn.
三年春正月，左武衛大將軍鄭仁泰等帥師討鐵勒余種，盡平之。乙丑，司列太 常伯李義府為右相。二月丙戌，隴、雍、同、岐等一十五州戶口，征修蓬萊宮。癸 巳，置太子左右諭德及桂坊大夫等官員，改司經局為桂坊館，崇賢館罷隸左春坊。 丁酉，減京官一月俸，助修蓬萊宮。庚戌，詔曰：「天德施生，陽和在節，言念幽 圄，載惻分宵。雖復每有哀矜，猶恐未免枉濫。在京繫囚應流死者，每日將二十人 過。」於是親自臨問，多所原宥，不盡者令皇太子錄之。詔以書學隸蘭台，算學隸 秘閣，律學隸詳刑寺。改燕然都護府為瀚海都護府，瀚海都護府為雲中都護府。二 月，前左相許圉師左遷虔州刺史。太子弘撰《瑤山玉彩》成，書凡五百卷。

xià sì yuè yǐ chǒu, yòu xiāng lǐ yì fǔ xià yù. wù zǐ, lǐ yì fǔ chú míng, pèi liú guī zhōu. bǐng wǔ, xìng péng lái gōng xīn qǐ hán yuán diàn. qiū bā yuè guǐ mǎo, huì xīng jiàn yú zuǒ shè tí. wù shēn, zhào bǎi liáo jí yán zhèng jiàn. mìng sī yuán tài cháng bó dòu dé xuán sī xíng tài cháng bó liú xiáng dào děng jiǔ rén wèi chí jié dà shǐ, fēn háng tiān xià. réng lìng nèi wài guān wǔ pǐn yǐ shàng gè jǔ suǒ zhī.
夏四月乙丑，右相李義府下獄。戊子，李義府除名，配流巂州。丙午，幸蓬萊 宮新起含元殿。秋八月癸卯，彗星見於左攝提。戊申，詔百僚極言正諫。命司元太 常伯竇德玄、司刑太常伯劉詳道等九人為持節大使，分行天下。仍令內外官五品已 上各舉所知。

dōng shí yuè bǐng shēn, jiàng zhōu lín jiàn yú jiè shān. bǐng wǔ, hán yuán diàn qián lín zhǐ jiàn. shí yī yuè guǐ yǒu, yǔ bīng. shí èr yuè gēng zǐ, zhào gǎi lái nián zhēng yuè yī rì wèi lín dé yuán nián.
冬十月丙申，絳州麟見於介山。丙午，含元殿前麟趾見。十一月癸酉，雨冰。 十二月庚子，詔改來年正月一日為麟德元年。

lín dé yuán nián chūn zhēng yuè jiǎ zǐ, gǎi yún zhōng dōu hù fǔ wèi dān yú dà dū hù fǔ, guān pǐn tóng dà dū dū fǔ. èr yuè dīng hài, jiā shòu yīn wáng xù lún dān yú dà dū hù. wù zǐ, xìng wàn nián gōng. sān yuè xīn hài, zhǎn dà shè lǐ. dīng mǎo, zhǎng nǚ zhuī fēng ān dìng gōng zhǔ, shì yuē sī, qí lǔ bù gǔ chuī jí gōng zàng suǒ xū, bìng rú qīn wáng zhī zhì, yú dé yè sì qiān yú chóng jìng sì.
麟德元年春正月甲子，改雲中都護府為單于大都護府，官品同大都督府。二月 丁亥，加授殷王旭輪單于大都護。戊子，幸萬年宮。三月辛亥，展大射禮。丁卯， 長女追封安定公主，諡曰思，其鹵簿鼓吹及供葬所須，並如親王之制，於德業寺遷 於崇敬寺。

xià sì yuè, wèi zhōu cì shǐ dào wáng yuán qìng hōng. wǔ yuè, xǔ wáng xiào hōng. yǐ mǎo, yú kūn míng zhī nòng dòng chuān zhì yáo zhōu dū du fǔ. qiū bā yuè bǐng zǐ shuò, zhì zì wàn nián gōng, biàn xìng jiù zhái. jǐ mǎo, jiàng wàn nián xiàn xì qiú, yīn xìng dà cí ēn sì. rén wǔ, hái péng lái gōng. wù zǐ, jiān sī liè tài cháng bó jiǎn xiào pèi wáng fǔ zhǎng shǐ chéng yáng xiàn hóu liú xiáng dào jiān yòu xiāng, dà sī xiàn dòu dé xuán jiān sī yuán tài cháng bó jiǎn xiào zuǒ xiāng. jiǔ yuè jǐ mǎo, zhào yuē: zhōu jīng zhào yǐn zuǒ yòu gōng bó dà jiāng jūn sī wèi shàng jiāng jūn shǎo zhǒng zǎi guǎng líng jùn gōng yǔ wén xiào bó, zhōng liàng cún xīn, zhēn xián biǎo zhì. yín xíng jì chěng, fāng nà jiàn ér qiú rén rěn jì jiāng jiā, gān juān qū ér xùn jié. nián zài suī jiǔ, fēng liè yóu shēng, yí jùn huī zhāng, shì jīng yìn zhòu. qí sūn zuǒ wēi wèi zhǎng shǐ sī chún, kě jiā shòu cháo sàn dài fū. shí èr yuè bǐng xū, shā xī tái shì láng shàng guān yí. wù zǐ, shù rén zhōng zuò yǔ yí jiāo tōng, cì sǐ. yòu xiāng chéng yáng xiàn hóu liú xiáng dào wèi sī lǐ tài cháng bó. tài zǐ yòu zhōng hù jiǎn xiào xī tái shì láng lè yàn wěi xī tái shì láng sūn chù yuē tóng zhī zhèng shì. shì dōng wú xuě.
夏四月，衛州刺史、道王元慶薨。五月，許王孝薨。乙卯，於昆明之弄棟川置 姚州都督府。秋八月丙子朔，至自萬年宮，便幸舊宅。己卯，降萬年縣繫囚，因幸 大慈恩寺。壬午，還蓬萊宮。戊子，兼司列太常伯、檢校沛王府長史、城陽縣侯劉 祥道兼右相，大司憲竇德玄兼司元太常伯、檢校左相。九月己卯，詔曰：「周京兆 尹、左右宮伯大將軍、司衛上將軍、少冢宰、廣陵郡公宇文孝伯，忠亮存心，貞賢 表志。淫刑既逞，方納諫而求仁；忍忌將加，甘捐軀而徇節。年載雖久，風烈猶生， 宜峻徽章，式旌胤胄。其孫左威衛長史思純，可加授朝散大夫。」十二月丙戌，殺 西台侍郎上官儀。戊子，庶人忠坐與儀交通，賜死。右相、城陽縣侯劉祥道為司禮 太常伯。太子右中護檢校西台侍郎樂彥瑋、西台侍郎孫處約同知政事。是冬無雪。

