tài zōng shàng
太宗上
tài zōng wén wǔ dà shèng dà guǎng xiào huáng dì huì shì mín, gāo zǔ dì èr zi yě. mǔ yuē tài mù shùn shèng huáng hòu dòu shì. suí kāi huáng shí bā nián shí èr yuè wù wǔ, shēng yú wǔ gōng zhī bié guǎn. shí yǒu èr lóng xì yú guǎn mén zhī wài, sān rì ér qù. gāo zǔ zhī lín qí zhōu, tài zōng shí nián sì suì. yǒu shū shēng zì yán shàn xiāng, yè gāo zǔ yuē: gōng guì rén yě, qiě yǒu guì zi. jiàn tài zōng, yuē: lóng fèng zhī zī, tiān rì zhī biǎo, nián jiāng èr shí, bì néng jì shì ān mín yǐ. gāo zǔ jù qí yán xiè, jiāng shā zhī, hū shī suǒ zài, yīn cǎi jì shì ān mín zhī yì yǐ wèi míng yān. tài zōng yòu cōng ruì, xuán jiàn shēn yuǎn, lín jī guǒ duàn, bù jū xiǎo jié, shí rén mò néng cè yě.
太宗文武大聖大廣孝皇帝諱世民,高祖第二子也。母曰太穆順聖皇后竇氏。隋 開皇十八年十二月戊午,生於武功之別館。時有二龍戲於館門之外,三日而去。高 祖之臨岐州,太宗時年四歲。有書生自言善相,謁高祖曰:「公貴人也,且有貴子。」 見太宗,曰:「龍鳳之姿,天日之表,年將二十,必能濟世安民矣。」高祖懼其言 泄,將殺之,忽失所在,因采「濟世安民」之義以為名焉。太宗幼聰睿,玄鑒深遠, 臨機果斷,不拘小節,時人莫能測也。
dà yè mò, yáng dì yú yàn mén wèi tū jué suǒ wéi, tài zōng yīng mù jiù yuán, lì tún wèi jiāng jūn yún dìng xìng yíng. jiāng xíng, wèi dìng xìng yuē: bì jī qí gǔ yǐ shè yí bīng. qiě shǐ bì kè hán jǔ guó zhī shī, gǎn wéi tiān zǐ, bì yǐ guó jiā cāng zú wú yuán. wǒ zhāng jūn róng, lìng shù shí lǐ fān qí xiāng xù, yè zé zhēng gǔ xiāng yīng, lǔ bì wèi jiù bīng yún jí, wàng chén ér dùn yǐ. bù rán, bǐ zhòng wǒ guǎ, xī jūn lái zhàn, bì bù néng zhī yǐ. dìng xìng cóng yān. shī cì guō xiàn, tū jué hòu qí chí gào shǐ bì yuē: wáng shī dà zhì. yóu shì jiě wéi ér dùn. jí gāo zǔ zhī shǒu tài yuán, tài zōng shí nián shí bā. yǒu gāo yáng zéi shuài wèi dāo ér, zì hào lì shān fēi. lái gōng tài yuán, gāo zǔ jī zhī, shēn rù zéi zhèn. tài zōng yǐ qīng qí tū wéi ér jìn, shè zhī, suǒ xiàng jiē pī mǐ, bá gāo zǔ yú wàn zhòng zhī zhōng. shì huì bù bīng zhì, gāo zǔ yǔ tài zōng yòu fèn jī, dà pò zhī. shí suí zuò yǐ zhōng, tài zōng qián tú yì jǔ, měi zhé jié xià shì, tuī cái yǎng kè, qún dào dà xiá, mò bù yuàn xiào sǐ lì. jí yì bīng qǐ, nǎi lǜ bīng lüè xùn xī hé, kè zhī. bài yòu lǐng dà dū dū, yòu sān jūn jiē lì yān, fēng dùn huáng jùn gōng.
大業末,煬帝於雁門為突厥所圍,太宗應募救援,隸屯衛將軍雲定興營。將行, 謂定興曰:「必齎旗鼓以設疑兵。且始畢可汗舉國之師,敢圍天子,必以國家倉卒 無援。我張軍容,令數十里幡旗相續,夜則鉦鼓相應,虜必謂救兵雲集,望塵而遁 矣。不然,彼眾我寡,悉軍來戰,必不能支矣。」定興從焉。師次崞縣,突厥候騎 馳告始畢曰:王師大至。由是解圍而遁。及高祖之守太原,太宗時年十八。有高陽 賊帥魏刀兒,自號歷山飛。來攻太原,高祖擊之,深入賊陣。太宗以輕騎突圍而進, 射之,所向皆披靡,拔高祖於萬眾之中。適會步兵至,高祖與太宗又奮擊,大破之。 時隋祚已終,太宗潛圖義舉,每折節下士,推財養客,群盜大俠,莫不願效死力。 及義兵起,乃率兵略徇西河,克之。拜右領大都督,右三軍皆隸焉,封燉煌郡公。
dà jūn xī shàng jiǎ hú bǎo, suí jiāng sòng lǎo shēng lǜ jīng bīng èr wàn tún huò yì, yǐ jù yì shī. huì jiǔ yǔ liáng jǐn, gāo zǔ yǔ péi jì yì, qiě hái tài yuán, yǐ tú hòu jǔ. tài zōng yuē: běn xìng dà yì yǐ jiù cāng shēng, dāng xū xiān rù xián yáng, hào lìng tiān xià yù xiǎo dí jí bān shī, jiāng kǒng cóng yì zhī tú yī zhāo jiě tǐ. hái shǒu tài yuán yī chéng zhī dì, cǐ wèi zéi ěr, hé yǐ zì quán! gāo zǔ bù nà, cù lìng yǐn fā. tài zōng suì hào qì yú wài, shēng wén zhàng zhōng. gāo zǔ zhào wèn qí gù, duì yuē: jīn bīng yǐ yì dòng, jìn zhàn zé bì kè, tuì hái zé bì sàn. zhòng sàn yú qián, dí chéng yú hòu, sǐ wáng xū yú ér zhì, shì yǐ bēi ěr. gāo zǔ nǎi wù ér zhǐ.
大軍西上賈胡堡,隋將宋老生率精兵二萬屯霍邑,以拒義師。會久雨糧盡,高 祖與裴寂議,且還太原,以圖後舉。太宗曰:「本興大義以救蒼生,當須先入咸陽, 號令天下;遇小敵即班師,將恐從義之徒一朝解體。還守太原一城之地,此為賊耳, 何以自全!」高祖不納,促令引發。太宗遂號泣於外,聲聞帳中。高祖召問其故, 對曰:「今兵以義動,進戰則必克,退還則必散。眾散於前,敵乘於後,死亡須臾 而至,是以悲耳。」高祖乃悟而止。
bā yuè jǐ mǎo, yǔ jì, gāo zǔ yǐn shī qù huò yì. tài zōng kǒng lǎo shēng bù chū zhàn, nǎi jiāng shù qí xiān yì qí chéng xià, jǔ biān zhǐ huī, ruò jiāng wéi chéng zhě, yǐ jī nù zhī. lǎo shēng guǒ nù, kāi mén chū bīng, bèi chéng ér zhèn. gāo zǔ yǔ jiàn chéng hé zhèn yú chéng dōng, tài zōng jí chái shào zhèn yú chéng nán. lǎo shēng huī bīng jí jìn, xiān báo gāo zǔ, ér jiàn chéng zhuì mǎ, lǎo shēng chéng zhī, gāo zǔ yǔ jiàn chéng jūn xián què. tài zōng zì nán yuán lǜ èr qí chí xià jùn bǎn, chōng duàn qí jūn, yǐn bīng fèn jī, zéi zhòng dà bài, gè shě zhàng ér zǒu. xuán mén fā, lǎo shēng yǐn shéng yù shàng, suì zhǎn zhī, píng huò yì. zhì hé dōng, guān zhōng háo jié zhēng zǒu fù yì. tài zōng qǐng jìn shī rù guān, qǔ yǒng fēng cāng yǐ zhèn qióng fá, shōu qún dào yǐ tú jīng shī, gāo zǔ chēng shàn. tài zōng yǐ qián jūn jì hé, xiān dìng wèi běi. sān fǔ lì mín jí zhū háo huá yì jūn mén qǐng zì xiào zhě rì yǐ qiān jì, fú lǎo xié yòu, mǎn yú huī xià. shōu nà yīng jùn, yǐ bèi liáo liè, yuǎn jìn wén zhě, xián zì tuō yān. shī cì yú jīng yáng, shèng bīng jiǔ wàn, pò hú zéi liú yào zi, bìng qí zhòng. liú yīn kāi shān liú hóng jī tún zhǎng ān gù chéng. tài zōng zì qù sī zhú, zéi shuài lǐ zhòng wén hé pān rén xiàng shàn zhì děng jiē lái huì, dùn yú a chéng, huò bīng shí sān wàn. zhǎng ān fù lǎo jī niú jiǔ yì jīng mén zhě bù kě shèng jì, láo ér qiǎn zhī, yī wú suǒ shòu. jūn lìng yán sù, qiū háo wú suǒ fàn. xún yǔ dà jūn píng jīng chéng. gāo zǔ fǔ zhèng, shòu táng guó nèi shǐ, gǎi fēng qín guó gōng. huì xuē jǔ yǐ jìn zú shí wàn lái bī wèi bīn, tài zōng qīn jī zhī, dà pò qí zhòng, zhuī zhǎn wàn yú jí, lüè dì zhì yú lǒng chí.
