gāo zǔ
高祖
gāo zǔ shén yáo dà shèng dà guāng xiào huáng dì xìng lǐ shì, huì yuān. qí xiān lǒng xī dí dào rén, liáng wǔ zhāo wáng gǎo qī dài sūn yě. gǎo shēng xīn. xīn shēng zhòng ěr, shì wèi wèi hóng nóng tài shǒu. zhòng ěr shēng xī, wèi jīn mén zhèn jiāng, lǐng háo jié zhèn wǔ chuān, yīn jiā yān. yí fèng zhōng, zhuī zūn xuān huáng dì. xī shēng tiān xī, shì wèi wèi chuáng zhǔ. dà tǒng zhōng, zèng sī kōng. yí fèng zhōng, zhuī zūn guāng huáng dì. huáng zǔ huì hǔ, hòu wèi zuǒ pú shè, fēng lǒng xī jùn gōng, yǔ zhōu wén dì jí tài bǎo lǐ bì dà sī mǎ dú gū xìn děng yǐ gōng cān zuǒ mìng, dāng shí chēng wèi bā zhù guó jiā, réng cì xìng dà yě shì. zhōu shòu chán, zhuī fēng táng guó gōng, shì yuē xiāng. zhì suí wén dì zuò xiāng, hái fù běn xìng. wǔ dé chū, zhuī zūn jǐng huáng dì, miào hào tài zǔ, líng yuē yǒng kāng. huáng kǎo huì bǐng, zhōu ān zhōu zǒng guǎn zhù guó dà jiāng jūn, xí táng guó gōng, shì yuē rén. wǔ dé chū, zhuī zūn yuán huáng dì, miào hào shì zǔ, líng yuē xìng níng.
高祖神堯大聖大光孝皇帝姓李氏,諱淵。其先隴西狄道人,涼武昭王暠七代孫 也。暠生歆。歆生重耳,仕魏為弘農太守。重耳生熙,為金門鎮將,領豪傑鎮武川, 因家焉。儀鳳中,追尊宣皇帝。熙生天錫,仕魏為幢主。大統中,贈司空。儀鳳中, 追尊光皇帝。皇祖諱虎,後魏左僕射,封隴西郡公,與周文帝及太保李弼、大司馬 獨孤信等以功參佐命,當時稱為「八柱國家」,仍賜姓大野氏。周受禪,追封唐國 公,諡曰襄。至隋文帝作相,還複本姓。武德初,追尊景皇帝,廟號太祖,陵曰永 康。皇考諱昞,周安州總管、柱國大將軍,襲唐國公,諡曰仁。武德初,追尊元皇 帝,廟號世祖,陵曰興寧。
gāo zǔ yǐ zhōu tiān hé yuán nián shēng yú zhǎng ān, qī suì xí táng guó gōng. jí zhǎng, tì tǎng huō dá, rèn xìng zhēn shuài, kuān rén róng zhòng, wú guì jiàn xián dé qí huān xīn. suí shòu chán, bǔ qiān niú bèi shēn. wén dì dú gū huáng hòu, jí gāo zǔ cóng mǔ yě, yóu shì tè jiàn qīn ài, lèi zhuǎn qiào lǒng qí sān zhōu cì shǐ. yǒu shǐ shì liáng zhě, shàn xiāng rén, wèi gāo zǔ yuē: gōng gǔ fǎ fēi cháng, bì wèi rén zhǔ, yuàn zì ài, wù wàng bǐ yán. gāo zǔ pō yǐ zì fù. dà yè chū, wèi xíng yáng lóu fán èr jùn tài shǒu, zhēng wèi diàn nèi shǎo jiān. jiǔ nián, qiān wèi wèi shǎo qīng. liáo dōng zhī yì, dū yùn yú huái yuǎn zhèn. jí yáng xuán gǎn fǎn, zhào gāo zǔ chí yì zhèn hóng huà jùn, jiān zhī guān yòu zhū jūn shì. gāo zǔ lì shì zhōng wài, sù shù ēn dé, jí shì jié nà háo jié, zhòng duō kuǎn fù. shí yáng dì duō suǒ cāi jì, rén huái yí jù. huì yǒu zhào zhēng gāo zǔ yì xíng zài suǒ, yù jí wèi yè. shí shēng wáng shì zài hòu gōng, dì wèn yuē: rǔ jiù hé chí? wáng shì yǐ jí duì, dì yuē: kě de sǐ fǒu? gāo zǔ wén zhī yì jù, yīn zòng jiǔ chén miǎn, nà huì yǐ hùn qí jī yān. shí yī nián, yáng dì xìng fén yáng gōng, mìng gāo zǔ wǎng shān xī hé dōng chù zhì tǎo bǔ. shī cì lóng mén, zéi shuài mǔ duān ér shuài zhòng shù qiān báo yú chéng xià. gāo zǔ cóng shí yú qí jī zhī, suǒ shè qī shí fā, jiē yīng xián ér dào, zéi nǎi dà kuì. shí èr nián, qiān yòu xiāo wèi jiāng jūn.
高祖以周天和元年生於長安,七歲襲唐國公。及長,倜儻豁達,任性真率,寬 仁容眾,無貴賤鹹得其歡心。隋受禪,補千牛備身。文帝獨孤皇后,即高祖從母也, 由是特見親愛,累轉譙、隴、岐三州刺史。有史世良者,善相人,謂高祖曰:「公 骨法非常,必為人主,願自愛,勿忘鄙言。」高祖頗以自負。大業初,為滎陽、樓 煩二郡太守,征為殿內少監。九年,遷衛尉少卿。遼東之役,督運於懷遠鎮。及楊 玄感反,詔高祖馳驛鎮弘化郡,兼知關右諸軍事。高祖歷試中外,素樹恩德,及是 結納豪傑,眾多款附。時煬帝多所猜忌,人懷疑懼。會有詔征高祖詣行在所,遇疾 未謁。時甥王氏在後宮,帝問曰:「汝舅何遲?」王氏以疾對,帝曰:「可得死否?」 高祖聞之益懼,因縱酒沉湎,納賄以混其跡焉。十一年,煬帝幸汾陽宮,命高祖往 山西、河東黜陟討捕。師次龍門,賊帥母端兒帥眾數千薄於城下。高祖從十餘騎擊 之,所射七十發,皆應弦而倒,賊乃大潰。十二年,遷右驍衛將軍。
shí sān nián, wèi tài yuán liú shǒu, jùn chéng wáng wēi wǔ yá láng jiāng gāo jūn yǎ wèi fù. qún zéi fēng qǐ, jiāng dū zǔ jué, tài zōng yǔ jìn yáng lìng liú wén jìng shǒu móu, quàn jǔ yì bīng. é ér mǎ yì xiào wèi liú wǔ zhōu jù fén yáng gōng jǔ bīng fǎn, tài zōng yǔ wáng wēi gāo jūn yǎ jiāng jí bīng tǎo zhī. gāo zǔ nǎi mìng tài zōng yǔ liú wén jìng jí mén xià kè zhǎng sūn shùn dé liú hóng jī gè mù bīng, xún rì jiān zhòng qiě yī wàn, mì qiǎn shǐ zhào shì zǐ jiàn chéng jí yuán jí yú hé dōng. wēi jūn yǎ jiàn bīng dà jí, kǒng gāo zǔ wèi biàn, xiāng yǔ yí jù, qǐng gāo zǔ qí yǔ yú jìn cí, jiāng wèi bù lì. jìn yáng xiāng zhǎng liú shì lóng zhī zhī, yǐ gào gāo zǔ, gāo zǔ yīn wèi zhī bèi.
十三年,為太原留守,郡丞王威、武牙郎將高君雅為副。群賊蜂起,江都阻絕, 太宗與晉陽令劉文靜首謀,勸舉義兵。俄而馬邑校尉劉武周據汾陽宮舉兵反,太宗 與王威、高君雅將集兵討之。高祖乃命太宗與劉文靜及門下客長孫順德、劉弘基各 募兵,旬日間眾且一萬,密遣使召世子建成及元吉於河東。威、君雅見兵大集,恐 高祖為變,相與疑懼,請高祖祈雨於晉祠,將為不利。晉陽鄉長劉世龍知之,以告 高祖,高祖陰為之備。
wǔ yuè jiǎ zǐ, gāo zǔ yǔ wēi jūn yǎ shì shì, tài zōng mì yán bīng yú wài, yǐ bèi fēi cháng. qiǎn kāi yáng fǔ sī mǎ liú zhèng huì gào wēi děng móu fǎn, jí zhǎn zhī yǐ xùn, suì qǐ yì bīng. jiǎ xū, qiǎn liú wén jìng shǐ yú tū jué shǐ bì kè hán, lìng lǜ bīng xiāng yīng. liù yuè jiǎ shēn, mìng tài zōng jiāng bīng xùn xī hé, xià zhī. guǐ sì, jiàn dà jiāng jūn fǔ, bìng zhì sān jūn, fēn wèi zuǒ yòu: yǐ shì zǐ jiàn chéng wèi lǒng xī gōng zuǒ lǐng dà dū dū, zuǒ tǒng jūn lì yān tài zōng wèi dūn huáng gōng yòu lǐng dà dū dū, yòu tǒng jūn lì yān. péi jì wèi dà jiāng jūn fǔ zhǎng shǐ, liú wén jìng wèi sī mǎ, shí ài xiàn zhǎng yīn kāi shān wèi yuàn, liú zhèng huì wèi shǔ, zhǎng sūn shùn dé liú hóng jī dòu cóng děng fēn wèi zuǒ yòu tǒng jūn. kāi cāng kù yǐ zhèn qióng fá, yuǎn jìn xiǎng yīng. qiū qī yuè rén zǐ, gāo zǔ lǜ bīng xī tú guān zhōng, yǐ yuán jí wèi zhèn běi jiāng jūn tài yuán liú shǒu. guǐ chǒu, fā zì tài yuán, yǒu bīng sān wàn. bǐng chén, shī cì líng shí xiàn, yíng yú jiǎ hú bǎo. suí wǔ yá láng jiāng sòng lǎo shēng tún huò yì yǐ jù yì shī. huì lín yǔ jī xún, kuì yùn bù gěi, gāo zǔ mìng xuán shī, tài zōng qiè jiàn nǎi zhǐ. yǒu bái yī lǎo fù yì jūn mén yuē: yú wèi huò shān shén shǐ yè táng huáng dì yuē: bā yuè yǔ zhǐ, lù chū huò yì dōng nán, wú dāng jì shī. gāo zǔ yuē: cǐ shén bù qī zhào wú xù, qǐ fù wǒ zāi! bā yuè xīn sì, gāo zǔ yǐn shī qū huò yì, zhǎn sòng lǎo shēng, píng huò yì. bǐng xū, jìn xià lín fén jùn jí jiàng jùn. guǐ sì, zhì lóng mén, tū jué shǐ bì kè hán qiǎn kāng shāo lì lǜ bīng wǔ bǎi rén mǎ èr qiān pǐ, yǔ liú wén jìng huì yú huī xià. suí xiāo wèi dà jiāng jūn qū tū tōng zhèn hé dōng, jīn liáng duàn jué, guān zhōng xiàng yì zhě pō yǐ wèi zǔ. hé dōng shuǐ bīn jū rén, jìng jìn zhōu jí, bù móu ér zhì, qián hòu shù bǎi rén.