èr nián chūn zhēng yuè rén wǔ, xìng dōng dōu. dīng yǒu, xìng hé bì gōng. wù zǐ, lǜ yōng luò èr zhōu jí zhū sī qiú. jiǎ zǐ, yǐ fā xiàng tài shān, tíng xuǎn. sān yuè jiǎ yín, jiān sī róng tài cháng bó yǒng ān jùn gōng jiāng kè tóng dōng xī tái sān pǐn. xīn wèi, dōng dōu zào qián yuán diàn chéng. rùn yuè guǐ yǒu, rì yǒu shí zhī. sì yuè bǐng wǔ, qū shè guì guǎng qián sān dū dū fǔ guǎn nèi dà pì zuì yǐ shàng. bǐng yín, jiǎng wǔ máng shān zhī yáng, yù chéng běi lóu guān zhī. wù chén, zuǒ shì jí réng jiǎn xiào dà sī chéng jiā xìng xiàn zi lù dūn xìn wèi jiǎn xiào yòu xiāng, qí dà sī chéng yí tíng. xī tái shì láng sūn chù yuē lè yàn wěi bìng tíng zhī zhèng shì.
二年春正月壬午，幸東都。丁酉，幸合璧宮。戊子，慮雍、洛二州及諸司囚。 甲子，以發向泰山，停選。三月甲寅，兼司戎太常伯、永安郡公姜恪同東西台三品。 辛未，東都造乾元殿成。閏月癸酉，日有蝕之。四月丙午，曲赦桂、廣、黔三都督 府管內大辟罪已上。丙寅，講武邙山之陽，御城北樓觀之。戊辰，左侍極、仍檢校 大司成、嘉興縣子陸敦信為檢校右相，其大司成宜停。西台侍郎孫處約、樂彥瑋並 停知政事。

wǔ yuè xīn mǎo, yǐ mì gé láng zhōng lǐ chún fēng zào lì chéng, míng lín dé lì, bān zhī. yǐ sī kōng yīng guó gōng lǐ jī, shǎo shī gāo yáng jùn gōng xǔ jìng zōng, yòu xiāng jiā xìng xiàn zi lù dūn xìn, zuǒ xiāng jù lù nán dòu dé xuán wèi jiǎn xiào fēng chán shǐ. liù yuè, fū zhōu dà shuǐ, huài chéng yì. qiū qī yuè, dèng wáng yuán yù hōng.
五月辛卯，以秘閣郎中李淳風造歷成，名《麟德歷》，頒之。以司空、英國公 李勣，少師、高陽郡公許敬宗，右相、嘉興縣子陸敦信，左相、鉅鹿男竇德玄為檢 校封禪使。六月，鄜州大水，壞城邑。秋七月，鄧王元裕薨。

dōng shí yuè wù wǔ, huáng hòu qǐng fēng chán, sī lǐ tài cháng bó liú xiáng dào shàng shū qǐng fēng chán. guǐ hài, gāo lì wáng gāo cáng qiǎn qí zi fú nán lái cháo. dīng mǎo, jiāng fēng tài shān, fā zì dōng dōu. shì suì dà rěn, mǐ dòu wǔ qián, mài bù liè shì. shí yī yuè bǐng zǐ, cì yú yuán wǔ, yǐ shǎo láo jì hàn jiāng jì xìn mù, zèng biāo qí dà jiāng jūn. gēng yín, huá zhōu cì shǐ yàn guó gōng yú zhì níng zú. shí èr yuè bǐng wǔ, yù qí zhōu dà. yǐ mǎo, mìng yǒu sī jì tài shān. bǐng chén, fā líng yán dùn.
冬十月戊午，皇后請封禪，司禮太常伯劉祥道上疏請封禪。癸亥，高麗王高藏 遣其子福男來朝。丁卯，將封泰山，發自東都。是歲大稔，米斗五錢，麥不列市。 十一月丙子，次於原武，以少牢祭漢將紀信墓，贈驃騎大將軍。庚寅，華州刺史、 燕國公于志寧卒。十二月丙午，御齊州大。乙卯，命有司祭泰山。丙辰，發靈岩 頓。