八月己卯,雨霽,高祖引師趣霍邑。太宗恐老生不出戰,乃將數騎先詣其城下, 舉鞭指麾,若將圍城者,以激怒之。老生果怒,開門出兵,背城而陣。高祖與建成 合陣於城東,太宗及柴紹陣於城南。老生麾兵疾進,先薄高祖,而建成墜馬,老生 乘之,高祖與建成軍咸卻。太宗自南原率二騎馳下峻坂,沖斷其軍,引兵奮擊,賊 眾大敗,各舍仗而走。懸門發,老生引繩欲上,遂斬之,平霍邑。至河東,關中豪 傑爭走赴義。太宗請進師入關,取永豐倉以賑窮乏,收群盜以圖京師,高祖稱善。 太宗以前軍濟河,先定渭北。三輔吏民及諸豪猾詣軍門請自效者日以千計,扶老攜 幼,滿於麾下。收納英俊,以備僚列,遠近聞者,咸自托焉。師次於涇陽,勝兵九 萬,破胡賊劉鷂子,並其眾。留殷開山、劉弘基屯長安故城。太宗自趣司竹,賊帥 李仲文、何潘仁、向善志等皆來會,頓於阿城,獲兵十三萬。長安父老齎牛酒詣旌 門者不可勝紀,勞而遣之,一無所受。軍令嚴肅,秋毫無所犯。尋與大軍平京城。 高祖輔政,受唐國內史,改封秦國公。會薛舉以勁卒十萬來逼渭濱,太宗親擊之, 大破其眾,追斬萬餘級,略地至於隴坻。
yì níng yuán nián shí èr yuè, fù wèi yòu yuán shuài, zǒng bīng shí wàn xùn dōng dōu. jí jiāng xuán, wèi zuǒ yòu yuē: zéi jiàn wú hái, bì xiāng zhuī niè. shè sān fú yǐ dài zhī. é ér suí jiāng duàn dá lǜ wàn yú rén zì hòu ér zhì, dù sān wáng líng, fā fú jī zhī, duàn dá dà bài, zhuī bēn zhì yú chéng xià. yīn yú yí yáng xīn ān zhì xióng gǔ èr zhōu, shù zhī ér hái. xǐ fēng zhào guó gōng. gāo zǔ shòu chán, bài shàng shū lìng yòu wǔ hòu dà jiāng jūn, jìn fēng qín wáng, jiā shòu yōng zhōu mù.
義寧元年十二月,復為右元帥,總兵十萬徇東都。及將旋,謂左右曰:「賊見 吾還,必相追躡。」設三伏以待之。俄而隋將段達率萬餘人自後而至,度三王陵, 發伏擊之,段達大敗,追奔至於城下。因於宜陽、新安置熊、谷二州,戍之而還。 徙封趙國公。高祖受禪,拜尚書令、右武候大將軍,進封秦王,加授雍州牧。
wǔ dé yuán nián qī yuè, xuē jǔ kòu jīng zhōu, tài zōng lǜ zhòng tǎo zhī, bù lì ér xuán. jiǔ yuè, xuē jǔ sǐ, qí zi rén gǎo sì lì. tài zōng yòu wèi yuán shuài yǐ jī rén gǎo, xiāng chí yú zhé zhí chéng, shēn gōu gāo lěi zhě liù shí yú rì. zéi zhòng shí yú wàn, bīng fēng shén ruì, shù lái tiāo zhàn, tài zōng àn jiǎ yǐ cuò zhī. zéi liáng jǐn, qí jiāng móu jūn cái liáng hú láng lái jiàng. tài zōng wèi zhū jiāng jūn yuē: bǐ qì shuāi yǐ, wú dāng qǔ zhī. qiǎn jiāng jūn páng yù xiān zhèn yú qiǎn shuǐ yuán nán yǐ yòu zhī, zéi jiāng zōng luó bìng jūn lái jù, yù jūn jǐ bài. jì ér tài zōng qīn yù dà jūn, yǎn zì yuán běi, chū qí bù yì. luó wàng jiàn, fù huí shī xiāng jù. tài zōng jiāng xiāo qí shù shí rù zéi zhèn, yú shì wáng shī biǎo lǐ qí fèn, luó dà kuì, zhǎn shǒu shù qiān jí, tóu jiàn gǔ ér sǐ zhě bù kě shèng jì. tài zōng lǜ zuǒ yòu èr shí yú qí zhuī bēn, zhí qù zhé zhí yǐ chéng zhī. rén gǎo dà jù, yīng chéng zì shǒu. jiāng xī, dà jūn jì zhì, sì miàn hé wéi. jié cháo, rén gǎo qǐng jiàng, fú qí jīng bīng wàn yú rén nán nǚ wǔ wàn kǒu. jì ér zhū jiāng fèng hè, yīn wèn yuē: shǐ dài wáng yě zhàn pò zéi, qí zhǔ shàng bǎo jiān chéng, wáng wú gōng jù, qīng qí téng zhú, bù dài bù bīng, jìng báo chéng xià, xián yí bù kè, ér jìng xià zhī, hé yě? tài zōng yuē: cǐ yǐ quán dào pò zhī, shǐ qí jì bù xiá fā, yǐ gù kè yě. luó shì wǎng nián zhī shèng, jiān fù yǎng ruì rì jiǔ, jiàn wú bù chū, yì zài xiāng qīng. jīn xǐ wú chū, xī bīng lái zhàn, suī jī pò zhī, qín shā gài shǎo. ruò bù jí niè, hái zǒu tóu chéng, rén gǎo shōu ér fǔ zhī, zé biàn wèi kě dé yǐ. qiě qí bīng zhòng jiē lǒng xī rén, yī bài pī tuì, bù jí huí gù, sàn guī lǒng wài, zé zhé zhí zì xū, wǒ jūn suí ér pò zhī, suǒ yǐ jù ér jiàng yě. cǐ kě wèi chéng suàn, zhū jūn jǐn bù jiàn yé? zhū jiāng yuē: cǐ fēi fán rén suǒ néng jí yě. huò zéi bīng jīng qí shén zhòng, hái lìng rén gǎo xiōng dì jí zéi shuài zōng luó dí zhǎng sūn děng lǐng zhī. tài zōng yǔ zhī yóu liè chí shè, wú suǒ jiān rán. zéi tú hé ēn shè qì, xián yuàn xiào sǐ. shí lǐ mì chū fù, gāo zǔ lìng mì chí chuán yíng tài zōng yú bīn zhōu. mì jiàn tài zōng tiān zī shén wǔ, jūn wēi yán sù, jīng sǒng tàn fú, sī wèi yīn kāi shān yuē: zhēn yīng zhǔ yě. bù rú cǐ, hé yǐ dìng huò luàn hū? kǎi xuán, xiàn jié yú tài miào. bài tài wèi shǎn dōng dào héng tái shàng shū lìng, zhèn zhǎng chūn gōng, guān dōng bīng mǎ bìng shòu jié dù. xún jiā zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn liáng zhōu zǒng guǎn.
武德元年七月,薛舉寇涇州,太宗率眾討之,不利而旋。九月,薛舉死,其子 仁杲嗣立。太宗又為元帥以擊仁杲,相持於折墌城,深溝高壘者六十餘日。賊眾十 余萬,兵鋒甚銳,數來挑戰,太宗按甲以挫之。賊糧盡,其將牟君才、梁胡郎來降。 太宗謂諸將軍曰:「彼氣衰矣,吾當取之。」遣將軍龐玉先陣於淺水原南以誘之, 賊將宗羅並軍來拒,玉軍幾敗。既而太宗親御大軍,奄自原北,出其不意。羅 望見,復回師相拒。太宗將驍騎數十入賊陣,於是王師表里齊奮,羅大潰,斬首 數千級,投澗谷而死者不可勝計。太宗率左右二十餘騎追奔,直趣折墌以乘之。仁 杲大懼,嬰城自守。將夕,大軍繼至,四面合圍。詰朝,仁杲請降,俘其精兵萬餘 人、男女五萬口。既而諸將奉賀,因問曰:「始大王野戰破賊,其主尚保堅城,王 無攻具,輕騎騰逐,不待步兵,徑薄城下,咸疑不克,而竟下之,何也?」太宗曰: 「此以權道迫之,使其計不暇發,以故克也。羅恃往年之勝,兼復養銳日久,見 吾不出,意在相輕。今喜吾出,悉兵來戰,雖擊破之,擒殺蓋少。若不急躡,還走 投城,仁杲收而撫之,則便未可得矣。且其兵眾皆隴西人,一敗披退,不及回顧, 散歸隴外,則折墌自虛,我軍隨而迫之,所以懼而降也。此可謂成算,諸君盡不見 耶?」諸將曰:「此非凡人所能及也。」獲賊兵精騎甚眾,還令仁杲兄弟及賊帥宗 羅、翟長孫等領之。太宗與之遊獵馳射,無所間然。賊徒荷恩懾氣,咸願效死。 時李密初附,高祖令密馳傳迎太宗於豳州。密見太宗天姿神武,軍威嚴肅,驚悚嘆 服,私謂殷開山曰:「真英主也。不如此,何以定禍亂乎?」凱旋,獻捷於太廟。 拜太尉、陝東道行台尚書令,鎮長春宮,關東兵馬並受節度。尋加左武候大將軍、 涼州總管。
sòng jīn gāng zhī xiàn huì zhōu yě, bīng fēng shén ruì. gāo zǔ yǐ wáng xíng běn shàng jù pú zhōu, lǚ chóng mào fǎn yú xià xiàn, jìn huì èr zhōu xiāng jì xiàn méi, guān zhōng zhèn hài, nǎi shǒu chì yuē: zéi shì rú cǐ, nán yǔ zhēng fēng, yí qì hé dōng zhī dì, jǐn shǒu guān xī ér yǐ. tài zōng shàng biǎo yuē: tài yuán wáng yè suǒ jī, guó zhī gēn běn, hé dōng yīn shí, jīng yì suǒ zī. ruò jǔ ér qì zhī, chén qiè fèn hèn. yuàn jiǎ jīng bīng sān wàn, bì néng píng tiǎn wǔ zhōu, kè fù fén jìn. gāo zǔ yú shì xī fā guān zhōng bīng yǐ yì zhī, yòu xìng zhǎng chūn gōng qīn sòng tài zōng. èr nián shí yī yuè, tài zōng lǜ zhòng qù lóng mén guān, lǚ bīng ér dù zhī, jìn tún bǎi bì, yǔ zéi jiāng sòng jīn gāng xiāng chí. xún ér yǒng ān wáng xiào jī bài yú xià xiàn, yú yún dú gū huái ēn táng jiǎn bìng wèi zéi jiāng xún xiāng wèi chí jìng dé suǒ zhí, jiāng hái huì zhōu. tài zōng qiǎn yīn kāi shān qín shū bǎo yāo zhī yú měi liáng chuān, dà pò zhī, xiāng děng jǐn yǐ shēn miǎn, xī lǔ qí zhòng, fù guī bǎi bì. yú shì zhū jiāng xián qǐng zhàn, tài zōng yuē: jīn gāng xuán jūn qiān lǐ, shēn rù wú dì, jīng bīng xiāo jiāng, jiē zài yú cǐ. wǔ zhōu jù tài yuán, zhuān yǐ jīn gāng yǐ wèi hàn. shì zú suī zhòng, nèi shí kōng xū, yì zài sù zhàn. wǒ jiān yíng xù ruì yǐ cuò qí fēng, liáng jǐn jì qióng, zì dāng dùn zǒu.