五月甲子,高祖與威、君雅視事,太宗密嚴兵於外,以備非常。遣開陽府司馬 劉政會告威等謀反,即斬之以徇,遂起義兵。甲戌,遣劉文靜使於突厥始畢可汗, 令率兵相應。六月甲申,命太宗將兵徇西河,下之。癸巳,建大將軍府,並置三軍, 分為左右:以世子建成為隴西公、左領大都督,左統軍隸焉;太宗為敦煌公、右領大都督,右統軍隸焉。裴寂為大將軍府長史,劉文靜為司馬,石艾縣長殷開山為 掾,劉政會為屬,長孫順德、劉弘基、竇琮等分為左右統軍。開倉庫以賑窮乏,遠 近響應。秋七月壬子,高祖率兵西圖關中,以元吉為鎮北將軍、太原留守。癸丑, 發自太原,有兵三萬。丙辰,師次靈石縣,營於賈胡堡。隋武牙郎將宋老生屯霍邑 以拒義師。會霖雨積旬,饋運不給,高祖命旋師,太宗切諫乃止。有白衣老父詣軍 門曰:「余為霍山神使謁唐皇帝曰:『八月雨止,路出霍邑東南,吾當濟師。』高 祖曰:「此神不欺趙無恤,豈負我哉!」八月辛巳,高祖引師趨霍邑,斬宋老生, 平霍邑。丙戌,進下臨汾郡及絳郡。癸巳,至龍門,突厥始畢可汗遣康稍利率兵五 百人、馬二千匹,與劉文靜會於麾下。隋驍衛大將軍屈突通鎮河東,津梁斷絕,關 中向義者頗以為阻。河東水濱居人,競進舟楫,不謀而至,前後數百人。
jiǔ yuè rén yín, féng yì zéi shuài sūn huá shì mén zéi shuài bái xuán dù gè lǜ qí zhòng sòng kuǎn, bìng jù zhōu jí yǐ dài yì shī. gāo zǔ lìng huá yǔ tǒng jūn wáng zhǎng xié liú hóng jī yǐn bīng dù hé. qū tū tōng qiǎn qí wǔ yá láng jiāng sāng xiǎn hé lǜ zhòng shù qiān, yè xí zhǎng xié, yì shī bù lì. tài zōng yǐ yóu qí shù bǎi yǎn qí hòu, xiǎn hé kuì sàn, yì jūn fù zhèn. bǐng chén, féng yì tài shǒu xiāo zào yǐ jùn lái jiàng. wù wǔ, gāo zǔ qīn lǜ zhòng wéi hé dōng, qū tū tōng zì shǒu bù chū, nǎi mìng gōng chéng, bù lì ér hái. wén wǔ jiāng lì qǐng gāo zǔ lǐng tài wèi, jiā zhì liáo zuǒ, cóng zhī. huá yīn lìng lǐ xiào cháng yǐ yǒng fēng cāng lái jiàng. gēng shēn, gāo zǔ lǜ jūn jì hé, shě yú zhǎng chūn gōng. sān qín shì shù zhì zhě rì yǐ qiān shù, gāo zǔ lǐ zhī, xián guò suǒ wàng, rén jiē xǐ yuè. bǐng yín, qiǎn lǒng xī gōng jiàn chéng sī mǎ liú wén jìng tún bīng yǒng fēng cāng, jiān shǒu tóng guān, yǐ bèi tā dào. tài zōng lǜ liú hóng jī zhǎng sūn shùn dé děng qián hòu shù wàn rén, zì wèi běi xùn sān fǔ, suǒ zhì jiē xià. gāo zǔ cóng fù dì shén tōng qǐ bīng hù xiàn, chái shì fù jǔ bīng yú sī zhú, zhì shì bìng yǔ tài zōng huì. méi xiàn zéi shuài qiū shī lì lǐ zhòng wén, zhōu zhì zéi shuài hé pān rén děng, hé zhòng shù wàn lái jiàng. yǐ hài, mìng tài zōng zì wèi ruì tún bīng a chéng, lǒng xī gōng jiàn chéng zì xīn fēng qù bà shàng. gāo zǔ lǜ dà jūn zì xià guī xī shàng, jīng yáng dì xíng gōng yuán yuàn, xī bà zhī, gōng nǚ fàng hái qīn shǔ.
九月壬寅,馮翊賊帥孫華、士門賊帥白玄度各率其眾送款,並具舟楫以待義師。 高祖令華與統軍王長諧、劉弘基引兵渡河。屈突通遣其武牙郎將桑顯和率眾數千, 夜襲長諧,義師不利。太宗以游騎數百掩其後,顯和潰散,義軍復振。丙辰,馮翊 太守蕭造以郡來降。戊午,高祖親率眾圍河東,屈突通自守不出,乃命攻城,不利 而還。文武將吏請高祖領太尉,加置僚佐,從之。華陰令李孝常以永豐倉來降。庚 申,高祖率軍濟河,舍於長春宮。三秦士庶至者日以千數,高祖禮之,咸過所望, 人皆喜悅。丙寅,遣隴西公建成、司馬劉文靜屯兵永豐倉,兼守潼關,以備他盜。 太宗率劉弘基、長孫順德等前後數萬人,自渭北徇三輔,所至皆下。高祖從父弟神 通起兵鄠縣,柴氏婦舉兵於司竹,至是並與太宗會。郿縣賊帥丘師利、李仲文,盩 厔賊帥何潘仁等,合眾數萬來降。乙亥,命太宗自渭汭屯兵阿城,隴西公建成自新 豐趣霸上。高祖率大軍自下邽西上,經煬帝行宮園苑,悉罷之,宮女放還親屬。
dōng shí yuè xīn sì, zhì zhǎng lè gōng, yǒu zhòng èr shí wàn. jīng shī liú shǒu xíng bù shàng shū wèi wén shēng yòu yì wèi jiāng jūn yīn shì shī jīng zhào jùn chéng huá yí xié dài wáng yòu yǐ jù yì shī. gāo zǔ qiǎn shǐ zhì chéng xià, yù yǐ kuāng fù zhī yì, zài sān jiē bù bào. zhū jiāng gù qǐng wéi chéng. shí yī yuè bǐng chén, gōng bá jīng chéng. wèi wén shēng xiān yǐ bìng sǐ, yǐ yīn shì shī huá yí děng jù yì bīng, bìng zhǎn zhī. guǐ hài, lǜ bǎi liáo, bèi fǎ jià, lì dài wáng yòu wèi tiān zǐ, yáo zūn yáng dì wèi tài shàng huáng, dà shè, gǎi yuán wèi yì níng. jiǎ zǐ, suí dì zhào jiā gāo zǔ jiǎ huáng yuè shǐ chí jié dà dū dū nèi wài zhū jūn shì dà chéng xiàng, jìn fēng táng wáng, zǒng lù wàn jī. yǐ wǔ dé diàn wèi chéng xiàng fǔ, gǎi jiào wèi lìng. yǐ lǒng xī gōng jiàn chéng wèi táng guó shì zǐ tài zōng wèi jīng zhào yǐn, gǎi fēng qín gōng gū zāng gōng yuán jí wèi qí gōng. shí èr yuè guǐ wèi, chéng xiàng fǔ zhì zhǎng shǐ sī lù yǐ xià guān liáo. jīn chéng zéi shuài xuē jǔ kòu fú fēng, mìng tài zōng wèi yuán shuài jī zhī. qiǎn zhào jùn gōng xiào gōng zhāo wèi shān nán, suǒ zhì jiē xià. guǐ sì, tài zōng dà pò xuē jǔ zhī zhòng yú fú fēng. qū tū tōng zì tóng guān bēn dōng dōu, liú wén jìng děng zhuī qín yú wén xiāng, lǔ qí zhòng shù wàn. hé chí tài shǒu xiāo yǔ yǐ jùn jiàng. bǐng wǔ, qiǎn yún yáng lìng zhān jùn wǔ gōng xiàn zhèng lǐ zhòng gǔn xùn bā shǔ, xià zhī.