宋金剛之陷澮州也,兵鋒甚銳。高祖以王行本尚據蒲州,呂崇茂反於夏縣,晉、 澮二州相繼陷沒,關中震駭,乃手敕曰:「賊勢如此,難與爭鋒,宜棄河東之地, 謹守關西而已。」太宗上表曰:「太原王業所基,國之根本,河東殷實,京邑所資。 若舉而棄之,臣竊憤恨。願假精兵三萬,必能平殄武周,克復汾、晉。」高祖於是 悉發關中兵以益之,又幸長春宮親送太宗。二年十一月,太宗率眾趣龍門關,履冰 而渡之,進屯柏壁,與賊將宋金剛相持。尋而永安王孝基敗於夏縣,於筠、獨孤懷 恩、唐儉並為賊將尋相、尉遲敬德所執,將還澮州。太宗遣殷開山、秦叔寶邀之於 美良川,大破之,相等僅以身免,悉虜其眾,復歸柏壁。於是諸將咸請戰,太宗曰: 「金剛懸軍千里,深入吾地,精兵驍將,皆在於此。武周據太原,專倚金剛以為捍。 士卒雖眾,內實空虛,意在速戰。我堅營蓄銳以挫其鋒,糧盡計窮,自當遁走。」
sān nián èr yuè, jīn gāng jìng yǐ zhòng něi ér dùn, tài zōng zhuī zhī zhì jiè zhōu. jīn gāng liè zhèn, nán běi qī lǐ, yǐ jù guān jūn. tài zōng qiǎn zǒng guǎn lǐ shì jī chéng yǎo jīn qín shū bǎo dāng qí běi, dí zhǎng sūn qín wǔ tōng dāng qí nán. zhū jūn zhàn xiǎo què, wèi zéi suǒ chéng. tài zōng lǜ jīng qí jī zhī, chōng qí zhèn hòu, zéi zhòng dà bài, zhuī bēn shù shí lǐ. jìng dé xiāng shuài zhòng bā qiān lái jiàng, hái lìng jìng dé dū zhī, yǔ jūn yíng xiāng cān. qū tū tōng jù qí wèi biàn, zhòu yǐ wèi qǐng. tài zōng yuē: xī xiāo wáng tuī chì xīn zhì rén fù zhōng, bìng néng bì mìng, jīn wěi rèn jìng dé, yòu hé yí yě. yú shì liú wǔ zhōu bēn yú tū jué, bìng fén xī fù jiù dì. zhào jiù jūn jiā bài yì zhōu dào héng tái shàng shū lìng.
三年二月,金剛竟以眾餒而遁,太宗追之至介州。金剛列陣,南北七里,以拒 官軍。太宗遣總管李世勣、程咬金、秦叔寶當其北,翟長孫、秦武通當其南。諸軍 戰小卻,為賊所乘。太宗率精騎擊之,沖其陣後,賊眾大敗,追奔數十里。敬德、 相率眾八千來降,還令敬德督之,與軍營相參。屈突通懼其為變,驟以為請。太宗 曰:「昔蕭王推赤心置人腹中,並能畢命,今委任敬德,又何疑也。」於是劉武周 奔於突厥,並、汾悉復舊地。詔就軍加拜益州道行台尚書令。
qī yuè, zǒng lǜ zhū jūn gōng wáng shì chōng yú luò yì, shī cì gǔ zhōu. shì chōng lǜ jīng bīng sān wàn zhèn yú cí jiàn, tài zōng yǐ qīng qí tiāo zhī. shí zhòng guǎ bù dí, xiàn yú zhòng wéi, zuǒ yòu xián jù. tài zōng mìng zuǒ yòu xiān guī, dú liú hòu diàn. shì chōng xiāo jiāng dān xióng xìn shù bǎi qí jiā dào lái bī, jiāo qiǎng jìng jìn, tài zōng jǐ wèi suǒ bài. tài zōng zuǒ yòu shè zhī, wú bù yīng xián ér dào, huò qí dà jiāng yàn qí. shì chōng nǎi bá cí jiàn zhī zhèn guī yú dōng dōu. tài zōng qiǎn xíng jūn zǒng guǎn shǐ wàn bǎo zì yí yáng nán jù lóng mén, liú dé wēi zì tài xíng dōng wéi hé nèi, wáng jūn kuò zì luò kǒu duàn zéi liáng dào. yòu qiǎn huáng jūn hàn yè cóng xiào shuǐ hé zhōng xià zhōu shī xí huí luò chéng, kè zhī. huáng hé yǐ nán, mò bù xiǎng yīng, chéng bǎo xiāng cì lái jiàng. dà jūn jìn tún máng shān. jiǔ yuè, tài zōng yǐ wǔ bǎi qí xiān guān zhàn dì, zú yǔ shì chōng wàn yú rén xiāng yù, huì zhàn, fù pò zhī, zhǎn shǒu sān qiān yú jí, huò dà jiāng chén zhì lüè, shì chōng jǐn yǐ shēn miǎn. qí suǒ shǔ yún zhōu zǒng guǎn yáng qìng qiǎn shǐ qǐng jiàng, qiǎn lǐ shì jī lǜ shī chū huán yuán dào ān fǔ qí zhòng. xíng biàn wěi yù jiǔ zhōu xiāng jì lái jiàng. shì chōng suì qiú jiù yú dòu jiàn dé.
七月,總率諸軍攻王世充於洛邑,師次谷州。世充率精兵三萬陣於慈澗,太宗 以輕騎挑之。時眾寡不敵,陷於重圍,左右咸懼。太宗命左右先歸,獨留後殿。世 充驍將單雄信數百騎夾道來逼,交搶競進,太宗幾為所敗。太宗左右射之,無不應 弦而倒,獲其大將燕頎。世充乃拔慈澗之鎮歸於東都。太宗遣行軍總管史萬寶自宜 陽南據龍門,劉德威自太行東圍河內,王君廓自洛口斷賊糧道。又遣黃君漢夜從孝 水河中下舟師襲回洛城,克之。黃河已南,莫不響應,城堡相次來降。大軍進屯邙 山。九月,太宗以五百騎先觀戰地,卒與世充萬餘人相遇,會戰,復破之,斬首三 千餘級,獲大將陳智略,世充僅以身免。其所署筠州總管楊慶遣使請降,遣李世勣 率師出轘轅道安撫其眾。滎、汴、洧、豫九州相繼來降。世充遂求救於竇建德。
sì nián èr yuè, yòu jìn tún qīng chéng gōng. yíng lěi wèi lì, shì chōng zhòng èr wàn zì fāng zhū mén lín gǔ shuǐ ér zhèn. tài zōng yǐ jīng qí zhèn yú běi máng shān, lìng qū tū tōng lǜ bù zú wǔ qiān dù shuǐ yǐ jī zhī, yīn jiè tōng yuē: dài bīng jiāo jí fàng yān, wú dāng lǜ qí jūn nán xià. bīng cái jiē, tài zōng yǐ qí chōng zhī, tǐng shēn xiān jìn, yǔ tōng biǎo lǐ xiāng yīng. zéi zhòng shū sǐ zhàn, sàn ér fù hé zhě shù yān. zì chén jí wǔ, zéi zhòng shǐ tuì. zòng bīng chéng zhī, fú zhǎn bā qiān rén, yú shì jìn yíng chéng xià. shì chōng bù gǎn fù chū, dàn yīng chéng zì shǒu, yǐ dài jiàn dé zhī yuán. tài zōng qiǎn zhū jūn jué qiàn, zā bù zhǎng wéi yǐ shǒu zhī. wú wáng dù fú wēi qiǎn qí jiāng chén zhèng tōng xú zhào zōng lǜ jīng bīng èr qiān lái huì yú jūn suǒ. wěi zhèng zhōu sī mǎ shěn yuè yǐ wǔ láo jiàng, jiāng jūn wáng jūn kuò yīng zhī, qín qí wěi jīng wáng wáng xíng běn. huì dòu jiàn dé yǐ bīng shí yú wàn lái yuán shì chōng, zhì yú suān zǎo. xiāo yǔ qū tū tōng fēng dé yí jiē yǐ fù bèi shòu dí, kǒng fēi wàn quán, qǐng tuì shī gǔ zhōu yǐ guān zhī. tài zōng yuē: shì chōng liáng jǐn, nèi wài lí xīn, wǒ dāng bù láo gōng jī, zuò shōu qí bì. jiàn dé xīn pò mèng hǎi gōng, jiāng jiāo zú duò, wú dāng jìn jù wǔ láo, è qí jīn yào. zéi ruò mào xiǎn yǔ wǒ zhēng fēng, pò zhī bì yǐ. rú qí bù zhàn, xún rì jiān shì chōng dāng zì kuì. ruò bù sù jìn, zéi rù wǔ láo, zhū chéng xīn fù, bì bù néng shǒu. èr zéi bìng lì, jiāng ruò zhī hé? tōng yòu qǐng jiě wéi jiù xiǎn yǐ hòu qí biàn, tài zōng bù xǔ. yú shì liú tōng fǔ qí wáng yuán jí yǐ wéi shì chōng, qīn lǜ bù qí sān qiān wǔ bǎi rén qù wǔ láo.
四年二月,又進屯青城宮。營壘未立,世充眾二萬自方諸門臨谷水而陣。太宗 以精騎陣於北邙山,令屈突通率步卒五千渡水以擊之,因誡通曰:「待兵交即放煙, 吾當率騎軍南下。」兵才接,太宗以騎沖之,挺身先進,與通表里相應。賊眾殊死 戰,散而複合者數焉。自辰及午,賊眾始退。縱兵乘之,俘斬八千人,於是進營城 下。世充不敢復出,但嬰城自守,以待建德之援。太宗遣諸軍掘塹,匝布長圍以守 之。吳王杜伏威遣其將陳正通、徐召宗率精兵二千來會於軍所。偽鄭州司馬沈悅以 武牢降,將軍王君廓應之,擒其偽荊王王行本。會竇建德以兵十餘萬來援世充,至 於酸棗。蕭瑀、屈突通、封德彝皆以腹背受敵,恐非萬全,請退師谷州以觀之。太 宗曰:「世充糧盡,內外離心,我當不勞攻擊,坐收其敝。建德新破孟海公,將驕 卒惰,吾當進據武牢,扼其襟要。賊若冒險與我爭鋒,破之必矣。如其不戰,旬日 間世充當自潰。若不速進,賊入武牢,諸城新附,必不能守。二賊併力,將若之何?」 通又請解圍就險以候其變,太宗不許。於是留通輔齊王元吉以圍世充,親率步騎三 千五百人趣武牢。
jiàn dé zì xíng yáng xī shàng, zhú lěi yú bǎn zhǔ, tài zōng tún wǔ láo, xiāng chí èr shí yú rì. dié zhě yuē: jiàn dé cì guān jūn chú jǐn, hòu mù mǎ yú hé běi, yīn jiāng xí wǔ láo. tài zōng zhī qí móu, suì mù mǎ hé běi yǐ yòu zhī. jié cháo, jiàn dé guǒ xī zhòng ér zhì, chén bīng fàn shuǐ, shì chōng jiāng guō shì héng zhèn yú qí nán, mián hù shù lǐ, gǔ zào, zhū jiāng dà jù. tài zōng jiāng shù qí shēng gāo qiū yǐ wàng zhī, wèi zhū jiāng yuē: zéi qǐ shān dōng, wèi jiàn dà dí. jīn dù xiǎn ér xiāo, shì wú zhèng lìng bī chéng ér zhèn, yǒu qīng wǒ xīn. wǒ àn bīng bù chū, bǐ nǎi qì shuāi, zhèn jiǔ zú jī, bì jiāng zì tuì, zhuī ér jī zhī, wú wǎng bù kè. wú yǔ gōng děng yuē, bì yǐ wǔ shí hòu pò zhī. jiàn dé liè zhèn, zì chén zhì wǔ, bīng shì jī juàn, jiē zuò liè, yòu zhēng yǐn shuǐ, qūn xún liǎn tuì. tài zōng yuē: kě jī yǐ! qīn lǜ qīng qí zhuī ér yòu zhī, zhòng jì zhì. jiàn dé huí shī ér zhèn, wèi jí zhěng liè, tài zōng xiān dēng jī zhī, suǒ xiàng jiē mí. é ér zhòng jūn hé zhàn, xiāo chén sì qǐ. tài zōng lǜ shǐ dà nài chéng yǎo jīn qín shū bǎo yǔ wén xīn děng huī fān ér rù, zhí tū chū qí zhèn hòu, zhāng wǒ qí zhì. zéi gù jiàn zhī, dà kuì. zhuī bēn sān shí lǐ, zhǎn shǒu sān qiān yú jí, lǔ qí zhòng wǔ wàn, shēng qín jiàn dé yú zhèn. tài zōng shù zhī yuē: wǒ yǐ gān gē wèn zuì, běn zài wáng shì chōng, dé shī cún wáng, bù yù rǔ shì, hé gù yuè jìng, fàn wǒ bīng fēng? jiàn dé gǔ lì ér yán yuē: jīn ruò bù lái, kǒng láo yuǎn qǔ. gāo zǔ wén ér dà yuè, shǒu zhào yuē suí shì fēn bēng, xiáo hán gé jué. liǎng xióng hé shì, yī zhāo qīng dàng. bīng jì kè jié, gèng wú sǐ shāng. wú kuì wèi chén, bù yōu qí fù, bìng rǔ gōng yě. nǎi jiāng jiàn dé zhì dōng dū chéng xià. shì chōng jù, lǜ qí guān shǔ èr qiān yú rén yì jūn mén qǐng jiàng, shān dōng xī píng. tài zōng rù jù gōng chéng, lìng xiāo yǔ dòu guǐ děng fēng shǒu fǔ kù, yī wú suǒ qǔ, lìng jì shì fáng xuán líng shōu suí tú jí. yú shì zhū qí tóng è duàn dá děng wǔ shí yú rén, wǎng bèi qiú jìn zhě xī shì zhī, fēi zuì zhū lù zhě jì ér lěi zhī. dà xiǎng jiāng shì, bān cì yǒu chà. gāo zǔ lìng shàng shū zuǒ pú shè péi jì láo yú jūn zhōng.
建德自滎陽西上,築壘於板渚,太宗屯武牢,相持二十餘日。諜者曰:「建德 伺官軍芻盡,候牧馬於河北,因將襲武牢。」太宗知其謀,遂牧馬河北以誘之。詰 朝,建德果悉眾而至,陳兵氾水,世充將郭士衡陣於其南,綿互數里,鼓譟,諸將 大懼。太宗將數騎升高丘以望之,謂諸將曰:「賊起山東,未見大敵。今度險而囂, 是無政令;逼城而陣,有輕我心。我按兵不出,彼乃氣衰,陣久卒飢,必將自退, 追而擊之,無往不克。吾與公等約,必以午時後破之。」建德列陣,自辰至午,兵 士飢倦,皆坐列,又爭飲水,逡巡斂退。太宗曰:「可擊矣!」親率輕騎追而誘之, 眾繼至。建德回師而陣,未及整列,太宗先登擊之,所向皆靡。俄而眾軍合戰,囂 塵四起。太宗率史大奈、程咬金、秦叔寶、宇文歆等揮幡而入,直突出其陣後,張 我旗幟。賊顧見之,大潰。追奔三十里,斬首三千餘級,虜其眾五萬,生擒建德於 陣。太宗數之曰:「我以干戈問罪,本在王世充,得失存亡,不預汝事,何故越境, 犯我兵鋒?」建德股慄而言曰:「今若不來,恐勞遠取。」高祖聞而大悅,手詔曰; 「隋氏分崩,崤函隔絕。兩雄合勢,一朝清盪。兵既克捷,更無死傷。無愧為臣, 不憂其父,並汝功也。」乃將建德至東都城下。世充懼,率其官屬二千餘人詣軍門 請降,山東悉平。太宗入據宮城,令蕭瑀、竇軌等封守府庫,一無所取,令記室房 玄齡收隋圖籍。於是誅其同惡段達等五十餘人,枉被囚禁者悉釋之,非罪誅戮者祭 而誄之。大饗將士,班賜有差。高祖令尚書左僕射裴寂勞於軍中。
liù yuè, kǎi xuán. tài zōng qīn pī huáng jīn jiǎ, zhèn tiě mǎ yī wàn qí, jiǎ shì sān wàn rén, qián hòu bù gǔ chuī, fú èr wěi zhǔ jí suí shì qì wù niǎn hé xiàn yú tài miào. gāo zǔ dà yuè, xíng yǐn zhì lǐ yǐ xiǎng yān. gāo zǔ yǐ zì gǔ jiù guān bù chēng shū gōng, nǎi bié biǎo huī hào, yòng jīng xūn dé.
六月,凱旋。太宗親披黃金甲,陣鐵馬一萬騎,甲士三萬人,前後部鼓吹,俘 二偽主及隋氏器物輦輅獻於太廟。高祖大悅,行飲至禮以享焉。高祖以自古舊官不 稱殊功,乃別表徽號,用旌勛德。
shí yuè, jiā hào tiān cè shàng jiāng shǎn dōng dào dà xíng tái, wèi zài wáng gōng shàng. zēng yì èr wàn hù, tōng qián sān wàn hù. cì jīn hé yī chéng, gǔn miǎn zhī fú, yù bì yī shuāng, huáng jīn liù qiān jīn, qián hòu bù gǔ chuī jí jiǔ bù zhī lè, bān jiàn sì shí rén. yú shí hǎi nèi jiàn píng, tài zōng nǎi ruì yì jīng jí, kāi wén xué guǎn yǐ dài sì fāng zhī shì. xíng tái sī xūn láng zhōng dù rú huì děng shí yǒu bā rén wèi xué shì, měi gèng zhí gé xià, jiàng yǐ wēn yán, yǔ zhī tǎo lùn jīng yì, huò yè fēn ér bà. wèi jǐ, dòu jiàn dé jiù jiāng liú hēi tà jǔ bīng fǎn, jù míng zhōu.
十月,加號天策上將、陝東道大行台,位在王公上。增邑二萬戶,通前三萬戶。 賜金輅一乘,袞冕之服,玉璧一雙,黃金六千斤,前後部鼓吹及九部之樂,班劍四 十人。於時海內漸平,太宗乃銳意經籍,開文學館以待四方之士。行台司勛郎中杜 如晦等十有八人為學士,每更直閣下,降以溫顏,與之討論經義,或夜分而罷。未 幾,竇建德舊將劉黑闥舉兵反,據洺州。
shí èr yuè, tài zōng zǒng róng dōng tǎo. wǔ nián zhēng yuè, jìn jūn féi xiāng, fēn bīng jué qí liáng dào, xiāng chí liǎng yuè. hēi tà jiǒng jí qiú zhàn, lǜ bù qí èr wàn, nán dù míng shuǐ, chén yā guān jūn. tài zōng qīn lǜ jīng qí, jī qí mǎ jūn, pò zhī, chéng shèng róu qí bù zú, zéi dà kuì, zhǎn shǒu wàn yú jí. xiān shì, tài zōng qiǎn yàn míng shuǐ shàng liú shǐ qiǎn, lìng hēi tà dé dù. jí zhàn, nǎi lìng jué yàn, shuǐ dà zhì, shēn zhàng yú, zéi tú jì bài, fù shuǐ zhě jiē nì sǐ yān. hēi tà yǔ èr bǎi yú qí běi zǒu tū jué, xī lǔ qí zhòng, hé běi píng. shí xú yuán lǎng zǔ bīng xú yǎn, tài zōng huí shī tǎo píng zhī, yú shì hé jì jiāng huái zhū jùn yì jiē píng. shí yuè, jiā zuǒ yòu shí èr wèi dà jiāng jūn.