冬十月辛巳,至長樂宮,有眾二十萬。京師留守刑部尚書衛文升、右翊衛將軍 陰世師、京兆郡丞滑儀挾代王侑以拒義師。高祖遣使至城下,諭以匡復之意,再三 皆不報。諸將固請圍城。十一月丙辰,攻拔京城。衛文升先已病死,以陰世師、滑 儀等拒義兵,並斬之。癸亥,率百僚,備法駕,立代王侑為天子,遙尊煬帝為太上 皇,大赦,改元為義寧。甲子,隋帝詔加高祖假黃鉞、使持節、大都督內外諸軍事、 大丞相,進封唐王,總錄萬機。以武德殿為丞相府,改教為令。以隴西公建成為唐 國世子;太宗為京兆尹,改封秦公;姑臧公元吉為齊公。十二月癸未,丞相府置長 史、司錄已下官僚。金城賊帥薛舉寇扶風,命太宗為元帥擊之。遣趙郡公孝恭招慰 山南,所至皆下。癸巳,太宗大破薛舉之眾於扶風。屈突通自潼關奔東都,劉文靜 等追擒於閿鄉,虜其眾數萬。河池太守蕭瑀以郡降。丙午,遣雲陽令詹俊、武功縣 正李仲袞徇巴蜀,下之。
èr nián chūn zhēng yuè wù chén, shì zǐ jiàn chéng wèi fǔ níng dà jiāng jūn dōng tǎo yuán shuài, tài zōng wèi fù, zǒng bīng qī wàn, xùn dì dōng dōu. èr yuè, qīng hé zéi shuài dòu jiàn dé jiàn chēng zhǎng lè wáng. wú xìng rén shěn fǎ xìng jù dān yáng qǐ bīng. sān yuè bǐng chén, yòu tún wèi jiāng jūn yǔ wén huà jí shì suí tài shàng huáng yú jiāng dū gōng, lì qín wáng hào wèi dì, zì chēng dà chéng xiàng. xǐ fēng tài zōng wèi zhào guó gōng. wù chén, suí dì jìn gāo zǔ xiāng guó, zǒng bǎi kuí, bèi jiǔ xī zhī lǐ. táng guó zhì chéng xiàng yǐ xià, lì huáng gāo zǔ yǐ xià sì miào yú zhǎng ān tōng yì lǐ dì.
二年春正月戊辰,世子建成為撫寧大將軍、東討元帥,太宗為副,總兵七萬, 徇地東都。二月,清河賊帥竇建德僭稱長樂王。吳興人沈法興據丹陽起兵。三月丙 辰,右屯衛將軍宇文化及弒隋太上皇於江都宮,立秦王浩為帝,自稱大丞相。徙封 太宗為趙國公。戊辰,隋帝進高祖相國,總百揆,備九錫之禮。唐國置丞相以下, 立皇高祖已下四廟於長安通義里第。
xià sì yuè xīn mǎo, tíng zhú shǐ fú, bān yín tú fú yú zhū jùn. wù xū, shì zǐ jiàn chéng jí tài zōng zì dōng dōu bān shī. wǔ yuè yǐ sì, tiān zǐ zhào gāo zǔ miǎn shí yǒu èr liú, jiàn tiān zǐ jīng qí, chū jǐng rù bì. wáng hòu wáng nǚ jué mìng zhī hào, yī zūn jiù diǎn. wù wǔ, suí dì zhào yuē:
夏四月辛卯,停竹使符,頒銀菟符於諸郡。戊戌,世子建成及太宗自東都班師。 五月乙巳,天子詔高祖冕十有二旒,建天子旌旗,出警入蹕。王后、王女爵命之號, 一遵舊典。戊午,隋帝詔曰:
tiān huò suí guó, dà xíng tài shàng huáng yù dào jiāng dū, kù shén wàng yí, xìn shēn lí běi. mǐn yǔ xiǎo zi, yǎn zào pī qiān, āi hào yǒng gǎn, xīn qíng mí kuì. yǎng wéi tú dú, chóu fù mí shēn, xíng yǐng xiāng diào, wǎng zhī qǐ chù. xiāng guó táng wáng, yīng qī mìng shì, fú wēi zhěng nì, zì běi cú nán, dōng zhēng xī yuàn. zhì jiǔ hé yú zhū hóu, jué bǎi shèng yú qiān lǐ. jiū lǜ yí xià, dà bì máng lí, bǎo yì zhèn gōng, xì wáng shì lài. dé móu zào huà, gōng gé cāng mín, zhào shù guī xīn, lì shù sī zài, qū wèi rén chén, zài wéi tiān mìng. zài xī yú xià, yī ràng xiāng tuī, gǒu fēi zhòng huá, shuí kān mìng yǔ. dāng jīn jiǔ fú bēng lí, sān líng gǎi bo, dà yùn qù yǐ, qǐng bì xián lù. zhào móu bù dé, gù jǐ mò néng, sī tóng mìng jià, xū guī fān guó. yǔ běn dài wáng, jí yǔ ér dài, tiān zhī suǒ fèi, qǐ qí rú shì! shù píng jī gǔ zhī shèng, yǐ zhū sì xiōng xìng zhí wéi xīn zhī ēn, yù chōng sān kè. xuě yuān chǐ yú huáng zǔ, shǒu yīn sì wèi xiào sūn, cháo wén xī yǔn, jí quán wú hèn. jīn zūn gù shì, xùn yú jiù dǐ, shù guān qún pì, gǎi shì táng cháo. yí yī qián diǎn, qū shàng zūn hào, ruò shì zhòng fù, gǎn tài jiān huái. jiǎ shǒu zhēn rén, bǐ chú chǒu nì, jì jì duō shì, míng zhī zhèn yì. réng chì yǒu sī, fán yǒu biǎo zòu, jiē bù dé yǐ wén.
天禍隋國,大行太上皇遇盜江都,酷甚望夷,釁深驪北。憫予小子,奄造丕愆, 哀號永感,心情糜潰。仰惟荼毒,仇復靡申,形影相弔,罔知啟處。相國唐王,膺 期命世,扶危拯溺,自北徂南,東征西怨。致九合於諸侯,決百勝於千里。糾率夷 夏,大庇氓黎,保乂朕躬,系王是賴。德侔造化,功格蒼旻,兆庶歸心,歷數斯在, 屈為人臣,載違天命。在昔虞、夏,揖讓相推,苟非重華,誰堪命禹。當今九服崩 離,三靈改卜,大運去矣,請避賢路。兆謀布德,顧己莫能,私僮命駕,須歸籓國。 予本代王,及予而代,天之所廢,豈其如是!庶憑稽古之聖,以誅四凶;幸值惟新 之恩,預充三恪。雪冤恥於皇祖,守禋祀為孝孫,朝聞夕殞,及泉無恨。今遵故事, 遜於舊邸,庶官群辟,改事唐朝。宜依前典,趨上尊號,若釋重負,感泰兼懷。假 手真人,俾除醜逆,濟濟多士,明知朕意。仍敕有司,凡有表奏,皆不得以聞。
qiǎn shǐ chí jié jiān tài bǎo xíng bù shàng shū guāng lù dài fū liáng jùn gōng xiāo zào, jiān tài wèi sī nóng shǎo qīng péi zhī yǐn fèng huáng dì xǐ shòu yú gāo zǔ. gāo zǔ cí ràng, bǎi liáo shàng biǎo quàn jìn, zhì yú zài sān, nǎi cóng zhī. suí dì xùn yú jiù dǐ. gǎi dà xìng diàn wèi tài jí diàn.
遣使持節、兼太保、邢部尚書、光祿大夫、梁郡公蕭造,兼太尉、司農少卿裴 之隱奉皇帝璽綬於高祖。高祖辭讓,百僚上表勸進,至於再三,乃從之。隋帝遜於 舊邸。改大興殿為太極殿。
jiǎ zǐ, gāo zǔ jí huáng dì wèi yú tài jí diàn, mìng xíng bù shàng shū xiāo zào jiān tài wèi, gào yú nán jiāo, dà shè tiān xià, gǎi suí yì níng èr nián wèi táng wǔ dé yuán nián. guān rén bǎi xìng, cì jué yī jí. yì shī suǒ xíng zhī chù, gěi fù sān nián. bà jùn zhì zhōu, gǎi tài shǒu wèi cì shǐ. dīng mǎo, yàn bǎi guān yú tài jí diàn, cì bó yǒu chà. dōng dōu liú shǒu guān gòng lì suí yuè wáng dòng wèi dì. rén shēn, mìng xiāng guó zhǎng shǐ péi jì děng xiū lǜ lìng.