十二月,太宗總戎東討。五年正月,進軍肥鄉,分兵絕其糧道,相持兩月。黑 闥窘急求戰,率步騎二萬,南渡洺水,晨壓官軍。太宗親率精騎,擊其馬軍,破之, 乘勝蹂其步卒,賊大潰,斬首萬餘級。先是,太宗遣堰洺水上流使淺,令黑闥得渡。 及戰,乃令決堰,水大至,深丈余,賊徒既敗,赴水者皆溺死焉。黑闥與二百餘騎 北走突厥,悉虜其眾,河北平。時徐圓朗阻兵徐、兗,太宗回師討平之,於是河、 濟、江、淮諸郡邑皆平。十月,加左右十二衛大將軍。
qī nián qiū, tū jué xié lì tū lì èr kè hán zì yuán zhōu rù kòu, qīn rǎo guān zhōng. yǒu shuō gāo zǔ yún: zhǐ wèi fǔ cáng zǐ nǚ zài jīng shī, gù tū jué lái, ruò shāo què zhǎng ān ér bù dōu, zé hú kòu zì zhǐ. gāo zǔ nǎi qiǎn zhōng shū shì láng yǔ wén shì jí xíng shān nán kě jū zhī dì, jí yù yí dōu. xiāo yǔ děng jiē yǐ wèi fēi, rán zhōng bù gǎn fàn yán zhèng jiàn. tài zōng dú yuē: huò qù bìng, hàn tíng zhī jiāng shuài ěr, yóu qiě zhì miè xiōng nú. chén tiǎn bèi fān wéi, shàng shǐ hú chén bù xī, suì lìng bì xià yì yù qiān dōu, cǐ chén zhī zé yě. xìng qǐ tīng chén yī shēn wēi xiào, qǔ bǐ xié lì. ruò yī liǎng nián jiān bù xì qí jǐng, xú jiàn yí dōu zhī cè, chén dāng bù gǎn fù yán. gāo zǔ nù, réng qiǎn tài zōng jiāng sān shí yú qí xíng chǎn. hái rì, gù zòu bì bù kě yí dōu, gāo zǔ suì zhǐ. bā nián, jiā zhōng shū lìng.
七年秋,突厥頡利、突利二可汗自原州入寇,侵擾關中。有說高祖云:「只為 府藏子女在京師,故突厥來,若燒卻長安而不都,則胡寇自止。」高祖乃遣中書侍 郎宇文士及行山南可居之地,即欲移都。蕭瑀等皆以為非,然終不敢犯顏正諫。太 宗獨曰:「霍去病,漢廷之將帥耳,猶且志滅匈奴。臣忝備籓維,尚使胡塵不息, 遂令陛下議欲遷都,此臣之責也。幸乞聽臣一申微效,取彼頡利。若一兩年間不系 其頸,徐建移都之策,臣當不敢復言」。高祖怒,仍遣太宗將三十餘騎行剗。還日, 固奏必不可移都,高祖遂止。八年,加中書令。
jiǔ nián, huáng tài zǐ jiàn chéng qí wáng yuán jí móu hài tài zōng. liù yuè sì rì, tài zōng lǜ zhǎng sūn wú jì wèi chí jìng dé fáng xuán líng dù rú huì yǔ wén shì jí gāo shì lián hóu jūn jí chéng zhī jié qín shū bǎo duàn zhì xuán qū tū tōng zhāng shì guì děng yú xuán wǔ mén zhū zhī. jiǎ zǐ, lì wèi huáng tài zǐ, shù zhèng jiē duàn jué. tài zōng nǎi zòng jìn yuàn suǒ yǎng yīng quǎn, bìng tíng zhū fāng suǒ jìn zhēn yì, zhèng shàng jiǎn sù, tiān xià dà yuè. yòu lìng bǎi guān gè shàng fēng shì, bèi chén ān rén lǐ guó zhī yào. jǐ sì, lìng yuē: yī lǐ, èr míng bù piān huì. jìn dài yǐ lái, liǎng zì jiān bì, fèi què yǐ duō, shuài yì ér xíng, yǒu wéi jīng diǎn. qí guān hào rén míng gōng sī wén jí, yǒu shì mín liǎng zì bù lián xù zhě, bìng bù xū huì. bà yōu zhōu dà dū dū fǔ. xīn wèi, fèi shǎn dōng dào dà xíng tái, zhì luò zhōu dū du fǔ, fèi yì zhōu dào héng tái, zhì yì zhōu dà dū dū fǔ. rén wǔ, yōu zhōu dà dū dū lú jiāng wáng yuàn móu nì, fèi wèi shù rén. yǐ yǒu, bà tiān cè fǔ. qī yuè rén chén, tài zǐ zuǒ shù zǐ gāo shì lián wèi shì zhōng, yòu shù zǐ fáng xuán líng wèi zhōng shū lìng, shàng shū yòu pú shè xiāo yǔ wèi shàng shū zuǒ pú shè, lì bù shàng shū yáng gōng rén wèi yōng zhōu mù, tài zǐ zuǒ shù zǐ zhǎng sūn wú jì wèi lì bù shàng shū, yòu shù zǐ dù rú huì wèi bīng bù shàng shū, tài zǐ zhān shì yǔ wén shì jí wèi zhōng shū lìng, fēng dé yí wèi shàng shū yòu pú shè.
九年,皇太子建成、齊王元吉謀害太宗。六月四日,太宗率長孫無忌、尉遲敬 德、房玄齡、杜如晦、宇文士及、高士廉、侯君集、程知節、秦叔寶、段志玄、屈 突通、張士貴等於玄武門誅之。甲子,立為皇太子,庶政皆斷決。太宗乃縱禁苑所 養鷹犬,並停諸方所進珍異,政尚簡肅,天下大悅。又令百官各上封事,備陳安人 理國之要。己巳,令曰:「依禮,二名不偏諱。近代已來,兩字兼避,廢闕已多, 率意而行,有違經典。其官號、人名、公私文籍,有『世民』兩字不連續者,並不 須諱。」罷幽州大都督府。辛未,廢陝東道大行台,置洛州都督府,廢益州道行台, 置益州大都督府。壬午,幽州大都督廬江王瑗謀逆,廢為庶人。乙酉,罷天策府。 七月壬辰,太子左庶子高士廉為侍中,右庶子房玄齡為中書令,尚書右僕射蕭瑀為 尚書左僕射,吏部尚書楊恭仁為雍州牧,太子左庶子長孫無忌為吏部尚書,右庶子 杜如晦為兵部尚書,太子詹事宇文士及為中書令,封德彝為尚書右僕射。
bā yuè guǐ hài, gāo zǔ chuán wèi yú huáng tài zǐ, tài zōng jí wèi yú dōng gōng xiǎn dé diàn. qiǎn sī kōng wèi guó gōng péi jì chái gào yú nán jiāo. dà shè tiān xià. wǔ dé yuán nián yǐ lái zé qíng liú pèi zhě bìng fàng hái. wén wǔ guān wǔ pǐn yǐ shàng xiān wú jué zhě cì jué yī jí, liù pǐn yǐ xià jiā xūn yī zhuǎn. tiān xià gěi fù yī nián. guǐ yǒu, fàng yè tíng gōng nǚ sān qiān yú rén. jiǎ xū, tū jué xié lì tū lì kòu jīng zhōu. yǐ hài, tū jué jìn kòu wǔ gōng, jīng shī jiè yán. bǐng zǐ, lì fēi zhǎng sūn shì wèi huáng hòu. jǐ mǎo, tū jué kòu gāo líng. xīn sì, xíng jūn zǒng guǎn wèi chí jìng dé yǔ tū jué zhàn yú jīng yáng, dà pò zhī, zhǎn shǒu qiān yú jí. guǐ wèi, tū jué xié lì zhì yú wèi shuǐ biàn qiáo zhī běi, qiǎn qí qiú shuài zhí shī sī lì rù cháo wèi chān, zì zhāng xíng shì, tài zōng mìng qiú zhī. qīn chū xuán wǔ mén, chí liù qí xìng wèi shuǐ shàng, yǔ xié lì gé jīn ér yǔ, zé yǐ fù yuē. é ér zhòng jūn jì zhì, xié lì jiàn jūn róng jì shèng, yòu zhī sī lì jiù jū, yóu shì dà jù, suì qǐng hé, zhào xǔ yān. jí rì hái gōng. yǐ yǒu, yòu xìng biàn qiáo, yǔ xié lì xíng bái mǎ shè méng, tū jué yǐn tuì. jiǔ yuè bǐng xū, xié lì xiàn mǎ sān qiān pǐ yáng wàn kǒu, dì bù shòu, lìng xié lì guī suǒ lüè zhōng guó hù kǒu. dīng wèi, yǐn zhū wèi qí bīng tǒng jiāng děng xí shè yú xiǎn dé diàn tíng, wèi jiāng jūn yǐ xià yuē: zì gǔ tū jué yǔ zhōng guó gèng yǒu shèng shuāi. ruò xuān yuán shàn yòng wǔ bīng, jí néng běi zhú xūn yù zhōu xuān qū chí fāng zhào, yì néng zhì shèng tài yuán. zhì hàn jìn zhī jūn, dǎi yú suí dài, bù shǐ bīng shì sù xí gān gē, tū jué lái qīn, mò néng kàng yù, zhì yí zhōng guó shēng mín tú tàn yú kòu shǒu. wǒ jīn bù shǐ rǔ děng chuān chí zhú yuàn, zào zhū yín fèi, nóng mín zì lìng yì lè, bīng shì wéi xí gōng mǎ, shù shǐ rǔ dòu zhàn, yì wàng rǔ qián wú héng dí. yú shì měi rì yǐn shù bǎi rén yú diàn qián jiào shè, dì qīn zì lín shì, shè zhòng zhě suí shǎng gōng dāo bù bó. cháo chén duō yǒu jiàn zhě, yuē: xiān wáng zhì fǎ, yǒu yǐ bīng rèn zhì yù suǒ zhě xíng zhī, suǒ yǐ fáng méng dù jiàn, bèi bù yú yě. jīn yǐn bì zú zhī rén, wān hú zòng shǐ yú xuān bì zhī cè, bì xià qīn zài qí jiān, zhèng kǒng huò chū fēi yì, fēi suǒ yǐ wèi shè jì jì yě. shàng bù nà. zì shì hòu, shì zú jiē wèi jīng ruì. rén zǐ, zhào sī jiā bù dé zhé lì yāo shén, wàng shè yín sì, fēi lǐ cí dǎo, yī jiē jìn jué. qí guī yì wǔ zhào zhī wài, zhū zá zhān bǔ, yì jiē tíng duàn. zhǎng sūn wú jì fēng qí guó gōng, fáng xuán líng xíng guó gōng, wèi chí jìng dé wú guó gōng, dù rú huì cài guó gōng, hóu jūn jí lù guó gōng.
八月癸亥,高祖傳位於皇太子,太宗即位於東宮顯德殿。遣司空、魏國公裴寂 柴告於南郊。大赦天下。武德元年以來責情流配者並放還。文武官五品已上先無爵 者賜爵一級,六品已下加勛一轉。天下給復一年。癸酉,放掖庭宮女三千餘人。甲 戌,突厥頡利、突利寇涇州。乙亥,突厥進寇武功,京師戒嚴。丙子,立妃長孫氏 為皇后。己卯,突厥寇高陵。辛巳,行軍總管尉遲敬德與突厥戰於涇陽,大破之, 斬首千餘級。癸未,突厥頡利至於渭水便橋之北,遣其酋帥執失思力入朝為覘,自 張形勢,太宗命囚之。親出玄武門,馳六騎幸渭水上,與頡利隔津而語,責以負約。 俄而眾軍繼至,頡利見軍容既盛,又知思力就拘,由是大懼,遂請和,詔許焉。即 日還宮。乙酉,又幸便橋,與頡利刑白馬設盟,突厥引退。九月丙戌,頡利獻馬三 千匹、羊萬口,帝不受,令頡利歸所掠中國戶口。丁未,引諸衛騎兵統將等習射於 顯德殿庭,謂將軍已下曰:「自古突厥與中國更有盛衰。若軒轅善用五兵,即能北 逐獯鬻;周宣驅馳方、召,亦能制勝太原。至漢、晉之君,逮於隋代,不使兵士素 習干戈,突厥來侵,莫能抗禦,致遺中國生民塗炭於寇手。我今不使汝等穿池築苑, 造諸淫費,農民恣令逸樂,兵士唯習弓馬,庶使汝鬥戰,亦望汝前無橫敵。」於是 每日引數百人於殿前教射,帝親自臨試,射中者隨賞弓刀、布帛。朝臣多有諫者, 曰:「先王製法,有以兵刃至御所者刑之,所以防萌杜漸,備不虞也。今引裨卒之 人,彎弧縱矢於軒陛之側,陛下親在其間,正恐禍出非意,非所以為社稷計也。」 上不納。自是後,士卒皆為精銳。壬子,詔私家不得輒立妖神,妄設淫祀,非禮祠 禱,一皆禁絕。其龜易五兆之外,諸雜占卜,亦皆停斷。長孫無忌封齊國公,房玄 齡邢國公,尉遲敬德吳國公,杜如晦蔡國公,侯君集潞國公。
dōng shí yuè bǐng chén shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ hài, lì zhōng shān wáng chéng gān wèi huáng tài zǐ. guǐ yǒu, péi jì shí shí fēng yī qiān wǔ bǎi hù, zhǎng sūn wú jì wáng jūn kuò wèi chí jìng dé fáng xuán líng dù rú huì yī qiān sān bǎi hù, zhǎng sūn shùn dé chái shào luó yì zhào jùn wáng xiào gōng yī qiān èr bǎi hù, hóu jūn jí zhāng gōng jǐn liú shī lì yī qiān hù, lǐ shì jī liú hóng jī jiǔ bǎi hù, gāo shì lián yǔ wén shì jí qín shū bǎo chéng zhī jié qī bǎi hù, ān xìng guì ān xiū rén táng jiǎn dòu guǐ qū tū tōng xiāo yǔ fēng dé yí liú yì jié liù bǎi hù, qián jiǔ lǒng fán shì xìng gōng sūn wǔ dá lǐ mèng cháng duàn zhì xuán páng qīng yùn zhāng liàng lǐ yào shī dù yān yuán zhòng wén sì bǎi hù, zhāng zhǎng xùn zhāng píng gāo lǐ ān yuǎn lǐ zǐ hé qín xíng shī mǎ sān bǎo sān bǎi hù. shí yī yuè gēng yín, jiàng zōng shì fēng jùn wáng zhě bìng wèi xiàn gōng. shí èr yuè guǐ yǒu, qīn lù qiú tú. shì suì, xīn luó guī zī tū jué gāo lì bǎi jì dǎng xiàng bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
冬十月丙辰朔,日有蝕之。癸亥,立中山王承乾為皇太子。癸酉,裴寂食實封 一千五百戶,長孫無忌、王君廓、尉遲敬德、房玄齡、杜如晦一千三百戶,長孫順 德、柴紹、羅藝、趙郡王孝恭一千二百戶,侯君集、張公謹、劉師立一千戶,李世 勣、劉弘基九百戶,高士廉、宇文士及、秦叔寶、程知節七百戶,安興貴、安修仁、 唐儉、竇軌、屈突通、蕭瑀、封德彝、劉義節六百戶,錢九隴、樊世興、公孫武達、 李孟常、段志玄、龐卿惲、張亮、李藥師、杜淹、元仲文四百戶,張長遜、張平高、 李安遠、李子和、秦行師、馬三寶三百戶。十一月庚寅,降宗室封郡王者並為縣公。 十二月癸酉,親錄囚徒。是歲,新羅、龜茲、突厥、高麗、百濟、党項並遣使朝貢。
zhēn guān yuán nián chūn zhēng yuè yǐ yǒu, gǎi yuán. xīn chǒu, yàn jùn wáng lǐ yì jù jīng zhōu fǎn, xún wèi zuǒ yòu suǒ zhǎn, chuán shǒu jīng shī. gēng wǔ, yǐ pú shè dòu guǐ wèi yì zhōu dà dū dū. sān yuè guǐ sì, huáng hòu qīn cán. shàng shū zuǒ pú shè sòng guó gōng xiāo yǔ wèi tài zǐ shǎo shī. bǐng wǔ, zhào: qí gù shàng shū pú shè cuī jì shū gěi shì huáng mén shì láng guō zūn shàng shū yòu chéng fēng xiào yǎn děng, xī shì yè zhōng, míng wèi tōng xiǎn, zhì cún zhōng dǎng, kàng biǎo jí yán, wú jiù shè jì zhī wáng, suì jiàn lóng féng zhī kù. qí jì shū zi gāng zūn zi yún xiào yǎn zi jūn zūn, bìng yǐ mén zāo shí qiǎn, yín xíng làn jí. yí cóng bāo jiǎng, tè yì cháng lún, kě miǎn nèi shì, liàng cái bié xù.
貞觀元年春正月乙酉,改元。辛丑,燕郡王李藝據涇州反,尋為左右所斬,傳 首京師。庚午,以僕射竇軌為益州大都督。三月癸巳,皇后親蠶。尚書左僕射、宋 國公蕭瑀為太子少師。丙午,詔:「齊故尚書僕射崔季舒、給事黃門侍郎郭遵、尚 書右丞封孝琰等,昔仕鄴中,名位通顯,志存忠讜,抗表極言,無救社稷之亡,遂 見龍逢之酷。其季舒子剛、遵子云、孝琰子君遵,並以門遭時譴,淫刑濫及。宜從 褒獎,特異常倫,可免內侍,量才別敘。」
xià sì yuè guǐ sì, liáng zhōu dū du zhǎng lè wáng yòu liáng yǒu zuì fú zhū. liù yuè xīn sì, shàng shū yòu pú shè mì guó gōng fēng dé yí hōng. rén chén, tài zǐ shǎo bǎo sòng guó gōng xiāo yǔ wèi shàng shū zuǒ pú shè. shì xià, shān dōng zhū zhōu dà hàn, lìng suǒ zài zhèn xù, wú chū jīn nián zū fù. qiū qī yuè rén zǐ, lì bù shàng shū qí guó gōng zhǎng sūn wú jì wèi shàng shū yòu pú shè. bā yuè wù xū, biǎn shì zhōng yì xìng jùn gōng gāo shì lián wèi ān zhōu dà dū dū. hù bù shàng shū péi jǔ zú. shì yuè, guān dōng jí hé nán lǒng yòu yán biān zhū zhōu shuāng hài qiū jià.