甲子,高祖即皇帝位於太極殿,命刑部尚書蕭造兼太尉,告於南郊,大赦天下, 改隋義寧二年為唐武德元年。官人百姓,賜爵一級。義師所行之處,給復三年。罷 郡置州,改太守為刺史。丁卯,宴百官於太極殿,賜帛有差。東都留守官共立隋越 王侗為帝。壬申,命相國長史裴寂等修律令。
liù yuè jiǎ xū, tài zōng wèi shàng shū lìng, xiāng guó fǔ zhǎng shǐ péi jì wèi shàng shū yòu pú shè, xiāng guó fǔ sī mǎ liú wén jìng wèi nà yán, suí mín bù shàng shū xiāo yǔ xiāng guó fǔ sī lù dòu wēi bìng wèi nèi shǐ lìng. fèi suí dà yè lǜ lìng, bān xīn gé. jǐ mǎo, bèi fǎ jià, yíng huáng gāo zǔ xuān jiǎn gōng yǐ xià shén zhǔ, fù yú tài miào. zhuī shì fēi dòu shì wèi tài mù huáng hòu, líng yuē shòu ān. gēng chén, lì shì zǐ jiàn chéng wèi hòu tài zǐ. fēng tài zōng wèi qín wáng, qí guó gōng yuán jí wèi qí wáng. fēng zōng shì shǔ guó gōng xiào jī wèi yǒng ān wáng, zhù guó gōng dào xuán wèi huái yáng wáng, zhǎng píng gōng shū liáng wèi zhǎng píng wáng, zhèng guó gōng shén tōng wèi yǒng kāng wáng, ān jí gōng shén fú wèi xiāng yì wáng, zhù guó dé liáng wèi zhǎng lè wáng, shàng kāi fǔ dào sù wèi jìng líng wáng, shàng zhù guó bó yì wèi lǒng xī wáng, fèng cí wèi bó hǎi wáng. zhū zhōu zǒng guǎn jiā hào shǐ chí jié. guǐ wèi, fēng suí dì wèi xī guó gōng. xuē jǔ kòu jīng zhōu, mìng qín wáng wèi xī tǎo yuán shuài zhēng zhī. gǎi fēng yǒng kāng wáng shén tōng wèi huái ān wáng. rén chén, jiā qín wáng yōng zhōu mù, yú guān rú gù. xīn chǒu, nèi shǐ lìng dòu wēi zú. qiū qī yuè bǐng wǔ, xíng bù shàng shū xiāo zào wèi tài zǐ tài bǎo. zhuī fēng huáng zǐ xuán bà wèi wèi wáng. xī tū jué qiǎn shǐ nèi fù. qín wáng yǔ xuē jǔ dà zhàn yú jīng zhōu, wǒ shī bài jī.
六月甲戌,太宗為尚書令,相國府長史裴寂為尚書右僕射,相國府司馬劉文靜 為納言,隋民部尚書蕭瑀、相國府司錄竇威並為內史令。廢隋《大業律令》,頒新 格。己卯,備法駕,迎皇高祖宣簡公已下神主,祔於太廟。追諡妃竇氏為太穆皇后, 陵曰壽安。庚辰,立世子建成為後太子。封太宗為秦王,齊國公元吉為齊王。封宗 室蜀國公孝基為永安王,柱國公道玄為淮陽王,長平公叔良為長平王,鄭國公神通 為永康王,安吉公神符為襄邑王,柱國德良為長樂王,上開府道素為竟陵王,上柱 國博乂為隴西王,奉慈為渤海王。諸州總管加號使持節。癸未,封隋帝為酅國公。 薛舉寇涇州,命秦王為西討元帥征之。改封永康王神通為淮安王。壬辰,加秦王雍 州牧,余官如故。辛丑,內史令竇威卒。秋七月丙午,刑部尚書蕭造為太子太保。 追封皇子玄霸為衛王。西突厥遣使內附。秦王與薛舉大戰於涇州,我師敗績。
bā yuè rén wǔ, xuē jǔ sǐ, qí zi rén gǎo fù jiàn chēng dì, mìng qín wáng wèi yuán shuài yǐ tǎo zhī. dīng hài, zhào yuē: suí tài cháng qīng gāo jiǒng shàng zhù guó hè ruò bì, bìng kàng jié bù ā, jiǎo wǎng wú náo sī lì dài fū xuē dào héng xíng bù shàng shū yǔ wén bì zuǒ yì wèi jiāng jūn dǒng chún, bìng huái zhōng bào yì, yǐ xiàn jí xíng: yí cóng bāo shì, yǐ wèi quán rǎng. jiǒng kě zèng shàng zhù guó tán guó gōng, bì zèng shàng zhù guó qǐ guó gōng, gè lìng yǒu sī jiā shì dào héng zèng shàng kāi fǔ lín hé xiàn gōng, zèng shàng kāi fǔ píng chāng xiàn gōng, chún zèng zhù guó dí dào xiàn gōng. yòu zhào yuē: suí yòu xiāo wèi dà jiāng jūn lǐ jīn cái zuǒ guāng lù dài fū lǐ mǐn, bìng dǐng zú gāo mén, yuán gōng shì zhòu, héng shòu tú shā, cháo yě chēng yuān. rán lǐ shì jiāng xìng, tiān zuò yǒu yīng, míng qì shēn yǐn, wàng sì zhū yí. zhèn shòu mìng jūn lín, zhì cún shuā dàng, shēn yuān jīng shàn, wú wàng wù mèi. jīn cái kě zèng shàng zhù guó shēn guó gōng, mǐn kě zèng zhù guó guān guó gōng. yòu qián dài kù làn, zi sūn bèi liú zhě, bìng fàng hái xiāng lǐ. liáng zhōu zéi shuài lǐ guǐ yǐ qí dì lái jiàng, bài liáng zhōu zǒng guǎn, fēng liáng wáng.
八月壬午,薛舉死,其子仁杲復僭稱帝,命秦王為元帥以討之。丁亥,詔曰: 「隋太常卿高熲、上柱國賀若弼,並抗節不阿,矯枉無撓;司隸大夫薛道衡、刑部 尚書宇文弼、左翊衛將軍董純,並懷忠抱義,以陷極刑:宜從褒飾,以慰泉壤。熲 可贈上柱國、郯國公,弼贈上柱國、杞國公,各令有司加諡;道衡贈上開府、臨河 縣公,贈上開府、平昌縣公,純贈柱國、狄道縣公。」又詔曰:「隋右驍衛大將軍 李金才、左光祿大夫李敏,並鼎族高門,元功世胄,橫受屠殺,朝野稱冤。然李氏 將興,天祚有應,冥契深隱,妄肆誅夷。朕受命君臨,志存刷盪,申冤旌善,無忘 寤寐。金才可贈上柱國、申國公,敏可贈柱國、觀國公。又前代酷濫,子孫被流者, 並放還鄉里。」涼州賊帥李軌以其地來降,拜涼州總管,封涼王。
jiǔ yuè yǐ sì, qīn lù qiú tú, gǎi yín tú fú wèi tóng yú fú. xīn wèi, zhuī shì suí tài shàng huáng wèi yáng dì. yǔ wén huà jí zhì wèi zhōu, zhèn shā qín wáng hào, jiàn chēng tiān zǐ, guó hào xǔ.
九月乙巳,親錄囚徒,改銀菟符為銅魚符。辛未,追諡隋太上皇為煬帝。宇文 化及至魏州,鴆殺秦王浩,僭稱天子,國號許。
dōng shí yuè rén shēn shuò, rì yǒu shí zhī. lǐ mì lǜ zhòng lái jiàng. fēng huáng cóng fù dì xiāng wǔ gōng chēn wèi xiāng wǔ wáng, huáng tái gōng yuàn wèi lú jiāng wáng. guǐ sì, zhào xíng fù rén jūn suǒ zào wù yín lì. shí yī yuè jǐ yǒu, yǐ jīng shī gǔ guì, lìng sì miàn rù guān zhě, chē mǎ niú lǘ gè gěi kè mǐ, chōng qí zì shí. qín wáng dà pò xuē rén gǎo yú qiǎn shuǐ yuán, jiàng zhī, lǒng yòu píng. yǐ sì, liáng wáng lǐ guǐ jiàn chēng tiān zǐ yú liáng zhōu. zhào bān wǔ shí sān tiáo gé, yǐ yuē fǎ huǎn xíng. shí èr yuè rén shēn, jiā qín wáng tài wèi shǎn dōng dào dà xíng tái. dīng chǒu, fēng shàng zhù guó lǐ xiào cháng wèi yì ān wáng. gēng zǐ, lǐ mì fǎn yú táo lín, xíng jūn zǒng guǎn shèng yàn shī zhuī tǎo zhǎn zhī.
冬十月壬申朔,日有蝕之。李密率眾來降。封皇從父弟襄武公琛為襄武王,黃 台公瑗為廬江王。癸巳,詔行傅仁均所造《戊寅歷》。十一月己酉,以京師谷貴, 令四面入關者,車馬牛驢各給課米,充其自食。秦王大破薛仁杲於淺水原,降之, 隴右平。乙巳,涼王李軌僭稱天子於涼州。詔頒五十三條格,以約法緩刑。十二月 壬申,加秦王太尉、陝東道大行台。丁丑,封上柱國李孝常為義安王。庚子,李密 反於桃林,行軍總管盛彥師追討斬之。
èr nián chūn zhēng yuè yǐ mǎo, chū lìng wén guān zāo fù mǔ sàng zhě tīng qù zhí. huáng mén shì láng chén shū dá jiān nà yán. èr yuè bǐng xū, zhào tiān xià zhū zōng rén wú zhí rèn zhě, bù zài yáo yì zhī xiàn, měi zhōu zhì zōng shī yī rén, yǐ xiāng tǒng shè. dīng yǒu, dòu jiàn dé gōng yǔ wén huà jí yú liáo chéng, zhǎn zhī, chuán shǒu tū jué. rùn yuè xīn chǒu, liú wǔ zhōu qīn wǒ bīng zhōu. jǐ yǒu, lǐ mì jiù jiāng xú shì jī yǐ lí yáng zhī zhòng jí hé nán shí jùn jiàng, shòu lí zhōu zǒng guǎn, fēng cáo guó gōng, cì xìng lǐ shì. gēng xū, shàng wēi xíng dū yì, yǐ chá máng sú, jí rì hái gōng. jiǎ yín, zéi shuài zhū càn shā wǒ shǐ sàn qí cháng shì duàn què, bēn luò yáng.