夏四月癸巳,涼州都督、長樂王幼良有罪伏誅。六月辛巳,尚書右僕射、密國 公封德彝薨。壬辰,太子少保宋國公蕭瑀為尚書左僕射。是夏,山東諸州大旱,令 所在賑恤,無出今年租賦。秋七月壬子,吏部尚書、齊國公長孫無忌為尚書右僕射。 八月戊戌,貶侍中、義興郡公高士廉為安州大都督。戶部尚書裴矩卒。是月,關東 及河南、隴右沿邊諸州霜害秋稼。
jiǔ yuè xīn yǒu, mìng zhòng shū shì láng wēn yàn bó shàng shū yòu chéng wèi zhēng děng fēn wǎng zhū zhōu zhèn xù. zhōng shū lìng yǐng guó gōng yǔ wén shì jí wèi diàn zhōng jiān. yù shǐ dài fū jiǎn xiào lì bù shàng shū cān yù cháo zhèng ān jí jùn gōng dù yān shǔ wèi. shí èr yuè rén wǔ, shàng wèi shì chén yuē: shén xiān shì běn xū wàng, kōng yǒu qí míng. qín shǐ huáng fēi fèn ài hǎo, suì wèi fāng shì suǒ zhà, nǎi qiǎn tóng nán nǚ shù qiān rén suí xú fú rù hǎi qiú xiān yào, fāng shì bì qín kē nüè, yīn liú bù guī. shǐ huáng yóu hǎi cè chí chú yǐ dài zhī, hái zhì shā qiū ér sǐ. hàn wǔ dì wèi qiú xiān, nǎi jiāng nǚ jià dào shù rén, shì jì wú yàn, biàn xíng zhū lù. jù cǐ èr shì, shén xiān bù fán wàng qiú yě. shàng shū zuǒ pú shè sòng guó gōng xiāo yǔ zuò shì miǎn. wù shēn, lì zhōu dū du yì ān wáng xiào cháng yòu wǔ wèi jiāng jūn liú dé yù děng móu fǎn, fú zhū. shì suì, guān zhōng jī, zhì yǒu yù nán nǚ zhě.
九月辛酉,命中書侍郎溫彥博、尚書右丞魏徵等分往諸州賑恤。中書令、郢國 公宇文士及為殿中監。御史大夫、檢校吏部尚書、參預朝政、安吉郡公杜淹署位。 十二月壬午,上謂侍臣曰:「神仙事本虛妄,空有其名。秦始皇非分愛好,遂為方 士所詐,乃遣童男女數千人隨徐福入海求仙藥,方士避秦苛虐,因留不歸。始皇猶 海側踟躕以待之,還至沙丘而死。漢武帝為求仙,乃將女嫁道術人,事既無驗,便 行誅戮。據此二事,神仙不煩妄求也。」尚書左僕射、宋國公蕭瑀坐事免。戊申, 利州都督義安王孝常、右武衛將軍劉德裕等謀反,伏誅。是歲,關中飢,至有鬻男 女者。
èr nián chūn zhēng yuè xīn chǒu, shàng shū yòu pú shè qí guó gōng zhǎng sūn wú jì wèi kāi fǔ yí tóng sān sī. xǐ fēng hàn wáng shǔ wèi kè wáng, wèi wáng tài wèi yuè wáng, chǔ wáng yòu wèi yàn wáng. fù zhì liù shì láng, fù liù shàng shū shì, bìng zhì zuǒ yòu sī láng zhōng gè yī rén. qián ān zhōu dà dū dū zhào wáng yuán jǐng wèi yōng zhōu mù, shǔ wáng kè wèi yì zhōu dà dū dū, yuè wáng tài wèi yáng zhōu dà dū dū. èr yuè bǐng xū, mò hé nèi shǔ. sān yuè wù shēn shuò, rì yǒu shí zhī. dīng mǎo, qiǎn yù shǐ dài fū dù yān xún guān nèi zhū zhōu. chū yù fǔ jīn bǎo, shú nán nǚ zì mài zhě hái qí fù mǔ. gēng wǔ, dà shè tiān xià.
二年春正月辛丑,尚書右僕射、齊國公長孫無忌為開府儀同三司。徙封漢王屬 為恪王,衛王泰為越王,楚王祐為燕王。復置六侍郎,副六尚書事,並置左右司郎 中各一人。前安州大都督、趙王元景為雍州牧,蜀王恪為益州大都督,越王泰為揚 州大都督。二月丙戌,靺鞨內屬。三月戊申朔,日有蝕之。丁卯,遣御史大夫杜淹 巡關內諸州。出御府金寶,贖男女自賣者還其父母。庚午,大赦天下。
xià sì yuè jǐ mǎo, zhào hái gǔ bào lù zhě, lìng suǒ zài mái yì. bǐng shēn, qì dān nèi shǔ. chū zhào tiān xià zhōu xiàn bìng zhì yì cāng. xià zhōu zéi shuài liáng shī dōu wèi qí cóng fù dì luò rén suǒ shā, yǐ chéng jiàng. wǔ yuè, dà yǔ báo. liù yuè gēng yín, huáng zǐ zhì shēng, yàn wǔ pǐn yǐ shàng, cì bó yǒu chà, réng cì tiān xià shì rì shēng zhě sù. xīn mǎo, shàng wèi shì chén yuē: jūn suī bù jūn, chén bù kě yǐ bù chén. péi qián tōng, yáng dì jiù zuǒ yòu yě, ér qīn wèi luàn shǒu. zhèn fāng chóng jiǎng jìng yì, qǐ kě yóu shǐ zǎi mín xùn sú. zhào yuē:
夏四月己卯,詔骸骨暴露者,令所在埋瘞。丙申,契丹內屬。初詔天下州縣並 置義倉。夏州賊帥梁師都為其從父弟洛仁所殺,以城降。五月,大雨雹。六月庚寅, 皇子治生,宴五品以上,賜帛有差,仍賜天下是日生者粟。辛卯,上謂侍臣曰: 「君雖不君,臣不可以不臣。裴虔通,煬帝舊左右也,而親為亂首。朕方崇獎敬義, 豈可猶使宰民訓俗。」詔曰:
tiān dì dìng wèi, jūn chén zhī yì yǐ zhāng bēi gāo jì chén, rén lún zhī dào sī zhe. shì yòng dǔ hòu fēng sú, huà chéng tiān xià. suī fù shí jīng zhì luàn, zhǔ huò hūn míng, jí fēng jìn cǎo, fēn fāng wú jué, pōu xīn fén tǐ, fù dǎo rú guī. fū qǐ bù ài qī chǐ zhī qū, zhòng bǎi nián zhī mìng? liàng yóu jūn chén yì zhòng, míng jiào suǒ xiān, gù néng míng dà jié yú dāng shí, lì qīng fēng yú shēn hòu. zhì rú zhào gāo zhī yǔn èr shì, dǒng zhuō zhī zhèn hóng nóng, rén shén suǒ jí, yì dài tóng fèn. kuàng fán yōng xiǎo shù, yǒu huái xiōng bèi, xiá guān diǎn cè, mò bù zhū yí. chén zhōu cì shǐ zhǎng shé xiàn nán péi qián tōng, xī zài suí dài, wěi zhì jìn fān, yáng dì yǐ jiù dǐ zhī qíng, tè xiāng ài xìng. suì nǎi zhì miè jūn qīn, qián tú shì nì, mì cì jiān xì, zhāo jié qún chǒu, zhǎng jǐ liú shǐ, yī zhāo qiè fā. tiān xià zhī è, shú yún kě rěn! yí qí yí zōng fén shǒu, yǐ zhāng dà lù. dàn nián dài yì shí, lèi féng shè lìng, kě tè miǎn jí xíng, chú míng xuē jué, qiān pèi huān zhōu.
天地定位,君臣之義以彰;卑高既陳,人倫之道斯著。是用篤厚風俗,化成天 下。雖復時經治亂,主或昏明,疾風勁草,芬芳無絕,剖心焚體,赴蹈如歸。夫豈 不愛七尺之軀,重百年之命?諒由君臣義重,名教所先,故能明大節於當時,立清 風於身後。至如趙高之殞二世,董卓之鴆弘農,人神所疾,異代同憤。況凡庸小豎, 有懷凶悖,遐觀典策,莫不誅夷。辰州刺史、長蛇縣男裴虔通,昔在隋代,委質晉 籓,煬帝以舊邸之情,特相愛幸。遂乃志蔑君親,潛圖弒逆,密伺間隙,招結群醜, 長戟流矢,一朝竊發。天下之惡,孰雲可忍!宜其夷宗焚首,以彰大戮。但年代異 時,累逢赦令,可特免極刑,除名削爵,遷配驩州。
qiū qī yuè wù shēn, zhào: lái zhōu cì shǐ niú fāng yù jiàng zhōu cì shǐ xuē shì liáng guǎng zhōu dū du fǔ zhǎng shǐ táng fèng yì suí wǔ yá láng jiāng gāo yuán lǐ, bìng yú suí dài jù méng rèn yòng, nǎi xié qì yǔ wén huà jí, gòu chéng shì nì. yí yī péi qián tōng, chú míng pèi liú lǐng biǎo. tài zōng wèi shì chén yuē: tiān xià yú rén, hǎo fàn xiàn zhāng, fán shè yòu zhī ēn, wéi jí bù guǐ zhī bèi. gǔ yǔ yuē: xiǎo rén zhī xìng, jūn zǐ zhī bù xìng. yī suì zài shè, hǎo rén yīn yǎ. fán yǎng láng yǒu zhě shāng hé jià, huì jiān guǐ zhě zéi liáng rén. xī wén wáng zuò fá, xíng zī wú shè. yòu shǔ xiān zhǔ cháng wèi zhū gé liàng yuē: wú zhōu xuán chén yuán fāng zhèng kāng chéng jiān, měi jiàn qǐ gào lǐ luàn zhī dào bèi yǐ, céng bù yǔ shè yě. fū xiǎo rén zhě, dà rén zhī zéi, gù zhèn yǒu tiān xià yǐ lái, bù shèn fàng shè. jīn sì hǎi ān jìng, lǐ yì xìng xíng, fēi cháng zhī ēn, shī bù kě shù, jiāng kǒng yú rén cháng jì jiǎo xìng, wéi yù fàn fǎ, bù néng gǎi guò. bā yuè jiǎ xū shuò, xìng cháo táng, qīn lǎn yuān qū. zì shì, shàng yǐ jūn guó wú shì, měi rì shì shàn yú xī gōng. guǐ sì, gōng qīng zòu yuē: yī lǐ, jì xià zhī yuè, kě yǐ jū tái xiè. jīn lóng shǔ wèi tuì, qiū lín fāng shǐ, gōng zhōng bēi shī, qǐng yíng yī gé yǐ jū zhī. dì yuē: zhèn yǒu qì bìng, qǐ yí xià shī. ruò suì lái qǐng, mí fèi liáng duō. xī hàn wén dì jiāng qǐ lù tái, ér xī shí jiā zhī chǎn. zhèn dé bù dǎi yú hàn dì, ér suǒ fèi guò zhī, qǐ wèi wèi mín fù mǔ zhī dào yě. jìng bù xǔ. shì yuè, hé nán hé běi dà shuāng, rén jī.