二年春正月乙卯,初令文官遭父母喪者聽去職。黃門侍郎陳叔達兼納言。二月 丙戌,詔天下諸宗人無職任者,不在徭役之限,每州置宗師一人,以相統攝。丁酉, 竇建德攻宇文化及於聊城,斬之,傳首突厥。閏月辛丑,劉武周侵我并州。己酉, 李密舊將徐世勣以黎陽之眾及河南十郡降,授黎州總管,封曹國公,賜姓李氏。庚 戌,上微行都邑,以察氓俗,即日還宮。甲寅,賊帥硃粲殺我使散騎常侍段確,奔 洛陽。
xià sì yuè yǐ sì, wáng shì chōng cuàn yuè wáng dòng wèi, jiàn chēng tiān zǐ, guó hào zhèng. xīn hài, lǐ guǐ wèi qí wěi shàng shū ān xìng guì suǒ zhí yǐ jiàng, hé yòu píng. tū jué shǐ bì kè hán sǐ. wǔ yuè jǐ mǎo, xī guó gōng hōng, zhuī chóng wèi suí dì, shì yuē gōng. liù yuè wù xū, lìng guó zi xué lì zhōu gōng kǒng zǐ miào, sì shí zhì jì, réng bó qiú qí hòu. guǐ hài, shàng shū yòu pú shè péi jì wèi jìn zhōu dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ tǎo liú wǔ zhōu. qiū qī yuè rén shēn, zhì shí èr jūn, yǐ guān nèi zhū fǔ fēn lì yān. wáng shì chōng qiǎn qí jiāng luó shì xìn qīn wǒ gǔ zhōu, shì xìn lǜ qí zhòng lái jiàng. xī tū jué yè hù kè hán jí gāo chāng bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
夏四月乙巳,王世充篡越王侗位,僭稱天子,國號鄭。辛亥,李軌為其偽尚書 安興貴所執以降,河右平。突厥始畢可汗死。五月己卯,酅國公薨,追崇為隋帝, 諡曰恭。六月戊戌,令國子學立周公、孔子廟,四時致祭,仍博求其後。癸亥,尚 書右僕射裴寂為晉州道行軍總管,以討劉武周。秋七月壬申,置十二軍,以關內諸 府分隸焉。王世充遣其將羅士信侵我谷州,士信率其眾來降。西突厥葉護可汗及高 昌並遣使朝貢。
jiǔ yuè xīn wèi, zéi shuài lǐ zǐ tōng jù jiāng dū, jiàn chēng tiān zǐ, guó hào wú. shěn fǎ xìng jù pí líng, jiàn chēng liáng wáng. dīng chǒu, hé zhōu zéi shuài dù fú wēi qiǎn shǐ lái jiàng, shòu hé zhōu zǒng guǎn dōng nán dào héng tái shàng shū lìng, fēng chǔ wáng. péi jì yǔ liú wǔ zhōu jiāng sòng jīn gāng zhàn yú jiè zhōu, wǒ shī bài jī, yòu wǔ wèi dà jiāng jūn jiāng bǎo yì sǐ zhī. bīng zhōu zǒng guǎn qí wáng yuán jí jù wǔ zhōu suǒ bī, bēn yú jīng shī, bīng zhōu xiàn. yǐ wèi, jīng shī dì zhèn.
九月辛未,賊帥李子通據江都,僭稱天子,國號吳。沈法興據毗陵,僭稱梁王。 丁丑,和州賊帥杜伏威遣使來降,授和州總管、東南道行台尚書令,封楚王。裴寂 與劉武周將宋金剛戰於介州,我師敗績,右武衛大將軍姜寶誼死之。并州總管、齊 王元吉懼武周所逼,奔於京師,并州陷。乙未,京師地震。
dōng shí yuè jǐ hài. fēng yōu zhōu zǒng guǎn luó yì wèi yàn jùn wáng, cì xìng lǐ shì. huáng mén shì láng yáng gōng rén wèi nà yán. shā mín bù shàng shū lǔ guó gōng liú wén jìng. yǐ mǎo, tǎo liú wǔ zhōu, jūn yú pú zhōu, wèi zhū jūn shēng yuán. rén zǐ, liú wǔ zhōu jìn wéi jìn zhōu. jiǎ zǐ, shàng qīn cí huá yuè. shí yī yuè bǐng zǐ, dòu jiàn dé xiàn lí yáng, jǐn yǒu shān dōng zhī dì. huái ān wáng shén tōng zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn lǐ shì jī jiē méi yú zéi. shí èr yuè bǐng shēn, yǒng ān wáng xiào jī gōng bù shàng shū dú gū huái ēn zǒng guǎn yú yún wèi liú wǔ zhōu jiāng sòng jīn gāng yǎn xí, bìng méi yān. jiǎ chén, shòu yú huá shān. rén zǐ, dà fēng bá mù.
冬十月己亥。封幽州總管羅藝為燕郡王,賜姓李氏。黃門侍郎楊恭仁為納言。 殺民部尚書、魯國公劉文靜。乙卯,討劉武周,軍於蒲州,為諸軍聲援。壬子,劉 武周進圍晉州。甲子,上親祠華岳。十一月丙子,竇建德陷黎陽,盡有山東之地。 淮安王神通、左武候大將軍李世勣皆沒於賊。十二月丙申,永安王孝基、工部尚書 獨孤懷恩、總管於筠為劉武周將宋金剛掩襲,並沒焉。甲辰,狩於華山。壬子,大 風拔木。
sān nián chūn zhēng yuè xīn sì, xìng pú zhōu, mìng sì shùn miào. guǐ sì, zhì zì pú zhōu. jiǎ wǔ, lǐ shì jī yú dòu jiàn dé suǒ zì bá guī guó. jiàn dé jiàn chēng xià wáng. èr yuè dīng yǒu, jīng shī xī nán dì yǒu shēng rú shān bēng. gēng zǐ, xìng huá yīn. gōng bù shàng shū dú gū huái ēn móu fǎn, fú zhū. sān yuè guǐ yǒu, xī tū jué yè hù kè hán gāo chāng wáng qū bó yǎ qiǎn shǐ cháo gòng. tū jué gòng tiáo zhī jù niǎo. jǐ mǎo, gǎi nà yán wèi shì zhōng, nèi shǐ lìng wèi zhōng shū lìng, gěi shì láng wèi gěi shì zhōng. jiǎ xū, nèi shǐ shì láng fēng dé yí jiān zhōng shū lìng. fēng zéi shuài liú xiào zhēn wèi péng chéng wáng, cì xìng lǐ shì.
三年春正月辛巳,幸蒲州,命祀舜廟。癸巳,至自蒲州。甲午,李世勣於竇建 德所自拔歸國。建德僭稱夏王。二月丁酉,京師西南地有聲如山崩。庚子,幸華陰。 工部尚書獨孤懷恩謀反,伏誅。三月癸酉,西突厥葉護可汗、高昌王曲伯雅遣使朝 貢。突厥貢條支巨鳥。己卯,改納言為侍中,內史令為中書令,給事郎為給事中。 甲戌,內史侍郎封德彝兼中書令。封賊帥劉孝真為彭城王,賜姓李氏。
xià sì yuè rén yín, zhì zì huá yīn. yú yì zhōu zhì xíng tái shàng shū shěng. jiǎ yín, jiā qín wáng yì zhōu dào héng tái shàng shū lìng. qín wáng dà pò sòng jīn gāng yú jiè zhōu, jīn gāng yǔ liú wǔ zhōu jù bēn tū jué, suì píng bīng zhōu. wěi zǒng guǎn wèi chí jìng dé xún xiāng yǐ jiè zhōu jiàng.
夏四月壬寅,至自華陰。於益州置行台尚書省。甲寅,加秦王益州道行台尚書 令。秦王大破宋金剛於介州,金剛與劉武周俱奔突厥,遂平并州。偽總管尉遲敬德、 尋相以介州降。
liù yuè rén chén, xǐ fēng chǔ wáng dù fú wēi wèi wú wáng, cì xìng lǐ shì, jiā shòu dōng nán dào héng tái shàng shū lìng. bǐng wǔ, qīn lù qiú tú. fēng huáng zǐ yuán jǐng wèi zhào wáng, yuán chāng wèi lǔ wáng, yuán hēng wèi fēng wáng huáng sūn chéng zōng wèi tài yuán wáng, chéng dào wèi ān lù wáng, chéng gān wèi héng shān wáng, kè wèi zhǎng shā wáng, tài wèi yí dū wáng.
六月壬辰,徙封楚王杜伏威為吳王,賜姓李氏,加授東南道行台尚書令。丙午, 親錄囚徒。封皇子元景為趙王,元昌為魯王,元亨為酆王;皇孫承宗為太原王,承 道為安陸王,承乾為恆山王,恪為長沙王,泰為宜都王。
qiū qī yuè rén xū, mìng qín wáng lǜ zhū jūn tǎo wáng shì chōng. qiǎn huáng tài zǐ zhèn pú zhōu, yǐ bèi tū jué. bǐng shēn, tū jué shā liú wǔ zhōu yú bái dào. dōng shí yuè gēng zǐ, huái shù zéi shuài gāo kāi dào qiǎn shǐ jiàng, shòu wèi zhōu zǒng guǎn, fēng běi píng jùn wáng, cì xìng lǐ shì.
秋七月壬戌,命秦王率諸軍討王世充。遣皇太子鎮蒲州,以備突厥。丙申,突 厥殺劉武周於白道。冬十月庚子,懷戍賊帥高開道遣使降,授蔚州總管,封北平郡 王,賜姓李氏。
sì nián chūn zhēng yuè dīng mǎo, dòu jiàn dé xíng tái shàng shū lìng hú dà ēn yǐ dà ān zhèn lái jiàng, fēng dìng xiāng jùn wáng, cì xìng lǐ shì. xīn sì, mìng huáng tài zǐ zǒng tǒng zhū jūn tǎo jī hú. sān yuè, xǐ fēng yí dū wáng tài wèi wèi wáng. dòu jiàn dé lái yuán wáng shì chōng, gōng xiàn wǒ guǎn zhōu.
四年春正月丁卯,竇建德行台尚書令胡大恩以大安鎮來降,封定襄郡王,賜姓 李氏。辛巳,命皇太子總統諸軍討稽胡。三月,徙封宜都王泰為衛王。竇建德來援 王世充,攻陷我管州。
xià sì yuè jiǎ yín, fēng huáng zǐ yuán fāng wèi zhōu wáng, yuán lǐ wèi zhèng wáng, yuán jiā wèi sòng wáng, yuán zé wèi jīng wáng, yuán mào wèi yuè wáng. chū zhì dōu hù fǔ guān yuán. wǔ yuè jǐ wèi, qín wáng dà pò dòu jiàn dé zhī zhòng yú wǔ láo, qín jiàn dé, hé běi xī píng. bǐng yín, wáng shì chōng jǔ dōng dōu jiàng, hé nán píng. qiū qī yuè jiǎ zǐ, qín wáng kǎi xuán, xiàn fú yú tài miào. dīng mǎo, dà shè tiān xià. fèi wǔ zhū qián, xíng kāi yuán tōng bǎo qián. zhǎn dòu jiàn dé yú shì liú wáng shì chōng yú shǔ, wèi fā, wèi chóu rén suǒ hài. jiǎ xū, jiàn dé yú dǎng liú hēi tà jù zhāng nán fǎn. zhì shān dōng dào héng tái shàng shū shěng yú míng zhōu. bā yuè, yǎn zhōu zǒng guǎn xú yuán lǎng jǔ bīng fǎn, yǐ yīng liú hēi tà, jiàn chēng lǔ wáng.
夏四月甲寅,封皇子元方為周王,元禮為鄭王,元嘉為宋王,元則為荊王,元 茂為越王。初置都護府官員。五月己未,秦王大破竇建德之眾於武牢,擒建德,河 北悉平。丙寅,王世充舉東都降,河南平。秋七月甲子,秦王凱旋,獻俘於太廟。 丁卯,大赦天下。廢五銖錢,行開元通寶錢。斬竇建德於市;流王世充於蜀,未發, 為仇人所害。甲戌,建德餘黨劉黑闥據漳南反。置山東道行台尚書省於洺州。八月, 兗州總管徐圓朗舉兵反,以應劉黑闥,僭稱魯王。
dōng shí yuè jǐ chǒu, jiā qín wáng tiān cè shàng jiāng, wèi zài wáng gōng shàng, lǐng sī tú shǎn dōng dào dà xíng tái shàng shū lìng qí wáng yuán jí wèi sī kōng. yǐ sì, zhào jùn wáng xiào gōng píng jīng zhōu, huò xiāo xiǎn. shí yī yuè jiǎ shēn, yú míng zhōu zhì dà xíng tái, fèi míng zhōu dū du fǔ. gēng yín, fén dōng dōu zǐ wēi gōng gān yáng diàn. huì jī zéi shuài lǐ zǐ tōng yǐ qí dì lái jiàng. shí èr yuè dīng mǎo, mìng qín wáng jí qí wáng yuán jí tǎo liú hēi tà. rén shēn, xǐ fēng sòng wáng yuán jiā wèi xú wáng.
冬十月己丑,加秦王天策上將,位在王公上,領司徒、陝東道大行台尚書令; 齊王元吉為司空。乙巳,趙郡王孝恭平荊州,獲蕭銑。十一月甲申,於洺州置大行 台,廢洺州都督府。庚寅,焚東都紫微宮乾陽殿。會稽賊帥李子通以其地來降。十 二月丁卯,命秦王及齊王元吉討劉黑闥。壬申,徙封宋王元嘉為徐王。
wǔ nián chūn zhēng yuè bǐng shēn, liú hēi tà jù míng zhōu, jiàn chēng hàn dōng wáng. sān yuè dīng wèi, qín wáng pò liú hēi tà yú míng shuǐ shàng, jǐn fù suǒ xiàn zhōu xiàn, hēi tà wáng bēn tū jué. wèi zhōu zǒng guǎn běi píng wáng gāo kāi dào pàn, kòu yì zhōu.
五年春正月丙申,劉黑闥據洺州,僭稱漢東王。三月丁未,秦王破劉黑闥於洺 水上,盡復所陷州縣,黑闥亡奔突厥。蔚州總管、北平王高開道叛,寇易州。
xià sì yuè gēng xū, qín wáng hái jīng shī, gāo zǔ yíng láo yú zhǎng lè gōng. rén shēn, dài zhōu zǒng guǎn dìng xiāng jùn wáng dà ēn wèi lǔ suǒ bài, zhàn sǐ. liù yuè, liú hēi tà yǐn tū jué kòu shān dōng. zhì jiàn yì dài fū guān yuán. qiū qī yuè dīng hài, wú wáng fú wēi lái cháo. suí hàn yáng tài shǒu féng àng yǐ nán yuè zhī dì lái jiàng, lǐng biǎo xī dìng. bā yuè xīn hài, yǐ míng jīng bìng yōu jiāo wǔ zhōu wèi dà zǒng guǎn fǔ. gǎi fēng héng shān wáng chéng gān wèi zhōng shān wáng. zàng suí yáng dì yú yáng zhōu. bǐng chén, tū jué xié lì kòu yàn mén. jǐ wèi, jìn kòu shuò zhōu. qiǎn huáng tài zǐ jí qín wáng tǎo jī, dà bài zhī.
夏四月庚戌,秦王還京師,高祖迎勞於長樂宮。壬申,代州總管、定襄郡王大 恩為虜所敗,戰死。六月,劉黑闥引突厥寇山東。置諫議大夫官員。秋七月丁亥, 吳王伏威來朝。隋漢陽太守馮盎以南越之地來降,嶺表悉定。八月辛亥,以洺、荊、 並、幽、交五州為大總管府。改封恆山王承乾為中山王。葬隋煬帝於揚州。丙辰, 突厥頡利寇雁門。己未,進寇朔州。遣皇太子及秦王討擊,大敗之。
dōng shí yuè guǐ yǒu, qiǎn qí wáng yuán jí jī liú hēi tà yú míng zhōu. shí shān dōng zhōu xiàn duō wèi hēi tà suǒ shǒu, suǒ zài shā zhǎng lì yǐ yīng zhī. xíng jūn zǒng guǎn huái yáng wáng dào xuán yǔ hēi tà zhàn yú xià bó, dào xuán bài méi. shí yī yuè jiǎ shēn, mìng huáng tài zǐ lǜ bīng tǎo liú hēi tà. bǐng shēn, xìng yí zhōu, jiǎn yuè jiāng shì. shí èr yuè bǐng chén, xiào liè yú huá chí. gēng shēn, zhì zì yí zhōu. huáng tài zǐ pò liú hēi tà yú wèi zhōu, zhǎn zhī, shān dōng píng.
冬十月癸酉,遣齊王元吉擊劉黑闥於洺州。時山東州縣多為黑闥所守,所在殺 長吏以應之。行軍總管、淮陽王道玄與黑闥戰於下博,道玄敗沒。十一月甲申,命 皇太子率兵討劉黑闥。丙申,幸宜州,簡閱將士。十二月丙辰,校獵於華池。庚申, 至自宜州。皇太子破劉黑闥於魏州,斬之,山東平。
liù nián chūn zhēng yuè, wú wáng dù fú wēi wèi tài zǐ tài bǎo. èr yuè xīn hài, xiào liè yú lí shān. sān yuè yǐ wèi, xìng kūn míng chí, yàn bǎi guān.
六年春正月,吳王杜伏威為太子太保。二月辛亥,校獵於驪山。三月乙未,幸 昆明池,宴百官。
xià sì yuè jǐ wèi, jiù zhái gǎi wèi tōng yì gōng, qū shè jīng chéng xì qiú, yú shì zhì jiǔ gāo huì, cì cóng guān bó gè yǒu chà. guǐ yǒu, yǐ shàng shū yòu pú shè wèi guó gōng péi jì wèi zuǒ pú shè, zhōng shū lìng sòng guó gōng xiāo yǔ wèi yòu pú shè, shì zhōng guān guó gōng yáng gōng rén wèi lì bù shàng shū. qiū qī yuè, tū jué xié lì kòu shuò zhōu, qiǎn huáng tài zǐ jí qín wáng tún bìng zhōu yǐ bèi zhī.
夏四月己未,舊宅改為通義宮,曲赦京城繫囚,於是置酒高會,賜從官帛各有 差。癸酉,以尚書右僕射、魏國公裴寂為左僕射,中書令、宋國公蕭瑀為右僕射, 侍中、觀國公楊恭仁為吏部尚書。秋七月,突厥頡利寇朔州,遣皇太子及秦王屯並 州以備之。
bā yuè rén zǐ, dōng nán dào héng tái pú shè fǔ gōng shí jù dān yáng fǎn, jiàn chēng sòng wáng, qiǎn zhào jùn wáng xiào gōng jí lǐng nán dào dà shǐ yǒng kāng xiàn gōng lǐ jìng tǎo zhī. bǐng yín, tǔ gǔ hún nèi fù. jiǔ yuè bǐng zǐ, tū jué tuì, huáng tài zǐ bān shī. gǎi dōng dōu wèi luò zhōu. gāo kāi dào yǐn tū jué kòu yōu zhōu. dōng shí yuè, xìng huá yīn.
八月壬子,東南道行台僕射輔公祏據丹陽反,僭稱宋王,遣趙郡王孝恭及嶺南 道大使、永康縣公李靖討之。丙寅,吐谷渾內附。九月丙子,突厥退,皇太子班師。 改東都為洛州。高開道引突厥寇幽州。冬十月,幸華陰。
shí yī yuè, xiào liè yú shā yuàn. shí èr yuè yǐ sì, yǐ fèng yì jiān wèi lóng yuè gōng, wǔ gōng zhái wèi qìng shàn gōng. jiǎ yín, zhì zì huá yīn.