秋七月戊申,詔:「萊州刺史牛方裕、絳州刺史薛世良、廣州都督府長史唐奉 義、隋武牙郎將高元禮,並於隋代俱蒙任用,乃協契宇文化及,構成弒逆。宜依裴 虔通,除名配流嶺表。」太宗謂侍臣曰:「天下愚人,好犯憲章,凡赦宥之恩,唯 及不軌之輩。古語曰:『小人之幸,君子之不幸。』『一歲再赦,好人喑啞。』凡 養稂莠者傷禾稼,惠奸宄者賊良人。昔文王作罰,刑茲無赦。又蜀先主嘗謂諸葛亮 曰:『吾周旋陳元方、鄭康成間,每見啟告理亂之道備矣,曾不語赦也。』夫小人 者,大人之賊,故朕有天下已來,不甚放赦。今四海安靜,禮義興行,非常之恩, 施不可數,將恐愚人常冀僥倖,唯欲犯法,不能改過。」八月甲戌朔,幸朝堂,親 覽冤屈。自是,上以軍國無事,每日視膳於西宮。癸巳,公卿奏曰:「依禮,季夏 之月,可以居台榭。今隆暑未退,秋霖方始,宮中卑濕,請營一閣以居之。」帝曰: 「朕有氣病,豈宜下濕。若遂來請,糜費良多。昔漢文帝將起露台,而惜十家之產。 朕德不逮於漢帝,而所費過之,豈謂為民父母之道也。」竟不許。是月,河南、河 北大霜,人飢。
jiǔ yuè bǐng wǔ, zhào yuē: shàng chǐ zhòng jiù, xiān wáng yǐ zhī chuí fàn hái zhāng jiě zǔ, cháo chén yú shì kè zhōng. shì cài hé lè zhī yí, dōng jiāo xī xù zhī zhì, yǎng lǎo zhī yì, yí wén kě dǔ. zhèn gōng yīng dà bǎo, xiàn zhāng gù shí, qǐ yán zūn shì, mí qiè shēn zhōng. rán qíng cún jīn gǔ, shì zhǒng jiāo jì, ér cè míng jiù liè, huò guāi dà tǐ. zhì ruò jīn lì jiāng jǐn, sāng yú qiě pò, tú jié sù xìng zhī qín, wèi wù yè xíng zhī zuì. qí yǒu xīn jīng zhǐ zú, xíng kān jī lì, xiè shì gōng mén, shōu hái lǘ lǐ, néng yǐ lǐ ràng, gù kě jiā yān. nèi wài wén wǔ qún guān nián gāo zhì shì kàng biǎo qù zhí zhě, cān cháo zhī rì, yí zài běn pǐn jiàn rèn zhī shàng. dīng wèi, wèi shì chén yuē: fù rén yōu bì shēn gōng, qíng shí kě mǐn. suí shì mò nián, qiú cǎi wú yǐ, zhì yú lí gōng bié guǎn, fēi xìng yù zhī suǒ, duō jù gōng rén, jiē jié rén cái lì, zhèn suǒ bù qǔ. qiě sǎ sǎo zhī yú, gèng hé suǒ yòng? jīn jiāng chū zhī, rèn qiú kàng lì, fēi dú yǐ xī fèi, yì rén dé gè suì qí xìng. yú shì qiǎn shàng shū zuǒ chéng dài zhòu gěi shì zhōng dù zhèng lún děng, yú yè tíng gōng xī mén jiǎn chū zhī.
九月丙午,詔曰:「尚齒重舊,先王以之垂範;還章解組,朝臣於是克終。釋 菜合樂之儀,東膠西序之制,養老之義,遺文可睹。朕恭膺大寶,憲章故實,乞言 尊事,彌切深衷。然情存今古,世踵澆季,而策名就列,或乖大體。至若筋力將盡, 桑榆且迫,徒竭夙興之勤,未悟夜行之罪。其有心驚止足,行堪激勵,謝事公門, 收骸閭里,能以禮讓,固可嘉焉。內外文武群官年高致仕、抗表去職者,參朝之日, 宜在本品見任之上。」丁未,謂侍臣曰:「婦人幽閉深宮,情實可愍。隋氏末年, 求采無已,至於離宮別館,非幸御之所,多聚宮人,皆竭人財力,朕所不取。且灑 掃之餘,更何所用?今將出之,任求伉儷,非獨以惜費,亦人得各遂其性。」於是 遣尚書左丞戴胄、給事中杜正倫等,於掖庭宮西門簡出之。
dōng shí yuè gēng chén, yù shǐ dài fū ān jí jùn gōng dù yān zú. wù zǐ, shā yíng zhōu cì shǐ lú zǔ shàng. shí yī yuè xīn yǒu, yǒu shì yú yuán qiū. shí èr yuè rén wǔ, huáng mén shì láng wáng guī wèi shì zhōng.
冬十月庚辰,御史大夫、安吉郡公杜淹卒。戊子,殺瀛州刺史盧祖尚。十一月 辛酉,有事於圓丘。十二月壬午,黃門侍郎王珪為侍中。
sān nián chūn zhēng yuè xīn hài, qì dān qú shuài lái cháo. wù wǔ, yè tài miào. guǐ hài, qīn gēng jí tián. xīn wèi, sī kōng wèi guó gōng péi jì zuò shì miǎn. èr yuè wù yín, zhōng shū lìng xíng guó gōng fáng xuán líng wèi shàng shū zuǒ pú shè, bīng bù shàng shū jiǎn xiào shì zhōng cài guó gōng dù rú huì wèi shàng shū yòu pú shè, xíng bù shàng shū jiǎn xiào zhōng shū lìng yǒng kāng xiàn gōng lǐ jìng wèi bīng bù shàng shū, yòu chéng wèi zhēng wèi shǒu mì shū jiān, cān yù cháo zhèng.
三年春正月辛亥,契丹渠帥來朝。戊午,謁太廟。癸亥,親耕籍田。辛未,司 空、魏國公裴寂坐事免。二月戊寅,中書令、邢國公房玄齡為尚書左僕射,兵部尚 書、檢校侍中、蔡國公杜如晦為尚書右僕射,刑部尚書、檢校中書令、永康縣公李 靖為兵部尚書,右丞魏徵為守秘書監,參預朝政。
xià sì yuè xīn sì, tài shàng huáng xǐ jū dà ān gōng. jiǎ zǐ, tài zōng shǐ yú tài jí diàn tīng zhèng. wǔ yuè, zhōu wáng yuán fāng hōng. liù yuè wù yín, yǐ hàn, qīn lù qiú tú. qiǎn zhǎng sūn wú jì fáng xuán líng děng qí yǔ yú míng shān dà chuān, zhōng shū shè rén dù zhèng lún děng wǎng guān nèi zhū zhōu wèi fǔ. yòu lìng wén wǔ guān gè shàng fēng shì, jí yán dé shī. yǐ mǎo, dà fēng zhé mù. qiū bā yuè jǐ sì shuò, rì yǒu shí zhī. xuē yán tuó qiǎn shǐ cháo gòng.
夏四月辛巳,太上皇徙居大安宮。甲子,太宗始於太極殿聽政。五月,周王元 方薨。六月戊寅,以旱,親錄囚徒。遣長孫無忌、房玄齡等祈雨於名山大川,中書 舍人杜正倫等往關內諸州慰撫。又令文武官各上封事,極言得失。已卯,大風折木。 秋八月己巳朔,日有蝕之。薛延陀遣使朝貢。
jiǔ yuè guǐ chǒu, zhū zhōu zhì yī xué. dōng shí yī yuè bǐng wǔ, xī tū jué gāo chāng qiǎn shǐ cháo gòng. gēng shēn, yǐ bìng zhōu dū du lǐ shì jī wèi tōng hàn dào héng jūn zǒng guǎn, bīng bù shàng shū lǐ jìng wèi dìng xiāng dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ jī tū jué. shí èr yuè wù chén, tū lì kè hán lái bēn. guǐ wèi, dù rú huì yǐ jí cí wèi, xǔ zhī. guǐ chǒu, zhào jiàn yì yǐ lái jiāo bīng zhī chù, wèi yì shì yǒng fū yǔn shēn róng zhèn zhě gè lì yī sì, mìng yú shì nán lǐ bó yào chǔ liàng yán shī gǔ cén wén běn xǔ jìng zōng zhū zi shē děng wèi zhī bēi míng, yǐ jì gōng yè. shì suì, hù bù zòu yán: zhōng guó rén zì sài wài lái guī jí tū jué qián hòu nèi fù kāi sì yí wèi zhōu xiàn zhě, nán nǚ yī bǎi èr shí yú wàn kǒu.
九月癸丑,諸州置醫學。冬十一月丙午,西突厥、高昌遣使朝貢。庚申,以並 州都督李世勣為通漢道行軍總管,兵部尚書李靖為定襄道行軍總管,以擊突厥。十 二月戊辰,突利可汗來奔。癸未,杜如晦以疾辭位,許之。癸丑,詔建義以來交兵 之處,為義士勇夫殞身戎陣者各立一寺,命虞世南、李伯藥、褚亮、顏師古、岑文 本、許敬宗、硃子奢等為之碑銘,以紀功業。是歲,戶部奏言:中國人自塞外來歸 及突厥前後內附、開四夷為州縣者,男女一百二十餘萬口。