十一月,校獵於沙苑。十二月乙巳,以奉義監為龍躍宮,武功宅為慶善宮。甲 寅,至自華陰。
qī nián chūn zhēng yuè jǐ yǒu, fēng gāo lì wáng gāo wǔ wèi liáo dōng jùn wáng, bǎi jì wáng fú yú zhāng wèi dài fāng jùn wáng, xīn luó wáng jīn zhēn píng wèi lè làng jùn wáng. èr yuè, gāo kāi dào wèi bù jiāng zhāng jīn shù suǒ shā, yǐ qí dì jiàng. dīng sì, xìng guó zi xué, qīn lín shì diàn. gǎi dà zǒng guǎn fǔ wèi dà dū dū fǔ. wú wáng fú wēi hōng. sān yuè wù yín, fèi shàng shū shěng liù sī shì láng, zēng lì bù láng zhōng zhì zhèng sì pǐn, zhǎng xuǎn shì. wù xū, zhào jùn wáng xiào gōng dà pò fǔ gōng shí, qín zhī, dān yáng píng.
七年春正月己酉,封高麗王高武為遼東郡王,百濟王扶餘璋為帶方郡王,新羅 王金真平為樂浪郡王。二月,高開道為部將張金樹所殺,以其地降。丁巳,幸國子 學,親臨釋奠。改大總管府為大都督府。吳王伏威薨。三月戊寅,廢尚書省六司侍 郎,增吏部郎中秩正四品,掌選事。戊戌,趙郡王孝恭大破輔公祏,擒之,丹陽平。
xià sì yuè gēng zǐ, dà shè tiān xià, bān xíng xīn lǜ lìng. yǐ tiān xià dà dìng, zhào zāo fù mǔ sàng zhě tīng zhōng zhì. wǔ yuè, zào rén zhì gōng yú yí zhōu zhī yí jūn xiàn. lǐ shì jī tǎo xú yuán lǎng, píng zhī. liù yuè xīn chǒu, xìng rén zhì gōng.
夏四月庚子,大赦天下,頒行新律令。以天下大定,詔遭父母喪者聽終制。五 月,造仁智宮於宜州之宜君縣。李世勣討徐圓朗,平之。六月辛丑,幸仁智宮。
qiū qī yuè jiǎ wǔ, zhì zì rén zhì gōng. guī zhōu dì zhèn shān bēng, jiāng shuǐ yàn liú. bā yuè wù chén, tū jué kòu bīng zhōu, jīng shī jiè yán. rén wǔ, tū jué tuì. yǐ wèi, jīng shī jiě yán. dōng shí yuè dīng mǎo, xìng qìng shàn gōng. guǐ yǒu, xìng zhōng nán shān, yè lǎo zi miào. shí yī yuè wù chén, xiào liè yú gāo líng. gēng wǔ, zhì zì qìng shàn gōng.
秋七月甲午,至自仁智宮。巂州地震山崩,江水咽流。八月戊辰,突厥寇并州, 京師戒嚴。壬午,突厥退。乙未,京師解嚴。冬十月丁卯,幸慶善宮。癸酉,幸終 南山,謁老子廟。十一月戊辰,校獵於高陵。庚午,至自慶善宮。
bā nián chūn èr yuè jǐ sì, qīn lù qiú tú, duō suǒ yuán yòu.
八年春二月己巳,親錄囚徒,多所原宥。
xià sì yuè, zào tài hé gōng yú zhōng nán shān. liù yuè jiǎ zǐ, xìng tài hé gōng. tū jué kòu dìng zhōu, mìng huáng tài zǐ wǎng yōu zhōu, qín wáng wǎng bīng zhōu, yǐ bèi tū jué. bā yuè, bīng zhōu dào zǒng guǎn zhāng gōng jǐn yǔ tū jué zhàn yú tài gǔ, wáng shī bài jī, zhōng shū lìng wēn yàn bó méi yú zéi. jiǔ yuè, tū jué tuì. dōng shí yuè xīn sì, xìng zhōu shì bēi xiào liè, yīn xìng lóng yuè gōng. shí yī yuè xīn mǎo, xìng yí zhōu. gēng zǐ, jiǎng wǔ yú tóng guān xiàn. gǎi fēng shǔ wáng yuán guǐ wèi wú wáng, hàn wáng yuán qìng wèi chén wáng. jiā shòu qín wáng zhōng shū lìng, qí wáng yuán jí shì zhōng. tiān cè shàng jiāng fǔ sī mǎ yǔ wén shì jí quán jiǎn xiào shì zhōng. shí èr yuè xīn yǒu, zhì zì yí zhōu.
夏四月,造太和宮於終南山。六月甲子,幸太和宮。突厥寇定州,命皇太子往 幽州,秦王往并州,以備突厥。八月,并州道總管張公謹與突厥戰於太谷,王師敗 績,中書令溫彥博沒於賊。九月,突厥退。冬十月辛巳,幸周氏陂校獵,因幸龍躍 宮。十一月辛卯,幸宜州。庚子,講武於同官縣。改封蜀王元軌為吳王,漢王元慶 為陳王。加授秦王中書令,齊王元吉侍中。天策上將府司馬宇文士及權檢校侍中。 十二月辛酉,至自宜州。
jiǔ nián chūn zhēng yuè bǐng yín, mìng zhōu xiàn xiū chéng huáng, bèi tū jué. shàng shū zuǒ pú shè wèi guó gōng péi jì wèi sī kōng.
九年春正月丙寅,命州縣修城隍,備突厥。尚書左僕射、魏國公裴寂為司空。
èr yuè gēng shēn, jiā qí wáng yuán jí wèi sī tú. wù yín, qīn cí shè jì. sān yuè xīn mǎo, xìng kūn míng chí. xià wǔ yuè xīn sì, yǐ jīng shī sì guān bù shèn qīng jìng, zhào yuē:
二月庚申,加齊王元吉為司徒。戊寅,親祠社稷。三月辛卯,幸昆明池。夏五 月辛巳,以京師寺觀不甚清淨,詔曰:
shì jiā chǎn jiào, qīng jìng wèi xiān, yuǎn lí chén gòu, duàn chú tān yù. suǒ yǐ hóng xuān shèng yè, xiū zhí shàn gēn, kāi dǎo yú mí, jīn liáng pǐn shù. shì yǐ fū yǎn jīng jiào, jiǎn yuē xué tú, diào chàn shēn xīn, shě zhū rǎn zhe, yī fú yǐn shí, xián zī sì bèi.
釋迦闡教,清淨為先,遠離塵垢,斷除貪慾。所以弘宣勝業,修植善根,開導 愚迷,津梁品庶。是以敷演經教,檢約學徒,調懺身心,舍諸染著,衣服飲食,咸 資四輩。
zì jué wáng qiān xiè, xiàng fǎ liú xíng, mò dài líng chí, jiàn yǐ kuī làn. nǎi yǒu wěi jiàn zhī lǚ, guī zì zūn gāo fú duò zhī rén, gǒu bì yáo yì. wàng wèi tì dù, tuō hào chū jiā, shì yù wú yàn, yíng qiú bù xī. chū rù lǘ lǐ, zhōu xuán huán huì, qū cè tián chǎn, jù jī huò wù. gēng zhī wèi shēng, gū fàn chéng yè, shì tóng biān hù, jī děng qí rén. jìn wéi jiè lǜ zhī wén, tuì wú lǐ diǎn zhī xùn. zhì nǎi qīn xíng jié lüè, gōng zì chuān yú, zào zuò yāo é, jiāo tōng háo huá. měi lí xiàn wǎng, zì xiàn zhòng xíng, dú luàn zhēn rú, qīng huǐ miào fǎ. pì zī láng yǒu, yǒu huì jiā miáo lèi bǐ yū ní, hùn fū qīng shuǐ. yòu jiā lán zhī dì, běn yuē jìng jū, qī xīn zhī suǒ, lǐ shàng yōu jì. jìn dài yǐ lái, duō lì sì shě, bù qiú xián kuàng zhī jìng, wéi qū xuān zá zhī fāng. shàn cǎi qí qū, dòng yǔ shū tà, cuò chuǎn yǐn nì, yòu nà jiān xié. huò yǒu jiē yán chán dǐ, lín jìn tú gū, āi chén mǎn shì, shān xīng yíng dào. tú zhǎng qīng màn zhī xīn, yǒu kuī chóng jìng zhī yì. qiě lǎo shì chuí huà, shí guì chōng xū, yǎng zhì wú wèi, yí qíng wù wài. quán zhēn shǒu yī, shì wèi xuán mén, qū chí shì wù, yóu guāi zōng zhǐ.
自覺王遷謝,像法流行,末代陵遲,漸以虧濫。乃有猥賤之侶,規自尊高;浮 惰之人,苟避徭役。妄為剃度,托號出家,嗜欲無厭,營求不息。出入閭里,周旋 闤闠,驅策田產,聚積貨物。耕織為生,估販成業,事同編戶,跡等齊人。進違戒 律之文,退無禮典之訓。至乃親行劫掠,躬自穿窬,造作妖訛,交通豪猾。每罹憲 網,自陷重刑,黷亂真如,傾毀妙法。譬茲稂莠,有穢嘉苗;類彼淤泥,混夫清水。 又伽藍之地,本曰淨居,棲心之所,理尚幽寂。近代以來,多立寺舍,不求閒曠之 境,唯趨喧雜之方。繕采崎嶇,棟宇殊拓,錯舛隱匿,誘納奸邪。或有接延鄽邸, 鄰近屠酤,埃塵滿室,膻腥盈道。徒長輕慢之心,有虧崇敬之義。且老氏垂化,實 貴沖虛,養志無為,遺情物外。全真守一,是謂玄門,驅馳世務,尤乖宗旨。
zhèn yīng qī yù yǔ, xìng lóng jiào fǎ, zhì sī lì yì, qíng zài hù chí. yù shǐ yù shí qū fēn, xūn yóu yǒu biàn, zhǎng cún miào dào, yǒng gù fú tián, zhèng běn chéng yuán, yí cóng shā tài. zhū sēng ní dào shì nǚ kòu děng, yǒu jīng qín liàn xíng shǒu jiè lǜ zhě, bìng lìng dà sì guān jū zhù, gěi yī shí, wù lìng fá duǎn. qí bù néng jīng jìn jiè xíng yǒu què bù kān gōng yǎng zhě, bìng lìng bà qiǎn, gè hái sāng zǐ. suǒ sī míng wèi tiáo shì, wù yī fǎ jiào, wéi zhì zhī shì, xī yí tíng duàn. jīng chéng liú sì sān suǒ, guān èr suǒ. qí yú tiān xià zhū zhōu, gè liú yī suǒ. yú xī bà zhī. shì jìng bù xíng.
朕膺期馭宇,興隆教法,志思利益,情在護持。欲使玉石區分,薰蕕有辨,長 存妙道,永固福田,正本澄源,宜從沙汰。諸僧、尼、道士、女寇等,有精勤練行、 守戒律者,並令大寺觀居住,給衣食,勿令乏短。其不能精進、戒行有闕、不堪供 養者,並令罷遣,各還桑梓。所司明為條式,務依法教,違制之事,悉宜停斷。京 城留寺三所,觀二所。其餘天下諸州,各留一所。余悉罷之。事竟不行。
liù yuè gēng shēn, qín wáng yǐ huáng tài zǐ jiàn chéng yǔ qí wáng yuán jí tóng móu hài jǐ, lǜ bīng zhū zhī. zhào lì qín wáng wèi huáng tài zǐ, jì tǒng wàn jī, dà shè tiān xià. bā yuè guǐ hài, zhào chuán wèi yú huáng tài zǐ. zūn dì wèi tài shàng huáng, xǐ jū hóng yì gōng, gǎi míng tài ān gōng.
六月庚申,秦王以皇太子建成與齊王元吉同謀害己,率兵誅之。詔立秦王為皇 太子,繼統萬機,大赦天下。八月癸亥,詔傳位於皇太子。尊帝為太上皇,徙居弘 義宮,改名太安宮。
zhēn guān bā nián sān yuè jiǎ xū, gāo zǔ yàn xī tū jué shǐ zhě yú liǎng yí diàn, gù wèi zhǎng sūn wú jì yuē: dāng jīn mán yí lǜ fú, gǔ wèi cháng yǒu. wú jì shàng qiān wàn suì shòu. gāo zǔ dà yuè, yǐ jiǔ cì tài zōng. tài zōng yòu fèng shāng shàng shòu, liú tì ér yán yuē: bǎi xìng huò ān, sì yí xián fù, jiē fèng zūn shèng zhǐ, qǐ chén zhī lì! yú shì tài zōng yǔ wén dé huáng hòu hù jìn yù shàn, bìng shàng fú yù yī wù, yī tóng jiā rén cháng lǐ. shì suì, yuè wǔ yú chéng xī, gāo zǔ qīn zì lín shì, láo jiāng shì ér hái. zhì jiǔ yú wèi yāng gōng, sān pǐn yǐ shàng xián shì. gāo zǔ mìng tū jué xié lì kè hán qǐ wǔ, yòu qiǎn nán yuè qiú zhǎng féng zhì dài yǒng shī, jì ér xiào yuē: hú yuè yī jiā, zì gǔ wèi zhī yǒu yě. tài zōng fèng shāng shàng shòu yuē: chén zǎo méng cí xùn, jiào yǐ wén dào yuán cóng yì qí, píng dìng jīng yì. zhòng yǐ xuē jǔ wǔ zhōu shì chōng jiàn dé, jiē shàng bǐng ruì suàn, xìng ér kè dìng. sān shù nián jiān, hùn yī qū yǔ. tiān cí chóng chǒng, suì méng zhòng rèn. jīn shàng tiān chuí yòu, shí hé suì fù, bèi fà zuǒ rèn, bìng wèi chén qiè. cǐ qǐ chén zhì lì, jiē yóu shàng bǐng shèng suàn. gāo zǔ dà yuè, qún chén jiē hū wàn suì, jí yè fāng bà.
貞觀八年三月甲戌,高祖宴西突厥使者於兩儀殿,顧謂長孫無忌曰:「當今蠻 夷率服,古未嘗有。」無忌上千萬歲壽。高祖大悅,以酒賜太宗。太宗又奉觴上壽, 流涕而言曰:「百姓獲安,四夷咸附,皆奉遵聖旨,豈臣之力!」於是太宗與文德 皇后互進御膳,並上服御衣物,一同家人常禮。是歲,閱武於城西,高祖親自臨視, 勞將士而還。置酒於未央宮,三品已上咸侍。高祖命突厥頡利可汗起舞,又遣南越 酋長馮智戴詠詩,既而笑曰:「胡、越一家,自古未之有也。」太宗奉觴上壽曰: 「臣早蒙慈訓,教以文道;爰從義旗,平定京邑。重以薛舉、武周、世充、建德, 皆上稟睿算,幸而克定。三數年間,混一區宇。天慈崇寵,遂蒙重任。今上天垂祐, 時和歲阜,被髮左衽,並為臣妾。此豈臣智力,皆由上稟聖算。」高祖大悅,群臣 皆呼萬歲,極夜方罷。
jiǔ nián wǔ yuè gēng zǐ, gāo zǔ dà jiàn, xià zhào: jì bìn zhī hòu, huáng dì yí yú bié suǒ shì jūn guó dà shì. qí fú qīng zhòng, xī cóng hàn zhì, yǐ rì yì yuè. yuán líng zhì dù, wù cóng jiǎn yuē. shì rì, bēng yú tài ān gōng zhī chuí gǒng qián diàn, nián qī shí. qún chén shàng shì yuē dà wǔ huáng dì, miào hào gāo zǔ. shí yuè gēng yín, zàng yú xiàn líng. gāo zōng shàng yuán yuán nián bā yuè, gǎi shàng zūn hào yuē shén yáo huáng dì. tiān bǎo shí sān zài èr yuè, shàng zūn hào shén yáo dà shèng dà guāng xiào huáng dì.
九年五月庚子,高祖大漸,下詔:「既殯之後,皇帝宜於別所視軍國大事。其 服輕重,悉從漢制,以日易月。園陵制度,務從儉約。」是日,崩於太安宮之垂拱 前殿,年七十。群臣上諡曰大武皇帝,廟號高祖。十月庚寅,葬於獻陵。高宗上元 元年八月,改上尊號曰神堯皇帝。天寶十三載二月,上尊號神堯大聖大光孝皇帝。
shǐ chén yuē: yǒu suí jì nián, huáng tú bǎn dàng, huāng zhǔ chǎn liáo yuán zhī yàn, qún dào fā zhú lù zhī jī, tiǎn bào wú yàn, héng liú mí jiù. gāo zǔ shěn dú fū zhī yùn qù, zhī xīn zhǔ zhī bó xìng, mì yùn xióng tú, wèi shēn lóng yuè. ér qū jǐ qiú kě hàn zhī yuán, bēi cí dá lǐ mì zhī shū, jué shén jī ér sù ruò jí léi, qū háo jié ér cóng rú yǎn cǎo. jì ōu yáo yǔn shǔ, yī ràng shòu zhōng, xíng míng dà chǎn yú fán kē, jué wèi bù yú yú xǔ zhóu. yóu shì jué jīn yǒu chǐ, fú mǎng zhī fēi, rén huái hàn dào zhī kuān píng, bù zé gāo huáng zhī màn mà. rán ér yōu róu shī duàn, jìn rùn de xíng, zhū wén jìng zé yì fǎ bù cóng, chóu péi jì zé qū ēn tài guò. jiān nìng yóu zhī bèi jǐn, bì xìng dé yǐ duō fēng. xiàn gōng suì jiān yú shēn shēng, xiǎo bái níng huái yú zhào hū. yī dàn bīng jiāo ài zi, shǐ jí shēn sūn. xiōng nú xún fàn yú biàn qiáo, jīng yì xián yōu yú zuǒ rèn. bù yǒu shèng zi, wáng yè dài zāi!
史臣曰:有隋季年,皇圖板蕩,荒主燀燎原之焰,群盜發逐鹿之機,殄暴無厭, 橫流靡救。高祖審獨夫之運去,知新主之勃興,密運雄圖,未伸龍躍。而屈己求可 汗之援,卑辭答李密之書,決神機而速若疾雷,驅豪傑而從如偃草。洎謳謠允屬, 揖讓受終,刑名大剗於煩苛,爵位不逾於珝軸。由是攫金有恥,伏莽知非,人懷漢 道之寬平,不責高皇之慢罵。然而優柔失斷,浸潤得行,誅文靜則議法不從,酬裴 寂則曲恩太過。奸佞由之貝錦,嬖倖得以掇蜂。獻公遂間於申生,小白寧懷於召忽。 一旦兵交愛子,矢集申孫。匈奴尋犯於便橋,京邑咸憂於左衽。不有聖子,王業殆 哉!
zàn yuē: gāo huáng chuàng tú, shì ruò cuī kū. guó yùn shén wǔ, jiā nán shèng mó. yán shēng chuáng zǐ, huò qiè jī fū. chī xiāo zhī yǒng, wú sǔn yú wú.
贊曰:高皇創圖,勢若摧枯。國運神武,家難聖謨。言生床笫,禍切肌膚。 《鴟鴞》之詠,無損於吾。